Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

1 

 

Ustrój wspólności ustawowej 

1)  Składnik majątku osobistego – prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać jednej osobie 

a)  Wyróżnikiem  praw  niezbywalnych  podlegających  zaliczeniu  do  majątków  osobistych 

małżonków  została  przyjęta  ich  jednopodmiotowość.  Do  praw  jednopodmiotowych  z  mocy 
ustawy należą w szczególności:  

 

prawo do wynagrodzenia,  

 

prawo do alimentów,  

 

prawo do renty, prawo do mieszkania związane z zatrudnieniem,  

 

służebności osobiste (z wyjątkiem służebności mieszkania); 

b)  Sporny  w  doktrynie  jest  charakter  prawa  udziałowego  wynikającego  ze  stosunku  osobowej 

spółki  handlowej,  gdyż  przepis  art.  10  k.s.h.  stanowi,  iż  ogół  praw  i  obowiązków  wspólnika 
spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę tylko wówczas, gdy umowa spółki tak 
stanowi; 

c)  Art. 10 k.s.h.  
 

§ 1. Ogół  praw  i  obowiązków  wspólnika  spółki  osobowej  może  być  przeniesiony  na  inną 

osobę tylko wówczas, gdy umowa spółki tak stanowi. 
 

§ 2. Ogół  praw  i  obowiązków  wspólnika  spółki  osobowej  może  być  przeniesiony  na  inną 

osobę tylko po uzyskaniu pisemnej zgody wszystkich pozostałych wspólników,  chyba że umowa 
spółki stanowi inaczej. 
 

§ 3. W przypadku przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę,  

za 

zobowiązania  występującego  wspólnika  związane  z  uczestnictwem  w  spółce  osobowej  i 
zobowiązania  tej  spółki  osobowej  odpowiadają  solidarnie  występujący  wspólnik  oraz  wspólnik 
przystępujący do spółki. 
d)  Przepis  art.  33  pkt  5  należy  interpretować  w  ten  sposób,  iż  do  majątków  osobistych 

małżonków  należą  te  prawa,  które  zostały  ukształtowane  przez  ustawę  generalnie, 
zasadniczo jako niezbywalne i jednopodmiotowe, bez wyjątków wynikających bezpośrednio z 
unormowań dotyczących danego prawa. 
Jeżeli  więc  ustawodawca  kształtuje  jakieś  prawo  jako  niezbywalne  (lub  także  – 
niedziedziczne),  dopuszczając  zarazem  umowne,  przeciwne  zastrzeżenie  stron  stosunku,  z 
którego  takie  prawo  wynika,  to  interpretacja  i  stosowanie  art.  33  pkt  5  k.r.o.  powinna 
uwzględniać  kwalifikację  prawa  dokonaną  bezpośrednio  przez  ustawodawcę.  Wobec  tego 
prawo  udziałowe  w  handlowej  spółce  osobowej  powinno  być  uznane  za  składnik  majątku 
osobistego  małżonka-wspólnika  bez  względu  na  pochodzenie  środków  użytych  w  celu  jego 
nabycia. W razie wydatkowania środków z majątku wspólnego powstaje roszczenie o zwrot 
nakładów na majątek osobisty małżonka-wspólnika, które będzie realizowane wg zasad z art. 
45 k.r.o. (pogląd wyrażony w Systemie Prawa Prywatnego) 

2)  Składnik  majątku  osobistego  –  prawa  majątkowe  wynikające  ze  wspólności  łącznej 

podlegającej odrębnym przepisom 
a)  Celem  regulacji  jest  wykluczenie  możliwości  „nakładania  się”  dwóch  wspólności  łącznych 

odmiennego  typu  oraz  wykluczenie  kolizji  dwóch  odrębnych  reżimów  wykonywania  praw 
wynikających ze stosunków: wspólności majątkowej małżeńskiej oraz spółki cywilnej; 

b)  Obecnie jest to wspólność łączna majątku wspólników spółki cywilnej; 
c)  Przed  wejściem  w  życie  k.s.h.  zbieg  dwóch  wspólności  łącznych  mógł  się  pojawiać  także 

wtedy,  gdy  małżonkowie  stawali  się  wspólnikami  w  osobowych  spółkach  handlowych. 
Obecnie w świetle art. 8 k.s.h. handlowe spółki osobowe mają podmiotowość prawną (choć 
nie mają osobowości prawnej); 

d)  Do majątku osobistego wchodzą prawa wspólnika: 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

2 

 

 

Udział (nieoznaczony ułamkiem) w majątku wspólników, 

 

Prawa członkowskie – prawa „czysto majątkowe”  i organizacyjne wynikające ze stosunku 
spółki 

e)  Wydatkowanie  z majątku wspólnego środków  na nabycie  praw wynikających ze  wspólności 

łącznej  innego  typu  niż  wspólność  majątkowa  małżeńska,  imperatywnie  przypisanych  do 
majątku osobistego, podlegać będzie rozliczeniom w ramach art. 45 k.r.o.  

f)  Dochody przynoszone przez tę część majątku osobistego, którą tworzą prawa wynikające ze 

wspólności  łącznej  (czyli  zysk  wypłacony  wspólnikowi  –  art.  867  i  868  k.c.  oraz  część 
wypłaconej nadwyżki wspólnego majątku wspólników – art. 871 par. 2 i art. 875 par. 3 k.c.), 
wejdą do majątku wspólnego; 

g)  Samo zawarcie umowy spółki nie wymaga zgody współmałżonka; 
h)  Jeżeli natomiast wniesienie wkładu do spółki wchodzi w zakres zastosowania przepisu art. 37 

pkt 1-3 k.r.o., niezbędna jest zgoda drugiego małżonka 

3)  Majątek wspólny małżonków (do 2004 r. – dorobek) 

a)  Przedmiotem  majątkowym  są  zarówno  prawa  bezwzględne,  jak  i  względne  –  w  tym 

wierzytelności, tzw. sytuacje prawne – w szczególności posiadanie oraz ekspektatywy; 

b)  Nie  zmienia  kwalifikacji  przynależności  przedmiotów,  nabytych  po  ustaniu  wspólności  (czyli 

nabytych do majątku osobistego), fakt, że małżonkowie w drodze umowy przywracają potem 
ustrój wspólności ustawowej; 

c)  „(…) dorobkiem małżonków są wszystkie przedmioty majątkowe, niezależnie od sposobu ich 

nabycia, a więc nabyte w sposób pierwotny albo pochodny, a w konsekwencji niezależnie od 
tego, czy nabycie nastąpiło w drodze czynności prawnej, z mocy samego prawa, na podstawie 
decyzji  administracyjnej  lub  orzeczenia  sądowego,  albo  też  wskutek  innego  zdarzenia,  z 
którym ustawa wiąże nabycie prawa. O tym, czy nabyty przez jedno z małżonków przedmiot 
staje się składnikiem majątku wspólnego, decydują kryteria obiektywne. 
Przepisy  o  wspólności  ustawowej  nie  zawierają  wymagania,  aby  szczególne  przesłanki,  od 
których ustawa uzależnia skuteczność nabycia prawa, były spełnione przez oboje małżonków. 
Tak więc nie stanowi przeszkody ku temu, by nabyte prawo weszło do majątku wspólnego, 
ta tylko okoliczność, że wymagane szczególne przesłanki spełnia tylko jedno z małżonków” 
(III CZP 58/95) 

d)  „Z  kodeksu  rodzinnego  i  opiekuńczego,  przyjmującego  jako  zasadę  ustawowej  wspólności 

majątkowej,  wynika  domniemanie  faktyczne  (art.  231  k.p.c.),  oparte  na  życiowym 
prawdopodobieństwie,  że  określone  rzeczy  z  transakcji  dokonanej  tylko  przez  jednego  z 
małżonków  zostały  nabyte  z  majątku  dorobkowego  w  interesie  i  na  rzecz  ustawowej 
wspólności  majątkowej  małżeńskiej.  Nabycie  rzeczy  z  majątku  odrębnego  małżonka  musi 
natomiast  wynikać  wyraźnie  nie  tylko  z  oświadczenia  tego  małżonka,  ale  z  całokształtu 
okoliczności  istotnych  prawnie  z  punktu  widzenia  przepisów  kodeksu  rodzinnego  i 
opiekuńczego” (II CKN 1409/00 i cyt. tam orzeczenia); 

e)  „w  sytuacji,  gdy  nieruchomość  nabyta  została  w  czasie  trwania  związku  małżeńskiego,  a 

małżonkowie pozostają we wspólności majątkowej, zasadą jest, że wchodzi ona do majątku 
wspólnego. Odstępstwa  od zasady sformułowanej w art. 32 §  1 k.r.o. nie  może  uzasadniać 
jedynie  okoliczność, że  stroną umowy był tylko jeden z małżonków, a  także okoliczność,  że 
tylko  jeden  z  małżonków  ujawniony  został  w  księdze  wieczystej.  Wyjątki  wyliczone  zostały 
bowiem wyczerpująco w art. 33 k.r.o.” (I CKU 130/97); 

f)  W czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej,  w razie sporu między małżonkami co 

do  przynależności  określonego  przedmiotu  majątkowego  do  majątku  wspólnego, 
dopuszczalne jest powództwo o ustalenie (art. 189 k.p.c.), że przedmiot ten należy do tego 
majątku.  
Interes  w  żądaniu  ustalenia  należy  rozumieć  jako  potrzebę  prawną,  wynikającą  z  sytuacji 
prawnej, w jakiej znajduje się powód. Jeżeli z prawa przedmiotowego nie wynika, że ma on 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

3 

 

potrzebę  ustalenia, wyrok  ustalający jest zbyteczny.  Wydanie  wyroku ustalającego ma sens 
wtedy,  gdy  powstała  sytuacja  grożąca  naruszeniem  stosunku  prawnego  lub  powstała 
wątpliwość co do jego istnienia” (III CKN 332/98) 

g)  „(…)  przewidziane  w  art.  10  ukwh  powództwo  o  usunięcie  niezgodności  między  stanem 

prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym 
jest szczególną postacią powództwa o ustalenie. (…) prawo własności wolno jest dowodzić w 
takim  procesie  wszelkimi  znanymi  prawu  procesowemu  dowodami”  (czyli  odmiennie  niż  w 
art. 46 ukwh) (II CKN 408/98); 

h)  „W  sprawie  o  uzgodnienie  treści  księgi  wieczystej  z  rzeczywisty  stanem  prawnym  (art.  10 

ukwh)  na  pozwanym  nabywcy,  którego  nie  chroni  rękojmia  wiary  publicznej  ksiąg 
wieczystych,  spoczywa  ciężar  dowodu,  że  własność  nieruchomości  wpisanej  w  księdze 
wieczystej  na rzecz jednego z małżonków, nabytej  w  czasie  trwania wspólności ustawowej, 
stanowi majątek odrębny tego małżonka” (II CKN 1409/00); 

i)  „(…)  przedmiot  majątkowy  nabyty  w  drodze  zasiedzenia  w  czasie  istnienia  małżeńskiej 

wspólności ustawowej stanowi majątek dorobkowy, bez względu na to, kiedy  rozpoczął się 
bieg zasiedzenia, a więc  -  czy przed zawarciem związku małżeńskiego czy w  czasie istnienia 
małżeńskiej wspólności ustawowej” (III CZP 7/78); 

4)  Art. 28

1 

vs art. 34 k.r.o. 

art. 28

1 

k.r.o. 

art. 34 k.r.o. 

uprawnienie niezależne od ustroju 

tylko w ustroju wspólności 

dotyczy  wszystkich  przedmiotów  urządzenia 
domowego 

dotyczy  przedmiotów  zwykłego  urządzenia 
domowego  służących  do  użytku  obojga 
małżonków 

nie przesądza własności;  
daje tylko uprawnienie do korzystania 

przesądza własność 

nie znajduje zastosowania do przedmiotów nabytych jako lokata kapitału,  
ze względu na kolekcjonerski zamiłowanie 

5)  Art. 29 vs art. 36 k.r.o. 

art. 29 k.r.o. 

art. 36 § 2 k.r.o. 

sprawy zwykłego zarządu; 
niezależnie od ustroju 

zarząd majątkiem wspólnym; 
dot. ustroju wspólności 

zaistnienie trzech przesłanek: 

 

wspólne pożycie; 

 

przemijająca przeszkoda; 

 

brak sprzeciwu 

o ile przepisy nie stanowią inaczej; przepis o 
charakterze kogentnym 

rodzaj przedstawicielstwa ustawowego 

 

6)  Surogacja 

a)  Surogacja  polega  na  zastąpieniu  jednego  składnika  majątku  odrębnego  innym  składnikiem. 

Przesłankami tak rozumianej surogacji są – jak się przyjmuje – dwa wymagania:  

 

jedno  i  to  samo  zdarzenie  powoduje  wyjście  określonego  przedmiotu  z  majątku 
odrębnego i nabycie innego przedmiotu majątkowego; 

 

przedmiot  nabyty  jest  uzyskany  także  w  sensie  ekonomicznym  kosztem  majątku 
odrębnego („nabyty w zamian”); (V CKN 50/00) 

b)  Surogację  majątków  osobistych  wyłącza  przepis  art.  45  w  zakresie,  w  jakim  wyklucza 

roszczenie  o  zwrot  wydatków  i  nakładów  zużytych  w  celu  zaspokojenia  potrzeb  rodziny 
niezwiększających wartości majątku wspólnego w chwili ustania wspólności; 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

4 

 

c)  2 postaci surogacji: 

 

przedmiotowa  –  nabycie  do  majątku  przedmiotu  majątkowego,  na  który 
„ukierunkowany” był wydatek z tego majątku poczyniony; 

 

wartościowa  –  nabycie  roszczenia  o  zwrot  wartości  wydatku,  gdy  przedmiot  nabyty 
został zaliczony do innej masy majątkowej.  

d)   Wyraźne uregulowanie w przepisach k.r.o. surogacji majątku wspólnego było zbędne z uwagi 

na zastosowany  przez ustawodawcę  sposób ustalania składu majątku wspólnego  –  majątek 
wspólny  tworzą  przedmioty  majątkowe  nabyte  w  czasie  trwania  wspólności  ustawowej  z 
wyjątkiem przedmiotów majątkowych nieobjętych wspólnością; 

e)  Ponieważ  zasada  surogacji  jest  wyjątkiem  od  ogólnej  zasady,  w  myśl  której  przedmioty 

majątkowe  nabywane  w  trakcie  trwania  małżeństwa  wchodzą  do  majątku  wspólnego, 
powinna być ona wykładana ściśle (exceptione non sunt extendaendae); 

f)  Nabycie  do  majątku  osobistego  przedmiotu  majątkowego  mimo  poniesienia  wydatku  w 

części, albo nawet w całości z majątku wspólnego następuje ex lege tylko wtedy, gdy jest to 
przedmiot imperatywnie przypisany do majątku osobistego; 

g)  Małżonkowie mogą uchylić zasadę surogacji majątku wspólnego (osiągnąwszy porozumienie 

w  tej  kwestii)  albo  majątku  osobistego  (na  podstawie  jednostronnego  oświadczenia 
małżonka rozporządzającego składnikami swojego majątku osobistego) 

h)  „Surogacja  wchodzi  zatem  w  rachubę  tylko  wówczas,  gdy  wskutek  czynności  prawnej  nie 

następuje  w  sensie  ekonomicznym  żadna  istotna  zmiana  w  stanie  poszczególnych  mas 
majątkowych  (osobistego  majątku małżonka  bądź  majątku  wspólnego),  a  w  związku  z  tym 
nabytego w drodze surogacji przedmiotu majątkowego nie można traktować jako dorobku” 
(III CO 2/62); 

i)  Surogacja może występować w różnych stanach faktycznych i prawnych. Wskazuje się jednak, 

że  zachodzi  ona  wówczas,  gdy  wyłączenie  (zbycie  czy  utrata)  danego  przedmiotu 
majątkowego  z  majątku  odrębnego  (aktualnie  osobistego)  i  nabycie  innego  przedmiotu 
(surogatu) nastąpiło w wyniku tego samego zdarzenia prawnego. Zdarzeniem takim może być 
zarówno  zawarcie  umowy,  spełnienie  świadczenia,  jak  i  czyn  niedozwolony,  bezpodstawne 
wzbogacenie  i  inne.  To  kryterium  (tożsamości  zdarzenia  prawnego),  chociaż  obiektywne  i 
klarowne,  jak  słusznie  wskazano,  nie  wyczerpuje  problemu  surogacji  opisanej  przez  art.  33 
k.r.o. Przepis statuujący zasadę surogacji odnosi się nie tylko do tzw. surogacji bezpośredniej 
(tj.  chodzi  o  ekonomiczną  identyczność  przedmiotu  zbytego  i  nabytego),  ale  też  obejmuje 
surogację  pośrednią, czyli sytuację, gdy surogacja przechodzi przez fazę  zastąpienia danego 
składnika majątku uzyskanymi środkami pieniężnymi, za które z kolei zostaje nabyty następny 
przedmiot;  zob.  J.  St.  Piątowski  [w:]  System  prawa  rodzinnego  i opiekuńczego,  Ossolineum 
1985, s. 377-379; 

j)  „Surogacji (…) nie domniemywa się i powinna ona być udowodniona” (I CO19/54); 
k)  Szerzej  nt.  surogacji  –  zob.  np.  E.  Kitłowski,  Surogacja  rzeczowa  w  prawie  cywilnym, 

Warszawa 1969; M. Nazar, Małżeńska wspólność spółdzielczych praw do lokali mieszkalnych, 
KPP  2003,  nr  2;  J.  St.  Piątowski  [w:]  System  prawa  rodzinnego i  opiekuńczego,  Ossolineum 
1985 

7)  Gdy  nowy przedmiot  został  zakupiony  w  trakcie  trwania  związku  małżeńskiego  częściowo  ze 

środków pochodzących z majątku osobistego a częściowo wspólnego… 
a)  Należy do majątku wspólnego, chyba że co innego wynika z czynności prawnej – III CO 2/62; 

możliwe są ewentualne rozliczenia na podstawie art. 45 k.r.o. – III CRN 119/85; 

b)  Jeżeli  nic  innego  nie  wynika  z  treści  czynności  prawnej,  nabyty  przedmiot  należy 

proporcjonalnie  do  wartości  użytych  dla  jego  uzyskania  środków  z  majątku  odrębnego  i  z 
majątku  wspólnego,  w  odpowiedniej  ułamkowej  części  do  majątku  odrębnego,  w 
pozostałej zaś - do majątku wspólnego. Treść czynności prawnej może jednak przesądzić, że 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

5 

 

nabywany  przedmiot  wejdzie  w  skład  jednego  z  majątków  i  w  takim  wypadku  ex  lege 
powstanie na rzecz drugiego majątku należność z tytułu wydatków i nakładów (art. 45 k.r.o.); 

c)  O  zaliczeniu  nabywanego  przedmiotu  do  majątku  wspólnego  lub  odrębnego  powinno 

decydować  porównanie  wielkości  środków  użytych  z  każdego  z  tych  majątków.  W 
konsekwencji,  nabyty  przedmiot  należy  zaliczyć  do  tego  z  majątków,  z  którego  pochodzi 
podstawowa  część  środków  (A.  Wolter,  NP  1965,  nr  2,  s.  113).  Jeżeli  środki  z  drugiego 
majątku  są  nieznaczne,  stanowią  nakład  rozliczany  zgodnie  z  art.  45  k.r.o.,  jeżeli  natomiast 
wskazane kryterium nie może znaleźć zastosowania ze względu na brak daleko idącej różnicy 
między  zaangażowanymi  środkami,  to  -  w  braku  odmiennej  woli  małżonków  -  nabyty 
przedmiot wchodzi do każdego z majątków  w częściach ułamkowych proporcjonalnych do 
wysokości zaangażowanych środków; V CKN 50/00; V CSK 355/07; 

d)  „Prawo  własności  nieruchomości,  nabyte  w  czasie  trwania  wspólności  ustawowej  w  trybie 

ustawy  z  dnia  4  września  1997  r.  o  przekształceniu  prawa  użytkowania  wieczystego 
przysługującego  osobom  fizycznym  w  prawo  własności  (Dz.U.  Nr  123,  poz.  781),  stanowi 
majątek  odrębny  tego  z  małżonków,  któremu  przed  powstaniem  wspólności  przysługiwało 
prawo użytkowania wieczystego tej nieruchomości i prawo własności posadowionych na niej 
budynków” niezależnie od zaangażowanych środków z innego majątku; III CZP 53/09; 
 

8)  Zarząd majątkiem wspólnym 

a)  Obejmuje wszelkie czynności odnoszące się bezpośrednio do składników majątku wspólnego. 

W obrębie tych czynności będą się zatem znajdować: 

 

czynności prawne odnoszące się do poszczególnych składników majątku wspólnego, 

 

czynności faktyczne, 

 

czynności  podejmowane  w  toku  postępowania  przed  sądami  lub  innymi  organami 
rozstrzygającymi sprawę związaną z przedmiotem należącym do majątku wspólnego, 

 

wykonywanie  obowiązków  publicznoprawnych  związanych  ze  składnikami  majątku 
wspólnego 

b)  Sporny jest zakres pojęcia „majątek”  

 

Sensu largo – ogół praw i obowiązków majątkowych danego podmiotu prawa (aktywa i 
pasywa) 

 

Sensu  stricto  –  oznacza  tylko  aktywa  (czyli  jest  pojęciem  tożsamym  z  mieniem);  długi 
obciążają majątek wspólny, ale nie wchodzą w jego skład 

c)  Małżonek, dokonując czynności zarządu majątkiem wspólnym nie jest sam przedstawicielem 

współmałżonka; 

d)  Zarząd majątkiem wspólnym jest obowiązkiem małżonków; 
e)  Co do zasady, małżonkowie mogą samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym. Wyjątkowo 

jednak zgoda (ewentualnie potwierdzenie zawartej już umowy – art. 37 § 2 k.r.o.) drugiego z 
małżonków  jest  potrzebna  w  sytuacji,  gdy  jeden  z  małżonków  samodzielnie  i  wyłącznie  we 
własnym imieniu dokonuje czynności prowadzącej  np. do zbycia nieruchomości wchodzącej 
w  skład  majątku  wspólnego  (art.  37  §  1  k.r.o.).  Zgoda  z  art.  37  k.r.o.  jest  to  tzw.  zgoda 
obligatoryjna,  a  więc  będąca  warunkiem  sine  qua  non  ważności  czynności  prawnej  (w 
odróżnieniu od tzw. zgody fakultatywnej z art. 41 k.r.o.) 

f)  Na  podstawie  art.  40  k.r.o.  ma  miejsce  TRWAŁA  zmiana  zasad  sprawowania  zarządu 

majątkiem wspólnym (w razie  przejściowych przeszkód  –  art. 24,  39 k.r.o.). Ważne powody 
zaistnieć  mogą  zarówno,  jeśli  zachowanie  małżonka  było  umyślne,  jak  i  nieumyślnie. 
Niemniej  jednak  orzeczenie  nie  zwalnia  od  solidarnej  odpowiedzialności  za  zobowiązania 
zaciągnięte  przez  jednego  z  małżonków  w  sprawach  wynikających  z  zaspokajania  zwykłych 
potrzeb rodziny (art. 30 k.r.o.) – DLACZEGO? 

g)  Nie jest czynnością zarządu majątkiem wspólnym umowa poręczenia zawarta przez małżonka 

w  charakterze  poręczyciela,  bez  względu  na  zakres  poręczenia,  albowiem  zobowiązanie 
małżonka  nie  dotyczy  określonego  składnika  (lub  oznaczonych  składników)  majątku 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

6 

 

wspólnego.  (...)  Nie  jest  także  czynnością  zarządu  zawarcie  umowy,  której  wykonanie 
wprawdzie  angażuje  składniki  majątku  wspólnego  (np.  maszyny,  urządzenia),  ale  jej  celem 
nie  jest  zmiana  ich  stanu  (brak  związku  funkcjonalnego).  W  szczególności  więc  nie  można 
uznać za przejaw zarządu majątkiem wspólnym zawarcia umowy o świadczenie usług, które 
miałyby być świadczone z użyciem składników majątku wspólnego; 

h)   Jakiekolwiek czynności prawne (zaciągnięcie zobowiązań, np. umowy poręczenia), które nie 

dotyczą  określonego  składnika  majątku  wspólnego,  są  wyłączone  z  zarządu  a 
odpowiedzialność  za  wykonanie  tego  zobowiązania  ponosi  małżonek  będący  dłużnikiem  (T. 
Smyczyński) 

i)  Niedopuszczalne jest utożsamianie zaciągania zobowiązań jako czynności zarządu majątkiem 

wspólnym z powstaniem odpowiedzialności tymże majątkiem za zobowiązania. Zaciągnięcie 
zobowiązania  tylko  wtedy  można  zaliczyć  do  czynności  zarządu  majątkiem  wspólnym,  gdy 
świadczenie  przez  dłużnika  ma  nastąpić  z  majątku  wspólnego  i  pozostaje  w  związku  z 
określonymi składnikami majątku wspólnego. W typowej sytuacji poręczenie nie ma związku 
z majątkiem wspólnym, lecz czyni zadość potrzebie pomocy określonej osobie (A. Dyoniak, T. 
Smyczyński); 

j)  Na  ogół  samo  zawarcie  umowy  poręczenia  za  cudzy  dług  nie  odnosi  się  ani  do  majątku 

wspólnego,  ani  do  osobistego;  brakuje  bowiem  relacji  funkcjonalnej  do  jakiegokolwiek 
majątku  małżonków.  W  momencie  zawarcia  umowy  poręczenia  czynność  ta  może  nie 
wykazywać  związku  z  majątkiem  wspólnym.  Natomiast  po  zawarciu  umowy  następstwa 
poręczenia  w  przypadku  niewykonania  lub  nienależytego  wykonania  świadczenia  przez 
dłużnika  mogą  dotknąć  małżonków  w  taki  sposób,  że  ów  związek  okaże  się  wyraźnie 
widoczny.  Ponadto,  w  przypadku  poręczenia  trudno  jest  ograniczyć  związek  tylko  do 
określonego składnika majątku (inaczej niż np. przy hipotece) (Z. Radwański) 

k)  Konieczne  jest  rozróżnienie  między  pojęciem  wspólności  ustawowej  a  pojęciem  majątku 

wspólnego.  Może  się  bowiem  zdarzyć,  że  mimo  istnienia  wspólności  ustawowej 
małżonkowie  nie  mają  żadnego  majątku  wspólnego  (np.  zgodne  wyzbycie  się  majątku 
wspólnego z obawy przed egzekucją z tego majątku); 

l)  Wspólność majątkowa małżeńska nie powinna nadmiernie ograniczać swobody osobistej i 

majątkowej małżonków; 

m)  „Kodeks rodzinny i opiekuńczy dopuszcza zatem, w ramach zarządu majątkiem wspólnym, 

dokonanie  na  podstawie  przepisów  kodeksu  cywilnego,  czynności  rozporządzających 
dotyczących  konkretnych  składników  tego  majątku.  (…)  Rozporządzenie  przez  małżonka 
przedmiotem  wchodzącym  w  skład  majątku  wspólnego  na  rzecz  majątku  odrębnego 
drugiego z małżonków, w czasie trwania wspólności majątkowej, nie może być traktowane 
jako umowa majątkowa małżeńska w znaczeniu użytym w art. 47 – 51 k.r.o. Odnosi się ono 
bowiem do konkretnego,  indywidualnie oznaczonego przedmiotu (przedmiotów) majątku 
wspólnego i nie znaczy, że w przyszłości przedmioty majątkowe tego samego rodzaju mają 
należeć do majątku odrębnego” (III CZP 76/90) – czyli małżonkowie mogą opróżnić „worek” 
z  majątkiem  wspólnym.  Nie  oznacza  to  bowiem  „usunięcia”  worka.  Należy  rozróżnić 
przesunięcia  między  masami  majątkowymi  (tu  czynność/czynności  dotyczą  tylko  tego,  co 
aktualnie małżonkowie posiadają i nie wywiera to skutków na przyszłość) od zawarcia umowy 
majątkowej małżeńskiej (w tym przypadku małżonkowie rozporządzają tym, co mają w chwili 
obecnej i tym, co będą mieć w przyszłości). 
 

9)  Problem nakładów – art. 45 k.r.o.  

a)  O nakładach „koniecznych” i „innych” – przepisy k.c. np. art. 226 k.c.; 
b)  Obowiązek  rozliczenia  nie  obejmuje  wydatków  i  nakładów  poczynionych  z  majątku 

wspólnego na utrzymanie i zaspokojenie potrzeb jednego małżonka (III CRN 31/77); 

c)  Przy rozliczeniach uwzględnia się wartość wydatków i nakładów na podstawie stanu z chwili 

ich poczynienia i cen rynkowych z chwili orzekania w tym przedmiocie (zamknięcia rozprawy) 
– art. 316 k.p.c.; 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

7 

 

d)  Długi,  które  nie  zostały  spłacone,  nie  podlegają  rozliczeniu  w  trybie  art.  45  k.r.o.  (III  CRN 

194/78); 

e)  Nie  jest  uzasadnione  żądanie  zwrotu  z  tytułu  zaspokojenia  z  majątku  wspólnego  długu 

zaciągniętego  przez  jedno  z  małżonków  w  związku  z  czynnością  zarządu  tym  majątkiem 
sprawowanym samodzielnie przez tego z małżonków, której drugie się nie sprzeciwiło 

f)   „po  zapadnięciu  prawomocnego  postanowienia  o  podziale  majątku  wspólnego,  uczestnik 

postępowania  nie  może  dochodzić  roszczeń  m.in.  z  tytułu  zwrotu  nakładów  z  majątku 
odrębnego na majątek wspólny oraz z majątku wspólnego na majątek odrębny” – art. 618 § 3 
k.p.c. w zw. z art. 567 § 3 k.p.c. (IV CKN 1108/00); 

g)  Art.  41  k.r.o.  „nie  stanowi  materialnoprawnej  podstawy  do  rozliczenia  nakładów 

dokonanych  z  majątku  odrębnego  jednego  z  małżonków  na  majątek  odrębny  drugiego 
małżonka.  Uzasadniona  jest  zatem  teza,  że  w  postępowaniu  o  podział  majątku  wspólnego 
rozliczeniu podlegają również nakłady z majątku odrębnego małżonków na majątek odrębny 
jednego z nich jedynie wówczas, gdy na przedmiot majątkowy stanowiący majątek odrębny 
jednego  z  małżonków  dokonano  nakładów  zarówno  z  majątku  wspólnego,  jak  i  z  majątku 
odrębnego małżonków” (IV CKN 1108/00); 

h)  „koszty  materiałów  i  robocizny  najczęściej  nie  pokrywają  się  z  wartością  budynku,  która  z 

reguły  jest  wyższa.  (…)  Formalnie  „nakładami”  są  wydatki  poniesione  przez  małżonków  z 
majątku wspólnego lub z majątku odrębnego każdego z nich i suma tych wydatków powinna 
być przedmiotem rozliczenia między nimi. Prowadziłoby to jednak do krzywdzącego z punktu 
widzenia  zasad  współżycia  społecznego  pozbawienia  małżonka  nie  będącego  właścicielem 
gruntu  udziału  we  wspomnianej  „rencie”  [pod pojęciem  „renta”  w  tym  przypadku  kryje  się 
kompletność budynku i możliwości zamieszkania  – przyp. E.K.]. Dlatego też należy uznać, że 
postępowanie  w  tym  przedmiocie  powinno  być  następujące:  po  pierwsze  -  należy  ustalić 
ułamkowy  udział  nakładów  każdego  z  małżonków  w  sumie  nakładów,  wskutek  których 
powstał budynek, i to według rzeczywistych kosztów z czasu budowy, i stosownie do tych 
ułamków  ustalić  udział  każdego  z  małżonków  w  wartości  rynkowej  domu  w  chwili 
ukończenia  jego  budowy  albo  w  chwili  ustania  wspólności  ustawowej;  po  drugie  -  jeśli 
między  tamtą  chwilą  a  datą  orzekania  o  podziale  majątku  wspólnego  nastąpiła  zmiana 
wartości budynku nie wywołana okolicznościami, za które jeden z małżonków odpowiada, 
należy ustalić wartość domu według cen rynkowych z daty podziału i ustalić udział każdego 
z małżonków w tej wartości według ustalonego - jak poprzednio - ułamka.  
Wprawdzie przepis art. 45 § 1 k.r.o. stwierdza, że przy podziale majątku wspólnego zwrotowi 
podlegają wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na majątek odrębny bądź też z 
majątku odrębnego na majątek wspólny. W omawianej sytuacji na majątek odrębny jednego 
z małżonków dokonano nakładów zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątków odrębnych 
każdego z małżonków. Wydawać by się zatem mogło, że w postępowaniu o podział majątku 
wspólnego  nie  mogą  być  rozliczane  nakłady  z  majątku  odrębnego  na  majątek  odrębny. 
Jednakże  w  sytuacji,  gdy  chodzi  o  rozliczenie  sumy  nakładów  na  kompletny  obiekt, 
dokonywanie  tych  rozliczeń  w  dwóch  odrębnych  postępowaniach  byłoby  niecelowe.  W 
przepisach  art.  567  i  618  k.p.c.  widoczna  jest  tendencja  do  całościowego  rozliczania 
wszystkich nakładów w jednym postępowaniu” (III CZP 46/80); 

i)  „Roszczenie o zwrot nakładu jest  roszczeniem o zwrot  jego wartości. Chodzi tu o wartość 

nie  w  chwili  dokonywania  nakładu,  ale  w  chwili  orzekania  o  zwrocie  nakładu.  Pogląd, 
według którego w  chwili podziału majątku wspólnego małżonkowi, który  poczynił ze swego 
majątku  odrębnego  nakład  na  majątek  wspólny  w  postaci  wpłaty  na  wkład  mieszkaniowy, 
przysługuje  zwrot  tego  nakładu  według  jego  sumy  nominalnej,  nie  uwzględnia  powyższych 
okoliczności.  Wzięcie  ich  pod  uwagę  prowadzi  zaś  do  stwierdzenia,  że  wartość  nakładu  z 
majątku odrębnego jednego z małżonków na ich majątek wspólny, polegającego na wpłacie 
dokonanej  przez  jedno  z  małżonków  na  wkład  mieszkaniowy  związany  ze  spółdzielczym 
prawem  do  lokalu,  odpowiada  w  chwili  podziału  tego  majątku  takiej  części  wartości 
spółdzielczego prawa do lokalu, jaką część stanowiła ta wpłata w stosunku do całego wkładu 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

8 

 

mieszkaniowego  wpłaconego  przez  małżonków,  od  zgromadzenia  którego  uzależniony  był 
przydział mieszkania. Wyrażone tu stanowisko odpowiada zasadom współżycia społecznego. 
Zwrot  nakładu  tylko  w  wysokości  jego  sumy  nominalnej  prowadziłby  bowiem  do  rażącego 
pokrzywdzenia  tego  z  małżonków,  które  dokonało  tego  nakładu,  i  uzyskania  niczym 
nieuzasadnionej korzyści przez drugie z małżonków. Każde z małżonków wnoszące ze swego 
majątku odrębnego część wkładu mieszkaniowego, od zgromadzenia którego uzależniony był 
przydział mieszkania, otrzymałoby mianowicie  -  jako zwrot nakładu  -  tylko oznaczoną część 
sumy stanowiącej w chwili podziału majątku wspólnego równowartość lokatorskiego prawa 
do lokalu” (III CZP 55/90); 

j)  „Roszczenie o zwrot nakładów dokonanych przez małżonków z majątku wspólnego w czasie 

trwania wspólności ustawowej na nieruchomość stanowiącą własność osoby trzeciej wchodzi 
w  skład  majątku  wspólnego  i  jako  prawo  podmiotowe  (wierzytelność)  powinno  było  być 
objęte postanowieniem o jego podziale” (III CSK 257/07); 

k)  „Jest zasadą, że podział majątku wspólnego obejmuje składniki należące do tego majątku w 

czasie  ustania  wspólności  majątkowej  oraz  istniejące  w  chwili  dokonywania  podziału. 
Rozliczeniu  podlega  całość  stosunków  majątkowych  między  małżonkami  według  stanu  na 
dzień  ustania  wspólności,  natomiast  przedmiotem  podziału  pozostaje  stan  czynny  masy 
majątkowej w czasie orzekania o podziale” (III CSK 257/07);  

l)  „Z konstrukcji oraz treści art. 45 k.r.o. wynika założenie, że  każdy z małżonków  powinien w 

zasadzie  zwrócić  przypadający  na  drugiego  małżonka  udział  w  nakładach  poczynionych  z 
majątku wspólnego na majątek odrębny drugiego małżonka, bez względu na to, czy składnik 
objęty  nakładami  po  ustaniu  wspólności  majątkowej  małżeńskiej  został  zbyty.  Porównanie 
art.  45  §  1 k.r.o. i  226  §  1  k.c.  wskazuje,  że  przepisy te  znacząco  się  różnią.  Artykuł  45  §  1 
k.r.o. nie uzależnia powstania roszczenia od posiadania lub wydania rzeczy, na którą nakłady 
zostały dokonane; źródłem roszczenia jest nakład z majątku wspólnego na majątek odrębny 
(obecnie  osobisty)  w  czasie  istnienia  ustawowej  wspólności  ustawowej,  a  więc  stosunek 
rodzinny,  a  stosunek  wynikający  z  prawa  własności  ma  znaczenie  wtórne,  przy  czym 
omawiane  roszczenie  może  być  wymagalne  wyjątkowo  nawet  przed  podziałem  majątku 
wspólnego.  Te  odrębności  prowadzą  do  wniosku,  że  zakres  podmiotowy  roszczenia 
wynikającego  z  art.  45  k.r.o.  jest  ograniczony  tylko  do  małżonków.  Zbycie  przez  małżonka 
nieruchomości z przedmiotowymi nakładami po ustaniu wspólności ustawowej nie wywołuje 
przejścia ex lege tego zobowiązania na nabywcę. Innymi słowy, wynikające z art. 45 § 1 k.r.o. 
roszczenie  o  zwrot  nakładów  na  remont  budynku  z  majątku  wspólnego  na  nieruchomość 
stanowiącą majątek osobisty drugiego z małżonków ma więc charakter czysto obligacyjny, a 
zatem  pozwany  [nabywca  –  osoba  trzecia;  przyp.  E.K.]  nie  miał  w  rozpoznawanej  sprawie 
legitymacji biernej; mógłby ją uzyskać tylko w drodze zawarcia stosownej umowy (por. V CSK 
8/05) lub na podstawie przepisu szczególnego” (III CSK 257/07); 

m)  „(…)  jeżeli  małżonek  zużyje  w  czasie  trwania  wspólności  kwotę  pieniężną,  ulokowaną  na 

książeczce  PKO  i  stanowiącą  przedmiot  majątku  wspólnego  małżonka,  na  bieżące 
niezbędne  wydatki  związane  z  utrzymaniem  rodziny,  kwota  ta  przestaje  być  składnikiem 
majątku wspólnego, choćby zużycie jej nastąpiło bez zgody drugiego małżonka nie łożącego 
na  potrzeby  rodziny.  Należy  jednak  zaznaczyć,  że  gdyby  małżonek  ten  wystąpił  następnie 
przeciwko  współmałżonkowi  nie  świadczącemu  na  potrzeby  rodziny  z  roszczeniem 
alimentacyjnym  lub  regresowym  za  okres  wsteczny,  kwoty  zużyte  z  majątku  wspólnego 
podlegałyby odpowiedniemu zaliczeniu” (III CRN 31/77); 
 

10) Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania 

a)  Odpowiedzialność  majątkiem  wspólnym  na  podstawie  art.  41  KRO  ma    charakter 

cywilnoprawny,  lecz  zakres  odpowiedzialności  majątkiem  wspólnym  nie  jest  jednakowy. 
Chociaż  za  dług  jednego  małżonka  zaciągnięty  za  zgodą  drugiego  odpowiedzialność  ponosi 
również jego współmałżonek z majątku wspólnego, jednak nie jest on dłużnikiem.  Stronami 
stosunku  prawnego,  z  którego  wynika  wierzytelność  (np.  z  tytułu  umowy  kupna-sprzedaży, 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

9 

 

pożyczki)  są  nadal  wierzyciel  i  dłużnik-małżonek,  który  zaciągnął  zobowiązanie.  Jego 
współmałżonek  nie  ma  bowiem  obowiązku  spełnienia  świadczenia  (np.  zapłaty  ceny),  lecz 
musi  znosić  (pati)  egzekucję  wierzytelności  z  majątku  wspólnego.  Drugi  małżonek  ponosi 
zatem  odpowiedzialność  za  cudzy  dług,  tj.  za  dług  swojego  małżonka.  O  tym,  kto  jest 
dłużnikiem decyduje zdarzenie prawne, będące źródłem zobowiązania, a nie treść art. 41 par. 
1 KRO. Jest to więc jeden z przykładów rozróżnienia długu i odpowiedzialności  

b)  Odpowiedzialność za zobowiązania, które nie powstały z czynności prawnej 

 

dłużnik  ponosi  odpowiedzialność  ze  swojego  majątku  osobistego,  natomiast  z  majątku 
wspólnego  wierzyciel  może  zaspokoić  się  tylko  z  wymienionych  w  art.  41  par.  2  KRO 
składników majątkowych, które dłużnik wniósł do tego majątku  

 

 przy  ZmKRO  z  2004  r.  wyłączono  z  odpowiedzialności  dłużnika  majątkiem  wspólnym 
nawet jego dochody uzyskiwane z majątku osobistego  

 

 Wyłączenie  majątku  wspólnego  (a  więc i  drugiego  małżonka)  za  wykonanie  obowiązku 
alimentacyjnego,  powstałego  z  innego  stosunku  rodzinnoprawnego  jest    wątpliwe. 
Dłużnik alimentacyjny, dla wykonania swego obowiązku, powinien wykorzystać wszystkie 
swoje możliwości zarobkowe i majątkowe (art. 135 par. 1 KRO). Zawierając małżeństwo, 
dłużnik nie powinien unikać odpowiedzialności za zobowiązanie alimentacyjne dotyczące 
jego  dziecka,  byłego  małżonka  i  innych  uprawnionych.  Nie  byłoby  słuszne  dochodzenie 
alimentów  z  całego  majątku  wspólnego,  a  zwłaszcza  z  dochodów  osiąganych  przez 
małżonka-dłużnika. Natomiast ograniczenie odpowiedzialności dłużnika alimentacyjnego 
tylko  do  jego  majątku  osobistego  (który  na  ogół  jest  znikomy)  i  do  jego  bieżących 
dochodów  (z  wyłączeniem  dochodów  z  jego  majątku  osobistego)  jest  zachętą  do 
szybkiego nabycia innych składników majątku wspólnego, które nie podlegają egzekucji. 
Wydaje  się, że  ustawodawca zbytnio uprościł omawiane  zagadnienie, ponieważ słuszną 
ochronę  interesu  małżonka  dłużnika  można  by  zapewnić  w  inny  sposób,  np.  przez 
ograniczenie egzekucji z majątku wspólnego do określonych przedmiotów majątkowych. 
Trafnie  zauważono,  iż  niekorzystną  sytuację  wierzyciela  alimentacyjnego  złagodzono 
późniejszą nowelizacją art. 52 KRO, przyznając wierzycielowi roszczenie  o ustanowienie 
przez sąd przymusowej rozdzielności majątkowej  

c)  Art. 776 kpc  

Podstawą  egzekucji  jest  tytuł  wykonawczy,  jeżeli  ustawa  nie  stanowi  inaczej.  Tytułem 
wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. 

d)  Art. 776 (1) kpc  

§  1.  Tytuł  wykonawczy  wystawiony  przeciwko  dłużnikowi  pozostającemu  w  związku 
małżeńskim jest podstawą do prowadzenia egzekucji nie tylko z majątku osobistego dłużnika, 
lecz  także  z  pobranego  przez  niego  wynagrodzenia  za  pracę  lub  dochodów  uzyskanych  z 
prowadzenia  przez  niego  innej  działalności  zarobkowej  oraz  z  korzyści  uzyskanych  z  jego 
praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy.  
§  2.  Zawarcie  umowy  majątkowej  małżeńskiej,  mocą  której  rozszerzono  wspólność 
majątkową, nie wyłącza prowadzenia egzekucji z tych składników majątku, które należałyby 
do majątku osobistego dłużnika, gdyby umowy takiej nie zawarto. 
 §  3.  Przepis  §  2  nie  wyłącza  obrony  dłużnika  i  jego  małżonka  w  drodze  powództw 
przeciwegzekucyjnych,  jeżeli  umowa  majątkowa  małżeńska  była  skuteczna  wobec 
wierzyciela.  
§  4.  Przepisy  §  1-3  stosuje  się  odpowiednio,  gdy  egzekucja  jest  prowadzona  na  podstawie 
samego tytułu egzekucyjnego 

e)  Art. 787 kpc  

Tytułowi  egzekucyjnemu  wydanemu  przeciwko  osobie  pozostającej  w  związku  małżeńskim 
sąd  nada  klauzulę  wykonalności  także  przeciwko  jej  małżonkowi  z  ograniczeniem  jego 
odpowiedzialności  do  majątku  objętego  wspólnością  majątkową,  jeżeli  wierzyciel  wykaże 
dokumentem  urzędowym  lub  prywatnym,  że  stwierdzona  tytułem  egzekucyjnym 
wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

10 

 

 

możliwość  zaspokojenia  się  z  majątku  wspólnego  pozostawiono  w  ten  sposób 
zapobiegliwości  wierzycieli,  w  których  interesie  leży  uzyskanie  zgody  małżonka 
kontrahenta na dokonanie czynności (III CZP 117/10) 

 

 dokumentem  urzędowym,  aby  można  uznać  go  za  podstawę  nadania  klauzuli 
wykonalności  na  rzecz  lub  przeciwko  następcy  prawnemu,    może  być  orzeczenie 
sędziego-komisarza  zatwierdzające  plan  podziału  funduszów  masy  upadłości,  w  którym 
sprzecznie  z  przepisami  prawa  przyznano  wierzycielom  wierzytelności  przypadające 
upadłemu  wobec  osób  trzecich,  odpis  wyroku,  z  którego  części  wstępnej  wynika 
następstwo  prawne  po  stronie  dłużnika  oraz  wyciągi  z  ksiąg  rachunkowych  funduszu 
sekurytyzacyjnego,  jeżeli  wynika  z  nich  przejście  wierzytelności  na  fundusz 
sekurytyzacyjny w okolicznościach określonych w art. 788 k.p.c.. W sytuacji, w której do 
przejścia  uprawnienia  wymagane  jest  zezwolenie,  wymaganie  wykazania  przejścia 
uprawnienia dokumentem urzędowym obejmuje również to zezwolenie (III CZP 117/10) 

 

 W doktrynie konieczność wykazania zgody małżonka dłużnika dokumentem urzędowym 
lub  prywatnym  nie  jest  postrzegana  jednolicie.  Chodzi  bowiem  o  to,  czy  dokument 
określony  w  art.  787  k.p.c.  powinien  pochodzić  od  małżonka  dłużnika,  czy  też  może 
pochodzić  od  osoby  trzeciej,  od  samego  dłużnika  lub  nawet  od  wierzyciela.  Dominuje 
stanowisko,  że  art.  787  k.p.c.  odnosi  wymaganie  wykazania  zgody  małżonka  dłużnika 
dokumentem zarówno do treści, jak i formy dokumentu. Innymi słowy,  zgoda małżonka 
powinna  wynikać  z  treści  dokumentu,  a  nie  z  zeznań  świadków  czy  oświadczeń 
wierzyciela.  Podkreśla  się,  że  dokument  prywatny,  w  którym  wierzyciel  stwierdza,  że 
małżonek  wyraził  zgodę  na  czynność  prawną  dłużnika,  nie  może  być  uznany  za 
wiarygodny, ponieważ nie udowadnia on faktu wyrażenia zgody. Powinien to być zatem 
dokument wystawiony przez małżonka dłużnika (III CZP 117/10) 

 

postępowanie klauzulowe ma ściśle formalny charakter 

 

 nakaz  wykazania  zgody  małżonka  dłużnika  dokumentem  wyłącza    możliwość  jej 
dowodzenia  takimi  środkami  dowodowymi  jak  zeznania  świadków  lub  przesłuchanie 
stron.  Nasuwa  się  jednak  pytanie,  czy  sąd  klauzulowy  może  korzystać  z  tzw. 
niedowodowych środków  ustalenia faktów, do których  -  obok  notoryjności i przyznania 
(

art.  228  §  1

  i 

229

  k.p.c.)  -  zalicza  się  również  domniemania  faktyczne.  W  doktrynie  z 

pewną  ostrożnością  dopuszcza  się  stosowanie  przez  sąd  w  postępowaniu  klauzulowym 
faktów notorycznych i faktów przyznanych. Rozszerzenie tego poglądu również na fakty 
ustalone na podstawie domniemań faktycznych nasuwa jednak uzasadnione zastrzeżenia 
(III CZP 117/10) 

 

 Zgodnie z 

art. 231

 k.p.c., sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla 

rozstrzygnięcia  sprawy,  jeżeli  wniosek  taki  można  wyprowadzić  z  innych  ustalonych 
faktów  (domniemanie  faktyczne). Fakt domniemany nie  wymaga zatem ani twierdzenia 
ani dowodzenia, natomiast twierdzenia i dowodzenia wymagają fakty składające  się  na 
podstawę domniemania. Sąd ma w takim wypadku swobodę wnioskowania na podstawie 
całokształtu  ujawnionych  okoliczności,  z  tym  że  musi  ono  być  poprawne  z  punktu 
widzenia  zasad  logiki.  Natura  domniemań  faktycznych  nie  harmonizuje  z  formalnym 
charakterem postępowania klauzulowego, dlatego, zgodnie z 

art. 13 § 2

 k.p.c., przepisy o 

procesie stosuje się do innych rodzajów postępowań unormowanych w kodeksie jedynie 
odpowiednio.  Obowiązujące  w  postępowaniu  klauzulowym  ograniczenia  dowodowe 
pełnią  dwie  istotne  funkcje.  Po  pierwsze,  zapobiegają  przekształceniu  postępowania  o 
nadanie  klauzuli  wykonalności  w  postępowanie  rozpoznawcze.  Po  drugie,  mają  za 
zadanie  chronić  dłużnika,  który  w  postępowaniu  klauzulowym  nie  korzysta  z  prawa 
wysłuchania.  Z  tej  przyczyny  nadanie  klauzuli  wykonalności  powinno  nastąpić  na 
podstawie  najbardziej  wiarygodnych  środków  dowodowych.  Domniemania  faktyczne 
natomiast  noszą  w  sobie  zarówno  element  dyskrecjonalny,  jak  i  ocenny,  przez  co 
wykraczają  poza  rygorystycznie  określone  ramy  postępowania  klauzulowego.  Można 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

11 

 

zasadnie  twierdzić,  że  przy  skorzystaniu  z  domniemania  faktycznego  w  postępowaniu 
toczącym  się  na  podstawie 

art.  787

  k.p.c.,  okoliczność,  że  małżonek  dłużnika  wyraził 

zgodę  na  dokonanie  czynności  prawnej,  nie  jest  w  rzeczywistości  dowodzona 
dokumentem,  bo  gdyby  dokument  taki  został  przedłożony,  nie  byłoby  potrzeby 
odwoływania się do domniemania (III CZP 117/10) 

 

Przeciwko  dopuszczalności  posługiwania  się  w  postępowaniu  o  nadanie  klauzuli 
wykonalności  domniemaniem  faktycznym  przemawiają  także  dyrektywy  wykładni 
językowej  i  systemowej.  Wypada  zauważyć,  że  w 

art.  787

  i 

788

  k.p.c.  jest  mowa  o 

"wykazaniu"  zgody  małżonka  lub  następstwa  prawnego  dokumentem,  natomiast 
przepisy 

art.  786  §  1

  i 

7862

  k.p.c.,  a  także  -  pośrednio 

art.  7861

  k.p.c.  stanowią  o 

"dostarczeniu  dowodu"  określonego  zdarzenia  w  formie  dokumentu  urzędowego  lub 
prywatnego  z  podpisem  urzędowo  poświadczonym.  W  tym  drugim  wypadku 
odwoływanie  się  do  domniemań  faktycznych  koliduje  nie  tylko  z  charakterem 
postępowania  klauzulowego,  lecz  także  z  wyraźnym  brzmieniem  przepisu.  Z  kolei 
zróżnicowane  podejście  do  dopuszczalności  domniemań  faktycznych  w  zależności  od 
tego,  czy  kodeks  stanowi  o  konieczności  wykazania  zdarzenia  dokumentem,  czy  o 
obowiązku  dostarczenia  dowodu  zdarzenia  w  postaci  dokumentu,  byłoby 
nieuzasadnione. Sens tych przepisów, pomimo odmienności sformułowań, jest taki sam, 
gdyż  w  obu  wypadkach  chodzi  o  to,  by  fakty  istotne  dla  rozstrzygnięcia  w  przedmiocie 
nadania  klauzuli  wykonalności  były  stwierdzone  na  podstawie  dokumentów  (III  CZP 
117/10) 

 

 Postępowanie  klauzulowe  oparte  na 

art.  787

  k.p.c.  -  stanowi  uproszczoną  formę 

uzyskania  tytułu  wykonawczego  przeciwko  małżonkowi  dłużnika  i  pozwala  uniknąć 
konieczności  pozywania  równocześnie  dłużnika  i  jego  małżonka,  wobec  czego 
rygorystyczne wymagania dowodowe są w pełni usprawiedliwione. Natomiast wierzyciel, 
który  nie  dysponuje  dokumentami,  ale  może  wykazać  fakt  udzielenia  zgody  innymi 
środkami  dowodowymi,  nie  jest  pozbawiony  możliwości  wytoczenia  powództwa 
przeciwko małżonkowi dłużnika (III CZP 117/10) 

 

Małżonek dłużnika niebędący dłużnikiem osobistym odpowiada z majątku wspólnego, na 
podstawie  przepisów 

art.  41

  k.r.o.  zarówno  w  obecnym  brzmieniu,  jak  i  w  brzmieniu 

obowiązującym  przed  nowelizacją  dokonaną  na  podstawie 

ustawy

  z  dnia  17  czerwca 

2004  r.,  za  cudzy  dług.  Jest  to  jeden  z  wielu  występujących  w  prawie  cywilnym 
odpowiedzialności bez długu, a ściślej bez własnego długu (IV CSK 141/10) 

 

Małżonek dłużnika niebędący dłużnikiem osobistym odpowiada z majątku wspólnego, na 
podstawie  przepisów  art.  41  k.r.o.  Taki  małżonek  nie  staje  się  dłużnikiem  w  znaczeniu 
prawa  materialnego  także  z  chwilą  nadania  przeciwko  niemu  klauzuli  wykonalności  na 
podstawie  art.  787  k.p.c.  Staje  się  on  z  tą  chwilą  tzw.  dłużnikiem  egzekwowanym,  w 
konsekwencji  czego  przysługuje  mu  obrona  przy  pomocy  środków  przewidzianych  w 
przepisach  o  postępowaniu  egzekucyjnym,  w  szczególności  w  postaci  wniesienia 
powództwa  opozycyjnego  (art.  840  k.p.c.)  oraz  o  umorzenie  egzekucji  (art.  825  pkt  3 
k.p.c). Nie można w konsekwencji zasadnie twierdzić, że terminy przedawnienia roszczeń 
biegną odrębnie dla małżonka - dłużnika i jego współmałżonka niebędącego dłużnikiem. 
W  konsekwencji  współmałżonek,  podnosząc  zarzut  przedawnienia  roszczenia,  z  natury 
rzeczy nie zgłasza w takim przypadku zarzutu z własnego prawa (art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c.) 
(IV CSK 141/10) 

 

Umowne wyłączenie wspólności ustawowej - w przeciwieństwie do zniesienia wspólności 
wyrokiem sądu - jest nieskuteczne wobec wierzyciela, jeżeli nastąpiło ono po powstaniu 
wierzytelności.  Co  więcej,  małżonkowie  mogą  powoływać  się  wobec  wierzyciela  na 
umowne wyłączenie wspólności (

art. 47 § 2

 k.r.o.) tylko wówczas, gdy otrzymał on taką 

wiadomość  przed  powstaniem  wierzytelności,  przy  czym  obowiązek  wykazania  tej 
okoliczności  obciąża  małżonka  dłużnika  (

art.  6

  k.c.).  W  wyniku  takiego  unormowania 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

12 

 

wierzyciel,  który  nie  widział  o  umownym  wyłączeniu  wspólności  ustawowej,  uzyskuje 
szczególną  ochronę  prawną  polegającą  na  tym,  że  wprowadzenie  rozdzielności 
majątkowej jest wobec niego bezskuteczne 
Jeżeli sąd nadał klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, z ograniczeniem 
jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością ustawową (art. 787 § 1 k.p.c.), 
musiał przesłankowo ustalić, że wspólność ustawowa istnieje. Stwierdzenie rozdzielności 
majątkowej w postępowaniu klauzulowym (m. in. na zarzut małżonka dłużnika z art. 47 § 
2  k.r.o.)  prowadziłoby  do  oddalenia  wniosku  wierzyciela,  ponieważ  egzekucja  mogłaby 
być  wtedy  prowadzona  tylko  do  udziału  ułamkowego  dłużnika  we  współwłasności  oraz 
do  jego  majątku  odrębnego,  natomiast  małżonek  dłużnika  pozostawałby  poza 
postępowaniem egzekucyjnym. 
Małżonek dłużnika po nadaniu w  stosunku do niego klauzuli wykonalności w  trybie  art. 
787  k.p.c.  staje  się  współdłużnikiem  i  mają  do  niego  zastosowanie  przepisy  dotyczące 
dłużnika (V CSK 471/08) 

11) Odpowiedzialność małżonków a kodeks karny wykonawczy 

Art. 28. § 1. Orzeczone  w  stosunku  do  jednego  z  małżonków,  pozostających  we  wspólności 
majątkowej,  kary  grzywny,  nawiązki  i  należności  sądowe  podlegają  zaspokojeniu  z  odrębnego 
majątku  skazanego  oraz  z  wynagrodzenia  za  pracę  lub  za  inne  usługi  świadczone  przez  niego 
osobiście,  jak  również  z  praw  twórcy  wynalazku,  wzoru  użytkowego  oraz  projektu 
racjonalizatorskiego. Jeżeli zaspokojenie z tych źródeł okaże się niemożliwe, egzekucja może być 
prowadzona  z  majątku  wspólnego.  Niemożność  zaspokojenia  z  majątku  odrębnego  skazanego 
stwierdza się w protokole. 
§ 2. Egzekucja  z  majątku  wspólnego  jest  niedopuszczalna  w  razie  skazania  za  przestępstwo, 
którym pokrzywdzony jest małżonek skazanego albo osoby, w stosunku do których małżonek ten 
obciążony jest obowiązkiem alimentacyjnym. 
§ 3. W  razie  skierowania  egzekucji  do  majątku  wspólnego,  małżonek  skazanego  może  żądać 
ograniczenia lub wyłączenia w  całości zaspokojenia należności, wymienionych w  §  1, z majątku 
wspólnego lub niektórych jego składników, jeżeli skazany nie  przyczynił się  lub przyczynił się  w 
stopniu  nieznacznym  do  powstania  tego  majątku  albo  do  nabycia  określonych  jego  składników 
lub jeżeli zaspokojenie z majątku wspólnego tych należności jest sprzeczne z zasadami współżycia 
społecznego. 
Art. 29.  § 1. Z  chwilą  prawomocnego  orzeczenia  środka  karnego  przepadku  wobec  jednego  z 
małżonków  pozostających  we  wspólności  majątkowej,  przedmioty  majątkowe,  których  dotyczy 
przepadek  lub  które  podlegają  egzekucji  przepadku  równowartości  przedmiotów  lub  korzyści, 
tracą z mocy prawa charakter  składników  majątku wspólnego. Od tej  chwili stosuje się  do nich 
odpowiednio 

przepisy

  o  współwłasności  w  częściach  ułamkowych,  przy  czym  udział  Skarbu 

Państwa  stanowi  część  orzeczona  przepadkiem.  Małżonek  skazanego  może  wystąpić 
odpowiednio z żądaniem określonym w art. 28 § 3. 
§ 2. Przepis  §  1  stosuje  się  odpowiednio  w  wypadku  orzeczenia  środka  karnego  przepadku 
przedmiotów objętych innym rodzajem współwłasności łącznej. 

12) Odpowiedzialność małżonków a ordynacja podatkowa 

Art. 29. § 1. W przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność, o której 
mowa w art. 26 [czyli chodzi o odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe], obejmuje majątek 
odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka. 
§ 2. Skutki  prawne  ograniczenia,  zniesienia,  wyłączenia  lub  ustania  wspólności  majątkowej  nie 
odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem: 
1)   zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej; 
2)   zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu; 
3)   ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka; 
4)   uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji. 
§ 3. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do płatnika oraz inkasenta. 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

13 

 

Art. 110. § 1. Rozwiedziony małżonek podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z 
byłym  małżonkiem  za  zaległości  podatkowe  z  tytułu  zobowiązań  podatkowych  powstałych  w 
czasie trwania wspólności majątkowej, jednakże tylko do wysokości wartości przypadającego mu 
udziału w majątku wspólnym. 
§ 2. Odpowiedzialność, o której mowa w § 1, nie obejmuje: 
1)   niepobranych należności wymienionych w art. 107 § 2 pkt 1; 
2)   odsetek  za  zwłokę  oraz  kosztów  egzekucyjnych  powstałych  po  dniu  uprawomocnienia  się 
orzeczenia o rozwodzie. 
§ 3. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio w razie unieważnienia małżeństwa oraz separacji. 
Art. 111. § 1. Członek  rodziny  podatnika  odpowiada  całym  swoim  majątkiem  solidarnie  z 
podatnikiem  prowadzącym  działalność  gospodarczą  za  zaległości  podatkowe  wynikające  z  tej 
działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu, 
osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności. 
§ 2. Odpowiedzialność,  o  której  mowa  w  §  1,  nie  dotyczy  osób,  które  w  okresie  stałego 
współdziałania  z  podatnikiem  były  osobami,  wobec  których  na  podatniku  ciążył  obowiązek 
alimentacyjny - w zakresie wynikającym z obowiązku alimentacyjnego. 
§ 3. Za  członków  rodziny  podatnika  uważa  się  zstępnych,  wstępnych,  rodzeństwo,  małżonków 
zstępnych,  osobę  pozostającą  w  stosunku  przysposobienia  oraz  pozostającą  z  podatnikiem  w 
faktycznym pożyciu. 
§ 4. Przepis  §  1  stosuje  się  również  do  małżonków,  którzy  zawarli  umowę  o  ograniczeniu  lub 
wyłączeniu  wspólności  majątkowej,  których  wspólność  majątkowa  została  zniesiona  przez  sąd, 
oraz małżonków pozostających w separacji. 
§ 5. Odpowiedzialność, o której mowa w § 1: 
1)   ograniczona jest do wysokości uzyskanych korzyści; 
2)   nie  obejmuje  niepobranych  należności  wymienionych  w  art.  107  §  2  pkt  1,  z  wyjątkiem 
należności, które nie zostały pobrane od osób wymienionych w § 3 i 4. 

13) Akcja i udział w sp. z o.o. a małżeńska wspólność ustawowa 

a)  Uczestnictwo  w  spółce  kapitałowej  wyraża  się  udziałem  (akcją)  posiadanym  w  kapitale 

zakładowym. Udział w kapitale odzwierciedla zakres kompetencji i uprawnień wspólnika. Do 
uzyskania udziału/akcji dochodzi przede wszystkim przez jego/jej objęcie i wniesienie wkładu. 

b)  Akcja – wiązka uprawnień obligacyjnych i organizacyjnych 

 

Prawa majątkowe – prawo do dywidendy, prawo do udziału w podziale majątku spółki w 
razie jej likwidacji, prawo poboru akcji nowej emisji 

 

Prawa  niemajątkowe  (tzw.  korporacyjne)  –  prawo  głosu,  prawo  do  uczestnictwa  w 
walnym zgromadzeniu, prawo zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia, prawo żądania 
informacji na walnym zgromadzeniu i poza nim 

c)  KONCEPCJA I 

 

nabyte  akcje  wchodzą  do  majątku  osobistego  małżonka,  który  był  stroną  umowy  ze 
względu na niezbywalny charakter praw korporacyjnych wynikających z udziału/akcji oraz 
zakaz rozszczepiania praw majątkowych i korporacyjnych wynikających z akcji/udziału 

d)  KONCEPCJA II 

 

nabyte  akcje  wchodzą  do  majątku  osobistego  małżonka,  który  był  stroną  umowy  ze 
względu  na  pierwotne  przesunięcia  środków  na  nabycie  udziału/akcji  z  majątku 
wspólnego małżonków  do majątku osobistego małżonka będącego wobec spółki stroną 
czynności  prawnej  (z ewentualnym istnieniem  zwrotu  tych  nakładów  na  podstawie  art. 
45 k.r.o.) 

e)  KONCEPCJA III 

 

nabyte  przez  jednego  małżonka  akcje  za  środki  pochodzące  z  majątku  wspólnego 
przynależą  do  odrębnej  masy  majątkowej,  istniejącej  obok  majątku  wspólnego 
małżonków i ich majątków osobistych 

f)  KONCEPCJA IV 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

14 

 

 

nabyte  akcje/udziały  trafiają  do  majątku  wspólnego  i  oboje  małżonkowie  są 
wspólnikami/akcjonariuszami 

g)  KONCEPCJA V (jak się wydaje aktualna) 

 

nabyty udział wchodzi do majątku wspólnego małżonków, ale wspólnikiem w spółce staje 
się  tylko małżonek będący uczestnikiem czynności prawnej i nabywcą udziału. Tak więc 
przynależność udziału/akcji do majątku wspólnego małżonków i zakres wiążących się z tą 
kwestią  uprawnień  byłby  podobny  do  przynależności  wierzytelności  do  majątku 
wspólnego  małżonków.  Mimo  przynależności  wierzytelności  do  majątku  wspólnego, 
małżonek  nie  biorący  udziału  w  dokonaniu  czynności  nie  nabywa  statusu  wierzyciela, 
natomiast  korzyści  związane  z  przynależnością  wierzytelności  do  majątku  wspólnego 
uzyskuje on jako podmiot współuprawniony do majątku wspólnego 
 

14) III CZP 15/79 – odwołanie darowizny 

W  wypadku  przeniesienia  własności  na  podstawie  umowy  darowizny  zawartej  przez 
darczyńcę  z  jednym  z  małżonków  z  zastrzeżeniem,  że  przedmiot  darowizny  wchodzi  do 
majątku objętego wspólnością ustawową (art. 33 pkt 2 k.r.o.), do wywołania takiego skutku 
przyjęcie darowizny przez drugiego z małżonków nie jest potrzebne.  
W  sytuacji,  gdy  przedmiot  darowizny  wszedł  do  majątku  objętego  wspólnością  ustawową, 
odwołanie  jej  z powodu niewdzięczności (art. 898 §  1 k.c.) może  być dokonane  w stosunku 
do jednego z małżonków, także w stosunku do tego, który nie brał udziału w zawarciu umowy 
darowizny.  
W razie odwołania darowizny w stosunku do jednego z małżonków rzecz darowana staje się 
przedmiotem  współwłasności  obojga  małżonków  w  częściach  równych,  a  darczyńca  może 
żądać  przeniesienia  na  niego  udziału  należącego  do  małżonka,  w  stosunku  do  którego 
darowiznę  odwołał, gdyby zaś nie  było to możliwe  -  zwrotu wartości tego udziału (art. 405 
k.c.). 
 
 

Umowne ustroje majątkowe i ustrój przymusowy 

1)  Postanowienia małżeńskiej  umowy majątkowej sprzeczne  z ustawą, mające  na celu jej  obejście 

lub sprzeczne z zws są nieważne, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych 
nieważnością umowa nie zostałaby zawarta (art. 58 k.c.); 

2)  W zasadzie nie powinno łączyć się w jednym akcie notarialnym majątkowej umowy małżeńskiej z 

innymi umowami – np. zrzeczenie się dziedziczenia; 

3)  Małżeńska umowa majątkowa jest skuteczna względem innej osoby wówczas, gdy o jej zawarciu 

oraz  rodzaju  osoba  ta  powzięła  wiadomość  przed  powstaniem  przysługującej  jej  wierzytelności 
(III CZP 13/80); 

4)  Ciężar  dowodu,  że  inna  osoba  wiedziała  o  zawarciu  i  rodzaju  umowy  spoczywa  na 

małżonku/małżonkach powołujących się na umowę (art. 6 k.c.); 

5)  Rozdzielność majątkowa 

a)  Żądanie  jednego  z  małżonków  ustanowienia  przez  sąd  rozdzielności  majątkowej  wchodzi  w 

grę  wówczas,  gdy  małżonkowie  nie  wyrażają  zgody  na  ustanowienie  takiej  rozdzielności  w 
drodze umowy; nie jest wymagane wykazywanie „ważnych powodów” 

b)  Żądanie  wierzyciela  nie  wymaga  istnienia  „ważnych  powodów”;  wystarczający  jest  tytuł 

wykonawczy wystawiony na rzecz powoda przeciwko jednemu z małżonków. Drogą właściwą 
do kwestionowania przez pozwanego/pozwanych wykonalności tego tytułu jest powództwo 
o pozbawienie jego wykonalności; 

c)  Wierzytelnością  mogącą  uzasadniać  żądanie  wierzyciela  ustanowienia  rozdzielności 

majątkowej  jest  każda  wierzytelność  w  stosunku  do  jednego  z  małżonków,  której 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

15 

 

zaspokojenie  nie  może  według  ustawy  nastąpić  z  majątku  wspólnego  małżonków,  tj. 
wierzytelność  wynikająca  z  zobowiązania  jednego  z  małżonków  zaciągniętego  bez  zgody 
drugiego;  z  zobowiązania  jednego  z  małżonków  niewynikającego  z  czynności  prawnej; 
wierzytelności  powstałej  przed  powstaniem  wspólności  lub  dotyczącej  majątku  jednego  z 
małżonków; 

d)  „Przepis art. 52 k.r.o. upoważnia sąd do zniesienia wspólności majątkowej małżonków  przy 

istnieniu  ważnych  powodów.  Przez  "ważne  powody"  nie  można  jednak  rozumieć  tylko 
okoliczności  natury  majątkowej,  jak  np.  trwonienie  przez  współmałżonka  dochodów  lub 
dokonywanie czynności powodujących uszczerbek we wspólnym majątku. Za ważne powody 
należy  uznać  również  okoliczności  stwarzające  sytuację,  w  której  wykonywanie  zarządu 
przez  każdego  z  małżonków  ich  wspólnym  majątkiem  jest  niemożliwe  lub  w  znacznym 
stopniu utrudnione.  

e)  Żądanie zniesienia wspólności majątkowej może być również wynikiem separacji faktycznej, 

przy czym ustalenie, kto jest winny rozkładu pożycia małżeńskiego, będzie miało także wpływ 
na ocenę, czy istnieją ważne powody zniesienia wspólności majątkowej” (III CRN 250/72); 
ALE:  rozpatrywanie  spraw  o  zniesienie  majątkowej  wspólności  małżeńskiej  pod  kątem 
istnienia  trwałego  rozkładu  pożycia  i  winy  za  jego  spowodowanie,  stwarza  sytuację,  „jakby 
chodziło o jakiś mały rozwód o nieco złagodzonych przesłankach” (glosa B. Dobrzańskiego); 

f)  Istnienie „ważnych powodów” należy traktować jako sui generis przesłankę negatywną – sąd 

nie może uwzględnić powództwa o zniesienie wspólności majątkowej, jeśli zachodzi obawa, 
że wskutek tego interesy drugiego małżonka lub rodziny nie będą należycie chronione (glosa 
M. Wawiłowej; zob. też art. 56 prawa małżeńskiego z 1946 r.); 

g)  „Ważne powody” zniesienia wspólności mogą być dwojakiego rodzaju. Mogą odnosić się one: 

 

do sfery osobistych stosunków między małżonkami, gdy prowadzą do takiej sytuacji, w 
której między małżonkami zapanuje brak zgodnego działania w sprawach majątkowych, 
co  z  kolei  wywołuje  poważne  nieprawidłowości  gospodarcze  w  sferze  spraw  majątku 
wspólnego; 

 

do stosunku każdego z małżonków do majątku wspólnego (L. Stecki, PiP 1967/10); 
Tym samym „ważny powód” musi mieć zawsze charakter majątkowy, bez względu na to, 
czy  „po  drodze”  zachodzą  lub  nie  zachodzą  jakieś  zakłócenia  osobistych  stosunków 
miedzy małżonkami; 

h)  „Rozkład pożycia stron, jeśli nie ma charakteru wyraźnie przejściowego, zazwyczaj może być 

uważany za ważny powód (…), zwłaszcza gdy żądanie zgłasza małżonek który nie ponosi winy 
za  zerwanie  pożycia.  Szczególne  okoliczności  mogą  przemawiać  za  odmiennym 
rozstrzygnięciem” (III CR 45/58); 

i)  „W  sprawach  o  zniesienie  wspólności  ustawowej  nie  chodzi  o  to,  co  było  pierwotnym 

źródłem  rozdźwięku  między  małżonkami,  a  przynajmniej  sprawa  ta  nie  wysuwa  się  na 
pierwszy plan. Chodzi przede wszystkim o to, czy i w jakim stopniu rozdźwięki te odbijają się 
na  interesie  majątkowym  małżonka  żądającego  zniesienia  wspólności,  czy  interes  ten 
został  w  znaczniejszym  stopniu  naruszony  lub  zagrożony  ze  względu  na  wytworzoną 
sytuację albo na skutek postępowania drugiego małżonka” (Piątowski); 

j)  W latach 60 i 70, na skutek przede wszystkim uchwały pełnego składu Izby Cywilnej (III CZP 

69/70), nawet sama możliwość skierowania egzekucji do majątku wspólnego mogła stanowić 
„ważny  powód”  ustanowienia  rozdzielności  nawet  z  datą  wcześniejszą  niż  wniesienie 
powództwa.  W  latach  90  nastąpił  odwrót  od  tej  wykładni  z  powodu  jej  nadużywania  przez 
małżonków prowadzących działalność gospodarczą; 

 

Np.  sąd  bada  czy  powództwo  nie  zmierza  do  pokrzywdzenia  wierzyciela  i  innych  osób 
trzecich  poprzez  obejście  przepisów  o  odpowiedzialności  majątkiem  wspólnym  (I  CRN 
50/94); 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

16 

 

 

Niepowodzenie  współmałżonka  w  działalności  gospodarczej  i  zamiar  uniemożliwienia 
wierzycielom  egzekucji  z  majątku  wspólnego  nie  stanowią  ważnego  powodu  w 
rozumieniu art. 52 k.r.o. (I CRN 61/94); 

k)  Nie samo zaciągnięcie długu nawet znacznego, lecz dopiero zaciągnięcie takiego długu, który 

nie  był  usprawiedliwiony  interesem  rodziny,  kwalifikuje  zachowanie  jednego  z  małżonków 
jako naganne i przy istnieniu niepomyślnych prognoz co do tego rodzaju zachowania spełnia 
warunki do uznania zaciągnięcia długu za ważny powód w  rozumieniu art. 52 k.r.o. (III CRN 
7/95) 

l)  Prawo  upadłościowe  i  naprawcze  (Wpływ  ogłoszenia  upadłości  na  stosunki  majątkowe 

małżeńskie upadłego) 

Art. 124. 1. Z  dniem  ogłoszenia  upadłości  jednego  z  małżonków  powstaje  między 
małżonkami  rozdzielność  majątkowa,  o  której  mowa  w 

art.  53  §  1

  ustawy  z  dnia  25 

lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59, z późn. zm.

8)

). Jeżeli 

małżonkowie  pozostawali  w  ustroju  wspólności  majątkowej,  majątek  wspólny 
małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny. 
2. (uchylony). 
3. Małżonek  upadłego  może  dochodzić  w  postępowaniu  upadłościowym  należności  z 
tytułu udziału w majątku wspólnym, zgłaszając tę wierzytelność sędziemu-komisarzowi. 
4. Domniemywa  się,  że  majątek  wspólny  powstały  w  okresie  prowadzenia 
przedsiębiorstwa  przez  upadłego  został  nabyty  ze  środków  pochodzących  z  dochodów 
tego przedsiębiorstwa. 
5. Do masy upadłości nie  wchodzą przedmioty służące  wyłącznie małżonkowi upadłego 
do  prowadzenia  działalności  gospodarczej  lub  zawodowej,  choćby  były  objęte 
majątkową wspólnością małżeńską, z wyjątkiem przedmiotów majątkowych nabytych do 
majątku  wspólnego  w  ciągu  dwóch  lat  przed  dniem  złożenia  wniosku  o  ogłoszenie 
upadłości. 
Art. 125. 1. Ustanowienie  rozdzielności  majątkowej  na  podstawie  orzeczenia  sądu  w 
ciągu  roku  przed  dniem  złożenia  wniosku  o  ogłoszenie  upadłości  jest  bezskuteczne  w 
stosunku do masy upadłości, chyba że pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej 
został  złożony  co  najmniej  na  dwa  lata  przed  dniem  złożenia  wniosku  o  ogłoszenie 
upadłości. 
2. Po  ogłoszeniu  upadłości  nie  można  ustanowić  rozdzielności  majątkowej  z  datą 
wcześniejszą niż data ogłoszenia upadłości. 
3. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, gdy rozdzielność majątkowa powstała z mocy 
prawa  w  ciągu  roku  przed  dniem  złożenia  wniosku  o  ogłoszenie  upadłości  w  wyniku 
rozwodu, separacji albo ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, chyba że pozew lub 
wniosek w sprawie został złożony co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o 
ogłoszenie upadłości. 
Art. 126. 1. Ustanowienie rozdzielności majątkowej umową majątkową jest skuteczne w 
stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa zawarta została co najmniej  dwa 
lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. 
2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, gdy umową majątkową ograniczono wspólność 
majątkową. 

 
 
 
 

 
 
 
 
 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

17 

 

Postanowienie 

Sądu Najwyższego 

z dnia 21 stycznia 2010 r. 

I CSK 207/09 

  

Art.  45  k.r.o.  nie  formułuje  w  żaden  sposób  warunku,  iż  rozliczenie  nakładów  może  nastąpić 

wyłącznie do czasu zbycia składnika majątku wspólnego, z którym związany był dany nakład. 
LEX nr 574514 
 
Skład orzekający 

Przewodniczący: Sędzia SN Marek Sychowicz. 
Sędziowie SN: Marian Kocon (spr.), Krzysztof Pietrzykowski. 

  
Sentencja 

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Piotra K. przy uczestnictwie Małgorzaty K. o podział majątku 

wspólnego,  po  rozpoznaniu  na  rozprawie  w  Izbie  Cywilnej  w  dniu  21  stycznia  2010  r.,  skargi 
kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 12 grudnia 2008 r.; 

oddala skargę kasacyjną; zasądza od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki postępowania kwotę 

3.600 zł (trzy tysiące sześćset) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego. 
  
Uzasadnienie faktyczne 

Sąd  Okręgowy  postanowieniem  z  dnia  12  grudnia  2008  r.  zmienił  postanowienie  Sądu 

Rejonowego  w  ten  m.in.  sposób,  że  oddalił  wniosek  wnioskodawcy  o  rozliczenie  nakładów  z  jego 
majątku  odrębnego  na  majątek  wspólny  byłych  małżonków.  U  podłoża  tego  rozstrzygnięcia  legło 
ustalenie,  że  budynek  w  P.,  na  którego  rozbudowę  zostały  poniesione  również  nakłady  z  majątku 
odrębnego  wnioskodawcy  został  przez  byłych  małżonków  zburzony  i  na  jego  miejscu  zbudowany 
nowy budynek. Zabudowana tym budynkiem nieruchomość została sprzedana po ustaniu wspólności 
majątkowej; uzyskanymi ze sprzedaży pieniędzmi byli małżonkowie podzielili się po połowie. 

Skarga  kasacyjna  wnioskodawcy  od  postanowienia  Sądu  Okręgowego  w  zakresie  oddalenia 

wniosku  o  rozliczenie  nakładów  -  oparta  na  obu  podstawach  z 

art.  398

3

 k.p.c.  -  zawiera  zarzut 

naruszenia 

art.  229

, 

230

, 

328  §  2

, 

618

, 

684

 k.p.c.,  a  także 

art.  45

 k.r.o.,  i  zmierza  do  uchylenia  tego 

postanowienia w tym zakresie i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. 
  
Uzasadnienie prawne 

Sąd Najwyższy zważy, co następuje: 
Rację ma skarżący jedynie o tyle, o ile twierdzi, że żądanie zwrotu nakładów na majątek wspólny 

jest  co  do  zasady  niezależne  od  tego,  czy  przedmiot,  na  który  dokonano  tych  nakładów  istnieje 
jeszcze  w  majątku  małżonków.  Istotnie, 

art.  45

 k.r.o.  nie  formułuje  w  żaden  sposób  warunku,  iż 

rozliczenie  nakładów  może  nastąpić  wyłącznie  do  czasu  zbycia  składnika  majątku  wspólnego,  z 
którym związany był dany nakład. 

Skarżący jednakże pomija wiążące Sąd Najwyższy ustalenia, że nakład z jego majątku osobistego 

został  poniesiony  na  rozbudowę  budynku  w  P.,  który  z  czasem  został  zburzony.  W  miejsce  tego 
budynku  wzniesiono  nowy  budynek  murowany.  Środki  finansowe  na  ten  budynek  pochodziły  z 
majątku wspólnego małżonków. Nie ma zatem podstaw do przyjęcia, że skarżący poczynił nakłady z 
majątku osobistego na nieruchomość w P., tj. na majątek wspólny, który po ustaniu wspólności byli 
małżonkowie  sprzedali.  Nakład  skarżącego  na  tę  nieruchomość  uległ  zużyciu  w  trakcie  trwania 
wspólności i nie zwiększył jej wartości w chwili ustania wspólności. 

Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu. 
 
 
 
 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

18 

 

 

Postanowienie 

Sądu Najwyższego 

z dnia 2 października 2008 r. 

II CSK 203/08 

  

1.  Jeżeli  ulokowane  na  rachunku  bankowym  środki  stanowiące  składnik  majątku  wspólnego 

zostały  przeznaczone  na  własne,  usprawiedliwione  potrzeby  związane  z  utrzymaniem  jednego  z 
małżonków, choćby zużycie  tych składników  w  czasie trwania  wspólności majątkowej nastąpiło bez 
zgody  współmałżonka,  brak  jest  podstaw  do  konstruowania  na  tej  podstawie  odpowiedzialności 
odszkodowawczej pomiędzy małżonkami. 

2.  W  sytuacji,  gdy  nakłady  pochodzące  z  majątku  wspólnego  zostały  poczynione  na  budowę 

domu  na  gruncie  wchodzącym  w  skład  majątku  odrębnego  jednego  z  małżonków  wartość  tych 
nakładów określa się w ten sposób, że najpierw ustala się ułamkowy udział nakładów małżonków w 
wartości  domu  z  czasu  jego  budowy  a  następnie  oblicza  się  ten  sam  ułamkowy  udział  w  wartości 
domu  według  cen  rynkowych.  Te  zasady  rozliczenia  mają  zastosowanie  do  spłaty  kredytu,  który 
został przeznaczony na budowę, rozbudowę lub remont domu postawionego na gruncie należącym 
do jednego z małżonków. 

3.  Art.  382  k.p.c. może  stanowić  podstawę  kasacyjną  jedynie  wtedy,  gdy sąd  drugiej  instancji 

pominie  część  zebranego  w  sprawie  materiału  dowodowego  i  wyda  orzeczenie  wyłącznie  na 
podstawie materiału zebranego przed sądem pierwszej instancji lub na podstawie własnych ustaleń z 
pominięciem  wyników  postępowania  dowodowego  przeprowadzonego  przed  sądem  pierwszej 
instancji. 
LEX nr 548801 
  
Skład orzekający 

Przewodniczący: Sędzia SN Helena Ciepła. 
Sędziowie SN: Marian Kocon, Krzysztof Strzelczyk (spr.). 

  
Sentencja 

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Krystyny B. przy uczestnictwie Katarzyny B. i Aleksandry B. o 

podział majątku, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej  w  dniu 2 października 
2008  r.,  skargi  kasacyjnej  wnioskodawczyni  od  postanowienia  Sądu  Okręgowego  w  S.  z  dnia  29 
listopada  2007  r.,  uchyla  zaskarżone  postanowienie  w  punktach  1  (pierwszym),  3  (trzecim)  i  4 
(czwartym) i w tym zakresie przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w 
S. pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego. 
  
Uzasadnienie faktyczne 

W  postępowaniu  o  podział  majątku  wspólnego  z  wniosku  Krystyny  B.  z  udziałem  początkowo 

Zbigniewa B. a później wobec jego śmierci z udziałem spadkobierczyń, jego córek: Aleksandry B. oraz 
Katarzyny B., Sąd Rejonowy w S. postanowieniem z dnia 17 maja 2007 r. ustalił, że w skład majątku 
dorobkowego Krystyny B. oraz Zbigniewa B. wchodzą: 

- kwota 269.264,32 złotych stanowiąca równowartość nakładów na majątek odrębny uczestnika z tytułu 

spłaty kredytu, 

- kwota 19.673,16 złotych stanowiąca wartość nakładów na majątek odrębny uczestnika z tytułu trwałego 

wyposażenia domu, 

- kwota 9.100 złotych stanowiąca równowartość samochodu osobowego Ford Sierra, 
- kwota 73.765 złotych stanowiąca równowartość 38.151,72 DEM, 
- kwota 6.161,39 złotych stanowiąca równowartość 2.215,93 USD, 
- Kwota 366 złotych stanowiąca równowartość przyłącza telefonicznego 

oraz  dokonał  podziału  tego  majątku  w  ten  sposób,  że  wszystkie  wymienione  składniki  majątku 
przyznał  po  połowie  uczestniczkom  postępowania  i  jak  określono  w  postanowieniu:  "tytułem 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

19 

 

wyrównania  udziałów  w  majątku  wspólnym  zasądził  od  uczestniczek  na  rzecz  wnioskodawczyni 
kwoty  po  94.584,39  złotych  od  każdej  z  nich  płatne  jednorazowo  w  terminie  sześciu  miesięcy  od 
uprawomocnienia  się  postanowienia.  W  tym  samym  postanowieniu  Sąd  Rejonowy  umorzył 
postępowanie w zakresie ruchomości oraz oddalił wniosek w pozostałej części. 

Sąd Rejonowy oparł swe rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych: 
Krystyna B. i Zbigniew B. pozostawali w związku małżeńskim od 21 lipca 1984 r. do chwili jego 

rozwiązania przez rozwód orzeczony wyrokiem Sądu Okręgowego w S., który uprawomocnił się do 25 
kwietnia 2000 r. Zbigniew B. miał dwoje dzieci z poprzedniego małżeństwa. Pracował jako kapitan na 
statkach  różnych  armatorów.  Krystyna  B.  od  1992  pracuje  w  Wojewódzkiej  Stacji  Sanitarno 
Epidemiologicznej.  W  1991  r.  Zbigniew  B.  nabył  samochód  Ford  Sierra  częściowo  za  pieniądze 
uzyskane ze sprzedaży nabytego przed ślubem samochodu marki Polonez. Przed zawarciem związku 
małżeńskiego Zbigniew B. nabył działkę z niewykończonym domem za kwotę 600.000 złotych (przed 
denominacją).  Na  wykończenie  domu  zaciągnął  kredyt  w  wysokości  1.400.000  złotych  (przed 
denominacją),  z  którego  72.863  złotych  zostało  spłaconych  przed  zawarciem  małżeństwa  z 
wnioskodawczynią. Z majątku dorobkowego na spłatę  kredytu została  przekazana kwota 1.631.821 
złotych,  która  stanowiła  70,08  %  wszystkich  środków  wydatkowanych  na  tę  nieruchomość 
(obejmujących  nadto  600.000  złotych  z  tytułu  ceny  nabycia  nieruchomości  oraz  72.863  złotych 
kredytu  spłaconego  przed  powstaniem  wspólności  majątkowej  małżeńskiej)  o  aktualnej  wartości 
400.000  złotych,  zgodnie  wskazanej  przez  strony.  Według  ustaleń  sądu,  z  majątku  dorobkowego 
zostały poczynione wydatki na roboty wykończeniowe domu o łącznej wartości 19. 673,17 złotych. 

Małżeństwo  stron  funkcjonowało  do  1993  r.  Na  początku  kwietnia  1994  r.  Zbigniew  B. 

wyprowadził  się  do  M.  W  okresie  od  15  grudnia  1993  r.  do  sierpnia  1994  r.  wypłacił  z  kont 
dewizowych w Banku P. S.A. kwoty 32.151,71 DM, 6000 DM oraz 2.215,93 USD. Pieniądze te zostały 
przeznaczone  na  uruchomienie  działalności  gospodarczej  w  M.,  którą  uczestnik  prowadził  ze 
znajomymi.  Polegała  ona  na  prowadzeniu  pizzerii  "A.".  Działalność  ta  z  czasem  przestała  przynosić 
dochody  i  w  1998  r.  została  zlikwidowana.  W  1997  r.  uczestnik  uzyskał  dochód  ze  swego  udziału 
wynoszący 8.566,57 złotych. 

Sąd  Rejonowy  oddalił  wniosek  wnioskodawczyni  o  ustalenie  nierównych  udziałów.  Przyjął,  że 

kredyt  zaciągnięty  przez  uczestnika  został  w  całości  przeznaczony  na  wykończenie  budynku  na 
działce.  Nakłady  z  majątku  wspólnego  na  nieruchomość  należącą  do  Zbigniewa  B.  a  obejmujące 
spłatę  kredytu budowlanego, zostały wyliczone  w  odniesieniu do aktualnej  wartości nieruchomości 
po  odliczeniu  wartości  robót  wykończeniowych  sfinansowanych  z  bieżących  dochodów  i  wyniosły 
134.635,70 złotych dla każdego z małżonków (400.000 zł - 19.637,6 złotych = 380.326,84 zł x 70,8 % = 
269.271,4:  2  =  134.635,7  zł).  Odnośnie  środków  znajdujących  się  na  kontach  dewizowych 
wypłaconych  przez  Zbigniewa  B.  Sąd  wskazał,  że  w  tym  okresie  trwała  wspólność  majątkowa 
pomimo"  że  małżeństwo  nie  funkcjonowało  i  środki  te  powinny  być  rozliczone  jako  majątek 
dorobkowy.  Udział  wnioskodawczyni  z  tego  tytułu,  według  średnich  kursów  walut  osiągnął 
równowartość  36.882,81  zł.  Zdaniem  sądu,  skoro  środki  te  zostały  przeznaczone  na  działalność 
gospodarczą  ich  uwzględnienie  zamyka  kwestię  rozliczeń  zysków  z  tej  działalności,  tym  bardziej,  iż 
brak było dowodów stwierdzających, że zyski te były przeciętne i stanowiły dochód uczestnika, tak jak 
wynagrodzenie uzyskiwane w tym okresie przez wnioskodawczynię. 

W  apelacji  od  tego  postanowienia  uczestniczki  zarzuciły  naruszenie 

art.  43  §  2

 k.r.o.  przez 

błędne przyjęcie, że nie zachodzą przesłanki do ustalenia nierównych udziałów oraz 

art. 43 § 1

k.r.o. 

przez  błędne  przyjęcie,  że  zaciągnięty  przez  Zbigniewa  B.  kredyt  na  wykończenie  domu  stanowi 
nakład  na  jego  majątek  odrębny  w  postaci  spłaty  części  kredytu  z  majątku  wspólnego.  Ponadto 
zdaniem  skarżących  sąd  dowolnie  przyjął,  że  środki  z  konta  bankowego  stanowią  składnik  majątku 
wspólnego  pomimo,  iż  zostały  wydatkowane  w  czasie  trwania  małżeństwa  między  innymi  na 
utrzymanie i nie istniały w chwili ustania wspólności majątkowej. 

Wnioskodawczyni  zarzuciła  w  apelacji  pominięcie,  bez  uzasadnienia,  kwoty  51.275,95  złotych 

jako  równowartości  26.520  DEM  stanowiących  wynagrodzenie  Zbigniewa  B.  za  okres  od  18 
października 1994 r. do dnia 17 kwietnia 1995 r. 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

20 

 

Postanowieniem z dnia 29 listopada 2007 r. Sąd Okręgowy w S. z apelacji uczestniczek zmienił 

zaskarżone  postanowienie  w  ten  sposób,  że  ustalił  równowartość  nakładów  na  majątek  odrębny 
Zbigniewa  B.  z  tytułu  spłaty  kredytu  na  kwotę  36.171,60  złotych  i  obniżył  spłaty  zasądzone  od 
uczestniczek na rzecz wnioskodawczyni do kwot po 16.327,69 złotych. 

Sąd Okręgowy wskazał, że  przyjęte przez Sąd Rejonowy metoda odniesienia wartości nakładu 

do wartości nieruchomości nie  może  być zastosowana w  uwarunkowaniach niniejszej  sprawy, gdyż 
kredyt  nie  był  przeznaczony  na  zakup  nieruchomości,  a  jedynie  w  niewielkiej  części  został 
przeznaczony na wykończenie budynku. Zdaniem sądu najbardziej adekwatnym sposobem ustalenia 
wartości  nakładu  w  postaci  spłaty  kredytu  było  odniesienie  do  średniego  wynagrodzenia  w  dacie 
dokonywania  spłaty.  W  ten  sposób  sąd  ustalił  wysokość  nakładów  z  majątku  wspólnego  na  kwotę 
36.171,60 złotych. 

Jako niezasadne  ocenił sąd odwoławczy zaliczenie  w skład majątku wspólnego wynagrodzenia 

otrzymywanego  przez  Zbigniewa  B.  w  okresie  w  1992  i  1993  r.,  czyli  na  8  lat  przed  ustaniem 
wspólności  majątkowej  małżeńskiej.  Brak  było  bowiem  podstaw  do  zarzucenia  mu  zawinionego 
nierozliczenia się z kwot stanowiących równowartość 38.151,72 DEM i 2.215,93 USD. 

Sąd Okręgowy oddalił w całości apelację wnioskodawczyni uznając za niezasadne zaliczenie do 

majątku  wspólnego  dochodów  uczestnika,  jakie  osiągnął  na  pięć  lat  przed  ustaniem  wspólności 
majątkowej,  tym  bardziej,  iż  wnioskodawczyni  dochody  uzyskiwane  w  tym  czasie  zachowała  dla 
siebie a współmałżonek musiał się także sam utrzymać. 

Wnioskodawczyni  złożyła  skargę  kasacyjną  od  postanowienia  Sądu  Okręgowego  w  S. w  części 

uwzględniającej  apelację  uczestniczek  i  w  części  oddalającej  jej  apelację.  W  ramach  pierwszej 
podstawy skargi (

art. 398

3

 § 1 pkt 1

 k.p.c.), wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie:

art. 45 § 1

 i 

2

 k.r.o. 

w brzmieniu obowiązującym przed dniem 19 stycznia 2005 r. przez jego nieprawidłową wykładnię i 
przyjęcie,  że  wysokość  nakładów  z  majątku  wspólnego  podlega  rozliczeniu  przez  odniesienie  do 
średniego  wynagrodzenia  a  nie  do  wartości  rzeczy,  na  którą  nakładów  dokonano; 

art.  415

 k.c.  w 

związku z 

art. 6

 k.c. przez przyjęcie, że wnioskodawczyni nie udowodniła szkody powstałej w wyniku 

pobrania  przez  uczestnika  środków  zgromadzonych  na  walutowym  rachunku  bankowym; 

art. 

31

 k.r.o. oraz 

art. 32 § 1

 i 

2 pkt 1

 k.r.o. w brzmieniu obowiązującym do dnia 19 stycznia 2005 r. przez 

przyjęcie,  że  dochody  uzyskane  przez  jednego  z  małżonków  w  trakcie  separacji  faktycznej  nie  są 
objęte  wspólnością  ustawową.  Naruszenie  przepisów  postępowania  polegało  na,  sprzecznym  z 

art. 

382

 k.p.c.,  dokonaniu  ustaleń  odmiennych  niż  sąd  pierwszej  instancji  bez  przeprowadzenia 

postępowania  dowodowego  oraz  na  wyjściu,  pomimo  zakazu  z 

art.  378  §  1

 k.p.c.,  poza  granice 

apelacji uczestniczek. 
  
Uzasadnienie prawne 

Sąd Najwyższy zważył, co następuje: 
Wskazany  w  skardze  kasacyjnej 

art.  382

 k.p.c.  ma  charakter  ogólnej  dyrektywy.  Jest  wyrazem 

pełnej  apelacji  i  nakłada  na  sąd  drugiej  instancji  obowiązek  orzekania  na  podstawie  materiału 
zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. 

Jak trafnie przyjmuje się w judykaturze, przepis ten może stanowić podstawę kasacyjną jedynie 

wtedy, gdy sąd drugiej instancji pominie część zebranego w sprawie materiału dowodowego i wyda 
orzeczenie  wyłącznie  na  podstawie  materiału  zebranego  przed  sądem  pierwszej  instancji  lub  na 
podstawie własnych ustaleń z pominięciem wyników postępowania dowodowego przeprowadzonego 
przed  sądem  pierwszej  instancji  (por.  wyroki  Sądu  Najwyższego  z  dnia  9  czerwca  2005  r.,  III  CKN 
674/04,  nie  publ.  oraz  z  22  lutego  2007  r., 

III  CSK  337/06

,  nie  publ.).  W  skardze  kasacyjnej 

naruszenie 

art. 382

 k.p.c. łączy się jednak z innymi wadliwościami postępowania przed sądem drugiej 

instancji  a  mianowicie  brakiem  wskazania  wysokości  średniego  rocznego  i  kwartalnego 
wynagrodzenia  będącego  podstawą  ustalenia  wartości  nakładów  jak  również  zaniechanie 
przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego. Uchybienia te obejmują hipotezy innych, nie wskazanych 
w skardze kasacyjnej norm procesowych. Z tego względu nie można podzielić stanowiska skarżącej, iż 
doszło w jakikolwiek sposób do naruszenia 

art. 382

 k.p.c. 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

21 

 

Nie  ma  także  racji  wnosząca  skargę  kasacyjną,  że  sąd  drugiej  instancji,  sprzecznie  z 

art.  378  § 

1

 k.p.c.,  wyszedł  poza  granice  apelacji  uczestniczek.  Niezależnie  od  odrębności  nieprocesowego 

postępowania o podział majątku wspólnego i integralności postanowienia co do istoty kończącego to 
postępowanie,  należy  wskazać,  że  uczestniczki  zaskarżyły  postanowienie  Sądu  Rejonowego  w  S.  w 
zakresie ustalenia wysokości spłaty w związku z nakładami z majątku wspólnego na majątek osobisty 
uczestnika  oraz  w  związku  z  zaliczeniem  do  majątku  wspólnego  środków  pieniężnych  tj.  38.151,72 
DEM oraz 2.215,93 USD. Zdaniem skarżących majątek wspólny nie obejmował tych składników i nie 
było  podstaw  do  rozliczenia  nakładów.  Wobec  tego  jednoczesne  zakwestionowanie  odmowy 
ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym nie wyczerpywało zakresu apelacji uczestniczek. 

Bezzasadność  zarzutów  obejmujących  przepisy  postępowania  sprawia,  że  podstawą  dalszych 

rozważań dotyczących naruszenia prawa materialnego jest stan faktyczny przyjęty przez sąd drugiej 
instancji. 

Wstępnie należy podnieść, iż wobec ustania wspólności majątkowej małżeńskiej Zbigniewa B. i 

Krystyny B. przed dniem 20 stycznia 2005 r. tj. przed dniem wejścia w życie 

ustawy

 z dnia 17 czerwca 

2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, 
poz.  1691)  do  podziału  ich  majątku  oraz  do  zwrotu  wydatków  i  nakładów  dokonanych  z  majątku 
wspólnego na majątek osobisty stosuje się przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w brzmieniu 
obowiązującym przed tym dniem (

art. 5 ust. 5 pkt 3

 ustawy). 

Na  gruncie 

art.  45  §  1

 k.r.  i  op.  w  orzecznictwie  wyrażono  pogląd,  że  w  sytuacji,  gdy  nakłady 

pochodzące  z  majątku  wspólnego  zostały  poczynione  na  budowę  domu  na gruncie  wchodzącym  w 
skład majątku odrębnego jednego z małżonków wartość tych nakładów określa się w ten sposób, że 
najpierw ustala się ułamkowy udział nakładów małżonków w wartości domu z czasu jego budowy a 
następnie  oblicza  się  ten  sam  ułamkowy  udział  w  wartości  domu  według  cen  rynkowych  (uchwała 
Sądu najwyższego z dnia 16 grudnia 1980 r. 

III CZP 46/80

 OSNC 1981/11/206). 

W  późniejszych  orzeczeniach  Sąd  Najwyższy  podtrzymywał  ten  sposób  ustalenia  wartości 

nakładów  na  rzecz  stanowiącą  majątek  osobisty  jednego  z  małżonków  (por.  np.  uchwałę  z  dnia  12 
kwietnia  1989  r., 

III  CZP  31/89

 nie  publ.,  z  dnia  5  października  1990  r., 

III  CZP  55/90

,  OSNC 

1991/4/48).  Podziela  go  również  Sąd  Najwyższy  w  składzie  rozpoznającym  skargę  kasacyjną 
wnioskodawczyni  a  wobec  nieco  odmiennego  stanu  faktycznego  uznać  należy,  że  opisane  zasady 
rozliczenia mają zastosowanie do spłaty kredytu, który został przeznaczony na budowę, rozbudowę 
lub remont domu postawionego na gruncie należącym do jednego z małżonków. 

Sąd drugiej instancji bezzasadnie odstąpił od tej metody ustalania wartości nakładu wskazując, 

że  kredyt  zaciągnięty  przez  jednego  z  małżonków  przed  powstaniem  wspólności  majątkowej 
małżeńskiej,  nie  był  przeznaczony  na  zakup  nieruchomości  a  tylko  jego  niewielka  część  została 
przeznaczona na wykończenie budynku. Przedmiotem rozliczeń jest dokonana z majątku wspólnego 
spłata wymienionego kredytu. W tej części, w jakiej kredyt ten został przeznaczony na wykończenie 
budynku  lub  w  jakikolwiek  sposób  wpłynął  na  zwiększenie  wartości  nieruchomości,  wartość 
nakładów należy ustalić stosownie do wskazanej wyżej metody. Zastosowanie innej metody ustalenia 
wartości  nakładów  z  majątku  wspólnego  jest  możliwe  wobec  tej  części  kredytu,  który  został 
wykorzystany na inne  cele, nie  związane  z nabyciem lub zwiększeniem wartości rzeczy. Kwestie  te, 
związane  z  przeznaczeniem  kredytu  nie  zostały  ustalone  przez  sąd  drugiej  instancji,  pomimo 
obowiązków  wynikających  z 

art.  567  §  1

 k.r.  i  op.  (por.  też  uchwałę  Sądu  Najwyższego  z  dnia  21 

lutego 2008 r. 

III CZP 148/07

, Biul. SN 2008/2/10). 

Kodeks rodzinny i opiekuńczy posługując się w art. 45 pojęciami "nakładów" i "wydatków" nie 

określa  ich  desygnatów.  W  piśmiennictwie  przyjmuje  się,  że  nakłady  i  wydatki  w  rozumieniu  tego 
przepisu,  obejmują  wszystkie  przysporzenia  na  rzecz  jednej  masy  majątkowej,  dokonane  z 
uszczerbkiem dla drugiej masy majątkowej. Podstawą przysporzenia może być czynność faktyczna jak 
i  jakiekolwiek  inne  zdarzenie.  Jednym  z  przykładów  takiego  przysporzenia  są  nakłady  i  wydatki  z 
majątku wspólnego na działalność gospodarczą  prowadzoną przez jednego z małżonków  opartą na 
majątku odrębnym (por. uchwałę Sądu najwyższego z dnia 15 września 2004 r. 

III CZP 46/04

, OSNC 

2005/9/152).  Z  ustalonego  w  sprawie  stanu  faktycznego  wynika,  że  środki  zgromadzone  na 
rachunkach  bankowych  w  wysokości  32.151,71  DEM  oraz  2.215,93  USD,  przynajmniej  w  części, 

Prawo rodzinne i spadkowe – ćwiczenia 2012/2013                                                                        Mgr Ewa Kabza 

 

22 

 

zostały przeznaczone na uruchomienie działalności gospodarczej uczestnika w M. Dlatego podstawę 
rozliczeń w tym zakresie - jak słusznie podnosi się w skardze kasacyjnej - stanowi 

art. 45 § 1

 k.r. i op. 

nie zaś 

art. 415

 k.c. 

W  skład  majątku  wspólnego  wchodzą  przedmioty  majątkowe  nabyte  w  czasie  trwania 

wspólności ustawowej przez oboje  małżonków  lub przez jednego z nich, w  szczególności określone 
w 

art.  32

 k.r.  i  op.,  niezależnie  od  tego,  czy  przed  ustaniem  wspólności  małżonków  pozostawali  w 

faktycznej separacji. Zerwanie więzi gospodarczych przez małżonków nie mających wspólnych dzieci 
ma jednak istotny wpływ na zakres obowiązku rozliczenia się jednego z małżonków z zużytych tylko 
przez  niego  przedmiotów  -  składników  majątkowych  w  ramach  roszczenia  odszkodowawczego 
przysługującego  współmałżonkowi,  które  miałoby  swoją  podstawę  w 

art.  415

 k.c.  Zważyć 

jednocześnie należy, iż zgodnie z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 maja 
1999 r. (sygn. akt 

III CKN 153/99

, nie publ.) w wypadku separacji faktycznej bezdzietnych małżonków 

ustaje przewidziany w 

art. 27

 k.r. i op. obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny. 

Jeżeli  ulokowane  na  rachunku  bankowym  środki  stanowiące  składnik  majątku  wspólnego 

zostały  przeznaczone  na  własne,  usprawiedliwione  potrzeby  związane  z  utrzymaniem  jednego  z 
małżonków, choćby zużycie  tych składników  w  czasie trwania wspólności majątkowej nastąpiło bez 
zgody  współmałżonka,  brak  jest  podstaw  do  konstruowania  na  tej  podstawie  odpowiedzialności 
odszkodowawczej  pomiędzy  małżonkami.  Uwagi  te  odnoszą  się  do  rozliczenia  wynagrodzenia 
uczestnika  otrzymywanego  w  okresie  faktycznej  separacji,  której  początku  sąd  drugiej  instancji 
precyzyjnie nie oznaczył. 

Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy orzekł jak wyżej na podstawie 

art. 398

15

 § 1

k.p.c.