ANTYK

 

Biblia
 

●

Księga Rodzaju – poemat o stworzeniu świata i człowieka

●

Psalmy – liryczny utwór o charakterze modlitewno-hymnicznym; mogą być: błagalne, dziękczynne, pochwalne, 
królewskie, patriotyczno-religijne i mądrościowe;

●

Księga Hioba – sens niezawinionego cierpienia, bólu wpisanego w ludzką egzystencję. Hiob zostaje poddany 
próbie, która wynikła z zakładu Boga i szatana. Problem cierpienia i sprawiedliwości Bożej.

●

Pieśni nad Pieśniami – poemat miłosny który jest dialogiem między Oblubienicą i Oblubieńcem; mówi o 
nawróceniu i powrocie narodu-oblubienicy do łaski po wielu niewiernościach;

●

Księga Koheleta – autor zastanawia się nad sensem życia, nad istotą ludzkiej egzystencji (‘Marność nad 
marnościami i wszystko marność’)

●

Apokalipsa św.Jana – wizje wydarzeń towarzyszących końcowi świata i wyjaśniające sens dziejów;

 
Mitologia
 

●

Iliada (Homer)

●

epopeja

●

spisana pod koniec VI w. W Atenach

●

pisany wierszem

●

ukazuje losy wybranej grupy bohaterów na tle przełomowych wydarzeń dla jakiegoś narodu;

●

cały utwór napisany jest językiem podniosłym, poważnym;

●

narrator wszechwiedzący, wszechobecny, obiektywny; opisy realistyczne i dokładne, statyczne i 
dynamiczne;

●

AKCJA : obejmuje 40 dni ostatniego dziesiątego roku oblężenia Troi;

●

BOHATEROWIE : 

                                      Achilles – heros, ambitny i niezależny, w walce     bezwzględny i okrutny;
                                      Hektor – odważny, waleczny, świetny rycerz i kochający syn;   heros, ale jest postacią 
wzruszającą, zadziwia swoja bohaterską postawą;
                                     Grecy i ich życie – wielki zbiorowy bohater; wojownicy, odważni, waleczni;
 

●

Odyseja (Homer) 

●

powstałą ok. roku 800 r.p.n.e

●

opisuje dzieje Odyseusza, króla Itaki, uczestnika wojny trojańskiej

●

Odys – wymyślił podstęp w postaci KONIA TROJAŃSKIEGO, który doprowadził do upadku Troi; 
naraził się tez Posejdonowi oślepiając jego syna, dlatego tez musiał tułać się przez 10lat po morzach i 
oceanach nie mogąc dostrzec do Itaki do swojej zony Penelopy

●

Odyseusz uosabia archetyp tułacza;

 

●

Król Edyp (Sofokles)

●

gatunek literacki – dramat (tragedia) – 3jedności – czasu, miejsca i akcji;

●

podstawowa cecha – uwikłanie bohatera w nierozwiązywalny konflikt; fabułę stanowi jeden wątek; 
3dzielność dramatu: prolog, epejsjodony i epilog;

●

IRONIA TRAGICZNA – polega na tym, że wszystkie czyny bohatera, wbrew jego woli i świadomości, 
pchają go do klęski;

●

KATHARSIS – rodzaj duchowego oczyszczenia, jakiego doznaje widz po obejrzeniu przedstawienia;

●

AKCJA : czasy mityczne, Teby, gdzie panuje Król Edyp;

●

BOHATEROWIE : 

                                      Edyp –objął tron po Lajosie; mądry, rozsądny władca, kochany przez lud, jednak po 
kilku latach jego panowania spadają na miasto nieszczęścia; nazywa siebie zakałą, nędznikiem i opuszcza 
miasto;
                                      Kreon – szwagier Edypa, brak Jokasty; zarzuty Edypa jakoby miał przeciwko niemu 
spiskować, bardzo go dotykają;
                                      Jokasta – żona Edypa; stara się uspokoić męża, pociesza go; popełnia samobójstwo, 
gdyż wiedziała co się wydarzy;
                                     Tyrezjasz – on odkrywa prawdę przed Edypem
                                     Chór Teb – zatroskany o los Teb;
                                     Sługa Lajosa – mówi prawdę Edypowi , w którą Edyp nie chciał wierzyć 
Tyrezjaszowi;
                                     Posłaniec z Koryntu – pasterz , który zaniósł niemowlę na dwór władcy Koryntu 
(Edypa) i który przybywa by potwierdzić prawdę o pochodzeniu Edypa;
 

●

Antygona (Sofokles)

●

także tragedia, więc ma podobne cechy jak ‘Król Edyp”

●

jej tragizm wynika z KONFLIKTU DWÓCH RÓWNORZĘDNYCH RACJI; mimo, że bohaterowie sami 
decydują o swoim losie, to jednak każda decyzja, której dokonają, okaże się zła;

●

Wybrane mity

●

Powstanie świata i bogów – świat wyłonił się z chaosu; z niego też wyłoniła się 1-a para bogów: Gaja 
– ziemie i Uranos – Niebo; siedzibą bogów jest góra Olimp w której mieszkało 12 głównych bogów; 
przywódca był Zeus;

●

Prometeusz – on ulepił człowieka z ‘gliny pomieszanej ze łzami’ i dał mu duszę; z Prometeuszem 
najczęściej wiąże się 1-e powstanie człowieka; dalej z miłości do ludzi, podarował im ogień, a tym 
wywołał gniew bogów na siebie i został ukarany; postawa bohatera jest określana jako humanitarna, 
pełna miłości do człowieka i gotowości poświęcenia się za niego;

 
 

ŚREDNIOWIECZE

 

●

Bogurodzica

●

polska pieśń religijna, zabytek liryki i języka polskiego;

●

tradycja przypisała autorstwo Św. Wojciechowi

●

czas powstania do dziś trudny do określenia-prawdopodobnie powstała ok. Xw.(1-a część), a ostateczna 
wersja z wieku XVw.

●

Uważa się ze jest związana z okresem panowania dynastii Jagiellonów;

●

Według kronik J.Długosza była patriotyczną pieśnią polskiego rycerstwa; służyła jako hymn 
koronacyjny królów, jakoby hymn polski; z końcem dynastii została pieśnią kościelną;

●

Bogurodzica inspirowała później poetów romantyzmu;

 

●

Lament Świętokrzyski

●

inaczej np.: Posłuchajcie, bracia miła

●

utwór anonimowy

●

prawdopodobnie jest to fragment średniowiecznego misterium o męce Pańskiej;

●

jest to pełen bólu monolog cierpiącej Matki Boskiej;

 

●

Legenda o św. Aleksym

●

opisuje życie i śmierć świętego – wiersz hagiograficzny

●

Aleksy to syn bogatego rodu, który odrzucił wszystkie ziemskie uciechy: majątek, małżeństwo, 
wybierając egzystencję żebraka; żyje on modlitwą i jamłużną, żyje w nędzy i poniżeniu w progach 
własnego domu; 

●

Legenda należy do nurtu literatury PARENETYCZNEJ – której celem jest ukazanie wzoru osobowego 
do naśladowania przez odbiorców;

●

Śmierci ascety, towarzyszyły niezwykłe cuda, które miały uświadomić rodzicom i całemu miastu, że 
nędzarz, który żył między nimi był święty;

 

●

Pieśń o Rolandzie

●

najstarszy francuski epos rycerski

●

należy do średniowiecznych pieśniach o chwalebnych czynach, a tematycznie związany z wyprawami 
władcy Franków Karola Wielkiego;

●

Roland, jeden z dowódców wojsk władcy, jest głównym bohaterem; jest on symbolem średniowiecznego 
rycerza- uosabia jago etos, kodeks honorowy, wierność religii chrześcijańskiej;

●

Śmierć Rolanda na polu bitwy, zostaje ukazana zgodnie ze średniowieczną sztuką umierania; rycerz w 
ostatnich chwilach modli się do Boga i do świętych patronów rycerzy, myśli kieruje ku władcy, próbuje 
złamać swój miecz, aby nie dostał się w złe ręce, a ku kresu swej wędrówki, na wzgórzu zwraca się 
twarzą w stronę ojczyzny; śmierć jego zostaje pomszczona przez cesarza;

 

●

Dzieje Tristana i Izoldy (oprac. J. Bédier)

●

epos

●

GENEZA : tzw. Miłość dworska – zgodnie z której wzorcem rycerz był gotów poświęcić dla damy serca 
wszystko, co miał, nawet rycerski honor;

●

Ogółem – Tristan i Izolda byli sobie przeznaczeni, jednak nie mogli ze sobą spędzić życia; jest to miłość 
nieszczęśliwa;

●

BOHATEROWIE : 

                                        Tristian – jego imię znaczy ‘ smutek’; jest to ideał rycerza, jednak pod wpływem 
miłości do Izoldy łamie zasady honoru i rycerza prawości; był szlachetny, waleczny, honorowy, dzielny 
itp.itd., wzór cnót rycerskich, dobry przyjaciel, staje w obronie słabszych i pokrzywdzonych; po wypiciu 
napoju miłosnego rycerz totalnie wariuje; łamie wszelkie zasady, oszukuje, staję się okrutny dla tych co 
stają mu na drodze spotkania z Kochanką, jest przekonany o swojej niewinności; ma na względzie dobro i 
szczęście Izoldy, ale jednocześnie gubi siebie i ją oraz niepotrzebnie krzywdzi inną kobitę;
                                       Izolda Złotowłosa – córka króla Irlandii; przeznaczona na żonę króla Marka w 
imieniu którego Tristan zabił smoka; Izolda też wypija napój i pałają do siebie od tego momentu wielką 
miłością; mimo uczucia do Tristiana zostaje żoną Marka; jest szaleńczo zakochana co prowadzi do 
oszukiwania męża, a także pała wielką zazdrością o Tristana; w imię miłości cierpi chłód i niewygody, a 
podczas nieobecności Kochanka pogrąża się w rozpaczy i smutku; tak jak Tristan nie widzi nic złego w 

swoim postępowaniu; gdy Tristan już umarł Kochanka układa się przy Ukochanym, modli się i oddaj ducha;
                                     Król Marek – pan zamku Tyntagiel; wuj Tristana, prawy i sprawiedliwy; nie jest 
szczęśliwy z Izolda, gdyż wie o miłości żony do Tristana; reprezentuje ideał władcy i seniora: poważny, 
stateczny, opanowany, rozsądny, rozważny, kocha Tristana i Izoldę, łatwo im przebacza, dba o swój honor, 
sprawiedliwy i dobry pan, który ukrywa swe uczucia;
                                    Morhołt – rycerz irlandzki; przybył do Kornwalii po coroczny haracz (300dziewcząt i 
chłopców); poległ w pojedynku z Tristanem, ale ten zranił go zatrutym mieczem; Tristan wypłynął na morze i 
dotarł do Irlandii, gdzie Izolda, znająca zioła i leki, wyleczyła rycerza;
                                 Izolda o Białych Dłoniach – irlandzka królewna, która została żoną Tristana, była 
bardzo nieszczęśliwa, gdyż odkryła, że mąż jej nie kocha. Zemściła się, mówiąc umierającemu Tristanowi, 
ze Izolda nie przyszła się z nim pożegnać (a co było nieprawdą), a pod wpływem tej wieści Tristan zmarł nie 
pożegnawszy się z Ukochaną;
                               Kaherdyn – przyjaciel Tristana, który oddał mu za żonę swoją siostrę;
●

AKCJA : wczesne średniowiecze; akcje rozgrywają się w wielu miejscach (np. Kornawalia, czy 
Tyntagiel)

 

●

Boska Komedia (Dante Alighieri)

●

synteza kultury średniowiecza i zapowiedź renesansu

●

autor wykorzystał motyw wędrówki w zaświatach, by jednocześnie zabrać głos w sprawach ziemskich; 
podejmuje również dyskusję na temat dobra i zła, ludzkiej kondycji w świecie oraz tajemnicy bytu w 
zaświatach; symboliczna wędrówka ma głęboki, alegoryczny sens;

●

przewodnikiem Dantego po zaświatach (piekle i czyśćcu) jest duch Wergiliusz;

●

poemat składa się z trzech części: Piekła, Czyśćca i Raju; każda z nich odróżnia się swoistym nastrojem, 
kolorytem, ich mieszkańcy są zindywidualizowani;

●

z księgi PIEKŁO – emanuje nastrój grozy i ponurej tajemnicy; opisy mąk  piekielnych obfitują  w obrazy 
budzące grozę  i przerażenie; podział na 9 okręgów;

●

w CZYŚĆCU – który znajduje się na wzgórzu Jerozolimy, pokutują dusze mniej grzeszne; podobnie jak 
piekło jest podzielony na 9 rejonów;

●

do RAJU – Wirgiliusz nie ma prawa wstępu; odtąd Dantemu towarzyszy Beatrycze, autentyczna 
niespełniona miłość poety; wizja raju to odtworzenie kosmosu opisanego przez starożytnego uczonego 
Ptolemeusza, który wszechświat też dzieli na 9 sfer; najwyższa jest siedziba Boga, mająca kształt białej 
róży, mistycznego kwiatu;

●

dzieło Dantego charakteryzuje wizyjność i symbolizm, połączenie realistycznych opisów z poetyką snu i 
fantastyką; przesycone jest filozofią i mistycyzmem;

 
 

RENESANS

 
 

●

Makbet (W.Szekspir)

●

jest to utwór historyczny z dziejów średniowiecznej Szkocji; dramat

●

CZAS AKCJI : obejmuje całe panowanie Makbeta czyli 1039-1056 (17lat); w czwartym akcie miejscem 
akcji jest Anglia, zaś w reszcie utworu Szkocja;

●

BOHATEROWIE : 

                                      Makbet – wódz wojsk szkockich; mężny, odważny, umie podejmować szybkie i 
trafne decyzje, ma opinie honorowego żołnierza i nieskazitelnego szlachcica; Makbet bardzo chce zostać 
królem, co wykorzystuje jego żona, nakłaniając go do zbrodni, jego kuzyna Dunkana – króla; mimo to jednak 
Makbet nie potrafi powstrzymać rządzy władzy i dopuszcza się tego haniebnego czynu; zbrodnia ciągnie za 
sobą kolejne zbrodnie..a Makbet popada w końcu w obłęd, ma halucynacje; mimo to Makbet cały czas ma 
wolną wole i to od niego zależy jaką decyzje podejmie i co będzie dalej; wybiera jednak szlak zbrodni, co i 
jego samego prowadzi do śmierci; jego śmierć nie jest tylko karą dla niego samego, ale także wyzwoleniem 
od jego obsesji i ostatecznym zakończeniem pasma zbrodni; zginął z ręki Makdufa;
                                      Lady Makbet – charakteryzują ją wyjątkowo silne namiętności; jest kobietą 
zdecydowaną, wie czego chce; równie silnie kocha jak i nienawidzi; jako żona jest czuła, troskliwa, 
opiekuńcza, bardzo lojalna wobec męża; głęboko przeżywa swoje niespełnione macierzyństwo- śmierć jej 
dziecka zostaje niewyjaśniona; perspektywa zostania królową całkowicie ją zaślepia; najpierw nakłania męża 
do zbrodni, później go chroni, ewidentnie jest silniejsza psychicznie, zachowuje zimną krew i opanowanie; 
jednak szaleństwo jakie ją dotyka jest jeszcze gorsze od Makbeta; jest ono wynikiem osobistych klęsk, 
niespokojnej natury, samotności, tragicznego macierzyństwa, tłumienia uczuć i popędów, które w końcu dają 
o sobie znać; popełnia samobójstwo, ginie jako samotna i nieszczęśliwa kobieta;
                                    Czarownice – ukazują się Makbetowi i Bankowi (przyjaciel którego Makbet też zabija) 
i przepowiadają pierwszemu królewską władzę, a drugiemu spłodzenie królów; są dziwaczne, wychudzone, 
odrażające, mają długie brody, nawet nie wiadomo czy na pewno to były kobiety; właśnie w tych czasach 
odbywały się polowania na czarownice co wykorzystał Szekspir, a przecież słów czarownic nie można 
było nie traktować poważnie; przepowiadają przyszłość lecz bardzo niejasno, ujawniając w tym swoja 
przewrotność, złośliwość i zwodniczość; ich słowa są wieloznaczne  dlatego można je różnie interpretować; 
można je uważać za symbol zła drzemiącego w Makbecie lub drzemiącego na świecie; 

 

●

Żywot człowieka poczciwego (M.Rej)

●

wydany pod koniec życia pisarza utwór jest częścią większego traktatu ‘Zwierciadło’ (1567-1568)

●

ten gatunek służył zobrazowaniu wzorców moralnych do naśladowania – tu ideału szlachcica ziemianina;

●

utwór ten został starannie przygotowany, jakby z założenia autora miał zostać świadectwem jego życia i 
pracy;

●

składa się z 3 ksiąg – każda to oddzielny etap życia : młodość, lata dojrzałe i starość;

●

1-a księga : jest o wychowaniu

●

2-a księga : obraz człowieka jako istoty społecznej

●

3-a księga : podsumowuje ostatni etap życia ludzkiego

●

bohater jest w 3-ch perspektywach : człowiek – świat, czł – społeczeństwo, czł- własne ja;

●

pouczający charakter utworu podkreślają liczne rady;

●

jeden z najbardziej znanych fragmentów jest opis życia na wsi w czterech porach roku;

 

●

Fraszki (J.Kochanowski)

●

fraszka – drobny utwór poetycki, często o charakterze żartobliwym, opartym na dowcipnym pomyśle, 
błyskotliwej idei;

●

w tych krótkich wersach autor zawarł filozofię życia pozwalając dopatrzyć się sensu w tym co może 
wydawać się absurdalne z pozoru;

●

podkreślił wartości takie jak: umiar, przyjaźń, cnota, radość życia, miłość, wiara;

●

możemy je podzielić na : religijne, filozoficzne, patriotyczne, obyczajowe, biesiadne i miłosne;

●

z fraszek wyłaniamy mądrość życiową;

●

PRZYKŁADY : 

●

‘ Do gór i lasów’ – autobiograficzna; wspomnienia poety z odbytych podróży, wizerunki poety; 
zwraca się w formie apostrofy do gór i lasów;

●

‘ Do fraszek ‘ – deklaracja ideowo-artystyczna poety; mówi, iż celem fraszek jest wymienianie i 
unaocznianie ludzkich wad i złych występków;

●

‘ O żywocie ludzkim ‘ – tematyka filozoficzna; to refleksja nad absurdem życia w tonie 
ironicznym; 

●

‘ Na nabożną ‘ – poetycka kpina z dewocji i ludzkiej obłudy;

●

‘ Na dom w czarnolesie ‘ – wielka apostrofa o bezpośrednim zwrocie do Boga; prosi o 
błogosławieństwo dla podmiotu lirycznego; autor prezentuje swoją własną hierarchię wartości;

●

‘ Na lipę ‘ – fraszka refleksyjna; pod tytułową lipą kryją się myśli samego autora; przesłanie – 
ciesz się drobnymi przyjemnościami, bo to często one decydują o sensie życia;

●

we fraszkach ukazany jest obraz życia w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej;

 
 
 

●

Pieśni (J.Kochanowski)

●

jest to gatunek liryki, korzeniami sięgające do antyku;

●

WYRÓŻNIAMY : patriotyczne, refleksyjne, filozoficzno-refleksyjne, erotyczne, religijne, biesiadne, 
historyczne, pochwalne i żałobne;

●

Pierwsze wydanie pieśni ukazało się dopiero po śmierci poety w 1586;

●

PRZYKŁADY :

●

Hymn ‘ Czego chcesz od nas Panie...’ – w utworze artysta kreśli renesansową wizję boga jako 
doskonałego architekta, a także dobrego ojca do którego człowiek zwraca się z prośbą o opiekę;

●

Pieśń XIV ks. II (‘Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie..’) – słowa są skierowane do władców 
i wszystkich tych którzy stoją na czele narodu; jest ku ich przestrodze; mają troszczyć się o 
wszystkich ludzi i zajmować się państwem, a nie myśleć o swoich prywatnych sprawach;

●

Pieśń IX ks. I (‘Chcemy być sobie radzi..’) – o charakterze refleksyjnym; pisze, iż przyjęcie 
stosownej filozofii życia może uchronić człowieka przed zbłądzeniem i pozwala wypełnić swoje 
przeznaczenie; promuje Carpe Diem;

●

Pieśń V ks. II (‘Pieśń o spustoszeniu Podola’) – to patriotyczny utwór inspirowany 
autentycznym wydarzeniem historycznym – najazd tatarski na Podole; autor usiłuje obudzić 
sumienia rodaków; apeluje o poświęcenie dla ojczyzny, chce doprowadzić do tego by lud 
zapobiegł jeszcze większym nieszczęściom, które mogą spotkać kraj;

●

Pieśń świętojańska o Sobótce – jest to cykl (12 pieśni) przede wszystkim jednak poematem o 
pieśni, która przechowuje zakazy i nakazy oraz potrafi człowieka pocieszyć i zabawić; jest to 
pochwała życia wiejskiego, ukazanego jako swoista Arkadia – sielska natura, uczciwe życie 
prostego ludu, urodzajność sadów i ogrodów, dostatek zagród, a w domu dobra żona, gromadka 
dzieci i pokolenie dziadków – wielka miłość J;

 

●

Treny (J.Kochanowski)

●

jest to cykl 19 żałobnych wierszy poświęcony zmarłej córce poety Urszulce (1578)

●

autor pisze przede wszystkim o bólu i kryzysie wyznawanych przez siebie wartości, szydzi z mądrości, 
która według niego miała go uchronić przed rozpaczą; dostrzega on chaos i niesprawiedliwość panującą 
na świecie;

●

rozpaczliwie szuka zmarłej, by ostatecznie zwątpić w jej istnienie, a także istnienie Boga;

●

treny Kochanowskiego to dramat filozofa, chrześcijanina i ojca;

●

ostatni tren XIX przynosi uspokojenie; jest on napisany w konwencji snu w którym widzi zmarłą córkę 
na rękach także zmarłej żony; otrzymuje tu napomnienie od żony by znał umiar w rozpamiętywaniu 
swojego cierpienia i znosił swój los po ludzku;

 
 

BAROK

 

●

Świętoszek (Molier)

●

wydarzenie rozgrywa się w latach 60. XVII w. ,w  Paryżu  w domu francuskiego mieszczanina, Orgona; 
autor zachował w tej komedii jedność czasu i miejsca akcji;

●

BOHATEROWIE : 

                                       Świętoszek (Tartuffe) – mężczyzna w średnim wieku, prawdopodobnie o mało 
atrakcyjnym wyglądzie, ale posiada niebywałą umiejętność przekonywania, a także ma niepospolity tupet; 
jest bezwzględny, uparty, bezkrytyczny i jest obłudnikiem; rozbija rodzinę Orgona i doprowadza do nędzy; 
potrafi on wybierać osoby które wie, że mu ulegną; doskonale udaje osobę pobożną; w rzeczywistości 
jest dewotem i hipokrytą; jest to człowiek przewrotny, mistrz mistyfikacji, genialny oszust i bezwzględny 
niegodziwiec;
 
 
 
 
 
 
                                      Orgon – przeciętny francuski mieszczanin; do czasu kiedy nie pojawił się Świętoszek 
jest szczęśliwym ojcem rodziny, kochającym mężem, mądrym i uczciwym człowiekiem, który dba o swoich 
bliskich; Świętoszek sprawił iż poglądy Orgona drastycznie uległy zmianie; w tym momencie okazuje 
się ufnym, naiwnym i zbyt łatwowiernym; Tartuffe ma na niego nieograniczony wpływ; Orgon zaczyna 
go traktować jako najważniejszą osobę w życiu; daje się zaślepić; pozwala sobą manipulować; pragnie 
by ktoś przedstawił mu właściwy, doskonały ‘program życiowy’; Tartuffe staje się dla niego mistrzem i 
nauczycielem; pod koniec komedii Orgon powraca do swojej pierwszej roli, ale to nie on głównie się do tego 
przyczynił;
                                    Pani Pernelle – to matka Orgona; jako najstarsza w rodzinie cieszy się dużym 
szacunkiem; jest uciążliwą dewotką, która wykorzystuje swój autorytet w złych celach; tak samo pod 
wpływem Tartuffe staje się fanatyczna, zaślepiona i bezkrytyczna;
                                   Elmira – wzorowa żona, piękna, zadbana, pełna wdzięku, która docenia wartość 
własnego małżeństwa; nie daje się uwieść Świętoszkowi; odkrywa szybko zamiary Tatruffe i dąży do 
zdemaskowania jego niecnych zamiarów; jest odważna, sprytna, przebiegła; ma swój honor i kieruje się 
zasadami; troszczy się o dzieci tym bardziej, gdyż wie do czego chce doprowadzić mąż (wydać córkę 
Mariannę za Tartuffe);
                                  Damis – syn Orgona; kocha, szanuje ojca ale także widzi zaślepienie ojca i otwarcie 
przeciw temu się buntuje; w efekcie ojciec go wydziedzicza; to właśnie Damis odkrywa zamiary wobec 
Elmiry i natychmiast podejmuje decyzję o zemście;
                                 Marianna – córka Orgona; zakochana w Walerym, dlatego decyzja ojca o ożenku jest 
dla niej niezrozumiała i bolesna; traci szacunek i zaufanie do ojca; widzi, iż nie jest już dla niego ważna; 
nienawidzi Tartuffe i dlatego też nie ma oporów przez otwartą walką z nim;
                                Doryna – pokojówka Elmiry; wzór służącej – wierna, uczciwa, dba o dobro rodziny; 
zachowuje przytomność umysłu, przejrzała Tartuffe i otwarcie z niego drwi; potrafi zdemaskować jego 
obłudę i szydzić z udawanej pobożności; jej zdanie liczy się w domu Orgona; mówi wprost i ma większą 
siłę przekonywania niż Elmira; ma tupet i nie waha się przed wyrażaniem swoich myśli – próbuje odwieść 
Orgona od pomysłu małżeństwa; stara się opiekować wszystkimi domownikami, jest mądra  i szlachetna;
 

●

Wiersze, sonety (Jan Andrzej Morsztyn)

●

‘ Do trupa ‘ :

●

jest to sonet

●

oparty na pomyśle, który polega na zestawieniu sytuacji w jakiej 

znajduje się człowiek żyjący z sytuacją osoby zmarłej;

●

to monolog osoby żyjącej – zakochanej, do zmarłego – 

tytułowego trupa;

●

jak to w sonetach bywa da się go podzielić na dwie części : 1) 

– podmiot liryczny porównuje stan duszy zakochanego do stanu w jakim znajduje się nieboszczyk; 2) – 
różnice między nimi; końcową myślą jest paradoksalne stwierdzenie, że sytuacja zmarłego jest lepsza bo 
on nic nie czuje, a zakochany dalej cierpi;

●

‘ Niestatek’ :

●

wiersz zbudowany na zasadzie kontrastu;

●

występuje tu anafora (powtórzenie tego samego wyrazu 

lub wyrażenia, na początku wersu) jest to słowo – „prędzej”; autor wylicza szereg paradoksów, aby 
ostatecznie zaskoczyć czytelnika puentą (iż najmniej prawdopodobne na świecie jest to, że kobieta 
będzie wierna)

●

‘ Do Panny’ :

●

tematem jest obojętność dziewczyny, która jest powodem 

zmartwienia podmiotu lirycznego;

●

spiętrzając osobliwe porównania (hiperbola), próbuje oddać 

twardość jej serca;

●

formalną zasadą porządkującą jest anafora – tu powtarzanie 

podobnie brzmiących wyrazów na początku każdego wersu;
 
 

●

Wiersze (Daniel Naborowski)

●

‘Marność’ :

●

wyraża przekonanie o marności doczesnego świata (motyw z 

księgi Koheleta);

●

w kontraście znajduje się zawołanie do podmiotu lirycznego do 

korzystania z ziemskich rozkoszy;

●

autor dochodzi do wniosku, że jeśli zachowuje się w tym 

wszystkim umiar, nie jest to postawa godna potępienia;

●

autor głosi, że gdy się żyje zgodnie z  własnym sumieniem, 

można ocalić duszę i przestać się obawiać śmierci;

●

‘Krótkość żywota’ :

●

kolejny utwór barokowy w którym widoczna jest fascynacja 

upływem czasu, nicością, śmiercią;

●

nawiązuje do średniowiecznego motywu – memento mori;

●

autor głosi, iż nic nie trwa wiecznie, nic się nie powtarza, 

wszystko przemija, a człowiek według podmiotu lirycznego, okazuje się być przechodniem w świecie, 
który trwa wiecznie;

 
 

OŚWIECENIE

 

●

Satyry i hymn ( Ignacy Krasicki)

●

SATYRY :

●

‘ Pijaństwo’ :

●

znakomite studium psychologiczne człowieka 

uzależnionego, próbującego za każdym razem się usprawiedliwiać; to krytyka jednej z głównych polskich wad;

●

odtwarza sarmacką kulturę picia i wskazuje na jej 

najważniejsze cechy: szukanie nawet najmniejszej okazji do wypicia, brak umiaru, alkohol – lekarstwo na 
wszystko, przeradzanie się dyskusji politycznych przy kieliszku w bójki;

●

pod koniec następuje pochwała trzeźwości;

 

●

‘Żona modna’ :

●

zaliczana do utworów obyczajowych;

●

powiada o szlachcicu ziemianina, któremu zachciało się 

żony z miasta;

●

po ślubie okazało się że żona hołduje nade wszystko 

najnowszej modzie i życiu ponad stan

●

autor śmieje się z głupoty męża, który spełnia 

wszystkie zachcianki żony, ale także wytyka kobietom Polkom, rozrzutność i bezmyślne papugowanie 
zagranicznych wzorców;

 

●

‘Do króla’ :

●

forma przypomina naganę, choć w rzeczywistości 

jest pochwałą króla, będącego w opinii szlachty człowiekiem zbyt mądrym, zbyt młodym, nie pochodzącym z 
królewskiego rodu i Polakiem; król S.August Poniatowski;

●

to typ satyry politycznej na przeciwników króla, a która 

obniża małość i głupotę ich argumentów; podmiot liryczny – sarmata;
 

 

●

‘Świat zepsuty’ :

●

autor dokonuje diagnozy współczesności – cnotę 

przodków przeciwstawia upadkowi obyczajów, wskazując konkretne przykłady;

●

ukazuje : upadek wartości, fascynacja pozornymi 

wartościami, brak zasad moralnych, niedowiarstwo i bezbożność..itp.;

●

satyra ma formę monologu;

●

autor dostrzega jedyną szanse w ratunku dla ojczyzny – 

powrót do źródeł, przeszłości i wartości, którym hołdowali przodkowie;

●

satyra skomponowana jest na zasadzie kontrastu obrazu 

przodków, a obrazem współczesnego pokolenia;

 
 

ROMANTYZM

 

●

Cierpienia Młodego Wertera (Johann Wolfgang Goethe)

●

powstała w roku 1774 w Niemczech – okres preromantyczny (tzw. Okres burzy i naporu);

●

składa się z dwóch części; pierwsza to rok 1771, a druga to końcówka 1771 do grudnia 1772;

●

miejscem akcji jest gł Waldheim;

●

jest to powieść Epistolarna – czyli powieść w formie listów; narracja tu jest pierwszoosobowa; tu jest to 
ciąg chronologicznie ułożonych listów Wertera do przyjaciela;

●

WERTERYZM – przesadna, wybujała uczciwość, postrzegania świata przez pryzmat marzeń i poezji, 
brak konkretnego, zdecydowanego działania; poczucie bezsensu egzystencji, dążenie do samozagłady i 
najczęściej na koniec działań bohatera jest samobójstwo;

●

BOHATEROWIE : 

                                                         Werter – młody mężczyzna, traktuje miłość swobodnie; upatruje szczęście w 
samotności; na początku bohater snuje filozoficzne myśli, ale da o sobie znać jego ‘buntownicza krew’ ; w tym spokojnym 
stanie ducha poznaje Lottę; nagle Werter doznaje olśnienia, że owa dziewczyna jest tą jego boską kochanką, bliźniaczą 
duszą; tak zaczęła się jego silna, odurzająca miłość – miłość romantyczna; Werter jest nieprzytomnie szczęśliwy; przełom 
w jego wielkiej miłości następuje wtedy, gdy przyjeżdża Albert – narzeczony Lotty; poznaje teraz piekło romantycznej 
miłości; z bólu wyjeżdża, ale powraca, gdyż nie potrafi żyć bez ukochanej; jego życie stało się bardzo intensywne; 
ciągle rozpaczał, rozpamiętywał, raz godzi się z losem, a zaraz znów buntuje się przeciwko niemu; w końcu jako typowy 
kochanek romantyczny popełnia samobójstwo;
                                                                                               /\
                                                                                               ||

                         rządzą nim uczucia; nadwrażliwy; przesadnie skłonny do 

wzruszeń; żyje marzeniami; często ucieka od świata; 

                  
                                                         Lotta – narzeczona Alberta; młodziutka dziewczyna; niezależna, umie odważnie 
wygłaszać swoje sądy, oczytana, wrażliwa; subtelna, delikatna, szczera i uczciwa; ma wszystkie cechy romantycznej 
kochanki;
                                                         Albert – postać nadzwyczajnie pozytywna; kocha Lottę dojrzałą i ugruntowaną 
miłością; jest opiekunek i przyjacielem; nie przeżywa porywów;
 
 
 
 
 
 

●

Nie-boska komedia (Z.Krasiński)

●

dramat powstał w 1833 roku, a wydany został 2lata później – anonimowo;

●

DRAMAT ROMANTYCZNY – luźna struktura, zerwanie z klasyczną zasadą trzech jedności, 
przemieszanie scen realistycznych z wizyjnymi świadczące o przeplatania się dwóch światów; łączenie 
różnych rodzajów literackich (epiki, liryki i dramatu);

●

Można podzielić na dwie części : pierwsza – tzw dramat rodzinny; druga – dramat społeczny;

●

TYTUŁ : nawiązuje do Boskiej komedii Dantego; interpretuje się go jako określenie historii – nie-
boskiego dzieła ludzi lub komedii dziejącej się wbrew woli Boga;

●

PROBLEMATYKA : najważniejszy jest tu konflikt społeczno-polityczny między arystokracją, a ludem, 
który prowadzi do rewolucji; drugi problem to status poety niedoskonałego, romantycznej wersji poety 
przeklętego, jakim jest hrabia Henryk (Mąż); zaś problem trzeci to historia nieszczęśliwego małżeństwa 
bohatera;

●

BOHATEROWIE : 

                                           Hrabia Henryk (Mąż) – to typowy bohater romantyczny; wybitnie uzdolniony 
poeta, który ma poczucie wyższości, pogardza innymi, jest pyszny, a to wady które prowadzą do klęski; 
poszukuje idealnej kochanki; daje się zwieść Dziewicy, która okazuje się być wcieleniem Szatana; widząc 
tragedie jaka spotkała jego rodzinę – żona popadła w obłęd – postanawia wyrzec się poezji; jednak będzie 
ona go dalej prześladować, gdyż syn Orcio będzie poetą; w III części Henryk jest działaczem społecznym, 
przywódcą arystokracji; zna wady swojej warstwy, a mimo to obejmuje przywództwo; przeżywa osobiste 
tragedie – śmierć żony, chorobę synka i jego też później śmierć; widząc zwycięstwo rewolucjonistów 
popełnia samobójstwo; bohater do końca pozostaje wielką indywidualnością;
                                          Pankracy – przywódca rewolucjonistów; człowiek z ludu bez przeszłości; 
jest silnym, konsekwentnym i upartym człowiekiem i dzięki temu jest przywódcą; jest niezależny, ma 
świadomość swojej wielkości i też dlatego jest samotny; jego niezłomna wiara w rewolucje załamuje się 

po zwycięstwie; na gruzach starego świata przeżywa falę skruchy i mówi o konieczności zmazania zbrodni 
poprzez stworzenie raju na ziemi; to jednak nie zmazuje jego win; Pankracy dlatego tez zostaje pokonany 
przez Chrystusa Zbawiciela;
                                         Orcio – syn Męża; poetycki geniusz, co staje się jego przekleństwem; bohater o 
słabej konstrukcji psychicznej, stoi na pograniczu świata duchów i rzeczywistości żywych; cierpi jego dusza 
ale i ciało gdyż popada w ślepotę; dziecko symbolizuje ideał poety;

Rewolucjoniści :

                                                  Leonard – jego pseudoreligijny rytuał podsyca chęć zabijania i żądzę przelewu 
krwi..pełni role ‘kapłana Wolności’ ; zastępca Pankracego;
                                          Gen.Bianchetti – przywódca wojskowy, który uważa siebie za największego 
geniusza;
 
●

TREŚĆ : 

             Cz. 1 -> mąż, zostaje wystawiony na pokusy wyobraźni; porzuca żonę, goni za widmem kochanki; 
doprowadza do obłędu żonę swoja obojętnością, a później i śmierci; zostaje ukarany jej śmiercią, a także 
kalectwem syna Orcio;
            Cz. 2 -> ukazanie przeznaczenia Orcia jako prawdziwego poety; Hrabia nabiera cech bohatera 
tragicznego, nabiera cech ludzkich, a co zostało wywołane kalectwem syna;
            Cz. 3 -> hrabia zostaje przywódcą okopów Świętej Trójcy, obozu arystokracji; w pałacu hrabiego 
dochodzi do spotkania Hrabiego i Pankracego; hrabia wątpi w możliwość stworzenia przez ludzi raju na 
ziemi;
            Cz. 4 -> dochodzi do ostatniej walki między arystokratami, a rewolucjonistami; Orcio ginie trafiony 
kulą, hrabia popełnia samobójstwo z okrzykiem „poezjo bądź mi przeklęta”; Pankracy i Leonard dokonują 
krwawego sądu nad reszta arystokracji, wydając wyroki śmierci; w chwili triumfu Pankracy (wódz) odczuwa 
dziwny niepokój, lęk i zwątpienie, doznaje wyrzutów sumienia, gdy ukazuje mu się Chrystus – mściciel; 
wstrząśnięty tą wizją umiera na rękach Leonarda ze słowami „Galileuszu, zwyciężyłeś” ; 

●

Dziady cz. III (A.Mickiewicz)

●

powstały wiosną 1832 roku w Dreźnie; Adam nie wziął wtedy udziału w powstaniu listopadowym(1830-
1831) i Dziady są pewnego rodzaju zadośćuczynieniem narodowi;

●

AKCJA : 1832; miejsca: Wilno, Warszawa, okolice Lwowa, a w prologu opisywana jest podróż do 
bohatera do Petrsburga;

●

SYNKRETYZM RODZAJOWY – można znaleźć elementy liryki, epiki i dramatu;

●

MESJANIZM – jest to zbiór przekonań i przeświadczeń o szczególnie roli (:tu) Polski w dziejach 
świata;

●

PROMETEIZM – scena Wielka Improwizacja, jest interpretowana jako wyraz buntu przeciw Bogu, 
Konrada, wzniesionego w imię ludzkości; czyli bunt prometejski;

●

BOHATEROWIE : 

                                        Konrad – wyjątkowo wrażliwy i bogaty jeśli chodzi o życie wewnętrzne; przeżywa 
stany uniesień, wówczas improwizuje, co jest wspomniane w scenie więziennej; gorący czciciel Marii 
co ratuje go przed potępieniem; gł cecha ujawnia się w Małej Improwizacji – pycha, której symbolem 
jest kruk; jest poetą romantycznym, tworzy prawdziwą i żywą poezję; jest wieszczem narodowym 
– przepowiednikiem; pragnie władzy tyrańskiej; pragnie rządzić uczuciami i duszami dlatego poniesie 
klęskę; znosi on znamiona bohatera bajronicznego –> zbuntowany, niezależny, ma poczucie wyższości i 
wyjątkowości, niepokorny, woli ginąć, niż się podporządkowywać; to jego cechą jest prometejski bunt (patrz 
wyżej);
                                     Ks.Piotr – bernardyn, odważny patriota, odwiedza więźniów, podnosi ich na 
duchu; najważniejszą jego cechą jest pokora; pomaga Konradowi podnieść się z upadku; jest przenikliwy i 
stanowczy; przepowiada Konradowi wolność i udziela wskazówek co do jego przyszłej roli;
                                   Młodzież uwięziona przez carską policję – autor podkreśla ich niewinność; więźniowie 
są jednak świadomi jakie wyroki na nich spadną, a nie maja możliwości obrony; to ludzie odważni, szlachetni 
i gotowi oddać życie za ojczyznę;
 
●

TREŚĆ :
              Prolog – Wilno, 1 listopada 1823; w więzieniu; gł bohater ma wizję senną; po przebudzeniu 
dokonuje się w nim przemiana, której wyrazem jest zmiana imienia z Gustaw na Konrad; scena ma 
znaczenie symboliczne : nadszedł czas przemiany z kochanka romantycznego poszukującego kobiety, 
na ‘kochanka’ ojczyzny;
            Scena I -  scena więzienna; Mickiewicz przywołał swoich przyjaciół filomatów i filaretów; 
najważniejsze jednak jest opowiadanie Sobolewskiego o zesłanych na Sybir uczniach i studentach ze 
Żmudzi (elementy mesjanizmu) oraz wampiryczna pieśń zemsty Konrada;
           Scena II – improwizacja; poeta Konrad wygłasza Wielką Improwizację, w której żąda władzy 
nad ludźmi; oskarża on również Boga o nieczułość na los Polski i cierpienie ludzi; gdy wątpiąc w 
sprawiedliwość Boga, posuwa się niemal do bluźnierstwa, pada zemdlony, a szatan triumfuje;
          Scena III – ks. Piotr odprawia egzorcyzmy nad Konradem; zwycięża księdza nie szatan, który 
wyjednuje Konradowi wybaczenie w sądzie archaniołów;
         Scena IV – widzenie Ewy; Lwów – dziewczyna modli się za duszę uwięzionego poety Konrada;

         Scena V – widzenie ks. Piotra; Bóg w widzeniu zsyła księdzu wielką wizję cierpień i 
zmartwychwstania Polski; symbolika tej sceny jest oparta na biblijnych scenach Męki Pańskiej; 
Polska ma odgrywać rolę Mesjasza (mesjanizm polski), by swym cierpieniem odkupić inne narody; jej 
wyzwolicielem ma być tajemniczy mąż –   „a imię jego czterdzieści i cztery” ;
          Scena VI – sen Senatora; diabły męczą go w śnie, zsyłając mu sen o niełasce cesarskiej;
         Scena VII – (salon warszawski) – porucznik Piotr Wysocki dokonuje oceny narodu polskiego;
   
 
         Scena VIII – (bal u Senatora) – ukazuje senatora Nowosilcowa i jego otoczenie; przedstawiono tu 
kontrast między tą grupą a patriotami; najważniejszym wątkiem tej sceny jest  wątek Rollinsona i jego 
matki; scena kończy się spotkaniem ks. Piotra z Konradem; 
        Scena IX – to noc Dziadów; 1824 rok; Guślarz próbuje na prośbę kobiety wywołać ducha, który 
przed laty ukazał się jej w noc Dziadów; był to duch człowieka żyjącego; ponieważ milczał, kobieta 
rozpoznaje go wśród więźniów więzionych w kibitce; ma ona ranę na piersi i na czole – to Konrad;
 

●

Pan Tadeusz (A. Mickiewicz)

●

CZAS POWSTANIA : 1832-1834; wydanie w Paryżu w 1834;

●

AKCJA : kilka dni lata 1811, noc i dzień wiosny 1812 roku; Litwa, dworek w Soplicowie i Dobrzynie;

●

TŁO HISTORYCZNE : jest nim kampania napoleońska; wyraźny kult Bonapartego w który Polacy 
widzieli nadzieję odzyskania niepodległości;

●

TEMAT : zgodny z założeniami romantycznego historyzmu (ukazanie przeszłości, historia walk o 
wolność) i regionalizmu (obraz przyrody, kultury, obyczajów regionu - :tu Litwy)

●

GENEZA :  

●

sytuacja wygnańca

●

rozgoryczenie sprawami wewnątrz emigracji

●

tęsknota za krajem

●

chęć ocalenia pamięci o kraju lat dziecinnych

●

marzenie o wyzwoleniu ojczyzny i powrocie do niej

●

pragnienie stworzenia epopei narodowej

●

WĄTKI : 

●

miłosny – Tadeusz z Zosią

●

spór o zamek – Sędzia i Hrabia

●

działalność księdza Robaka

●

JĘZYK : archaizmy, gwara kresowa; utwór napisany 13-zgłoskowcem (7+6), parzyście rymowany;

●

OBYCZAJOWOŚĆ : ukazane zostały znikające już (podkreślenie przez słowo klucz ‘ostatni’) obyczaje 
Polski szlacheckiej; odchodzące pokolenie to: Sędzia, Podkomorzy, Gerwazy, Protazy, Wojski, 
Dobrzyński; zaś głównie, nowe poglądy i wartości młodego pokolenia, reprezentuje Tadeusz, a z nim 
Zosia;

●

BOHATEROWIE :

                                       Tadeusz -  dwudziestoletni chłopak, który przybywa do Soplicowa z Wilna; bratanek 
Sędziego, syn Jacka Soplicy; Zosia jest jego pierwszą miłością; jest wierny, uczciwy; został wychowany 
w tradycji patriotycznej; wraz z Zosią tworzą wzorcową polską parę nowych czasów; urodzony w czasie 
powstania kościuszkowskiego, stąd też jego imię;
                                      Zosia – wychowanka Telimeny; córka Ewy Horeszkówny; 
                                     Jacek Soplica – brat Sędziego, ojciec Tadeusza i jego opiekun, który z daleka śledzi 
los syna i Zosi, córki jego Ukochanej Ewy; w młodości przeżył wielki zawód miłosny, unieszczęśliwił potem 
matkę Tadeusza, której nie kochał, zabił Stolnika i został przez to ogłoszony zdrajcą; to wszystko wywołało 
u Jacka wewnętrzną przemianę; stał się pokorny i przyjął nazwisko Robak i w mnisim przebraniu podjął 
się służby dla kraju; cieszy się wśród szlachty ogromnym autorytetem; w roli emisariusza przygotowuje 
powstanie na Litwie; Gerwazy przebacza mu zabójstwo Stolnika, na łożu śmierci Jacka; pozostaje on w 
pamięci jako narodowy bohater;
                                   Sędzia Soplica – gospodarz Soplicowa, brat Jacka, gorący patriota; w posiadłości 
zachowuje staropolskie obyczaje i tradycje;
                                   Telimena – niemłoda, ale jeszcze piękna opiekunka Zosi; mieszkanka Petersburga; 
szuka męża, jest bezkrytyczna, skoro uwodzi Tadzia, potem wiąże matrymonialne nadzieje z Hrabią, a w 
końcu bierze ślub z Rejentem;
                                  Gerwazy i Protazy – pierwszy to stary sługa Horeszków, drugi to sługa Sopliców; pałają 
do siebie nienawiścią ale w XI księdze godzą się;
                                  Jankiel – Żyd; dzierżawca dwóch karczem; człowiek ogólnie lubiany i poważany; wielki 
patriota; wielki artysta znany ze swych talentów muzycznych; jego ulubienicą jest Zosia i dlatego dla niej gra 
na koniec utworu;
                                 Wojski Hreczech, Rejent i Asesor – typowi staropolscy szlachcice, przyjaciele Sędziego;
                                Szlachta dobrzyńska – mieszkańcy Dobrzyna; zubożała szlachta, zmuszona do pracy na 
roli, ale zachowująca godność; ludzie porywczy, odważni, większość z żołnierską przeszłością; przywódcą 
ich jest Maciej Dobrzyński;
 

●

Kordian (J.Słowacki)

●

CZAS I MIEJSCE POWSTANIA : rok 1833 w czasie pobytu poety w Genewie; dramat drukiem ukazał 
się 1834;

●

WYMOWA :utwór uważany jest za próbę rozrachunku Słowckiego z moralnymi i politycznymi 
problemami pokolenia; oraz za próbę pojęcia polemiki ideowo-artystycznej z Mickiewiczem;

●

AKCJA : początkowo noc sylwestrowa 1799roku(Przygotowanie) , a dalej to już rok 1823; miejsca to 
m.in.: Londyn, Dover, willa włoska, Rzym, Mont Blanc i Warszawa;

●

PROBLEMATYKA : to przede wszystkim bezwzględna krytyka przywódców powstania listopadowego 
i ocena samego powstania, a także polemika z romantycznymi mitami narodowymi; utwór przedstawia 
również historię dojrzewania oraz wizerunek psychologiczny młodego chłopaka, bohatera tytułowego;

●

BOHATEROWIE : 

                                          Kordian – początkowo to 15-letni chłopiec, który odczuwa apatię, nudę, niechęć 
do życia które według niego jest bezsensowne i pozbawione celu; przeżywa nieszczęśliwą miłość do Laury, 
która jest starsza od niego i która lekceważy jego uczucia; popada on w skrajnie odmienne nastroje co 
powoduje popełnienie samobójstwa, ale nieudanego; później Kordian to już wędrowiec, który zdobywa 
kolejne doświadczenia; traci on złudzenia, dojrzewa; zaczyna się formować polski patriota który będzie 
walczył o wolność ojczyzny; pod koniec II aktu Kordian przeżywa wewnętrzną przemianę, w improwizacji 
na górze Mont Blanc; ma poczucie własne wyjątkowości; w III akcie podejmuje rolę spiskowca, który chce 
zabić cara, ale jest za słaby psychicznie do tego; przeżywa głębokie załamanie; w końcu pragnie złożyć swoje 
życie w ofierze ojczyźnie (zostaje na niego wydany wyrok śmierci); dalszych losów nie znamy..Słowacki nie 
dokończył dalszej części trylogii..;
                                         Grzegorz – stary, oddany sługa, przerażony stanem Kordiana (na początku); kocha 
go jak syna;
                                        Doktor – odwiedza chłopaka w szpitalu dla obłąkanych, jego zachowanie wskazuje 
na to, że to szatan; jego wizyta odbiera Kordianowi  ostatnią nadzieję i poczucie wartości jego działalności 
patriotycznej;
                                      Wielki Książę Konstanty – autor przedstawia go jako postać skomplikowaną 
psychologicznie; to tyran, morderca, człowiek niezrównoważony psychicznie – popada w szaleńczy gniew; a 
jednocześnie to wielki entuzjasta odwagi i sprawność wojska polskiego;
 
●

TREŚĆ :

                        Akt I – 15-letni chłopiec czyta ‘Cierpienia...” snując rozważania o celu i sensu istnienia; 
następnie słucha opowieści, które opowiada mu stary sługa i żołnierz Grzegorz; rozczarowanie  i zawód 
miłosny popychają go do nieudanego samobójstwa;
                      Akt II – już rok 1828; Kordian podróżuje po Europie; w Londynie po raz pierwszy na jego 
drodze staje szatan; akt kończy monolog na szczycie góry Mont Blanc; podejmuje decyzje powrotu do kraju i 
podjęcia działalności spiskowej;
                    Akt III – akcja toczy się w maj, w Warszawie 1829 roku; czas koronacji Mikołaja I na króla 
Polski; Kordian podejmuje próbę zamordowania cara, jednak kończy się fiaskiem, gdyż zostaje pokonany 
przez Strach, Imaginację i Widmo; następnie zostaje wtrącony do więzienia i skazany na śmierć; stoi przed 
plutonem egzekucyjnym, gdy przybywa goniec z ułaskawieniem, jednak dowódca plutonu go nie widzi; 
scena nie zostaje rozstrzygnięta – nie wiemy czy padł strzał;
 

●

Wiersze (J.Słowacki)

 

●

‘Testament Mój’

 

●

utwór liryczny będący poetycką stylizacją testamentu

●

zawiera elementy : pożegnanie ze światem i najbliższymi, rachunek sumienia i nad własnym życiem, 
dyspozycje dotyczące pogrzebu, życzenia skierowane do najbliższych lub potomności;

●

GENEZA : utwór powstał na przełomie 1839/1840, czyli 9lat przed śmiercią; treść i nastrój mają 
związek z osobistymi przeżyciami poety w tym czasie;

●

TYTUŁ : jest wyrazem romantycznego indywidualizmu poety (zaimek dzierżawczy ‘mój’);

●

INTERPRETACJA : 

●

podmiot liryczny utożsamiamy z Słowackim po zwrotach w pierwszej osobie i 
elementach autobiograficznych;

●

widoczne są ból i osamotnienie, poczucie niezrozumienia i obojętności współczesnych 
oraz pustka uczuciowa – gł w przedostatniej zwrotce;

●

oprócz odczuć osobistych pojawiają się myśli patriotyczne, które podkreślają, że 
ojczyzna dla poety to wartość najwyższa;

●

w wierszu pojawiają się motywy, które są przekonaniem autora o mocy i boskiej sile 
jego własnej poezji;

●

poezja więc ma moc duchowej odnowy, doskonalenia odbiorców;

●

dostrzegamy w nim typowo romantyczną autokreację podmiotu lirycznego, który myśli 
o śmierci;

 

●

Hymn (‘Smutno mi, Boże’)

 

●

napisany w czasie romantycznej podróży poety na wschód

●

jest to podniosły gatunek hymnu, skierowany do Boga, którego podmiot liryczny czyni powiernikiem 
swoich smutków;

●

poeta mówi o losie wygnańca-pielgrzyma, który utracił dom, ojczyznę i skarży się na samotność i 
przemijanie;

●

nostalgia podmiotu lirycznego kontrastuje z pięknem orientalnego krajobrazu;

●

wspomnienie ojczyzny nie pozwala cieszyć mu się tym co go otacza

●

Bóg nie jest tu daleki, wręcz przeciwnie, cierpliwie słucha skarg poety;

 

●

Grób Agamemnona

 

●

to fragment Pieśni VIII poematu dygresyjnego ‘Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu’ ; 

●

Słowacki pisał to pod wrażeniem budowli jaką zobaczył w Mykenach

●

Podmiot liryczny nawiązuje do mitycznej i historycznej przeszłości Greków; porównuje ją z Polską po 
klęsce listopadowej;

●

Ukazuje on dwa obrazy ojczyzny : 1) – niewolnicy, ‘służebnicy cudzej’ ; 2) – Polska swych marzeń i 
wizji, z anielską duszą, silnej, nieśmiertelnej i zwycięskiej;

 

●

Wiersze (A. Mickiewicz)

 

●

Oda do młodości

 

●

powstała w 1820

●

jest to manifest programowy młodego pokolenia, tu pokolenia romantyków, a jednocześnie jest to wyraz 
ścierania się dwóch światopoglądów: oświeceniowego i romantycznego;

●

ODA – to utwór pochwalny lub dziękczynny, utrzymany w patetycznym, wzniosłym stylu, mówiący o 
sprawach ważnych;

●

To przeciwstawienie starych ludzi oświecenia i młodych romantyków;

●

Dla autora młodość to potęga, głosi on postulat odkrywania nowych, niezbadanych dotąd sfer i wartości; 
istotny jest tu motyw wznoszenia się, wzlatywania nad zwykłą codzienną szarość; poeta wzywa 
wszystkich młodych do jednoczenia się i wspólnego wysiłku w dążeniu do szczęścia;

●

Uważa, że młodzi tylko razem mogą osiągnąć zamierzony cel – ruszyć w posadach bryłę świata i pchnąć 
ją na nowe tory;

●

Za przeszkodę autor uważa świat starych – ludzie bez perspektyw, egoiści; w ich świecie dominuje 
ciemnota, zacofanie i egoizm; poeta uważa, że oni już tu nie żyją tylko wegetują;

●

Młodzi ludzie mogą stworzyć nowy, lepszy świat;

 

●

Romantyczność

 

●

jest to ballada otwierająca tomik ‘Ballad i romansów” 

●

wymierzony jest przeciwko klasykom

●

BOHATEROWIE : Karusia, Lud, Poeta-narrator, Starzec i Duch Jasieńki;

●

AKCJA : na ulicach miasteczka;

●

TREŚĆ : obłąkanej i w rozpaczy Karusi po śmierci ukochanego wydaje się, że widzi ducha Jasieńki, 
cieszy się na jego widok i rozmawia z nim; prosty lud ogląda tą scenę i wierzy dziewczynie tak jak 
narrator ballady; jedynie Starzec ostro gromi Karusię za „opowiadanie dub smalonych”, czym prezentuje 
postawę trzeźwego realisty;

 

●

Sonety krymskie

 

●

jest to cykl 18 sonetów, które powstały w czasie pobytu autora na Krymie; związane z zesłaniem w głąb 
Rosji;  pierwsze wydanie w Moskwie w 1826;

●

są przykładem romantycznego orientalizmu, połączonego z historiozofią romantyczną i mistycyzmem;

●

Pielgrzym reprezentuje Europę, zaś Mirza reprezentuje orient – dwa odmienne światy i światopoglądy : 
Pielgrzym – mistyczny, Mirza – realistyczne spojrzenie mędrca wschodu;

●

Sonety są refleksją nad przemijaniem człowieka i cywilizacją oraz trwałością natury, nad kondycją 
pielgrzyma tęskniącego za ojczyzną(Stepy Akermańskie), nad bezsilnością człowieka w starciu z 
naturą(Burza), nad wyborem własnej drogi życiowej;

●

Synonimy wolności : koń i szalona jazda przez stepy – niestety ‘donikąd’ , gdyż na Krym nie dobiega 
głos ojczyzny;

 

●

Wiersze (Cyprian Kamil Norwid)

 

●

Fortepian Szopena

 

●

utwór z roku 1863; pozornie to wspomnienie ostatnich dni Chopina, a tak naprawdę jest to poetycka 
refleksja nad istotą sztuki;

●

w liryku występują motywy biblijne i antyczne oraz motyw mitologiczny, podkreślający tragizm walki 
dobra i zła;

●

sztuka Chopina, porównywana do liry Orfeja, ma moc oczyszczającą;

●

pojawią się również motyw ścieżki, zamieniającej się w tworzącą koło wstęgę;

●

bruk o który zabija się fortepian, to symbol przyziemnej rzeczywistości, klęski, nędzy i śmierci, choć 
jednocześnie zwrot do ‘późnego wnuka’ jest zapowiedzią zmartwychwstania i zwycięstwa wartości 
reprezentowanych przez sztukę doskonałą;

●

jest to jeden z najtrudniejszych do interpretacji wierszy, gdyż jest możliwość wieloraka interpretacji;

 

●

Bema pamięci żałobny rapsod

 

●

wiersz z roku 1851, napisany w rocznicę śmierci gen Józefa Bema, uczestnika powstania listopadowego, 
walk we Francji, Portugalii, Węgrzech;

●

jest to rapsod, pozagrobowa lamentacja, pożegnanie wielkiego wodza i bohatera;

●

w obrzędzie występują motywy antyczne, średniowieczne, a sam pogrzeb jest stylizowany na pogrzeb 
pogański, pogańskiego wodza;

●

finał utworu to zapowiedź zwycięstwa idei, o którą walczył Bem;

●

utwór jest napisany heksametrem polskim, co nadaje mu powagi i patetyzmu;

 
 

 

POZYTYWIZM

 

 

●

Zbrodnia i Kara (F.Dostojewski)

●

powstała w latach 1865-1866; 

●

CZAS I MIEJSCE AKCJI: to lipiec 1865 roku, dwa tygodnie; miejsce to Petersburg, który w powieści 
staje się samodzielnych bohaterem;

●

BOHATEROWIE:

                                     Raskolnikow(Rodion Romanowicz) – główny bohater; student który porzucił uczelnie 
ze względów finansowych; wszystkie problemy są skoncentrowane wokół zbrodni którą popełnił i kary 
za to przez jego własne sumienie; buntował się przeciwko niesprawiedliwemu porządkowi świata, cierpiał 
wiedząc, że matka i siostra żyją w biedzie, by móc zaoszczędzić na jego naukę; uważał ze musi zrobić 
wszystko by nie dopuścić do małżeństwa Duni (siostry) z Piotre Pietrowiczem Łużynem, bo myślał że chce to 
zroboić tylko dlatego, ze jest bogaty; wpadł na pomysł zabicia starej lichwiarki Alony Iwanowny; uważał ze 
dokonanie tej zbrodni jest moralnie usprawiedliwione, gdyż usuwa się ze społeczeństwa „jednostkę wszawą”; 
po usłyszeniu pewnej rozmowy studenta z oficerem, utwierdziło go to o przekonaniu o słuszności własnej 
decyzji; zaczął w końcu drobiazgowo planować zbrodnię; mogło by się wydawać, że był on człowiekiem 
złym, ale tak nie było; jest to osoba wrażliwa na ludzką krzywdę; zabicie Alony i przypadkiem też jej siostry 
Lizawiety, wywarło ogromny wpływ na jego psychikę; popadł on w ciężką chorobę, która trwała 4dni, stracił 
przytomność, majaczył; przez ten cały czas był niezwykle pobudzony emocjonalnie; wyraźnie było widać, że 
przeżywa to co uczynił; przez cały czas bał się, że wszystko się wyda; w końcu już nie wytrzymał i poddał się 
– przyznał się do winy; został on skazany na 8lat katorgii na Syberii; podczas 1roku żałował, że nie popełnił 
samobójstwa, ale później docenił poświęcenie i oddanie Soni, która razem z nim została zesłana; kiedyś w 
końcu padł płaczem do jej nóg a ona w jego oczach ujrzała miłość i to właśnie ona ich wskrzesiła;
                                     Sonia Marmieładow – córka Marmieładowa z pierwszego małżeństwa; z powodów 
finansowych musiała zostać prostytutką; cechowała ją religijność, niewinność, czystość duchowa, skłonność 
do poświęceń; miała ogromny wpływ na Raskolnikowa, który dzięki niej przyznał się do zbrodni;
                                   Dunia – siostra Rodiona; była kobietą dumną, rozumną, rozsądną i szlachetną, a także 
niezwykle piękną; kochał się w niej Swidrygajłow i Razumichin (przyjaciel brata); bardzo kochała brata, była 
gotowa do poświęceń, rozumieli się bez słów, wspomagali się wzajemnie; po zesłaniu brata wyszła ona za 
Razumichina, a w tym czasie korespondowała z bratem i podtrzymywała go na duchu; kierowała się w życiu 
prawdą i zasadami moralnymi, obce jej były przesądy i uprzedzenia o czym może świadczyć jej stosunek do 
Soni;
                                   Pulcheria Aleksandrowna Raskolnikow – wdowa, matka Rodiona i Duni; bardzo 
kochała swoje dzieci; dużą nadzieje wiązała z małżeństwem Duni z Łużynem, jednak gdy się dowiedziała 
o prawdziwej jego naturze cieszyła się z zerwanych zaręczyn; w czasie śledztwa i ogłoszenia wyroku 
popadła w chorobę nerwową, ogarnęła ją apatia i przygnębienie, to znów histeria, radość, często płakała; na 
łożu śmierci powiedziała słowa po których można wnioskować, ze domyślała się więcej niż wszyscy inni 
przypuszczali;
                                  Piotr Pietrowicz Łużyn – 45-letni mężczyzna; narzeczony Duni; był to skąpy, zły i 
ograniczony człowiek; Dunia chciała za niego wyjść by polepszyć warunki życia bratu i matce; żądał od Duni 
zerwania kontaktów z bratem; był przebiegły i podstępny, podrzucił Soni pieniądze by potem oskarżyć ja o 
kradzież; Dunie chciał sobie całkowicie podporządkować;
                                  Siemon Zacharowicz Marmieładow – był starszym ubogim człowiekiem, nałogowym 
alkoholikiem; jego żona to Katarzyna Iwanowna; Sonia jego córka z pierwszego małżeństwa była źle 
traktowana przez Katarzynę; ubolewał ze nie zapewnił córce odpowiedniego wykształcenia; w końcu sam 

ojciec brał od Soni pieniądze na alkohol; doprowadził do upadku rodzinę, nie mógł znaleźć pracy a jak już ją 
miał to zaraz ją rzucał, a co najgorsze zdawał sobie z tego sprawę; umarł w wyniku obrażeń odniesionych w 
wypadku ulicznym – został stratowany przez konie;
                                 Katarzyna Iwanowna Marmieładow – żona Siemona, macocha Soni; była chora na 
gruźlicę; po śmierci męża żyła sama z dziećmi w biedzie; była nerwowa i wybuchowa, stopniowo popadała w 
obłęd; po dwóch latach od śmierci męża dostała krwotoku i umarła;
                                 Alona Iwanowna – 60-letnia lichwiarka; bogaciła się na krzywdzie innych ludzi; była 
nieufna; wykorzystywała swoją siostrę, która biła i zabierała wszystko co zarobiła; ofiara Raskolnikowa;
                               Lizawieta – przyrodnia siostra Alony; 35lat; od rana do wieczora pracowała dla Alony; 
była kobietą uczciwą, cichą, łagodną i cierpliwą, z pokorą traktowała zachowanie siostry; stała się również 
ofiarą Raskolnikowa;
                               Arkadiusz Swidrygajłow – przyjechał do Petersburga odwiedzić Raskolnikowa i by 
dać Duni pieniądze, które przepisała jej jego żona przed śmiercią; chciał nawet więcej dać Duni by nie 
wychodziła za Łużyna; w młodości był szulerem, nieustannie popadał w kłopoty i długi; był niestały 
w uczuciach, kapryśny; raz wyznawał swoje uczucia do Duni, chciał pomóc w ratowaniu Rodiona, to 
znów opowiadał o miłości do narzeczonej; mieszkał w Petersburgu obok Soni; po śmierci macochy Soni 
zajął się pogrzebem i zaopiekował dziećmi; pewną sumę dał też Soni by nie musiała iść na ulicę, dlatego 
też dla Marmieładowów stał się dobroczyńcą, ofiarując pieniądze których nie chciała Dunia; odtrącony 
przez Dunie popełnił samobójstwo – próbował nawet ją zgwałcić by osiągnąć cel; jest to postać o bardzo 
skomplikowanych charakterze, istniało w nim obok siebie dobro i zło; był nikczemny, rozpustny i lubieżny, 
zdradzał żonę i nie miał z tego powodu wyrzutów sumienia; był cyniczny, szukał silnych wrażeń, nudził się, 
nie widział sensu i celu życia, nie wierzył w ludzką dobroć i szlachetność;
                              Porfiry Pietrowicz – ok. 35lat; prawnik i sędzia śledczy; prowadził sprawę zabójstwa 
Alony; niezwykle inteligentny i przebiegły, znakomity psycholog; rozmowa Pietrowicza z Rodionem była 
pełna niedomówień, ciekawych stwierdzeń i podchwytliwych pytań; za pomocą dedukcji, logiki, pytań i 
rozmów, rozwiązał zagadkę śmierci Alony i doprowadził do tego że Rodion się przyznał; wydaje się że 
rozumiał psychikę Rodiona, sugerował mu, że jak sam się przyzna do winy, może uzyskać łagodniejszy 
wyrok;
                             Dymitr Prokopowicz Razumichin – młody student, przyjaciel Rodiona; opiekował się nim, 
czuwał wytrwale przy jego łóżku; od pierwszego wejrzenia zakochał się w Duni – pomagał też jej i matce; 
później został mężem Duni;
                            Zosimow – młody lekarz; bezinteresownie i ofiarnie zajmował się Rodionem; przyjaciel 
Razumichina;
●

jest to powieść polifoniczna, gdyż jest możliwość różnej interpretacji wydarzeń oraz w ocenie zachowań 
i postaw bohaterów;

●

jest to również nowoczesna powieść psychologiczne; to powieść o ludzkiej duszy i sumieniu;

●

Dostojewski próbuje udowodnić, kreacją Raskolnikowa, że człowiek pozostaje tajemnicą nie tylko dla 
innych, ale także samego siebie;

●

Raskolnikow dzieli ludzi na: nadludzi i podludzi; ci pierwsi według niego powinni mieć prawo 
decydowania o tych drugich i dla dobra ogółu likwidować ludzi pokroju lichwiarki; bohater nie może 
sobie darować, że się w pełni nie sprawdził, że nie należy do nadludzi, gdyż za wiele w nim wahań, 
rozterek i kłębiących się myśli;

 
 

●

Mendel Gdański (Maria Konopnicka)

●

nowela 

●

AKCJA : czasy  współczesne dla Konopnickiej w ciągu kilku dni, w Warszawie;

●

BOHATEROWIE :

                                                         Mendel Gdański – zasymilowany Żyd, urodzony w Gdańsku; ma 67lat, a od 27lat 
prowadzi warsztat introligatorski; ma 5dorosłych dzieci; sam wychowuje wnuka – Kubę – syna zmarłej córki Lilii; jest to 
człowiek spokojny, uczciwy, prawy, przywiązany do warszawy; nie rozumie nasilających się represji wobec Żydów; kocha 
wnuka i cierpi, gdy ten jest szykanowany
                                                         Kuba -  wnuk Mendla; wiek szkolny; w trakcie zamieszek zostaje zraniony w głowę  
kamieniem;
                                                          Student – staje w obronie Mendla i jego wnuka; potem pielęgnuje chorego Kubę;
 

●

po wystąpieniu antysemistów niszczących sklepy, warsztaty i mieszkania żydowskie, ‘umiera serce’ 
bohatera do miasta, które uważał za swoje; rozczarował się do ludzi wśród których mieszkał;

 

●

Gloria victis (Eliza Orzeszkowa)

●

utwór z roku 1905; autorka powraca w nim do powstania styczniowego z roku 1863; 

●

MIEJSCE AKCJI : lasy Horeckie na Polesiu litewskim;

●

Nietypowe jest to w opowiadaniu, że narratorami są; drzewa leśne i wiatr;

●

BOHATEROWIE : 

                                       Upersonifikowane elementy natury – wiatr, świerk, dąb, brzoza, róża, dzwonki; to 
świadkowie walk powstańców; Dąb – narrator opowiada na prośbę wiatru historię mogiły;

                                     Tarłowki – 20-letni chłopak; żołnierz; narrator określa go jako naturalistę (tj. 
przyrodnika); wyjechał z rodzinnego miasta i zamieszkał z siostrą; w powstaniu walczy dzielnie, ratuje życie 
wodza; ginie w czasie walki;
                                    Jagmin – dowódca jazdy, piękny, dumny młodzieniec, przyjaciel Tarłowskiego;
                                   Aniela – siostra Tarłowkiego;
                                  
                                 Romuald Traugutt – przywódca powstania, postać historyczna;
 

●

Nad Niemnem ( Eliza Orzszkowa)

●

to pozytywistyczna powieść realistyczna

●

AKCJA : dwadzieścia lat po powstaniu i trwa kilka miesięcy; miejsce to Korczyn własność Benedykta 
Korczyńskiego, zaścianek Bohatyrowicze i Olszynka (dworek Kirłów); 

●

GŁOSZONE IDEAŁY :

●

hasła pracy u podstaw

●

hasła pracy organicznej

●

emancypacja kobiet

●

językiem ezopowym (ze względu na cenzurę) wspomina powstanie, którego symbolem jest mogiła w 
nadniemeńskim lesie;

●

motyw bohaterów, tym razem pracy, pojawia się w opowieści o Janie i Cecylii, założycielach rodu 
Bohatyrowiczów;

●

powieść jest schematyczna, a bohaterowie podzieleni są na postacie czarne i białe, przy czym kryterium 
oceny jest praca i miłość ojczyzny;

●

są również ukazane różne warstwy społeczne: arystokracja, szlachta, uboga szlachta zagrodowa i chłopi;

●

opisy przyrody zajmują sporą część powieści, przyroda jest tłem, na którym rozgrywają się przeżycia 
bohaterów;

 

●

Kamizelka (Bolesław Prus)

●

nowela

●

CZAS I MIEJSCE AKCJI : Warszawa, jedna z kamienic, a w niej mieszkanie narratora – obserwatora 
sąsiadów oraz mieszkanie pani i pana – małżeństwa, którego los stał się tematem noweli;

●

BOHATEROWIE : 

                                      Małżeństwo – młodzi ludzie, ona nauczycielka, on dobry urzędnik; bardzo się 
kochają, starają nie przysparzać sobie cierpienia, kiedy okazuje się że pan jest śmiertelnie chory;
                                      Narrator – kolekcjoner wspomnień, których symbolami stają się przedmioty; 
tytułowa kamizelka przypomina mu o pięknej, głębokiej miłości człowieka do człowieka;
                                     Żyd – handlarz; sprzedaje narratorowi kamizelkę;
 
●

w całym utworze nie pada słowo o miłości, ale widoczna jest ona w relacjach bohaterów; 

●

nie ma w tej noweli całkowicie patosu i sentymentalnych wyznań;

●

małżonkowie wzajemnie się okłamują nie chcąc robić sobie przykrości;

●

motywem przewodnim jest tytułowa kamizelka; 

●

narracja pełni kilka funkcji:

●

występuje jako postać dokonująca autoprezentacji

●

jako twórca nowelistycznej anegdoty

●

jednak również należy do świata przedstawionego, zna bohaterów i odtwarza ich szare życie;

 

●

Lalka ( Bolesław Prus)

●

CZAS I MIEJSCE AKCJI : okres od początku 1878 roku do października 1979roku; w Pamiętniku 
starego subiekta przywołane są wydarzenia Wiosny Ludów (1848), a także powstanie styczniowe(1863); 
gł. w Warszawie, a także w Zasławku i w Paryżu. Dokąd na pewien czas wyjeżdża Wokulski;

●

BOHATEROWIE (główni) : 

                                      Stanisław Wokulski – gł bohater; 40lat; kupiec; uczestnik powstania styczniowego; 
po powrocie z Syberii zawiedzony widokiem warszawy, rozgoryczony brakiem pamięci o powstaniu, 
rozpaczliwie poszukuje sensu życia; szlacheckiego pochodzenia, wdowiec; właściciel sklepu, nieszczęśliwie 
zakochany w Izabeli Łęckiej; dla niej zdobył majątek, zakładał spółkę do handlu ze wschodem i powiększa 
majątek; bezskutecznie stara się o miłość ukochanej, którą traktuje jak typowy romantyk; zdobywa ja 
natomiast jak pozytywista, oplatając siecią finansowych intryg, uzależniając od siebie finansowo jej ojca; 
później gdy zaczyna sobie zdawać sprawę, że Izabela bawi się jego miłością, chce popełnić samobójstwo – 
ratuje go Wysocki;
                                      Ignacy Rzecki – przyjaciel i pracownik Wokulskiego; uczestnik Wiosny Ludów 
na Węgrzech; zgorzały zwolennik Napoleona(twierdzi że teraz brak ludziom ideałów), stary kawaler; z 
nostalgią wspomina doświadczenia żołnierskie; auto pamiętnik a którego dowiadujemy się o przeszłości jego 
i Woklulksiego; obowiązkowy, systematyczny; nie znosi opuszczać Warszawy;
                                   Julian Ochocki – 28lat; wykształcony wynalazca; chciałby pracować naukowo, ale nie 
widzi możliwości realizacji swoich marzeń, jest rozczarowany tym, że społeczeństwo nie jest zainteresowane 
rozwojem nauki; nie interesują go kobiety; uchodzi za dziwaka; 

                      Tomasz Łęcki – zubożały arystokrata; ojciec Izabeli Łęckiej; niemal zupełnie stracił 
majątek prowadząc rozrzutny tryb życia;
                     Izabela Łęcka  - córka Tomasza, ukochana Wokulskiego; nawet jej przez myśl nie 
przechodzi, że mogłaby wyjść za kogoś takiego jak on – zwykły kupiec w jej mniemaniu; jest 
próżna, bezmyślna i bardzo naiwna; ma się za mądrą, piękną i wykształconą; rzeczywistość boleśnie 
weryfikuje wyobrażenia jej o samej sobie i o świecie;
 

●

Trzecio-osobowy narrator, który jest obiektywny, wszechwiedzący i całkowicie panuje nad światem 
przestawionym – narracja odautorska;

●

występuje również narrator pierwszoosobowy, subiektywny – w Pamiętnikach Rzeckiego;

●

ramę kompozycyjną stanowią dwie sceny w których Rzecki bawi się lalkami; pierwszy raz uświadamia 
sobie, że życie jest głupstwem, zaś drugi raz, pod koniec powieści, patrzy na wirujące lalki i widzi w 
nich ludzi, których postrzega jako marionetki i krótko po tym umiera;

●

bogactwo motywów literackich o :

●

miłość

●

przyjaźń

●

wielkich miastach : Warszawa, Paryż;

●

o społeczeństwie XIX wiecznym

●

bohater który jest jednocześnie romantykiem i pozytywistą

●

miłość do Napoleona

●

bogactwie i wiedzy

●

polityce

●

walce narodowowyzwoleńczej

●

biznesie

●

samotności wśród tłumu

 

●

przedstawienie społeczeństwa Warszawy w XIX wieku :

●

biedota (studenci, Wysocki[woźnica wspomagany przez Wokluskiego], upadłe dziewczyny, 
rzemieślnicy)

●

polskie mieszczaństwo (radca Węgrowicz, Szprot – agent handlowy)

●

Niemcy (Minclowie)

●

Inteligencja (Ochocki)

●

Ludzie interesu (Wokulski)

●

Arytokracja (Łęccy, książę, marszałek, baronostwo Krzeszowscy, hrabia Liciński, baron Dalski)

●

Żydzi (Schlangbaumowie, Szuman)

 

●

‘Lalka’ jako powieść realizmu krytycznego :

●

realizacja programu pracy u podstaw

●

realizacja programu pracy organicznej

●

ideały postępu, nauki, powszechnej oświaty

●

hasło równouprawnienia kobiet

●

hasło asymilacjo Żydów (szowinizm i nacjonalizm)

●

postulat laicyzacji obyczajów, swobody (moralność zastąpiona prawem kasy; brak czystości 
obyczajów, uczciwości, szlachetności)

 
 

●

Potop (Henryk Sienkiewicz)

●

cel powieści – pokrzepienie serc; chciał przypomnieć wielkie momenty narodowej historii, aby podnieść 
na duchu zniewolony kraj;

●

TYTUŁ : to nawiązanie bezpośrednie z wydarzeniem historycznym – najazd Szwedów na 
Rzeczpospolitą w 1655 roku; została zalana potężną ilością wojska, które w krótkim czasie opanowało 
cały kraj – stąd ‘potop’ ;

●

GATUNEK : powieść historyczna, ale połączona cechami romansu;

●

CECHY POWIEŚCI SIENKIEWICZA :

●

fabuła awanturnicza : szybkie zwroty akcji, ucieczki, porwania, nieoczekiwane rozwiązania

●

wątek miłosny

●

wielkie opisy batalistyczne

●

humor

●

kreacje bohaterów – honorowi patrioci, stać ich na poświęcenie, brawurowi, bezkompromisowi;

●

przesłanie powieści – kult dla wielkiej przeszłości narodowej

 

●

CZAS I MIEJSCE AKCJI : lata 1655-1657; obejmuje ona praktyczne teren całego kraju;

●

Główny wątek skupia się wokół winy i pokuty Andrzeja Kmicica;

●

Obok postaci fikcyjnych czy na wpół fikcyjnych pojawiają się osoby znane z historii Polski : król Jan 
Kazimierz, Stefan Czarniecki, bracia Janusz i Bogusław Radziwiłłowie;

●

BOHATEROWIE (główni) :

                                                 Andrzej Kmicic – główny bohater; tzw bohater dynamiczny – czyli taki który 
się zmienia wewnętrznie podczas całego utworu; młody, odważny szlachcic-zawadiaka; jest żołnierzem, 
ale skory do romantycznych porywów; w trakcie trwania akcji przeżywa głęboką przemianę wewnętrzną; 
ze szlacheckiego warchoła i zabijaki -> w szlachetnego, honorowego patriotę; wcześniej uważany za 
awanturnika i zdrajcę, a teraz gotów oddać życie w obronie króla; znaczną rolę w jego życiu odgrywa religia; 
tak też swą przemianę zaczyna od spowiedzi u księdza Kordeckiego i aktywnym udziałem w obronie Jasnej 
Góry; w powieści został naznaczony hańbiącym piętnem zdrajcy dlatego zmazanie tego ‘tytułu’ będzie trwało 
do końca powieści; przez cały czas jednak Kmicic zostaje wierny Oleńce i wypełnia jej warunek: stara się 
swoim działaniem sprawić, żeby ludzie, których skrzywdził, wybaczyli mu; pod nazwiskiem Babinicz walczy 
ze Szwedami;
                                                Oleńka Billewiczówna – wnuczka Herakliusza Billewicza; zobowiązana przez 
niego do wyjścia z Kmicica lub zostania zakonnicą; młoda, piękna i odważna dziewczyna; zakochuje się 
od pierwszego widzenia w Kmicicu, ale jest na tyle odważna by powiedzieć mu wszystko na temat jego 
hulaszczego życia; jest uczciwa, szczera i stała w uczuciach; czeka na ukochanego do końca;
                                                Jan Onufry Zagłoba herbu Wczele – posiada wszystkie pozytywne cechy 
staropolskiego sarmaty: wesoły, dowcipny, odważny, potrafi przewodzić, choć nie jest najlepszy jako 
żołnierz; jest wielkim optymistą, nigdy się nie załamuje, uważa, że z każdej sytuacji jesy wyjście; gorący 
patriota;
                                               Janusz Radziwiłł – książę; doświadczony dowódca; niezmiernie bogaty, 
dumny, wywyższający się ponad wszystko; jest zdrajcą; ufa, że Karol Gustaw ofiaruje mu panowanie w 
Rzeczpospolitej; nie czuje się niczyim poddanym; jest uosobieniem najgorszych wad polskich magnatów;
 
 
 
 
 
 
 

MŁODA POLSKA

 

●

Jądro Ciemności ( Joseph Conrad)

●

GENEZA : utwór ma ścisły związek z biografią autora; miał okazję obserwować stosunki panujące w 
koloniach, handel wyniszczający plemiona murzyńskie, barbarzyństwo jakiego dopuszczali się biali na 
tych terenach; i autor podjął ten temat, ale stał się on punktem rozważań nad stosunkami międzyludzkimi 
oraz refleksji na temat zawiłości ludzkiej psychiki;

●

CZAS I MIEJSCE AKCJI : czasy współczesne autorowi; opowiadanie ma kompozycję klamrową: na 
początku i na końcu opisano sytuacje jak kilku przyjaciół siedzi na zakotwiczonym statku w Tamizie; 
akcja właściwa to opowiadanie o jednym z nich – Charlie Marlow – wydarzenia z jego niedalekiej 
przeszłości; i wydarzenia tych opowiadań rozgrywają się w Beligijskim Kongu (rzeka w której górę 
płyną);

●

BOHATEROWIE:

●

ze statku :

                          Narrator – nieokreślony, niewiele o nim wiadomo;
                       „Dyrektor różnych towarzystw” – gospodarz i kapitan jachtu, bardzo lubiany przez 
wszystkich zgromadzonych na pokładzie;
                         Prawnik – starszy człowiek, miał mało ‘cnót’ i dlatego dysponował jedyną na 
pokładzie poduszką i kołdrą;
                        Charlie Marlow – jest narratorem opowiadania o wyprawie w górę Konga i spotkaniu 
z Kurtzem;
 
●

z opowiadania Marlowa :

                                              Freslewen – kapitan, który zginął na terenie stacji, kiedy usiłował 
skatować jednego z Murzynów, Marlow zastąpił go jako kapitan parowca obsługującego stacje;
                                             Lekarz z Brukseli – powiedział że Marlow jest zdolny do służby ale 
ostrzegał go przed zmianami w psychice spowodowanymi życiem na terenie gdzie nie istnieje prawo 
i człowiek obcuje z niczym nieograniczoną wolnością; pasjonata ludzkiej psychiki; 
                                            Księgowy na stacji siedziby rządowej – z uwielbieniem mówił o Kurtzu, 
kierownikiem na jednej ze stacji na brzegu Konga, skąd przychodziło najwięcej kości słoniowej; w 
czasie podróży na tą stację okazał tchórzostwo i bezmyślność;
                                            Murzyni zatrudnieni na parowcu przez Marlowa – ludożercy, oddani 
pracownicy, nie zaatakowali ku zdziwieniu Marlowa, białych na statku, choć byli bardzo silni i było 
ich więcej i doskwierał im głód;
                                           Kurtz – kierownik jednej ze stacjo handlowych; posiadał wielki autorytet; 
do stacji centralnej dotarła wiadomość, że zachorował, dlatego szybko wyruszono mu z pomocą;
                                           Młody Rosjanin – towarzyszył Kurtzowi, kiedy ten już był chory, 
starał się aby nadeszła pomocy, gdy Kurtz miał nadzieje, że dzicy nie dopuszczą parowca do jego 
stacji; był zafascynowany Kurtzem; w utworze to symbol rzetelnej pracy, która daje satysfakcję i 

wewnętrzny spokój
                                          Narzeczona Kurtza – przeświadczona o wielkości narzeczonego; 
wierząca, że był prawym, szlachetnym mężczyzną, człowiekiem o niepospolitym umyśle, wielkiej 
osobowości, który bardzo ją kochał; Marlow oddał jej listy otrzymane przed śmiercią od Kurtza, 
przed śmiercią Kurtza;
 

●

TYTUŁ – jego symboliczne znaczenia :

●

zło panoszące się na terenach zajmowanych przez białych

●

zło do którego jest zdolny człowiek, ciemna strona ludzkiej psychiki;

●

tereny obce, niznane, ciemne miejsca na mapie ludzkiego poznania;

                                          

●

Chłopi (Władysław Stanisław Reymont)

●

za Chłopów w 1924 roku dostał Reymont nobla;

●

BUDOWA UTWORU: jest to tetralogia, tzn. składa się z trzech tomów; kolejne tomy to kolejne pory 
roku zaczynając od zimy;

●

CZAS I MIEJSCE AKCJI: we wsi Lipka; jest to okres 10 miesięcy ostatniego dziesięciolecia XIX 
wieku;

●

TREŚĆ UTWORU: obraz gromady lipieckiej, obyczajów i obrzędów wyznaczających życie chłopów, 
analiza wpływu rytmu przyrody na rytm życia człowieka;

●

JĘZYK POWIEŚCI: stylizacja gwarowa;

●

BOHATEROWIE (główni):

                                               Maciej Boryna – najbogatszy gospodarz w Lipcach; posiada wielki autorytet; 
wiedzie prym w gospodarstwie; jest pewny siebie, uparty, sam podejmuje wszystkie decyzje dotyczące 
gospodarstwa i rodziny; dla Boryny podstawą oceny człowieka jest jego pracowitość; jest to mądry, 
doświadczony, znający życie człowiek; odważny i konsekwentny, uparty i porywczy; bierze ślub z Jagną – 
najpiękniejsza dziewka we wsi :) ;
                                            Antek Boryna – syn Maćka; ojciec rodziny, ale zły mąż i ojciec; traktuje żonę 
Hankę jak osobę kolejną do pracy w polu; nadrzędną rolę w jego życiu odgrywa przyroda i biologia; jest 
wytrwały i uparty; ma wielkie nadzieje na posag ojca, ale ten wszystko przepisuje Hance;
                                            Jagna – córka Dominikowej; wyróżnia się na tle społeczności; jest osobą dziwną 
i zagadkową; bardzo wrażliwa i całkowicie podporządkowana naturze; siłą nadrzędnaą w jej życiu jest 
popęd płciowy; jest artystką;  żyje we własnym świecie, jest samotna. niezrozumiana – BOHATERKA 
MŁODOPOLSKA (odrzuca życie w gromadzie); w końcu Jagna nieszczęśliwa i upokorzona, zostaje usunięta 
ze wsi;
                                          Dominikowa – matka Jagny; faworyzuje córkę która jest jej całkowicie 
podporządkowana; hetera :P..
                                          Hanka – żona Antka; przechodzi wielką przeminę z zahukanej, cichej, pokornej 
staje się odważną silną, świadomą swoich praw kobietą; dzięki swojej przemianie, zresztą bardzo widocznej, 
otrzymuje oszczędności po Maćku; 
 
●

CECHY MAŁOPOLSKIE W CHŁOPACH:

●

miłość dzika, namiętna, fatalna, rujnująca życie;

●

śmiałe sceny erotyczne;

●

motyw kazirodztwa

●

chłopomania, zainteresowanie kulturą ludową, dostrzeganie w chłopach potęgi i siły;

●

naturalizm, impresjonizm i symbolizm epoki;

 

●

Wesele (Stanisław Wyspiański) 

●

GENEZA – autora zainspirowało rzeczywiste wesele na którym sam się znajdował, a osoby z niego 
uczynił bohaterami dramatu; odbywa się ono w Bronowiczach;

●

Dramat składa się z trzech aktów, z których każdy z nich reprezentuje inny gatunek dramatyczny: 

                               Akt I – komedia realistyczna, społeczno-obyczajowa; są tu zawarte dialogi gości 
weselnych (chłopów z panami miasta); autor łączy liryzm scen z ostrą satyrą;
                              Akt II – dramat fantastyczny, psychologiczny, symboliczny; pełne napięcia dialogi ukazują 
marzenia i niepokoje, mity narodowe i kompleksy; uczestnikom wesela zaczynają ukazywać się zjawy; 
Chochoł i Wernyhora (2 zjawy), maja najwięcej na rozwój wydarzeń dalszej części dramatu;
                             Akt III – dramat narodowy; 
●

BOHATEOWIE:

                               Postacie realistyczne:
                                  Gospodarz – do niego przybywa Wernyhora i wręcza mu złoty róg, który ten 
nieumyślnie daje Jaśkowi; cieszy się ogólnie autorytetem, ale autor akcentuje jego prostotę; jest jednak 
niezdecydowany i brak mu konsekwencji w działaniu; zabawne a nie pasujące do niego jest to, że jest 
całkowicie podporządkowany żonie; jednak w pełni rozumie wielkość i godność polskiego chłopa;
                                  Gospodyni –; siostra Panny Młodej; wzorowa gospodyni, a decyzje podejmuje wraz z 
mężem;
                                  Pan Młody - poeta; jego wesele z chłopką można traktować jako przykład młodopolskiej 
ludomanii(chłopomanii); nie rozumie praw i obyczajów panujących na wsi; popada w sztuczną egzaltację;

                                Panna Młoda – młoda, piękna, dostojna i pełna wdzięku; jest rezolutna i pełna dystansu 
do tego co się dzieje wokół; 
                                Poeta – brat Gospodarza; młodopolski poeta; w jego wierszach panują nastroje 
pesymistyczne;  podstawową jego wadą jest sztuczność i bierność; zatracił szczerość uczuć, prawdziwość, 
autentyczność przeżyć; 
                                Dziennikarz – ma pobłażliwy stosunek do chłopów; uważa się za męczennika i skarży się 
Stańczykowi, który mu się ukazuje; jest bezkrytyczny; ma się za poważnego, pełnego autorytetu osobnika, a 
tak naprawdę jest błaznem; 
                                Rachela – córka karczmarza; jest uosobieniem poezji; przeczuwa niezwykłe wydarzania i 
niespodziewane wypadki, które będą miały miejsce; znalazła się na weselu, gdyż miała wewnętrzną potrzebę, 
a zaproszona nie była;
                               Żyd – karczmarz; ojciec Racheli; przychodzi na wesele choć wie, że nie jest mile 
widziany, gdyż wiele z osób są mu dłużne pieniądze; jest rzeczowy i konkretny; 
 
                             Postacie fikcyjne:
 
                                 Chochoł – symbolizuje idee odrodzeńcze, możliwość podźwignięcia się z upadku, 
zmartwychwstania; z drugiej strony symbolika jest związana z ideą upadku, bierności; to on na koniec gra 
hipnotyczną melodię, do której w ostatniej scenie wszyscy goście weselni tańczą; 
                                 Stańczyk – nadworny błazen Zygmunta Starego, znany z przenikliwości; ukazuje się 
Dziennikarzowi; wytyka mu bierność, zakłamanie, fałsz; jest symbolem mądrości politycznej;
                                 Rycerz – Zawisza Czarny; symbol potęgi nie tylko fizycznej ale i duchowej; ukazuje się 
Poecie; chce go porwać do czynu;
                                 Wernyhora – legendarny poeta-wieszcz; ukazuje się Gospodarzowi z „Rozkazem-
Słowem”, co oznacza rozkaz powstania; daje Gospodarzowi wskazówki co do przygotowania powstania;
 
●

W weselu przedstawiony jest  obraz różnic istniejących pomiędzy modelami życia i tendencjami 
panującymi w społeczeństwie polskim,. Podzielonym na mieszczan i chłopów; 

●

Chłopi – mają świadomość swej przynależności narodowej i gotowi są do podjąć walkę o odzyskanie 
niepodległości; brak im tylko przywódcy;

●

Inteligenci – mają sielankowy i nieprawdziwy obraz polskości;

●

SYMBOLE:

●

złoty róg – symbol walki o wolność;

●

krąg taneczny – błędne koło; niemoc, niegotowość, niezdolność do działania;

●

wiejska chata – symbol Polski;

 

●

Ludzie bezdomni (Stefan Żeromski) 

●

TYTUŁ POWIEŚCI: metaforyczne – pozbawieni rodzin i bliskich, ludzie wielkich idei;

●

MIEJSCA AKCJI: Paryż (czasem), Warszawa, Cisy, Sosnowiec; dzielnice nędzy; noclegownie dla 
bezdomnych itp.; XIX wiek;

●

TYP POWIEŚCI: nowy typ powieści modernistyczno-realistycznej; luźna kompozycja, poszarpana 
fabuła, zastosowanie różnych narracji; impresjonizm, ekspresjonizm, dekadentyzm, symbolizm; 

●

BOHATEROWIE(główni):

                                                        Doktor Tomasz Judym – młody chirurg, syn ubogiego, uzależnionego od alkoholu 
ojca szewca; to idealista, który ma niezłomną wolę i silny charakter; na pierwszym miejscu stawia dobro dla ludzi 
najuboższych; nie jest postacią w pełni pozytywną; ma kompleks niższości, kompleks człowieka ubogiego; kieruje się 
emocjami, a nie rozsądkiem; ewidentnie przecenia swoje siły; w ostatniej scenie wygląda jak na człowieka zmęczonego i 
załamanego; symbolem jego wnętrza w ostatniej scenie jest rozdarta sosna;
                                                        Joasia Podborska – szczera, wrażliwa i bezpośrednia; nie jest szczęśliwa, gdyż właśnie 
straciła rodziców i dom rodzinny; jest samodzielna; delikatna i bardzo kobieca; obdarza Judyma szczerą i gorącą miłością; 
czuje się bezdomna przez to że nie ma własnego miejsca w świecie; nie potrafi zrozumieć jego decyzji, ale się jednak nie 
sprzeciwia; 
                                                       Są jeszcze Korzecki, Leszczykowski, Chobrzański i inni;

●

SYMBOLICZNE ZNACZENIE BEZDOMNOŚCI BOHATERÓW:

●

bezdomny jest gł. bohater Tomasz Judym – rodzaj bezdomności ideowej; 

●

bezdomność Wiktora (brata Tomasza) – on opuszcza dom rodzinny i wyrusza w świat szukając 
lepszego życia; bezdomność o podłożu politycznym i ekonomiczno-społecznym;

●

bezdomność Joasi – wynikająca ze śmierci rodziców i wyniesienia się od wujów;

●

bezdomność Wacława (brat Joasi) – nie ma możliwości powrotu do ojczyzny; jego śmierć z 
dala od Polski jest symbolem bezdomności całego narodu, poddanego represjom po upadku 
powstania styczniowego;

●

bezdomność Leszczykowskiego – bezdomność polityczna;

●

bezdomność Korzeckiego – duchowa; wynika z zagubienia i samotności

 

●

Hymn  DIES IRAE (Jan Kasprowicz)

●

Dies irae, czyli Dzień gniewu; uważa się go za najważniejszy i najdoskonalszy hymn J.K;

●

TEMAT: koniec świata i Sąd Ostateczny;

●

Utwór przesycony symboliką biblijną, a szczególnie apokaliptyczną; 

●

Obrazy przedstawione w hymnie zwiastują nadchodzącą katastrofę, kres cywilizacji, koniec ludzkości;

●

Podmiot liryczny – mówi w imieniu całej ludzkości; według niego to Bóg jest odpowiedzialny za całą 
nędzę i marność świata;

●

Pytania – o winę człowieka, o odpowiedzialność za grzech;

 

●

Wiersz „Ja, kiedy usta ku twym ustom chylę..” (Kazimierz Przerwa-Tetmajer)

●

jeden z najbardziej znanych Jego erotyków

●

ukazuje on miłość jako idealne uczucie – romantyczne, czyste, jako coś zmysłowego co daje możliwość 
ucieczki od ostatecznej rzeczywistości;

●

drugi człowiek jest źródłem pożądania, ale jako pożądanie chwilowego zapomnienia;

●

według autora rozkosz może być tylko momentem, po którym wszystkie przygnębienia i smutki wrócą ze 
zdwojoną siłą;

●

ukazane są również obawy, że rozkosz ta stanie się niewystarczająca, że nie będzie w stanie zaspokoić 
żądzy istnienia, odpoczynku; jedynym stałym stanem który gwarantuje bezpieczeństwo jest śmierć 
(ostatnie wersy);

 
 
 
 
 
 

20-LECIE MIĘDZYWOJENNE

 

●

Ferdydurke (Witold Gombrowicz)

●

CZAS I MIEJSCE AKCJI: prawdopodobnie w roku 1937 lub wcześniej; akcja pierwszej części rozgrywa 
się w czasie jednego dnia w szkole; część druga to głównie wydarzenia dziejące się na stancji, gdzie 
mieszka Józio, w domu Młodziaków; zaś część trzecia dzieje się w ziemiańskim dworku ciotki Józia; 
wydarzenia obejmują dwa dni; pod koniec Józio porywa Zosię i obydwoje uciekają;

●

BOHATEROWIE: 

                                      Józio Kowalski – trzydziestolatek, który ma za sobą debiut literacki; nieżyczliwe 
przyjęcie jego twórczości spowodowało w nim chęć wrócenia do niedojrzałości; pojawiający się nagle 
profesor Pimko zabiera go do szkoły by poddać go procesowi „upupienia”; bohater zachowuje rolę 
obserwatora; Józio nie potrafi przeciwstawić się silniejszej osobowości Pimki; staje się staromodnym 
młodzieńcem zakochanym w nowoczesnej Zucie; gdyż rodzice Zosi i ona sama go odrzucają stara się 
wyzwolić; udaje mu się w końcu obnażyć nieautentyczność Młodziaków i zmusić ich do  wyjścia z formy; 
pod koniec jednak ucieka z córką gospodarza – Zosią; i wpada w sidła miłości;
                                       Profesor T.Pimko – belfer, który ubezwłasnowolnia Józia i porywa go do szkoły; jest 
biegły w „upupianiu” i w „zdrabnianiu”; uczniów chce utrzymać w stanie niewinności i niedojrzałości; celem 
działania profesora jest  zatrzymanie dzieci w fazie dzieciństwa; doskonale manipuluje młodzieżą jednak w 
końcu pada spiskowi Józia; sam jest zakochany w młodej Zucie; zostaje skompromitowany jako przyjaciel 
Młodziaków i autorytet nauczycielki;
                                      Zuta Młodziakówna – 16lat; wysportowana; bezczelna i nowoczesna; nikt nie zmusza 
jej do nauki ani nikt nie próbuje jej wychowywać; doprowadza swój wizerunek do perfekcji;
                                      Joanna i Witold Młodziakowie – rodzice Zuty; całe ich życie jest sztuczne, 
podporządkowane przyjętej konwencji;
                                     Miętus – szkolny kolega Józia; klnie, pije, „chodzi na kobiety”; szukając jedynie 
własnej autentyczności, czyli postępując zgodnie z prawami młodości, narusza feudalny porządek i hierarchię 
wartości;
●

POJĘCIA WPROWADZONE PRZEZ GOMBROWICZA:

●

formy – konwencje i schematy którym ulega człowiek;

●

gęby – jest ona doprawiana człowiekowi przez otoczenie;

●

upupienia – popadnięcie w niedojrzałość;

 

●

Granica ( Zofia Nałkowska) 

●

powstała w latach 1932-1935

●

CZAS I MIEJSCE AKCJI: akcja rozgrywa się w czasach współczesnych autorki, w Warszawie; 

●

BOHATEROWIE:

                                     Zenon Ziembiewicz – jest to gł. bohater powieści; jest bardzo skomplikowaną 
i niejednoznaczną postacią; syn Waleriana, podupadłego szlachcica; był zdolny i ambitny; pierwszą 
jego miłością, a później żoną była Elżbieta Biecka: często odwiedzał dom Cecylii Kolichwskiej, która 
wychowywała Elżbietę; podczas wakacji w Boleborzy nawiązał romans z Justyną Bogutówną; będąc już 
w małżeństwie z Elżbietą nie potrafił zakończyć znajomości z Justyną, a ta zaszła w ciążę; a Zenon dał jej 
pieniądze na aborcję; później zostaje prezydentem miasteczka; a jego kariera zawodowa nie była dzięki 
niemu samemu, a dzięki znajomościom; jako prezydent chciał jak najlepiej, ale nie liczył się z realiami w 
jakich musiał żyć; Zenon żył ciągle w ‘kompleksie boleborzańskim’ co nie pozwalało mu w pełni być takim 
jakim chciał być; szukając usprawiedliwienia swoich czynów obciążył Elżbietę własnym poczuciem winy i 

odpowiedzialności; na koniec ginie w akcie samobójczym;
 
                                      Justyna Bogutówna -  jej kontakt z wykształconymi ludźmi oraz wrodzona 
wrażliwość uczyniły ją bohaterką delikatną, spokojną i prostoduszną; w swej naiwności wierzyła, że na takiej 
podstawie zbuduje wspólne życie z Zenonem; po usunięcia ciąży stała się osobą chorą psychicznie; bez 
wątpienia jest ofiarą dramatu ale to wszystko tylko przez Zenona..przez to jak załatwił wszystkie sprawy; 
jednak jej zachowanie i całkowity wygląd kształtuje wiele czynników;
                                      Elżbieta Biecka – matka ją zostawiła po wtórnym wyjściu za mąż, wiec 
wychowywała się u ciotki Kolichowskiej; kochała Zenona, ale jak dowiedziała się o dziecku Zenona które 
ma się narodzić, uciekła do Warszawy; wyszła jednak za mąż za Zenona i pomagała mu wspierać Justynę; z 
czasem coraz trudniej było jej żyć w tej dwuznacznej sytuacji;
 
●

Nałkowska czyni z tej powieści – powieść psychologiczną, która zmusza czytelników do zadawania 
sobie pytań, do myślenia;

●

GRANICE SYMBOLICZNE W POWIEŚCI:

●

granica ekonomiczno-społeczna – podział ludzi ze względu na przynależność do różnych 
warstw społecznych;

●

granica moralna – po przekroczeniu której doprowadza się do nieszczęścia drugiego człowieka; 
tutaj Zenon;

●

granica odporności psychicznej – po przekroczeniu człowiek przestaje być sobą; Zenon i 
Justyna;

●

granica psychologiczna – granica autopoznania; kres ludzkich możliwości odkrywania tajemnic 
własnej osobowości, psychiki;

●

granica filozoficzna – pytanie o możliwość poznania ostatecznej prawdy;

 

●

Przedwiośnie (Stefan Żeromski)

●

powieść ta jest wyrazem rozczarowania pisarza rozwojem sytuacji w Polsce po odzyskaniu 
niepodległości;

●

powieść ukazała się w 1924 roku w Warszawie;

●

BOHATEROWIE:

                                                        Jadwiga Baryka – kobieta spokojna, uległa wobec męża i bezgranicznie mu wierna; 
patriotka tęskniąca bardzo za rodzinnymi stronami; okazuje wielką siłę woli i samozaparcie;
                                                        Seweryn Baryka – uparty, niezłomny, goniący za dobrobytem i wygodą; w głębi duszy 
też odczuwa tęsknotę;
                                                        Cezary Baryka -  gł. bohater; syn Seweryna i Jadwigi; początkowo bardzo 
rozpieszczony; patriota mający problem z wyborem właściwej drogi realizacji swojego patriotyzmu;
                                                        Hipolit Wielosławski – młody dziedzic Nawłoci; energiczny i pełen fantazji; przyjaciel 
Cezarego; Cezary uratował mu Zycie;
                                                        Antoni Lulek – anemiczny i chorowity mężczyzna; przeciwników ruchów 
narodowowyzwoleńczych; fanatyczny ideowiec komunistyczny; miał duży wpływ na psychikę i przekonania Cezarego;
 

●

autor daje do zrozumienia, że w Polsce potrzebne są zmiany, ale że nie mogą się odbywać pod wpływem 
jakichś doktryn politycznych czy narzuconych z zewnątrz obcych wzorców;

 

●

Ballada „Dusiołek” (Bolesław Leśmian)

●

można zauważyć elementy fantastyczne – Dusiołek – groźna zmora, dokuczająca bezbronnym ludziom;

●

Bajdała – wędrowny gawędziarz – to powiązanie z tradycją ludową;

●

Wiersz ten jest żartobliwą formą przedstawienia przygody chłopa Bajdały;

●

Wymowa wiersza ma charakter filozoficzny;

●

Bunt Bajdały jest protestem przeciwko istnieniu zła; zwraca się on do Boga z pretensjami, że stworzył 
grzech i zło – co symbolizuje zmora;

●

Wiersz jest regularny (11strof, a każda ma 4wersy);

●

W utworze występuje stylizacja na gwarę ludową;

 

●

Wiersz „Miłość” (Maria Pawlikowska-Jasnorzewska)

●

tu zakochana kobieta zwraca się bezpośrednio do ukochanego mężczyzny; boleśnie przeżywa rozstanie;

●

w czwartym wersie niespodziewanie pojawia się puenta;

●

miłość i obecność ukochanego porównuje do powietrza, a paradoksalnie bez których potrafi jednak żyć; 
jest to jednak życie niepełne;

 

LITERTURA WSPÓŁCZESNA

 

●

Dżuma (Albert Camus)

●

CZAS I M-SCE AKCJI: akcja osadzona jest na początku lat 40` XX wieku: wszystko toczy się w 
granicach miasta Oran;

●

Jest to powieść paraboliczna o wymowie uniwersalnej i ponadczasowej, literacko ujmuje filozofię 
egzystencjalizmu;

●

Powieść ukazuje odwieczne odczucie absurdu życia przez człowieka;

●

BOHATEROWIE:

                                      Doktor Bernard Rieux – altruista; ma duże poczucie obowiązku, sprawiedliwości i 
odpowiedzialności; niewierzący;
                                     Othon – sędzia śledczy;
                                     Raymond Rambert – młody dziennikarz;
                                     Jean Tarrou – znajomy i przyjaciel doktora; sprzeciwiał się odbieraniu życia innym 
ludziom;
                                    I Inni – Michel, ojciec Paneloux, Joseph Grand, Cottard;
 
●

UNIWERSALNE PRZESŁANIA POWIEŚCI:

●

bez względu na wszystko należy walczyć ze złem;

●

powinno się zawsze stawać po stronie pokrzywdzonego;

●

nie wolno wyrażać zgody na żadne racje uzasadniające śmierć;

●

człowiek powinien dążyć do tego by być coraz doskonalszym;

●

trzeba mieć świadomość, że zło nigdy nie zanika;

 

●

Inny świat (Gustaw Herling-Grudziński)

●

CZAS I M-SCE AKCJI: to okres II W.Ś; miejsca, to wszystkie więzienia i łagry radzieckie w których był 
Grudziński;

●

BOHATEROWIE:

                                     Narrator – a zarazem bohater główny; utożsamiany jest z autorem, który opisuje 
swoje losy: warunki pobytu w więzieniach, pracę  w obozie, wędrówkę przez Związek Radziecki; w 
wypowiedziach dominuje rzeczowa relacja; nie ujawnia emocji; stara się zachować do tego wszystkiego co 
przeżył dystans; z tłumu więźniów wyłania osoby które wyróżniły się próbą ocalenia w sobie resztek ludzkiej 
godności;
                                  Rusto Karinen – bohater drugoplanowy; fin z pochodzenia; podjął on nieudaną 
próbę ucieczki z łagier; jednak była wyrazem nie pogodzenia się z niewolą i dowodem odwagi i resztek 
niezależności; był siedem dni wolny póki go znów nie złapano; jego czyn oceniano jako heroiczny i czerpano 
z niego siły do przetrwania; rozdział ‘Zabójca Stalina’;
                                 Michaił Aleksiejewicz Kostylew – też bohater drugoplanowy; dobrowolnie sprawiał sobie 
ból, bu nie pracować dla państwa, którego nienawidził; autor poświęcił mu rozdział ‘Ręka w Ogniu’; do 
końca zachował niewzruszoną postawę – popełnił samobójstwo, oblewając się wrzątkiem;
                                Natalia Lwowna – b. Drugoplanowa; czerpała siłę z czytania zakazanej ksiązki 
F.Dostojewskiego ‘Zapiski z martwego domu’; uważała, iż jedyną formą uwolnienia się od zniewolenia jest 
wybór śmierci; ocalała swe człowieczeństwo, tęskniąc za wolnością i zachowując tożsamość;
 
●

‘Inny świat’ to próba ukazania procesu niszczenia człowieka przez system sowieckich obozów pracy, a 
jednocześnie, rozpaczliwej walki jednostki o zachowanie własnej godności;

●

chcąc przeżyć, trzeba było przyjąć zasady zupełnie inne od tych, jakie obowiązywały na wolności. 
Trzeba było stać się człowiekiem złagrowanym, a więc akceptującym prawa rządzące w zniewolonej i 
zdegradowanej rzeczywistości;

 

●

Zdążyć przed Panem Bogiem (Hanna Krall)

●

CZAS I M-SCE AKCJI: akcja rozgrywa się na dwóch płaszczyznach czasowych; 1-a to wydarzenia 
związane z wybuchem powstania w żydowskim getcie w Warszawie (rok 1943); 2-a to wydarzenia 
współczesne (rok 1976); ogólnie jest to zapis rozmowy Hanny z Markiem Edelmanem;

●

ZNACZENIE TYTUŁU: ma on znaczenie symboliczne; chodzi tu o to, że zadaniem lekarza jest ubiec, 
odbierającego życie Pana Boga; jest to również pewien sposób oszukania Boga, a wtedy można dać 
szansę pacjentowi na przedłużenie jego istnienia;

●

BOHATEROWIE:

                                                        Mordechaj Anielewicz – to postać autentyczna; był to komendant powstania w getcie 
żydowskim w Warszawie, który popełnił samobójstwo w 1943r.; 
                                                        Marek Edelman – to rozmówca autorki; narrator i główny bohater reportażu; w latach 
wojny pracował jako goniec szpitalny; w 1943 był jednym z przywódców powstania w getcie warszawskim, jedynym 
który przeżył; po wojnie został kardiochirurgiem; w utworze występuje w podwójnej roli jako lekarz, ale i jako uczestnik 
powstania; mówiąc o tym wszystkim siebie usuwa w cień, a innym osobom nadaje większe znaczenie;
                                                        Michał Klepfisz – także postać autentyczna; członek Żydowskiej Organizacji Bojowej; 
utrzymywał on kontakt z żołnierzami AK; za jego pośrednictwem przekazywali oni gettu broń; zasłyną bohaterską 
śmiercią – zasłonił sobą karabin maszynowy, by inni mogli się przedostać w bardziej bezpieczne miejsce i odeprzeć 
niemiecki atak;
                                                        Profesor – postać autentyczna; słynny chirurg z Radomia; po wojnie dokonywał bardzo 
trudnych operacji na sercu; Edelman  mówi o nim z wielkim szacunkiem i uznaniem;
                                                        Jurek Winkler – postać autentyczna; przedstawiciel Żydowskiej Organizacji Bojowej 
po stronie polskiej; przynosił z getta wiadomości, które przekazywał do Londynu i USA, był także łącznikiem między 
walczącymi Żydami, a AK; tuż przed wybuchem powstania został aresztowany i torturowany, ale nikogo nie wydał, a 
następnie uciekł; to on dał sygnał do samobójstwa 8maja 1943r. W bunkrze, aby nie wpaść żywcem w ręce Niemców; 

zostawił po sobie zeszyt z wierszami, których fragmenty przytacza Hanna;
 

●

Opowiadania (Tadeusz Borowski)

●

CZAS I M-SCE AKCJI: okres II W.Ś; Oświęcim; okupowana przez Niemców Warszawa;

●

PROBLEMATYKA OPOWIADAŃ: najważniejszym problemem jest wpływ obozu koncentracyjnego na 
psychikę i kodeks etyczny człowieka; 

●

W świecie obozu można zauważyć: motyw kata i ofiary, masowość śmierci, brak granicy między dobrem 
a złem, odwrócony dekalog, odwrócone toposy;

●

OPOWIADANIA:

●

Proszę Państwa do gazu

           - obraz matek wyrzekających się własnych dzieci, by przeżyć; jedynie młoda Żydówka by 
zachować godność sama wchodzi do samochodu wiozącego do komory gazowej; oraz starsza , siwa 
kobieta wzięła na ręce nieżywe niemowlęta, do których żadna z „matek” nie chciała się przyznać, 
mimo że ceną takiej postawy jest śmierć;
●

Pożegnanie z Marią

           - obraz okupowanej Warszawy, której mieszkańcy, dramatycznie poszukują namiastki 
normalnego świata, dyskutując o filozofii, miłości, literaturze; w wojennej codzienności jednak 
zatracają ludzką wrażliwość i zapominają o moralności charakterystycznej dla świata tradycyjnych 
wartości;
 
●

U nas w Auschwitzu

            - to przewrotny opis oświęcimskiego obozu jako iluzji normalnego życia, ujęty w listach 
adresowanych przez Tadeusza do dziewczyny, poznanej jeszcze przed osadzeniem w obozie; 
bohater nie może rozumieć dziwnego zniewolenia człowieka przez człowieka i niewytłumaczalną 
bierność ludzi prowadzonych na śmierć; bo z jednej strony tu grają w piłkę, a kawałek dalej ludzie 
są prowadzeni do gazu; obraz „ludzi, którzy szli” to obsesyjny motyw prześladowczy oświęcimskiej 
wizji Borowskiego;
 
●

Bitwa pod Grunwaldem

            - jest to jedno z opowiadań ukazujących rzeczywistość obozu po wyzwoleniu; Niemców 
zastąpili Amerykanie, którzy by wprowadzić dyscyplinę zakazali wychodzenia z obozu; jednak 
jedna Żydówka, jakby nieświadoma konsekwencji, wychodzi za ogrodzenie i ginie od strzału 
strażnika; jej śmierć jednak nie wywołuje poruszenie wśród inny więźniów, gdyż już nad to silnie 
zostali porażeni złem; natomiast wywołuje to szok u Amerykańskiego oficera – dla niego to tragedia 
– śmierć niewinnej dziewczyny; w końcu przybył z innego świata, normalnego świata;
 

●

Tango (Sławomir Mrożek)

●

CZAS I M-SCE AKCJI: akcja rozgrywa się w nieokreślonym czasie, w mieszkaniu Stomilów;

●

BOHATEROWIE:

                                     Artur – syn Eleonory i Stomila; jest energiczny, zdecydowany, nawet władczy; nie 
jest jednak zdolny do głębokich uczuć, co staje się jedną z przyczyn jego klęski; jest to buntownik; nie 
może się pogodzić ze światem, nie wyraża aprobaty dla chaosu i zaniku wartości; podejmuje samotnie 
wysiłki, by naprawić świat; jak wielu podobnych mu bohaterów nie wiem co zrobić by osiągnąć swój cel; 
gdy tylko Artur wychodzi z domu..cała rodzinka znów robi co jej się podoba; jego wysiłki w groteskowej 
rzeczywistości też stają się parodią wysiłków wielkiego buntownika; na koniec przepłaca to wszystko 
życiem;
                                    Ala – kuzynka Artura, zarazem jego narzeczona; wyzwolona i pozbawiona zasad 
obyczajowych; uważa że Artur żeni się z nią tylko dla formy i dlatego zdradza go z Edkiem; gdy Artur się o 
tym dowiaduje staje się to też jedną z przyczyn jego śmierci;
                                   Edek – cham, przeciwstawienie inteligenta; symbolizuje totalitaryzm: nazizm, 
komunizm; jest to przedstawiciel kultu siły i terroru; 
                                   Eleonora – matka Artura, a żona Stomila i kochanka Edka; lekkomyślna, 
nieodpowiedzialna, amoralna;
                                   Eugenia – babcia Artura; nie przyjmuje zupełnie tradycyjnej roli babci; gdy Artur 
wysyła ja by położyła się na katafalku dzidka i pomyślała o śmierci – ona naprawdę umiera, a nikt nie zwraca 
na to uwagi;
                                  Eugeniusz – brat babki; niepewny, niezdecydowany; niby chce pomagać Arturowi, ale 
gdy ten umiera, w zupełności poddaje się przemocy Edka i tańczy z nim tango;
                                 Stomil – ojciec Artura; artysta; ideolog buntu; w zupełności nie rozumie rozterek syna; 
niezdolny do żadnego czyny, wierzy dalej w posłannictwo sztuki;
 
●

TANGO TO OSTRZEŻENIE PRZED:

●

skutkami kryzysu wartości we współczesnym świecie;

●

totalitaryzmem, który rodzi się w czasach moralnego upadku, braku wartości i zaniku 
autorytetu;

●

kryzysem rodziny, znajdującym swe przełożenie na kryzys w państwie i ogólny moralny chaos 
charakterystyczny dla współczesności;

●

tango odczytywane jest jako groteskowa i parodystyczna próba ukazania problemu roli i miejsca 
intelektualisty we współczesnym świecie;

●

jest to także parodia dramatu rodzinnego;

●

jest tu charakterystyczne przeciwstawienie sobie dwóch osób, dwóch charakterów: inteligenta Artura i 
chama Edka;

●

dramat można również odczytać jako przypowieść o niszczeniu ludzi wybitnych, zagubionych w 
rzeczywistości, lecz jednak usiłujących odbudować świat wartości moralnych i etycznych, ale jak widać 
bez pożądanego skutku;