Apokaliptyczna wizja końca oraz jej literackie kontynuacje  
 
1. Autor – św. Jan Ewangelista  



 

Wg tradycji Księgę Apokalipsy napisał w trakcie przymusowego pobytu na wyspie 
Patmos, dokąd został zesłany przez Domicjana w roku 95.  
 

2. Apokalipsa  



 

Jedna z najbardziej tajemniczych ksiąg Nowego Testamentu . 



 

W języku greckim – apo oznacza – z dala od czegoś, poza czymś; zaś kalypto – 
zasłaniać, zakrywać, czyli apokalypsis – objawienie czegoś zakrytego  (tajemnicy),  
czyli odkrywanie przeszłości i przyszłości w symbolicznych określeniach.  



 

Od tego utworu pochodzi określenie gatunku literackiego, chociaż gatunek taki istniał 
już wcześniej. 



 

Objawienie św. Jana pełne jest tajemnic i ukazuje wizję losów Kościoła w przyszłości 
aż do ponownego przyjścia Chrystusa. Zawiera także wizję końca świata i powstanie 
„Nowego Świata”. 



 

Jedna z najchętniej komentowanych ksiąg Nowego Testamentu.  
 

3. Struktura księgi 



 

Prolog (1,1-3) 



 

Część I  

o 

listy do siedmiu Kościołów (1,4 – 3,22) 



 

Część II (4,1 – 22,5)  

o 

wprowadzenie: wizja tronu, Baranka, zwoju (księgi) (4,1 – 5,14) 

o 

siedem pieczęci (siódma pieczęć wchłania część po niej następującą) (6,1 – 
7,17) 

o 

siedem trąb (siódma trąba wchłania część po niej następującą) (8,1 – 11,14) 

o 

znak Niewiasty, Smoka, aniołów z siedmioma plagami (11,15 – 16,16) 

o 

konkluzja: pokazanie „wielkiego dnia” ostatecznej interwencji Chrystusa 
(16,17 – 22,5) 



 

Epilog (22,6 – 21) 

4. Symbolika Apokalipsy 



 

walka Dobra ze Złem  



 

cztery zwierzęta  

- lew 
- wół 
- orzeł 
- zwierzę z ludzką twarzą  



 

Babilon  

- zło świata  



 

Nowa Jeruzalem  

- niebo otwarte dla zbawionych  



 

kobieta ubrana w słońce  

- zwycięski Kościół lub triumfującą Matkę Boską  



 

czterech jeźdźców Apokalipsy – ich przybycie zwiastuje koniec świata 

- zaraza 
- wojna 

- głód 
- śmierć  



 

liczby  - szczególnie siódemka 

- siedem tajemniczych pieczęci symbolizujących – poprzez ich 
złamanie – końcowy etap dziejów świata  

 
Apokalipsa to księga pełną przepowiedni o charakterze katastroficznym, zwiastująca  
wydarzenia przynoszące zagładę i zakończenie pewnej części historii ludzkości. 
 
5. Malarskie nawiązania do Apokalipsy 



 

Albrecht Dürer Czterech jeźdźców Apokalipsy(drzeworyt) 



  Hans Memling Ołtarz Sądu Ostatecznego (tryptyk) 



 

Michał Anioł Sąd Ostateczny (fresk w Kaplicy Sykstyńskiej) 



  Peter Bruegel starszy Triumf śmierci  



  Peter von Cornelius Jeźdźcy Apokalipsy  



  Hieronim Bosch Sąd Ostateczny  



  Stephan Lochner Sąd Ostateczny I  



  William Blake Wielki czerwony smok i niewiasta obleczona w słońce 

 
 
6. Kontynuacje motywu w literaturze: 
 
ŚREDNIOWIECZE 



  Tomasz z Celano (prawdopodobnie) hymn ,,Dies irae” ( łac. Dzień gniewu) 

ROMANTYZM 



 

Juliusz Słowacki ,,Uspokojenie” - wizja apokalipsy (rewolucji jako nagłej i wielkiej 
siły) w kontekście historycznym narodu (po zniszczeniu odrodzi się nowy świat). 
Adam Mickiewicz ,,Dziady” cześć III : ,,Wielka Improwizacja”, ,,Widzenie księdza 
Piotra”.  



 

Zygmunt Krasiński ,,Nie-Boska komedia”  - Stary, zepsuty świat przepadnie (w 
skutek rewolucji), a powstanie nowy poprzez tryumf chrześcijaństwa, analogicznie do 
apokaliptycznej wizji. 

MŁODA POLSKA  



 

Jan Kasprowicz „Dies irae” - Wizja końca świata i sądu ostatecznego przedstawiona w 
sposób ekspresjonistyczny, zgodnie z przepowiednią biblijnych proroków. 



 

Jan Kasprowicz „Święty Boże, święty mocny” - obraz ostatnich chwil istnienia 
ludzkości, ostatecznej walki dobra ze złem - archanioła Michała  z Szatanem. 



 

Stanisław Przybyszewski „Dzień Sądu” –dramat, nawiązanie do średniowiecznego 
„Dies irae” 

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE 



 

Czesław Miłosz ,,Roki”  



 

Józef Czechowicz ,,Żal” -  nastrój przeczucia nieuchronnego kresu, zbliżającej się 
zagłady. 



 

Antoni Słonimski ,,Niemcom” - pesymistyczna i pełna grozy wymowa wiersza 
prorokującego zbliżające się zniszczenie dorobku przeszłych pokoleń. 



 

Władysław Broniewski „Krzyk ostateczny” - zapowiedź nadciągającej wojny. 



 

Stanisław Ignacy Witkiewicz  ,,Szewcy” – ukazanie świata dążącego do katastrofy. 



 

Stanisław Ignacy Witkiewicz „Nienasycenie” - zapowiedź upadku Polski 
międzywojennej. 



 

Konstanty Ildefons Gałczyński „Koniec świata” - apokalipsa pokazana groteskowo, 
zderzenie przerażenia zagładą z kpiną i żartem.  

LITERATURA WSPÓŁCZESNA 



 

Leopold Staff „Tak. Bóg opuścił ziemię…” - Bóg umiera, człowiek staje się 
apokaliptyczną bestią. 



 

Jerzy Liebert „Jeździec” - anioł -wysłannik Boga nawołujący do nawrócenia. 



 

Tadeusz Gajcy „Widma” - apokalipsa spełniona. 



 

Aleksander Rymkiewicz „Tropiciel” 



 

Jerzy Zagórski „Widzenie IV” – katastrofizm. 



 

Czesław Miłosz ,,Piosenka o końcu świata”  



 

Krzysztof Kamil Baczyński  *** (,,Których nam nikt nie wynagrodzisz...”) 



 

Krzysztof Kamil Baczyński „Pokolenie” (1941 r. - ,,Do palców przymarzły struny”) 
oraz „Pokolenie” (1943 r. - ,,Wiatr drzewa spienia”) 



 

Zbigniew Herbert „U wrót doliny” -  gorzkie i ironiczne sprawozdanie z miejsca, w 
którym ma odbyć się sąd ostateczny. 



 

Zofia Nałkowska ,,Medaliony” 



 

Tadeusz Borowski ,,Opowiadania” 



 

Gustaw Herling-Grudziński ,,Inny świat” 



 

Hanna Krall ,,Zdążyć przed Panem Bogiem” 



 

Kazimierz Moczarski ,,Rozmowy z katem” 



 

Miron Białoszewski ,,Pamiętnik z powstania warszawskiego” 



 

Tadeusz Konwicki ,,Mała apokalipsa” - zapowiedź katastrofy świata, w którym 
dominuje totalitarny system.  

 
7. W filmie: 



 

Apocalypto, reż. Mel Gibson  



 

Armageddon, reż. Michael Bay  



 

Czas Apokalipsy, reż. Francis Ford Coppola (1979)  



 

Czterech jeźdźców Apokalipsy, reż. Rex Ingrem (1922)  



 

Dzień niepodległości, reż. Roland Emmerich  



 

Mała apokalipsa, reż. Costa Gavras 



 

Omen, reż. John Moore  



 

Siódma pieczęć, reż. Ingmar Bergmann (1956)