Microsoft Word - 135-153

Drohiczyński Przegląd Naukowy

Wielokulturowe Studia Drohiczyńskiego Towarzystwa Naukowego

Nr 5/2013

Monika Zając

Katolicki Uniwersytet Lubelski

Eutanazja i jej ocena w religiach świata

Euthanasia and its assessment in world's religions

Słowa kluczowe:
cierpienie, eutanazja, ochrona życia, prawa człowieka, religie świata, śmierć
Key words:
suffering, euthanasia, life protection, human rights, world’s religions, death

Wstęp

Dla wyznawców wszystkich wielkich religii świata śmierć stanowi

niezgłębione misterium, tajemnicę, budzącą z jednej strony naturalny lęk
i obawę przed tym, co kryje się po tzw. „drugiej stronie”; czy moment
ś

mierci jest tylko przejściem do nicości, czy może jest „tam” jakaś inna

forma życia – tylko duchowa czy też cielesna? Te i wiele innych pytań, sta-
nowiące tematykę rozważań podejmowanych w odniesieniu do danej religii,
są motywem poszukiwań oraz odpowiedzi formułowanych na podstawie
przesłania Świętych Ksiąg oraz tradycji.

Religie Wschodu – hinduizm i buddyzm

W przeciwieństwie do religii afirmujących wartość życia (judaizm,

chrześcijaństwo, islam), hinduizm ją zanegował, zachęcając do pomniejsza-
nia znaczenia radości życia w doczesności, akcentując konieczność rozwija-
nia ducha dobroci wolnego od nienawiści. Ponadto, głosi wiarę w jedność
zasady życia, ogarniającą wszystkie stworzenia ożywione, zwłaszcza zaś lu-
dzi i zwierzęta. Zmienność ucieleśnionych form życia, zachowująca jednak
zawsze jego niezmienną istotę duchową, sprawia, iż hinduizm broni ich

Monika Zając

136

wszystkich i zmierza do tego, by ustanowiony przez Boga ład Wszechświata
(dharma) znajdował swój wyraz także w ładzie życia społecznego, w har-
monii ducha i ciała życia każdej jednostki

Co się tyczy zaś cierpienia, wpisanego w życie człowieka, zarówno

hinduizm jak i inne religie wschodnie jego przyczynę upatrują w ciele, czyli
w materii, w której człowiek został zamknięty. Jego boska natura wzbudza
w nim jednak pragnienie powrotu do trwania w wiecznym pokoju i harmo-
nii. Człowiek cierpi dopóki nie uwolni się z procesu krążenia w kole wcie-
leń,  będącego  konsekwencją  złego  życia,  złych  wyborów.  Najwyższym
stopniem  uwolnienia  się  i  wyzwolenia  jest  spełnienie  się  formuły:  „atman
jest  brahmanem”,  czy  też „tat  tvam  asi”,  „ja jestem  ty”,  przez  którą  należy
rozumieć osiągnięcie rzeczywistego „ja” i jaźni (atmana) w brahmanie, czyli
wszystko ogarniającej duszy świata. Celem cierpienia jest zatem oczyszcze-
nie  ducha  a  jego  sensem  –  ukaranie  zła.  Śmierć,  jako  wyzwolenie  z  ciała,
może mieć jednak znaczenie nie tylko pozytywne – wyzwolenie się z ciała
i powrót do Brahmana, ale też negatywne – może stanowić początek nowe-
go wcielenia, a zatem być przedłużeniem trwania ducha w materii ciała

Buddyzm, podobnie jak hinduizm, jest religią braku nadziei. Szczę-

śliwy ten, kto nie ma nadziei, gdyż nadzieja jest największym cierpieniem,
a brak nadziei największą szczęśliwością. W ten sposób swoje uzasadnienie
znajdują charakterystyczne dla obu grup wyznaniowych rozmyślania o nie-
uchronności śmierci jako sposób na poszukiwanie sensu życia

. Postawa

buddystów  wobec  cierpienia  przejawia  się  w  pragnieniu  uwolnienia  się  od
niego, jednak nie za pomocą samobójstwa czy eutanazji. Śmierć, to zaśnię-
cie, w którym ostatecznie dusza oddziela się od ciała. Cierpienie nie ustaje
jednak wraz ze śmiercią ciała, lecz trwa dopóty, dopóki istnieją konsekwen-
cje  czynów  stanowiących  przyczynę  cierpienia.  Tylko  świadoma  śmierć
może uwolnić od cierpienia, nie ma zatem sensu ani samobójstwo ani euta-
nazja. Tak więc buddyści popierają rozwój medycyny paliatywnej, postulu-
jąc  potrzebę  kontrolowania  bólu,  ale  nie  dopuszczając  do  zaburzenia  świa-
domości chorego

. Celem polepszenia losu cierpiących chorych, budowane

są szpitale, hospicja i instytucje charytatywne

R. Tokarczyk, Prawa narodzin, życia i śmierci, Warszawa 2010, s. 46.

S. Bejer, S. Kasprzak,

Eutanazja jako „dobra śmierć” – ocena na podstawie norm moral-

nych, religijnych i prawa karnego, w: S. Kasprzak (red.), Problemy prawnicze i kanonicz-
ne, Lublin 2002, s. 79-80.

R. Tokarczyk, Prawa narodzin, życia i śmierci, s. 50.

N. Aumonier, B. Beignier, Ph. Letellier, Eutanazja, Warszawa 2003, s. 62-63.

Zob. np. M. Madej, Świątynia i AIDS,

http://www.kosciol.pl/article.php/20031201155026686 [dostęp: 25.01.2013].

Eutanazja i jej ocena w religiach świata

137

Judaizm

Wyznawcy judaizmu uznają życie za dar Boga-Stwórcy, który uczy-

nił człowieka na swój obraz i podobieństwo

. Jako jego Twórca, tylko On

może nim rozporządzać od chwili poczęcia do naturalnej śmierci. Ortodok-
syjni wyznawcy judaizmu pochwalają i zachęcają do rygorystycznej moral-
ności i sprawiedliwości ukierunkowanych na realizację miłości bliźniego.
Rzeczownik khajim, czasownik khajah oraz przymiotnik khaj są odpowied-
nikami polskiego rzeczownika życie i oznaczają jedność ciała, ducha i du-
szy

. Stąd wszelkie działania wymierzone przeciw życiu, są też przerwa-

niem tej jedności, dzięki której człowiek może osiągnąć harmonię, pełnię
ż

ycia już tu na ziemi a tym bardziej w rzeczywistości pozaziemskiej. Ten,

kto niszczy życie, to tak jakby niszczył cały świat, czytamy w Sanhedrin

, tj.

w czwartym traktacie czwartego działu hebrajskiej Miszny

. Każdy bowiem

moment ludzkiej egzystencji może być szansą do nawrócenia dla grzeszni-
ka.

ydzi przyjmują zatem bezwzględny zakaz czynów przyspieszają-

cych  śmierć,  nawet  jeśli  ich  motywem  byłaby  litość.  Zakaz  eutanazji  i  sa-
mobójstwa  oparty  na  Dekalogu,  związany  jest  również  z  nadzieją  na  prze-
dłużenie  życia  dzięki  interwencji  samego  Boga  i  działaniom  medycznym.
Dopuszcza  się  natomiast  wszelkiego  rodzaju  zabiegi,  mające  na  celu  rato-
wanie  życia  (ale  nie  uporczywą  terapię),  mimo  iż  niosłyby  niebezpieczeń-
stwo skrócenia życia

. Śmierć i cierpienie, jako owoce grzechu, nie są ko-

nieczne, bowiem wszystko, co stworzył Bóg było bardzo dobre

. Są one za-

tem dziełem szatana, który zatriumfował po raz pierwszy nakłaniając do
grzechu Adama i Ewę – pierwszych rodziców. Stosunek Izraelitów do cier-
pienia zmieniał się, przechodząc od stanowiska, iż każde cierpienie jest za-

Rdz 1, 27; 2, 7.

R. Tokarczyk, Prawa narodzin, życia i śmierci, s. 40.

Sanhedrin, 37a za N.

Aumonier,

Beignier,

Ph.

Letellier, Eutanazja, s. 56.

Zbiór ustnego Prawa, zredagowany przez rabbiego Judę ha-Nasi (od hebr.: szana – „po-

wtarzać, nauczać”; stąd miszna – „powtarzanie, nauka”). Miszna została spisana w języku
hebrajskim. Pracę tę zaczął wykonywać rabbi Akiba, następnie rabbi Meir, i dokończył ją
rabbi Juda ha-Nasi. Cały materiał Miszny ułożony jest w sześć działów, zwanych „porząd-
kami” (hebr. sedarim; od słowa sedar – „porządek”). Każdy taki dział dzieli się na „trakta-
ty” (hebr. masechet), których jest sześćdziesiąt trzy. Dzielą się one na rozdziały (hebr. pe-
rakim), te zaś z kolei na lekcje (hebr. misznajot).
http://www.izrael.badacz.org/kultura/judaizm_miszna.html, [dostęp: 05.05.2012].

N. Aumonier, B. Beignier, Ph. Letellier, Eutanazja, s. 56-57.

Por. Rdz 1, 1-31.

Monika Zając

138

winione przez człowieka; człowiek, zrodzony w grzechu, popełnia kolejne
przewinienia w ciągu swojego życia; aż do obserwacji cierpienia sprawie-
dliwych, które zaczęło być odczytywane także jako próba wiary czy też we-
zwanie do nawrócenia. Ponadto, wskazuje się na pozytywny aspekt cierpie-
nia, które ma również moc wstawienniczą a nawet zbawczą

Islam

Dla muzułmanów, jednymi z najistotniejszych zasad prawa kora-

nicznego są te, które nakazują poszanowanie życia ludzkiego, wskazując na
jego godność jako daru od Boga, który czyni człowieka Jego namiestnikiem
na ziemi

. Pozostawiając życie ludzkie do dyspozycji Allaha, potępia się

wszelką ludzką samowolę w postaci zarówno samobójstwa jak i eutanazji

Na Pierwszej Międzynarodowej Konferencji Medycyny Muzułmańskiej
w Kuwejcie (1981), zostało potępione zarówno samobójstwo jak i eutana-
zja. Jednocześnie, zgromadzenie to opowiedziało się za rezygnacją z metod
sztucznego przedłużania życia. W Koranie czytamy: Nie zabijajcie się! Za-
prawdę Bóg jest dla was litościwy!

. Uprawomocnienie kary śmierci w is-

lamie  tłumaczy  się  głównie  koniecznością  zapewnienia  obrony  poświęco-
nych praw. Zasada poszanowania życia zaś pociąga za sobą pozostałe formy
afirmacji  jego  wartości,  takie  jak  prawo  do  wolności,  prawo  do  swobód
osobistych,  godności  własnej  oraz  wolności  przekonań  i  wiary.  Zabójstwo
i morderstwo należą do najcięższych grzechów, traktowanych ze szczególną
surowością

. Zakazane jest zatem zabójstwo, samobójstwo i eutanazja, ale

też uporczywa terapia. Dla wyznawców islamu, podobnie jak dla żydów
i katolików, tylko Bóg może decydować o momencie ludzkiej śmierci

Chrześcijaństwo

Chrześcijańska koncepcja życia ludzkiego, oparta na fundamencie

Objawienia, zawartego w Piśmie św. i wielowiekowej Tradycji, zakłada
bezwzględny szacunek dla każdego życia ludzkiego, niezależnie od stadium
jego rozwoju, a zatem od poczęcia do naturalnej śmierci. Nie jest to by-

S. Bejer, S. Kasprzak, Eutanazja jako „dobra śmierć”…, s. 81-82.

N. Aumonier, B. Beignier, Ph. Letellier, Eutanazja, s. 61.

R. Tokarczyk, Prawa narodzin, życia i śmierci, s. 45.

Cyt. za: S. Bejer, S. Kasprzak, Eutanazja jako „dobra śmierć”…, s. 80.

Tamże, s. 80-81.

N. Aumonier, B. Beignier, Ph. Letellier, Eutanazja, s. 61.

Eutanazja i jej ocena w religiach świata

139

najmniej przebóstwienie wartości życia, lecz naturalna postawa człowieka
wierzącego, przyjmującego życie jako dar Boga-Stwórcy, który ów dar oto-
czył szczególną ochroną, umieszczając chroniące je przykazanie w centrum
Dekalogu („5. Nie zabijaj!”), a zatem także w centrum przymierza zawarte-
go na Synaju

– przymierza, poprzez które lud izraelski stał się szczególną

własnością Boga, Jego szczególnym wybrańcem.

Niestety, szerząca się „kultura śmierci”, łamie Boże przykazania,

zwłaszcza  zaś  prawo  do  życia,  czego  dowodem  są  zamachy  dokonywane,
coraz częściej w majestacie prawa, na życie zwłaszcza słabych, niewinnych
osób,  znajdujących  się  u  początku  bądź  w  końcowej  fazie  życia.  Szacunek
do  cierpiących,  chorych  i  umierających,  jest  głęboko  wpisany  w  naturę
chrześcijańskiej  miłości  caritas,  miłości  bezinteresownej,  akceptującej,
wspierającej i podnoszącej bliźniego.

Stanowisko Magisterium Kościoła łacińskiego

ycie ludzkie stanowiące fundament wszelkich dóbr, źródło jak

i niezbędny wymóg każdego rodzaju ludzkiej aktywności i współżycia spo-
łecznego, jest wartością świętą i nienaruszalną. Prawda ta zawarta jest nie
tylko w nauczaniu Kościoła łacińskiego, ale też w licznych dokumentach
prawa międzynarodowego jak i aktów prawnych poszczególnych państw.

Fenomen życia ludzkiego stanowi przedmiot badań i dociekań róż-

nych  nauk,  przede  wszystkim  zaś  orzeczeń  nauk  biologicznych  i  medycz-
nych. Jednak zrozumienie wartości i sensu życia oraz jego ostatecznego ce-
lu, zgodnie z nauczaniem Kościoła, jest możliwe dzięki odniesieniu do nauk
biblijnych  i  teologicznych.  Rozumienie  życia  jedynie  w  wymiarze  ciele-
snym  i  fizjologicznym  bez  uwzględnienia  antropologii  filozoficznej  i  prze-
słania  biblijnego,  prowadzi  do  powstania  fałszywego  obrazu  człowieka
i wartości jego życia. Wyrazem takiej ograniczonej wizji osoby ludzkiej są
między  innymi  postawy,  które  każdą  fizyczną  ułomność  traktują  jako
umniejszenie  jej  jakości  ontologicznej

. Takie rozumienie łatwo może do-

prowadzić do tworzenia podziałów na życie warte i niewarte życia, skąd już
niedaleka droga do uznania i akceptacji różnych form gwałtów czy wręcz
pozbawiania życia konkretnych grup osób, zwłaszcza zaś w drodze aborcji
i eutanazji.

Wj 19, 1-34.

J. Wróbel, Człowiek i medycyna. Teologicznomoralne podstawy ingerencji medycznych,

Kraków 1999, s. 32.

Monika Zając

140

Zakaz zabójstwa wprowadza piąte przykazanie Dekalogu: Nie wy-

dasz wyroku śmierci na niewinnego i sprawiedliwego

. „Katechizm Ko-

cioła Katolickiego” przypomina, iż przykazanie to zakazuje pod grzechem

ciężkim  zabójstwa  bezpośredniego  i  zamierzonego.  Zabójca  i  ci,  którzy  do-
browolnie współdziałają w zabójstwie, popełniają grzech, który woła o po-
mstę  do  nieba  (Por.  Rdz  4,  10),  zaś:  dzieciobójstwo,  bratobójstwo,  zabój-
stwo rodziców i zabójstwo współmałżonka są szczególnie ciężkimi przestęp-
stwami z powodu naruszenia więzi naturalnych. Względy eugeniczne lub hi-
giena  społeczna  nie  mogą  usprawiedliwić  żadnego  zabójstwa,  choćby  było
nakazane przez władze publiczne

. Żaden człowiek nie może domagać się,

by akt zabójstwa popełniono wobec niego bądź wobec innej osoby, która
została powierzona jego opiece, nie może także wyrazić na takie działanie
zgody – ani w sposób bezpośredni ani pośredni. Także władza nie ma prawa
do tego zmuszać bądź wydawać akty przyzwalające na takie działanie

ycie człowieka słabego, chorego czy zagrożonego, stanowiło

szczególny  przedmiot  zainteresowania  Kościoła,  już  od samych  początków
jego istnienia.  Biorąc pod uwagę zjawisko szerokiego stosowania eutanazji
w Rzymie, w  czasach św. Pawła i św. Piotra, w „Liście do Rzymian”  czy-
tamy: Nikt z nas nie żyje dla siebie i nie umiera dla siebie. Bo jeśli żyjemy,
żyjemy  dla  Pana;  jeżeli  umieramy,  umieramy  dla  Pana.  Czy  więc  żyjemy,
czy  umieramy,  należymy  do  Pana.  Po  to  przecież  Chrystus  umarł  i  zmar-
twychwstał, aby się stać Panem tak żywych, jak i umarłych

. Słowa te były

skierowane szczególnie do nowoochrzczonych i nawróconych z pogaństwa
chrześcijan i zakazywały decydowania o własnej śmierci, bowiem tak życie
jak i śmierć należą do Pana, są z Chrystusem ukryte w Bogu – Dawcy ży-
cia

. Jako że nauka ta była przekazywana przez całe dzieje Kościoła, poję-

cie „dobrej śmierci” (eutanazji) nie było znane w chrześcijańskiej Europie.

Wj 23, 7.

KKK, n. 2268.

G. Zentgeler, Encyklika „Evangelium Vitae” Jana Pawła II a eutanazja, w: A. Biela

(red.), Eutanazja a opieka paliatywna. Aspekty etyczne, religijne, psychologiczne i prawne,
Lublin 1996, s. 179.

Rz 14, 7-9.

Por. J. Śledzianowski, Eutanazja: dobra śmierć czy zabójstwo człowieka?, Kielce 2010,

s. 33. To właśnie akt stwórczy i fakt, że Bóg stwarza z nicości, jest najlepszym uzasadnie-
niem dla odrzucenia eutanazji, bowiem gdyby Bóg stwarzał z czegoś, musiałby to coś naj-
pierw unicestwić. Stwarzając zaś z nicości zachowuje w istnieniu to, co już istnieje. W ten
sam sposób należy rozumieć prawdę o odkupieniu i przeznaczeniu do wieczności.

Eutanazja i jej ocena w religiach świata

141

Dopiero hitlerowski faszyzm wprowadził praktyki eutanatyczne na szeroką
skalę

, którym już w 1934 r. sprzeciwili się biskupi niemieccy

Papież Pius XII w encyklice Mistici Corporis Christi, wyrażając

dezaprobatę wobec nieludzkich zbrodni, odrzucił także praktyki eutanatycz-
ne,  o  czym  świadczą  słowa:  My  świadomi  odpowiedzialności,  jaka  wiąże
nasze  sumienie,  uważamy  za  konieczne  obecnie  powtórzyć,  ponieważ
z ogromnym bólem serca patrzeć musimy na dość częste pozbawianie życia
kalek,  chorych  umysłowo  i  obciążonych  chorobami  dziedzicznymi  pod  pre-
tekstem, iż są oni przykrym ciężarem społecznym; co niektórzy nawet chwa-
lą jako nową zdobycz ludzkiego postępu, przynoszącą wielkie korzyści spo-
łeczeństwu. Któż, nie pozbawiony serca i rozsądku, nie widzi, że to nie tylko
sprzeciwia się prawu natury i prawu bożemu, lecz jest także gwałtem zada-
nym  najszlachetniejszym  poczuciom  ludzkości?  Krew  tych  nieszczęśliwych
– będących tym bliżej serca Odkupiciela, im bardziej ich stan zasługuje na
litość – „woła do Boga z ziemi”

. Ponadto, ten sam papież, jeszcze wielo-

krotnie wypowiadał się oficjalnie w sprawie eutanazji

. Na pytanie odno-

szące  się  do  eutanazji  eugenicznej  osób  upośledzonych  psychicznie  i  fi-
zycznie  związanej  z  nazistowską  operacją  T4:  Czy  dozwolone  jest  bezpo-
średnie  zabijanie  na  rozkaz  władz  publicznych  osób,  które  nie  popełniwszy
żadnej zbrodni, zasługującej na śmierć, z uwagi na psychiczne czy fizyczne
ułomności nie są już w stanie być pożyteczne dla narodu i, wprost przeciw-
nie, traktowane są jako ciężar i przeszkoda dla jego żywotności i siły? Świę-
te Oficjum wydało dekret jednoznacznie sprzeciwiający się takiej praktyce.
Odpowiedź  potwierdzona  autorytetem  papieża  brzmiała  następująco:  Nie,
ponieważ jest to sprzeczne z prawem naturalnym i pozytywnym prawem Bo-
skim

Patrz: Rozdział I, s. 30-33.

K. Malinowska, K. Urban, Historia eutanazji, Służba życiu 2003/1, s. 5.

Quam quidem gravissimam sententiam Nos in praesens, pro altissimi conscientia officii,

quo  obstringimur,  iterandam  reputamus,  dum  magno  cum  maerore  cernimus  corpore  de-
formes, amentes patriisque morbis infectos, utpote molestum societatis onus, vita interdum
privari; idque a quibusdam efferri quasi novum humanae progressionis inventum, commu-
nique  utilitati  maxime  consentaneum.  At  quisnam  cordatus  non  videat  hoc  non  tantum
naturali divinaeque legi, in omnium animis inscriptae, sed altioris etiam humanitatis sen-
sibus  acerrime  adversari?  Horum  igitur  sanguis,  qui  sunt  Redemptori  nostro  idcirco
cariores, quo maiore sunt miseratione digni, «clamat ad Deum de terra» . Pius

XII, Litterae

Encyclicae Mistici Corporis, 29.06.1943, AAS 35(1943), s. 239, n. 93.

Przemówienia do różnych grup lekarzy: 1944, 1948, 1953, 1957.

Suprema Sacra Congregatio S. Officii, Decretum Di directa insontiüm occisione ex

mandato auctoritatis publicae peragenda, 02.12.1940, AAS 32(1940), s. 553-554.

Monika Zając

142

Także nauczanie ojców Soboru Watykańskiego II, nie pomija mil-

czeniem problemu eutanazji. W Konstytucji Gaudium et spes

, której cen-

tralnym punktem jest człowiek pojmowany w sposób integralny a więc
z ciałem i duszą, sercem i sumieniem, rozumem i wolą

, omawia się poję-

cie ludzkiej godności, wskazując na jej współczesne zagrożenia. Perspekty-
wa rozumienia tajemnicy człowieka, jego życia i przeznaczenia, zmienia się
wówczas, gdy człowiek staje w obliczu nadchodzącej śmierci i lęku – nie
tylko przed bólem czy rozkładem ciała, lecz przede wszystkim przed całko-
witym unicestwieniem. Zalążek życia wiecznego, które nosi w sobie czło-
wiek sprawia, iż naturalną postawą jest sprzeciw wobec śmierci i pragnienie
ż

ycia rozciągającego się poza granice śmierci. Chrystus przez dzieło swej

zbawczej  śmierci  i  zmartwychwstanie,  uwolnił  ludzkość  od  śmierci  wiecz-
nej  i  przywrócił  nam  życie  wieczne,  dając  nadzieję  na  prawdziwe  życie
w  Bogu

. Ojcowie soborowi przypominają słowa samego Chrystusa:

Wszystko, co zrobiliście dla jednego z tych najmniejszych moich braci, zro-
biliście dla Mnie

. Cześć należną Stwórcy wykluczają zatem czyny, które

godzą w samo życie, naruszając integralność osoby ludzkiej, a więc wszel-
kiego rodzaju zabójstwa, ludobójstwa, spędzanie płodu, eutanazja i dobro-
wolne samobójstwo. Sobór określa te i tym podobne praktyki jako haniebne
i zakażające cywilizację ludzką. O wiele większą hańbę stanowią one dla
tych, którzy się dopuszczają popełnienia takich czynów, niż dla ich ofiar

Papież Jan Paweł II, wielki obrońca godności życia ludzkiego, pro-

motor  cywilizacji  życia  i  miłości,  niejednokrotnie  mocno  podkreślał,  że
prawo  do  życia  nie  jest  dla  człowieka  jednym  z  wielu  praw,  lecz  jest  pra-
wem fundamentalnym. W relacji do życia ludzkiego można przyjąć jedynie
dwie  postawy:  afirmującą,  będącą  przejawem  kultury  życia  lub  negującą,
która pociąga za sobą sprzeciw także wobec innych praw człowieka. Rozwi-
jająca się nauka i technika prowadzi – zdaniem Jana Pawła II – do oddanej
służby życiu ludzkiemu, na każdym jego etapie, zwłaszcza zaś życiu poczę-
temu  i  gasnącemu

. Można zatem stwierdzić, że w przeciwnym wypadku

Concilium Oecumenicum Vaticanum II, Constitutio pastoralis de Ecclesia in mundo

humus temporis Gaudium et Spes, 07.12.1965, AAS 58(1966), s. 1025-1120; dalej skrót:
GS.

Tamże, n. 3.

Tamże, n. 18.

Mt 25, 40.

GS, n. 27.

Jan Paweł II, „Prawo do życia”. Przemówienie na zakończenie IX Międzynarodowej

Konferencji zorganizowanej przez Papieską Radę ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia,

Eutanazja i jej ocena w religiach świata

143

nauka i technika niejako uwsteczniają się, zaprzeczając swojej misji ukie-
runkowanej na dobro ludzkości i przyczynianie się do jej szeroko pojętego
rozwoju. Ten zaś nie może dokonać się inaczej jak tylko w głębokim posza-
nowaniu dla człowieka, któremu ma służyć.

Programowym dokumentem Jana Pawła II wzywającym do głosze-

nia ewangelii życia, jest encyklika pod tym samym tytułem – Evangelium
vitae, z 25 marca 1995 r.

. Opierając się na chrześcijańskim objawieniu, ale

także  na  dorobku  myśli  racjonalnej,  papież  ukazuje,  że  przeświadczenie
o  wartości  życia  ludzkiego  od  naturalnego  poczęcia  do  naturalnej  śmierci,
jest  jednym  z  osiągnięć  cywilizacji  prawa,  stanowi  podstawowe  dobro
człowieka i społeczeństwa. W encyklice potwierdzony został sprzeciw Ko-
ś

cioła wobec eutanazji, w użytej w tym celu szczególnej formule: w zgodzie

z Magisterium moich Poprzedników i w komunii z Biskupami Kościoła Ka-
tolickiego, „potwierdzam, że eutanazja jest poważnym naruszeniem Prawa
Bożego” jako moralnie niedopuszczalne dobrowolne zabójstwo osoby ludz-
kiej. Doktryna ta jest oparta na prawie naturalnym i na słowie Bożym spi-
sanym, jest przekazana przez Tradycję Kościoła oraz nauczana przez Magi-
sterium zwyczajne i powszechne

. Wypowiedź ta jest bardzo bliska orze-

czenia dogmatu; nie jest nim jednak, bowiem nie została ogłoszona aktem
definitywnym jako nauka obowiązująca w dziedzinie obyczajów

. Zgodnie

z normą zawartą w kanonie 752: Wprawdzie nie akt wiary, niemniej jednak
religijne  posłuszeństwo  rozumu  i  woli  należy  okazywać  nauce,  którą  głosi
Papież lub Kolegium Biskupów w sprawach wiary i obyczajów, gdy sprawu-
ją  autentyczne  nauczanie,  chociaż  nie  zamierzają  przedstawić  jej  w  sposób
definitywny.  Stąd  wierni  powinni  starać  się  unikać  wszystkiego,  co  się  z  tą
nauką  nie  zgadza.  Jak  więc  zrozumieć  poparcie  katolików  dla  eutanazji?
Nieznajomością  nauczania  Kościoła,  nieświadomością  rangi  pewnych  wy-
powiedzi,  czy  może  po  prostu  zsekularyzowanym  duchem  postępu,  który
odrzuca zbyt konserwatywne nauczanie Kościoła, w myśl lansowanej zasa-
dy Bóg – tak, Kościół – nie?

Niestety, prawodawstwo państwowe, oparte jest niejednokrotnie na

le pojętym prawie do wolności, pozbawionym odniesienia do prawa mo-

ralnego i Bożego. Konsekwencją jest wykorzystywanie zasady podejmowa-

26.11.1994, w: K. Szczygieł (red.), „W trosce o życie”. Wybrane dokumenty Stolicy Apo-
stolskiej, Tarnów 1998, s. 268-269.

Joannes Paulus II,

Litterae Encyclicae

Evangelium vitae, 25.03.1995, AAS 87(1995),

s. 401-522; dalej skrót EV.

Tamże, s. 477, n. 65.

Por. CIC/83, can. 749 §1.

Monika Zając

144

nia decyzji większością głosów, której przyjęcie pozwoliło na legalizację
odbierania prawa do życia niewinnym – czy to jeszcze nienarodzonym isto-
tom ludzkim czy też osobom znajdującym się w terminalnej fazie życia

Przestępstwa przeciwko życiu popełniane są coraz częściej w imię prawa do
wolności (sic!), czego konsekwencją jest domaganie się części opinii pu-
blicznej ich swobodnego dokonywania i niekaralności przez państwowy
aparat prawny

Kościół, w sytuacji takiego zagrożenia, które można nazwać już za-

grożeniem  cywilizacyjnym,  nie  może  milczeć,  lecz  musi  wzywać  do  abso-
lutnego poszanowania każdego niewinnego życia. Obowiązkiem jest zatem
korzystanie  z  prawa  sprzeciwu  wobec  aborcji  i  eutanazji,  gdyż  „uśmierca-
nie”  nie  stanowi  działania  leczniczego,  lecz  jest  zaprzeczeniem  powołania
i  zawodu  lekarza,  którego  działalność  można  określić  jako  jednoznaczne
„tak” wobec życia

. W duchu apostolskiego nauczania, Kościół musi przy-

pominać o największej wartości we wszechświecie, jaką jest ludzkie życie,
i konsekwentnie upominać tych, którzy tę prawdę odrzucają. Św. Paweł pi-
sał do Tymoteusza: głoś słowo, nalegaj w porę i nie w porę, upominaj, karć
i zachęcaj, nauczając z wielką cierpliwością. Przyjdzie bowiem czas, że od-
rzucą zdrową naukę. Wybiorą sobie nauczycieli, aby słuchać tego, co miłe
dla ucha. Odwrócą się od słuchania prawdy, a skłonią się ku baśniom. A ty
czuwaj nad wszystkim! Znoś cierpliwie przeciwności! Wykonaj dzieło ewan-
gelisty! Wypełnij swoją posługę!

Przestępstwo zabójstwa, będące wykroczeniem przeciwko przykaza-

niu Nie zabijaj!, zostało nazwane przez papieża aktem głęboko niemoralnym
a nie grzechem ciężkim, z tej racji, iż adresatem encykliki są „wszyscy lu-
dzie dobrej woli” a nie tylko wierzący katolicy

. Eutanazja, zagrażająca lu-

dziom nieuleczalnie chorym, starym i umierającym, zdaniem jej zwolenni-
ków, jest rozwiązaniem problemu cierpienia, sposobem na godne zakończe-
nie życia. W rzeczywistości jednak jest to tylko przyspieszenie śmierci, po-
zbawiające człowieka nadziei i poczucia ostatecznego sensu życia. Jest to
zatem jeden z przejawów kultury śmierci, wymierzonej przeciw człowieko-

Por. Joannes Paulus II, Allocutio Ad quosdam iuris peritos coram admissos, 24.05.1996,

AAS 88(1996), s. 940-941, n. 3.

EV, s. 404, n. 4.

Tamże, s. 502, n. 89.

2 Tm 4, 2-5.

A. Szafrański, Encyklika Jana Pawła II „Evangelium Vitae” na tle współczesnej cywili-

zacji śmierci, w: M. Renkielska (red.), W stronę… życia, Kielce 1996, s. 19-20.

Eutanazja i jej ocena w religiach świata

145

wi, pozwalającej na skracanie życia, do czego prawo ma tylko sam Bóg,
który tegoż człowieka do istnienia powołał.

Poważne niebezpieczeństwo w tego typu zagadnieniach, stanowi

także ustrój demokratyczny, którego prawo stanowione przez doraźną więk-
szość parlamentarną, może uczynić systemem zarządzania system totalitar-
nym

. Prawo człowieka do wolności, które nie uwzględnia obiektywnej

prawdy o nim samym, nie pozwala na zbudowanie wewnętrznie sprawiedli-
wego  ładu  prawnego.  To  bowiem  człowiek  jest  zarazem  fundamentem  jak
i celem życia społecznego, któremu winno służyć prawo – Hominum causa
omne  ius  constitutum  est.  A  zatem  prawo  o  tyle  jest  prawem,  o  ile  swoją
podstawą czyni człowieka i prawdę o nim. Prawda ta zaś, wskazuje na war-
tości  uprzednie  wobec  jakiegokolwiek  systemu  prawnego,  zawarte  w  etyce
i  prawie  naturalnym.  Zatem  obowiązkiem  praworządnego  państwa  jest  ich
obrona przez stosowne akty ustawodawcze

Chrześcijańska filozofia i teologia pojmuje śmierć jako oddzielenie

duszy od ciała, które to określenie jest obce naukom empirycznym, a zatem
także medycznym. W tym kontekście nie można poznać i ustalić momentu
jej faktycznego zaistnienia. Założenia antropologiczne i medyczne pozwala-
ją jednak na podstawie określonych oznak stwierdzić fakt ustania życia da-
nego człowieka, co jednak nie powinno być utożsamiane z określeniem
ś

mierci. Ta zatem pozostaje dla człowieka tajemnicą, misterium, którego do

końca nigdy nie będzie w stanie poznać. Stąd też moment śmierci, a ściśle
rzecz biorąc – doświadczająca go osoba – winna być otaczana szczególnym
szacunkiem

. Jan Paweł II, w analizowanej encyklice Evangelium Vitae,

poruszając zagadnienie tajemnicy śmierci, pisze o nowym doświadczeniu
ś

mierci powstałym na skutek postępu medycyny jak i zmienionego oblicza

kultury. Wskazuje na błędne pojmowanie śmierci wynikłe z braku odniesie-
nia się współczesnego człowieka do transcendencji. Cierpienie uznawane
jest za dokuczliwy ciężar, od którego bezwzględnie trzeba się uwolnić;
ś

mierć zaś uważana jest za pozbawioną sensu wówczas, gdy nadchodzi nie-

spodziewanie, bądź też za „upragnione wyzwolenie”, jeżeli życie człowieka
skazane jest na dotkliwy ból i cierpienie. Taki sposób postrzegania wartości
ż

ycia ludzkiego prowadzić może do coraz silniejszej pokusy eutanazji. Pa-

pież nazywa ją zawładnięciem śmiercią poprzez spowodowanie jej przed
czasem i spowodowanie „łagodnego” zakończenia życia własnego lub cu-

Tamże, s. 28-29.

Joannes Paulus II, Allocutio Ad quosdam iuris peritos coram admissos, s. 940-942,

n. 3-5.

J. Wróbel, Człowiek i medycyna…, s. 88.

Monika Zając

146

dzego

. Potwierdza, że w jej praktyce tkwi zło charakterystyczne dla samo-

bójstwa bądź zabójstwa

. Zabójstwem sprzeciwiającym się godności osoby

ludzkiej jak i poszanowaniu Boga – Stwórcy określa eutanazję także Kate-
chizm Kościoła Katolickiego

W Adhortacji Apostolskiej Familiaris consortio

, Jan Paweł II po

raz kolejny wyraża zdecydowane „tak” Kościoła wobec życia – każdego ży-
cia ludzkiego, także słabego i cierpiącego oraz bez względu na jego stan
i stadium rozwoju. Zawsze należy je bowiem przyjmować jako dar Bożej
dobroci

. Co więcej, ludzie starsi, którzy tak często są spychani na margi-

nes życia, winni być szczególnie docenieni, z racji na zadanie, które mają do
spełnienia  tak  we  wspólnocie  świeckiej  jak  i  kościelnej,  zwłaszcza  zaś
w  rodzinie,  ze  względu  na  swe  posłannictwo  bycia  świadkami  przeszłości
oraz  wzorcami  i  inspiratorami  mądrości,  w  szczególności  dla  młodszych
pokoleń, ukazując im właściwą hierarchię wartości ludzkich

Magisterium Kościoła katolickiego, w trosce o ludzi chorych, cier-

piących  i  umierających,  których  sposób  traktowania  jest  sprawdzianem
zdolności wiernych do budowania cywilizacji życia, daje pewne wskazówki
do działania na tym polu. Wspólnoty lokalne Kościoła, a zatem diecezje, pa-
rafie,  stowarzyszenia  i  ruchy,  są  wezwane  do  podejmowania  szerokiej  ak-
tywności,  mającej  na  celu  obronę  życia  ludzkiego

. Zadanie głoszenia

Ewangelii  życia,  w  obliczu  postępujących  zagrożeń,  wobec  etycznego  zu-
bożenia  prawodawstwa  cywilnego,  spoczywa  na  każdym  chrześcijaninie,
zwłaszcza zaś na pasterzach i teologach, ale  również na prawnikach chrze-
ś

cijańskich. Świadomi, iż najtrwalszym fundamentem prawa, które stoi na

straży ludzkiej nietykalności i wolności jest fakt stworzenia człowieka na
Boży obraz i podobieństwo, są zobowiązani dzielić się tą prawdą z innymi.

Hisce in rerum adiunctis magis ac magis alliciuntur hominess ad «euthanasiam», ut

«morte» videlicet «dominentur in antecessum inducenda morte» sicque suae vel alienae
vitae «dulciter» imponendo finem. EV, s. 474-475, n. 64.

Tamże, s. 477, n. 65.

KKK, n. 2277.

Joannes Paulus II, Adhortatio apostolica de Familiae Christianae muneribus in mundo

huius temporis Familiaris consortio, 22.11.1981, AAS 74(1982), s. 81-191. Adhortacja
wydana po Synodzie odbywającym się w Rzymie w dniach od 26 września do 25 paździer-
nika 1980 roku pod hasłem: „Zadania rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym”.

Joannes Paulus II, Adhortatio apostolica de Familiae Christianae muneribus in mundo

huius temporis Familiaris consortio, 22.11.1981, AAS 74(1982), s. 116, n. 30.

Por. Tamże, s. 113, n. 27.

Jan Paweł II, W służbie życiu ludzkiemu. Przemówienie do uczestników Światowego Kon-

gresu Ruchów „Pro Vita”, 03.10.1995, w: K. Szczygieł (red.), „W trosce o życie”. Wybra-
ne dokumenty Stolicy Apostolskiej, Tarnów 1998, s. 272.

Eutanazja i jej ocena w religiach świata

147

Domaga się tego koncepcja życia ludzkiego, która uznaje jego boskie po-
chodzenie i – w kontekście eutanazji – wieczne przeznaczenie

W rozważaniach koncentrujących się wokół nauczania Kościoła ka-

tolickiego wzywającego do szacunku wobec osób ciężko chorych i umiera-
jących,  bardzo  istotną  rolę  odgrywa  dokument  Papieskiej  Rady  Cor  Unum
zatytułowany  Questioni  etiche  relative  ai  malati  gravi  e  ai  morenti
(27.07.1981). Przypomniana została w nim prawda o tym, że nikt nie posia-
da zupełnej autonomii w odniesieniu do własnego życia. Skoro zaś nikt nie
jest panem własnego życia i nie może nim zupełnie dowolnie rozporządzać,
to tym bardziej tyczy się to życia innych. Przede wszystkim nigdy nie wolno
uprzedmiotowić  człowieka,  a  szczególnie  nie  można  dopuścić  do  tego,  by
stał  się  on  przedmiotem  decyzji,  których  albo  w  ogóle  nie  podejmuje  sam
albo też wówczas, gdy nie jest w stanie ich podjąć, i których nie mógłby za-
aprobować.  W  sytuacjach  zaś,  gdy  lekarze  bądź  rodzina  muszą  decydować
za  chorego,  nigdy  nie  mogą  podejmować  decyzji  o  skróceniu  życia,  nawet
jeśli ich motywem byłoby współczucie

Na gruncie tych i wcześniejszych rozważań, bardzo istotne znacze-

nie  posiada  sformułowana  w  dokumencie  definicja  śmierci.  Została  ona
określona  jako  ustanie  ludzkiej  egzystencji  w  wymiarze  cielesnym,  czyli
ostateczny  moment  w  realizacji  tego  powołania,  o  którym  była  mowa  wy-
ż

ej, a które skierowane jest na osiągnięcie integralnej doskonałości, na ile

jest  to  możliwe  w  doczesności.  Chrześcijanie  zaś  przyjmują  śmierć  jako
moment  zjednoczenia  z  Chrystusem  na  zawsze.  Takie  rozumienie  śmierci
winno  przypominać  o  godności  człowieka  umierającego  i  konieczności  za-
chowania szacunku wobec niego, wyrażającego się przez pomoc w przygo-
towaniu się na ten moment a nie dokładaniem starań o oddalenie jak najbar-
dziej chwili śmierci, np. przez stosowanie uciążliwej terapii

W dokumencie poddana została krytyce postawa roszczeniowa

współczesnego świata, w odniesieniu do możliwości samowolnego rozpo-
rządzania własnym życiem, jako że życie, będące darem Boga-Stwórcy, po-
ciąga za sobą stosowne rozumienie „prawa do życia”. Jest ono bowiem kon-
sekwencją Bożego rozporządzenia, zgodnie z którym życie nie zostało
człowiekowi dane tak jak daje się jakąś rzecz, by można nim dowolnie dys-

Rdz 1, 27; Joannes Paulus II, Allocutio Ad quosdam iuris peritos coram admissos, s. 942,

n. 5.

Papieska Rada «Cor Unum»,

Questioni etiche relative ai malati gravi e ai morenti,

27.07.1981, w: K. Szczygieł (red.), „W trosce o życie”. Wybrane dokumenty Stolicy Apo-
stolskiej, tłum. T. Chmura, Tarnów 1998, s. 439, n. 2.1.2.

Tamże, s. 439-440.

Monika Zając

148

ponować, lecz dar ten wymaga przyjęcia wraz z nim i realizacji jego ściśle
określonego celu, jakim jest własna doskonałość osobowa człowieka we-
dług zamysłu Boga. Prowadzi to do wniosku, iż wyrzekając się życia, czło-
wiek wyrzeka się tym samym jego celu

Odnośnie do eutanazji, zaproponowano rezygnację z podziału na eu-

tanazję czynną i bierną, z racji na brak precyzji w definiowaniu tychże ter-
minów. Wykluczono także pewne działania jako niekwalifikujące się do
praktyk eutanatycznych. Eutanazją, zdaniem Papieskiej Rady, nie jest: opie-
ka terminalna, której celem jest przynoszenie ulgi w końcowej fazie choro-
by (opieka pielęgniarska, masaże, paliatywne działania lekarskie itp.), decy-
zja o rezygnacji z tzw. środków nadzwyczajnych, oraz działania ukierunko-
wane na ulżenie cierpiącemu choremu, których zastosowanie może być
związane z ryzykiem skrócenia życia

. Takie negatywne spojrzenie na po-

jęcie eutanazji, należy uzupełnić o jego pozytywne określenie, sformułowa-
ne przez Papieską Radę ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia, zgodnie z któ-
rym eutanazja jest działaniem zabójczym, którego nie może usprawiedliwić
ż

aden cel. Także litość – na którą, jako pobudkę, powołują się jej zwolenni-

cy – nie stanowi motywu uprawniającego do stosowania eutanazji, tak czyn-
nej jak i biernej. Nigdy nie można uznać eutanazji za pomoc choremu, lecz
za intencjonalne zabójstwo człowieka. Domniemane prawo do eutanazji jest
w rzeczywistości antyprawem, samowolą, gdyż żaden człowiek nie ma pra-
wa dowolnie, w sposób arbitralny decydować o swoim życiu. Tak więc lo-
giczne jest, iż żaden pracownik służby zdrowia – zarówno personel me-
dyczny jak i paramedyczny – nie może egzekwować prawa, które rzeczywi-
ś

cie nie istnieje. Istnieje natomiast prawo do umierania z godnością ludzką

i chrześcijańską. Jest to prawo usankcjonowane. „Zadawanie śmierci” jest
działaniem zabójczym, zaś „godzenie się na śmierć” – przyjęciem ludzkiego
ż

ycia aż do śmierci. Eutanazja jest zatem przestępstwem i obrazą godności

człowieka umierającego

Także papież Benedykt XVI jednoznacznie staje w obronie życia

ludzkiego od poczęcia do naturalnej śmierci, stanowczo potępiając wszelkie
formy bezpośredniej eutanazji

. Wskazuje na potrzebę zgodności między

Papieska Rada «Cor Unum»,

Questioni etiche relative ai malati gravi e ai morenti,

s. 438, n. 2.1.1.

Tamże, s. 442-443, n. 3.1 i 3.2.

Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia, Karta Pracowników służby zdrowia,

Watykan 1995, w: K. Szczygieł (red.), „W trosce o życie”. Wybrane dokumenty Stolicy
Apostolskiej, Tarnów 1998, tłum. K. Niczyj, s. 625-627, n. 147-150.

Benedictus XVI, Allocutio Ad Sessionem Pontificiae Academiae pro Vita tuenda,

25.02.2008, AAS 100(2008), s. 170-174.

Eutanazja i jej ocena w religiach świata

149

Urzędem  Nauczycielskim  a  aktywnością  świeckich,  gdy  chodzi  o  wartość
ludzkiego  życia.  Prawo  do  życia  musi  zostać  zagwarantowane  wszystkim
i  to  w  takiej  samej  mierze,  bowiem  od  tego  –  jak  twierdzi  papież  –  zależy
przyszłość ludzkości

Papież Benedykt XVI przypomina o świętości i nienaruszalności

ludzkiego życia, wskazując, iż człowiek został obdarzony wielką godnością
opartą na więzi łączącej go z Bogiem Stworzycielem. Tak więc każdy czło-
wiek, niezależnie od tego, na jakim etapie życia się znajduje i jaka jest jego
kondycja życiowa, jest odblaskiem rzeczywistości samego Boga

. Zdaniem

papieża, o mierze naszego człowieczeństwa świadczy sposób odnoszenia się
do  cierpienia  i  do  człowieka  cierpiącego.  Społeczeństwo  niezdolne  do  ak-
ceptacji i świadczenia pomocy w  cierpieniu,  Ojciec Święty  wyraźnie nazy-
wa  społeczeństwem  okrutnym  i  nieludzkim.  Na  tyle  jednak  społeczeństwo
będzie zdolne do zrozumienia, akceptacji i wsparcia ludzi cierpiących, na ile
zdolne do tego będą jednostki; te zaś, nie inaczej, jak tylko poprzez zrozu-
mienie  wartości  i  sensu  cierpienia,  jako  drogi  oczyszczenia,  dojrzewania
i nadziei

W Deklaracji o eutanazji Kongregacji Nauki Wiary Iura et bona

pojęcie eutanazji używane jest w znaczeniu czynności bądź jej zaniechania,
która ze swej natury lub w zamierzeniu działającego powoduje śmierć

w celu wyeliminowania wszelkiego cierpienia. Tak więc eutanazja wiąże się
z intencją działającego oraz stosowanymi środkami

Bendictus XVI, Allocutio Ad Sessionem Generalem Pontificiae Academiae pro vita,

24.02.2007, AAS 99(2007), s. 287.

Benedictus XVI, Allocutio Ad Generalem Coetum Pontificiae Academiae pro vita tu-

enda, 27.02.2006, AAS 98(2006), s. 264.

Benedictus XVI, Litterae Encyclicae de Spe Christiana Spe salvi, 30.11.2007, AAS

99(2007), s. 1016, n. 38.

Sacra Congregatio Pro Doctrina Fidei, Declaratio de euthanasia Iura et bona, 05.05.1980,

AAS 72(1980), s. 542-552; dalej skrót: IeB.

Śmierć człowieka można stwierdzić wówczas, gdy nastąpiło ostateczne zahamowanie

czynności serca i oddechu lub, gdy stwierdzono nieodwracalne ustanie wszelkiej czynności
mózgu.  Papieska  Akademia  Nauk,  Dichiarazione  circa  il  prolungamento  artificiale  della
vita  e  la  determinazione  esatta  del  momento  della  morte/Deklaracja  o  sztucznym
przedłużaniu życia i dokładnym ustaleniu momentu śmierci, tłum. T. Chmura, 21.10.1985,
w:  K.  Szczygieł  (red.),  „W  trosce  o  życie”.  Wybrane  dokumenty  Stolicy  Apostolskiej,
Tarnów 1998, s. 453-454, n. 1.

Nomine euthanasiae significatur actio vel omissio quae suapte natura vel consilio mentis

mortem affert, ut hoc modo omnis dolor removeatur. Euthanasia igitur in voluntatis
proposito et in procedendi rationibus, quae adhibentur, continetur. IeB, s. 546, n. 2.

Monika Zając

150

Papieska Komisja Biblijna, poddając analizie tekst dekalogu i błogo-

sławieństw, starając się ukazać ich bogaty horyzont moralny, wskazuje wła-
ś

nie na życie, jako wartość, która ma szczególne znaczenie dla współczesnej

problematyki  moralnej.  Zakaz  wprowadzony  przez  prawo  synajskie  –  Nie
zabijaj! – implikuje nie-działanie: nie stwarzaj ciężkiego zagrożenia dla ży-
cia.  Kościół  rozumie  ten  zakaz,  jako  absolutne  wezwanie  do  tego,  by  nie
przyczyniać się, w sposób dobrowolny, do śmierci człowieka, zarówno em-
brionu jak i płodu, osoby upośledzonej, chorego w terminalnej fazie, czy też
jednostki  postrzeganej  jako  mniej  pożyteczna  z  punktu  widzenia  ekono-
micznego czy społecznego

Wyraźnie trzeba zatem stwierdzić, iż eutanazja jest zabójstwem

i  tylko  w  tej  perspektywie  należy  rozpatrywać  związane  z  nią  zagadnienia
zarówno na gruncie prawa państwowego jak i – tym bardziej – kościelnego.
Jako że w wielu krajach, także katolickich, zauważa się przyzwolenie na jej
praktykowanie,  Kościół  katolicki  tym  bardziej  powinien  głosić  niezmienną
prawdę  o  szacunku  do  wartości  życia  ludzkiego,  bezwzględnie  zakazując
wszelkich praktyk  wymierzonych przeciwko życiu, a jeśli praktyka ta staje
się szczególnym problemem w danym regionie, także kościoły partykularne
winny podejmować konkretne działania, jeśli trzeba – wydając nie tylko ak-
ty  o  charakterze  duszpasterskim,  ale  także  prawnym,  szczególnie  prawno-
karnym,  które  będą  podstawą  sankcjonowania  wiernych  dopuszczających
się praktyki eutanazji czy innych działań, będących pogwałceniem prawa do
ż

ycia.

Prawosławie

Nauka prawosławnych na temat eutanazji, odpowiada właściwie na-

uczaniu Kościoła katolickiego. Zdaniem o. J. Brecka nie ma dobrej śmierci,
gdyż  zawsze  jest  ona  momentem  tragicznym,  zatem  eutanazja  nie  jest  roz-
wiązaniem problemu ludzkiej śmiertelności a jedynie przyspieszeniem tego,
co nieuchronnie jest pisane każdemu człowiekowi. Świętość życia nie może
zostać przeciwstawiona jego jakości czy też wręcz przez nią zbagatelizowa-
na. Duchowy dobrobyt chorego jest – jego zdaniem – jedynym wyznaczni-
kiem  działania  lekarzy.  Ich  zadaniem  nie  jest  jednak  przedłużanie  życia  za
wszelką  cenę,  lecz  łagodzenie  cierpienia,  które  pomoże  w  jak  najlepszym
przygotowaniu się na moment śmierci

Papieska Komisja Biblijna, Biblia a moralność. Biblijne korzenie postępowania chrześci-

jańskiego, 11.05.2008, tłum. R. Rubinkiewicz, Kielce 2009, s. 136-137, n. 96 i 98.

Tamże, s. 61-62.

Eutanazja i jej ocena w religiach świata

151

Stanowisko wyznawców prawosławia wobec eutanazji wyrażają

słowa Antoniego Blooma, biskupa prawosławnego, teologa i chirurga, który
mówiąc o relacji lekarza do cierpiącego pacjenta, stwierdził, że: u podstaw
stosunku  wierzącego  lekarza  do  chorego  leży  z  jednej  strony  jego  wiara,
z  drugiej  jego  stosunek  do  człowieka.  Każdy  lekarz  wie  i  czuje,  że  ma  po
pierwsze chronić życie, czynić je możliwym i znośnym. Po drugie zaś, na ile
jest  to  możliwe,  chronić  człowieka  przed  cierpieniem.  Niezależnie  bowiem
od  postępu  medycyny  są  takie  dziedziny,  w  których  okazuje  się  ona  bezsil-
na

. Porównując postawy lekarza wierzącego i niewierzącego mówił: Róż-

nicę między wierzącym i niewierzącym lekarzem dostrzegam w stosunku do
ciała.  Dla  człowieka  wierzącego  ciało  ludzkie  nie  jest  wyłącznie  materią.
Ciało jest dane na wieczność. Dusza, duch i cało człowieka stanowią jedną
mistyczną  całość.  Dlatego  celem  lekarza  chrześcijanina  jest  nie  tylko  prze-
dłużenie życia po to, żeby dusza człowieka, jego świadomość, psychika, mo-
gły w dalszym ciągu funkcjonować (…). Lekarz chrześcijanin z pobożnością
i  wstrzemięźliwością  odnosi  się  do  ciała,  które  jest  powołane  do  życia
wiecznego i które jest spokrewnione – jeśli można się tak wyrazić – z ciałem
wcielonego Syna Bożego. Jest to swego rodzaju służba Bogu, święte posłu-
giwanie  (…).  Każdy  lekarz,  wierzący  czy  niewierzący,  dąży  do  tego,  aby
w  miarę  możliwości  uśmierzyć  cierpienie  i  zachować  pełnię  życia  w  czło-
wieku. Mówiąc o pełni życia, mam tutaj na myśli nie tylko przedłużenie cie-
lesnego  istnienia  człowieka,  ale  także  zachowanie  jego  pełnej  wartości.
Cierpienie nie zawsze można pomniejszyć, ale można człowiekowi (medycz-
nie czy duchowo) pomóc je znieść. Dzięki tej współpracy ciała i duszy czło-
wiek  może  wyrosnąć  na  ogromną  miarę  swej  godności.  We  współpracy  tej
lekarz  odgrywa  znaczącą  rolę,  może  bowiem  wzmocnić  ciało  i  może  na-
tchnąć  człowieka  do  życia  (…).  Chrześcijanin  lekarz  powinien  nieść  swoją
służbę  pod  Bożym  kierownictwem  i  nigdy  nie  pozwalać  sobie  na  działanie,
którego nie byłby w stanie przed Bogiem wytłumaczyć. Oprócz tego można
mówić o bardzo głębokiej współpracy między pacjentem i lekarzem. Współ-
praca  powinna  istnieć  zawsze,  ponieważ  pacjent  nie  może  być  po  prostu
„przedmiotem” leczenia. Jeżeli nie współpracuje, nie rozumie, co się z nim
dzieje,  nie  walczy  o  życie  razem  z  lekarzem,  to  lekarstwa  nie  zawsze  mogą
pomóc.  (…)  [Dlatego]  podejście  lekarza  nie  może  być  po  prostu  „nauko-

A. Aleksiejuk, Etos i posługa lekarska w służbie godności chorego człowieka. Czy sama-

rytański model medycyny jest na miarę dzisiejszych czasów. Referat wygłoszony na VIII
dorocznej Konferencji Kaukazologicznej, 8.12.2009,
http://www.ksiadzartur.pl/publikacje/2010/03/14/16-etos-i-posluga-lekarska-w-sluzbie-
godnosci-chorego-czlowieka/, [dostęp: 25.01.2013].

Monika Zając

152

we”, powinno je cechować współczucie, litość, pragnienie pomocy, szacu-
nek dla człowieka, gotowość do zmniejszenia jego cierpienia, do przedłuże-
nia jego życia, a czasami [nawet] gotowość do tego, by pozwolić mu
umrzeć”

. Niewątpliwie, takie rozumienie i realizowanie posługi lekarskiej

stanowi o przyjęciu integralnej wizji ludzkiego życia, konieczności uznania
osobowej godności człowieka w jego życiu i umieraniu oraz o świadomości
odpowiedzialności lekarza nie tylko przed ludźmi, ale także przed samym
Bogiem.

Protestantyzm

Stanowisko protestantów w sprawie eutanazji zostało wyrażone

w  Białej  księdze  komisji  etycznej  Federacji  protestanckiej  Francji  (1991).
Stwierdza  się,  iż  ani  prawo  ani  jakakolwiek  instancja  moralna  nie  może
znieść  etycznej  odpowiedzialności  samego  pacjenta,  poprzez  zalegalizowa-
nie czy też wprowadzenia zakazu eutanazji. Jest to wynikiem przyjętej wyż-
szości etyki odpowiedzialności nad etyką przekonania. Godność osoby, bę-
dącej  obrazem  Boga,  sprawia,  iż  nikt  nie  może  nią  dysponować  czy  też
wskazywać jej kryteriów

Czas życia i umierania, to tytuł dokumentu opublikowanego w lutym

2011 r. przez Wspólnotę Ewangelickich Kościołów w Europie (GEKE), któ-
ry dokonuje analizy zagadnienia eutanazji z punktu widzenia teologicznego,
klinicznego,  etycznego  i  prawnego.  GEKE  stoi  na  stanowisku  zdecydowa-
nej  ochrony  praw  ludzi  umierających  i  śmiertelnie  chorych,  uwzględniając
zwłaszcza  prawo  do  życia  do  samego  końca  jak  i  prawo  do  rezygnacji
z uporczywej terapii. Ponadto, w dokumencie przeciwstawiono się próbom
teologiczno-etycznego  usprawiedliwiania  eutanazji  i  asystencji  przy  samo-
bójstwie

Wnioski

Eutanazja jest zabójstwem dla żydów, muzułmanów i chrześcijan,

zaś dla wyznawców religii wschodnich – fałszywą reakcją na cierpienia
związane ze śmiercią

. Jednoznaczne jest stanowisko Kościoła Katolickie-

Tamże.

N. Aumonier, B. Beignier, Ph. Letellier, Eutanazja,

s. 62.

Zob. Gemeinschaft Evangelischer Kirchen in Europa (GEKE), A time to live and a time

to die, http://www.atimetolive.eu/, [dostęp: 25.01.2013].

N. Aumonier, B. Beignier, Ph. Letellier, Eutanazja,

s. 63.

Eutanazja i jej ocena w religiach świata

153

go,  uznającego  życie  za  dar  miłości  Boga  Stwórcy,  który  należy  zachowy-
wać  i  ubogacać.  Nikt  nie  ma  prawa  w  jakikolwiek  sposób  niszczyć  życia
człowieka  niewinnego,  gdyż  jest  to  wykroczeniem  przeciw  miłości  Boga,
pogwałceniem  podstawowego,  nieutracalnego  i  niezbywalnego  prawa,  stąd
uznawane jest za bardzo ciężką zbrodnię.

Trzeba zauważyć, iż bez względu na różne warunki kulturowe,

w  których  kształtowała  się  moralność  wyżej  przedstawionych  wspólnot  re-
ligijnych, każda z nich otacza szacunkiem życie ludzkie, także w fazie ter-
minalnej.  Argumenty  autorytetów  religijnych,  stanowią  zatem  szczególną
ochronę  dla  ludzkiego  życia,  bez  względu  na  fazę  jego  rozwoju,  użytecz-
ność  czy  produktywność.  Trzeba  mieć  nadzieję,  że  nie  pozostaną  one  obo-
jętne  dla  twórców  obowiązującego  prawa  państwowego,  które  winno  być
pewną ochroną ludzkiego życia od poczęcia do naturalnej śmierci.

Summary

Positions of the world’s great religions on the respect for human life,

suffering and death oppose euthanasia practices. Man has no right to ma-
nipulate life of his own or life of another person, has no prerogative of de-
ciding about the moment of death. However, relieving pain and suffering
cannot go as far as to use the so called overzealous

treatment, that is treat-

ment  which  prolongs  the  death  throes,  onerous  both  for  the  patient  and  his
family.  Hopefully,  the  voice  of  religious  authorities  will  contribute  to  the
development  of  strong  moral  foundations  of  constitutional  law  which  will
protect human life from conception to natural death.

Mgr Monika Zając ukończyła KUL, Wydział Prawa, Prawa Kano-

nicznego i Administracji. Obecnie jest doktorantką na tymże Wydziale.
Uczestniczy w Seminarium doktoranckim ks. dra hab. Tadeusza Syczewskie-
go, prof. KUL, Instytut Prawa Kanonicznego, Katedra Kościelnego Prawa
Małżeńskiego i Rodzinnego.