1 

Rozliczenia bankowe (wg prawa bankowego): 

1)

  operacje,  których  celem  i  skutkiem  jest  dokonywanie  zmian  w  stanie  środków  pieniężnych  na  rachunku 

bankowym na zlecenie: deponenta, upoważnionych osób trzecich, z inicjatywy banku, 

2)

  lub w wyniku zajścia zdarzeń, z którymi łączy te operacje: 

a)

  rozliczenia gotówkowe: wpłata gotówkowa, czek gotówkowy, 

b)

  rozliczenia bezgotówkowe: czek rozrachunkowy, polecenie przelewu, polecenie zapłaty, karta płatnicza. 

 
Numer Rachunku Bankowego – NRB – to polski standard określający sposób zapisu numeru bankowego. Składa się z 

26 cyfr o następującej strukturze: 2 cyfry kontrolne umożliwiające weryfikację poprawności nr rachunku + 8-cyfrowy 
numer rozliczeniowy + 16-cyfrowy numer rachunku klienta prowadzonego w jednostce banku. 
 
Międzynarodowy standard rachunku bankowego (International Bank Account Number – IBAN) to międzynarodowy 
standard  numeracji  kont  bankowych  utworzony  przez  Europejki  Komitet  Standardów  Bankowych.  Powstał,  aby 
wspomóc obsługę rozliczeń w ramach UE. Składa się z dwuliterowego kodu kraju ISO 3166-1, po którym następują 
dwie  cyfry  sprawdzające  (suma  kontrolna),  i  do  trzydziestu  znaków  alfanumerycznych  (liter  lub  cyfr),  które 
zawierają numer rozliczeniowy i numer rachunku, określane razem jako BBAN (ang. Basic Bank Account Number – 
Podstawowy Numer Rachunku Bankowego). Decyzja o długości tego bloku należy do poszczególnych krajów, z tym, że 
dany kraj musi posiadać jedną, określoną długość. W BBAN musi się zawierać unikatowy kod identyfikujący bank, o 
określonej długości i określonym miejscu, w którym się on rozpoczyna. Jego pozycja i długość również zależy od danego 
kraju. 
 

Główne bariery związane z założeniem konta: 
1)

  zbyt dużo kosztów (ekonomicznych i psychologicznych), za mało zysków przy posiadaniu konta, 

2)

  zbyt niskie dochody – zarówno obiektywne, jak i subiektywne, 

3)

  obawa przed nowymi technologiami, 

4)

  brak zaufania do instytucji finansowych, 

5)

  silne natężenie postawy związanej z kultem gotówki. 

 
Najważniejsze korzyści z obrotu bezgotówkowego: 

1)

  dla  konsumenta:  bezpieczeństwo  przechowywania  pieniędzy,  wygoda  i  oszczędność  czasu,  możliwość 

przynoszenia dochodów, możliwość zrobienia nieplanowanych zakupów, 

2)

  dla  państwa  i  gospodarki:  zmniejszenie  kosztów  obrotu  gotówkowego,  możliwość  wsparcia  rozwoju 

gospodarczego kraju, zmniejszenie szarej strefy, spadek przestępczości. 

 
Bariery  związane  z  intensyfikacją  płatności  bezgotówkowych:  problem  z  kontrolą  wydatków  przy  korzystaniu  z 
płatności  bezgotówkowych,  lęk  przed  wykonywaniem  transakcji  kartą  oraz  za  pomocą  przelewów,  brak  wiedzy  o 
mechanizmach działania płatności bezgotówkowych oraz szereg fałszywych przekonań na ten temat. 
 
Akty  prawne  dotyczące  rozliczeń:  ustawa  prawo  bankowe  (rozdział  4),  ustawa  prawo  czekowe,  ustawa  prawo 
wekslowe, ustawa o elektronicznych instrumentach płatniczych, ustawa o usługach płatniczych. 
 

 

WIERZYCIELE 

konsumenci 

przedsiębiorstwa 

instytucje publiczne 

D

Ł

U

Ż

NI

C

Y

 

konsumenci 

P2P (pear to pear / person to 

person) 

(transakcje gotówkowe, 

przelewy) 

C2B (customer to business) 

polecenia przelewu/zapłaty, 

(przelewy) 

C2G (consument to government) 

płatności do ZUS, podatki, 

(płatności bezgotówkowe) 

przedsiębiorstwa 

B2C (business to customer) 

wynagrodzenia (przelewy, 

gotówka głównie w szarej strefie) 

B2B (business to business) 

zapłata za towary i usługi 

(przelew, gotówka do 15.000€) 

B2G (business to government) 

podatki, ZUS (obowiązek formy 

bezgotówkowej) 

2 

instytucje 

publiczne 

G2C (government to customer) 

świadczenia społeczne (często 

gotówkowe) 

G2B (government to business) 

zwrot nadwyżki zapłaconego 
podatku, dotacje, subwencje 

(obowiązek formy 

bezgotówkowej – przelew) 

G2G (government to government) 

forma bezgotówkowa 

 
Czek – dokument, który zawiera bezwarunkowe polecenie skierowane przez wystawcę (trasanta) do banku (trasata, 
czyli  płatnika),  wypłacenia  określonej  sumy  pieniężnej:  beneficjentowi  (remitentowi)  lub  okazicielowi  lub  osobie 
wskazanej imiennie w czeku. 
 
1931 r. – konwencje Genewskie w sprawie czeków, na tych konwencjach oparte jest polskie prawo czekowe z 1936 r. 
 
Projekt ujednoliconego czeku bankowego – elementy konieczne ustawowe: 
1)

  nazwa „czek” w tekście dokumentu – nie tylko w nagłówku, 

2)

  bezwarunkowe polecenie wypłaty określonej sumy pieniężnej, 

3)

  nazwa trasata (banku, który ma dokonać zapłaty) – najczęściej w szacie graficznej czeku, 

4)

  oznaczenie miejsca płatności (oddział banku), 

5)

  data i miejsce wystawienia  (od daty wystawienia liczy się termin jego ważności) , 

a)

  brak miejsca wystawienia nie powoduje nieważności czeku, 

6)

  własnoręczny i złożony w sposób trwały podpis, 

7)

  może być wpisany remitent, czek taki zrealizować może jego posiadacz. 

 
Sposoby przekazywania praw z czeku: 
1)

  czek imienny (rekta czek) – czek wystawiony na określoną osobę: 

a)

  posiadający klauzulę nie na zlecenie (zakaz indosowania), 

b)

  przekazanie praw za pomocą notarialnej cesji, 

2)

  czek imienny na zlecenie: 

a)

  może być indosowany, 

3)

  czek na okaziciela: 

a)

  brak remitenta lub wpisane „okazicielowi”, 

b)

  prawa przenoszone przez wręczenie. 

 
Realizacja czeku: 
1)

  czek jest płatny zawsze „za okazaniem” – na każde żądanie: 

a)

  wiąże się z określeniem „terminu do przedstawienia” – data ważności czeku, 

2)

  czek można odwołać: 

a)

  pisemnie w banku – skuteczne będzie jedynie, gdy zrobi to remitent i jeżeli przedstawił czek, 

3)

  może być zrealizowany po terminach realizacji: 

a)

  w tym przypadku bank zapyta posiadacza rachunku. 

 
Terminy realizacji: 
1)

  10 dni od daty wystawienia – w przypadku czeków w obrocie krajowym, 

2)

  20 dni od daty wystawienia – w przypadku czeków wystawionych i płatnych w tej samej części świata, 

3)

  70 dni od daty wystawienia – w przypadku czeków wystawionych i płatnych w różnych częściach świata. 

 
Rodzaje czeków: 
1)

  wg rodzaju realizacji: 

a)

  czek gotówkowy (kasowy) – wypłata gotówki z rachunku wystawcy (rozliczenia gotówkowe), 

b)

  czek rozrachunkowy – przelanie określonej sumy z rachunku wystawcy na rachunek beneficjenta: 

•

  taki czek posiada dodatkowo klauzulę „do rozrachunku” oraz numer konta beneficjenta, 

3 

•

  rozliczenia bezgotówkowe, 

2)

  inny rodzaj nie mieszczący się w żadnym kryterium: 

a)

  czek zakreślony – dwie równoległe linie na przedniej stronie czeku: 

•

  między liniami puste pole – zakreślenie ogólne – czek realizowany na rzecz stałego klienta lub innego 

banku, 

•

  między liniami nazwa banku – zakreślenie szczególne – czek taki może być zrealizowany na rzecz tego 

banku (tylko dla beneficjenta, w konkretnym oddziale banku), 

•

  zakreślenie zwiększa bezpieczeństwo posługiwania się czekiem, minimalizacja ryzyka zrealizowania przez 

osobę nieuprawnioną, 

3)

  wg kryterium wystawcy czeku: 

a)

  czek bankierski – wystawiony przez bank (wystawcą i trasatem jest bank): 

•

  powinien być realizowany „od ręki” nawet za granicą, 

b)

  euroczek – dodatkowe zabezpieczenie czeków kartą euroczekową: 

•

  można je realizować za granicą w walucie kraju pobytu, jest graniczna kwota wypłaty, 

c)

  czek podróżniczy – trasatem nie jest bank: 

•

  nie jest uważany wg prawa jako czek, mimo spełnienia jego cech, 

d)

  czeki skarbowe, czeki rentowe: 

•

  wystawcami są  skarb państwa, organizacja związkowa, 

•

  trasatem nie jest bank – wg prawa czekowego nie są czekami. 

 
Funkcje czeku: 
1)

  funkcja obiegowa – możliwość indosowania bądź wręczania czeku, 

2)

  funkcja płatnicza – w Polsce nie rozwinięta – płatności sklepowe. 

 
Za wystawienie czeku bez pokrycia wystawca może odpowiadać cywilnie i karnie: 
1)

  w przypadku takim bank powinien przybić pieczątkę, w okresie ważności czeku, to pozwala na dochodzenie praw 

przez remitenta, 

2)

  w przypadku jeżeli klient ma czek wystawiony na datę późniejszą niż chce on go zrealizować, należy taki czek 

zrealizować zgodnie z prawem. 

 
Tryby realizacji czeku: 
1)

  skup: 

a)

  beneficjent przedstawia czek, dokonuje indosu praw na bank – „kwotę powyższą otrzymałem” i otrzymuje 

gotówkę, 

b)

  skup przeprowadzany jest dla: 

•

  czeków ważnych i poprawnie wystawionych, 

•

  czeków bankierskich, 

•

  euroczeków, 

•

  czeków podróżniczych, 

•

  czeków skarbowych i rentowych, 

2)

  inkaso: 

a)

  przyjęcie czeku i wysłanie go do trasata, po otrzymaniu pokrycia od trasata suma czekowa jest wypłacana 

remitentowi, 

b)

  w trybie tym realizowane są czeki nieznanych bankowi wystawców i trasatów lub czeki z wadami formalnymi, 

oraz czeki przedstawione do realizacji po terminie do przedstawienia. 

 

Weksel  –  nie  jest  instrumentem  płatniczym,  ale  może  być  wykorzystywany  w  rozliczeniach  (ma  moc  zwalniania  z 
zobowiązań). Jest to dokument zawierający bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy (weksel własny – ang. promissory 

note), polecenie wystawcy – trasanta skierowane do trasata (weksel trasowany – ang. bill of exchange) zapłacenia 

4 

określonej sumy pieniężnej w określonym miejscu i czasie. Osoba na rzecz której wystawiony jest weksel to remitent. 
 
Cechy zobowiązania wekslowego: 
1)

  abstrakcyjny – oderwany od przyczyny ekonomicznej, 

2)

  bezwarunkowy, 

3)

  samodzielny (samoistny), 

4)

  solidarny. 

 
Funkcje weksla: 
1)

  płatnicza – może być wręczany do zapłaty, mimo iż nie jest instrumentem płatniczym, 

2)

  kredytowa – odroczony termin płatności na wekslu, udzielenie kredytu kupieckiego, 

3)

  refinansowa – można weksel złożyć do dyskonta, wypłacana jest suma wekslowa pomniejszona o dyskont, czyli 

odsetki pozostające do zapłaty do końca trwania weksla, 

4)

  gwarancyjna  –  osoby,  które  złożyły  podpis  na  wekslu  są  gwarantami  jego  spłaty,  zabezpieczenie  przy  spłacie 

zobowiązań (weksel in blanco), 

5)

  obiegowa – można przenosić prawa z weksla, może być wykorzystywany w wielu transakcjach, 

 
Sporządzanie weksla: na kartce papieru (kiedyś były wzory) stałym nośnikiem. 

 

Elementy weksla: 
1)

  nazwa weksel w treści dokumentu w języku wystawienia (w dowolnym przypadku, ale koniecznie rzeczownik), 

2)

  bezwarunkowe  przyrzeczenie  wystawcy/polecenie  wystawcy  skierowane  do  trasata  zapłacenia  określonej 

sumy pieniężnej (kwota i waluta – obiegowa, co najmniej słownie, w przypadku rozbieżności wiążąca jest kwota, 
która napisana jest słownie, jeżeli wpisana jest kilka razy kwota to obowiązuje niższa, musi być ta sama waluta jak 
różne to nieważny), 

3)

  określenie trasata: 

a)

  osoba fizyczna – prawo wymaga nazwiska, w praktyce imię i nazwisko, adres (jeżeli nie będzie się zgadzać imię 

bądź adres weksel ciągle będzie ważny), 

b)

  osoba prawna – prawo wymaga nazwy zgodnej z nazwą wpisaną w danym rejestrze, nie może być osoba 

reprezentująca (wtedy weksel jest nieważny), jeżeli wystawiony na nieistniejącą osobę – weksel jest ważny 
(zapłaci wystawca, trasant – weksel piwniczny): 

•

  weksel  trasowany  –  własny  np.  gdy  firma  poleci  zapłatę  na  rzecz  remitenta  swojemu  oddziałowi, 

(wystawca  i trasat to ta sama osoba), 

•

  wystawca i remitent może być tą samą osobą, wtedy trasat musi zaakceptować weksel, 

•

  trasat i remitent nie mogą być tą samą osobą, 

•

  może być więcej trasatów, zobowiązany będzie ten, który dokona akceptu (podpis rodzi zobowiązanie 

wekslowe), 

4)

  miejsce płatności weksla: 

a)

  wystarczy wpisanie nazwy miejscowości, 

b)

  może nie być go na wekslu nie powoduje to nieważności weksla, 

c)

  może być tylko jedno miejsce płatności, 

d)

  nie może być skrótów, 

e)

  nie trzeba podawać w jakim województwie, 

5)

  termin płatności – niekoniecznie musi być podany. jeżeli go nie ma to jest on płatny za okazaniem (a vista). Jeżeli 

termin  płatności  wypada w  dzień wolny od  pracy  to  dniem  wymagalności  jest pierwszy  dzień  roboczy  po  dniu 
płatności. Weksel może być płatny: 
a)

  za okazaniem – termin płatności w ciągu roku od daty wystawienia weksla, 

b)

  w pewien czas po okazaniu (np. w 3 miesiące po okazaniu): 

•

  weksel własny – należy uzyskać wizę na tym wekslu, okazać wystawcy weksla, który wpisuje datę, od 

5 

której liczy się czas do płatności (wizowanie weksla), 

•

  weksel trasowany – remitent powinien przedstawić trasatowi weksel do przyjęcia (akceptu) wraz z datą i 

podpisem, 

c)

  w pewien czas po dacie wystawienia (np. w miesiąc po dacie), 

d)

  w oznaczonym dniu, np. 8 listopada 2013 r. (wymagane są dzień i miesiąc, rok niekoniecznie). 

Weksel jest nieważny kiedy termin płatności jest wcześniejszy niż data wystawienia. Termin płatności może być 
tylko jeden. Weksla nie można płacić ratami. Data płatności „do 20 czerwca 2014 roku” jest błędna, 

6)

  oznaczenie remitenta – remitent jest pierwszym posiadaczem weksla. Nie jest potrzebne precyzyjne określenie 

remitenta. Może być podany jako osoba fizyczna lub prawna, ale nie stanowisko, np. prezes firmy ABC, bo weksel 
będzie nieważny. Może być wskazanych kilku remitentów. Weksel, na którym nie ma podanego remitenta jest 
nieważny, 

7)

  data wystawienia weksla – może być tylko jedna data wystawienia (dzień, miesiąc i rok), 

8)

  miejsce wystawienia weksla – niewymagane. Jeżeli brak miejsca wystawienia to wtedy miejscem wystawienia 

jest adres wystawcy. Miejsce wystawienia weksla decyduje o tym, jakie prawo będzie stosowane przy realizowaniu 
weksla, 

9)

  podpis wystawcy – bez niego wszystko jest nieważne. Podpis zazwyczaj jest pod treścią dokumenty wekslowego. 

Podpis  nie  może  zawierać  żadnych  dopisków.  W  przypadku  osoby  prawnej  musi  być  pieczątka  firmowa  (nie 
imienna) i podpisy osób upoważnionych do zaciągania zobowiązań wekslowych, 

10)

 rodzaj weksla – rodzaj weksla można poznać po jego treści, np. jeśli występuje w treści wskazanie trasata to weksel 

jest trasowany. 

 

Klauzule wekslowe (brak lub niepoprawna klauzula nie unieważnia weksla): 
1)

  klauzula zakazująca indosowania – rekta weksel, weksel nie na zlecenie, 

2)

  klauzula domicyliata – zamiast miejsca płatności wpisujemy osobę trzecią, u której ma być płatny weksel (w 99% 

przypadków jest to bank). Domycyliat (osoba trzecia) nie jest płatnikiem weksla, a jedynie użycza swojego lokalu, 
aby dokonana została płatność weksla, 

3)

  zastrzeżenie  oprocentowania  sumy wekslowej,  np.  „zapłacę X  zł  wraz  z  odsetkami  X %”. Musi  być wskazana 

wielkość odsetek, jeśli jest tylko zapis „wraz z odsetkami” bez podania ich wysokości to klauzula taka jest nieważna, 

4)

  klauzula bez protestu (bez kosztów) – „zapłacicie bez protestu”. Gdy główny dłużnik nie zapłaci sumy wekslowej 

można wszcząć postępowanie przeciwko niemu i również przeciwko indosantom wskazanym na wekslu, 

5)

  bez odpowiedzialności za przyjęcie – wystawca weksla nie odpowiada za to, że indosant nie przyjął weksla do 

zapłaty, jednak wystawca nie zostaje zwolniony z zapłaty sumy wekslowej, 

6)

  zapłata w walucie efektywnej – w kraju, którego waluta nie jest wymienialna, suma wekslowa zostaje przeliczona 

na walutę lokalną i w niej wypłacona. 

 
Na wekslu nie można zawrzeć klauzuli „bez odpowiedzialności za zapłatę”.  
 
Przyjęcie weksla (akcept) – jedynie w przypadku weksla własnego  następuje przedstawienie weksla trasatowi przez 
remitenta (w miejscu wskazanym na wekslu lub w miejscu wskazanym przy nazwie trasata). Przyjęcie powinno nastąpić 
jak najszybciej przed terminem płatności weksla (z punktu widzenia wystawcy), ponieważ wtedy trasat musi określić 
czy przyjmuje weksel czy nie. 
 
Forma przyjęcia weksla – nie może być w formie odrębnego dokumentu. Zwyczajowo przyjęcie pisze się na pierwszej 
stronie  weksla,  jednak  może  być  dopuszczalne  na  drugiej  stronie.  Wystarczy  też  sam  podpis  trasata  i  to  już  jest 
traktowane  jako  przyjęcie  weksla,  ponieważ  na  wekslu  poza  trasatem  podpisuje  się  tylko  wystawca  weksla. 
W  przypadku  niektórych  weksli  (płatnych  w  pewien  czas  po  okazaniu)  musi  być  również  data  przyjęcia  weksla. 
W pozostałych przypadkach data nie jest wymagana. Po dacie można ocenić, czy w przypadku osoby prawnej osoba, 
która podpisała przyjęcie weksla była w tym czasie upoważniona do tej czynności. Musi istnieć tożsamość materialna 
i formalna trasata z akceptantem. Formalna – jako trasat i akceptant muszą występować te same osoby/firmy. 

6 

SCHEMAT OBIEGU WEKSLA 

 

 
 

SCHEMAT OBIEGU WEKSLA WŁASNEGO 

 

 

Materialna – przyjęcie musi być dokonane rzeczywiście przez trasata wskazanego na wekslu. Nie istnieje ta tożsamość, 
kiedy np. brak jest pieczęci firmowej, a jest wskazana firma jako akceptant. Przyjęcie powinno być bezwarunkowe. 
Jeżeli w treści weksla umieści się warunek przyjęcia weksla to przyjęcie jest nieważne (tylko przyjęcie, gdyż weksel 
nadal jest ważny, jeśli został dobrze wypełniony, bo z weksla odpowiada jego wystawca). Trasat może ograniczyć swoją 
odpowiedzialność do części sumy wekslowej. Np. weksel na 1.000 PLN, a akceptant wpisze „przyjmuję do zapłaty tylko 
500 PLN.” Przekreślenie akceptu unieważnia przyjęcie weksla. 
 
Indos  (przeniesienie  praw  z  weksla)  –  nie  jest  to  jedyna  forma  przeniesienia  praw  z  weksla.  Indos  pisany  jest 
zwyczajowo  na  odwrocie  weksla.  Np.  „ustępuje  na  zlecenie  Pana/i  X.”  Sam  podpis  indosatariusza  (przyjmującego 
indos) oznacza, że nastąpił indos in blanco, czyli nastąpił indos na osobę niewskazaną na wekslu (indosatariusz staje 
się  indosantem).  Indos  powinien  być  bezwarunkowy.  Umieszczenie  warunku  w  treści  indosu  nie  zmienia  sytuacji 
prawnej posiadacza weksla, gdyż taki warunek uważa się za nienapisany (tak, jakby go nie było). Nie istnieje indos 
częściowy. Zapis np. „ustępuję na zlecenie Pana/i X kwotę X PLN” jest nieważny. Indosant powinien być wskazany 

7 

w  miarę  precyzyjnie,  gdyż  podpisując  się  zostaje  dłużnikiem  wekslowym.  Wymagana  jest  data  tak  samo  jak 
w  przypadku  przyjęcia  weksla,  a  miejsce  nie  musi  być  wskazane.  Jeśli  nie  ma  miejsca  to  indosant  nie  zostanie 
powiadomiony o fakcie indosu, co nie oznacza, że nie jest on zobowiązany z treści weksla. 
 
Poręczenie – poręczycielem powinna być osoba trzeba dotąd niewskazana na wekslu (ale może to też być osoba już 
podpisana na wekslu, jeśli jej zakres odpowiedzialności z tytułu weksla się zwiększa. Jednak powinna to być osoba 
trzecia. Poręczenia można dokonać za dowolną osobę wskazaną na wekslu. Najczęściej poręcza się za akceptanta lub 
za wystawcę weksla własnego. Poręczenie musi być napisane na wekslu obojętnie z której strony weksla, a także na 
przedłużku  weksla.  Jeśli  poręczenie  znajduje  się  na  pierwszej  stronie  to  wystarczy  sam  podpis  poręczyciela.  Jeśli 
poręczenie znajduje się na drugiej stronie to musi być np. „poręczam... / gwarantuję...” Wymagana jest data tak samo 
jak  w  przypadku  przyjęcia  weksla,  a  miejsce  nie  musi  być  wskazane.  Poręczenie  można  ograniczyć  do  części  sumy 
wekslowej, co oznacza, że poręczycieli może być kilku. Dodanie warunku unieważnia poręczenie. Poręczenie powinno 
wskazywać za kogo je dano. Jeśli nie wskazano za kogo dano poręczenie to przyjmuje się, że poręczono za wystawcę 
weksla. 
 

Zobowiązanie  poręczyciela  –  samoistne,  solidarne  i  akcesoryjne.  Samoistność  oznacza,  że  poręczyciel  zawsze 
odpowiada za swoje poręczenie. Poręczyciel odpowiada solidarnie z innymi poręczycielami. Poręczyciel odpowiada tak 
samo jak osoba, za którą poręczył. 
 

Termin płatności – po odbiór sumy wekslowej zgłaszają się: ostatni indosatariusz / aktualny posiadacz jeśli weksel był 
w  obiegu  lub  remitent  jeśli  weksel  nie  był  w  obiegu.  Zgłaszają  się  do  domicyliata  jeśli  weksel  był  domicylowany 
(niezależnie od rodzaju weksla) lub do wystawcy lub do akceptanta. Dzień wymagalności to pierwszy dzień roboczy po 
dniu płatności. Jeżeli nie zostanie dotrzymany termin przedstawienia weksla do zapłaty w terminie jego płatności to 
można dochodzić się roszczeń od głównych dłużników wekslowych i poręczycieli za nich. Weksel jest płatny w miejscu 
płatności, a jeśli nie zostało wskazane to adres/siedziba trasata lub wystawcy. W przypadku klauzuli domicylu to w 
siedzibie domicyliata. 
 

Zapłata za weksel – trzeba mieć weksel przy sobie. W interesie płatnika jest wystawienie potwierdzenia zapłaty za 
weksel. 
 

Zapłata częściowa – weksla nie można płacić w ratach, jednak może się zdarzyć, że przed nadejściem terminu płatności 
zostanie zaproponowana zapłata części weksla.  Zapłatę częściową trzeba przyjąć, gdyż wierzyciel może stracić prawo 
do tej sumy wekslowej w terminie płatności. 
 
Zwrotne poszukiwanie weksla (regres): 
1)

  kiedy trasat nie przyjmie weksla, 

2)

  kiedy  główny  dłużnik  wekslowy  nie  dokonuje  zapłaty  sumy  wekslowej  (przez  wystawcę  w  przypadku  weksla 

własnego lub przez akceptanta w przypadku weksla trasowanego). 

 
Zwrotne  poszukiwanie  powinien  poprzedzać  protest  weksla  (odmowa  przyjęcia  lub  zapłaty  powinna  skutkować 
protestem).  Jeżeli  weksel  zawiera  klauzulę  bez  protestu  to  protest  nie  jest  potrzebny  do  wszczęcia  zwrotnego 
poszukiwania. Nie jest potrzebny również jeśli chcemy dochodzić sumy wekslowej od głównych dłużników wekslowych 
lub poręczycieli za nich. 
 
Z  protestem  występuje  aktualny  posiadacz  weksla  przeciwko  temu,  kto  odmówił  przyjęcia  weksla  (trasatowi)  lub 
odmówił zapłaty (wystawcy przy wekslu własnym lub akceptantowi przy trasowanym). Jeśli weksel jest domicylowany 
to protest kieruje się przeciwko domicyliatowi. Termin złożenia protestu wynika z regulacji prawnych, dotrzymanie 

terminu  jest warunkiem  skuteczności  protestu.  Protest  z  powodu  nieprzyjęcia weksla  w  terminach, w  których ma 
nastąpić  przedstawienie  weksla  do  przyjęcia  (aż  do  terminu  płatności).  Protest  z  powodu  nie  zapłacenia  sumy 

8 

wekslowej  powinien  nastąpić  w  ciągu  2  dni  powszednich  następujących  po  dniu  płatności.  Osobą  sporządzającą 
protest jest notariusz (biuro notarialne). 
 
W  pierwszej  kolejności  dochodzimy  nieprzyjętej  lub  niezapłaconej  sumy  wekslowej,  w  drugiej  kolejności  odsetek 
ustawowych od terminu płatności do dnia faktycznej zapłaty za weksel, w przypadku zagranicznych weksli 6%, później 
koszty protestu, koszty notyfikacji – zwrotnego powiadomienia, kiedy główny dłużnik nie płaci za weksel oraz prowizję 

komisową w wysokości 

ଵ

଺

 procenta od kwoty weksla (wynagrodzenie za to, że posiadacz weksla nie uzyskawszy zapłaty 

musiał starać się o nią gdzie indziej). 
 
Zwrotne  poszukiwanie  może  być  prowadzone  na  drodze  sądowej  lub  pozasądowej.  Droga  sądowa  to  może  być: 
postępowanie nakazowe z żądaniem wydania nakazu zapłaty (uważana za szybszą i częściej stosowana) lub złożenie 
pozwu w trybie zwykłym. 
 
W sprawach, gdy wartość sporu nie przekracza wartości 75 tys. zł to sprawę prowadzą w I instancji sądy rejonowe, 
jeżeli wartość sporu jest większa to sądy okręgowe. Z wyjątkiem, gdy są to sprawy gospodarcze (a zwykle są, bo dotyczą 
rozliczeń między podmiotami) to sąd rejonowy do 100 tys. zł. W ciągu 2 tygodni od doręczenia nakazu zapłaty pozwani 
muszą  zapłacić  (jest  to  również  termin  na  wniesienie  zarzutów).  Jeśli  nadal  nie  zapłacą  to  nakaz  zapłaty  staje  się 
natychmiast wykonalny. Oznacza to, iż można wszcząć egzekucję z weksla i wkracza komornik. 
 
Terminy przedawnienia roszczeń: 
1)

  przeciwko głównym dłużnikom i poręczycielom za nich – z upływem 3 lat od dnia płatności, 

2)

  przeciwko indosantom i wystawcom weksla trasowanego – z upływem roku od dnia protestu, a jak go nie było to 

od dnia płatności, 

3)

  przeciwko indosantom między sobą i wystawcy weksla trasowanego – z upływem 6 miesięcy od dnia pociągnięcia 

do odpowiedzialności sądowej. 

 
Przepisy kolizyjne dotyczące obiegu zagranicznego weksla: 
1)

  zdolność wekslowa (do zaciągania zobowiązań wekslowych) – tą zdolność ocenia się wg prawa ojczystego danej 

osoby, 

2)

  forma oświadczenia wekslowego – ocenia się wg prawa kraju, gdzie oświadczenie zostało podpisane, 

3)

  skutki zobowiązań osób podpisanych na wekslu – określa prawo kraju, w którym dana osoba złożyła podpis, 

4)

  skutki zobowiązań akceptanta – określa prawo miejsca płatności weksla, 

5)

  prawo pokrycia – o tym, czy posiadacz weksla trasowanego  nabywa wierzytelność będącą podstawą wystawienia 

weksla, rozstrzyga prawo miejsca wystawienia. 

 
Podstawową  forma  weksla  regulowaną  przez  konwencje  genewskie  jest  weksel  trasowany.  Możliwość 
wprowadzenia i nazwania weksla własnego. Podpis trasata na wekslu – opcja własnoręczna lub odtworzona. Własne 
ustalenia dotyczące formy poręczenia i protestu. Kwestia pokrycia weksla – związek między wekslem, a transakcją 
będącą  przyczyną  jego  wystawienia  w  Polsce.  Weksel  ma  charakter  abstrakcyjny  –  samoistne  zobowiązanie,  brak 
powiązań. 
 
Bill of Exchange Act – byłe kolonie brytyjskie i amerykańskie: 
1)

  nie musi zostać wskazany remitent, być terminu płatności, być daty i miejsca wystawienia, być słowa „weksel” w 

treści, być miejsca płatności, 

2)

  musi być podpis, kwota, bezwarunkowe przyrzeczenie bądź polecenie zapłaty, 

3)

  weksel może być płatny w ratach, 

4)

  wystawca może zwolnić się od odpowiedzialności, 

5)

  nie ma instytucji poręczenia, 

6)

  zobowiązania przedawniają się po upływie 6 lat (w USA każdy sam sobie ustala termin przedawnienia). 

9 

Polecenie przelewu stanowi udzieloną bankowi dyspozycję dłużnika obciążenia jego rachunku określoną kwotą i 

uznania  tą  kwotą  rachunku  wierzyciela.  Bank  wykonuje  dyspozycję  dłużnika  w  sposób  przewidziany  w  umowie 
rachunku  bankowego.  Inicjatorem  rozliczenia  jest  dłużnik.  Z  polecenia  przelewu  mogą  korzystać  wszystkie  osoby 
prawne i fizyczne posiadające rachunek bankowy. Jest ono przydatne dla jednostek gospodarczych w rozliczeniach za 
dostawy  towarów,  świadczone  usługi  czy  wykonane  roboty.  Może  być  stosowane  do  regulowania  wszelkich 
zobowiązań bez względu na ich rodzaj i wysokość. 
 
Zlecenie stałe to wygodna forma regulowania cyklicznych należności o stałej kwocie, np. comiesięczny abonament 
za  internet  lub  telewizję  kablową.  Korzystając  za  zlecenia  stałego  trzeba  pamiętać,  aby  w  terminach  płatności 
rachunków  posiadać  na  koncie  środki  wystarczające  na  pokrycie  całości  zobowiązań.  Nie  ma  możliwości  tylko 
częściowej realizacji zlecenia. 
 
Polecenie  zapłaty  stanowi  udzieloną  bankowi  dyspozycję  wierzyciela  obciążenia  określoną  kwotą  rachunku 

bankowego  dłużnika  i  uznania  tą  kwotą  rachunku  wierzyciela.  Dyspozycja  wierzyciela  oznacza  równocześnie  jego 
zgodę  na  cofnięcie  przez  bank  dłużnika  obciążenia  rachunku  dłużnika  i  cofnięcie  uznania  rachunku  wierzyciela  w 
przypadku dokonanego przez dłużnika odwołania polecenia zapłaty. Jest to jedyna forma płatności uregulowana w 
prawie bankowym. Inicjatorem rozliczenia jest wierzyciel (we wszystkich innych rozliczeniach inicjatorem jest dłużnik). 
Jest  to  wygodna  forma  regulowania  cyklicznych  należności  (niekoniecznie  o  stałej  kwocie)  np.  usługi 
telekomunikacyjne, abonament płatnej telewizji, składki ubezpieczenia, rachunku za energię elektryczną, cieplną, gaz, 
prenumeratę czasopism, raty pożyczek i kredytów. Polecenie zapłaty jest usługą bankowa wprowadzoną w Polsce do 
systemu krajowych rozliczeń pieniężnych na podstawie ustawy o prawie bankowym w 1997 r. Dodatkowe gwarancje 
prawne to Porozumienie Międzybankowe z 1998 r. dot. Polecenia Zapłaty. 
 
Warunki stosowania polecenia zapłaty: 
1)

  posiadanie przez wierzyciela i dłużnika rachunków w bankach, które zawarły porozumienie w sprawie stosowania 

polecenia zapłaty, 

2)

  udzielenie  przez  dłużnika  wierzycielowi  zgody  do  obciążania  rachunku  dłużnika  w  drodze  polecenia  zapłaty  w 

umownych terminach z tytułu określonych zobowiązań, 

3)

  zawarcie pomiędzy wierzycielem a bankiem prowadzącym jego rachunek umowy w sprawie stosowania polecenia 

zapłaty przez wierzyciela, 

4)

  maksymalna kwota pojedynczego polecenia zapłaty nie może przekroczyć równowartości: 

a)

  1.000 € – w przypadku, gdy dłużnikiem jest osoba fizyczna nie wykonująca działalności gospodarczej, 

b)

  50.000 € – w przypadku pozostałych dłużników. 

 
Odwołania polecenia zapłaty dłużnik może dokonać w terminie: 
1)

  30 dni kalendarzowych od dnia dokonania obciążenia rachunku bankowego – w przypadku, gdy dłużnikiem jest 

osoba fizyczna nie wykonująca działalności gospodarczej, 

2)

  5 dni roboczych od dnia dokonania obciążenia rachunku bankowego – w przypadku pozostałych dłużników. 

 
Odwołanie  polecenia  zapłaty  przez  dłużnika  zobowiązuje  bank  dłużnika  do  natychmiastowego  uznania  rachunku 
bankowego. Gdy na rachunku wierzyciela nie ma odpowiednich środków do wykonania płatności, bank wierzyciela 
musi zwrócić pieniądze dłużnikowi niezwłocznie. 
 
Korzyści ze stosowania polecenia zapłaty: 
1)

  dla dłużnika: 

a)

  skraca czas obsługi I zmniejsza nakład pracy, 

b)

  przerzuca kontrolę terminów płatności na wierzyciela, 

c)

  pozwala uniknąć ryzyka odsetek karnych z tytułu opóźnień, 

d)

  wysokie bezpieczeństwo (możliwość odwołania PZ), 

10 

e)

  umożliwia dysponowanie środkami aż do dnia płatności faktury, 

2)

  dla wierzyciela: 

a)

  dokładniejsze monitorowanie płatności, 

b)

  efektywniejsze zarządzanie saldem na rachunkach, 

c)

  możliwość uniknięcia lub ograniczenia wielu czynności administracyjnych i księgowych, 

d)

  znaczne ograniczenie przepływu dokumentów, 

e)

  szybki dostęp do środków finansowych, 

f)

  aktywna pozycja w stosunku do dłużników (to nie dłużnik określa kiedy będzie płacił, tylko wierzyciel ustala 

termin płatności i inicjuje to), 

g)

  poprawa wizerunku firmy. 

 
Elektroniczny instrument płatniczy (EIP) to każdy instrument płatniczy, w tym z dostępem do środków pieniężnych na 
odległość,  umożliwiający  posiadaczowi  dokonywanie  operacji  przy  użyciu  elektronicznych  nośników  informacji  lub 
elektroniczną  identyfikację  posiadacza  niezbędną  do  dokonania  operacji,  w  szczególności  kartę  płatniczą  lub 
instrument pieniądza elektronicznego. 
 
EIP to narzędzie płatnicze, które pozwala jego posiadaczowi lub użytkownikowi na korzystanie z rachunku bankowego 
i dostęp do zgromadzonych na tym rachunku środków pieniężnych na odległość. 
 
Rodzaje EIP: 
1)

  karta płatnicza, 

2)

  pieniądz elektroniczny: 

a)

  pieniądz  elektroniczny  bazujący  na  kartach  (elektronicznych  portmonetkach,  pieniądz  miękki)  –  pieniądze 

zgromadzone  są  na  karcie  elektronicznej  z  możliwością  uzupełnienia  jej  stanu  konta  lub  jednorazowego 
wykorzystania, 

b)

  pieniądz elektroniczny funkcjonujący w oparciu o internet (pieniądz sieciowy, pieniądz twardy) – pieniądze 

magazynowane są na dysku twardym komputerów osobistych i wykorzystywane w sieci. 

 
Pieniądz elektroniczny: 
1)

  elektroniczny instrument płatniczy, 

2)

  elektroniczny surogat gotówki, 

3)

  zapisywany na elektronicznych nośnikach informacji (karta z mikroprocesorem, dysk twardy komputera), 

4)

  instrument przedpłacony (aby nim płacić trzeba najpierw go zasilić pieniędzmi), 

5)

  służy do dokonywania mikropłatności. 

 
Podstawy prawne funkcjonowania: 
1)

  Ustawa o elektronicznych instrumentach płatniczych, 

2)

  Ustawa prawo bankowe, 

3)

  Dyrektywa PEiR w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego 

oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich działalnością (EMD II). 

 
Pieniądz elektroniczny (definicja z ustawy prawo bankowe) – wartość pieniężna stanowiąca elektroniczny odpowiednik 
znaków pieniężnych, która spełnia łącznie następujące warunki: 
1)

  jest przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji, 

2)

  jest dawana do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za środki pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej 

niż ta wartość, 

3)

  jest przyjmowana jako środek płatniczy przez przedsiębiorców innych niż wydający ją do dyspozycji, 

4)

  na żądanie jest wymieniana przez wydawcę na środki pieniężne. 

 

11 

Cechy PE: 
1)

  instrument o charakterze przedpłaconym, na okaziciela, 

2)

  anonimowość jego obrotu: 

a)

  umożliwia dokonywanie tzw. mikropłatności, 

b)

  brak możliwości jego zastrzeżenia w przypadku utraty karty, 

3)

  brak konieczności autoryzacji: 

a)

  sprzyja zwiększeniu dostępności miejsc akceptacji PE, 

b)

  umożliwia klientowi dokonywanie płatności bez rejestracji w systemach transakcyjnych, 

4)

  utrata nośnika oznacza stratę wszystkich przechowywanych na nim wartości pieniężnych (nie mogą przekraczać 

równowartości 150€). 

 
Wydawcy PE: 
1)

  banki / instytucje kredytowe, 

2)

  instytucje PE. 

 
Obszary zastosowania PE: 
1)

  punkty sprzedaży niskokwotowej (systemy parkowania, komunikacji zbiorowej, automaty samoinkasujące, kioski z 

prasą), 

2)

  płatności internetowe – rynek cierpiący na niedobór odpowiednich instrumentów płatniczych. 

 
Różnice między PE a innymi formami płatności: 
1)

  wykorzystanie kryptografii do uwierzytelniania transakcji oraz ochrony poufności i integralności danych, 

2)

  możliwość bezpiecznego realizowania transakcji zdalnych (internetowych), 

3)

  jednokierunkowość przepływu pieniądza, czyli brak możliwości wydawania reszty. 

 
Podobieństwo PE do gotówki: 
1)

  trwałość, 

2)

  anonimowość, 

3)

  brak możliwości śledzenia zapłaty, 

4)

  brak potrzeby korzystania z instytucji pośredniczących, 

5)

  brak ograniczeń zarówno w odniesieniu do osoby płacącej, jak i otrzymującej zapłatę. 

 
Systemy PE oparte na kartach na świecie: 
1)

  około 100 na świecie: 

a)

  Wisa Cash, 

b)

  Octopus – Hongkong, 

2)

  około 25 w Europie: 

a)

  technologia proton (Belgia, Holandia), 

b)

  technologia ZK / Geldkarte (Niemcy, Luksemburg), 

c)

  technologia Mondex. 

 
Karta płatnicza – instrument płatniczy służący do bezgotówkowego regulowania zobowiązań z tytułu zakupu towarów 
lub usług i/lub zaciągania kredytu na ten zakup. 
 
Elementy karty płatniczej: 
1)

  podstawowe: 

a)

  nazwa i znak firmowy wydawcy (najczęściej bank), 

b)

  znak firmowy emitenta, 

c)

  hologram, 

12 

d)

  imię i nazwisko użytkownika, 

e)

  numer karty, 

f)

  okres ważności karty, 

g)

  określenie typu karty, 

2)

  dodatkowe: 

a)

  pasek magnetyczny, 

b)

  pasek na podpis posiadacza karty. 

 
Rodzaje karty płatniczej wg sposobu rozliczenia transakcji dokonanych przy ich użyciu: 
1)

  przedpłacone, 

2)

  debetowe, 

3)

  obciążeniowe, 

4)

  kredytowe. 

 
Rodzaje karty płatniczej wg rodzaju zastosowanej technologii: 
1)

  z paskiem magnetycznym: tłoczone (embosowane) i gładkie (płaskie), 

2)

  mikroprocesorowe (w tym zbliżeniowe), 

3)

  hybrydowe, 

4)

  wirtualne. 

 
Rodzaje kart płatniczych ze względu na zamożność posiadacza: 
1)

  masowe (np. Visa Electron, Maestro), 

2)

  srebrne, 

3)

  złote, 

4)

  platynowe (np. Visa Platinum, World Signia, Visa Infinite). 

 
Rodzaje kart płatniczych ze względu na liczbę podmiotów uczestniczących w rozliczeniu: 
1)

  dwustronne (posiadacz – wystawca), 

2)

  trójstronne (wydawca – posiadacz – akceptant), 

3)

  czterostronne (wydawca – posiadacz – akceptant – centrum autoryzacyjno-rozliczeniowe). 

 
Rodzaje kart płatniczych ze względu na stopień sprecyzowania osoby posiadacza: 
1)

  imienne (zwykle trójstronne lub czterostronne), 

2)

  na okaziciela (zwykle dwustronne, przedpłacone). 

 
Rodzaje kart płatniczych ze względu na charakter prawny posiadacza: 
1)

  prywatne, 

2)

  służbowe (business card) – imienne, a nie na firmę. 

 
Rodzaje kart płatniczych ze względu na zasięg akceptacji: 
1)

  krajowe, 

2)

  międzynarodowe (zdecydowana większość w Polsce). 

 
Specjalne rodzaje kart: 
1)

  co-branded – karty wydawane przez bank wspólnie z inną instytucją o uznanej marce. Pozwalają gromadzić punkty 

w programach lojalnościowych lub korzystać z rabatów, 

2)

  affinity – wydawane wspólnie z organizacjami charytatywnymi. Istotą karty affinity jest wparcie jakiego udziela jej 

posiadacz na rzecz instytucji współwydającej kartę. 

 

13 

Największe organizacje płatnicze: VISA, Europay (Mastercard, Maestro), Diners Club, American Express, JCB (Japan 
Credit Bureau). 
 
Istotne parametry karty płatniczej: 
1)

  limit – dzienny/miesięczny. 

2)

  oprocentowanie – maksymalnie czterokrotność stopy lombardowej. 

3)

  waluta rozliczenia, 

4)

  ubezpieczenie, 

5)

  programy rabatowe, 

6)

  grace period (karty kredytowe) – okres bezodsetkowy składający się z okresu rozliczeniowego (zwykle 30 dni) oraz 

okresu na spłatę zadłużenia. 

 
Usługi dodatkowe do kart płatniczych (zwykle dodawane do kart kredytowych): 
1)

  najczęstsze usługi dodatkowe to ubezpieczenia: 

a)

  proste ubezpieczenia (np. podróżne) dla przeciętnego posiadacza karty, 

b)

  programy  concierge  –  pomocy  medycznej,  assistance  samochodowego,  rezerwacji  miejsca  w  hotelu  czy 

zakupu i wysyłki kwiatów, itp. (użytkownicy kart złotych i platynowych), 

c)

  ubezpieczenie samej karty (np. ubezpieczenie na wypadek utraty karty, które chroni użytkownika karty przed 

odpowiedzialnością  za  nieuprawnione  transakcje  do  48  godzin,  a  w  niektórych  przypadkach  nawet  do  72 
godzin przed zgłoszeniem utraty karty), 

d)

  wiele banków dodaje do karty także ubezpieczenie zaciągniętego kredytu, 

2)

  programy rabatowe (zniżki w wybranych placówkach handlowo-usługowych), 

3)

  programy lojalnościowe – dzięki programom partnerskim karta staje się często nośnikiem nagród: bezpłatnych 

połączeń na telefony komórkowe, zniżek w ulubionych sklepach. 

 
Usługi dodatkowe – najnowsze rozwiązania: 
1)

  cash  back  –  usługa  polegająca  na  wypłacie  gotówki  (do  200  zł)  w  punkcje  handlowym  (u  akceptanta)  przy 

jednoczesnej płatności kartą, 

2)

  3D  Secure  /  SPA  (Secure  Payment  Application)  –  dokonywanie  transakcji  na  odległość  potwierdzanych 

dodatkowym kodem jednorazowym / hasłem użytkownika, 

3)

  DCC  (Dynamic  Currency  Conversion)  –  transakcja  w  walucie  karty  –  usługa  dająca  możliwość  obcokrajowcom 

dokonania płatności w walucie karty. Po wczytaniu karty, gdy terminal rozpozna, że jej rachunek prowadzony jest 
w  jednej  z  walut  obcych,  na  ekranie  pojawia  się  automatycznie  możliwość  wyboru  waluty  transakcji.  Na 
wyświetlaczu pojawia się aktualny kurs danej waluty i dwie kwoty transakcji, 

4)

  grace period – pozwala użytkownikom kart kredytowych odroczyć spłatę zadłużenia. Po zakończeniu miesięcznego 

cyku rozliczeniowego bank podlicza wszystkie transakcje dokonywane przy użyciu karty kredytowej, ale na spłatę 
kredytu pozostaje jeszcze około trzech tygodni – z reguły okres bezodsetkowy trwa około 50-55 dni. Obowiązuje 
tylko dla transakcji bezgotówkowych. 

 
Korzyści  dla  posiadacza:  bezpieczeństwo,  wygoda  i  prostota,  prestiż  oraz  możliwość  skorzystania  z  wielu  usług 
dodatkowych. 
 
Wada – większe wydatki (wg badań nawet do 75% wyższe). 
 
Korzyści dla akceptanta: 
1)

  zwiększenie obrotów, 

2)

  wzrost bezpieczeństwa (mniej gotówki w kasie), 

3)

  przyspieszenie i uproszczenie procedury zapłaty, 

4)

  sprzyjają wzrostowi lojalności klienta. 

14 

Korzyści dla wydawców (banków): 
1)

  finansowe (prowizje i opłaty od użytkowników i akceptantów), 

2)

  marketingowe (dotarcie do różnych grup klientów), 

3)

  wzrost prestiżu (jeżeli oferta jest rozbudowana i innowacyjna). 

 
Centrum autoryzacyjne – (ang. acquirer) jednostka pośrednicząca pomiędzy wydawcą karty płatniczej (ang. issuer) – 
zwykły  bank,  rzadziej  organizacja  płatnicza,  a  sprzedawcą  (merchantem)  pełniącym  funkcję  akceptanta  w  procesie 
autoryzacji transakcji dokonywanej kartą. Centrum Kart i Czeków Pekao są:  Polcard, eService, eCard. 
 
Ustawa o elektronicznych instrumentach płatniczych – najważniejsze postanowienia (uchylona): 
1)

  ograniczenie odpowiedzialności klienta do równowartości 150 € (z wyjątkiem autoryzacji PINem), 

2)

  obowiązek zawierania pisemnej umowy o kartę płatniczą, 

3)

  prawo klienta do odstąpienia od w/w umowy w ciągu 14 dni od otrzymania karty (jeżeli nie dokonano żadnej 

transakcji), 

4)

  zobowiązanie wystawcy do przyjmowania zgłoszeń o utracie karty przez całą dobę. 

 
Ustawa o elektronicznych instrumentach płatniczych – podstawowe obowiązki klienta: 
1)

  przechowywanie karty i kodu PIN z zachowaniem należytej staranności (nigdy razem), 

2)

  niezwłoczne zgłoszenie wydawcy utraty lub zniszczenia karty, 

3)

  nieudostępnianie karty i PINu osobom trzecim, 

4)

  sprawdzanie  zestawień  transakcji  i  zgłaszanie  wszelkich  nieprawidłowości  w  ciągu  14  dni  od  otrzymania 

zestawienia, 

5)

  okazanie dokumentu tożsamości na żądanie sprzedawcy. 

 

Najczęstsze rodzaje przestępstw kartowych: 
1)

  posługiwanie się skradzionymi lub zagubionymi kartami (lost/stolen), 

2)

  wyłudzenie kart płatniczych na podstawie wniosku z fałszywymi danymi, 

3)

  wykorzystywanie kart podrobionych (counterfeit), 

a)

  podrobienia karty płatniczej – fałszerz wykonuje kartę w oparciu o oryginalny produkt tego typu i autentyczne 

dane lub dane częściowo fikcyjne, których źródłem są oryginalne karty płatnicze lub dowody transakcji, 

b)

  przerobienia  –  dokonywanie  najczęściej  na  oryginalnych  kartach  poprzez  zestruganie,  doklejenie  lub 

sprasowanie  i  ponowne  wytłoczenie.  Zmienia  się  zwykle  numer  karty  i  datę  ważności.  Wykorzystuje  się 
zarówno metody mechaniczne i chemiczne, 

c)

  całkowite sfałszowanie karty – sfałszowana karta jest najczęściej kawałkiem plastiku z wytłoczonymi danymi 

niezbędnymi  do  odbicia  rachunku  obciążeniowego  lub  kawałkiem  plastiku  z  naklejonym  paskiem 
magnetycznym, który zawiera odpowiednie dane. Realizacja transakcji za pomocą takiej karty zawsze wymaga 
kooperacji pracownika przedsiębiorcy akceptującego zapłatę kartą płatniczą, 

d)

  fałszerstwa elektroniczne – polegają na zmianie zawartości zapisu na pasku magnetycznym lub w pamięci 

mikroprocesora karty. Źródłem informacji są oryginalne karty, dowody transakcji i informacje z innych źródeł. 
Cel: zwiększenie limitów autoryzacyjnych, zmiana terminów ważności/numerów karty, 

e)

  kopiowanie  kart  płatniczych  na  rachunkach  obciążeniowych  (fałszowanie  dowodów  transakcji  przez 

nieuczciwych  akceptantów)  poprzez  wykorzystanie  fałszywych  kart,  przygotowanie  kilku  rachunków  w 
momencie faktycznej realizacji transakcji przez właściciela karty, jak również poprzez fałszowanie rachunków, 
np. poprzez zmianę wartości transakcji, 

4)

  carding (wykorzystanie cudzej karty), 

5)

  skimming w punkcie handlowym, 

6)

  skimming w bankomatach, 

7)

  pozyskiwanie danych przez e-maile (phishing). 

 

15 

Zasady bezpiecznego posługiwania się kartą: 
1)

  nie spuszczaj karty z oczu podczas płacenia, 

2)

  nie zapisuj (i nie twórz) kodu PIN w sposób łatwy do zdobycia lub odszyfrowania przez złodzieja, 

3)

  chroń kod PIN podczas płacenia kartą i wypłat z bankomatu, 

4)

  natychmiast zgłoś utratę karty do banku oraz kradzież na policję, 

5)

  dokładnie kontroluj zestawienia transakcji przesyłane przez bank, 

 
Zasady bezpiecznego korzystania z bankomatu: 
1)

  korzystaj ze znanych ci bankomatów. Jeśli zauważysz podejrzane zmiany informuj bank lub policję, 

2)

  dokładnie sprawdzaj czy do bankomatu nie są dołączone od zewnątrz żadne (nawet najmniejsze) urządzenia. Jeśli 

widzisz podejrzanie wyglądający element, zrezygnuj z wypłaty i zgłoś swoje obawy do banku, 

3)

  dokładnie przyglądaj się otoczeniu bankomatu, jeśli zobaczysz coś podejrzanego, zrezygnuj z wypłaty, 

4)

  nigdy nie korzystaj przy bankomacie z pomocy nieznanych ci osób, 

5)

  kiedy  wprowadzasz  kod  PIN  zawsze  zasłaniaj  klawiaturę  ręką.  Naucz  się  wprowadzać  PIN  automatycznie,  bez 

patrzenia na klawisze numeryczne, 

6)

  ogranicz ilość wypłat dokonywanych w nocy i po zapadnięciu zmroku. 

 
Formy rozliczeń międzynarodowych: 
1)

  gotówkowe, 

2)

  bezgotówkowe: 

a)

  bezwarunkowe formy zapłaty: 

•

  czek, 

•

  weksel, 

•

  polecenie wypłaty, 

•

  karta płatnicza, 

b)

  uwarunkowane formy zapłaty: 

•

  inkaso dokumentowe, 

•

  akredytywa dokumentowa. 

 
Polecenie wypłaty (ang. payment order) to wykonanie przez bank zlecenia klienta wypłacenia (przelewu) wskazanej 
osobie  określonej  kwoty  pieniężnej  ze  środków  zleceniodawcy.  Ma  charakter  bezwarunkowy  nawet  wówczas,  gdy 
beneficjent przelewu został zobowiązany do potwierdzenia otrzymania środków. Obowiązki stron: 
1)

  zleceniodawca – powinien dokładnie i jednoznacznie określić wszystkie elementy skierowanego do banku zlecenia: 

a)

  sposób wysyłki polecenia wypłaty (listownie, telegraficznie lub drogą teletransmisji danych), 

b)

  kwotę do wypłaty (w cyfrach i słownie) oraz rodzaj waluty, 

c)

  nazwę i adres beneficjenta i ewentualnie numer jego rachunku bankowego (BIC), 

d)

  tytuł płatności i źródło jego pokrycia, 

e)

  podpis, 

2)

  bank zleceniodawcy – działa z polecenia i na rachunek zleceniodawcy i odpowiada wyłącznie za wykonanie go 

ściśle  wg  instrukcji  zleceniodawcy  oraz  za  dokonanie  wyboru  banku  pośredniczącego,  gdy  nie  wskazał  go 
zleceniodawca, 

3)

  bank pośredniczący (korespondent zagraniczny) – działa ściśle wg zlecenia banku zleceniodawcy, wybierając – gdy 

go  nie  podano  –  sposób  wykonania  zlecenia.  W  razie  niemożności  wykonania  zlecenia  ma  obowiązek 
powiadomienia banku zleceniodawcy, 

4)

  odbiorca  (beneficjent)  –  może  przyjąć  kwotę  w  całości,  części  lub  odmówić  jej  przyjęcia,  przy  czym  wszelkie 

reklamacje kieruje bezpośrednio do zleceniodawcy. 

 
Polecenie  przelewu  SEPA  –  instrument  uregulowany  w  całej  UE,  jest  opcją  tańszą  niż  system  bankowości 
korespondencyjnej. 

16 

Podział kosztów: 
1)

  BIC – wszystkie koszty ponosi zleceniodawca, 

2)

  SHA – podział, każdy ponosi koszty swojego banku, 

3)

  BEN – koszty obu banków ponosi beneficjent. 

 
Rodzaje poleceń wypłaty ze względu na sposób wykonania: 
1)

  polecenie wypłaty płatne gotówką (głównie na rzecz osób fizycznych, np. opłacenie kosztów podróży), 

2)

  polecenie wypłaty płatne czekiem, 

3)

  polecenie wypłaty płatne przelewem (najpowszechniejsze, najszybsze, najpewniejsze i najtańsze). 

 
Zastosowanie w obrotach z zagranicą: 
1)

  do regulowania w obrotach  niehandlowych (renty, emerytury, dary, składki, itp.), 

2)

  rzadziej w transakcjach handlowych (częściej usługowych, a w towarowych tylko wtedy, gdy płatność nie następuje 

w zamian za dokumenty towarowe), 

3)

  w rozliczeniach wewnątrz- i międzybankowych, 

 
Uwarunkowane formy zapłaty: 
1)

  inkaso dokumentowe, 

2)

  akredytywa dokumentowa. 

Płatność w nich następuje w zamian za dokumenty. Stosowane powszechnie w transakcjach handlowych. Zabezpieczają 
interesy obu stron, gdyż uzależniają wypłacenie należności przez importera od wypełnienia zobowiązań kontraktowych 
przez eksportera. 
 
Dokumenty handlowe: 
1)

  faktura, 

2)

  dokumenty transportowe: 

a)

  konosament, 

b)

  kolejowy list przewozowy, 

c)

  międzynarodowy samochodowy list przewozowy, 

d)

  międzynarodowy list przewozowy, 

e)

  pocztowy kwit nadawczy, 

3)

  dokumenty ubezpieczeniowe: 

a)

  polisa ubezpieczeniowa, 

b)

  certyfikat ubezpieczeniowy, 

4)

  inne dokumenty handlowe: 

a)

  atesty wagi/ilości oraz jakości, 

b)

  świadectwo pochodzenia, 

c)

  zaświadczenie weterynaryjne, 

d)

  świadectwo fitosanitarne. 

 
Faktura handlowa – dokument wystawiany przez sprzedawcę dla nabywcy zawierający istotne dane o sprzedawanym 
towarze (jego opis, cenę,  ilość  i ogólną wartość  dostawy oraz  sposób  i  warunki  zapłaty)  i  stwierdzający wykonanie 
świadczenia. 
 
Dokument  transportowy  –  konosament  –  to  dokument  potwierdzający  przyjęcie  towaru  do  przewozu  morskiego, 
zobowiązujący przewoźnika do wydania go uprawnionemu posiadaczowi konosamentu w porcie przeznaczenia: 
1)

  stanowi potwierdzenie przyjęcia towaru do przewozu, 

2)

  uprawnia do dysponowania towarem, 

3)

  stanowi potwierdzenie istnienia umowy o przewóz i jej warunków. 

17 

Dokument ubezpieczeniowy: 
1)

  polisa ubezpieczeniowa – dokument stwierdzający zawarcie umowy i ubezpieczenie towaru na czas transportu 

(lub na pewien ustalony okres) od określonych rodzajów ryzyka, 

2)

  certyfikat  asekuracyjny  –  skrócona  polisa  wystawiana  w  przypadku  posiadania  przez  ubezpieczonego  polisy 

generalnej. 

 
Inkaso  dokumentowe  (ang.  documentary  collection)  –  pobranie  przez  bank  w  zamian  za  powierzone  dokumenty 
określonej należności lub wydanie powierzonych dokumentów w zamian za zabezpieczenie przyszłej zapłaty. 
 

PRZEBIEG INKASA 

 

Eksporter

Bank eksportera

Importer

Bank importera

1

6

4

3

2

5

1a

 

1.

  Złożenie zlecenia inkasowego wraz z kompletem dokumentów. 

1a.  Przekazanie kopii faktury oraz innych dokumentów wraz z towarem. 
2.

  Przekazanie zlecenia inkasowego bankowi importera wraz z kompletem dokumentów. 

3.

  Zawiadomienie importera o wpływie dokumentów do inkasa. 

4.

  Wykupienie inkasa w zamian za dokumenty. 

5.

  Zawiadomienie o wykupieniu inkasa i przekazania należności otrzymanej od importera. 

6.

  Zawiadomienie eksportera o nadejściu należności i przekazanie mu jej. 

 
Strony inkasa i ich obowiązki: 
1)

  eksporter  (podawca)  –  złożenie  w  swoim  banku  zlecenia  inkasowego  wraz  z  kompletem  dokumentów  i 

ewentualnymi wskazówkami co do sposobu dalszego postępowania. Elementy zlecenia inkasowego: 
a)

  pełna nazwa i adres płatnika, 

b)

  rodzaj waluty i suma do zapłaty, 

c)

  forma zabezpieczenia płatności (np. trata lub gwarancja bankowa), 

d)

  specyfikacja dokumentów będących przedmiotem inkasa, 

e)

  określenie kto ponosi koszty inkasa, prowizji itp., 

2)

  bank eksportera (podawcy): 

a)

  sprawdzenie  powierzonych  dokumentów  od  strony  formalnej  i  upewnienie  się,  czy  mogą  być  przyjęte  na 

warunkach określonych w zleceniu, 

b)

  wyjaśnienie wątpliwości z podawcą, 

c)

  przesłanie dokumentów wraz z własnym zleceniem do banku pośredniczącego, 

d)

  czuwanie nad terminowym załatwieniem inkasa przez bank pośredniczący i interweniowanie w razie opóźnień 

lub innych trudności w realizacji inkasa, 

3)

  bank importera (bank pośredniczący): 

a)

  postępowanie ściśle według instrukcji banku podawcy, 

b)

  potwierdzenie bankowi podawcy otrzymania zlecenia wraz z dokumentami, 

c)

  zawiadomienie importera (płatnika) o ich nadejściu do inkasa, 

d)

  nadzorowanie  terminowego  uiszczenia  należności  przez  importera,  a  w  razie  odmowy  zapłaty  zwrot 

dokumentów inkasowych podawcy lub wydanie ich wskazanej osobie trzeciej, 

 

18 

4)

  importer (płatnik) nie jest stroną umowy o inkaso, tylko stroną w kontrakcie handlowym: 

a)

  sprawdzenie prawidłowości dokumentów od strony formalnej i merytorycznej, 

b)

  terminowe uiszczenie należności w zamian za dokumenty. 

 
Podstawy prawne: 
1)

  „Jednolite  zasady  dotyczące  inkasa”,  ostatnia  wersja  z  1996  roku,  publikacja  nr  522  Międzynarodowej  Izby 

Handlowej w Paryżu – na mocy powołania się na nie w zleceniu inkasowym, 

2)

  w razie niepowołania się na „Jednolite zasady…” warunki zlecenia inkasowego podawcy, które powinny być w pełni 

zgodne z postanowieniami kontraktu. 

 
Rodzaje inkasa: 
1)

  ze względu na sposób i termin zapłaty: 

a)

  gotówkowe (à vista, typu D/P, ang. sight collection), w którym wydanie dokumentów następuje w zamian za 

natychmiastową zapłatę, 

b)

  akceptacyjne  (terminowe,  typu  D/A,  ang.  acceptance  collection),  w  których  dokumenty  są  wydawane  w 

zamian za zaakceptowanie dołączonej do nich traty terminowej, zaś płatność następuje dopiero w terminie w 
niej ustalonym; bardzo często stosowane w transakcjach stosowanych w kredycie, 

c)

  gwarantowane (ang. guaranteed collection) – eksporter żąda gwarancji pierwszorzędnego banku, który na jej 

mocy  zobowiązuje  się  do  wykupienia  przesłanych  do  inkasa  dokumentów  w  razie,  gdy  importer  odmówi 
uiszczenia należności; całkowicie eliminuje ryzyko niewykupienia dokumentów przez importera, 

2)

  ze względu na rodzaj transakcji: 

a)

  eksportowe  –  jego  przedmiotem  są  dokumenty  reprezentujące  sprzedane  za  granicę  przez  krajowych 

eksporterów towary lub wyświadczone przez nich usługi, 

b)

  importowe – jego przedmiotem są otrzymane od zagranicznych zleceniodawców dokumenty reprezentujące 

zakupione za granicą towary lub usługi, 

3)

  z przyspieszonym trybem pobierania należności: 

a)

  inkaso przy użyciu poczty kapitańskiej – dokumenty są wysyłane do banku zagranicznego za pośrednictwem 

przewoźnika  wiozącego  towar,  który  w  porcie  przeznaczenia  przekazuje  je  bankowi  inkasującemu,  ten 
powiadamia płatnika o wpływie dokumentów do inkasa i wzywa go do uregulowania należności, 

b)

  zapłata  oparta  na  „sailing  telegram”  –  importer  dokonuje  zapłaty  po  otrzymaniu  telegraficznego 

zawiadomienia od kapitana statku o wypłynięciu statku z ładunkiem, 

c)

  inkaso  spedytorskie  –  realizowane  bez  pośrednictwa  banków;  eksporter  adresuje  towar  do  spedytora  z 

poleceniem  wydania  go  importerowi  po  przedłożeniu  przez  niego  wpłaty  do  banku  pełnej  należności 
fakturowej, 

d)

  inkaso z instrukcją telegraficzną – bank eksportera na jego zlecenie powiadamia telegraficznie bank importera 

o wysyłce  towaru  wzywając  go  do  pobrania  należności  od  importera;  dokumenty  są  przesyłane  wprost do 
importera  (z  pominięciem  banku  importera),  który  po  ich  otrzymaniu  dokonuje  zapłaty;  należność  zostaje 
następnie przekazana przez bank importera do banku eksportera. 

 

WADY I ZALETY INKASA DOKUMENTOWEGO DLA STRON KONTRAKTU 

 

 

Zalety 

Wady 

Eksporter 

 

Kredytowanie importera, co może spowodować trudności 

w finansowaniu działalności bieżącej. Ryzyko poniesienia 

poważnych strat i kosztów w razie odmowy zapłaty przez 

importera. 

Importer 

Natychmiastowe dysponowanie 

towarem po uregulowaniu należności. 
Możliwość opóźnienia zapłaty w razie 

trudności finansowych. 

Brak prawa do obejrzenia i zbadania towaru przed 

wykupieniem dokumentów (w transporcie morskim). 

19 

Zastosowanie w obrotach z zagranicą: 

1)

  forma mało skomplikowana, stosunkowo tania i nie wymagająca angażowania z góry środków finansowych (jak 

np. w przypadku akredytywy), 

2)

  szeroko wykorzystywana w praktyce, zalecana do stosowania  między stronami mającymi do siebie duże zaufanie, 

3)

  korzystna głównie dla importera, 

4)

  stroną inicjującą jest eksporter. 

 
Akredytywa  dokumentowa  (ang.  documentary  credit)  –  pisemne  nieodwołalne  zobowiązanie  banku  importera  do 

wypłacenia  lub  zabezpieczenia  zapłaty  określonej  sumy  eksporterowi  (beneficjentowi)  w  zamian  za  złożenie  przez 

niego, w sposób i na warunkach ustalonych w akredytywie, dokumentów reprezentujących towar oraz – ewentualnie 

– udowodnienie, że zostały dopełnione wszelkie wymogi, od których akredytywa uzależnia zapłatę. 

 

Cechy akredytywy: 

1)

  samoistne zobowiązanie banku (niezależnie od wykonania kontraktu), 

2)

  wyłączne  prawo  banku otwierającego  akredytywę  do wprowadzania  zmian  w jej  treści  (za  zgodą  stron w  niej 

uczestniczących), 

3)

  zobowiązanie  banku  z  tytułu  akredytywy  dotyczy  imiennie  wskazanego  beneficjenta  (tylko  w  przypadku 

akredytywy przenośnej możliwe jest przeniesienie uprawnień tego ostatniego na inne osoby), 

4)

  przedmiotem  zobowiązania  banku  jest  zapłata  sumy  w  kwocie  i  walucie  określonych  w  akredytywie  lub 

zabezpieczenie tej zapłaty (np. w formie wekslowej), 

5)

  dokonanie zapłaty lub jej zabezpieczenie następuje po spełnieniu przez beneficjenta wszystkich warunków łącznie, 

6)

  spełnienie warunków akredytywy musi być udowodnione dokumentami, których prawidłowość bank ocenia tylko 

od strony formalnej (według cech  zewnętrznych), 

7)

  dokumenty muszą być złożone w banku w terminie ważności akredytywy. 

 

Elementy akredytywy: 

1)

  nazwa i adres zleceniodawcy (importera), 

2)

  nazwa i adres beneficjenta (eksportera), 

3)

  nazwa banku otwierającego akredytywę i banku pośredniczącego, 

4)

  określenie rodzaju akredytywy, 

5)

  określenie kwoty i waluty akredytywy, 

6)

  określenie dokumentów, które mają być przedłożone przez beneficjenta, 

7)

  podstawowe dane dotyczące kontraktu, do którego odnosi się akredytywa (nazwa, ilość, opis towaru, jego cena, 

oznakowanie, baza transakcji itp.), 

8)

  określenie sposobu i miejsca zapłaty, 

9)

  określenie daty otwarcia, od której liczy się ważność akredytywy oraz terminu jej ważności, 

10)

 określenie miejsca upływu ważności akredytywy, 

11)

 stwierdzenie, czy dostawy częściowe i przeładunki są dozwolone czy nie. 

 
Strony akredytywy i ich obowiązki: 

1)

  zleceniodawca (importer): 

a)

  precyzyjne  określenie  wszystkich  elementów  akredytywy  i  uzgodnienie  ich  z  warunkami  kontraktu 

handlowego, 

b)

  zlecenie swojemu bankowi otwarcia akredytywy i przekazanie mu jej pokrycia, 

2)

  bank otwierający akredytywę (bank importera): 

a)

  wyjaśnienie wszelkich niejasności dotyczących zlecenia i przyjęcie go do realizacji, 

b)

  złożenie wiążącego oświadczenia o otwarciu akredytywy, 

3)

  bank pośredniczący (bank eksportera). W zależności od rodzaju akredytywy: 

a)

  awizowanie jej otwarcia eksporterowi (akredytywa nie potwierdzona – ang. unconfirmed, awizowana), 

20 

b)

  awizowanie jej otwarcia eksporterowi, negocjowanie dokumentów i dokonanie zapłaty w imieniu i na zlecenie 

banku otwierającego akredytywę (akredytywa nie potwierdzona negocjacyjna), 

c)

  otwarcie  akredytywy  we  własnym  imieniu,  na  warunkach  wskazanych  przez  bank  importera  (akredytywa 

potwierdzona  –  ang.  confirmed),  potwierdzenie  jej  warunków  eksporterowi,  sprawdzenie  otrzymanych  od 
niego dokumentów i dokonanie wypłaty, 

4)

  beneficjent  (eksporter):  nie  ma  żadnych  zobowiązań  z  tytułu  akredytywy,  ale  ma  prawo  żądać  zapłaty  po 

spełnieniu warunków akredytywy. 

 

TRYB REALIZACJI AKREDYTYWY 

 

3

4

5

2

3a

1

6

Importer

Bank importera

Eksporter

Bank eksportera

 

1.

 

Zlecenie bankowi importera otwarcia akredytywy. 

2.

 

Zlecenie bankowi eksportera otwarcia akredytywy. 

3.

 

Zawiadomienie eksportera o otwarciu akredytywy. 

3a.

 Wysyłka towaru. 

4.

 

Dostarczenie dokumentów towarowych i odebranie należności za towar. 

5.

 

Przesłanie dokumentów towarowych wraz z zawiadomieniem o dokonaniu płatności. 

6.

 

Wydanie dokumentów towarowych i rozliczenie transakcji. 

 
Podstawy prawne: 
1.

   „Jednolite zwyczaje i praktyka dotycząca akredytyw dokumentowych”, ostatnia wersja z 2007 roku, publikacja nr 

600 Międzynarodowej Izby Handlowej w Paryżu na mocy powołania się na nie w zleceniu otwarcia akredytywy. 

2.

  W razie niepowołania się na „Jednolite zwyczaje…” warunki zlecenia otwarcia akredytywy. 

 
Rodzaje akredytywy: 
1)

  ze względu na sposób realizacji akredytywy: 

a)

  gotówkowa  –  bank  otwierający  akredytywę  zobowiązuje  się  do  natychmiastowej  zapłaty  w  zamian  za 

dokumenty towarowe, 

b)

  dyskontowa  –  bank  zobowiązuje  się  do  skupu  zaakceptowanych  trat,  ciągnionych  przez  beneficjenta  na 

nabywcę (bank kredytuje nabywcę), 

c)

  akceptacyjna – bank upoważnia beneficjenta do ciągnięcia na siebie traty terminowej (eksporter kredytuje 

importera, a bank gwarantuje zapłatę przez swój akcept na wekslu), 

d)

  gwarancyjna – bank gwarantuje beneficjentowi, że trata terminowa ciągniona przez niego na nabywcę zostanie 

zaakceptowana  oraz  zapłacona  w  terminie  jej  wymagalności  (przy  transakcjach  realizowanych  w  kredycie 
kupieckim), 

2)

  ze względu na sposób rozliczania wypłat z akredytywy między bankami: 

a)

  kryta z góry – bank otwierający akredytywę deponuje w banku pośredniczącym całą kwotę akredytywy wraz z 

upoważnieniem do dokonywania wypłat za dokumenty; bardzo rzadko stosowana, 

b)

  kryta z dołu – płatność na rzecz beneficjenta następuje natychmiast ze środków banku pośredniczącego, który 

zwraca  się  następnie  do  banku  otwierającego  o  przekazanie  pokrycia  (przy  akredytywie  potwierdzonej  i 
negocjacyjnej) lub po przekazaniu dokumentów przez bank pośredniczący bankowi otwierającemu, zbadaniu 

21 

ich i przekazaniu pokrycia do banku pośredniczącego (przy akredytywie awizowanej), 

c)

  rembursowa  –  zawiera  upoważnienie  dla  banku  pośredniczącego  o  pokrycie  dokonanych  wypłat  z  banku 

trzeciego, 

3)

  w  zależności od rodzaju uprawnień beneficjenta: 

a)

  nieprzenośna – uprawnienia z akredytywy nie mogą być przeniesione na innego beneficjenta; zdecydowanie 

przeważa w praktyce, 

b)

  przenośna – na polecenie beneficjenta może być postawiona w części lub w całości do dyspozycji osób trzecich, 

stosowana w transakcjach, w których towar jest skupowany przez pośredników lub w których eksporter jest 
pośrednikiem między subdostawcami a nabywcą zagranicznym, 

4)

  inne: 

a)

  odnawialna  (rewolwingowa)  –  stosowana  w  transakcjach  przewidujących  sukcesywne  dostawy  towaru. 

Otwierana  na  kwotę  równowartości  pierwszej  przesyłki  (kwota  ta  zwana  jest  nawiązką)  i  automatycznie 
odnawiana przy następnych, aż do wyczerpania ogólnej sumy kontraktów (zwanej plafonem lub pułapem), 

b)

  zabezpieczająca – zawiera zobowiązanie banku otwierającego ją do zapłaty sumy określonej w akredytywie 

na pierwsze żądanie beneficjenta, w razie gdy zleceniodawca nie zapłaci w terminie lub nie wykupi w terminie 
traty beneficjenta; stosowana w krajach, w których w praktyce nie występują gwarancje bankowe (np. w USA), 

c)

  z odroczonym terminem płatności – zawiera zobowiązanie banku otwierającego ją do dokonania wypłaty 

nawet  po  terminie  płatności,  stosowana  w  kontraktach,  w  realizacji  których  bardzo  prawdopodobne  jest 
wystąpienie opóźnień, 

d)

  typu  listu  kredytowego  (L/C  lub  CLC)  –  realizowana  z  pominięciem  banku  pośredniczącego,  upoważnia 

beneficjenta  do  ciągnięcia  traty  na  bank  wystawcę,  który  zobowiązuje  się  do  wykupienia  jej  w  zamian  za 
dokumenty;  zawiera  upoważnienie  do  zdyskontowania  traty,  a  więc  eksporter  może  szybciej  uzyskać 
należność dyskontując tratę np. w swoim banku, 

e)

  z czerwoną klauzulą (zaliczkowa) – zawiera klauzulę upoważniającą bank pośredniczący do wypłacenia jej 

beneficjentowi  (eksporterowi)  zaliczki/ek  na  poczet  przyszłej  dostawy,  potrącanych  następnie  z  kwoty 
akredytywy; realizowana przez bank na rachunek i ryzyko zleceniodawcy; umożliwia sfinansowanie produkcji 
lub przygotowanie towaru przez sprzedającego za pomocą środków importera, 

f)

  wiązana  –  stosowana  w  transakcjach  kompensacyjnych,  switchowych  itp.,  wymagających  synchronizacji 

wypłat; polega na otwarciu dwóch akredytyw, które są ważne tylko łącznie, działających na tej zasadzie, że 
wpływy z jednej powinny pokrywać wypłaty z drugiej. 

 
Zastosowanie w obrotach z zagranicą – forma często stosowana, bardziej skomplikowana niż inkaso i od niego droższa, 
ale lepiej zabezpieczająca interesy eksportera (samoistność zobowiązania banku). Stroną inicjującą jest importer. 
 

WADY I ZALETY AKREDYTYWY DOKUMENTOWEJ DLA STRON KONTRAKTU 

 

 

Zalety 

Wady 

Eksporter 

Gwarancja pewnego i szybkiego otrzymania należności 

za towar. Zabezpieczenie przed jednostronnym odstą-

pieniem od transakcji przez importera. Ułatwienie sta-

rań o kredyt na sfinansowanie produkcji eksportowej. 

Możliwość regulowania zobowiązań środkami impor-

tera. 

Wysoki koszt (prowizja banku, koszty opłat 

pocztowych, telegraficznych, teleksowych itp.). 

Importer 

Zapewnia prawidłowe wykonanie kontraktu przez eks-

portera. Ułatwia uzyskanie kredytu na sfinansowanie 

importu pod przyszły eksport. 

Długotrwałe zamrożenie środków finansowych i 

związane z tym koszty. 

 
Uwarunkowania rozwoju rynku płatności detalicznych: 
1)

  tradycyjne: 

a)

  odmienność kultur i zwyczajów płatniczych w różnych regionach świata, 

22 

b)

  zróżnicowanie systemów płatności detalicznych w UE, 

2)

  nowe: 

a)

  presja regulacyjna, 

b)

  gwałtowny rozwój innowacji w obrocie płatniczym, 

c)

  pojawienie się nowych graczy na rynku, 

d)

  ewolucja oczekiwań konsumentów i ich zwyczajów płatniczych. 

 
Cechy rynku płatności detalicznych w UE: 
1)

  zróżnicowany, ale wysoki udział gotówki w codziennych płatnościach, 

2)

  odmienny zestaw najbardziej rozpowszechnionych bezgotówkowych instrumentów płatniczych, 

3)

  zróżnicowana polityka cenowa dotycząca poszczególnych instrumentów płatniczych, 

4)

  niechęć konsumentów do ponoszenia opłat za realizowane płatności. 

 
Cechy systemów rozliczeń bezgotówkowych w UE: 
1)

  odmienność struktury rodzajowej instrumentów rozliczeń bezgotówkowych: 

a)

  kraje UE-15: duży udział kart płatniczych i polecenia zapłaty w rozliczeniach, 

b)

  kraje UE-13: wysoki udział polecenia przelewu w rozliczeniach, 

2)

  odmienności dotyczące regulacji prawnych, przebiegu płatności oraz standardów technicznych wykorzystywanych 

w rozliczeniach, 

3)

  różne systemy płatności, w tym rozliczeń i rozrachunku płatności detalicznych. 

 
Regulacje wpływające na rynek płatności detalicznych w UE: 
1)

  pośrednio: 

a)

  zaostrzone wymogi dotyczące płynności banków (Bazylea III), 

b)

  regulacje związane z zapobieganiem praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dyrektywa AML/CTF), 

2)

  bezpośrednio: 

a)

  SEPA (Jednolity Obszar Płatności w Euro): 

•

  zestaw zasad i reguł nie będących aktem prawa – samoregulacja, 

•

  członkowie (bezpośredni i pośredni) EPC zobowiązali się do wdrożenia (od 2008 do 2010), 

•

  dotyczy tylko transakcji w walucie euro, 

•

  dotyczy  bezpośrednio  banków  i  pośrednio  izb  rozliczeniowych,  organizacji  kart  płatniczych,  sieci 

bankomatów, agentów rozliczeniowych, itp., 

b)

  Dyrektywa o Usługach Płatniczych (Dyrektywa PSD): 

•

  akt prawa UE, 

•

  konieczność implementacji do systemów prawnych krajów członkowskich UE do 1 listopada 2009, 

•

  dotyczy wszystkich państw członkowskich UE, 

•

  dotyczy wszystkich walut państw członkowskich, 

•

  ma stanowić fundament prawny dla SEPA, 

•

  ma zastosowanie do wszystkich uczestników rynku. 

 
Cel SEPA: zacieśnienie integracji europejskiej poprzez stworzenie innowacyjnego i konkurencyjnego rynku płatności 
detalicznych  w  euro,  co  pozwoli  na  podwyższenie  jakości  usług  płatniczych,  zwiększenie  efektywności  produktów 
płatniczych oraz stosowanie tańszych sposobów dokonywania płatności. 
 
Trzy filary SEPA: 
1)

  Europejska Rada ds. Płatności – reguły biznesowe, standardy i kierunki działań, 

2)

  Europejski Bank Centralny – wymogi i harmonogram, 

3)

  Komisja Europejska – Dyrektywa PSD. 

 

23 

Zakres przedmiotowy SEPA: 
1)

  obejmuje standardowe (masowe) płatności w walucie euro, 

2)

  dotyczy następujących instrumentów płatniczych: 

a)

  polecenie przelewu, 

b)

  polecenie zapłaty, 

c)

  karty płatnicze. 

 
Przyczyny opóźnienia w migracji na instrumenty SEPA: 
1)

  brak pewności odnośnie konieczności migracji, 

2)

  brak zachęt do rozwoju zaawansowanych produktów SEPA, 

3)

  niechęć do inwestycji spowodowanej trudnościami pionierów, 

4)

  brak świadomości i zaangażowania po stronie użytkowników, 

5)

  kryzys finansowy zniechęcający do inwestycji. 

 
Cele PSD: 
1)

  usunięcie barier dla transgranicznych produktów SEPA, 

2)

  zwiększenie konkurencji między podmiotami, które świadczą usługi płatnicze, 

3)

  zwiększenie zaufania konsumentów do nowoczesnych instrumentów płatniczych, 

4)

  harmonizacja przepisów prawnych w UE w zakresie usług płatniczych, 

5)

  umożliwienie automatycznego przetwarzania zleceń płatniczych, czyli tzw. Straight Through Processing – STP. 

 
Docelowa sytuacja na rynku płatności detalicznych w UE: 
1)

  wspólne rozwiązania z opcjami dodatkowymi, 

2)

  wspólne główne instrumenty płatnicze i praktyki, jednolite spójne standardy, zharmonizowane prawa związane z 

ochroną konsumenta, 

3)

  zwiększona interoperacyjność, 

4)

  harmonizacja i konsolidacja, 

5)

  zwiększona efektywność i redukcja ryzyka. 

 
Konsekwencje dla konsumenta: 
1)

  będzie  miał  możliwość  dokonywania  każdej  płatności  z  jednego  rachunku,  z  wykorzystaniem  jednolitych 

instrumentów i formatów w ramach UE, 

2)

  będzie mógł posługiwać się instrumentami płatniczymi traktowanymi identycznie w całej Europie, 

3)

  w każdym kraju będzie miał takie same prawa i standardy, 

4)

  będzie mógł efektywniej korzystać z usług płatniczych przy mniejszym ryzyku. 

 
Innowacje w obrocie płatniczym: 
1)

  produktowe – nowe instrumenty płatnicze: 

a)

  m-płatności (płatności mobilne): 

•

  płatności,  w  przypadku  których  dane  i  wskazówki  (instrukcje)  dotyczące  płatności,  są  przekazywane  i 

potwierdzane  przy  wykorzystaniu  mobilnych  urządzeń  i  technologii  umożliwiającej  komunikację  i 
transmisję  danych  (np.:  IVR,  NFC)  między  konsumentem  i  dostawcą  usług  płatniczych  w  transakcjach 
zakupu on-line lub off-line fizycznych lub cyfrowych dóbr/usług, 

•

  dzielą się na dwie grupy: 

⇒

  płatności bezstykowe (wykorzystujące technologie NFC oraz Bluetooth), w przypadku których płacący 

i odbiorca płatności (lub jego terminal) znajdują się w tym samym miejscu, 

⇒

  płatności zdalne (za pośrednictwem urządzenia wyposażonego w klawiaturę lub ekran dotykowy), w 

przypadku których warunek ten nie musi być spełniony, 

 

24 

b)

  e-płatności: 

•

  płatności,  w  przypadku  których  dane  i  wskazówki  (instrukcje)  dotyczące  płatności,  są  przekazywane  i 

potwierdzane  on-line  (przez  Internet)  między  konsumentem  i  dostawcą  usług  płatniczych  podczas 
transakcji zakupu fizycznych lub cyfrowych dóbr/usług i internetowego sprzedawcy, 

•

  nie ma znaczenia rodzaj urządzenia ani technologii umożliwiających dostęp do Internetu, 

•

  nie obejmują rozliczeń przeprowadzanych za pośrednictwem internetowych rachunków bankowych czy 

elektronicznego opłacania rachunków (EBPP), 

•

  przykłady: niebankowe serwisy płatności wirtualnych takie jak np.: PayPal (USA), MoneyBookers, NoChex 

(Wielka Brytania), PayMate (Australia), 

2)

  procesowe – dotyczące sposobu dokonywania płatności. 

 
Alternatywni dostawcy usług płatniczych: 
1)

  tradycyjny detaliści – zwłaszcza sieciowe supermarkety (konkurencja dla banków w obszarze kart kredytowych), 

2)

  dostawcy m-płatności – głównie operatorzy komórkowi, 

3)

  dostawcy e-płatności – serwisy płatności wirtualnych: 

a)

  samodzielne – np.: PayPal czy MoneyBookers, 

b)

  uruchamiane przez sprzedawców internetowych – np.: Google Checkout czy Amazon Checkout. 

 
Zalety i wady alternatywnych usług płatniczych: 
1)

  zalety: 

a)

  oni i ich produkty w wyższym stopniu zaspokajają potrzeby klientów odnośnie szybkości i prostoty rozliczenia, 

b)

  relatywnie wysoki poziom ochrony przed nadużyciami, 

c)

  szybsze i prostsze procedury dotyczące zwrotów czy reklamacji, 

2)

  wady: 

a)

  możliwość  wystąpienia  ryzyka  bankructwa  oraz  innych  rodzajów  ryzyka  (operacyjne,  płynności,  reputacji, 

systemowe, prawne, itd.), 

b)

  niedostateczny poziom bezpieczeństwa płatności. 

 
Ewolucja oczekiwań konsumentów i ich zwyczajów płatniczych: 
1)

  wzrost wymagań konsumentów odnośnie usług płatniczych i sposobu ich realizacji, 

2)

  oczekują  oni,  że  będą  one:  szybsze,  tańsze,  bezpieczniejsze,  łatwiejsze  do  wysyłania  i  odbioru  oraz  lepiej 

dopasowane i zintegrowane z ich systemami. 

 
Czynniki wpływające na preferencje płatnicze: 
1)

  cechy transakcji (kwota, miejsce płatności, rodzaj wydatku, itp.), 

2)

  cechy  socjo-demograficzne  płacącego  (np.:  osoby  poniżej  24  i  powyżej  55  roku  życia  oraz  osoby  bezrobotne 

preferują gotówkę zaś skłonność do płacenia kartą rośnie wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia i dochodu), 

3)

  relatywny koszt użycia poszczególnych form zapłaty, 

4)

  indywidualne preferencje. 

 
Najnowsze trendy na rynku płatności detalicznych w UE: 
1)

  płatności bezgotówkowe zastępują płatności gotówkowe, 

2)

  płatności elektroniczne zastępują płatności oparte na dokumentach papierowych (np. czeki), 

3)

  samoobsługa zastępuje tradycyjną bankowość opartą na sieci oddziałów, 

4)

  korzystanie z bankomatów jest rzadsze z uwagi na częstsze płacenie kartą.