„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Zbigniew Gregorczyk
Natłuszczanie skór z okrywą włosową
744[03].Z3.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
dr inż. Marian Grabkowski
inż. Stanisław Pietryka
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Zbigniew Gregorczyk
Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[03].Z3.01
„Natłuszczanie skór z okrywą włosową” zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu garbarz skór.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie
3
2. Wymagania wstępne
5
3. Cele kształcenia
6
4. Materiał nauczania
7
4.1. Cel, rodzaje środków natłuszczających, zasady natłuszczania skór
z okrywą włosową
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.1.1. Środki do natłuszczania skór z okrywą włosową
7
4.1.1.2. Wpływ różnych czynników na przebieg procesu natłuszczania
skór futerkowych
10
4.1.1.3. Wady tkanki skórnej i okrywy włosowej po natłuszczaniu i kontrola procesu 11
4.1.2. Pytania sprawdzające
12
4.1.3. Ćwiczenia
12
4.1.4. Sprawdzian postępów
14
4.2. Metody i sposoby natłuszczania tkanki skórnej
15
4.2.1. Materiał nauczania
15
4.2.2. Pytania sprawdzające
16
4.2.3. Ćwiczenia
16
4.2.4. Sprawdzian postępów
17
4.3. Sporządzanie emulsji natłuszczających skóry
18
4.3.1. Materiał nauczania
18
4.3.2. Pytania sprawdzające
19
4.3.3. Ćwiczenia
19
4.3.4. Sprawdzian postępów
21
4.4. Techniki i urządzenia do natłuszczania skór z okrywą włosową
22
4.4.1. Materiał nauczania
22
4.4.2. Pytania sprawdzające
24
4.4.3. Ćwiczenia
25
4.4.4. Sprawdzian postępów
28
5. Sprawdzian osiągnięć
29
6. Literatura
32
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Masz przed sobą poradnik, który będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy
o natłuszczaniu skór z okrywą włosową. Uczy Cię dobierania technik natłuszczania
w zależności od rodzaju skór.
Poradnik ten zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej i wykaz umiejętności jakie uzyskasz po jej
realizacji.
3. W poradniku przedstawiono cel i zasady natłuszczania skór z okrywą włosową.
Zaprezentowano rodzaje środków natłuszczających i wpływ różnych czynników na
przebieg procesu natłuszczania. Omówiono też wady powstałe w wyniku nieprawidłowo
przeprowadzonego natłuszczania i metody kontroli procesu.
4. Przedstawiono tu również metody natłuszczania tkanki skórnej oraz sposoby
sporządzania emulsji natłuszczających.
5. Materiał nauczania zawiera także wiadomości na temat technik wykonywania
natłuszczania i urządzeń stosowanych w tych procesach.
6. W poradniku znajdziesz również ćwiczenia, które sprawdzą Twoją wiedzę teoretyczną
potrzebną do wykonania ćwiczeń i ćwiczenia, które sprawdzą Twoje umiejętności
praktyczne.
7. Poradnik zawiera zestaw pytań testowych sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej. Zaliczenie tego sprawdzianu jest
dowodem osiągnięcia umiejętności teoretycznych i praktycznych określonych w tej
jednostce modułowej.
Materiał nauczania umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz inne
źródła informacji.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Jednostka modułowa: Natłuszczanie skór z okrywą włosową, której treści teraz poznasz
jest jednym z elementów modułu koniecznych do zapoznania się z technologią wykończania
skór z włosem.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat układu jednostek modułowych
744[03].Z3.04
Uszlachetnianie okrywy
włosowej skór
744[03].Z3.05
Uszlachetnianie tkanki
skórnej skór z włosem
744[03].Z3
Technologia wykończenia
i uszlachetniania skór z włosem
744[03].Z3.01
Natłuszczanie skór z okrywą
włosową
744[03].Z3.02
Suszenie skór wyprawionych
z okrywą włosową
744[03].Z3.03
Przygotowanie skór
wyprawionych z okrywą włosową do
uszlachetniania
744[03].Z3.06
Ocena jakościowa,
Rozsortowanie i przechowywanie
skór wyprawionych z okrywą włosową
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Natłuszczanie skór z okrywą
włosową” powinieneś umieć:
−
rozpoznawać rodzaje skór przeznaczonych do natłuszczania,
−
rozpoznawać sposób garbowania skór przeznaczonych do natłuszczania,
−
zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
−
korzystać z różnych źródeł informacji.
−
wykonywać wszystkie prace zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,
−
zastosować odzież i środki ochrony osobistej,
−
pracować w grupie i indywidualnie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
– posłużyć się instrukcją technologiczną wykończania skór z okrywą włosową,
– określić cel i dobrać metodę natłuszczania skór w zależności od rodzaju
i przeznaczenia,
– sporządzić roztwory emulsji natłuszczających zgodnie z zasadami technologii,
– wykonać natłuszczanie różnego rodzaju skór z okrywą włosową,
– dobrać i zastosować urządzenia do kąpielowego lub ręcznego natłuszczania skór.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Cel, rodzaje środków natłuszczających, zasady natłuszczania
skór z okrywą włosową
4.1.1. Materiał nauczania
Natłuszczanie jest bardzo ważnym procesem w wyprawie skór z włosem. Skóry
futerkowe wygarbowane po wysuszeniu byłyby mało elastyczne, mało ciągliwe, kruche
i łamliwe. Aby wady te wyeliminować lub zmniejszyć należy skóry natłuścić.
Podstawowym celem natłuszczania skór z okrywą włosową jest wprowadzenie do tkanki
skórnej skóry wygarbowanej takiej ilości tłuszczu – związków smarnych, aby skóra po
wysuszeniu była miękka, pulchna i ciągliwa.
Proces natłuszczania powoduje:
−
zwiększenie odporności włókna na różne procesy fizykochemiczne oraz czyni skórę
bardziej trwałą i przydatną,
−
izolację poszczególnych włókien, które pod działaniem tłuszczu ulegają w pewnym
stopniu dogarbowaniu, to znaczy łączą się z tłuszczem w sposób mniej lub bardziej
trwały,
−
ochronę włókien, w czasie suszenie, przed zlepianiem i sklejaniem,
−
zwiększenie odporności skóry natłuszczonej na działanie wody, na temperaturę i na
czynniki mechaniczne.
Ogólną zasadą natłuszczania skór futerkowych jest prowadzenie tak procesu
technologicznego, aby włos nie uległ zabrudzeniu tłuszczem, a tłuszcz został równomiernie
rozprowadzony na całej powierzchni skóry, oraz został równomiernie wprowadzony w głąb
tkanki skórnej.
Zatłuszczenie włosa obniża puszystość okrywy włosowej skór szlachetnych takich jak:
lisów, norek, szynszyli, kun. Zwiększa ciężar skór i może spowodować zmianę zabarwienia
lub zlepianie się okrywy włosowej w przypadku skór wyprawianych w kolorze naturalnym.
Zbyt duża ilość tłuszczu osadzona na okrywie włosowej zwiększa zużycie środków
chemicznych w dalszych procesach technologicznych. Dotyczy to trocinowania skór.
Zatłuszczenie okrywy włosowej nie ma większego znaczenia w przypadku natłuszczania
kąpielowego skór owczych, kozich lub innych gatunków skór futrzarskich mniej
szlachetnych.
Natłuszczanie skór futerkowych uodparnia je na działanie wody, podwyższa
wytrzymałość na wysoką temperaturę, poprawia miękkość i ciągliwość skór. Tkanka skórna
niedostatecznie natłuszczona jest sztywna, krucha, łamliwa, a trwałość i czas użytkowania
znacznie się obniża.
4.1.1.1. Środki do natłuszczania skór z okrywą włosową
Do natłuszczania skór futerkowych stosujemy różnego rodzaju środki natłuszczające,
które możemy podzielić na:
1. Tłuszcze naturalne.
2. Tłuszcze przerobione.
3. Tłuszcze syntetyczne.
4. Oleje mineralne.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
Tłuszcze naturalne
Tłuszcze spotykane w przyrodzie są estrami kwasów tłuszczowych i gliceryny. Do
najważniejszych kwasów wchodzących w skład tłuszczy należą: kwas palmitynowy,
stearynowy i olejowy. Tłuszcze naturalne nie są związkami jednorodnymi lecz tworzą
mieszaninę estrów różnych kwasów i zależnie od składu wykazują odmienne
charakterystyczne cechy fizyczne, na przykład: temperaturę krzepnięcia, ciężar właściwy.
Tłuszcze naturalne nie wykazują powinowactwa do wody i są od niej lżejsze.
Tłuszcze naturalne, poza podziałem chemicznym, można podzielić:
−
według pochodzenia – na zwierzęce i roślinne,
−
według konsystencji – na stałe i ciekłe.
Do tłuszczów zwierzęcych zalicza się olej kopytkowy, tran a także tłuszcz zawarty
w żółtku jaj ptasich.
Do tłuszczów roślinnych należą oleje, których nazwa pochodzi od roślin, z której są
otrzymywane, na przykład olej rycynowy, oliwkowy, rzepakowy, lniany, tłuszcz palmowy
i wiele innych.
Do tłuszczów stałych zalicza się różne rodzaje tłuszczów zwierzęcych i roślinnych,
których temperatura topnienia waha się w granicach 29-42
o
C.
Do najważniejszych tłuszczów naturalnych mających znaczenie przy natłuszczaniu skór
futerkowych zalicza się:
−
olej kopytkowy,
−
tran z dorsza,
−
olej rycynowy,
−
olej z oliwek,
−
olej rzepakowy,
−
żółtko z jaj kurzych.
Olej kopytkowy jest cennym środkiem natłuszczającym ponieważ krzepnie i zastyga
dopiero poniżej 10
o
C i nie ulega jełczeniu. Niska temperatura krzepnięcia pozwala zachować
miękkość i ciągliwość skóry przy użyciu jej na mrozie, natomiast fakt, że nie ulega jełczeniu,
zapobiega niszczeniu skóry w czasie długiego jej użytkowania.
Olej kopytkowy w normalnej temperaturze jest jasnożółtą, bezwonną cieczą. Otrzymuje
się go przez wygotowanie zmiażdżonych racic i nóg bydła, koni, owiec lub kóz. Tłuszcz
oddziela się od części łatwiej krzepnących przez wymrożenie. Głównym składnikiem oleju
kopytkowego jest gliceryd kwasu olejowego. Jego pochodna, na przykład olej sulfonowany,
wykazuje podobne własności i również jest wykorzystywany do natłuszczania.
Tran z dorsza jest najlepszy spośród znanych tranów. Otrzymuje się go, różnymi
sposobami, z wątroby dorsza, zawierającej 30-50% tłuszczu. W zależności od metody
otrzymywania, trany mają barwę od żółtobrązowej do ciemnobrązowej. Do celów
futrzarskich trany są tym lepsze, im niższa jest ich temperatura krzepnięcia. Normalnie
używane trany, ze względu na obecność stałych glicerydów, zaczynają częściowo krzepnąć
już w 8
o
C.
Olej rycynowy otrzymuje się z nasion krzewu rycynowego, rosnącego w krajach
o ciepłym klimacie. Ma bardzo dużą lepkość, należy do tłuszczów trudno wysychających.
Charakteryzuje się najniższą temperaturą krzepnięcia i największym ciężarem właściwym
a ponadto jako jedyny tłuszcz rozpuszcza się w benzynie i eterze dietylowym. Sulfonowany
olej rycynowy, zwanym tureckim, nadaje się jako pierwszorzędny środek natłuszczający
i tworzy bardzo dobre emulsje.
Olej z oliwek otrzymywany jest z nasion drzewa rosnącego na wybrzeży Morza
Śródziemnego. Owoce zawierają około 25% tłuszczu. Olej w stanie naturalnym lub
sulfonowany znajduje duże zastosowanie w przemyśle.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
Olej rzepakowy otrzymywany jest przez wytłoczenie nasion rzepaku, najpierw na zimno,
a następnie na ciepło. Ma on charakterystyczną woń, jasnożółtą barwę i ulega jełczeniu.
Używany bywa jako tłuszcz jadalny i do wyrobu mydła. Sulfonowany znajduje zastosowanie
do natłuszczania skór futerkowych.
Żółtko kurze jako naturalny produkt do natłuszczania ma zdolność łączenia się z wodą.
Tłuszcz zawarty w żółtku zawiera trójglicerydy i lecytynę, która ma zdolność emulgowania.
Tłuszcze przerobione
Zależnie od sposobu otrzymywania dzielą się na:
−
mydła,
−
tłuszcze sulfonowane,
−
tłuszcze utlenione.
W odróżnieniu od tłuszczów naturalnych są związkami hydrofilowymi.
Mydła są produktem zmydlania dowolnych tłuszczów naturalnych. Proces ten
przeprowadza się działając na tłuszcz ługiem sodowym. Z punktu widzenia chemicznego
mydło jest solą sodową lub potasową kwasów tłuszczowych. Mydło może być użyte jako
dodatek do środków natłuszczających skóry. Spełnia rolę emulgatora, powoduje
dokładniejsze rozdrobnienie cząstek tych środków i lepsze ich przenikanie w głąb skóry.
Mydła użyte do natłuszczania skóry służą również do zobojętniania kwasów pozostałych
w tkance po procesie garbowania.
Tłuszcze sulfonowane otrzymuje się z tłuszczów płynnych przez powolne działanie na
nie stężonym kwasem siarkowym w temperaturze do 35
o
C a następnie przemywa i zobojętnia
amoniakiem do pH 7-8. Dopiero w postaci soli amonowej może być użyty do prania lub
natłuszczania skór. Charakteryzują się dużą zdolnością emulgowania tłuszczów naturalnych.
Do tłuszczów sulfonowanych najczęściej używanych w futrzarstwie należą: tran
sulfonowany, olej kopytkowy sulfonowany i olej turecki.
Tłuszcze sulfonowane, jakie produkuje przemysł chemiczny do celów natłuszczania,
stanowią w przewadze mieszaniny różnych tłuszczów pochodzenia zwierzęcego i roślinnego,
niekiedy z dodatkiem olejów mineralnych lub syntetycznych środków natłuszczających.
Tłuszcze te po nadaniu im rozpuszczalności w wodzie są „wykończane”. Wykończanie
polega na dodaniu różnych substancji o specjalnych właściwościach, na przykład
emulgatorów lub soli kwasów organicznych spełniający rolę układu buforowego i innych
produktów, o optymalnie dobranym składzie warunkującym otrzymanie wymaganych
efektów natłuszczania. Tak przygotowane mieszanki noszą nazwę likierów. Likiery dzielą się
na likiery anionowe, kationowe i kombinowane. Podział ten wynika z rodzaju emulgatora,
a zwłaszcza jego grup solotwórczych określających czynność ładunkową.
Likiery anionowe są to produkty siarczanowania mieszaniny różnych tłuszczów,
zazwyczaj z dodatkiem olejów mineralnych lub produkty otrzymane przez zmieszanie
w określonym stosunku różnych tłuszczów z olejami siarczanowymi, zawierające niekiedy
dodatki emulgatorów niejonowych lub kompleksotwórczych. Do grupy likierów anionowych
nalezą Likier ONO i Likier K-1.
Likiery kationowe to produkty, których najważniejszym składnikiem emulgującym są
emulgatory kationowe, nadające emulsji tłuszczowej własności kationowoczynne. W skład
likierów kationowych wchodzą tłuszcze właściwe stosunkowo odporne na hydrolizę
w środowisku słabo kwaśnym. Przykładami likierów kationowych są produkty: Kataliks U
i W firmy SANDOS i Lipodermlicker O firmy BASF.
Likiery kombinowane to układ emulgatorów kationowych, niejonowych i anionowych.
Występujące w nadmiarze emulgatory anionowe spełniają zarazem rolę dyspergatora
nierozpuszczalnych w wodzie agregatów powstałych w wyniku wzajemnego oddziaływania
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
przeciwstawnie naładowanych grup solotwórczych emulgatorów anionowych i kationowych.
Przykładem likierów kombinowanych jest Lipoderm F firmy BASF
Tłuszcze utlenione odgrywają dużą rolę przy natłuszczaniu skór z włosem. Są to tak
zwane degras i melon, powstałe w wyniku utleniania tranu. Produkty utleniania stanowią
gęstą masę o barwie od jasno- do ciemnobrązowej i zawierają 80–85% tłuszczu. Chociaż
mają ograniczoną rozpuszczalność w wodzie, to jednak wykazują zdolność przenikania
i równomiernego natłuszczania skór. Degras i melon znajdują zastosowanie tylko przy
natłuszczaniu skór grubych i zwartych. Mogą one być użyte same lub z dodatkiem tłuszczów
dobrze emulgujących.
Tłuszcze syntetyczne
Ze względu na niedobór tłuszczów naturalnych, w ostatnich latach zaczęto wytwarzać
tłuszcze syntetyczne, wychodząc z taniego surowca, jakim są związki parafinowe powstałe
przy destylacji ropy naftowej. Produkcja tłuszczów syntetycznych przebiega dwuetapowo.
Najpierw otrzymujemy kwasy tłuszczowe a następnie przeprowadzamy ich estryfikację lub
zmydlanie. Poza innymi zastosowaniami tłuszcze syntetyczne wykorzystywane są także do
natłuszczania skór futerkowych. Ostatnio polski przemysły tłuszczowy zaczął produkować
Garbel K, który jest syntetycznym sulfonowanym glicerydem kwasu olejowego o niskim
punkcie krzepnięcia, przypominający sulfonowany olej kopytkowy.
Oleje mineralne
Oleje mineralne nie są glicerydami kwasów tłuszczowych, ale stanowią mieszaninę
różnych węglowodorów nasyconych, otrzymywanych przez destylacją ropy naftowej. Nie
mają żadnego powinowactwa do wody, a tym samym trudno przenikają do mokrej
wygarbowanej skóry.
Oleje mineralne stosowane jako dodatek, w ilości 10-12% , do tłuszczów emulgujących,
na przykład w Likierze ONO, poprawiają wynik natłuszczania. Stosuje się je głównie ze
względu na deficyt w tłuszczach i taniość.
4.1.1.2. Wpływ różnych czynników na przebieg procesu natłuszczania skór
futerkowych
Podczas natłuszczania skór z okrywą włosową należy dobrać rodzaj mieszaniny
natłuszczającej do sposobu garbowania i tak na przykład skór garbowanych metodą glinowo
-chromową nie wolno natłuszczać środkami o dużej zawartości wolnych kwasów
tłuszczowych, gdyż powstają nierozpuszczalne mydła glinowe. Skóry futerkowe wykańczane
z okrywą włosową w kolorze naturalnym natłuszcza się takimi środkami, które nie powodują
plamienia i odbarwienia włosa.
Nie wszystkie tłuszcze mają jednakowe zastosowanie i zdolność natłuszczania. Tran
surowy bywa rzadko używany ze względu na niebezpieczeństwo zażółcenia włosa, trudność
przenikania do środka i niebezpieczeństwo „spalania” skóry gotowej. Ponieważ tran surowy
jest tłuszczem nienasyconym, w skórze ulega utlenieniu, przy czym zachodzi reakcja
egzotermiczna. Podwyższona temperatura może spowodować częściowe zżelatynowanie
(spalanie) skóry wyprawionej. Z tych względów tran surowy musi być przed użyciem do
natłuszczania utleniony, albo może być użyty z degrasem lub w mieszance z innymi
tłuszczami, zwykle w stosunku 1:3. Jako samodzielny środek nigdy nie bywa używany do
natłuszczania skór.
Degras i melon, będące produktami utleniania tranu, są stosowane częściej. Wykorzystuje
się je do natłuszczania skór ścisłych i takich, gdzie zażółcenie włosa nie odgrywa roli (cielaki,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
króliki przeznaczone do barwienia na ciemne kolory). Degras i melon są bezpieczniejsze
w użyciu niż tran, bowiem natłuszczone nimi skóry nie grzeją się podczas magazynowania.
Mydła, szczególnie ziarniste, są używane wtedy, gdy chcemy otrzymać gęste emulsje
tłuszczowe, które trudniej spływają ze skór. Do samodzielnego natłuszczania używane jest
mydło otrzymane z oleju z drzewa oliwkowego. Natłuszczona nim skóra staje się miękka
i przyjemna w dotyku.
Najczęściej w procesie natłuszczania skór z włosem stosuje się tłuszcze sulfonowane
rozpuszczalne w wodzie. Tłuszcze sulfonowane są solami sodowymi lub potasowymi
kwasów tłuszczowych. Przy użyciu tych środków do natłuszczania następuje wymiana jonów
między solami tłuszczowymi a kwasami pochodzącymi z garbowania, przez to zaś częściowa
neutralizacja. W tym celu do mieszanin natłuszczających dodaje się 5-10% amoniaku
w stosunku do tłuszczu naturalnego lub 2-5% gdy stosujemy same tłuszcze sulfonowane.
Olej turecki jako dobry emulgator tworzy z wodą trwałe emulsje. Użyty do kąpieli nie
powoduje zatłuszczenia włosa. Tran sulfonowany nadaje skórze pełność, jednak gorzej
przenika w głąb, nadaje mizdrze lepkość i żółci włos.
Żółtka jaj są rzadko używane do natłuszczania skór futerkowych ze względu na wysoką
cenę. Stosuje się je niekiedy dla skór szlachetnych, o delikatnej i cienkiej mizdrze, którą
naciera się emulsją rozcieńczoną w stosunku 1:(5-10).
Emulgatory, takie jak: Saponal OK, Pretepon G stosuje się wyłącznie w celu
rozdrobnienia cząstek tłuszczu, zmniejszenia napięcia powierzchniowego i stworzenia dobrej
emulsji tłuszczowej. Emulgatory syntetyczne nie mają zdolności natłuszczania, a jedynie
zdolność emulgowania i rozdrabniania na mniejsze cząsteczki.
W procesie natłuszczania, obok doboru środków natłuszczających, chemicznych środków
pomocniczych i emulgatorów, decydującą rolę odgrywa również reaktywność tkanki skórnej,
której wykładnikiem jest punkt izoelektryczny i ładunek powierzchniowy skór.
Ładunek powierzchniowy skór garbowanych solami chromowymi, glinowymi lub
cyrkonowymi jest dodatni, w wyniku czego skóry te wykazują zdolność wiązania ujemnie
naładowanych cząsteczek tłuszczu oraz anionowych emulgatorów. Nadmiar emulgatora
powoduje spadek ilości tłuszczu wprowadzanego do skóry. Lepkość emulgatora wpływa
korzystnie na trwałość emulsji tłuszczowej i działa stabilizująco, należy jednak pamiętać aby
emulsja nie była zbyt trwała ponieważ zmniejsza się wówczas jej zdolność natłuszczania.
Trwałość emulsji zależy od pH kąpieli natłuszczającej, które powinno wynosić 8-9. Przy
niskich pH tłuszcz szybko wytrąca się po powierzchni mizdry i nie przenika w głąb tkanki
skórnej, przy wysokiej wartości pH nie wytrąca się w skórze lub w ogóle lub też ulega
częściowemu wytrąceniu w ilości niedostatecznej do właściwego natłuszczenia włókien.
Najczęściej do natłuszczania skór z okrywą włosową stosuje się specjalne likiery
anionowe odporne na sole obojętne, kwasy oraz sole glinu i chromu. Rzadziej stosuje się
likiery kationowe, których trwałość emulsji stabilizowana jest zawartością kwasu
znajdującego się w stanie wolnym w skórze garbowanej.
Ilość tłuszczu jaka jest potrzebna do natłuszczania zależy od rodzaju skór futerkowych
i tak skóry królicze, cielęce i kozie wymagają więcej tłuszczu niż skóry jagnięce czy owcze.
Stosowanie większej ilości emulsji natłuszczającej nie jest celowe, ponieważ nie wpływa na
polepszenie właściwości skór, a jedynie powoduje wyraźny wzrost ciężaru skór gotowych
i pogarsza efekt prasowania.
4.1.1.3. Wady tkanki skórnej i okrywy włosowej po natłuszczaniu i kontrola procesu
Prawidłowo przeprowadzony proces natłuszczania skór polega na równomiernym
osadzeniu się tłuszczu na całym przekroju tkanki skórnej. W przypadku małej trwałości
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
emulsji tłuszczowej osadzenie się tłuszczu na przekroju jest nierównomierne. Skóra może
więc być przetłuszczona lub niedotłuszczona.
W czasie natłuszczania należy zachować odpowiednie warunki, polegające na
właściwym przygotowaniu surowca, doborze rodzaju tłuszczu, utrzymaniu w tkance skórnej
odpowiedniej ilości wody i odpowiedniej temperatury. Tłuszcze o niskiej liczbie jodowej
działają powoli, zaś o wysokiej często powodują gwałtowny wzrost temperatury, co utrudnia
regulowanie procesu i kończy się częściowym zżelatynowaniem tkanki skórnej. Objawia się
to sztywnością i brakiem ciągliwości.
W przypadku gdy sporządzona emulsja będzie nieprawidłowa może dojść do słabego
natłuszczenia miejsc ścisłych, miejscowego przetłuszczenia, odgarbowania skóry.
Nieprawidłowe natłuszczenie prowadzi do plamistości tkanki skórnej lub sfilcowania
okrywy włosowej.
Kontrola procesu natłuszczania polega na badaniu trwałości emulsji, wartości pH,
temperatury w momencie natłuszczania skór. Przy natłuszczaniu kąpielowym wskazana jest
kontrola badania pH kąpieli, które musi być dostosowana do rodzaju i charakteru tłuszczu.
Przy natłuszczaniu kąpielowym wskazane jest kontrolowanie wartości pH roztworu,
która nie może być za niska w przypadku stosowania tłuszczów anionowych.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel natłuszczanie skór?
2. Jakie zasady obowiązują podczas natłuszczania skór z włosem?
3. Jak natłuszczanie wpływa na jakość skór gotowych?
4. Co powoduje tłuszcz osadzony na okrywie włosowej?
5. Jakie znasz rodzaje tłuszczów?
6. Jak dzielimy tłuszcze?
7. Do czego służą i czym się charakteryzują likiery stosowane w garbarstwie?
8. Jakie czynniki wpływają na efekt natłuszczania?
9. Jakie wady skór futerkowych występują w wyniku nieprawidłowo przeprowadzonego
procesu natłuszczania?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przedstaw podział środków do natłuszczania. Omów ich właściwości i zastosowanie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałami jednostki modułowej,
2) dokonać podziału tłuszczów ze względu na ich pochodzenie i stan skupienia,
3) omówić ich właściwości,
4) wskazać do jakiego rodzaju skór znalazły zastosowanie,
5) zadanie można wykonać w formie tabelarycznej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
kartki papieru A-4,
–
przybory szkolne: długopisy, ołówki, linijki.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
Ćwiczenie 2
Dobierz przedstawione Ci tłuszcze do natłuszczania różnego asortymentu skór z okrywą
włosową.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować różnego rodzaju skóry z okrywą włosową,
4) określić charakter tkanki skórnej różnego rodzaju skór,
5) dobrać tłuszcze do określonego rodzaju skór,
6) omówić dlaczego dokonałeś/aś takiego wyboru,
7) zanotować spostrzeżenia i wnioski w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
stół do natłuszczania,
–
pojemniki z tłuszczami i mieszankami natłuszczającymi,
–
skóry do natłuszczania,
–
rękawice ochronne,
–
odzież ochronna.
Ćwiczenie 3
Otrzymujesz próbki skór futerkowych po natłuszczeniu. Określ wady jakie powstały
w czasie natłuszczania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi wad skór z okrywą włosową po
natłuszczeniu,
3) zaobserwować czy nastąpiło przetłuszczenie tkanki skórnej,
4) określić czy włos jest zabrudzony przez tłuszcz,
5) zaobserwować czy skóry są niedotłuszczone,
6) określić kruchość i łamliwość tkanki skórnej,
7) stwierdzić czy na skórach występują plamy tłuszczowe,
8) zapisać obserwacje w dzienniczku ćwiczeń,
9) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– stół roboczy,
– różny asortyment skór futerkowych celem dokonania analizy porównawczej,
– odzież ochronna.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić cel natłuszczania skór?
¨
¨
2) określić zasadę natłuszczania skór?
¨
¨
3) dokonać podziałów tłuszczów?
¨
¨
4) dobrać środek natłuszczającego do rodzaju skóry?
¨
¨
5) określić wpływ czynników na przebieg procesu natłuszczania?
¨
¨
6) wskazać wady skór po natłuszczeniu?
¨
¨
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
4.2. Metody i sposoby natłuszczania tkanki skórnej
4.2.1. Materiał nauczania
W praktyce natłuszczanie skór futerkowych przeprowadza się przez smarowanie szczotką
od strony mizdry, w kąpieli wodnej, przez mechaniczne ugniatanie z tłuszczem lub metodą
szczotkowo-kąpielową. Zastosowanie poszczególnych metod zależy od sposobu garbowania.
W przypadku skór garbowanych metodą piklową lub inną pseudogarbowania wymagane jest
natłuszczanie przez smarowanie od strony mizdry. Natomiast skóry garbowane chromowo
mogą być natłuszczane w kąpieli.
Natłuszczanie przez smarowanie szczotką
Natłuszczanie przez smarowanie szczotką stosuje się dla większości skór futerkowych,
które mają długi, gęsty i puszysty włos, na przykład skór lisów, kun i jenotów. Smarowanie
mieszanką natłuszczającą od strony mizdry zabezpiecza włos od natłuszczenia. Zetknięcie się
środków natłuszczających z okrywą włosową może być przyczyną zmatowienia lub
filcowania włosa, staje się on mało sypki i może zmieniać barwę.
Do natłuszczania stosuje się emulsje tłuszczowe zawierające różne środki natłuszczające,
do których dodaje się wody amoniakalnej w celu uzyskania odpowiedniego pH. Ilość
dodawanej wody amoniakalnej zależy od rodzaju garbowania skór. Skóry futerkowe
wyprawiane metodą przez piklowanie wymagają zastosowania większej ilość amoniaku od
skór garbowanych związkami chromu.
Mieszankę natłuszczającą otrzymuje się przez energiczne mieszanie składników w celu
uzyskania prawidłowej emulsji tłuszczu w wodzie. Im dynamiczniejsze jest mechaniczne
działanie tym cząsteczki emulsji są mniejsze, a większa jest trwałość emulsji i zdolność
wnikania w głąb tkanki skórnej. Emulsję sporządza się w naczyniu zaopatrzonym
w mieszadło i płaszcz grzejny. Sposób sporządzania emulsji zależy od własności
zastosowanych tłuszczów.
Odważoną ilość tłuszczu podgrzewa się do temperatury 60-70
o
C i wlewa do niego
powoli odpowiednią ilość wody amoniakalnej, ciągle mieszając. Do tak przygotowanej
mieszaniny dodaje się tłuszczu sulfonowanego i emulgatora ciągle mieszając. Następnie
mieszaninę rozcięcia się wodą w żądanym stosunku pamiętając aby temperatura nie była
niższa niż 40
o
C. Tak sporządzona emulsja tłuszczowa powinna wykazywać trwałość w ciągu
co najmniej 2 godzin.
Natłuszczanie kąpielowe
Natłuszczanie kąpielowe przeprowadza się dla skór o krótkim i ostrym włosie oraz
niezbyt puszystej okrywie włosowej. Do natłuszczania kąpielowego nadają się skóry
garbowania chromowego lub dogarbowane solami chromu. Przy natłuszczaniu kąpielowym
trudno jest uzyskać intensywniejsze natłuszczenie tkanki skórnej przy jednoczesnym
niewielkim natłuszczeniu okrywy włosowej na przykład natłuszczanie tym sposobem skór
piklowanych powoduje ich odpiklowanie, a w środowisku kwaśnym tłuszcz wytrąca się na
powierzchni włosa. Do natłuszczania kąpielowego używa się tłuszczów preparowanych,
tworzących trwałe emulsje wodne. Proces natłuszczania kąpielowego trwa około 1 godzinę
przy temperaturze 40-45
o
C. Po natłuszczaniu kąpielowym skóry poddaje się wirowaniu,
rozciąganiu na rozbijaczkach i suszeniu.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
Natłuszczanie przez ugniatanie
Natłuszczanie przez ugniatanie polega na smarowaniu skór od strony mizdry mieszaniną
natłuszczającą z dodatkiem emulgatorów, a następnie ugniatanie ich w stępie. Skóry następnie
są rozprostowywane i suszone. Przy zastosowaniu dużej ilości tłuszczu proces ten możemy
nazywać garbowaniem tłuszczowym. Metodę tę można stosować dla skór o grubej i zwartej
tkance skórnej, włosie ościstym niezbyt wysokim np. w przypadku skór cielęcych, wydr
i źrebaków. Metoda ta jest dość uciążliwa i rzadko stosowana, daje jednak bardzo dobre
efekty natłuszczające tkani skórnej, a skórę miękką i ciągliwą
Natłuszczanie szczotkowo-kąpielowe
Metoda ta jest połączeniem metody szczotkowej i kąpielowej. Stosowana dla skór
sztywnych i twardych na przykład skór z dzików. Skóry naciera się szczotką od strony mizdry
mieszaniną natłuszczającą, pozostawia do odleżenia na około 24 godziny, a następnie
dotłuszcza w kąpieli przez około 1 godzinę w temperaturze 40-45
o
C. Metoda ta stosowana
jest w sporadycznych przypadkach.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki rodzaj skór futerkowych natłuszczamy kąpielowo?
2. Czym charakteryzuje się natłuszczanie przez smarowanie?
3. Czym charakteryzuje się natłuszczanie przez ugniatanie?
4. Określ dla jakich skór stosuje się natłuszczanie szczotkowo-kąpielowe?
5. Dlaczego przy natłuszczaniu szczotkowym chronimy włos przed emulsją tłuszczową?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przedstaw w formie tabelarycznej metody natłuszczania skór futerkowych.
Scharakteryzuj je. Przydziel metodę natłuszczania do rodzaju skór.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi metod natłuszczania skór z włosem,
2) wypisać w tabeli metody natłuszczania,
3) podać charakterystykę tych metod,
4) podać rodzaj skór jakie natłuszczamy poszczególnymi metodami,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.
Metoda natłuszczania
Krótka charakterystyka
Rodzaj skór
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
kartki papieru formatu A4,
–
przybory szkolne: długopisy, linijki, ołówki, i tym podobne.
Ćwiczenie 2
Porównaj metody natłuszczania skór owczych i skór nutrii.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi metod natłuszczania skór z włosem,
2) scharakteryzować metodę natłuszczania kąpielowego,
3) scharakteryzować metodę natłuszczania szczotkowego,
4) podać rodzaj skór jakie natłuszczamy poszczególnymi metodami,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– kartki papieru formatu A4,
– przybory szkolne: długopisy, linijki, ołówki, i tym podobne.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić metody natłuszczania skór futerkowych?
¨
¨
2) scharakteryzować metodę natłuszczania kąpielowego?
¨
¨
3) scharakteryzować metodę natłuszczania przez szczotkowanie?
¨
¨
4) scharakteryzować metodę natłuszczania przez ugniatanie?
¨
¨
5) wybrać metodę natłuszczania do rodzaju skór futerkowych?
¨
¨
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
4.3. Sporządzanie emulsji natłuszczających skóry
4.3.1. Materiał nauczania
Emulsję tłuszczową sporządza się w naczyniu zaopatrzonym w mieszadło i płaszcz
grzejny. Sposób sporządzenia emulsji zależy od własności komponentów. W celu
sporządzenia mieszanki natłuszczającej tłuszcz naturalny podgrzewa się do temperatury 50
o
C
i wlewa do niego powoli przewidzianą ilość amoniaku ciągle mieszając. Tłuszcz staje się
coraz bardziej gęsty i zbliża się do konsystencji mydła, utrudnione jest mieszanie a proces nie
zachodzi równomiernie. Aby tego uniknąć należy amoniak przed użyciem rozcieńczyć wodą
w stosunku 1:(5-10). Następnie do przygotowanej mieszaniny dodaje się tłuszcze
sulfonowane lub mydła i ewentualnie emulgatory syntetyczne, ciągle mieszając. Na końcu
mieszaninę rozcieńcza się wodą w żądanym stosunku. Nie należy tłuszczu naturalnego
dodawać do wody przed zalkalizowaniem amoniakiem, gdyż w takim przypadku trudno jest
uzyskać emulsję.
Z punktu widzenia futrzarstwa alkalizowanie amoniakiem jest lepsze niż wodorotlenkiem
sodowym czy sodą amoniakalną, gdyż w razie nie związania się z tłuszczem, amoniak jako
słaba zasada jest mniej szkodliwy, a poza tym wytworzone po natłuszczeniu sole amonowe
silniejszych kwasów mineralnych lub organicznych, użytych do piklowania, służą jako
związki buforowe utrzymujące pH skóry na stałym poziomie.
Emulsje rozróżnia się fazę rozpraszającą i rozproszoną. Cząstki fazy rozproszonej mają
zazwyczaj kształt kuleczek i średnicę od 0,5 do kilku mikronów. W zależności od tego, który
składnik tworzy fazę rozproszoną, a który rozpraszającą rozróżnia się emulsje typu olej
w wodzie (O/W) lub woda w oleju (W/O).
Stopień pobierania tłuszczu z emulsji musi być rozważony w oddzieleniu od zjawiska
jego dyfuzji do tkanki skórnej. Oba zjawiska są zależne od stosunku ilości zużytego do danej
masy skóry, od stężenia emulsji, od wielkości kropelek zemulgowanego tłuszczu, od pH
emulsji oraz od ilości i rodzaju składników pomocniczych. Poszczególne warstwy poziome
skóry zawsze mają podobne rozmieszczenie tłuszczu, to znaczy warstwy zewnętrzne
zawierają go znacznie więcej ni warstwy wewnętrzne. Osadzenie się tłuszczu zachodzi
dopiero w wyniku wytrącenia się emulsji bądź na skutek wiązania się składników
emulgujących z chemicznie czynnymi grupami garbowanego włókna skóry, bądź na skutek
osłabienia lub zaniku ich działania emulgującego spowodowanego kwasowością skóry,
zwłaszcza w jej warstwach środkowych.
Zależnie od gatunku skór stosuje się różne mieszaniny natłuszczające. Do skór grubych
o tkance zwartej, na przykład cielęce, które należy nie tylko zmiękczyć, ale także dogarbować
bez zwracania uwagi na zmianę barwy włosa, używa się mieszaniny składającej się z:
20-25% tłuszczu naturalnego typu tran,
70-65% degrasu,
10-0% tłuszczu sulfonowanego.
Jeżeli zachodzi potrzeba mieszaninę rozcieńcza się wodą w stosunku 1:1.
Gdy skóry cielęce lub źrebięce chcemy tylko zmiękczyć, bez zwracania uwagi na
dogarbowanie, stosujemy mieszaninę o następującym składzie:
30-40% tłuszczu preparowanego,
50-40% degrasu,
18% tłuszczu sulfonowanego,
2% mydła lub emulgatora syntetycznego.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
Przed użyciem należy mieszaninę rozcieńczyć 1:(1-2).
Do skór niezbyt grubych, ale o zwartej tkance, na przykład króliczych, którym trzeba
nadać miękkość bez dogarbowania tkanki powinno się stosować mieszankę o składzie:
20-30% degrasu jasnego (melonu),
35-25% tłuszczu sulfonowanego,
5-15% mydła,
40-50% wody.
W przypadku skór z natury tłustych lub o luźnej tkance, takich jak baranie, kozie czy
psie, gdy chodzi głównie o zmiękczenie, stosuje się mieszaninę o następującym składzie:
25-30% tłuszczu sulfonowanego,
1-2% emulgatora syntetycznego,
74-63% wody.
Wynik natłuszczania zależy przede wszystkim od stopnia wygarbowania skór i składu
użytej mieszaniny natłuszczającej. Im skóry są lepiej wygarbowane i odwodnione, tym lepiej
przyjmują tłuszcz. Ocenę jakości natłuszczania określa się następująco:
a. Skóry powinny chłonąć tłuszcz możliwie szybko.
b. Włos nie może być natłuszczony na obrzeżu dziur i na bokach.
c. Tłuszcz nie może być użyty w nadmiarze; jego nadmiar można stwierdzić na
podsychających skórach.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób sporządzamy emulsje natłuszczające do skór futerkowych?
2. Jak przebiega proces tworzenia emulsji tłuszczowej?
3. Jakie znasz emulsje natłuszczające?
4. W jakim celu dodajemy do mieszanek natłuszczających amoniak?
5. Od czego zależy skład mieszanek natłuszczających?
6. Od czego zależy efekt natłuszczania skór z włosem?
7. Jak oceniamy jakość natłuszczenia skór futerkowych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sporządź mieszankę natłuszczającą potrzebną do natłuszczenia z dogarbowaniem skór
cielęcych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z wiadomościami sporządzania mieszanek natłuszczających,
3) wybrać i odważyć środki potrzebne do sporządzenia emulsji,
4) sporządzić mieszankę natłuszczającą zgodnie z recepturą,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– stół roboczy,
– środki natłuszczające i emulgatory,
– amoniak,
– waga,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
– naczynie do sporządzenia mieszanki wyposażone w mieszadło,
– płaszcz grzejny,
– receptury sporządzania mieszanek,
– odzież ochronna.
Ćwiczenie 2
Sporządź mieszankę natłuszczającą do natłuszczenia skór króliczych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z wiadomościami sporządzania mieszanek natłuszczających,
3) wybrać i odważyć środki potrzebne do sporządzenia emulsji,
4) sporządzić mieszankę natłuszczającą zgodnie z recepturą,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
stół roboczy,
–
środki natłuszczające i emulgatory,
–
amoniak,
–
waga,
–
naczynie do sporządzenia mieszanki wyposażone w mieszadło,
–
płaszcz grzejny,
–
receptury sporządzania mieszanek,
–
odzież ochronna.
Ćwiczenie 3
Sporządź mieszankę natłuszczającą do natłuszczenia skór owczych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z wiadomościami sporządzania mieszanek natłuszczających,
3) wybrać i odważyć środki potrzebne do sporządzenia emulsji,
4) sporządzić mieszankę natłuszczającą zgodnie z recepturą,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– stół roboczy,
– środki natłuszczające i emulgatory,
– amoniak,
– waga,
– naczynie do sporządzenia mieszanki wyposażone w mieszadło,
– płaszcz grzejny,
– receptury sporządzania mieszanek,
– odzież ochronna.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sporządzać emulsje natłuszczające?
¨
¨
2) dobrać skład mieszanki natłuszczającej do rodzaju skór futerkowych? ¨
¨
3) scharakteryzować skóry przed natłuszczaniem?
¨
¨
4) ocenić skóry po natłuszczeniu?
¨
¨
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
4.4. Techniki i urządzenia do natłuszczania skór z okrywą
włosową
4.4.1. Materiał nauczania
Technika natłuszczania skór z okrywą włosową przez smarowania szczotką
Przed przystąpieniem do natłuszczania ręcznego przez nacieranie szczotką sporządzamy
emulsję natłuszczającą, dobierając jej skład do budowy i charakteru tkanki skórnej. Skład
mieszanek natłuszczający przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Skład mieszanek natłuszczających w zależności od zawartości tkanki
Charakter tkanki skórnej
Tran
surowy
Tłuszcz
sulfonowany
Degras Olej kopytkowy
surowy
Emulgator
Zwarta
–
wymagająca
dogarbowania
20-25
10
70-65
Zwarta
–
wymagająca
zmiękczania
18
50-40
30-40
2
Tłusta lub o luźnej tkance
25-35
1
Cienka o zwartej tkance
35-25
20-30
5
Po dogarbowaniu i przygotowaniu mieszanki natłuszczającej skóry należy odwirować do
wilgotności 40-50 %, a następnie rozciągnąć – rozprostować na kosach kuśnierskich lub
rozbijaczkach odgórnych. Skóry układa się w stosy mizdrą do góry. W przygotowaniu skór
futrzarskich zdejmowanych i garbowanych workowo, skóry układamy grzbietem do góry.
Emulsję tłuszczową wciera się szczotką w mizdrę skóry następnie skórę stawia się
wzdłuż linii grzbietowej lub układa jedną na drugiej mizdrą do siebie w nieduże stosy.
Nanoszenie emulsji rozpoczyna się od środka skóry w kierunku boków, grzbietu i łap. Przy
natłuszczaniu należy uwzględnić układ i cechy topograficzne skóry, miejsca grube jak karki,
naciera się intensywniej niż boki. Skóry owcze w miejscach luźnych i z natury tłustych, na
przykład część zadnią, natłuszcza się małą ilością emulsji tłuszczowej. Następnie skóry
poddaje się odleżeniu przez około 4 godziny w celu wniknięcia emulsji w głąb tkanki skórnej.
W zależności od struktury tkanki skórnej stosuje się emulsję tłuszczową o różnej
zawartości środków natłuszczających, na przykład do natłuszczani skór króliczych, stosunek
użytego tłuszczu do wody wynosi 1:1, a dla skór owczych 1:3. Ilość zużytej emulsji
tłuszczowej na jedną skórę zależy od wielkości powierzchni, grubości i zwartości tkanki
skórnej.
Ręczne natłuszczanie skóry przez smarowanie szczotką jest pracochłonne, ale umożliwia
intensywniejsze natłuszczanie miejsc ścisłych a słabsze luźnych. Podczas wykonywanie tej
czynności może nastąpić nierównomierne rozłożenie tłuszczu na przekroju poprzecznym
skóry. Dobrze przeprowadzona operacja uzależniona jest od pracownika, który wykonuje
daną czynność.
Do natłuszczania przez nacieranie nie musimy mieć zbyt skomplikowanych urządzeń.
Podstawowe narzędzia to naczynie z tłuszczem, szczotka i stół, na którym wykonywana jest
czynność. Potrzebne jest także stanowisko z parą wodną do pogrzewania tłuszczu. Skóry po
przeprowadzeniu operacji nacierania poddawane są odleżeniu, a następnie suszeniu.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
Do wcierania emulsji tłuszczowej mogą być też stosowane maszyny gdzie, skórę układa
się włosem do góry i przesuwa na walcu. Emulsję przenosi od dołu na walec odpowiedni
układ szczotek smarujących.
Technika natłuszczania kąpielowego
Natłuszczanie kąpielowe możemy prowadzić po procesie garbowania skór lub po ich
barwieniu. Moment prowadzenia operacji natłuszczania skór zależny jest od wielkości
i rodzaju skór, praktycznie zawsze dotyczy skór owczych i jagnięcych. Skóry te natłuszczamy
w cytroku, a sposób prowadzenia czynności jest bardzo prosty i w przypadku natłuszczania
skór po procesie garbowania przebiega w sposób następujący: odważony tłuszcz
podgrzewamy za pomocą pary wodnej do temperatury 60-70
o
C i wlewamy do cytroka.
Skrzydła cytroka są w ciągłym ruchu. Czas natłuszczania kąpielowego trwa około 1 godziny,
po czym skóry układamy na boczku mizdrą do mizdry celem odleżenia. Czas odleżenia 12-16
godzin.
Drugim sposobem natłuszczania kąpielowego jest natłuszczanie po przeprowadzonej
operacji barwienia skór. Po wyczerpaniu barwnika z kąpieli do cytroka wlewamy wyliczoną
ilość rozgotowanego tłuszczu. Czas natłuszczania w kąpieli barwiącej zależny jest od
wielkości skór i charakteru tkanki skórnej. Czas natłuszczania wynosi około od 1-2 godzin.
Po tym czasie skóry wyrzucamy na boczki celem utrwalenia barwnika i tłuszczu.
Do natłuszczania kąpielowego skór z okrywą włosową najczęściej stosowane są cytroki
(rys. 1). Zasada pracy cytroka polega na tym, że półbęben posiada skrzydła, które poruszają
ciecz i znajdujące się w niej skóry. Głębokość zanurzenia skrzydeł jest różna. Im większe
zanurzenie skrzydeł, tym energiczniej poruszana jest ciecz wraz ze skórami. Czynnik
mechaniczny jest znacznie słabszy niż w przypadku innych urządzeń, dlatego czas
natłuszczania należy wydłużyć. Bardzo łatwo możemy dokonać oceny organoleptycznej
natłuszczania skór i dokonać kontroli temperatury. Po natłuszczaniu skóry wyrzuca się na
skrzydła cytroka w celu obcieknięcia, a następnie układa na boczki.
Rys. 1. Cytrok: 1-półbeczka, klepka, 2- dno, 3-obręcze, 4- złącza obręczy, 5- łopatki mieszadła, 6- tarcze z
kryzami i piastami, 7- wałek, 8- łożyska, 9- koła zębate, 10- koła pasowe, 11- wspornik przystawki, 12-
rura grzejna, 13 – deska ochronna, 14- otwór wypustowy, 15- złączenie, 16- ruchoma rura przelewowo-
wypustowa, 17-osłona wylotu, 18- podkłady, 19- schodki, 20- obudowa, 21- zakrywa przesuwalna w
kierunku strzałki. [8, s. 45]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
Technika natłuszczania przez ugniatanie
Aby przeprowadzić operację natłuszczania przez ugniatanie skóry należy odwirować do
zawartości wilgoci 40-50%. Tak przygotowane skóry wrzucamy do stępy (rys. 2) i wlewamy
wcześniej przygotowany tłuszcz rozgrzany za pomocą pary wodnej.
Rys. 2. Stępa młotowa [ 8, s. 260]
Ruch mechaniczny ułatwia wnikanie tłuszczu w wilgotną skórę. Przez ugniatanie tkanki
skórnej w stępie wyciska się wodę i w to miejsce wciska emulsję natłuszczającą.
Jednocześnie przez stopniowe podnoszenie temperatury przyspiesza się chemiczne wiązanie
tłuszczu w tkance skórnej.
Czas ugniatania skór w stępie wynosi około pół godziny. Po wyjęciu skór ze stępy
podsuszamy je przez około 4-8 godzin a następnie wrzucamy ponownie do ugniatania przez
około jedną godzinę i dodajemy dalszą ilość tłuszczu. Po tym czasie skóry wyrzucamy ze
stępy, rozprostowujemy i układamy w stosy celem odleżenia. Czas odleżenia około
4 godziny. Po tym czasie skóry wieszamy na drążkach i suszymy. Technikę tę stosujemy dla
skór o grubej i zwartej tkance skórnej i krótkim włosie. W przypadku tej metody włos
narażony jest na łamanie a technika stosunkowo rzadko stosowana.
Technika natłuszczania szczotkowo-kąpielowego
Metoda ta jest połączeniem natłuszczania szczotkowego i kąpielowego. Skóry po
natłuszczeniu szczotkowym i odleżeniu przez około 4 do 6 godzin wrzuca się do cytroka
i dotłuszcza w temperaturze 40
o
C z dodatkiem odpowiedniej ilości tłuszczu przez około
jedną godzinę po czym skóry się wyrzuca na boczki celem odleżenia, a następnie poddaje
operacji suszenia.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są sposoby natłuszczania skór z okrywą włosową?
2. Na czym polega natłuszczanie ręczne?
3. Jaka jest istota natłuszczania kąpielowego?
4. Na czym polega natłuszczanie przez ugniatanie?
5. Na czym polega natłuszczanie szczotkowo-kąpielowe skór z okrywą włosową?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
6. Jak przeprowadzisz proces natłuszczania przez nacieranie?
7. Jak prowadzimy proces natłuszczania kąpielowego?
8. Co to jest stępa i do czego służy?
9. Jak zbudowany jest cytrok?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Masz skóry owcze, źrebaków i lisów. Dostosuj urządzenia natłuszczające do rodzaju
skór.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi zasad dobierania technik natłuszczania
w zależności od rodzaju skóry,
3) określić charakter tkanki skóry owczej,
4) określić charakter tkanki skóry ze źrebaków,
5) określić charakter tkanki skóry z lisów srebrnych,
6) wybrać technikę natłuszczania do rodzaju skór,
7) wybrać urządzenia w jakich należy wykonać operację natłuszczania.
8) zapisać wnioski w zeszycie ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
trzy rodzaje skór do natłuszczania,
–
instrukcje technologiczne natłuszczania,
–
urządzenia do natłuszczania,
–
zeszyt do ćwiczeń.
Ćwiczenie 2
Natłuszczanie skór z nutrii przez nacieranie szczotką.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
3) wybrać skóry do natłuszczania przez nacieranie,
4) określić charakter tkanki skórnej do natłuszczania kąpielowego,
5) dobrać tłuszcz i sporządzić emulsję natłuszczającą,
6) wykonać operację ręcznego nacierania skór z okrywą włosową,
7) zapisać spostrzeżenia i wnioski w dzienniczku ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
skóry z nutrii,
–
stanowisko do ręcznego natłuszczania skór – stół roboczy lub blat,
–
waga do ważenia tłuszczów,
–
stanowisko z parą wodną do podgrzewania emulsji natłuszczającej,
–
różne rodzaje środków do natłuszczania skór z okrywą włosową,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
–
woda amoniakalna,
–
uprzednio przygotowane skóry z okrywą włosową do natłuszczania,
–
szczotka do nacierania skór,
–
wiadro na sporządzoną emulsję,
–
ubranie robocze,
–
fartuch gumowy,
–
rękawice gumowe.
Ćwiczenie 3
Natłuszczanie kąpielowe skór owczych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się wiadomościami z zakresu natłuszczania kąpielowego skór,
3) wysortować przedstawione Ci skóry do natłuszczania kąpielowego,
4) sporządzić mieszankę natłuszczającą,
5) wlać mieszankę natłuszczającą do skór znajdujących się w cytroku,
6) przeprowadzić proces natłuszczania kąpielowego,
7) dokonać oceny natłuszczania kąpielowego skór,
8) wyjąć skóry z cytroka i poddać je odleżeniu
9) zapisać spostrzeżenia i wnioski w dzienniczku ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
skóry owcze,
–
cytrok do natłuszczania kąpielowego,
–
waga do ważenia tłuszczu,
–
stanowisko z parą wodną,
–
różne rodzaje tłuszczów,
–
woda amoniakalna,
–
wiadro na mieszankę natłuszczającą,
– ubranie robocze: fartuch, rękawice gumowe.
Ćwiczenie 4
Dokonaj porównania natłuszczania kąpielowego skóry owczej i szczotkowego skóry
z nutrii.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z techniką natłuszczania kąpielowego,
3) zapoznać się z techniką natłuszczania szczotkowego przez nacieranie,
4) dokonać oceny organoleptycznej kąpieli natłuszczającej,
5) dokonać oceny organoleptycznej emulsji natłuszczającej,
6) dokonać oceny skóry natłuszczonej kąpielowo,
7) dokonać oceny skóry natłuszczonej szczotkowo,
8) porównać jakość natłuszczonych skór,
9) zapisać wnioski i spostrzeżenia w dzienniczku.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
skóra owcza,
–
skóra z nutrii,
–
cytrok z kąpielą
–
stół roboczy do natłuszczania ręcznego,
–
emulsja natłuszczająca,
–
szczotka do natłuszczania skór,
–
boczki do wykładania skór,
–
odzież ochronna.
Ćwiczenie 5
Zaobserwuj pracę urządzenia podczas natłuszczania kąpielowego. Przygotuj na kartce
papieru informacje, które pomogą Ci w omówieniu jego pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym urządzeń wykorzystywanych
w natłuszczaniu kąpielowym,
2) obserwować pracę urządzenia podczas natłuszczania,
3) zanotować na kartce:
−
nazwę procesu technologicznego,
−
nazwę urządzenia,
−
zespoły mechanizmów i elementy robocze,
−
ilość obrotów skrzydeł mieszadła cytroka,
−
elementy zabezpieczeń bhp.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– cytrok,
– próbki skór do natłuszczania kąpielowego,
– mieszanka natłuszczająca,
– odzież ochronna.
Ćwiczenie 6
Narysuj schemat cytroka i mów zasadę jego pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) naszkicować schemat cytroka,
3) nazwać podstawowe elementy i mechanizmy,
4) opisać zasadę jego pracy,
5) omówić zasady bezpiecznej pracy,
6) dokonać oceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– blok rysunkowy,
– ołówki,
– gumka, linijka.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) przygotować stanowisko pracy do wykonywanych ćwiczeń?
¨ ¨
2) dostosować technikę natłuszczania do charakteru skór?
¨ ¨
3) sporządzić mieszankę natłuszczającą?
¨ ¨
4) wykonać natłuszczanie przez nacieranie?
¨ ¨
5) wykonać natłuszczanie kąpielowe?
¨ ¨
6) dobrać urządzenia do techniki natłuszczania skór?
¨ ¨
7) ocenić jakość wykonanej operacji natłuszczania skór?
¨ ¨
8) dokonać prezentacji wykonanych ćwiczeń?
¨ ¨
9) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?
¨ ¨
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Przeczytaj uważnie instrukcję.
3. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
4. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
5. Test zawiera 20 pytań dotyczących natłuszczania skór z okrywą włosową. Pytania 1-6
16 wymagają wyboru spośród czterech odpowiedzi jednej prawidłowej; pytania 7 i 8
wymagają wstawienia w miejsce kropek poprawnych słów, w pytaniach 9-14 i 17-20
należy udzielić krótkich odpowiedzi, pytanie 15 to zadanie rysunkowe
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź
prawidłową.
7. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom
podstawowy, II część - poziom ponadpodstawowy.
8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
9. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
10. Na rozwiązanie testu masz 90 min.
POWODZENIA
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
I część
1. Celem natłuszczania skór z okrywą włosową jest
a) przygotowanie skór do garbowania.
b) wprowadzenie tłuszczu do tkanki skórnej.
c) rozmoczenie skóry.
d) oczyszczenie z brudu.
2. W skórach futerkowych natłuszczaniu poddajemy
a) okrywę włosową.
b) tkankę skórną wszystkich skór.
c) okrywę włosową i tkankę skórną.
d) tkankę skórną niektórych skór futerkowych.
3. Natłuszczanie skór z okrywą włosową powoduje
a) wygarbowanie tkanki skórnej.
b) odmięśnianie tkanki skórnej.
c) miękkość, pulchność i ciągliwość skór.
d) puszystość okrywy włosowej.
4. Do natłuszczania skór z okrywą włosową stosujemy
a) specjalne mieszanki natłuszczające.
b) kąpiele garbujące.
c) trociny.
d) środki powierzchniowo czynne.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
5. Proces natłuszczania kąpielowego prowadzimy w temperaturze
a) 20-25 oC.
b) 60-65 oC.
c) 40-45 oC.
d) 5-10
o
C.
6. Natłuszczanie kąpielowe prowadzimy w
a) cytrokach.
b) trociniakach.
c) bębnach garbarskich.
d) dołach garbarskich.
7. Emulsję tłuszczową wciera się szczotką w ……………………… . Nanoszenie emulsji
rozpoczyna się ……………………….w kierunku ......................., ................ .
8. Natłuszczanie kąpielowe przeprowadza się dla skór o ....................... i ........................
włosie oraz niezbyt ......................................... okrywie włosowej. Należą do nich między
innymi skóry ........................... i ......................... .
9. Wymień sposoby natłuszczania skór.
10. Jaki wpływ na proces natłuszczania ma charakter tkanki skórnej?
11. Wymień rodzaje tłuszczów stosowanych do natłuszczania skór futerkowych.
12. Opisz sposób przygotowania emulsji do natłuszczania skór przez nacieranie szczotką.
13. Wymień wady powstałe w czasie natłuszczania skór z okrywą włosową.
14. Do jakiego rodzaju skór stosujemy natłuszczanie szczotkowe?
Część II
15. Narysuj schemat cytroka i nazwij jego elementy robocze.
16. Skóry do natłuszczania przez ugniatanie powinny mieć wilgotność:
a) 20-25%
b) 60-70%
c) 30-35%
d) 40-50%
17. Na czym polega kontrola procesu natłuszczania.
18. Opisz krótko natłuszczanie szczotkowo-kąpielowe.
19. Do jakiego rodzaju skór stosujemy natłuszczanie szczotkowo-kąpielowe?
20. Jaki wpływ na proces natłuszczania ma budowa cytroka?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ……………………………………………………..
Natłuszczanie skór z okrywą włosową
Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania lub krótko odpowiedz na
pytanie.
Numer
zad.
Odpowiedź
Punkty
1.
a
b
c
d
2.
a
b
c
d
3.
a
b
c
d
4.
a
b
c
d
5.
a
b
c
d
6.
a
b
c
d
7. …………………….., …………………….., ……………………
8.
.................., ................, ........................, ................, .................
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
a
b
c
d
17.
18.
19.
20.
Razem
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
6. LITERATURA
1. Bieńkiewicz K.: Fizykochemia wyprawy skór. WNT, Warszawa 1977
2. Instrukcje obsługi i konserwacji maszyn i urządzeń.
3. Kopański R.: Zarys futrzarstwa. PWRiS, Warszawa 1965
4. Lasek W., Persz T.: Technologia wyprawy skór. Cz. II. Wykończanie. WSiP, Warszawa
1985
5. Lasek W.: Kolagen – chemia i wykorzystanie. WNT, Warszawa 1978
6. Michalec T.: Technologia garbarstwa i futrzarstwa – ćwiczenia laboratoryjne. WSI,
Radom skrypt nr 7 1996
7. Persz T.: Materiałoznawstwo dla zasadniczych szkół skórzanych. WSiP, Warszawa 1997
8. Persz T. Technologia wyprawy skór. Cz. I. Garbowanie. WSiP, Warszawa 1977
9. Praca zbiorowa: Vademecum garbarza, ITeE, Radom 1996
10. Praca zbiorowa: Kuśnierstwo. WNT, Warszawa 1971
11. Sadowski T.: Materiałoznawstwo dla kuśnierzy. WSiP, Warszawa 1988
12. Woźniakiewicz W.: Materiałoznawstwo futrzarskie. WPLiS, Warszawa 1965
13. Woźniakiewicz W.: Technologia futrzarstwa. WPLiS, Warszawa 1956