plik

SZKOŁA ANIMATORÓW

SPOŁECZNYCH

Podstawowe cele i metody rozwoju społeczności lokalnych

Bohdan Skrzypczak

Czy istnieją wypróbowane metody skutecznego pobudzania aktywności obywatelskiej
na rzecz lokalnego rozwoju? Do jakich więc wzorów i doświadczeń można się
odwoływać?

Rozwój społeczny opiera się na procesie wzrastania w grupy społeczne,

których   członkiem   staje   się   jednostka,   oraz   na   przyswajaniu   sobie   w   nich
odpowiednich   ról   społecznych   (pracownika,   wyborcy,  ucznia).   Pomyślny  przebieg
tego   procesu   wymaga   takiego   dostosowania   się   jednostki   do   grupy,   które
umożliwiałoby przezwyciężanie niekorzystnych sytuacji społecznych.

By proces ten

nabrał   dynamizmu   i   szerszego   wspólnotowego   kontekstu,   potrzebne   jest   istnienie
sprzyjającej  przestrzeni  społecznej  . W czasach globalizacji, a więc braku barier
komunikacyjnych  i   pojawiającej   się   wirtualnych  wymiarów   przestrzeni   społecznej
jeszcze   bardziej   potrzebna   jest   realna   przestrzeń   publiczna   kształtująca   postawy
jednostek   i   społeczności.   Rolę   miejsca,   gdzie   konstytuują   się   normy   i   postawy
społeczne,   nadal   najlepiej   pełnią   i   pełnić   mogą   społeczności   lokalne.   Rynek
miasteczka   to   przecież   swoista   agora,   która   umożliwia   dyskusję   nad   normami,
konfrontację i ścieranie wartości oraz przełożenie zewnętrznych impulsów (płynących
poprzez media, struktury państwowe) na praktykę własnego życia.

Lokalność staje

się zasadniczą przestrzenią umożliwiającą rozwój społeczny.

Rozwój społeczności lokalnej dziejący się w określonej przestrzeni

społecznej i terytorialnej   ma na celu wzbogacenie  sieci powiązań i kontaktów
grupowych   oraz   wzmocnienie   jej   nici,   wypracowanie   pewności   siebie   i
umiejętności,   tak,   by   społeczność   lokalna   (ludzie)   mogła   znacznie   poprawić
swoją sytuację. Jest to proces społecznej zmiany, który:
-

tworzy swój program w oparciu o bezpośrednie doświadczenia i potrzeby ludzi
mieszkających na danym obszarze;

wymaga zaangażowania w odkrycie i zmobilizowanie wartości, możliwości i
niewykorzystanych umiejętności pojedynczych osób;

podkreśla znaczenie wspólnego działania jako najskuteczniejszego i twórczego
medium, dzięki któremu zachodzić może rozwój osobisty i społeczny;

stara się wspierać i umożliwiać ludziom sprawowanie coraz większej kontroli nad
własnym życiem i uczestniczenie w podejmowaniu decyzji, które ich dotyczą.

Dzięki działaniom społeczności lokalnej domagać się można

urzeczywistniania obywatelskich praw osób zazwyczaj nie wysłuchiwanych i
bezsilnych. Potrzeby społeczne i problemy indywidualne stają się kwestiami
publicznymi, rozwiązywanymi poprzez wspólne działania – w efekcie ludzie w takie

1 A. Kamiński, Podstawowe pojęcia pedagogiki społecznej w pracy społecznej, Warszawa 1976, s. 7
2 Z. Bauman, Globalizacja, Warszawa 2000, s. 31-32

działania zaangażowani sami nabywają nowe umiejętności i zyskują wiarę we własne
siły, przejmują większą kontrolę nad swoim życiem społecznym.

Punktem wyjścia dla procesu rozwoju społeczności lokalnej są osobiste

doświadczenia ludzi dotyczące kwestii społecznych – doświadczenie ucisku,
niekorzystnego położenia, dyskryminacji, wyizolowania, ubóstwa, a więc wszelkiego
rodzaju deficytu społecznego.

Rozwój społeczności lokalnej to jedno z niewielu działań, które realizowane

są   zgodnie   z   programem   stworzonym   w   oparciu   o   problemy   osób,   którym   mają
służyć,   nie   zaś   mających   swój   początek   w   strukturach   organizacyjnych   czy
administracyjnych.   Dzięki   niemu   może   zmienić   się   „sposób   bycia”   ludzi     w
społeczeństwie. Zwykłe codzienne zachowania – styl życia  kształtują bowiem jego
jakość, powodując zadowolenie i samorealizację lub bezsilność i apatię. Kategoria
stylu życia, jakości i wartości muszą znajdować się w centrum budowania wszelkich
programów   edukacji   i   polityki   społecznej.

Rozwój społeczności lokalnej stanowi

swoisty   fundament  rozwoju   lokalnego,   czyli   procesu   polegającego   na
rozwiązywaniu   lokalnych   problemów   (społecznych,   gospodarczych,
politycznych, kulturalnych, etnicznych) i stwarzaniu warunków do zaspakajania
potrzeb indywidualnych oraz zbiorowych  dzięki zaangażowaniu  mieszkańców,
instytucji, organizacji i wszelkich grup interesu.

Podstawowe cele i założenia rozwoju społeczności lokalnej
według standardów National Standarts Boards for Community Work Training &
Qualification

a. Wypracowywanie wspólnych działań / zakładanie i wspieranie grup obywatelskich

(mieszkańców);

b. Poprawa dostępu do informacji i umiejętności;
c. Zdobywanie lub tworzenie nowych zasobów materiałowych (organizacyjnych,

rzeczowych, finansowych) w obrębie społeczności lokalnej;

d. Zwiększanie demokratycznego uczestnictwa lokalnych mieszkańców w procesach
podejmowania decyzji.

Praca nad rozwojem społeczności opiera się na trzech podstawowych założeniach:
-

żaden problem nie jest na tyle poważny, by nic nie dało się z nim zrobić;

jednostki, pracując z innymi, mogą w wielkim stopniu poprawić mechanizmy
radzenia sobie z problemami i podnieść zdolność dokonywania korzystnych
wyborów życiowych;

poprzez wspólne działanie, wymagające komunikowania się, współpracy i
prowadzenia kampanii, ludzie - zwyczajowo postrzegani jako bezsilni - mogą
zostać usłyszani i mogą poprawić jakość swojego życia.

Kluczowym pojęciem łączącym wszystkie elementy uruchamiania rozwoju

społecznego zdaje się być amerykańskie określenie empowering („dodawanie siły”),
oznaczające proces, przez który osoby i grupy rozwijają świadomość swoich
zdolności kontrolowania lub wpływania na siebie i innych oraz uczą się efektywnego
stosowania swego wpływu.

3 A. Siciński, Problemy przemian stylu życia w Polsce, w: Badania nad wzorami konsumpcji, red. J.
Szczepański, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1977, s.356-359
4 J. Szmagalski, Teoria pracy socjalnej a ideologia i polityka społeczna, Warszawa1996, s.153

Rozumieć przyczyny swej sytuacji, znać swoje prawa oraz umieć skutecznie działać -
to podstawowe umiejętności pozwalające każdemu w pełni uczestniczyć w życiu
społecznym; to równocześnie zasady samopomocy, która - jak pokazuje
doświadczenie wielu krajów - jest efektywniejsza niż jakakolwiek pomoc państwa czy
samorządu.

Spojrzenie na środowisko jako na otwartą, ale rzeczywistą przestrzeń

integrującą w sobie treści ekologiczne, społeczno-kulturowe i gospodarcze umożliwia
nowy namysł nad lokalnym siłami stymulującymi rozwój. Nie przypadkowe więc są
zarówno   w   Polsce   jak   i   w   wielu   krajach   świata   poszukiwania   w   lokalnych
środowiskach   potencjału   rozwojowego.   Odwoływanie   się   do   lokalnych   zasobów
motywacji   i   doświadczeń   a   więc   do   kategorii   inaczej   nazwanej   kategorii   sił
społecznych   staje   się   znowu   atrakcyjnym   modelem   zarządzania   i   kierowania
rozwojem.
Środowisko lokalne jest więc przestrzenią w której dochodzi do interakcji i procesów
ukierunkowanych  na   realizacje   akceptowanych   przez   mieszkańców   celów.   Można
utożsamić   ten   proces   aktywizacji   jednostek,   grup   i   społeczności   lokalnych     z
wychowaniem lub edukacją środowiskową.
Aktywność społeczna to przecież dążność do oddziaływania na otoczenie społeczne
zmierzające do jego przekształcenia. Przynoszące efekty jednostce i społeczeństwu.
Pobudzanie   aktywności   jednostki   i   kształtowanie   jej   twórczej   postawy   możemy
określić terminem wychowania lub edukacji środowiskowej. W ten sposób lokalna
społeczność   staje   się   jednocześnie   źródłem,   formą   i   celem   edukacji.   Przyszłość
pozostaje otwarta a rolą wychowania i edukacji jest uczenie wyboru i wartościowania.
„Rozwój społeczny polega na kolejnym wrastaniu w grupy społeczne których
członkiem   staje   się   jednostka   oraz   na   przyswajaniu   sobie   w   tych   grupach
odpowiednich   ról   społecznych.  Pomyślny   przebieg   tego   rozwoju   wymaga
sprzyjających sytuacji interpersonalnych i grupowych oraz takiego dostosowania się
społecznego jednostki do grupy, które by zarazem przezwyciężało niekorzystne w niej
sytuacje   społeczne   przez   dokonywanie   odpowiedniej   melioracji   l   wyboru   nowych
kręgów i grup.

Współczesne metody rozwijania społeczności lokalnej

Poszukiwania   czynników   uruchamiających   lokalny   potencjał   podejmowane   były
równocześnie   na   wielu   płaszczyznach:   w   działalności   kulturalnej,   oświatowej,
samorządowej.   Obecnie   istnieje   wyraźna   konieczność   zintegrowania   różnorodnych
metod i form pracy wywodzącej się między innymi   z animacji kultury, edukacji,
środowiskowej   pracy   socjalnej.   Wyzwanie   jest   przecież   wspólne,   niezależne   od
środowiska i rodzaju funkcjonujących tam organizacji i instytucji.

Najbardziej rozpowszechnione metody pobudzania lokalnego środowiska to:

 Community organizing - organizowanie społeczności

Metoda   środowiskowa   w   pracy  socjalnej   wywodzi   się   ze   Stanów   Zjednoczonych
gdzie   już   w   1946   roku   powołano   Amerykańskie   Towarzystwo   do   Badań   nad
Organizowaniem Środowiska Lokalnego. Narodziła się   z potrzeby aktywizowania

5 A. Kamiński, Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa 1980, s. 35

mieszkańców w celu rozwiązywania bolesnych często problemów socjalnych.

Polega

ona   na   ulepszaniu   sytuacji   społeczności   lokalnej   zjednoczonymi   wysiłkami
organizacji   publicznych   i   społecznych   mobilizujących   wszelkie   siły  społeczne   do
działań opartych na wspólnym planie, wypracowanym na podstawie kompleksowych
badań. W 1962 roku community organazing została uznana przez  Radę do Spraw
Kształcenia   w   dziedzinie   Pracy  Socjalnej   (Council   on   Social   WorkEducation)   za
trzecią podstawową metodę pracy socjalnej.
Jak współcześnie rozumie się środowiskową działalność  socjalną? Najczęściej mówi
się   o   wspomaganiu   rozwoju   poprzez   aktywizowanie   i   organizowanie   środowiska.
Rozumie się to jako :
- proces edukacyjny dążący do upodmiotowienia ludzi i samopomocy,
- metodę koncentracji na efektach,
-

program jako domena liderów reformatorów i instytucji,

ruch społeczny niosący często niezadowolenie i bunt, ale będący jednocześnie
formą partycypacji obywatelskiej i alternatywnym sposobem samoorganizacji.

Szeroki sens metody środowiskowej oznacza więc całościowe rozumienie środowiska
lokalnego, pełną rejestrację jego problemów, kompleksowy i komplementarny system
działań. Chodzi o dominację perspektywicznego sensu działań społecznych (rozwój
ku celom pożądanym, idealnym) nad doraźnym sensem aktywności społecznej
(ratownictwo, usuwanie zagrożeń). Celem nadrzędnym jest tworzenie wspólnoty
poprzez współdziałanie i aktywność wielu sił społecznych.

 Social-cultural animation (Animacja społeczno-kulturalna )

Jest to działanie mające na celu ulepszanie społecznego środowiska poprzez

ukazywanie wizji  owych ulepszeń i motywowanie ludzi do ich realizacji  bądź  do
aktywności  wydobywającej potrzeby, zainteresowania oraz aspiracje członków danej
grupy (nurt ten wywodzi  się z Francji). Jest  to proces odkrywania siebie poprzez
odnajdywanie własnych możliwości twórczej ekspresji. Animacja  jest więc pojęciem
zbliżonym do  aktywizacji, ale   bardziej  ukierunkowanym na   wewnętrzne  motywy
podjęcia działania.

Transformacja przyniosła ogromne zmiany w obszarze uczestnictwa w

kulturze.   Postępująca   komercjalizacja,   naśladownictwo,   zmiany   wzorców
kulturowych,   pauperyzacja   oraz   wiele   innych   czynników   spowodowały,   że
obserwujemy sytuację niepewności i zagubienia. Istnieje zatem obiektywna potrzeba
animacji, a więc ożywienia i uruchomienia sił tkwiących w środowisku, dzięki którym
można   będzie   dokonywać   celowych   i   racjonalnych   przeobrażeń   kulturalnych   i
społecznych.   Celem   tak   rozumianej   animacji   jest   stymulowanie   przemian   w
dziedzinie systemów wartości, wykształcenie  krytycznej postawy wobec atakujących
nas nowych idei, nowych wzorów zachowań, które przyjmowane bezkrytycznie mogą
powodować  utratę własnej tożsamości. Włączenie członków lokalnej społeczności do
działania,  rozwiązywania problemów miasteczka, gminy lub osiedla daje szansę na
zmianę sposobu myślenia, postrzegania procesów i zjawisk poprzez pryzmat nie tylko
własnej osoby, lecz przyjęcia za punkt wyjścia potrzeb grupy społecznej, z którą się
identyfikują.  Najbardziej   znanym  polskim  doświadczeniem w  tej  dziedzinie jest  z
pewnością\ uch Małych Ojczyzn rozwijany od 1994 roku przez Fundacje Kultury.

 Community development - aktywizacja i rozwój społeczności lokalnych

6 G. Wilson, From Practice to Theory [w:] Theories of Social Work with Groups,New York 1976, s..31
7 zobacz : B. Smolińska Theiss, Badanie przez działanie – poznanie środowiska i jego aktywizacja [w:]
Wegrów, siły społeczne małego miasta, red. B. Smolińska- Theiss, Warszawa 1991

Jest   to   metoda   określająca   działania   ludzi   zamieszkujących   określone   terytorium,
którzy wspólnym wysiłkiem pragną zaspokoić swoje potrzeby oraz poprawić zarówno
warunki   swojego   życia,   jak   i   warunki   bytowania   grupy   lokalnej,   głównie   przez
tworzenie nowych struktur. Metoda ta wywodzi się ze Stanów Zjednoczonych, a w
krajach rozwijających się na szerszą skalę stosowana była  już w latach  50-tych. W
związku   z     problemami   gospodarczymi   tych   państw   zaczęto   łącznie   traktować
dążenie   do   reintegracji   społeczno   -   kulturowej   z   ożywianiem   przedsiębiorczości
gospodarczej. Dużą uwagę przywiązywano do wywoływania aktywnej postawy wobec
szybko   następujących  przemian   i   planowego   na   nie   oddziaływania.   Efektem   tego
podejścia   jest   emancypacja   społeczna   i   uruchomienie   mechanizmu   obywatelskiej
aktywności, co umożliwia mobilizację społeczności w obliczu problemów i wyzwań.
Community   development  zdecydowanie   wykracza   poza   nawet   szeroko   rozumianą
sferę socjalną, łącząc ją z działaniami z obszaru gospodarki, kultury, turystyki czy
zagospodarowania przestrzennego. Prowadzi w związku z tym do wielowymiarowej
współpracy,  tworząc układ różnorodnych jednostek i instytucji służących wspólnemu
celowi.

Amerykańskim przykładem tego podejścia są między innymi Community

Developmnet   Corporation   (korporacje   rozwoju   lokalnego)   i   Lokalne   organizacje
rozwoju (Community – Base Development Organization)
Otrzymując   rządowe   dotacje   zajmują   się   między   innymi   budową   mieszkań,
tworzeniem miejsc pracy i współpracą z biznesem.
Omawiana metoda jest obecna w Polsce w zasadzie od lat 90-tych, ale ogranicza się
do   różnego   typu   pilotażowych   projektów.   Krótkotrwały   okres   finansowania   oraz
badawczy charakter (często inicjatorem były wyższe uczelnie) powodowały, że nawet
obiecujące   zmiany   w   społecznościach   miały   najczęściej   charakter   krótkotrwały.
Najszerszym   programem   tego   typu   realizowanym   w   Polsce   był   PIL   (Program
Inicjatyw   Lokalnych   realizowany   w   połowie   lat   90tych     z   funduszy   Phare   w   11
gminach. Był   to w wielu obszarach   udany eksperymentem,   bez  kontynuacji na
szersza   skalę.   Tym   niemniej   początek   został   zrobiony,   a   metoda  community
development, a także community leadership lub leadership for economic development
wykazały swą efektywność i przydatność także w polskich warunkach.

 Social - planning - planowanie społeczne w środowisku lokalnym (samorząd)

Planowanie społeczne jest formą pracy najczęściej realizowaną przez

samorząd lub jego agendy. Jest ono nakierowane na analizę warunków społecznych i
materialnych   mieszkańców.   Poprzez   zebranie   i   zdiagnozowanie   wielorakich
problemów   dotyczących   np.   sfery   mieszkaniowej,   zdrowia,   opieki   socjalnej,
bezrobocia,   patologii   społecznej,   bezpieczeństwa,   ubóstwa     stara   się   opracować
racjonalne   i   długofalowe   działania   zmierzające   do   wyeliminowania   szczególnie
uciążliwych i poważnych problemów społecznych. Zgromadzone szczegółowe fakty,
które  następnie poddaje się  analizie,   stają się podstawą  wdrażanych  przez  agendy
samorządowe   programów.   Ma   to     zapewnić   efektywne   wykorzystanie   zasobów
strukturalnych, jak i materialno-finansowych, jakimi dysponuje gmina.   Planowanie
społeczne   jest   szczególnie   wykorzystywane   w   praktyce   działania   urzędów   pracy,
ośrodków pomocy społecznej, komunalnej gospodarce mieszkaniowej, policji i straży
miejskiej. Rolę koordynatora pełnią zaś komisje samorządu terytorialnego usiłujące
stworzyć   i   stymulować   powstawanie   planów   i   programów   przeciwdziałających
różnorodnym negatywnym zjawiskom społecznym.   Ta forma pracy w społeczności z
pewnością ogromnie   zwiększa  wiedzę  i  świadomość  problemów,  ale jednocześnie

8 Zobacz też; E. Radziewicz- Winnicki, modernizacja niedostrzegalnych obszarów rodzimej edukacji,
Kraków 1999

koncentruje się zbyt mocno na formalnym i strukturalnym podejściu do wszelkich
zagrożeń, tracąc z bliskiej perspektywy mieszkańców jako uczestników i sprawców
zmiany na lepsze.

 Community education - kształcenie społeczności, edukacja wspólnotowa

(oświata)

Kształcenie społeczności to chyba najrzadziej wymieniana metoda rozwijania

społeczności,   mimo   że   zarówno   w   Europie   (zwłaszcza   w   Niemczech   i   krajach
skandynawskich),   jak   i   w   Polsce   posiada   długą   tradycję.   Szkoły   i   uniwersytety
ludowe,   czytelnie,   towarzystwa   i   wszechnice   oświatowe   stanowią   nie   tylko
historycznie,   ale   także   i   obecnie   znaczący   potencjał   rozwojowy   w   środowisku.
Współcześnie   dają   się   w   Polsce   zauważyć   trzy  zjawiska   w   edukacji,   szczególnie
sprzyjające nowym relacjom pomiędzy oświatą a społecznością lokalną:
-

przejęcie przez samorząd roli organizatora oświaty na swoim terenie, co niejako w
naturalny sposób zaczęło wiązać szkołę ze środowiskiem;

ogromny społeczny wzrost znaczenia oświaty dorosłych, która nie tylko
deklaratywnie, lecz także w sposób praktyczny stała się wyzwaniem życiowym
dla większości dorosłych obywateli zmierzających się z otaczającymi ich
zmianami;

stałe poszerzanie zakresu społecznej i obywatelskiej edukacji w szkołach przy
jednoczesnej, postępującej reformie programowej akcentującej środowiskowy i
praktyczny wymiar edukacji.

Omawiane tendencje są tym bardziej cenne, że dotyczą szkoły - a więc instytucji,
która przez długie lata była czynnikiem petryfikującym bierny  sposób uczestniczenia
w   rzeczywistości   społecznej.   Zmiany   -   choć   już   widoczne   -   są   jednak   dopiero
początkiem bardziej systemowego wiązania edukacji i zmiany społecznej. W Polsce
na   szczególnie   interesujące   wydają   się   doświadczenia   Centrum   Edukacji
Obywatelskiej   ,   Federacji   Inicjatyw   Oświatowych   oraz   specjalności   Animacja
Współpracy   Środowiskowej   realizowanej   od   2   lat   nba   Wydziale   Pedagogicznym
Uniwersytetu Gdańskiego.
Na większą uwagę zasługują też doświadczenia z wielu krajów Unii Europejskiej, a
także   USA   dotyczące   edukacji     międzykulturowej   i     kształcenia   grup
defaworyzowanych, poszukujących nowych źródeł integracji dynamiki w środowisku
lokalnym.

 Social action – akcja i działanie społeczne

Z pewnością swoistą metodą środowiskową jest podejmowanie działania

przez   grupy   pokrzywdzonych   mieszkańców.   Prawie   zawsze   u   źródeł   tego   typu
działania   leży   konflikt.   Odepchnięci     i   potrzebujący   organizują   się,   by   poprzez
różnorodne działanie (protest, manifestacja, zajęcie lokali, strajk)   doprowadzić do
zasadniczej   zmiany   swojego   położenia.   W   tej   sytuacji   najczęściej   obserwujemy
działanie w obliczu   bezpośredniej   konfrontacji. Jednak nawet wówczas możliwe
jest,   dzięki   strategii   negocjacji   i   mediacji,   efektywne     wykorzystanie   społecznego
konfliktu. Wymuszone w obliczu presji otwarcie się na siebie poszczególnych stron
konfliktu pozwala często dostrzec inną drogę rozwiązania problemu. Najważniejsze
staje się wówczas zagospodarowanie ujawnionej energii społecznej, tak by w   swej
nowej   formie   (np.   komitetu,   porozumienia,   rady)   mogła   w   sposób   długofalowy
podtrzymać   efekt   spontanicznej   konfrontacji,   wystrzegając   się   przy   tym   pokusy
manipulacji. W najbardziej klasycznej formule znany jest jako tzw. Styl Alinskiego od

nazwiska   słynnego   animatora   Paula   Alinsky,   który   założył   w   Chichago   pierwszą
Industrial Areas Fundation ,która organizowała i   mobilizowała społeczność wokół
jednego konfliktowego problemu.  W warunkach bolesnej transformacji społecznej i
ekonomicznej   ten   obszar   ujawniającej   się   aktywności   obywatelskiej   staje   się
dominujący.   Dlatego   tak   ważna   jest   społeczno-edukacyjna   interwencja   w
społecznościach ogarniętych konfliktem. W Polsce przejawił się zwłaszcza w postaci
ruchu   protestu   związanego   z   likwidacją   szkół   wiejskich   co   doprowadziło   do
wypracowania koncepcji i programu Malej Szkoły.

Community building (Budowanie i aktywizacja społeczności lokalnej)

Metoda   aktywizacji   społeczności   lokalnej   rozwinęła   się   u   schyłku   lat   80tych
zwłaszcza   w   USA,   będąc   wyrazem   zmiany   strategii   w   podejściu   do   rozwoju
społeczności   lokalnych.   Nastąpiło   wówczas   przesuniecie   akcentu   z   wywierania
nacisku   na   władzę     w   kierunku   wytwarzania   sytuacji   współpracy  i   porozumienia
różnych   podmiotów   życia   działających   w   lokalnym   środowisku   przy  zapewnieniu
życzliwości   lokalnej   władzy   samorządowej.   Ta   koncepcja   wiązała   się   z   potrzebą
wzmocnienia   i   udoskonalenia   sposobu   zarządzania   organizacjami   pozarządowymi,
które stanowić miały ośrodek organizujący aktywizacje środowiska lokalnego poprzez
tworzenie koalicji, badanie zasobów i potrzeb społeczności, mobilizowanie ich wokół
konkretnego ważnego problemu, przeprowadzenie kampanii informacyjnej. Główna
idea było wykorzystanie zasobów wewnętrznych środowiska, metodą zaś rozpoznanie
rzeczywistych   potrzeb   mieszkańców   i   budowanie   partnerskich   relacji   i   związków
wokół konkretnego projektu, będącego reakcją na zgłoszone postulaty. W Polsce , ma
początku lat 90tych, ten sposób działania wprowadziła Fundacja Rozwoju Demokracji
Lokalnej   poprzez   program   Dialog   realizowany  w   6   miastach.

Program oparty o

struktury pozarządowe działał w porozumieniu z lokalnymi samorządami. Opierał się
na pozyskiwaniu liderów, systemie warsztatów, oferowanych społeczności , kampanii
promocyjnej oraz partnerskim planowaniu zmiany w środowisku

Comprehensive Community Initiatives (Kompleksowa koordynacja lokalnych
inicjatyw)

Dająca się zauważyć, także w Polsce różnorodność metod i inicjatyw mających na
celu rozwój lokalny, wymusiła poszukiwanie pewnego modelu, który doprowadziłby
do ich całościowego i synergicznego wykorzystania. Zwrócono wówczas uwagę na
konieczność wypracowania wspólnej wizji i strategii rozwojowej oraz zintegrowania
działań w sferze społecznej (sektor publiczny i pozarządowy) i przedsiębiorczości
(prywatny   sektor   rynkowy).   jak   wykorzystać   już   istniejący   potencjał   instytucji,
organizacji społecznych, a nawet biznesu? Na to pytanie próbuje się odpowiedzieć
poprzez   stworzenie   strategii   lokalnego   rozwoju.   Niestety   podejmowane   w   tym
zakresie również w Polsce ograniczają się do włączania mieszkańców, najczęściej
jednak   biernego   (tylko   informowanie)   w   proces   tworzenia   lokalnych   planów.
Kierunek ten w szerszym wymiarze zaistniał w Polsce poprzez działania prowadzone
w ramach programu USAID Partnerstwo dla Samorządu Terytorialnego. Nadal jednak
idea animowania i zarządzania lokalnym układem   obywatelskiej współpracy, który
łączyłby   samorząd,   organizacje   pozarządowe,   grupy   mieszkańców   i   biznes   jest

9 szerzej [w:] Dialog, powiedz jak? Z doświadczeń zespołu programu Dialog. red. J. Dolecki, A.
Polakowski, Białystok1998
10 zobacz : B. Lewenstein, Obywatelskie strategie i modele wprowadzania „zmiany społecznej” w
  miejskich społecznościach lokalnych – doświadczenia amerykańskie [w:] Aktywność obywatelska w
  rozwoju społeczności lokalnych, red. M. Warowicki, Warszawa 2001

bardziej   wyzwaniem   niż   praktyką.   Brak   jest   przygotowanych   ludzi   i   instytucji
lokalnych   mających   potrzebne   kompetencje,   wizje   i   całościowy   ogląd   lokalnego
potencjału rozwojowego. Roli tej nie spełnia samorząd, ani organizacje pozarządowe.
potrzebna jest sprawna instytucja   obywatelska nowego typu, obdarzona społecznym
kapitałem zaufania, która stałaby się zapleczem współcześnie rozumianego rozwoju
ekonomicznego opartego na wartościach społecznej więzi i współpracy.

Dotychczasowe badania nad rozwojem lokalnym wskazują następujące czynniki jako
najważniejsze przy podejmowaniu działań nad uruchamianiem strategii rozwoju :
-

lider lokalny mający wizje i umiejący skupić wokół niej elitę lokalną

elita lokalna czyli grupa najbardziej aktywnych działaczy, liderów formalnych i
nieformalnych

instytucje lokalne (ze sfery przedsiębiorczości i obywatelskiej)

zintegrowanie przedsiębiorców

aktywna społeczność

współpraca międzygminna

Z   tych   czynników   dwa:   lider   i   elita,   które   odgrywają   ogromną   rolę   okazują   się
stosunkowo nietrwale. Lider często odchodzi ponieważ pojawiają się przed nim nowe
możliwości   kariery,   spełniania,   czasem   też   odchodzi   bo   przegrywa   wybory   lub
zużywa się w permanentnych  konfliktach.

Gdy go brakuje rozpada się tez skupiona

wokół niego lokalna elita.
Wówczas okazuje się, że ciężar spoczywa na instytucjach lokalnych   zdolnych do
organizowania mobilności społeczności lokalnej.
W tym miejscu okazuje się jak ważny dla liderów różnych instytucji lokalnych może
być  dorobek  ruchu   community  organizing  rozumiany  jako  zdolność   uruchomienia
procesu mobilizowania społeczności , zawierający w sobie siłę tworzenia trwałej sieci
społecznej, opartej na wspólnocie podzielanych poglądów lub interesach i zdolnej do
prowadzenia kolektywnych działań na rzecz tych wartości „Proces ten w praktyce
odnosić   się   może   do   zarówno   budowania   więzi   pomiędzy   mieszkańcami   jak
identyfikowania ważnych problemów i mobilizowania wokół nich mieszkańców ,  a
także   tworzenia   instytucjonalnego   zaplecza   do   ich   rozwiązywania”

. Do

konstruowania tak rozumianej strategii zmiany społecznej (community change
strategies) potrzebny jest umiejętny, profesjonalny budowniczy – animator społeczny
tworzący zaplecze do swoich działań w nadawaniu intytucjom charakteru organizacji
obywatelskiej - społecznościowej (community organization).

Wskazówki bibliograficzne:

1. Aktywność obywatelska w rozwoju społeczności lokalnej, red. M. Warowicki,

11 G. Gorzelak, Zewnetrzna interwencja jako czynnik rozwoju lokalnego – na przykładzie programu
innicjatyw lokalnych [w:] Aktywizacja obywatelska op. cit. s. 121
12 ibidem., s.128
13 B. Lewenstein, op. Cit., s. 105

Warszawa 2001

2. Cal jako metoda rozwoju społeczności lokalnych, red. P. Jordan, B. Skrzypczak,

BORIS/CAL Warszawa 2002

3. R. Cichocki, Podmiotowość społeczności lokalnych, Poznań 1996
4. Dialog powiedz jak? Z doświadczeń zespołu programu Dialog. , red. J. Dolecji, A.

Polakowski, Białystok 1998

5. Jak wziąć się do dziala. Przewodnik dla obywateli, red. A. Graham, J. Regulska,

W. Monkiewicz, Warszawa 1996

6. B. Lewenstein, Wspólnota społeczna, a uczestnictwo lokalne, Warszawa 1999
7. Roczniak, nr 6, Zmierzch czy renesans społeczności lokalnych, BORIS Warszawa

2000

8. Ch. Se Robertis, H. Pascal, Postepowanie metodyczne w pracy socjalnej z

grupami i ze społecznościami, Katowice 1999

9. Z. T. Wierzbicki, Aktywizacja i rozwój społeczności lokalnych [w:] Aktywizacja i

rozwój małych społeczności lokalnych, Warszawa 1973

10. Mała Ojczyzna. Kultura, edukacja rozwój lokalny, red. W. Theiss, Warszawa

2001