1.

Kryminologia,   jako   nauka,   przedmiot,   metodologia.   Stosunek   do   innych   nauk.   Początki,   rozwój
główne   paradygmaty   i   ich   znaczenie   dla   polityki   karnej,   kryminalnej   i   penitencjarnej.
|
Kryminologia   oznacza  naukę  o   przestępstwie,   z   gr.   Logos   –   nauka,   z   łac.   crimen   –   przestępstwo.
Kryminologia jako nauka powstała w XVIII wieku, ale przestępczość pojawiła się wraz z tworzeniem się
grup   ludzkich.   Słowo   „kryminologia”   zostało   użyte   po   raz   pierwszy   przez   Włocha   Rafaello   Garofalo
(prawnik, lekarz) – zajmował się osobą przestępcy, samym przestępstwem i ofiarą.

To nauka społeczna zajmująca się badaniem i gromadzeniem całościowej wie-
dzy na temat:

 przestępstwa jako pewnej szczególnej formy zachowania dewiacyjne-go, 

 przestępczości jako pewnego zjawiska społecznego, 

 sprawcy przestępstwa, 

 ofiary przestępstwa, 

 instytucji   kontroli   społecznej   i   mechanizmów   kontrolnych,   jakie   tworzą

społeczeństwa w celu zapobiegania przestępczości i jej zwalczania. 

Kryminologia   jest   dyscypliną   o  charakterze   interdyscyplinarnym.   Nie   posiada   własnej   metodologii

badawczej, jest więc zmuszona do posiłkowania się metodami wykształconymi przez takie nauki, jak m.in.:
antropologia, biologia, medycyna, psychiatria, psychologia, socjologia, statystyka, ekonomia, historia itp.
Nauka o przestępczości i przestępcy przypada już na ćwierćwiecze XIW w. O przyczynach przestępczości
mówiono   już   w   Starożytności,   przykładem   są   tego   mity   i   rozprawy   filozoficzne.  
Pierwsze   kryminologiczne   poglądy   wyrazili   m.in.:   Homer,  Arystoteles,   Hipokrates,   Platon,  Alkmeno   z
Krotony, Palemon. Według Platona jakiekolwiek działania człowieka pochodzą z trzech źródeł: z żądzy,
uczucia

 

i

 

z

 

poznania.

  Po   raz   pierwszy   pojęcia   „kryminologia”   użyto   około   1879   r.,   a   wśród   twórców   tej   dziedziny   prawa
wymieniani   są:   Paul   Topinard,   Rafaele   Garofalo,   Cesare   Lombroso,  Adolphe   Quetelet,   Michel-Andre
Guerry.

Kryminologia jest nauką, której nie można jednoznacznie zakwalifikować do konkretnego gatunku. Ma ona
cechy, które pozwalają ją przyporządkować do różnych dziedzin życia

Kryminologia

 

w

 

aspekcie

 

innych

 

dziedzin

 

naukowych:

1. Prawo karne zajmuje się kwestią istnienia przesłanek, zachowań, które możemy uznać za niezgodne z
prawem, zajmuje się przestępstwem, dotyczy fazy przygotowania poznawczego, przesłuchanie. Prawo karne
to   szukanie   rozwiązań,   za   pomocą   których   można   ocenić   konkretne   zachowanie   jako   przestępne.
Kryminologia zaś zajmuje się osobą przestępcy, zapobieganiem przestępstwom, prawomocnym skazaniem a
także

 

działaniami

 

zapobiegającymi

 

ponowne

 

popełnienie

 

przestępstwa.

Kryminologia odpowiada na pytanie jakie czynniki leżą u źródła przestępstwa, co warunkuje przestępstwo
oraz

 

jaka

 

jest

 

struktura

 

i

 

dynamika

 

przestępstwa.

2. Psychologia jako sprawdzenie procesów psychicznych, określenie celów psychologicznych przestępstwa,
motywacja czynu, kwestia podłoża procesów psychicznych, osobowość i środowisko człowieka, w którym
przebywa.
3. Socjologia – socjologia kryminalna – zrozumienie procesów i zjawisk społecznych umożliwiających
analizę   przestępstw;   bada   patologie   społeczne   (np.   alkoholizm,   narkomania).
4.   Pedagogika   w   stosunku   do   kryminologii   jest   resocjalizacją   –   pomocą   osobom   nieprzystosowanym
społecznie,   pomoc   w   powrocie   do   normalnego   życia   po   odbyciu   kary.
5.  Medycyna,  neurologia  (ukł.   nerwowy)  –  bada   czy dana   osoba   nie  przeszła  jakichś  urazów  czaszki,
mózgu,   zwyrodnień,   uszkodzeń,   które   mogły   by   spowodować   zmiany   w   osobowości   człowieka.
6. Kryminalistyka  –  zajmuje  się  śladami  przestępstwa,  czym  X popełnił  przestępstwo,  daje  możliwość
postawienia   konkretnej   osobie   zarzutu.   Nauka   o   śladach   przestępstw   i   metodach   stosowanych   przez
przestępców.

W obrębie kryminologii można wyróżnić trzy podstawowe nurty – paradygmaty tj. kryminologię klasyczną,
pozytywistyczną, antynaturalistyczną i neoklasyczną.

1

Kryminologiaklasyczna:

 

Główne tezy to:

Człowiek z natury jest zły i jest dla innych – jak mawiał Thomas Hobbes – wilkiem

Równocześnie człowiek posiada wolną wolę i podejmuje świadome, racjonalne decyzje (także wówczas,
gdy decyduje się na przestępstwo)

Skoro tak, to jest odpowiedzialny za swe decyzje i należy mu się sprawiedliwa zapłata: za zachowanie
przestępcze – kara

Kara pełni też funkcję prewencyjną: ponieważ – działając racjonalnie – człowiek stara się uniknąć
cierpienia/bólu i uzyskać przyjemność – kara winna go odstraszać (lęk)

Kryminologiapozytywistyczna:

 

Jej początki kojarzone są z takimi myślicielami XIX-wiecznymi, jak: Cesare Lombroso, Enrico Ferri,
Rafaele Garofalo 

U   podstaw   tego   paradygmatu   leży   wiara   we   wszechmoc   nauki   i   wiążące   się   z   nią   przekonanie   o
powszechnym determinizmie (także człowieka)

Człowiek jako taki nie jest zatem odpowiedzialny za swe zachowania (jak chcieli indeterminiści –
klasycy);

Trzeba  odkryć   czynniki,  które  pchają  człowieka  do  przestępstwa,  wyeliminować  je  i  w  ten  sposób
zredukować zachowania przestępcze (korekcjonizm)

Kara nie ma być represją, „zapłatą”, lecz narzędziem służącym korekcie (resocjalizacji) przestępcy

Dużą   rolę   przywiązywano   do   prewencji   (korekty   uwarunkowań   społecznych)

Kryminologiaantynaturalistyczna 

:

 Nie istnieją absolutne miary tego, co jest, a co nie jest przestępstwem; od tzw. audytorium zależy, co za
czyn przestępczy uzna

Antynaturaliści   stawiali   zatem   pytanie   następujące:   co  sprawia,   że   pewne   zachowania   uznawane   są  za
przestępcze, a tym samym niektórzy ludzie za przestępców, natomiast inne zachowania i inni ludzie takiego
naznaczenia nie doświadczają?

Punkt   ciężkości   zostaje   więc   przeniesiony   z   człowieka   na   instytucje   kontroli   społecznej   i   organizację
społeczeństwa;   to   istniejący   w   społeczeństwie   konflikt   (nierówności)   i   jego   pochodna   w   postaci
represyjnego systemu kontroli są – przynajmniej pośrednio – odpowiedzialne za zjawisko przestępczości.

Zło nie tkwi w człowieku, lecz w organizacji społeczeńst.

Kryminologianeoklasyczna:

 

To nawrót do paradygmatu klasycznego, wywołany rozczarowaniem wynikami kosztownych programów
resocjalizacyjnych (prowadzonych za publiczne $ wg koncepcji pozytywistycznych) i brakiem redukcji
przestępczości

Mamy więc znów idee: człowieka wolnego, odpowiedzialnego za swe czyny, racjonalnie reagującego na
bodźce środowiska, w którym żyje, i kary jako zapłaty za decyzje „chybione”

Nie był  to jednak prosty powrót do paradygmatu XVIII-w.; paradygmat neoklasyczny wyrósł także ze
współczesnych mu: 

psychologii poznawczej (człowiek to samodzielny podmiot, który aktywnie i celowo bada, zmienia świat i
doń się przystosowuje)

ekonomii   (przestępca   jest   niczym   jednostka   podejmująca   racjonalne   decyzje   rynkowe,   kierująca   się
rachunkiem zysków i strat/kosztów)

2

2. Opisz paradygmat klasyczny w kryminologii. Przedstawiciele i ich znaczenie. 

1.   rozwinęła się w drugiej połowie XVIII wieku i na początku XIX wieku, jej głównymi przedstawicielami

byli  Cesare   Beccaria,  Jeremy   Bentham,  Immanuel   Kant,  Georg   Wilhelm   Friedrich   Hegel,
Anzelm Feuerbach

2.

opierała się ona na założeniu, ze każdy człowiek, w tym przestępca jest jednostką racjonalną, czyli
w sposób świadomy wybierającą pomiędzy alternatywnymi sposobami zachowania się; jest on także
jednostką wolną  i dysponuje  wolną wolą; opiera się ona także na  indeterministycznej  koncepcji
człowieka, która zakłada, że przestępca to jednostka normalna, niczym nie różniąca od pozostałych
ludzi, która w sposób świadomy wybiera zło; powoduje to, że każdy człowiek  jest potencjalnym
przestępcą;

3.

kolejnym elementem była absolutna koncepcja kary, która ma wymiar etyczny i sprowadza się do
tego, że kara ma być  sprawiedliwą odpłatą  za wyrządzone zło; konsekwencją tego założenia była
koncepcja prawa karnego czynu – podstawą odpowiedzialności karnej ma być popełniony czyn;

4.

człowiek nie tylko jest zdolny, ale nawet skłonny do popełniania przestępstw – człowiek jest zły ze
swej natury, co powoduje że przeważa pesymistyczna wizja natury człowieka; 

5.

kryminologia  klasyczna  bardzo  silnie  nawiązywała  do koncepcji  umowy  społecznej,  bez  prawa

karnego nie możliwe byłoby istnienia społeczeństwa; kara miała mieć charakter celowy, służyć prewencji
generalnej,

 

a

 

przede

 

wszystkim

 odstraszaniu

Podsumowanie:

 

Człowiek  – jednostka racjonalna, posiadająca wolną wolę i wybór pomiędzy zachowaniem prawnym a
bezprawnym.  Indeterministyczna  koncepcja człowieka – przestępca to jednostka normalna, świadomie i
racjonalnie wybierająca zachowanie nieprawne. Każdy z nas może być przestępcą. 
Absolutna koncepcja kary – ma wymiar etyczny i funkcję sprawiedliwościową za wyrządzone zło – kara
jako odpłata za czyny. 
Koncepcja prawa karnego czynu – podstawa kary to czyn sprawcy, kara to odpłata za wyrządzone zło
Pesymistyczna wizja natury ludzkiej – człowiek jest zły z natury
Wymiar pragmatyczny kary – zachowania człowieka mogą być sterowane jedynie za pomocą obawy przed
karą, koncepcja kary służąca prewencji generalnej. 

3. Opisz paradygmat pozytywistyczny w kryminologii. Główne kierunki, przedstawiciele i znaczenie
ich dorobku dla rozwoju nauki.

Nurt pozytywistyczny kryminologii wykształcił się w XIX w.
Jego głównymi przedstawicielami: byli Cesare Lombroso, Enrico Ferri i Rafael Garofalo. 
Główne kierunki i znacznie ich dorobku dla rozwoju nauki: Kryminologia pozytywistyczna opierała się na
scjentyzmie,   naturalizmie   metodologicznym.   Jednym   z   podstawowych   założeń   kryminologii
pozytywistycznej jest deterministyczna koncepcja człowieka i sprawcy przestępstwa. Zachowania ludzi, w
tym i przestępców są rządzone przez czynniki nad którymi nie mają oni kontroli. Zadaniem kryminologii
jest   poszukiwanie   tych   przyczyn.   Jest   to   przede   wszystkim   nauka   o   przyczynach   przestępczości.
Kryminologia pozytywistyczna koncentruje się na sprawcy przestępstwa, pozytywiści zadają sobie pytanie
dlaczego   jedni   ludzie   popełniają   przestępstwa,   a   inni   nie?   Postawione   przez   niego   pytanie   nazywa   się
pytaniem   lombrozjańskim.   Pozytywizm   opiera   się   na   optymistycznej   wizji   natury   człowieka,   zakłada
bowiem, ze by popełnić przestępstwo trzeba posiadać szczególne właściwości. Przestępcy wg tej koncepcji
stanowią mniejszość społeczeństwa, która jest dotknięta pewnymi specyficznymi wadami. Pojawiające się
koncepcje   socjologiczne   w   kryminologii   pozytywistycznej   upatrywały   tej   odmienności   nie   w   samym
sprawcy, a w jego otoczeniu. Zakładały, że sprawca jest ukształtowany przez oddziaływanie określonych
wpływów środowiska. Cechą paradygmatu pozytywistycznego jest korekcjonalizm będący konsekwencją
założenia o odmienności sprawcy przestępstwa. Korekcjonizm zakłada redukowanie odmienności będących
przyczyną zachowań przestępnych. Przestępczość należy wyjaśnić jako zachowanie pozostające w związku
przyczynowym z cechami człowieka, natomiast cechy człowieka są przyczyna odmienności. Zachowania 

3

przestępne naruszają aprobowany w społeczeństwie porządek i zaburzają funkcjonowanie społeczeństwa
poprzez   eliminowanie   warunków   sprzyjających   zachowaniom   przestępnym   czyli   korygowanie   cech
człowieka można zapobiegać przestępczości. Kryminologia pozytywistyczna dzieliła się na dwa nurty: 
-biopsychologiczny (paradygmat rodzajów ludzkich) 
-socjologiczny (paradygmat rodzajów otoczenia). 
Biopsychologizm opierał się na kilku założeniach:
-główny   wpływ   na   zachowanie   jednostki   wywierają   cechy   pozwalające   traktować   go   jako odrębną
jednostkę,
-niektóre z tych cech są dziedziczone, wrodzone lub nabyte i tworzą podłoże sprzyjające występowaniu
zachowań antyspołecznych,
-można   ustalić,   które   z   cech   wywołują   tendencje   do   takich   zachowań,   co   umożliwia   jednocześnie
stwierdzenie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy cechą a określonymi zachowaniami,
-ustalenie takiego związku umożliwia przeciwdziałanie negatywnym zachowaniom społecznym.
Nurt   biopsychologiczny   kryminologii   pozytywistycznej   dzieli   się   na teorie   kładące   nacisk   na   cechy
somatyczne oraz teorie kładące nacisk na cechy psychiczne.

4.   Opisz   paradygmat   antynaturalistyczny   w   kryminologii.   Główne   kierunki,   przedstawiciele   i
znaczenie ich dorobku dla rozwoju nauki i polityki kryminalnej.

Przedstawiciele:  Edwin Lemert, Howard S. Becker, Edwin M. Schur, David Matza, Fritz Sack, Thomas
Bernard,   George   B.  Vold,  Austin  Turk,   Richard   Quinney,   Ian  Taylor,   Paul  Walton,   Jock  Young,   Niels
Christie, Kai Erikson, Wiliam Chambliss, Michael Foucault.

Główne kierunki i znacznie ich dorobku dla rozwoju nauki: Jest wynikiem nowych nurtów myślowych,
które pojawiły się w naukach społecznych w latach 60, 70 XX w. Przestępstwo i przestępczość w tym
paradygmacie traktowane jest, jako wynik indywidualnej patologii, ponieważ prawo karne postrzegane
jest   jako   narzędzie,   które   można   wykorzystywać   w   konfliktach   społecznych.   Według   założeń   tj
kryminologii pojawia się teza, że głównym przedmiotem badań kryminologicznych nie powinien być
sprawca,   lecz   audytorium   społeczne,   które   jest   odpowiedzialne   za   obserwację,   ocenę   i   naznaczenie
pewnych   wybranych   rodzajów   zachowań   dewiacyjnych   i   patologicznych.   W   paradygmacie   tym
przedmiotem   zainteresowania   stają   się   mechanizmy   społecznej   reakcji   na   zachowania   przestępcze.
Uważa   się,   że   podstawowe   pytanie   jakie   stawia   sobie   owa   kryminologia   dotyczy   kwestii   wyboru
pewnych zachowań, które uznawane są za przestępstwa i w związku  z tym pewni ludzie są uznawani za
przestępców, natomiast inne zachowania i inni ludzie takiego zachowania nie doświadczają. Paradygmat
kryminologii   to   kolejny   krok   badawczy,   pytanie   o   mechanizm   funkcjonowania   kontroli   społecznej.
Antynaturaliści uważają, że normy prawne określające zachowania uznane za przestępcze są ustawianie
w interesie   warstw  społecznych  mających  w  społeczeństwie  pozycje  dominującą.   Dla  pozytywistów
podstawowym   elementem   wyznaczającym   rozwiązania   był   problem   przestępczości,   a   dla
antynaturalistów tym elementem jest represyjna kontrola społeczna. Antynaturaliści uważają, że źródłem
tego problemu są konflikty społeczne, tak więc jego rozwiązania należy poszukiwać w przekształceniu
tych społeczeństw i budowanie nowego społeczeństwa, które nie będzie potrzebować represyjnych form
kontroli społecznej. Ta optymistyczna wizja człowieka według, której zło me tkwi w samym człowieku,
lecz   w   organizacji   społeczeństwa,   a   zatem   radykalne   przekształcenie   społeczeństwa   zmieni   również
człowieka.

Kryminologia   antynaturalistyczna   i   jej   konsekwencje   kryminalnopolityczne:   krytyka   prawa   karnego,
dekryminalizacja i abolicjonizm.

5.Opisz paradygmat kryminologii neoklasycznej. Przedstawiciele i znaczenie ich dorobku dla rozwoju
nauki i polityki kryminalnej

 

 .

Kryminologia neoklasyczna związana jest bezpośrednio  z pierwotnym nurtem kryminologii klasycznej. 
Lata 70 XXwieku to czas kiedy na nowo „odkryto „ paradygmat kryminologii klasycznej i wprowadzono 
pewne zmiany mające dostosować go do czasów współczesnych. Powstała w Stanach Zjednoczonych jako 
reakcja na dominację w kryminologii amerykańskiej socjologicznych teorii przestępczości i ich 
konsekwencje kryminalnopolityczne, w postaci prymatu idei resocjalizacji sprawcy przestępstwa i 
akcentowania roli polityki społecznej w polityce kryminalnej. 

4

Reprezentanci tego nurtu m.in.:Andrew von Hirsch , Ernest van den Haag, James Q.Wilson
Postulowali: 
-powrót prawa karnego opartego na zasadach sprawiedliwej odpłaty lub odstraszenia;
-uznanie kary i jej realizacji za jedyne czynniki, którymi może posługiwać się państwo w walce z 
przestępczością
- przestępca jest wolną jednostką wybierającą racjonalnie pomiędzy różnymi alternatywami postępowania, 
podatną na bodźce, jakie stanowią zagrożenia karne; przyjmowanie miękkiego „ideterminizmu” tj, 
zakładanie wolnej woli jednostki, ale jednocześnie wskazywanie na możliwość „sterowania” jednostką. 
-odrzucenie deterministycznego modelu sprawy
-uczynienie przedmiotem zainteresowania kontroli społecznej oraz sankcji karnej
-przyjmowanie konsensualnej wizji społeczeństwa
- uznanie za podstawowe pytanie dotyczące możliwości zwiększenia efektywności instytucji kontroli 
społecznej w społeczeństwie
podsumowując:
- wprowadzenie kary kryminalnej czyniącej zadośćuczynienie społecznemu poczuciu sprawiedliwości oraz 
mającej na celu odstraszenie potencjalnych sprawców przestępstw
-koncepcja człowieka: miękki indeterminizm
-wizja natury ludzkiej: optymistyczna
-koncepcja zorientowana na: kontrolę społeczną, sankcję karną
-zasada organizacji społeczeństwa: konsensualna

 Hirsch- jest autorem koncepcji polityki kryminalnej opartej na jednoznacznej, sprawiedliwościowej i 
retrybutywnej racjonalizacji kary. Hrisch poddał krytyce pozytywistyczną koncepcję prawa karnego 
sprawcy tj. koncepcję kary celowej i prewencyjnej koncentrującej się na problemie prewencji indywidualnej
opartej na założeniu, że podstawą kary jest zapobieżenie ponownemu popełnieniu przez sprawcę 
przestępstwa. Kara ma być sposobem reakcji społecznej na wyrządzone zło. Ci którzy naruszają ład 
społeczny i prawa innych zasługują na ukaranie. Podstawą wymiaru kary ma być wyłącznie to, co nastąpiło 
w przeszłości, a więc czyn sprawcy, a wyrok powinien być jednoznacznie oznaczony i zapewniać równość 
traktowania podobnych przypadków.

Haag- koncepcja sprawcy przestępstwa. Akcentuje ze człowiek ma możliwość wyboru oraz ze przestępstwo
tak jak każde inne zachowanie jest rezultatem zdolności do wybierania. Nie oznacza to iż te wybory nie są w
żaden sposób uwarunkowane. Cala koncepcja kryminalno polityczna opiera się na założeniu iż wyborami 
ludzkimi rządzą określone prawidłowości.

Wilson-autor  najbardziej surowych poglądów. Postuluje on przejscie od anlizy przyczynowej w 
krymonologii do analizy w kategoriach mozliwosci praktycznego dzialania.. Chodzi o przejscie od 
abstrakcyjnych rozwazan teoretycznych do formulowania pragmatycznych programow dzialania, opartych 
na analizie spodziewanych kosztow i zyskow. Ilistracja sposobu rozumowania na temat przestepczosci 
reprezentowanej przez Willsona może być nowojorski model zwalczania przestepczosci, oparty o tzw 
„teorie wybitych szyb” ktorej Willson jest autorem.

6.Scharakteryzuj koncepcje biologiczne w kryminologii, ich autorów i poglądy.

Koncepcja biologiczna akcentuje głównie lub wyłącznie czynniki biofizyczne: antropologiczne i 
konstytucyjno - psychologiczne, właściwości układu wydzielania wewnętrznego ( koncepcje 
endokrynologiczne ) oraz struktury chromosomów (koncepcja genetyczna. Teoria antropologiczna( teoria 
zbrodniarza z urodzenia),twórca Lombroso. Autor uważał, że istnieją związki między budową twarzy 
czaszki człowieka, które mogą wpływać na właściwości jego psychiki. Tzw, zbrodniarz z urodzenia musiał 
posiadać 6 cech:m.in. duże i asymetryczne lub odstające uszy, podniesione czoło.
Wyrózniono następujące rodzaje przestępców: z urodzenia; nagłowi; z namiętności; tzw. Kryminoidzi 
(osoby nieodporne na czynniki zewnętrzne skłaniające do przestępczego zachowania np. 
alkoholicy),przestępcy przypadkowi Teoria przestępców z urodzenia w dzisiejszych czasach nie jest 
stosowana do zjawiska przestępczości.Kontynuatorem  Lombroso był Garofalo uznawany za twórcę 
kryminologii.
- Koncepcje naukowe: 
· koncepcja Mendla o dziedziczeniu

5

· teoria teleogonii – eksterminacja niewygodnych ludzi, np. Niemek, które współżyły z mężczyznami innych
ras podczas II wojny śiwatowej
· badania Langa nad bliźniętami
Teoria dziedziczenia: koniec XIXw. Uważano, że mechanizm dziedziczenia obejmuje nie tylko cechy 
somatyczne ,ale tez określone zachowanie. 
Teoria niskiego poziomu intelektualnego-była zwiazana z teza o występowaniu niskiego poziomu 
inteligencji wśród przestępców. Twierdzono,ze upośledzenie umysłowe może być łaczone z pojawieniem się
zachowań przestępczych.Poziom inteligencji mierzony za pomocą ilorazu inteligencji. Jednak badania 
dowodzą, że nie wszyscy przestępcy mają niski poziom inteligencji, jednak takim ludziom ciężko życ w 
społeczeństwie i często uciekają się do zachowań przestępczych
Koncepcja biologiczna:
teoria antropologiczna- Lombroso
koncepcje nawiązuje do genetyki
koncepcje odwołujące się do zaburzeń funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego

7. Scharakteryzuj koncepcje psychologiczne w kryminologii ich autorów i poglądy 

koncepcje psychologiczne:

teorie konstytucjonalno-typologiczne

koncepcje dotyczącej nieprawidłowej osobowości
C) koncepcje pogranicza zdrowia i choroby psychicznej (psychopatia) 

Ad. a) teorie konstytucjonalno- typologiczne

- Typologie ludzi, polegajże na łączeniu właściwości psychicznych z cechami somatycznymi, znane są od
wieków,   a   najstarsza   została   stworzona   ponoć   przez   Hipokratesa.   Przypisuje   się   mu   wyróżnienie
następujących typów psychosomatycznych:

- sangwinik- silnie reagujący i niewytrwały w działaniu,

- choleryk- silnie reagujący i wytrwały w działaniu,

- melancholik- słabo reagujący i wytrwały w działaniu,

- flegmatyk- słabo reagujący i niewytrwały w działaniu.

- Z późniejszych typologii najbardziej znaną stworzył Kretschmer. Wyróżnił on typy:

- Typ asteniczny- wysoki wzrost, szczupły, ostre rysy twarzy, wąskie ramiona;

- Typ  atletyczny-  średniego lub wysokiego wzrostu, raczej szczupły, dobrze umięśniony, twarz koścista,
szeroki w ramionach;

- Typ pykniczny- średniego lub małego wzrostu, otłuszczony, o grubych rysach twarzy, słabo umięśniony,
duży brzuch;

- Typ  dysplastyczny-  o nieregularnej budowie ciała, często otłuszczony, mężczyźni mają cechy budowy
kobiecej, a kobiety – męskiej.

- Stwierdził, że czyste typy są konstrukcjami  teoretycznymi, a w praktyce  spotyka  się wyłącznie typy
,,mieszane”.

- Do teorii konstytucjonalno-typologicznych zaliczyć należy teorię Hansa J. Eysenck`a. Swoją teorię oparł
on na przeciwstawieniu dwóch, warunkowanych biologicznie, typów układu nerwowego, różniących się od
siebie przebiegiem procesów pobudzania i hamowania:

- ekstrawertyk- łatwy do pobudzenia, ale też łatwo wygaszający (hamujący) pobudzenie; ekstrawertycy –
zgodnie   z   tą   teorią   –   poszukują   stymulacji,   są   aktywni,   impulsywni   i   często   brakuje   im   rozwagi,   są
towarzyscy, optymistyczni aż do braku krytycyzmu, spontaniczni, nieopanowani co prowadzi często do
agresji;

6

-  introwertyk-  trudni   do   pobudzenia,   ale   też   z   trudnością   wygaszający   (hamujący)   pobudzenie;
introwertycy nie są towarzyscy, są powściągliwi i raczej nieśmiali, systematyczni i sumienni, lecz raczej
pesymistyczni oraz skoncentrowani na życiu wewnętrznym.

- Hans J. Eysenck ujmuje socjalizację jako proces warunkowania, a więc nabywania               i utrwalania
takich   odruchów   warunkowych,   które   odpowiadają   wymaganiom   społecznym,   zasadnicze   znaczenie
odgrywa w nim indywidualna podatność na warunkowanie. 

- W procesie socjalizacji, pojmowanym jako proces warunkowania, istotną rolę odgrywa jednak jeszcze
dodatkowy czynnik, również mający podłoże biologiczne, określony przez Eysencka jako ,,neurotyzm”
(wrażliwość   emocjonalna).   Niski   neurotyzm   oznacza   zrównoważenie   emocjonalne,   odporność   na   stres,
reakcje adekwatne do bodźca,a wysoki – przeciwieństwo tych cech. Stopień neurotyzmu ma mieć dlatego
zasadnicze znaczenie w procesie socjalizacji, że wysoka neurotyczność nie sprzyja dobremu warunkowaniu.

-  Eysenck   traktuje   utrwalanie   takich   społecznie   pożądanych   odruchów   jako   kształtowanie   ,,sumienia’’.
Powstawać ma ono jako wynik oddziaływań społecznych, które powodują, że bodziec w postaci możliwości
złamania normy wywołuje reakcję lękową, a więc powstrzymującą przed takim zachowaniem.

Ad. b) Koncepcje dotyczące nieprawidłowej osobowości

- Osobowość- jest organizacją struktur poznawczych.

-  Niezgodność   między   jaźnią   subiektywną   a   odzwierciedloną.   Wiązać   się   z   tym   może   przekonanie   o
zmniejszonej   własnej   wartości   albo   –   przeciwnie   –   wyobrażenia   nadmierne   w   stosunku   do   realnych
możliwości   oraz   skłonność   do   posługiwania   się   mechanizmami   obronnymi,   zdejmującymi   z   osoby
odpowiedzialność za własne postępowanie.

-  Istotnym   mankamentem   osobowości   jest   nieprawidłowe   ukształtowanie   indywidualnego   systemu
(hierarchii) wartości, a zwłaszcza niemieszczenie się w nim dobra innych ludzi lub jedynie osób z własnego
kręgu rodzinnego lub koleżeńskiego.

- W badaniach sprawców wielokrotnie karanych wykrywano zespoły cech, które można nazwać ,,zespołem
ogólnego niepowodzenia”. Zespół taki tworzą: nikła odporność na stres, niewielka zdolność koncentracji,
brak wytrwałości w realizowaniu celów. Takiemu zespołowi cech towarzyszą z reguły takie jego pochodne,
jak   niskie   kwalifikacje   zawodowe   i   nadużywanie   alkoholu,   co   łącznie   łatwo   prowadzi   do   zachowań
antyspołecznych.

Ad. c) Koncepcje pogranicza zdrowia i choroby psychicznej

Psychopatia – jest pojmowana jako nieprawidłowe ukształtowanie osobowości.

-  Elementem stale powtarzającym się jest niezdolność do trwałych związków uczuciowych (upośledzenie
sfery uczuciowości wyższej) oraz związana z tym przewaga sfery popędowo-emocjonalnej nad wyższymi
poziomami regulacji zachowania (zubożenie struktur poznawczych). Stąd w zachowaniach psychopatów
często pojawiają się zachowania impulsywne (zawodzą mechanizmy regulacyjne zachwiana, pozwalające
uwzględniać wymagania społeczne), lecz nie musi temu towarzyszyć obniżenie inteligencji, co pozwala
niektórym psychopatom na kalkulację opłacalności określonego postępowania.

- Jeżeli do psychopatów nie zaliczymy osób z uszkodzeniem OUN, to traktować ich należy jako osoby o
nieprawidłowo ukształtowanej psychice w następstwie negatywnych doświadczeń społecznych. Psychopatie
należy traktować jako zjawisko z pogranicza choroby psychicznej, które niekiedy może mieć wpływ      na
ocenę poczytalności sprawcy przestępstwa.

7

10. Teorie strukturalne - przedstawiciele poglądy.

•Potępienie potępiających •Odwołanie się do wyższych racji

E. Teorie kontroli

Emil Durkheim - teoria kontroli

E.

DURKHEIM - teoria kontroli

Teza: przestępczośd zjawiskiem normalnym
Dewiacja jest zjawiskiem normalnym bo występuje we wszystkich społeczeostwach bez względu na
ramy czasoprzestrzenne
Dewiacja jest zjawiskiem normalnym ze statystycznego punktu widzenia - przez swą powszechnośd
Dewiacja stanowi czynnik zdrowia publicznego i jest częścią wszelkiego zdrowego społeczeostwa
Bez dewiacji niemożliwe jest istnienie społeczeostwa
Dewiacja   jest   pożyteczna   bowiem   negatywna   reakcja   na   zachowania   dewiacyjne   wzmacnia
świadomośd   zbiorową,   stanowi   integruj   ący   czynnik,   wyczula   na   mniej   drastyczne   formy
niewłaściwego postępowania
Dewiacja jest konieczna bowiem odchylanie od świadomości zbiorowej jest nieodzownym 
warunkiem postępu i zmiany.

- łamanie norm społecznych dynamizuje społeczeostwo
-człowiek jest z natury egoistą i nie ma hamulców biologicznych
-społeczeostwo musi wytworzyd środki zdolne do powstrzymywania, aby utrzymad
nasilenie przestępczości we właściwych granicach
kontrola społeczna reguluje zachowania, kształtuje aspiracje
-więź społeczna pozwala społeczeostwu kontrolowanie jednostek i powstrzymuje ludzi od 
popełniania przestępstw

ANOMIA
STAN BRAKU JEDNOZNACZNYCH OKREŚLEO CO JEST DOPUSZCZALNE A CO 
ZAKAZANE
w skali społeczeostwa- nie jednostek
W okresie gwałtownych zmian (gwałtowny wzrost lub recesja) następuje załamanie się kontroli 
społecznej wskutek czego jednostka nie czuje się związana dotychczasowymi normami, następuje 
rozpad więzi społecznych, dezorientacja ludzi, ujawnienie egoistycznych tendencji w człowieku i 
wzrost dewiacji w tym przestępczości.
Travis Hirschi - teoria osłabienia (zerwania) więzi społecznych

Anomia wg Emila Durkheima

To stan, gdy tradycyjne wartości i normy tracą moc (ulegają osłabieniu), a w ich

miejsce   nie   pojawiają   się   nowe   lub   pojawiają,   ale   nie   cieszą   się   jeszcze   powszechnym
uznaniem;   w   stanie   anomii   było   np.   tworzące   się   społeczeństwo   przemysłowe;   ludzie
„wyrzuceni” z wiosek, „skoszarowani” w osiedlach miejskich, anonimowi, o dużo większej
swobodzie, nie odczuwający wspólnotowego „oka opatrzności” nad sobą – pozwalali sobie
„na więcej”.

Anomia wg Roberta K. Mertona

Merton skojarzył dwie struktury: społeczną i kulturową.

- Struktura społeczna to „zespół społecznych zależności, w który uwikłani są w różny

sposób członkowie społeczeństwa lub grupy”

- Struktura kulturowa składa się z kulturowo zdefiniowanych celów tj. rzeczy wartych

zabiegów   (współcześnie   to   przede   wszystkim:   sukces,   awans   społeczny,
wykształcenie, zawód, popularność, pieniądze), oraz z kulturowo usankcjonowanych
środków służących realizacji wspomnianych celów. 

- Ludzie   przystosowują   się   do   warunków   dyktowanych   przez   społeczeństwo   w

różnoraki sposób: konformistyczny, innowacyjny, rytualistyczny, buntowniczy i przez
wycofanie

Zachowania   innowacyjne  to   te,   które   obejmują   także   zachowania   przestępcze.   Są
najczęstsze w przypadku jednostek z niższych szczebli struktury społecznej, gdyż „z jednej
strony [kultura] żąda od nich, by poczynania swe orientowali na widoki wielkiego bogactwa
(...), z drugiej zaś, w poważnej mierze odmawia się im faktycznych szans osiągnięcia tego
celu   drogą   instytucjonalną.   Rezultatem   owej   niespójności   strukturalnej   jest   wysoka
częstotliwość zachowań dewiacyjnych” /Teoria socjologiczna i struktura społeczna/

Zachowania przestępcze należy też/można kojarzyć z:

- wycofaniem (w wymiarze jednostkowym) oraz 
- buntem (w wymiarze grupowym)

9.

Podstawowe   tezy   kierunku   ekologicznego   -   szkoła   chicagowska   +   teoria
bezpiecznej przestrzeni, przedstawiciele, współczesne weryfikacje.

Koncepcje   ekologiczne:   opierają   się   one   na   poszukiwaniu   związków   między   zachowaniem
przestępnym a środowiskiem. Szczególną teorię pod tym względem stworzyła szkoła chicagowska i
badacze tacy jak Burgess, Park i McKenzie, badający zachowania przestępcze w mieście. Wyróżnili oni
następujące   strefy   powstające   w   wyniku   rozwoju   miasta:   centralną,   w   której   skoncentrowane   są
instytucje handlowe, finansowe administracyjne, przez co pojawiają się w niej każdego dnia tysiące
interesantów; przejściową, do której wdzierają się instytucje ze strefy centralnej oraz przemysł lekki;
mieszkań pracowniczych, zajmowanych przez ludzi opuszczających strefę II, lecz pragnących mieszkać
blisko miejsca pracy; willową, zasiedloną przez osoby należące do klasy średniej i wyższej i wreszcie
podmiejską,   obejmującą   tereny   leżące   poza   granicami   miasta   oraz   osiedla   satelitarne.   W   tej
konfiguracji,   rozwój   miasta   jest   procesem   odśrodkowym,   w   którym   każda   ze   stref   napiera   na
zewnętrzną przejmuje jej  tereny.  Procesowi  temu towarzyszy dezorganizacja organizacji  społecznej
spowodowana faktem, że aby stworzyć nową organizację w nowej strefie należy naruszyć poprzednią.
Podobne   badania,   dotyczące   przestępczości   nieletnich   w   Chicago   przeprowadzali   Shaw   i   McKay,

wyróżniając pięć stref odpowiadających w zasadzie strefom scharakteryzowanym przez Burgessa i, w
wyniku porównania danych sądowych z okresu 30 lat rozwoju miasta, dochodząc do wniosku, że o
nasileniu   przestępczości   nieletnich   decyduje   charakter   środowiska   odmienny  w   każdej   strefie   oraz
standardy  i   formy  zachowania.   Badania   Shawa   i   McKaya   znalazły  naśladowców,   spośród   których
najważniejszymi   okazały  się   badania   Landera   w   Baltimore,   które   uwzględniły  wielość   czynników
kulturowych   skorelowanych   z   nasileniem   przestępczości   (m.in.   wykształcenie,   zamieszkanie   we
własnym  domu, przeludnienie oraz wyposażenie mieszkania, rasa). Lander uważał za uproszczenie
pogląd o tworzeniu się terenów o nasilonej przestępczości w wyniku rozrastania się stref miejskich,
gdyż  jego  zdaniem  w każdej  strefie  działają  czynniki  wpływające  na nasilenie  przestępczości, zaś
rodzaj i siła ich oddziaływania zależy od cech środowiska (zauważali to już Shaw i McKay). Kierunek
ekologiczny   poddano   krytyce,   zarzucając   mu   błędy   metodologiczne   powodujące   nieprzystawanie
wyników badań do rzeczywistości, brak przekonywającego wyjaśnienia wskazywanych prawidłowości
oraz zakładanie na wstępie że obszary nasilonej przestępczości cechuje stan dezorganizacji społecznej.
Kierunek   ten,   wykazując   że   istnieją   rejony,   które   mimo   upływu   czasu   i   zmian   w   składzie
zamieszkującej   je   ludności   wykazują   wysoki   stopień   kryminalizacji   lub   nasilenia   przestępczości
otworzył drogę do wyjaśnienia tego zjawiska, formułując zaczątki teorii zróżnicowania kulturowego w
etiologii przestępczości oraz podkreślając znaczenie kontroli społecznej jako czynnika wpływającego
na przestępczość.

11. Teorie zróżnicowania kulturowego - przedstawiciele – poglądy.

Teorie zróżnicowania kulturowego
A.Cohen teoria podkultury przestępczej. Teoria mówiąca, że ogólno społeczne standardy
zachowań i wartości tworzy klasa średnia. Jednocześnie u klas niższych tworzą się aspiracje
do wyznaczonych przez klasy średnie celów, ale brakuje możliwości ich osiągnięcia i to
prowadzi   do   przestępczości   jako   zaprzeczenia   wyznawanych   przez   klasę   średnią   norm
(negatywizm).
Wartości cenione przez klasę średnią:

      ambicja
      osobista odpowiedzialność
      szacunek dla osiągnięć
      świecki ascetyzm
      racjonalność
      dbałość o wygląd i maniery
      eliminacja agresji fizycznej i przemocy
      rozsądny wypoczynek
      szacunek dla własności

Podkultura odrzuca wartości klasy średniej. Tworzy własny system norm, który jest sprzeczny
z tym panującym.
W.Miller-   teoria   kultury   warstwy   niższej. Ta   podkultura   skupia   się   wokół   pewnych
charakterystycznych punktów, których realizacja jest często związana z naruszaniem prawa:

      trudności
      twardość
      cwaniactwo
      podniecenie
      los
      niezależność

Duże znaczenie ma dla grupy jej stworzenie i poczucie przynależności.
R.Cloward, L.Ohlin – teoria zróżnicowanych okazji.

Na wybór zachowania zgodnego albo sprzecznego z prawem wypływa nie tylko dostęp do
środków skłaniających do zachowań poprawnych ale także dostępność środków koniecznych
do podjęcia zachowań antyprawnych.
3 rodzaje grup (głównie nieletnich):

     przestępcze
     konfliktowe
     wycofania

12. 

   Teorie społecznego uczenia się zachowań przestępnych – przedstawiciele – poglądy.

 Twórca: Albert Bandura 
 Uzupełnia   tezy   sformułowane   przez   Sutherlanda   twierdzeniami   ukazującymi

psychospołeczny mechanizm leżący u podstaw zachowań przestępnych

 Zgodnie   z   wynikami   badań   Bandury   –   jednostka   musi   zetknąć   się   z   określonym

przestępnym zachowaniem, musi je zaobserwować i zapamiętać, ewentualnie (jeśli
jest to konieczne) musi nabyć potrzebne umiejętności

 Informacji dostarcza jednostce rodzina, zbiorowości rówieśników i sąsiedzkie, a także

środku masowego przekazu

 Tak wyuczone zachowania mogą jednak nie zostać nigdy podjęte, gdyż uruchamiają je

dopiero   odpowiednie   bodźce   wyzwalające.   Wyróżnić   można   kilka   grup   takich
bodźców:

o Awersyjne np. frustrujące
o Instrumentalne związane z dążeniem do uzyskania danej korzyści
o Modelujące, związane np.  z zahamowującym lub pobudzającym wpływem otoczenia

na podejmowanie określonych czynności

o Instrukcyjne wynikające z posłuchu osób znaczących lub autorytetów
o Związane z chorobą lub zaburzonym stanem psychicznym

 Wyuczone   zachowanie   może   być   wzmocnione   i   utrwalone,   ale   wzmocnienia   nie

pochodzą   wyłącznie   z   zewnątrz.   Nacisk   społeczny   na   jednostkę   nie   jest   bowiem
naciskiem na przedmiot, ale na podmiot zdolny do reagowania oraz do autoregulacji.

 Jednostka może sprawować aktywna samokontrolę nad własnych zachowaniem, a jej

system wartości, przekonań lub uznawanych przez nią norm może stanowić źródło
silnie działających wzmocnień wewnętrznych

 Zróżnicowany wpływ społeczny pozwala nabywać jednostce zróżnicowaną wiedzę i

umiejętności i jednocześnie wpływ społeczny, ale w powiązaniu z cechami jednostki
powoduje określone zużytkowanie posiadanej wiedzy i umiejętności

 Teorie uczenia się zachowań przestępczych powiązane z teorią społecznego uczenia

się

o Teoria zróżnicowanych powiązań – E. Sutherland
o Teoria technik neutralizacji – Sykes i Matza

12. Teorie uczenia się zachowań przestępnych:

 

  

oparte są na założeniu przyswajania zachowań dominujących w środowisku jednostki:

1. teoria   zróżnicowanych   powiązań   Sutherlanda:   opisuje   ona   mechanizm   wyboru

określonego zachowania i obejmuje dziewięć podstawowych tez:

 zachowanie przestępne jest wyuczone w procesie komunikowania się, nie jest więc

wrodzone, lecz wymaga stosownego wyszkolenia

 gdy zachowanie przestępne jest wyuczone, to uczenie obejmuje techniki popełniania

przestępstw oraz ukierunkowanie motywów, dążeń, racjonalizacji i postaw

 ludzie zachowują się w sposób przestępny wskutek zetknięcia się z kryminalnymi

wzorcami zachowań oraz odcięcia od wzorców zachowań antykryminalnych

 w procesie uczenia się zachowań przestępnych poprzez powiązania z kryminalnymi i

antykryminalnymi   wzorcami   występują   takie   same   mechanizmy   jak   przy   każdym
uczeniu się, a więc nie chodzi tu tylko o uczenie się przez naśladownictwo

 zachowanie przestępne wyraża ogólne potrzeby i wartości i nie można go wyjaśniać

odwołując się do nich, gdyż jest zachowanie nieprzestępne wyraża to samo

teoria ta nie jest czysto socjologiczna i zawiera wyraźne akcenty psychologiczne, tłumaczone
psychospołecznym charakterem procesu uczenia; zastrzeżenia pod jej adresem wynikają z
niejasności   i   ogólnikowości   jej   twierdzeń;   ponadto   teoria   ta   zakłada   pasywny   obraz
człowieka,   który   nie   wybiera   określonego   zachowania,   kierując   się   takimi   czy   innymi
względami, lecz zostaje wepchnięty w przestępne zachowanie przez przeważające w nim
elementy kultury antyprawnej

2. teoria społecznego uczenia się Bandury: uzupełnia tezy Sutherlanda twierdzeniami

ukazującymi psychospołeczny mechanizm leżący u podstaw zachowań przestępnych; 

 w myśl tej teorii, jednostka musi zetknąć się z określonym przestępnym zachowaniemi

je zapamiętać, nabywając potrzebne umiejętności; 

 informacji dostarczają: rodzina, zbiorowości rówieśników i sąsiedzkie oraz media;
 wyuczone zachowania mogą jednak nigdy nie btć podjęte, gdyż do ich aktywacji

potrzebne   są   odpowiednie   bodźce:   awersyjne   (wywołujące   emocje   o   zabarwieniu
ujemnym), instrumentalne (związane z dążeniem do uzyskania określonej korzyści),
modelujące (związane z wpływem otoczenia), instrukcyjne (wynikające z posłuchu
wobec osób znaczących lub autorytetów), czy związane z zaburzonym stanem psychi-
ki;

   zachowanie   może   być   wzmocnione   i   utrwalone,   ale   wzmocnienia   nie   pochodzą

wyłącznie z zewnątrz, gdyż jednostka może sprawować aktywną samokontrolę nad
własnym   zachowaniem,   a   jej   system   wartości   może   stanowić   źródło   wzmocnień
wewnętrznych

13. Teorie kontroli- przedstawiciele, poglądy:

Emile Durkheim 
Przestępczość jest zjawiskiem normalnym, które występowało, występuje i zawsze będzie
występować   w   każdym   społeczeństwie.   Zachowanie   łamiące   normy   jest   czynnikiem
dynamizującym   społeczeństwo.   Przestępstwo   zmusza   społeczność   do   nieustannej   rewizji
przestrzeganych norm. Poza tym człowiek jest istotą egoistyczną i nie ma żadnych hamulców
przed   krzywdzeniem   innych.   Społeczeństwo   jednak   musi   wytwarzać   środki   zdolne   do
powstrzymywania   ludzi   przed   popełnianiem   przestępstw,   aby   utrzymać   nasilenie
przestępczości we właściwych granicach.
Travis Hirschi
Przyczyną przestępczości jest osłabienie lub zerwanie więzi społecznej, gdyż zmniejsza to
gotowość jednostki do przestrzegania norm społecznych.
Elementy więzi społecznej;

      przywiązanie – pozytywny związek emocjonalny z osobami bliskim
      zaangażowanie – uczestnictwo w działalności uznawanej za ważną, której mogłoby

zaszkodzić popełnienie przestępstwa

      zaabsorbowanie – udział w działalności zgodnej z prawem
      przekonanie – gotowość do przestrzegania norm prawnych

Brak   lub   osłabienie   któregokolwiek   z   tych   elementów   tworzących   więź   społeczną   może
prowadzić do zachowań przestępnych.
Hirschi   uzupełnił   swoją   teorię   o   stwierdzenie,   że   zachowanie   kryminalne   miałoby   być
wynikiem niskiej samokontroli jednostki z powodu jej skłonności hedonistycznych.

13. Charakterystyka teorii naznaczenia społecznego - przedstawiciele – poglądy

 

 .

Teoria   stygmatyzacji   zmierza   do wyjaśnienia,   dlaczego   dane   jednostki   trwają
w przestępczości   oraz   wynikiem   jakiego   procesu   jest   uznawanie   przez   społeczeństwo
pewnych zachowań jako przestępczych.
Główny przedstawiciel kierunku teorii społecznego naznaczenia, Edwin Lemert, twierdził,
iż nie jest słusznym założenie, że zachowanie dewiacyjne rodzi konieczność istnienia kontroli
społecznej, jak również to, iż jest ono wynikiem załamania się tej kontroli. Według Lemerta,
to właśnie   kontrola   społeczna   prowadzi   do powstawania   dewiacji   (np.   są kraje,   w których
aborcja   była   nielegalna,   a w   wyniku   zmiany   przepisów   stała   się dopuszczalna;   zdarza
się również tak, iż to zachowania legalne zaczynają być uznawane za przestępstwa)
Lemert wyróżnił dwa rodzaje dewiacji:

dewiacja  pierwotna - stanowią ją pewne mechanizmy, w wyniku których działania dana

jednostka decyduje się na popełnienie przestępstwa

dewiacja wtórna - jest to proces, który rozpoczyna się z momentem reakcji na zachowanie

dewiacyjne   ze strony   społeczeństwa;   w przypadku   przestępstwa,   proces   ten ma   miejsce
w momencie   wszczęcia   oficjalnego   postępowania   wobec   sprawcy,   a punkt   kulminacyjny
osiąga   w czasie   trwania   procesu   karnego;   wówczas   to następuje   publiczne   określenie
przestępcy   lub dewianta,   natomiast   w czasie   odbywania   przez   nich   kary   pozbawienia
wolności, zdefiniowani wcześniej przestępcy poddawani są licznym zewnętrznym procesom
społecznej "degradacji" (np. obowiązek noszenia specjalnego stroju więziennego)

Specyficzny   ciąg   reakcji   społecznych   na obecność   dewianta   (dewiacji)   sprawia,   iż pewne
jednostki zaczynają się zachowywać zgodnie z tym, o co są przez społeczeństwo osądzane,
a więc   zgodnie   z przyczepionymi   im etykietami   (np.   chłopiec,   który   zawsze   przestrzegał
prawa,   a który   przypadkiem   został   uznany   za nieletniego   przestępcę   - poprzez   sam fakt
nadaniu   mu tej   etykiety,   a więc   stygmatyzacji,   zaczyna   się zachowywać   jak przestępca).
Przyczyną   tego   jest   fakt,   iż jednostki   poddane   procesowi   stygmatyzacji,   wytwarzają
negatywny  obraz  samego siebie, a który wpływa na ich późniejsze zachowanie. Człowiek
może  być przez  społeczność   naznaczony  jako  przestępca,   alkoholik,  homoseksualista  itp.;
przez co zostaje on odrzucony. Jednostka chcąca wydostać się z tego marginesu i jej potrzeba
przynależności sprawia, iż finalnym etapem staje się wstąpienie przez nią do zorganizowanej
grupy  dewiacyjnej,   w której   uczy  się,   w jaki   sposób   prowadzić   kontynuować   dewiacyjne
zachowanie   i jednocześnie   zminimalizować   możliwość   wystąpienia   wynikających   z niej
kłopotów.

Mechanizmy naznaczenia:
- psychospołeczne
- jednostka wchodzi w narzucone role dewiacyjne lub z tej roli nie może sie wyzwolić
-   stosowane   są   sposoby   w   celu   uświadomienia   osobie,   że   nie   jest   tą   osobą,   którą   była
dotychczas

14.   Przedstawiciele   i   poglądy   nurtu   fenomenologicznego   kryminologii
antynaturalistycznej.

Nurtem kryminologii antynaturalistycznej jest nurt fenomenologiczny. Nurt ten opiera się w
sposób mniej lub bardziej na konfliktowej wizji społeczeństwa, a podstawowym przedmiotem
jego   zainteresowania   jest   pytanie   o   społeczne   funkcje   prawa   karnego.   Dla   uzyskania
odpowiedzi   na   pytanie   o   te   funcie   konieczne   jest   odrzucenie   dziedzictwa   pozytywizmu,
oficjalnych   kategorii   i   definicji   prawa   karnego.   Rzeczywistość   społeczna   musi   być
postrzegana przez pryzmat ocen i wartości prawno karnych. Kryminologia pozytywistyczna
traktowana jest przez kryminologów fenomenologicznych jako rodzaj ideologii opierającej się
na   założeniu   ze   oficjalne   cele   penelogiczne   wymiaru   sprawiedliwości   i   cele   rzeczywiste
realizowane przez wymiar sprawiedliwości pokrywają się , a wiec ideologia ta akceptuje
oficjalnie   deklarowane   cele   prawa   karnego,   prawno   karny   punkt   widzenia   oraz   system
wartości i ocen reprezentowany przez prawo karne i wymiar sprawiedliwości a tym samym
grupy kształtujące te instytucje. Nurt fenomenologiczny uważa ze postawa pozytywistyczna
zaciemnia rzeczywisty obraz zjawisk i stanowi przeszkodę uniemożliwiająca ich poznanie.
Nurt fenomenologiczny skupia uwagę na społecznych funkcjach prawa, przestępczości. Jak
na fenomenologię przystało, zwolennicy tego nurtu w kryminologii postulują uwolnienie się
od ocen i wartości prawnokarnych, wcześniejszych (pozytywistycznych) kategorii i definicji.
Trzeba   „świeżym”   okiem   przyjrzeć   się,   czy   cele   oficjalne   wymiaru   sprawiedliwości
pokrywają się z celami rzeczywistymi (realizowanymi przez ten wymiar), nurt konfliktowy
wykazał, że cele oficjalne i rzeczywiste nie muszą być (i często nie są) zgodne

Społeczne   funkcje   kryminalizacji   włóczęgostwa   w   krajach   anglosaskich   wg   Williama
Chamblissa:

a. To klasyczny przykład zastosowania fenomenologii w analizach kryminologicznych
b. W  ustawodawstwie   dotyczącym   włóczęgostwa   podkreślano   szkodliwość   społeczną

tego zjawiska i niemoralność pozostawania bez zajęcia.

c. Tymczasem rzeczywistym celem ustawodawstwa   spod znaku  vagrancy laws  było

zagwarantowanie rąk do pracy (np. po epidemiach dziesiątkujących społeczeństwa,
jak w XIV-w. Anglii, czy w okresach wzrostu gospod.)

Funkcja   zachowań   dewiacyjnych   w   ujęciu   Kaia   Eriksona   (współtwórcy   kryminologii
historycznej):

a. Erikson   badał   fale   „przestępczości”,   jakie   nawiedziły   purytański   Boston   w   latach

1636, 1650, 1692 w związku z pojawieniem się heretyków lub innych grup religijnych
(np. Kwakrów), także w związku z histerią wokół „czarownic z Salem”

b. Była   to   przestępczość,   która   –  zgodnie   z   koncepcjami   Simmla   (o  integracyjnej)  i

Durkheima   (o   pozytywnej)   roli   dewiacji   –   pozwoliła   wskazać   granice   zachowań
konformistycznych i nonkonformistycznych (co można, a czego nie) 

c. Erikson   wykazuje,   iż   każda   „fala”   zachowań   dewiacyjnych   była   w   jakimś   sensie

kreowana przez przywódców religijnych kolonii, widzących w takim postępowaniu
głównie środek integrowania zbiorowości, której przewodził. Osoby naznaczane w
ramach kolejnych  „fal”  jako dewianci służyły jako swoiste kozły ofiarne,  których
stygmatyzacja i skazanie miało na celu nie tyle ukaranie za naruszenie określonych
norm,   co   jasne   zdefiniowanie   granic   grupy,   poprzez   pokazanie,   jakie   zachowania
mieszczą   sięjeszcze   w   granicach   tolerancji,   a   jakie   nie.   Zachowania   dewiacyjne
umożliwiają   na   zasadzie   kontrastu   jasne   i   precyzyjne   zdefiniowanie   granic

konformizmu   –   naznaczanie   i   piętnowanie   dewiantów   automatycznie   stanowi
definicje obszaru zachowań konformistycznych. W tym sensie zachowania dewiacyjne
są czymś niezbędnym w każdej społeczności dla wyznaczania jej granic i umacniania,
integrowania wewnętrznych więzi łączących jej członków.

Koncepcja społecznych funkcji kontroli społecznej wg Michela Foucault

a. To analiza genezy i funkcji nowożytnego więzienia, w którym skazany miał już nie

tylko oczekiwać na egzekucję, ale resocjalizować się

b. Zdaniem Foucault, takie więzienie to niewypał; przestępczości nie redukuje, nadto nie

resocjalizuje, lecz pogłębia nieprzystosowanie społeczne...

c. Dlaczego więc takie (niefunkcjonalne) więzienia wciąż istnieją? Z powodu funkcji

ukrytych...Jakich?   Otóż   więzienia   stanowią   „technologię   sprawowania   władzy”,
dyscyplinowania/nadzorowania społeczeństwa

d. Są też narzędziem uniformizacji społeczeństwa (jak szpitale psych., szkoły, armia,

klasztory), której celem jest zmuszenie obywateli do posłuszeństwa

e. Nie tyle więc humanizm, liberalizm przyniósł zniesienie tortur, złagodzenie prawa

karnego,   ile   transformacja   samej   technologii   sprawowania   władzy   –   z   postaci
prymitywnej, dotykającej ciało, do postaci wyrafinowanej (dotykającej duszę), mimo
że często nie mniej opresyjnej...

f.

Choć tego nie planowano, stanowiło to element zmian form sprawowania władzy,
wykorzystujących zresztą wiedzę

g.

15.Przedstawiciele i poglądy nurtu kryminologii konfliktowej.

Rozwija się od lat 50./60. XX w. Z jednej strony podąża w kierunku wskazanym przez teorię
naznaczenia społecznego, z drugiej zaś teorię tę krytykuje. Owszem – akceptuje jej wnioski
odnoszące się do poziomu mikro-, zarzuca zaś, że nie dostrzega makrospołecznych źródeł
stygmatyzacji określonych zbiorowości. Przedstawiciele tego ujęcia w kryminologii zmierzają
do wyjaśnienia „nierówności dystrybucji zjawisk dewiacyjnych i przestępnych w strukturze
społecznej, a konkretnie ich koncentracji w obrębie niższych warstw społecznych”. 

Kodyfikacji założeń dokonał Thomas Bernard

• Wartości i interesy jednostek to pochodna warunków, w jakich żyją ludzie
• Te warunki są bardzo zróżnicowane (jak zróżnicowana jest struktura społeczeństw)
• Liczba   konfliktów   pomiędzy   grupami,   wyrastających   z   różnic   na   tle   wartości   i

interesów, jest więc b. duża.

• Nie wszystkie są nie do pogodzenia. Prawo to zatem efekt konfliktów i kompromisów

grupowych

• Ma jednak tendencję do „reprezentowania” zwłaszcza wartości i interesów grup o

najsilniejszej pozycji ekonomicznej i politycznej

• Im wyższa pozycja grupy, tym większe prawdopodobieństwo, że wzory zachowania

tej grupy będą korespondować z prawem

• Z   kolei   im   wyższa   pozycja   jednostki,   tym   trudniej   oficjalnym   agendom   kontroli

społecznej   poddawać   taką   jednostkę   kontroli   (bo   taka   jednostka   łamie   normy
subtelniej   i   w   sposób   bardziej   złożony;   bo   ma   większe   możliwości   obrony   i
wywierania wpływu na instytucje kontroli; bo instytucje te są zbiurokratyzowane, a
biurokracja nie lubi spraw skomplikowanych)

• Narażeni na kontrole są zwłaszcza ludzie z nizin społ.

• Skala przestępstw (zachowań wbrew prawu, normom) jest dla danej grupy tym niższa,

im pozycja grupy wyższa

• Od pozycji (przynależności klasowo-warstw.) człowieka zależy „udział” w etykietach

„dystrybuowanych” przez instytucje kontroli społecznej i społeczeństwo.

Teoria   Bernarda,   po   pierwsze,   odpowiada   (próbuje   odpowiedzieć)   na   pytanie,   dlaczego
rozmiary i nasilenie zjawisk przestępczości w obrębie poszczególnych zbiorowości są różne.
Po drugie – jest dowodem na immanentność konfliktu jako cechy życia społ. (skoro prawo i
instytucja kontroli społecznej zawsze różnicują członków zbiorowości – to nie bez kozery).
Kryminologia nie ma jednak – jak w teoriach pozytywistycznych – „leczyć”, „uzdrawiać”
rzeczywistości społecznej; ma ją opisywać...  

 W Polsce, w latach 80., warszawskie sądy dla nieletnich zajmowały się chłopcami

wtedy, gdy naruszyli przepisy kodeksu karnego; dziewczętami – już gdy chodziło o
tzw. kwestie obyczajowe/regulaminowe: ucieczki z domów, wagary, przebywanie w
nocnych   lokalach.   Dziewczęta   pytano   o   życie   seksualne,   chłopców   –   nie.   Kary
wymierzane dziewczętom były bardziej restrykcyjne niż wymierzane chłopcom (np.
umieszczenie   poza   domem   rodzinnym;   taką   karę   orzeczono   wobec   co   drugiej
podsądnej i tylko co czwartego podsądnego).

 Sądy rodzinne, rozpatrując sprawy rozwodowe (przełom lat 80. i 90.), zwracały uwagę

na   to,   czego   mężczyznom   robić  NIE   WOLNO  (pić,   bić,   awanturować   się),   w
przypadku kobiet zaś – co POWINNY robić na rzecz domu, męża, dzieci (gotować,
prać, sprzątać). 

Kryminologia radykalna-bernard- W okresie młodzieżowej rewolty przełomu lat 60. i 70.
Bernard   zradykalizował   swoją   teorię.   Zauważył,   że   klasy   panujące   nie   wprowadzają   do
przepisów prawa tych swoich zachowań, czynów, których szkodliwość społeczna bywa dużo
większa niż szkodliwość pospolitych przestępstw ściganych z całą mocą (wszelkie formy
eksploatacji, dyskryminacji, czyny godzące w konsumentów itp.); a jeśli nawet wprowadzają,
to   członkowie   tych   klas   nie   są   ścigani.   Bernard   zradykalizował   też   podejście   do   funkcji
kryminologii; uznał zasadność wartościowania zjawisk, walki o zmianę systemu.

Koncepcja G. Volda  stanowi jedno z prekursorskich zastosowań koncepcji teorii konfliktu
społecznego.  Autor   ten   opierał   się   na   zjawisku   konfliktu   grupowego.   Zdaniem   Volda   w
przypadku   zaistnienia   konfliktu   wartości   i   interesów   różnych   grup   społecznych   dochodzi
zawsze do mobilizacji jednej grupy przeciwko drugiej. Strony konfliktu poszukują najczęściej
pomocy   państwa   celem   obrony   swoich   praw   i   ochrony   interesów.   przejawia   się   to   w
domaganiu się ustawodawstwa mającego spełnić cele ochrony. Grupa, która zdoła zapewnić
sobie większe wpływy i poparcie większej liczby członków legislatywy uzyskuje korzystny
dla siebie kształt i treść prawa, łącznie z decyzjami dotyczącymi kryminalizacji określonych
zachowań. Konsekwencją tego z kolei jest, to, że mniejszość która była temu przeciwna i nie
godziła się z treścią tego prawa nie będzie akceptować jego egzekwowania. W ujęciu Volda
przestępstwo   może   być   traktowane   jako   zachowanie   członków   grupy   mniejszościowej
wpływające   z   silnej   lojalności   grupowej,   a   pozostające   w   niezgodności   z   poglądami
większości przez większość ta kryminalizowane.

16. Przedstawiciele i poglądy nurtu kryminologi radykalnej.

Rozwój teorii radykalnej zapoczątkowany został na przełomie lat 60 i 70 i łączył się z ruchem
rewolty i kontestacji młodzieżowej i wypadkami roku 1968. charakterystyczne jest dla niej
zdecydowane   odrzucenie   społeczeństwa   mieszczańskiego   i   systemu   kapitalistycznego.   W
ujęciu T. Bernarda punkt wyjścia jest taki sam jak w przypadku kryminologii konfliktowej.
Jest to twierdzenie iż w społeczeństwie nie istnieje konsens co do podstawowych interesów i
wartości poszczególnych jednostek oraz grup społecznych. Dla przedstawicieli kryminologii
radykalnej podstawowym konfliktem społecznym jest konflikt pomiędzy klasa panującą a
klasa pracującą.. prawo karne stanowi instrument wykorzystywany przez klasy panujące do
utrzymywania i umacniania swej dominującej pozycji społecznej. Wyraża się to w tym ze
jako   przestępstwa   są   definiowane   takie   zachowania   w   drodze   których   członkowie   klasy
panującej wiktymizują przedstawicieli innych klas. Kryminologowie radykalni wskazują na
wszelkie   formy   dyskryminacji,   eksploatacji,   wykorzystywania,   a   także   czyny   godzące   w
konsumentów, środowisko naturalne. Swoje podstawowe zadania widza w demaskowaniu i
piętnowaniu   niesprawiedliwości,   jakie   w   systemie   kapitalistycznym   ich   zdaniem  tkwią   w
procesie   legislacyjnym   i   procesie   stosowania   prawa.   Jedynym   sposobem   rozwiązania
problemu   przestępczości     może   być   likwidacja   w   społeczeństwach   przemysłowych   form
organizacji   społecznej   i   ekonomicznej   i   zbudowanie   na   ich   miejsce   form   społeczeństwa
konsensualnego.

Kryminologia radykalna odrzuca definicje przestępstwa zawarta w prawie pozytywnym i chce
zajmować   się   wszystkimi   społecznie   szkodliwymi   zachowaniami,   które   naruszają   prawa
człowieka, u podłoża których leża sprzeczności właściwe społeczeństwu kapitalistycznemu. 

18. Koncepcja sprawiedliwej odpłaty A. von Hirscha i jej znaczenie dla polityki karnej i

kryminalnej.

Koncepcja   Hirscha   sięga   dorobku   europejskiej   szkoły  klasycznej   XVIII   w.   Przedmiotem
krytyki   von   Hirscha   jest   cała   pozytywistyczna   koncepcja   prawa   karnego   sprawcy,   tj.
koncepcja kary celowej i prewencyjnej, najpoważniejszym sposobem realizacji tej koncepcji
w   USA  była   tzw.   rehabilitation:   pobyt   w   zakładzie   karnym   nie   miał   sprowadzać   się   do
odbycia   kary,   miał   to   być   okres  podejmowania   różnego   rodzaju   oddziaływania   na  osobę
skazaną, od oddziaływań czysto terapeutycznych po edukację ogólną i zawodową -   celem
była   resocjalizacja   sprawcy,   rozumiana   głównie   jako   stworzenie mu   lepszych   warunków
startu życiowego po opuszczeniu więzienia. Hirsch głosił teorie kary sprawiedliwej opartej na
zasadzie   równego   traktowania   podobnych   przypadków   przestepstw.  Twierdził,   że   zastada
rehabilitaion jest niesprawiedliwy i wprowdza odmienne traktowanie dwóch sprawców tego
samego rodzaju czynu, gdyż tworzy podział na prawców w oparciu o ich indywidualne cechy
oraz cheć poddania sie resocjalizacji. 

Hirsch twierdził, że resocjalizacja to w gruncie rzeczy naruszenie autonomii jednostki, nie
można bowiem kogoś „uszczęśliwiać na siłę”, wbrew woli przywracać społeczeństwu.

Postulował powrót do tradycyjnego pojmowania prawa karnego jako prawa karnego czynu i
do   kary   sprawiedliwościowej, celem   kary   jest   zatem   wyrównanie   rachunków   pomiędzy
społeczeństwem   a   sprawcą,   uważał,   że   wyroki   powinny   być   jednoznacznie   oznaczone.
Hirsch podkreślał,   że   jego   koncepcja   kary   sprawiedliwej   oparta   na   zasadzie   równego

traktowania podobnych   przypadków   jest   o   wiele   bliższa   realizacji   ogólnych   zasad
sprawiedliwości   niż   pozytywistyczna   koncepcja   indywidualizacji   kary,   która   prowadzi   do
licznych niesprawiedliwości.

19.   Koncepcja   wolnej   woli   E.   van   den   Haaga   i   jej   znaczenie   dla   polityki   karnej   i
kryminalnej. 

Koncepcja wolnej woli powstała w latach 70 tych XX wieku. Ernest van den Haag twierdził,
że pozytywistyczna teza o istnieniu przyczyn przestępczości (deterministyczna wizja sprawcy,
przyczyny   przestępstwa   poza   kontrolą   podmiotu)   i   koncepcja   kary   retrybutywnej
(uzasadnienie dla kary widzą w popełnionym poprzednio przestępstwie) nie wykluczają się.
Zachowania ludzkie są powodowane przyczynami, ale każdy człowiek ma jednak swobodę w
wyborze zachowania, nie ma tutaj nieuchronności. W wyborze tym powinna człowiekowi
pomóc   koncepcja   kary   odstraszającej   poprzez   swoją   surowość   i   nieuchronność   odbycia,
niejaki   „wzrost   kosztów”   dla   niepożądanego   zachowania.   Przestępstwo   jest   zatem
konsekwencją zdolności człowieka do wybierania, a tymi  wyborami rządzą się określone
uwarunkowania i prawidłowości. Jednak den Haag zauważył, że ludzie na pewne określone
bodźce   reagują   w   sposób   tożsamy,   możliwe   jest   zatem   przewidywanie   ich   zachowań   i
kreowanie prawidłowości w wyborze ludzi. To z kolei umożliwia analizowanie przestępstwa i
kary. Doskonale tłumaczy tę kwestię cytat „Dopóty, dopóki ludzkie reakcje charakteryzuje
określona   regularność,   możliwa   jest   racjonalna   analiza   przestępstwa   i   kary”.   By   ocenić
znaczenie tej koncepcji dla polityki należy w pierwszej kolejności zauważyć, że pomimo
tego, iż wybór zachowania człowieka ma jakieś istotne uwarunkowania, nie pozbawia tego
wyboru   wolnego   charakteru   (odnoszę   się   w   tym   miejscu   chociażby   do   czynnika
kryminogennego   jakim   jest   ubóstwo,   człowiek   ubogi   bowiem   potrafi   się   przecież
powstrzymać   od   dokonania   czynu   przestępczego   chociaż   ma   większą   pokusę   by   kraść).
Koncepcja ta podkreśla znaczenie odstraszania przez zagrożenie karą jako jedynego czynnika
związanego z kontrolą przestępczości przez państwo. Wg niej to właśnie groźba poniesienia
konsekwencji (zagrożenie karą, intensywność kary i jej nieuchronność) za czyn ma skłonić
osobę do poniechania kradzieży. Zatem koncepcja ta znacząco wpływa na funkcję represyjną
polityki karnej.

20.Poglądy Jamesa Q Wilsona dla polityki karnej i kryminalnej. 

Poglądy Jamesa Q Wilsona dla polityki karnej i kryminalnej. James Q Wilson podjął krytykę
pozytywistycznej   koncepcji   kryminologicznej   dotyczącej   nauki   nad   przyczynami
przestępczości.   Twierdził   bowiem,   że   poszukiwanie   przyczyn   przestepczości(   analiza
przyczynowa) nie daje dostatecznych rezulatatów, a zatem należy ją porzucić na rzecz analizy
możliwości   praktycznego   działania.   Uważał,   że   nie   należy   szukać   przyczyn   danego
zachowania   przestępczego,   ale   przenieść   punkt   zainteresowania   na   sposób   działania,   aby
wyeliminować  to  zachowanie.  Zatem  jest  to  pytanie  o  praktyczny sposób rozwiązywania
danego problemu bez ponoszenia dużych kosztów ( posługiwanie się aktualną polityką karną
oraz  dostępnymi   narzędziami),  aby osiągnąć  oczekiwany  stan  rzeczy,  jakim jest  redukcja
przestępczości. James Q Wilson głosił zatem porzucenie teori na rzecz praktyki.

21 .Marcus Felson – perspektywa działań rutynowych dla polityki karnej i kryminalnej.

Marcus   Felson   –   perspektywa   działań   rutynowych   dla   polityki   karnej   i   kryminalnej.   M.
Felson jest twórcą perspektywy działań rutynowych. Krytykował on teorie pozytywistyczne,
ponieważ uzależniały one rozmiar przestępczości od czynnika jakim jest podaż sprawców.
Założenie   to   stwierdza   że   poziom   przestępczości   wzrasta,   gdy   wzrasta   intensywność
oddziaływania   czynników   które   to   popychają   ludzi   w   kierunku   przestępczości.   Felson
skrytykował to założenie gdyż podaż sprawców w każdym społeczeństwie jest stała. Odniósł
się  on  za  to do  znanego  chyba  wszystkim  ludziom  na świecie  starożytnego  powiedzenia
Occasio  furem facit. Okazja czyni  złodzieja, słowa wypowiedziane  przez  komediopisarza
greckiego o imieniu Menander 2000 lat temu stają się nad wyraz aktualne dla teorii działań
rutynowych w 1979r. Zdaniem jej twórcy, M. Felsona, tym co decyduje o popełnieniu przez
ludzi przestępstwa jest okazja, która pojawia się wówczas gdy łącznie spełnione są dwie
przesłanki: obecność zdatnego obiektu ataku oraz brak stosownych jego strażników. Inaczej
mówiąc   tym   co   decyduje   o   rozmiarach   przestępczości   jest   podaż   okazji   przestępczych.
Okazja przestępcza to zatem sytuacja, w której możliwe jest popełnienie przestępstwa. Podaż
okazji przestępczych nie jest nigdy wielkością stałą i ulega zmianom w zależności od całego
szeregu   okoliczności.   Działania   rutynowe   to   z   kolei   formy   zachowania   zaspokajające
zarówno podstawowe potrzeby całego społeczeństwa, jak i konkretnej osoby. Podaż ta jest
uzależniona od stopnia koncentracji obiektów mogących być przedmiotem ataku, a także od
osłabienia mechanizmów kontroli; przyczynami osłabienia mechanizmów kontrolnych są: o
osłabienie   tradycyjnych   mechanizmów   kształtowania   więzi   społecznej,   występuje   ona
zwłaszcza na terenach wielkomiejskich, gdzie anonimowość stanowi poważny problem dla
polityki karnej państwa. o przemiany funkcjonowania modelu rodziny, ludzie znajdują się
bowiem   pod   silniejszym   wpływem   instytucji   pozarodzinnych;   o   nieodpowiednie
funkcjonowanie szkoły; o przemiany cyklu życia ludzi, a zwłaszcza wydłużanie się okresu
adolescencji;   o   powiększanie   się   rozmiarów   czasu   wolnego,   który   bez   odpowiedniego
zagospodarowania   potęguje   okres   pozostawania   poza   wszelką   kontrolą;   o   ekspansja
przestrzeni publicznej (nikt nie ponosi odpowiedzialności za nią); Konsekwencją zanikania
mechanizmów nieformalnej kontroli społecznej jest proces przerzucania coraz to większego
zakresu zadań na instytucje kontroli formalnej: policję, prokuraturę czy sądy, co prowadzi do
ich   kryzysu,   wynikającego   z   niemożności   podołania   nowym   obowiązkom,   do   których
realizacji najczęściej się nie nadają. Problem ten pogłębia fakt, że warunkiem prawidłowego
funkcjonowania   instytucji   formalnej   kontroli   społecznej   jest   często   oparcie   ich   na
fundamencie instrumentów nieformalnych, przez co ich zastępowanie jest nieskuteczne.

22. Trójkąt kryminalny M. Felsona i jego uzupełnienie przez kryminologów praktyczną
podstawą zapobiegania.

Trojkąt kryminalny, zwany także trojkątem przestępstwa, jest koncepcją badania problemu
kryminalnego wskazującą obszary wiedzy niezbędnej do jego poznania. Jest to najbardziej
rozpowszechniony   sposob   postrzegania   problemow.   Jego   istotą   jest   zwrocenie   uwagi   na
elementy składające się na powstawanie problemu kryminalnego, tj. sprawcę, ofiarę (cel) i
miejsce.

Posługując   się  trójkątem   kryminalnym  dochodzimy   do   przyczyny,   do   źródła

problemu związanego z bezpieczeństwem. 

Trójkąt kryminalny składa się z trzech elementów: 

 Ofiary  – nie patrzymy na nie jako na osoby, które padły ofiarą przestępstwa, które

zostały   bezpośrednio   dotknięte   atakiem   ze   strony   przestępcy.   Ofiary,   to   całe
środowisko, wszyscy sąsiedzi, przedstawiciele lokalnego biznesu, dzieci - wyliczać by
można długo. Niebezpieczeństwo dotyka nie tylko ofiar, ale wszystkich ludzi, którzy
wokół tej ofiary się znajdują. To jest tak, że dzisiaj ty możesz być ofiarą, a jutro mogę
być ja.

 Przestępcy  – wiedzę i informacje na ich temat, a także zdolności do analizowania

zachowań   tego   środowiska   mają   policjanci.   Ich   właśnie   interesuje   to,   kim   jest
przestępca? Z imienia, nazwiska, gdzie mieszka i jakie przestępstwa popełnił? I nadal
jest to jedno z głównych zadań policyjnych - zatrzymywanie przestępców.

 Miejsce zdarzenia  – konieczna jest analiza tego, gdzie dokonuje się przestępstwa,

gdzie jest łamane prawo. Należy znaleźć odpowiedź na pytanie - dlaczego właśnie
tam, dlaczego dzieje się w tym miejscu coś złego? Czy jest tam ciemno, czy jest to
parking,   plac   zabaw,   park,   czy   jest   to   miejsce,   które   w   jakiś   sposób   sprzyja
popełnianiu przestępstw?

Metoda trojkąta jest przydatna do uporządkowania posiadanej już wiedzy i określenia zakresu
niezbędnych, dodatkowych danych. Po ustaleniu podstawowych elementow (sprawcy, ofiary,
miejsca) mamy do czynienia dopiero z problemami badawczymi, ktore wymagają dalszego
zbadania za pomocą odpowiednich metod, technik oraz danych.

Ważnym   dopełnieniem   staje   się   tutaj   poznanie  związków   przyczynowo   –   skutkowych,
ktorych specyfika i zbieżność przesądza o występowaniu problemu. Do każdego elementu
trojkąta możemy zadać sobie konkretne pytania, ktore umożliwią nam stworzenie pewnego
schematu danego przestępstwa, ktory może ułatwić prewencję.

Przykład: Przestępstwo włamania.

Sprawca: czy znała ofiarę?

Ofiara: wiek ofiary?

Miejsce: dom na uboczu czy w centrum?

Wnioski uzyskane z badań są ważne dla zidentyfikowania przyszłej ofiary i zastosowania
odpowiedniej   metody   przeciwdziałania.   Uzyskana   diagnoza   wskazuje,   że   punktem
wyjściowym do rozwiązania tego problemu jest, uwzględnienie dużego prawdopodobieństwa
ponownej wiktymizacji ofiar np. włamań do mieszkań.

Inny aspekt postrzegania problemu z perspektywy bokow trojkąta to diagnoza występowania
czynnikow   ochronnych.   Dzięki   niej   poznajemy   elementy,   ktore   mogą   ograniczać
występowanie problemu. Na sprawcę i pozostałe elementy trojkąta działają pewne czynniki,
ktore   powodują,   że   zachowanie   przestępne   sprawcy   jest   mniej   prawdopodobne   lub
niemożliwe. Na sprawcę oddziałuje zwykle jakaś „osoba nadzorująca”- zna ona sprawcę i
ma  możliwość  kontrolowania  jego zachowania  (rodzice  nadzorujący i kontrolujący swoje
dzieci, nauczyciele, koledzy, kurator, wspołmałżonek, pracownik socjalny). Dzięki takiemu
nadzorowi potencjalny sprawca, mimo zamiaru popełnienia przestępstwa, ma ograniczone
możliwości działania. Miejsce jest kontrolowane przez jakiegoś  „managera”. Jest to osoba
odpowiedzialna za kontrolowanie zachowań ludzi w konkretnych miejscach (administrator
osiedla, kierowca autobusu, dyrektor szkoły, zarządca nieruchomości, organizator imprezy
masowej). Natomiast na zagrożoną ofiarę lub cel, ochronnie oddziałują  osoby i warunki
techniczne, które służą celowej ochronie lub

minimalizacji potencjalnego ryzyka, takie jak: obecność funkcjonariuszy policji i innych
służb,  bezpośrednie  zastosowane  zabezpieczenia  lub obecność  innych ludzi, ktorzy swoją
obecnością   odstraszają   sprawcę.   Poznanie   czynnikow   ochrony   jest   ważną   informacją   o
problemie. Istotne dla działań zapobiegawczych jest nie tylko to, co ułatwia przestępstwo, ale
także to, co mu zapobiega.

Zapobieganie   przestępczości   opiera   się   na   wyborze   płaszczyzny   wytyczającej   kierunki
działań. Działania te mogą obejmować:

 oddziaływanie na sprawcę – zniechęcanie do popełnienia przestępstwa (np. Szybkość

czy nieuchronność kary)

 oddziaływanie   na   ofiarę   –   informowanie   o   działaniach   utrudniających   zaistnienie

przestępstwa

 oddziaływanie na miejsce – kształtowanie bezpiecznych przestrzeni publicznych

 łączenie płaszczyzn

23. Ekonomiczna teoria przestępczości- założenia i wnioski dla polityki karnej

Ekonomiczna teoria przestępczości: jest w pewnym sensie pokłosiem teorii van den Haaga
jako opartych na założeniu, iż sprawca jest racjonalny w tym sensie, że reaguje on w sposób
przewidywalny na określone bodźce zewnętrzne w postaci nagród i kar. 

Koncepcja   ekonomiczna,   propagowana   przez   Beckera   i   Ehrlicha   zakłada,   że   ludzie   są
jednostkami   racjonalnymi,   w   sposób   racjonalny   maksymalizującymi   przyjemność   i
zadowolenie   (jest   to   przełożenie   ekonomicznych   koncepcji   dotyczących   popytu,   podaży,
zysku czy kosztów w warunkach ograniczonych zasobów). Popełnienia przestępstwa można
oczekiwać, gdy sposobności dostępne jednostce nie ulegną zmianie, przez co zachowanie
przestępne, w tym przestępczość wielokrotną, traktować należy jako wybór podyktowany
przez   istniejące   sposobności   -   nie   jest   ona   tak   naprawdę   warunkowana   przez   uprzednie
poddawanie osoby jednostki karaniu.

 Wszyscy ludzie reagują na określone bodźce w taki sam, racjonalny sposób, co oznacza, iż
zmiana   kosztów   i   zysku   prowadzi   do   zmiany   dokonywanego   wyboru,   aczkolwiek   nie
imputuje   to   świadomej   kalkulacji   w   wyborze.   Przestępczość,   zgodnie   z   zasadą
maksymalizacji   przyjemności   i   zadowolenia,   pojawia   się,   gdy   oczekiwana   użyteczność
możliwa do osiągnięcia za pomocą przestępstwa jest większa od użyteczności płynącej  z
zaangażowania się w alternatywną, zgodną z prawem działalność. Zadaniem państwa jest
takie   prowadzenie   polityki   kryminalnej,   aby   alternatywa   przestępna   była   jak   najmniej
atrakcyjna.

Cel   prawa   karnego:   Można   przyjąć,   że   celem   prawa   karnego   jest   zapewnienie   większej
szczęśliwości ludzi niż byłaby możliwa bez niego . Skoro niejako z definicji, za przestępstwa
uznajemy   czyny   których   ludzie   nie   zaakceptowaliby   dobrowolnie,   to   jest   oczywiste,   że
powinniśmy dążyć do tego, aby przestępstw było jak najmniej, a nawet żeby nie występowały
w ogóle. Świata bez przestępstw jak dotąd nie udało się osiągnąć, a samo dążenie do tego
wydaje   się   podejrzane.   Jednakże   żeby  zrozumieć   dlaczego   przestępczość   jest   zjawiskiem
towarzyszącym   ludzkości   od   samego   początku   potrzebujemy  modelu   zachowań   ludzkich,
który   będzie   wyjaśniać   czemu   ludzie   decydują   się   na   popełnianie   przestępstw   mimo
grożących kar. Nasz model powinien nie tylko tłumaczyć zachowań przestępców, ale również
potencjalnych   ofiar   oraz   wyborów   dokonywanych   przez   organa   ścigania   i   wymiar
sprawiedliwości.

24. Pojęcie przestępczości, metodologia jej opisu, rodzaje statystyk, tendencje w okresie 
25 lat w Polsce, przestępczość nieujawniona.

Przestępczość określana jako zbiór zdarzeń uznanych prze3z ustawodawcę za przestępstwa 
może być podzielona na przestępczość rzeczywistą, ujawnioną i nieujawnioną. Zgodnie z art. 
1 KK przestępstwem w prawie polskim jest czyn człowieka zagrożony pod groźbą kary przez 
ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. 

Na płaszczyźnie kryminologicznej zaproponowane zostały różne wskaźniki jako pewne 
punkty odniesienia wobec których możliwe jest porównywanie zjawisk przestępczych. 
Badanie może odbywac się na płaszczyźnie przestępczości ujawnionej i nieujawnionej. 
Cztery rodzaje statystyk kryminalnych, czyli zbioru danych opracowywanych i 
publikowanych przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Są to statystyka 
prokuratorska, sądowa, policyjna, penitencjarna.

1. Statystyka policyjna

Obejmuje dane publikowane publikowane w Rocznym Biuletynie Statystycznym 
wydawanym przez Biuro Informatyki Komendy Głównej Policji. W praktyka wyróżnia się 
trzy podstawowe jednostki obliczeniowe pomagające w przedstawieniu tej analizy: 
postępowanie przygotowawcze, przestępstwo stwierdzone i podejrzany.

Postępowanie przygotowawcze dązy do ustalenia czy został popłęnio czynza broniony, 
wykrycie sprawcy, zebranie zabezpieczenie utrwalenie dowodów. W toku dąży się do 
wyjaśnienia okoliczności które sprzyjały popełnieniu czynu zabronionego. 

Przestępstwo stwierdzonym określane jest zdarzenie, którego charakter przestępczy, a zatem 
mający znamiona czynu zabronionego, został potwierdzony wynikami postepowania według 
organów ścigania w postępowaniu przygotowawczym.

Podejrzanym jest osobo co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, albo 
której bez wydania takiego postanowienia przedstawiono zarzut.

W ramach statystyki policyjnej obliczany jest współczynnik przestępczości. Wskazuje się na 
następujące wskaźniki umożliwiające określenie granic liczebnych przestępczości: 
wykrywalności nieznanych sprawców przestępstw, wskaźnik dynamiki. Współczynnik 
przestępczości określa ilość przestępstw stwierdzonych dla danego roku obliczeniowego 
przypadającą na pewną umownie przyjmowaną stałą liczbe ludności zamieszkaną na terenie. 
Wskaźnik wyrywalności sprawców przestępstw wyraża się jako stosunek procentowy liczby 
przestępstw wykrytych do liczny przestępstw stwierdzonych. Wskaźnik wykrywalności 
nieznanych sprawców jest stosunkiem procentowym przestępstw wykrytych, których sprawcy
nie byli znani w chili zameldowania przestępstwie do ogólnej liczby przestępstw 
stwierdzonych. Kolejny wskaźnik dynamiki określa stosunek procentowy odpowiadających 
po sobie liczb- ilości przestępstw stwierdzonych- w roku bieżącym i ubiegłym lub innych 
okresach porównawczych. 

2. Statystyka sądowa

Dane pochodzą z Wydziały Sprawiedliwości i Statystyki Departamentu Organizacji i 
Infrmatyki Ministerstwa Sprawiedliwości. W ramach statyskiki sądowej obliczany jest 
współczynnik skazań, dzięki, któremu znana jest liczba skazań w danym roku przypadającym 
na pewną stała liczbe ludności (najczęściej 10 000) podlegającej odpowiedzialności karnej 
tzn. od 17 roku życia. Oblicza się: podzielenie ogólnej liczny skazań w danym roku badanym 
przez liczbę ludności kraju występującą w tym samym roku badawczym (powyżej 17 roku 
życia) razy 10 000.

3. Statystyka penitencjarna

Źródłem są informacje z Wydziału Ewidencji I Zatrudnienia Centralnego Zarządu Słuxby 
Więziennej. Określa się populację więzienną, a zatem ilość osób osadzonych w aresztach 
śledczych, zakładach karnych (osób tymczasowo aresztowanych, skazanych i ukaranych). Na 
postawie tych danych oblicza się współczynnik prizonizacji, czyli ilość osób pozbawionych w
danym roku w przeliczniu na pewną stałą liczbę osób podlegającej odpowiedzialności karnej 
tzn powyżej 17 roku życia.

Za pomocą statystyk oblicza się jedynie wielkość przestępczości ujawnionej. 

Współczynnik określający liczbę stwierdzonych przestępstw w przeliczeniu na 100tys. 
mieszkańców, w latach dziewięćdziesiątych przedstawia-1 się

następują co:

1989 - 1446,

1990 - 2317,

1991 - 2264,

1992 - 2296,

1993 - 2243,

1994 - 2351,

1995 - 2527,

1996 - 2325,2,

1997 - 2568,3.

Po istotnym wzroście liczby przestępstw stwierdzonych, który nastąpił w 1990 r. w latach 
dziewięćdziesiątych obserwuje się ciągły, ustabilizowany wzrost liczby przestępstw, 
oscylujący wokół 10-15% w skali roku.W strukturze przestępczości dominujączyny o 
charakterze kryminalnym, około 82 -86% ogółu przestępstw. Najczęściej popełniane czyny 
kryminalne to: kradzieże z włamaniem, kradzieżmienia prywatnego, rozbój, kradzież 
rozbójnicza i wymuszenie rozbójnicze. Najwyższe liczby przestępstw stwierdzonych 
odnotowuje sięw województwach: war-szawskim, katowickim, gdańskim, krakowskim, 
szczecińskim, wroławskim, poznańskim i łódzkim.

1)

Przestępstwa stwierdzone – porównanie lat  1990 – 2001 

-

Ogólny wskaźnik dynamiki wzrostu przestępczości w powyższym okresie wynosił 

157,4.

-

Liczba przestępstw p-ko życiu i zdrowiu wzrosła z 15 509 do 34 057, w tym 

współczynnik wzrostu udziału w bójce lub pobiciu wzrósł ponad trzyipółkrotnie, zabójstw o 
79%, a spowodowanie uszczerbku na zdrowiu o 61%.

-

Liczba przestępstw p-ko wolności seksualnej lub obyczajności wzrosła blisko 30%, ale

liczba gwałtów ze szczególnym okrucieństwem lub wspólnie z inną osobą dwuipółkrotnie, 
zaś przestępstw z art. 200 par. 1 k.k. -  o 75%.Liczba rozbojów wzrosła o 162%, a wymuszeń 
rozbójniczych ponad 1200%.

-

W tysiącach procent liczy się też dynamika wzrostu przestępstw p-ko wiarygodności 

dokumentów, których w 1990r. stwierdzono 6 387 a w 2001 – 76 183.

-

Liczba przestępstw związanych z narkotykami wzrosła z 1105 w 1990r. 

do 29 230 – w roku 2001

-

Blisko dwuipółkrotnie zwiększył się udział nieletnich w rozbojach, w przestępstwach 

spowodowania uszczerbku na zdrowiu, w bójkach lub pobiciach, a o  20% w zgwałceniach.

Przestępczość nieujawniona- czyny zabronione, które nieostały zarejestrowane przez organy 
ścigania, stanowiącej część przestępczości rzeczywistej. Wiązana jest z pojęciem ciemnej 
liczby przestępstw, która oznacza liczbę przestępstw nieujawnionych, czyli niezgłoszonych 
i/lub niezarejestrowanych.Wiele zjawiska wpływających na obraz przestępczości 
nieujawnionej, m In. Rozmiary i struktura przestępczości rzeczywistej, sposób organizowania 
organów ścigania, liczebność jednostek organów ścigania, polityka ścigania, sposób 
rejestracji zgłoszeń. Sposoby określania rozmiarów: eksperyment, obserwację uczestniczącą, 
wywiad. Eksperyment- pozorowanie przestępstw i poznawanie ryzyka ujawnienia. 
Obserwacja bezpośredni udział obserwatora w badaniu zjawisk społecznych poprzez 
wtopienie się w daną społeczność. Wywiad udzielenie odpowiedzi za pomocą 
kwestionariusza. 

25.Zmiany społeczne a przestępczość w Polsce w wyniku transformacji w kontekście 
teorii marksistowskiej, anomii, działań rutynowych i sposobności przestępczych oraz 
teorii naznaczenia społecznego

ZJAWISKO PRZESTĘPCZOŚCI A ZMIANY SPOŁECZNE

Charakter zmian społecznych

 Społeczeństwa nigdy nie znajdują się w bezruchu, podlegają ciągłym zmianom i 

transformacjom

 Najważniejsze są zmiany demograficzne, gdyż wielkość populacji determinuje rodzaj

struktur społecznych, jakie muszą istnieć dla zorganizowania społeczeństwa

o

Zmiany pod względem liczebności, struktury wiekowej, płci i narodowości

o

Zmiany na skutek ruchów migracyjnych

 Zmiany mogą dotyczyć zasad funkcjonowania podstawowych instytucji 

społecznych, związanych z gospodarką, systemem władzy, z edukacją, religią lub 
ochroną zdrowia



Wszelkie zmiany w dynamice i strukturze gospodarki znajdują odbicie 

w funkcjonowaniu innych sfer aktywności społecznej



Każde społeczeństwo posiada pewien system władzy, każde państwo 

pewien system rządzenia. W ramach danego państwa zmienić się mogą formy 
rządzenia, ustrój, natomiast w obrębie danego ustroju mogą się zmieniać 
układy partyjne, modele sprawowania władzy, relacje między sprawującymi 
władzę



System oświaty to system instytucji, których celem jest wykształcenie 

u ludzi pewnych umiejętności oraz gromadzenie i przekazywanie dorobku 
kulturowego



Religia – system wspólnych wierzeń i rytuałów. Może integrować bądź 

konfliktować społeczeństwo, inicjować zmiany społeczne bądź je hamować 



w różnym stopniu wpływać na funkcjonowanie społeczeństwa



Rozwój medycyny może doprowadzić do zmian w diagnozowaniu i 

leczeniu chorób, ich definiowaniu, jak również w postawach ludzkich wobec 
rodzenia i umierania

 Zmiany mogą dotyczyć stratyfikacji społecznej, która nie jest stabilna i na jej tle 

często dochodzi do istotnych zmian społecznych

 Zmiany występują też w obrębie kultury - jeśli między wartościami, normami i 

przekonaniami jest zbyt duża rozbieżność, są one niespójne, dochodzi do sprzeczności

kulturowych, musza pojawić się zmiany, aby społeczeństwo mogło prawidłowo 
funkcjonować

o

Analiza zjawiska przestępczości w kontekście zmian społecznych 

przeprowadzana jest z perspektywy struktur II stopnia oraz społeczeństwa 
globalnego

Próby wyjaśnienia wpływu zmian społecznych na przestępczość

 Zróżnicowanie relacji między zmianą społeczna a przestępczością

o

Badania dotyczące zmian w systemie gospodarczym: cykli koniunkturalnych, 

kryzysów ekonomicznych, procesów industrializacji i urbanizacji

o

Najwcześniejsze badania dotyczące relacji między zmianami ekonomicznymi a

zmianami w przestępczości wskazywały na istnienie związku przyczynowego, 
jednak obecnie w badaniach mowa jest tylko o korelacji między zespołem różnych
czynników, nie tylko ekonomicznych, a niektórymi formami przestępczości

 Koncepcje jednoczynnikowe

 Najwcześniejsze badania potwierdzały hipotezę o związku przyczynowym ubóstwa 

społeczeństwa i przestępczości

 Związek przestępczości z fluktuacją cen artykułów spożywczych pierwszej 

potrzeby

 Zdaniem H. Mullera wzrost bądź spadek przestępczości zależał od pojemności rynku

pracy, dynamiki pracy, od tendencji rozwojowych przemysłu oraz od zdolności 
konsumpcyjnej ludności

 Wyniki badań w Anglii wskazywały na to, że w miarę polepszania się koniunktury 

gospodarczej przestępczość maleje

 Bezrobocie ma wpływ na przestępstwa przeciwko mieniu

 Warunki gospodarcze a przestępczość

 Skoro ekonomiczne warunki wpływają na wszystkie aspekty społecznego życia, musi 

istnieć też związek między nimi a przestępczością

 Warunki ekonomiczne mogą kreować pewne sytuacje, w których dochodzić może do 

przestępczości

 Ekonomiczne napięcia mogą powodować sytuacje stresujące, wskutek czego może 

dochodzić do przestępczości

Związki między polepszaniem i pogarszaniem się warunków ekonomicznych w kraju a 
przestępczością:

o

Dobra sytuacja gospodarcza a przestępczość



W okresie recesji obserwuje się wysoki poziom przestępczości 

przeciwko mieniu i niski przestępstw przeciwko osobie



Wzrost konsumpcji oddziałuje na przestępczość. Powoduje:

1.

Wzrost ilości dóbr, które mogą się stać obiektem kradzieży lub 

wandalizmu – efekt okazji

2.

Zwiększenie możliwości legalnego osiągania dóbr, które 

redukuje pokusę kradzieży – efekt motywacyjny

3.

Zmianę wzoru okazji przestępczych, poprzez zmiany w 

sposobie codziennego funkcjonowania – efekt stylu życia (więcej czasu 
spędza się poza domem – więcej okazji do przestępstw przeciwko osobie)



Zła sytuacja gospodarcza a przestępczość

 Wzrost bezrobocia może w różny sposób oddziaływać na różne grupy osób w 

kierunku zwiększania lub zmniejszania ich kryminalnej aktywności (a).przestępstwa 
wymagające pracy zawodowej – spadek tego typu przestępstw; b).praca zawodowa 
połączona z przestępczością – wzrost kryminalnej aktywności; c). Legalna praca jest 
przykrywką do nielegalnej aktywności – ograniczenie aktywności kryminalnej; d). 
Alternatywa: praca lub przestępczość – wzrost przestępstw przeciwko mieniu; e). 
Zdobywanie środków do życia nielegalnie – nie ma znaczenia) 

 Gdy inflacja rośnie, ludzie wykazują skłonności do unikania płacenia podatków

 Zła sytuacja ekonomiczna kraju może doprowadzić do wzrostu przestępczości

o

Urbanizacja i industrializacja a przestępczość

 Brak dowodów na istnienie związku między poziomem przestępczości a poziomem 

uprzemysłowienia

 Silny związek między pomiędzy poziomem przestępczości a ruchliwością 

przestrzenną ludności, rozmiarami migracji

 Im wyższy stopień urbanizacji i industrializacji, tym niższe nasilenie skazań za 

najpoważniejsze przestępstwa

o

Zmiany w funkcjonowaniu agend sformalizowanej kontroli a przestępczość

 W sytuacji potrzeby ograniczenia wydatków zwykle dochodzi do obniżenia liczby 

zatrudnionych policjantów oraz zmian w zakresie patrolowania i ścigania – wyniki 
badań wskazują na brak zależności między rozmiarami policji a poziomem 
przestępczości

o

Zmiany społeczne nie determinują zmian w zjawisku przestępczości. Istnieją 

jednak dowody na istnienie korelacji między pewnymi zmianami społecznymi a 
zmianami w częstotliwości występowania pewnych rodzajów przestępstw, w 
określonych odcinkach czasowych

Koncepcje wykorzystywane do wyjaśnienia zjawiska przestępczości w kontekście zmian 
społecznych

1. Koncepcja marksistowska – kryzysy ekonomiczne wzmacniają konflikt między 

klasa panującą a klasa pracującą, w wyniku czego dochodzi do wzrostu 
przestępczości, a represyjne działania skierowane jest głównie na klasę pracującą, stąd
zwiększony stopień kryminalizacji tej klasy

2. Teorie anomii – istnieje bezpośredni związek między wzrostem przestępczości a 

stanem anomii. W okresie poważnych zmian gospodarczych następuje załamanie 
kontroli społecznej i zwiększenie aktywności kryminalnej. Wg E. Durkheima w 
przypadku gwałtownego wzrostu gospodarczego następuje nadmierne rozbudzenie 
aspiracji, chęć bogacenia się, osiągania sukcesów, co zwiększa prawdopodobieństwo 
zachowań kryminalnych. Gdy ma miejsce kryzys ekonomiczny następuje konieczność
gwałtownego ograniczania dążeń, co również sprzyja popełnianiu przestępstw. Wg R. 
Mertona wzrost przestępczości przeciwko mieniu nastąpi w przypadku adaptacji do 
anomii poprzez innowację.

3. Koncepcje sposobności przestępczych oraz działań rutynowych – gwałtowne 

zmiany społeczne wpływają na zwiększenie okazji do popełniania przestępstw. 
Rozwój ekonomiczny powoduje wzrost rozmaitych dóbr, które mogą się stać 
przedmiotem ataku przestępnego. Także wraz z obniżeniem gęstości zaludnienia w 
miejscu zamieszkania, zwiększają się mozliwości kryminalnej aktywności

4. Teoria naznaczania społecznego – kryzys ekonomiczny powoduje ostrzejszą reakcję 

społeczna na przestępczość czyli zwiększenie częstotliwości naznaczania jako 
przestępców osób, na które kieruje się aktywność tych organów

o

Dla wyjaśnienia wpływu zmian społecznych na przestępczość konieczne jest 

korzystanie z założeń kilku koncepcji łącznie

Zmiany społeczne a przestępczość w krajach postkomunistycznych

1. Charakter zmian społecznych

o

Przemiany polityczne – procesy destabilizacyjne i dezintegracyjne

o

Zmiany ustrojowe – przejście do ustroju demokratycznego

o

Zmiany systemu gospodarczego – zmiana struktury własności, pojawia się 

strukturalne bezrobocie

o

Zmiany struktury społecznej – nowe grupy społeczne, zmiana hierarchii 

społecznej, marginalizacja ekonomiczna wielu grup społecznych

o

Zmiany kulturowe – nowe wartości, cele, zwory, nowe normy prawne

2. Zmiany w zjawisku przestępczości

1.

Wzrost rozmiarów i nasilenia przestępczości ujawnionej – 

podwojenie lub nawet potrojenie przestępczości ujawnionej, a następnie 
systematyczny jej wzrost (Rosja), stabilizacja (Polska) lub spadek (Słowenia)

2.

Różna jest dynamika poszczególnych rodzajów przestępstw

3.

Zmieniają się sposoby popełniania przestępstw – o wiele bardziej 

brutalne, zmieniają się narzędzia, broń palna, materiały wybuchowe, 
przestępstwa celne, korupcja

4.

Nasila się przestępczość zorganizowana – przemyt, produkcja 

narkotyków, fałszywych pieniędzy, broni, świadczenie usług (prostytucja 
pranie brudnych pieniędzy)

5.

Umiędzynarodowienie przestępczości

Zmieniła się przestępczość ujawniona – zmiany nastąpiły głównie w kontroli zjawiska. 
Zmieniająca się struktura przestępczości, formy i sposoby jej popełniania wskazują na 
rzeczywiste zmiany w tym zjawisku, wiążące się ze zmianami struktury społecznej oraz 
przeobrażeniami struktury normatywnej i hierarchii wartości w społeczeństwie

26.Charakterystyka przestępczości z użyciem przemocy w Polsce.

1.PRZESTĘPCZOŚĆ TO CZYN ZABRONIONY PRZEZ USTAWĘ OBOWIĄZUJĄCĄ W 
CZASIE JEGO POPEŁNIANIA, ZAGROŻONY KARĄ POZBAWIENIA WOLNOŚCI LUB
INNYCH ŚRODKÓW KARNYCH TAKICH JAK POZBAWIENIE PRAW 
PUBLICZNYCH,ZAKAZ ZAJMOWANIA OKREŚLONUCH STANOWISK, ZAKAZ 

WYKONYWANIA ZAWODU LUB OBOWIĄZEK NAPRAWY WYRZĄDZONEJ 
SZKODY,ORAZ GRZYWNA.

2. PRZEMOC. Przez przemoc należy rozumieć rzeczywiste użycie siły fizycznej wobec 
człowieka lub groźbę jej użycia jeśli zamiar sprawcy obejmuje spowodowanie szkód 
fizycznych w postaci śmierci lub uszkodzenia ciała, bez względu na to czy działanie sprawcy 
stanowiło cel sam w sobie czy też miało charakter instrumentalny.

PRZEMOC = AGRESJA 

- kryminologiczne pojęcie - psychologiczne pojęcie

- pojęcie języka prawnego 

2. Przemoc może być fizyczna lub psychiczna, co prowadzi do wielu dyskusji nad tym co 
można zaliczać do tych dwóch rodzajów. a więc jako działanie z użyciem przemocy powinno 
się traktować takie czyny w ramach których zamiar sprawcy obejmuje spowodowanie przy 
użyciu siły fizycznej szkody fizycznej u ofiary, bez względu na to czy cel został osiągnięty 
czy też nie.

W Psychologicznym pojęciu agresji występują dwa sposoby rozumienia agresji – obiektywne 
i subiektywne. to pierwsze obejmuje skutki wywołane przez dane zachowanie, czyli szkody, 
zranienia, natomiast to drugie, zwraca uwagę na specyficzny stan emocjonalny lub 
występujący u niej zamiar wywołania śmierci, zranienia u innej osoby.

3. PRZESTĘPSTWA Z UŻYCIEM PRZEMOCY:

Zawsze godzą w sposób bezpośredni lub pośredni w takie dobra chronione przez prawo karne
jak zdrowie,życie czy nietykalność cielesną. Do specyficznej z kryminologicznego punktu 
widzenia kategorii przestępstw z użyciem przemocy zaliczyć należy 4 grupy przestępstw 
zdefiniowanych w kodeksie karnym(są to przestępstwa które w zespole swych znamion 
ustawowych zawierają znamię:

- „przemoc”

- „czynna napaść”

-„znęca się fizycznie”

-oraz przestępstwa głównie z grupy przestępstw przeciwko zdrowiu i życiu które mogą być 
popełnione przy użyciu przemocy w kryminologicznym rozumieniu.

4.CHARAKTERYSTYKA PRZESTĘPCZOŚCI Z UŻYCIEM PRZEMOCY W POLSCE:

- przestępstwa z użyciem przemocy a szczególnie te najpoważniejsze zdarzają się 
rzadko,takie samo lub większe zagrożenie dla życia stanowią wypadki drogowe czy wypadki 
przy pracy.Nie oznacza to jednak bagatelizowania zjawiska agresji i przemocy.

- godzą one w najważniejsze i najbardziej cenione dobra indywidualne i społeczne jak 
zdrowie,integralność i nietykalność cielesna,wywołując poważny niepokój i strach.

- w Polsce pojawiły się nowe typy przestępstw w latach 90. z użyciem przemocy praktycznie 
nie występujących wcześniej ( zabójstwa przy użyciu broni palnej, zabójstwo na 
zlecenie,napady na banki)

- w latach 80. Polskę cechowała duża liczba tzw. Rozboji

- na tle danych statystycznych Polski i innych krajów zagrożenie takiego typu przestępstwami
nie jest wysokie.

ROZMIARY I NASILENIE UJAWNIONEJ PRZESTĘPCZOŚCI Z UŻYCEM 
PRZEMOCY W POLSCE

Prawie codziennie prasa donosi o wielu przestępstwach z użyciem przemocy. Przemoc jest w 
pewnym sensie zjawiskiem „medialnym”- prawdopodobnie dlatego, że przestępstwa tego 
rodzaju godzą w najważniejsze, najwyżej cenione dobra społeczne. Tworzy to nierzeczywisty 
obraz przestępczości powodując narastające poczucie zagrożenia wiktymizacyjnego. W 
rzeczywistości, przestępstwa z użyciem przemocy, a szczególnie te najpoważniejsze z nich, są
zdarzeniami stosunkowo rzadkimi i prawdopodobieństwo stania się ofiarą takiego 
przestępstwa jest bardzo nikłe. O wiele większe zagrożenie dla życia ludzkiego niosą na 
przykład wypadki komunikacyjne. Przestępstwo zabójstwa w 2004 r. stanowiło 0,06% w 
ogólnej liczbie przestępstw stwierdzonych w całym kraju. Chociaż liczba przestępstw z 
użyciem przemocy wykazuje stałą tendencję wzrostową, to nie towarzyszą temu duże zmiany 
w udziale tego typu przestępstw w ogólnej strukturze przestępczości. Inaczej jest jedynie w 
przypadku przestępstwa rozboju. Tutaj również obserwowana jest stała tendencja wzrostowa, 
ale w przypadku tego przestępstwa zauważalne jest także znaczne powiększanie się jego 
udziału w ogólnej strukturze przestępczości 

Należy podkreślić, że w ostatnich latach obserwuje się mniejszą dynamikę wzrostu 
przestępczości w ogóle. Najmniejszy wzrost nasilenia wśród wybranych przestępstw z 
użyciem przemocy obserwujemy w przypadku przestępstwa zgwałcenia. Również w 
przypadku zabójstwa wzrost ten jest mało dynamiczny. 

Inaczej przedstawia się sytuacja w odniesieniu do dwóch innych przestępstw z użyciem 
przemocy. Jeśli chodzi o przestępstwo udziału w bójce lub pobiciu to wzrost jego nasilenia 
przekroczył ogólny wzrost nasilenia przestępczości. Natomiast w przypadku czynu rozboju 
obserwujemy niezwykle dynamiczny wzrost tego typu przestępczości z użyciem przemocy.

Opisując przestępczość z użyciem przemocy w Polsce w latach 1980-2002 należy 
wspomnieć, że zmienił się nieco jej charakter. Pojawiły się zupełnie nowe dotąd w Polsce 
nieznane, typy różnego rodzaju przestępstw, na przykłąd zabójstwa przy użyciu broni palnej, 
zabójstwa na zlecenie czy w ramach porachunków przestępczych, a także napady rabunkowe 
o poważnych konsekwencjach: napady na bank, na kantory walutowe czy transporty 
pieniędzy. 

DODATKOWO:

 Przestępczość rzeczywista – zbiór wszystkich zdarzeń określanych jako przestępne w

danym okresie, na danym terenie lub w określonej zbiorowości

 Przestępczość ujawniona – zbiór zdarzeń, o których informacje dotarły do organów 

ścigania, które uznane zostały przez nie za przestępstwa oraz jako przestępstwa 
zostały zarejestrowane

 Przestępczość nieujawniona – zbiór zdarzeń określonych jako przestępstwa, o 

których informacje nie dotarły do organów ścigania lub dotarły, ale nie zostały przez 
nie zarejestrowane

o

W oparciu o zdobyta wiedzę o przestępczości ujawnionej i nieujawnionej oraz 

o istniejących między nimi relacjach podejmuje się próbę charakteryzowania 
przestępczości rzeczywistej

 Stopień zakłócenia porządku prawnego przez przestępczość – ustalenie liczby 

popełnionych przestępstw

 Stopień kryminalizacji społeczeństwa – ustalenie liczby przestępców

 Stopień wiktymizacji społeczeństwa – ustalenie liczby ofiar

 Przestępstwo wg przepisów prawa karnego to czyn człowieka zabroniony przez 

ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i 
społecznie szkodliwy – nie wszystkie czyny karalne są przestępstwami

 Przestępstwo może popełnić tylko osoba fizyczna, która w chwili popełnienia czynu 

zabronionego ukończyła 17 lat, a w pewnych wyjątkowych sytuacjach 15 lat.

 Aby móc badać przestępczość trzeba posługiwać się pewnymi wskaźnikami – 

wskaźnikiem popełnienia przestępstwa może być np. podjęcie decyzji przez policję 
lub prokuraturę o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa, oświadczenie osoby, że była 
ofiarą przestępstwa, że ktoś został ofiarą przestępstwa lub że sama popełniła 
przestępstwo

 Opis statystyczny – przedstawienie zebranych danych liczbowych w określonej 

formie i objaśnienie ich językiem statystycznym

Przestępczość ujawniona

Statystyki kryminalne

 Zespoły danych, zbierane, opracowywane i publikowane przez organy ścigania i 

wymiaru sprawiedliwości: policyjna, prokuratorska, sądowa i penitencjarna

Statystyki policyjne – dostarczają informacji o postępowaniach przygotowawczych, 
przestępstwach i osobach podejrzanych o dokonanie przestępstwa

o

Pierwszym rejestrowanym przez statystykę sygnałem o popełnieniu 

przestępstwa jest decyzja o wszczęciu postępowania przygotowawczego na 
podstawie zgłoszenia obywatela o przestępstwie, ujęciu sprawcy na gorącym 
uczynku. Ostatnim sygnałem są decyzje o sposobie zakończenia postępowania 
przygotowawczego

o

Przestępstwo stwierdzone – zdarzenie, którego charakter przestępny został 

potwierdzony „wynikami postępowania”

o

Przestępstwo wykryte – przestępstwo stwierdzone, którego popełnienie 

zarzucono co najmniej jednej osobie i przyjęto w zakończonym postępowaniu 
przygotowawczym, że popełniła ona przestępstwo

o

Podejrzany – osoba, której przedstawiono zarzut popełnienia przestępstwa lub

którą przesłuchiwano w charakterze podejrzanego

o

Oskarżony – osoba, wobec której wnioskowano do prokuratury o 

sporządzenie lub zatwierdzenie aktu oskarżenia, bądź przeciwko której sąd z 
urzędu wszczął postępowanie karne

o

Współczynnik przestępczości – liczba przestępstw stwierdzonych, 

przypadająca na 100 tys. Ludności w danym roku

o

Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw – stosunek % liczby 

przestępstw wykrytych do liczby przestępstw stwierdzonych

o

Wskaźnik wykrywalności nieznanych sprawców przestępstw – stosunek % 

przestępstw wykrytych, których sprawcy nie byli znani w chwili zameldowania o 
przestępstwie, do ogólnej liczby przestępstw stwierdzonych

o

Wskaźnik dynamiki – stosunek % odpowiadających sobie liczb w roku 

bieżącym i ubiegłym lub w innych okresach porównawczych

Statystyka sądowa – zawiera szeroki zakres danych o sprawcach, którzy zostali 
osądzeni i skazani prawomocnym wyrokiem (płci, wieku, poprzedniej karalności i 
recydywy, rodzajów popełnionych przestępstw, rodzajów i wymiarów orzeczonych
kar)

 Sprawa – karna, nieletnich, w kolegiach ds. wykroczeń

 Osądzenie – może mieć postać skazania, warunkowego umorzenia, umorzenia lub 

uniewinnienia i odstąpienia od wymiaru kary – dotyczy zawsze jednej osoby

 Skazanie – orzeczenie o skazaniu zapadłe w stosunku do jednej osoby w danym roku

Statystyka penitencjarna – dostarcza informacji o osobach umieszczonych w 
jednostkach penitencjarnych oraz o funkcjonowaniu tych jednostek; także o 
ucieczkach, przepustkach, przypadkach samoagresji zgonach itp.

 Populacja więzienna – osoby osadzone w aresztach śledczych oraz w zakładach 

karnych: osoby tymczasowo aresztowane, skazane i ukarane

o

W oparciu o dane statystyk kryminalnych nie można określić rozmiarów 

przestępczości rzeczywistej, jedynie wielkość przestępczości ujawnionej

 Neokryminalizacja – uznanie przez ustawodawcę pewnych czynów za przestępstwa

 Dekryminalizacja – wyłączenie pewnych czynów z katalogu przestępstw

 W okresie 1980 – 1999r przeważały procesy neokryminalizacji nad 

dekryminalizacyjnymi – w ramach kodeksu karnego stypizowano 8 nowych 
przestępstw, a poza nim, w ustawach szczególnych 76

 Proces wszczynania postępowania przygotowawczego w dużej mierze zależy od 

decyzji obywateli co do zawiadomienia organów ścigania o popełnieniu przestępstwa. 
W roku 1980 65,5% postępowań wszczęto wskutek zawiadomienia obywateli, w roku 
1990 - 79% postępowań

 Na kształt statystyk kryminalnych w istotny sposób oddziałuje proces stosowania 

prawa – na przebieg procesu ścigania w poważnych stopniu wpływają decyzje o 
uruchomieniu lub zaniechaniu ścigania. W praktyce funkcjonują mechanizmy o 
oportunistycznym charakterze: odmowa przyjęcia zawiadomienia o popełnieniu 
przestępstwa, nieformalne przyjęcie zawiadomienia, opóźnienie wszczęcia 
postępowania, bezzasadne odmowy wszczęcia postępowania 

 W 1980 roku bezwarunkowym umorzeniem zakończono ponad 30% postępowań 

przygotowawczych, w roku 1990 aż 72%

 Statystyki kryminalne powstają na różnych etapach postępowania karnego. 

Poszczególne statystyki zawierają informacje o coraz mniejszej liczbie czynów i ich 
sprawców – „efekt lejka”. O największej liczbie przestępstw można uzyskać 
informacje ze statystyki policyjnej, do statystyki sądowej trafiają już tylko informacje 
o przestępstwach, których sprawcy zostali oskarżeni a następnie skazani, statystyka 
penitencjarna zawiera informacje o przestępstwach, za które skazani odbywają karę 
pozbawienia wolności

Obraz przestępczości ujawnionej w Polsce

a). Rozmiary i dynamika

 Przestępczość ujawniona w latach 70 utrzymywała się na stabilnym poziomie. W 

latach 80 (1980 – 1985) współczynnik przestępczości wzrastał, między 1986 a 1988 
rokiem spadał, a między 1989 1 1999 rokiem znów wzrósł. W latach 90 nie ulega 
gwałtownym zmianom. Wahania w poziomie przestępczości ujawnionej w latach 80 
związane były z istotnymi zmianami w polityce karnej

 Przestępczość nieujawniona zmniejszyła się z kilku powodów:

o

Zmieniły się zasady selekcji ścigania na etapie podejmowania decyzji o 

wszczęciu lub odmowie postępowania

o

Zmianie uległy zasady statystycznej rejestracji przestępstw stwierdzonych

o

Zwiększyła się liczba zawiadomień o popełnionych przestępstwach 

pochodzących od obywateli

 W latach 70 zmniejszało się nasilenie skazań, w latach 80 spadała liczba skazań (w 

wyniku tzw. polityki amnestyjnej), a latach 90 zwiększyła się 

 Nasilenie ukarań przez kolegia ds. wykroczeń – liczba ukarań za wykroczenia jest 

większa niż liczba skazań za przestępstwa. Współczynnik ukarań za wykroczenia w 
latach 80 utrzymywał się na wysokim poziomie do 1988 roku, w roku 1989 i 1990 
nastąpił jego wyraźny spadek

 W latach 1980 – 1990 współczynnik prizonizacji zmniejszył się ponad dwukrotnie, w

latach 1991 – 1995 wysokość współczynnika utrzymuje się na podobnym poziomie

 Polska w porównaniu do innych krajów europejskich posiada wysoki współczynnik 

prizonizacji

 Poziom prizonizacji społeczeństwa zależy od punitywności systemu karnego, w tym 

szczególnie od zakresu stosowania tymczasowego aresztowania, możliwości 
częstotliwości orzekania kary bezwzględnego pozbawienia wolności oraz jej 
wysokości, zakresu stosowania warunkowego przedterminowego zwolnienia oraz 
częstotliwości wykonywania kar zastępczych

b). Struktura przestępczości – rozkład za względu na rodzaje popełnianych przestępstw

 Jest stabilna (biorąc pod uwagę rok 1980 i 1990)

 Podobnie jak w 1995 roku, w roku 1980 najczęściej stwierdzane były przestępstwa 

przeciwko mieniu indywidualnemu, przeciwko mieniu społecznemu, przeciwko 
rodzinie, opiece i młodzieży oraz przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu

c). Miejsce popełniania przestępstw

 Przestępczość na wsi jest mniejsza niż w miastach – ponad 80% przestępstw 

stwierdzanych jest na teranie miast, a tylko 20% na terenie wsi

 Największe nasilenie przestępczości występuje w Polsce północno – zachodniej, 

najmniejsze zaś w Polsce południowo – wschodniej

d). Wiek sprawców

 W latach 90 wśród ogółu podejrzanych nieletni stanowili prawie 15%, młodociani 

13% a dorośli 72%. Udział młodocianych zwiększył się bardziej niż udział nieletnich

 W porównaniu do roku 1980 wyraźnie zwiększył się udział młodocianych w ogólnej 

liczbie skazanych. Zmniejszył się udział dorosłych, natomiast udział nieletnich 
pozostał na zbliżonym poziomie

 Wśród nieletnich zdecydowanie częściej osądzane są osoby w wieku 15 – 16 lat

 W porównaniu do roku 1980 zmniejszył się udział młodszych nieletnich (13 – 14 lat) 

wśród ogółu osądzonych nieletnich

 Zwiększa się udział młodszych młodocianych (17 – 18 lat) wśród ogółu skazywanych 

młodocianych

 Wśród dorosłych skazanych przeważają osoby do 40 roku życia

o

W latach 80 największe nasilenie skazań przypadało na wiek 25 – 29 lat, 

natomiast w 90 na wiek 17 – 20 lat. Największe zmiany w strukturze wieku 
skazanych nastąpiły w odniesieniu do młodocianych 

d). Płeć sprawców

 Liczba podejrzanych i skazywanych kobiet jest kilkakrotnie mniejsza od liczby 

podejrzanych i skazanych mężczyzn

 Największe nasilenie skazań u kobiet przypada na wiek 30 – 39 lat, natomiast u 

mężczyzn na wiek 17 – 24 lat.

 Z wiekiem odsetek skazywanych kobiet wzrasta

 Kobiety, w porównaniu do mężczyzn, nie tylko są rzadziej skazywane, lecz również 

rzadziej do przestępstw powracają

 Wśród przestępstw popełnionych przez kobiety dominują przestępstwa przeciwko 

mieniu indywidualnemu, przeciwko życiu i zdrowiu, przeciwko mieniu społecznemu. 
Wśród przestępstw popełnionych przez mężczyzn dominują przestępstwa skierowane 
przeciwko mieniu indywidualnemu, rodzinie, opiece i młodzieży oraz mieniu 
społecznemu

 Przestępczość kobiet w szerszym zakresie niż przestępczość mężczyzn skierowana jest

przeciwko mieniu

e). Poprzednia karalność sprawców

 Niemal 2/3 skazywanych to osoby pierwszy raz karane, a ponad 1/3 to osoby 

dotychczas przynajmniej raz karane

 Rozmiary powrotności do przestępczości wśród skazywanych mężczyzn są trzykrotnie

większe niż u skazywanych kobiet

 Największe rozmiary powrotności do przestępstw występują w odniesieniu do skazań 

za przestępstwa przeciwko rodzinie, opiece i młodzieży, przeciwko mieniu 
indywidualnemu, przeciwko czci i nietykalności cielesnej oraz przeciwko działalności 
instytucji państwowych i społecznych

 Do przestępstw, za popełnienie których prawie połowę skazywanych stanowią osoby 

uprzednio już karane, należą: uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, kradzież 
zuchwała lub z włamaniem, zgwałcenie, rozbój

 Przestępczość nieujawniona

Zależy od:

 Rozmiarów i struktury przestępczości rzeczywistej

 Sposobu funkcjonowania organów ścigania (liczebność policji, uprawnienia, 

obowiązki itp.)

 Postawy obywateli wobec zjawiska przestępczości oraz ich gotowość do 

zawiadamiania policji o popełnieniu przestępstwa

Decyzja ofiary przestępstwa o nieinformowaniu o nim policji może wynikać ze:

 Stosunku do samego czynu – brak świadomości, że dane zdarzenie jest 

przestępstwem, za względu na wagę czynu może nie mieć znaczenia dla ofiary

 Stosunku do sprawcy – współczucie sprawcy, obawa przed późniejszą reakcją 

(zemstą)

 Stosunku do organów ścigania – niechęć do policji, niewiara w skuteczność jej 

działania, wątpliwość czy zareaguje na zawiadomienie, uprzednie negatywne 
doświadczenia z policją (np. odmowa przyjęcia zgłoszenia)

 Sytuacji, w jakiej się znajduje – sama jest w konflikcie z prawem

 Cech osobowych 

o

Najczęstszym powodem niezgłaszania o przestępstwie kradzieży były: 

niewiara w możliwość wykrycia sprawcy, zbyt mała wartość skradzionego mienia,
chęć uniknięcia dodatkowych kłopotów, brak czasu

o

Większą tendencję do zgłaszania przestępstw wskazują mężczyźni oraz osoby 

w wieku średnim

Ciemna liczba przestępstw – liczba przestępstw nieujawnionych (nie zgłoszonych lub/i nie 
zarejestrowanych)

Metody uzyskiwania informacji o popełnianych przestępstwach

 Eksperyment – wywołanie zjawiska i kontrolowanie go w warunkach naturalnych

o

Eksperyment w sklepie (Freiburg) – na 40 dokonanych kradzieży tylko jedna 

została ujawniona (ciemna liczba 90%)

o

Eksperyment dot. Rozmiarów oszustw w sklepach (Warszawa 1961) – na 433 

transakcje w 430 dokonano „pomyłek” na niekorzyść klienta (ciemna liczba 79%)

 Obserwacja uczestnicząca – bezpośredni udział obserwatora w badanych zjawiskach 

społecznych

 Badania nad reakcją policji na doniesienia o popełnieniu przestępstwa (Niemcy) – 

ujawnienie istnienie procesu selekcyjnego

 Obserwacja środowiska złodziei kieszonkowych (Polska) – ciemna liczba kradzieży 

kieszonkowych 1:200)

 Wywiad – wg standaryzowanego kwestionariusza; trzy pytania: 

1.

Czy respondent w określonym czasie był sprawcą przestępstw oraz czy 

były one ujawnione

 Badania typu self – report dostarczają informacji o częstotliwości i strukturze 

przestępstw na podstawie przyznania się do winy

 Począwszy od lat 50 przepytywanie respondentów na temat popełniania przez nich 

przestępstw stało się sposobem systematycznego zbierania danych na temat 
rzeczywistej przestępczości

2.

Czy respondent w określonym czasie stał się ofiarą przestępstwa oraz czy 

zostało ono zgłoszone policji

 Survey wiktymizacyjny jest najczęściej stosowaną metodą w badaniach nad ciemną 

liczbą przestępstw

 Pierwsze badania wiktymizacyjne zostały przeprowadzone w USA w latach 60

 W Polsce pierwszy raz w Krakowie w 1976 roku

 Od 1989 roku można mówić o istnieniu regularnych międzynarodowych badań 

wiktymizacyjnych (ICVS) – pierwsze badania: 15 krajów + nie w pełnym zakresie 
Polska (tylko Warszawa – brak rozwiniętej sieci telefonicznej) i Indonzeja 

 w 

Warszawie najwyższy stopień wiktymizacji

 W 1992 roku i w 1996 roku przeprowadzono w Polsce badania już na próbach 

ogólnokrajowych (OBOP). W badaniach z 1992 roku ustalono, że wskaźnik 
wiktymizacji dla Polski wynosił 27 (Polska na 6 miejscu spośród 20 badanych 
krajów). Z badań z 1996 roku wynika, iż wskaźnik ten wynosi 23 (Polska znalazła się 
na 11 miejscu wśród 14 badanych krajów) 

 Polska została zaliczona do krajów o 

niezbyt wysokim poziomie przestępczości

 Analiza z roku 1991 ujawnia, że Polska znalazła się na pierwszym miejscu za względu

na ryzyko wiktymizacyjne przestępstwami: kradzieży i kradzieży kieszonkowej oraz 
na drugim miejscu ze względu na ryzyko kradzieży z samochodu, rozboju i napaści 
seksualnej

 Polskę cechuje niska gotowość obywateli do meldowania o fakcie wiktymizacji – 

w badaniach z 1992 roku ogólny wskaźnik zgłoszeń przestępstw policji wynosił 31,4 i
był najniższy w porównaniu ze wskaźnikami innych badanych krajów (najwyższe 
miały: Szkocja – 61, Francja – 61, Nowa Zelandia – 59)

 Gotowość obywateli do zgłaszania wiktymizacji policji jest w Polsce bardzo niska w 

przypadku przestępstw seksualnych (ok. 10% obywateli je zgłasza), kradzieży 
własności osobistej (ok. 20%), pobicia (25 – 30%), natomiast wysoka w przypadku 
przestępstw kradzieży samochodu (ok. 93%), kradzieży motocykla (80 – 90%), 
kradzieży z włamaniem (50 – 55%)

o

Ciemna liczba przestępstw w Polsce jest wysoka, policja nie wie o prawie 70%

popełnionych przestępstw

3.

Czy respondent wie o przestępstwach popełnionych przez inne 

osoby

 Wywiad, w którym pytamy respondenta, czy posiada informację o konkretnych 

przestępstwach, których ofiarą albo sprawcą były inne osoby

 Badania warszawskie z 1993 roku nad problemami społecznymi: o wiktymizacji 

krewnych bądź znajomych przestępstwem włamania do mieszkania wiedziało 67,2%, 
przestępstwem pobicia i uszkodzenia ciała 47,3%, a napadu i rabunku 35,1% 
respondentów

Metodologiczne problemy pomiaru zjawiska przestępczości

 Survey wiktymizacyjny – obejmuje informacje o ofiarach przestępstw, jeśli więc 

pokrzywdzone zostały 3 osoby, wszystkie trzy poinformują o tym w badaniu i 
odnotowane zostaną trzy przestępstwa, a nie jedno 

 zarzut zawyżania rozmiarów 

przestępczości oraz zaniżania (np. w przypadku wiktymizacji tych samych osób 
danym przestępstwem). Ofiary mogą tez nie poinformować o przestępstwie 
(zapomniały o nim albo nie były pewne czy dane zdarzenie jest przestępstwem, nie 
chcą informować za względu na rodzaj przestępstwa). Może także wystąpić zjawisko 
teleskopingu – przemieszczania zdarzenia w czasie. Pytania dotyczą tylko przestępstw
najczęściej popełnianych

 Self – report - zaniżanie przestępczości (trudno jest się przyznać respondentowi do 

popełnienia przestępstwa, a jeśli już, to do drobniejszych naruszeń)

o

Należy badać przestępczość ujawnioną, nieujawnioną i rzeczywistą przy 

pomocy zróżnicowanych metod. Uzyskane dane pozwalają na konstruowanie 
wielowymiarowego obrazu zjawiska przestępczości.

27.Koncepcje wyjaśniające zjawiska przemocy i agresji, wyzwalania jej i 
podtrzymywania.

INSTYNKTOWNICZE- popęd i instynkt- wdł. Zygmunta Freuda zakładająca istnienie 
dwóch instynktów podstawowych LIBIDO(instynkt seksualny i życia)

i THANATOS (instynkt śmierci).Libido powoduje że instynkt śmierci kieruje się na zewnątrz 
w ten sposób agresja chroni organizm przed samounicestwieniem i jest elementem 
niezbędnym do przeżycia .

Konrad Lorenz określił pozytywne funkcje agresji „ gdyby była czymś szkodliwym to dawno 
znikłaby w procesie ewolucji” . stanowi funkcje terytorialną i kształtuje hierarchię wśród 
zwierząt. wyst. agresja wewnątrz i międzygatunkowa. Człowiek nie został wyposażony przez 
naturę w kły,szpony,itp. Idzięki swojej inteligencji stworzył narzędzia służące do zabijania co 
prowadzi do tragicznych konsekwencji.

-BIOLOGICZNE- służa pełniejszemu zrozumieniu zachowań:

-koncepcja genetyczna- odwołuje się do zaburzeń chromosomalnych

-koncepcja neurofizjologiczna- zakłada istnienie określonych centrum mózgowych którym 
można przypisać rolę przyczynową w powstawaniu agresji 

-koncepcja hormonalna- łącząca zachowania agresywne z zaburzeniami funkcjonowania 
układu wydzielania dokrewnego

---FRUSTRACJA-AGRESJA--- opiera się na założeniu że warunkiem koniecznym 
zachowania agresywnego jest czynnik nazwany frustracją. W tym ujęciu frustracja stanowi 
przeszkodę występującą na drodze do realizowania reakcji docelowej. występuje 

pobudzenie pierwotne-osiągnięcie przez jednostkę swojego celu

pobudzenie wtórne- pobudzenie do zachowania agresywnego.

--SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ AGRESJI---koncepcja Bandury-

-mechanizm nabywania wzorców zachowań agresywnych(uczenie się, obserwowanie 
rodziny,mediów,obcych ludzi)

-mechanizm wyzwolenia zachowań-pobudzenie do agresywnych zachowań przez jakiś 
bodziec,

- mechanizmy podtrzymywania zachowań agresywnych- poprzez wzmocnienie 
zastępcze(obserwacja jak są karani i nagradzani inni)i wzmocnienie wewnętrzne.

---PODKULTURA PRZEMOCY--- socjologiczna koncepcja która w swej warstwie 
psychologicznej traktuje agresję jako zachowanie wyuczone. Staje się dla danej kultury 
podstawową cechą specyficznego systemu wartości dzięki którym jednostka nie odczuwa 
wyrzutów sumienia.

---SPOŁECZNE ŻRÓDŁA AGRESJI I PRZEMOCY—we współczesnych 
społeczeństwach skupiska agresji i przemocy stanowią środowisko w którym jednostka 
\,każdy człowiek ma szanse przyglądać się temu i czerpać z tego wzorce.Może wystąpić tu 
proces normalizacji agresji i przemocy i przechodzić z pokolenia na pokolenie.

2. DEFINICJE AGRESJI I PRZEMOCY

Przemoc, agresja, przestępstwo, jakie są wzajemne relacje między tymi pojęciami?

W potocznym znaczeniu termin agresja oznacza wrogie ruchy i zachowania mające na celu 
wyrządzenie komuś szkody, straty czy bólu. 

W wielu naukowych publikacjach znajdujemy podobne definicje.„ Niewątpliwie dusiciel z 
Bostonu, którego hobby polegało na duszeniu kobiet w ich własnym mieszkaniu dokonywał 
aktów agresji . Ale przecież piłkarza ostro nacierającego na swojego przeciwnika również 
uważa się za agresywnego. . Podobnie określa się też energicznego agenta 
ubezpieczeniowego, który skutecznie nakłania klientów do kupna polisy. ... Również dziecko,
które moczy się we śnie, porzucony przez dziewczynę chłopak, który grozi samobójstwem, 
czy też uczeń, który z uporem stara się rozwiązać trudne zadanie matematyczne - wszyscy oni
mogą być wymienieni jako przykład skłonności agresywnych”. 

Czy środki przymusu stosowane przez państwo wobec obywateli, którzy łamią prawo to 
również zachowanie agresywne i przemoc?. Czy działalność rewolucyjna to również agresja?.
Czy danie klapsa dziecku, które zachowuje się w sposób niebezpieczny dla siebie, to również 
agresja i przemoc?

Mówiąc o agresji nie sposób pominąć zjawiska przemocy. Często pojęcia agresja i przemoc 
stosuje w tym samym znaczeniu.

Zwykle definicje przemocy biorą pod uwagę trzy podstawowe kryteria: rodzaj zachowania, 
intencje oraz skutki przemocy. Przykładem pierwszego podejścia jest definicja 
amerykańskiego Centrum Pomocy Dzieciom Krzywdzonym i Zaniedbanym, uznająca za 
przemoc "fizyczne lub umysłowe działanie na szkodę, wykorzystywanie seksualne, 
zaniedbywanie lub maltretowanie dziecka poniżej 18 r.ż. przez osobę odpowiedzialną za 
pomyślny jego rozwój oraz działania, które stanowią zagrożenie dla jego rozwoju" 
.Przykładem formułowania przemocy w oparciu o kryterium skutków jest definicja która 
zakłada, że jest nią "takie wywieranie wpływu na ludzi, w którego wyniku ich aktualny 
poziom rozwoju somatycznego i duchowego jest mniejszy niż potencjalny poziom tego 
rozwoju"

Najodpowiedniejszą wydaje się jednak definicja, która nazywa przemoc "wszelkimi 
nieprzypadkowymi aktami godzącymi w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do
fizycznej, a także psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnej 
relacji" 

AGRESJA 

Rdzeń „gress” oznacza ruch, przedrostek „ag” - kierunek = akywność, ruch 

Agresja konstruktywna = rozwój , ruch do przodu, sięganie po coś, ruch akceptowany

społecznie, w celu zaspokojenia swoich potrzeb, lub potrzeb grup ludzi, czasami łamiąca

normy społeczne. Rzadko ma charakter przestępczy.

Agresja konstruktywna może prowadzić do przestępczośći, będą to zachowania niezgodne z

istniejącym aktualnie prawem, ale zgodne z oczekiwaniem społecznym, np. ratowanie życia

rodziny przez zabicie lub okaleczenie przestępcy.

Agresja destruktywna = przemoc, 

zachowania godzące w swobody jednostki nie zawsze mające charakter przestępczy, np.

przemoc emocjonalna, instytucjonalna. Powinna być zaliczana do zachowań przestępczych

Agresja konstruktywna = rozwój , ruch do przodu, sięganie po coś, ruch akceptowany

społecznie, w celu zaspokojenia swoich potrzeb, lub potrzeb grup ludzi, czasami łamiąca

normy społeczne. Rzadko ma charakter przestępczy.

Agresja destruktywna = przemoc, 

zachowania godzące w swobody jednostki nie zawsze mające charakter przestępczy, np.

przemoc emocjonalna, instytucjonalna. Powinna być zaliczana do zachowań przestępczych

Agresja destruktywna często jest zachowaniem przestępczym - zachowania niezgodne z

istniejącymi normami prawnymi, moralnymi, obyczajowymi, zwyczajowymi.np.morderstwo,

gwałt

Pierwotnie za przemoc uważano nadużycie siły. 

Obecnie przyjmuje się, iż przemoc to każdy zamach na swobody jednostki. Przemoc to takie 
zachowania jednostki lub grupy w wyniku których inne osoby ponoszą uszczerbek na ciele 
lub w zakresie funkcji psychicznych..

Przemoc może mieć charakter instrumentalny (środek do realizacji określonych celów) lub 
bezinteresowny (poszukiwanie zadowolenie w znęcaniu się nad innymi) oraz indywidualny 
lub zbiorowy. 

Obok przemocy przestępczej szerzy się przemoc zwyczajna, codzienna. Obelga, użycie siły 
fizycznej, samowolne zajęcie cudzego mienia, to nowe środki współzawodnictwa i 
indywidualnego dochodzenia swoich praw. Akty wandalizmu coraz częściej zaczynają się 
stawać środkami społecznego reagowania. 

Przemoc nie zawsze jest równoznaczna z przestępstwem. Z przestępstwem mamy do 
czynienia wówczas gdy określone zachowanie pozostaje w sprzeczności z normami 
prawnymi ale nie koniecznie w sprzeczności z normami zwyczajowymi, obyczajowymi czy 
moralnymi.

Zazwyczaj przemoc posiada silne podłoże emocjonalne ale nie zawsze. Zdarza się , że 
zarówno obiekt ataku jak i zastosowane formy zostają uprzednio wnikliwie przemyślane, ta 
forma przemocy budzi nasz szczególny niepokój. 

Kara śmierci nie ma żadnego wpływu na przestępczość. Podstawowym czynnikiem 
wpływającym na bezpieczeństwo obywateli jest wykrywalność przestępstw. Gdyby 
wykrywalność była pełna, zapewne 3 lata więzienia odstraszałyby równie skutecznie, jak kara
główna. Nawet narkoman na głodzie nie dokonuje napadu rabunkowego na oczach 
umundurowanego patrolu policji. Raczej idzie za róg, w nadziei, że tam mu się rabunek uda i 
umknie z łupem. 

Drugim istotnym czynnikiem jest szybkość wymierzania kary. Trudno w to uwierzyć, ale 
działa tu w skali masowej czynnik, który powinien mieć znaczenie tylko dla chorych na 
Azheimera. Po upływie pewnego czasu, przestępca przyzwyczaja się do bezkarności. Jeśli po 
tym czasie zostanie ukarany, nie traktuje tego jako sprawiedliwej odpłaty, ani nawet porażki w
grze ze stróżami prawa, ale jako nieuzasadnioną represję aparatu państwowego. Kara 
wymierzona zbyt późno jest już tylko zemstą, a nie czynnikiem odstraszającym na przyszłość.

Wysokość wyroków

W powszechnej opinii społecznej czynnikiem zapobiegającym przestępczości jest wysokość 
wyroków ferowanych przez sądy. Nie jest oczywiste, czy wysokie wyroki zmniejszają 
przestępczość, ale chyba rzeczywiście chronią przed nią obywateli. Na czym polega ten 
paradoks? Otóż ludzie zamknięci w więzieniach (a także kacetach, gułagach, poprawczakach 

itd.) prawdopodobnie nadal łamią prawo, popełniając np. wielokrotnie więcej gwałtów. Ale 
ich ofiary też są za kratami, więc ludzie po tej stronie więziennych murów są naprawdę 
bezpieczniejsi. 

Długość wyroków chroni zwykłych obywateli także ze względu na pewne interesujące 
zjawisko demograficzne. Przestępstwa, zwłaszcza z użyciem przemocy, popełniają głównie 
mężczyźni, w wieku od lat kilkunastu do trzydziestu kilku. Jeśli ten niebezpieczny wiek 
spędzą za kratkami, nie będą w tym czasie szkodzić obywatelom na wolności, a później będą 
mniej skłonni do przestępstw. Nie ma to wiele wspólnego z wychowaniem więziennym. Ich 
koledzy – przestępcy – którzy nigdy nie zostali schwytani, z wiekiem też staną się mniej 
niebezpieczni. 

Statystyka i biurokracja Wskaźniki przestępczości oblicza się dzieląc liczbę ujawnionych 
przestępstw przez liczbę ludności. Liczba ludności jest czynnikiem obiektywnym, liczba 
przestępstw – nie. Jeśli do kodeksu karnego dopiszemy palenie marihuany – gwałtownie 
wzrośnie liczba przestępców uprawiających ją w doniczkach, sprzedających, przynoszących 
na imprezy i pociągających podawanego w kółku jointa. Jeśli z kodeksu karnego wykreślimy 
ten paragraf, zniknie nie tylko ogromna kategoria urojonych, ale i pewna liczba prawdziwych
przestępców: gangsterów, wymuszających haracze oraz pracowników aparatu ścigania, 
biorących łapówki od posiadaczy marychy i ich rodziców. 

Poziom przestępczości zależy także od tego, jakimi metodami oceniana jest policja. Jeśli 
policja oceniana (premiowana, odznaczana) jest za wykrywalność przestępstw, będzie 
skłonna (zwłaszcza pod koniec okresu sprawozdawczego) katować pijaczka złapanego na 
włamaniu do kiosku ruchu tak długo, aż skona lub przyzna się do skoków na trzy sklepy 
jubilerskie. Jeśli policja premiowana jest za poziom przestępczości, swoją niechęć skieruje 
raczej na ofiary, psujące swoimi zgłoszeniami statystykę. Każdy kto w ostatnich 
dziesięcioleciach składał (usiłował składać) zawiadomienie o przestępstwie, potrafi domyślić 
się, według jakich zasad oceniani są polscy policjanci. 

Wszyscy zajmujący się zawodowo walką z przestępczością doskonale o tych 
mechanizmach wiedzą. Są to zresztą rozważania czysto teoretyczne. Kara śmierci nie 
zostanie w Polsce przywrócona ze względu na podpisane traktaty międzynarodowe. 
Traktaty można niby wypowiedzieć, ale konsekwencje tego byłyby przerażające. Czy 
ktoś potrafi wyobrazić sobie zniesienie we współczesnej Polsce np. dopłat unijnych dla 
rolników?!
Dlaczego więc rozmaici politycy i profesorowie prawa głoszą publicznie konieczność 
przywrócenia kary śmierci? Chodzić może tylko o jedno – o popularność. Popularność 
nawet nie wśród wszystkich obywateli, ale wśród najmniej wykształconej ich części – 
prostaczków ubogich duchem.

Agresja konstruktywna może prowadzić do przestępczośći, będą to zachowania niezgodne z

istniejącym aktualnie prawem, ale zgodne z oczekiwaniem społecznym, np. ratowanie życia

rodziny przez zabicie lub okaleczenie przestępcy.

Agresja destruktywna często jest zachowaniem przestępczym - zachowania niezgodne z

istniejącymi normami prawnymi, moralnymi, obyczajowymi, zwyczajowymi.np.morderstwo,

gwałt

28. CECHY PRZESTĘPCZOŚCI GOSPODARCZEJ, JEJ RODZAJE I TENDENCJE
W POLSCE.

Przestępstwa   gospodarcze   (definicja)   -   czyny   zabronione,   godzące   lub   zagrażające
ponadindywidualnym   dobrom   w   sferze   życia   gospodarczego,   polegające   na   naruszeniu
zaufania związanego z pozycją sprawcy lub instytucją życia gospodarczego, grożące utratą
zaufania   do   systemu   gospodarczego   lub   jego   podstawowych   instytucji.   Przestępstwa
gospodarcze   naruszają   interesy   wszystkich   uczestników   obrotu   gospodarczego
(przedsiębiorców i konsumentów), a także godzą w instytucje finansów publicznych.

Cechy:

-   brak   elementu   przemocy   –   przestępczość   gospodarcza   to   tzw.   „przestępczość   białych
kołnierzyków”,   nigdy   nie   jest   popełniana   przy   użyciu   przemocy,   chodzi   w   niej   przede
wszystkim o tym, żeby jak najdłużej pozostała niezauważona

- anonimowość ofiar – dlatego, że najczęściej określone osoby nie wiedzą, że są ofiarami,
również pozorny brak ofiar – gdy np. zaatakowane są finansowe interesy państwa

-   sprawcy   należący   do   wyższych   grup   społecznych   –   najczęściej   są   to   osoby   dobrze
wykształcone, znające się na swojej pracy

Rodzaje:

 przestępstwa przeciwko podstawowym instytucjom gospodarczym (np. fałszowanie

pieniędzy)

 przestępstwa przeciwko finansowym interesom państwa (np. oszustwa podatkowe)
 przestępstwa przeciwko środowisku
 przestępstwa przeciwko przedsiębiorstwom
 przestępstwa przeciwko konsumentom

W roku 2008 liczba stwierdzonych przestępstw gospodarczych wyniosła w Polsce 135 305 i
wzrastała do roku 2010, w którym osiągnęła wartość 154 341 czynów. 
W roku następnym nastąpił jednak spadek o 2,5%. 
Najwięcej przestępstw stwierdzono w podregionach trójmiejskim – 11 981 (średnia dla lat
2008   ‒2011),   katowickim   –   5   641,   bydgosko-toruńskim   –   4   840,   kieleckim   –   4   249   i
sandomiersko-jędrzejowskim – 4 051.
Stosunkowo   niewielką   liczbę   przestępstw   gospodarczych   ujawniono   na   obszarze
podregionów   przemyskiego   (682   czyny),   szczecińskiego   (683),   łódzkiego,   suwalskiego,
ełckiego i bialskiego (wszystkie średnio poniżej 800 przestępstw)
Po   uwzględnieniu   liczby   ludności   okazało   się,   że   zdecydowanie   najwyższe   natężenie
przestępstw gospodarczych zanotowano w Trójmieście – średnio ponad 161 czynów na 10
tys.   mieszkańców.   Duże   zagrożenie   tym   rodzajem   przestępstw   występuje   tak   że   w
podregionach:   sandomiersko-jędrzejowskim   –   82   (przestępstwa   na   10   tys.   mieszkańców),
katowickim – 74, bytomskim – 71, gorzowskim – 65 i bydgosko-toruńskim – 64.

29.   PRZESTĘPCZOŚĆ   ZPRGANIZOWANA   W   POLSCE,   RODZAJE,   OBSZAR
ZAGROŻENIA, STRUKTURY, ZASIĘG, EFEKTYWNOŚĆ ZWALCZANIA.

Problem   definicji   przestępczości   zorganizowanej   jest   niezwykle   kontrowersyjny   i
skomplikowany ze względu na różnorodność i zmienność form jej występowania w różnych
krajach,   dlatego   definicji   tego   rodzaju   przestępczości   istnieje   wiele.  W  polskiej   praktyce
organów   ścigania   i   wymiaru   sprawiedliwości   są   wykorzystywane   różne   definicje
wypracowane przez poszczególne państwa i organizacje międzynarodowe.
Biuro do Walki z Przestępczością Zorganizowaną Komendy Głównej Policji posługuje się
własną definicją przestępczości zorganizowanej, na którą składa się kilka elementów:

 Sprawcy działają z chęci zysku lub żądzy władzy,
  działalność grupy trwa przez dłuższy czas,
  jest to zorganizowana struktura, w której występuje podział zadań między członkami,
  sposobem zarabiania pieniędzy jest multiprzestępczość,
  grupa jest hermetyczna, zdyscyplinowana i poddana kontroli, 
 używa przemocy lub innych środków zastraszania,
  dąży do wywarcia wpływu na politykę, organy ścigania, sądy lub media,
  nieraz prowadzi działalność w skali międzynarodowej, „pierze brudne pieniądze".

Najczęściej spotykane rodzaje:

1) Pranie brudnych pieniędzy  - działania zmierzające do wprowadzenia do legalnego

obrotu pieniędzy lub innych wartości majątkowych uzyskanych z nielegalnych źródeł,
bądź służących do finansowania nielegalnej działalności.

2) Przemyt  (kontrabanda,   pot.   szmugiel)   to   przemieszczenie   towarów   pomiędzy

państwami z pominięciem opłat celnych, akcyzy, podatku VAT i innych należności
wobec państwa, na którego terytorium wwieziono towar, lub też wwiezienie towaru,
którym obrót jest w danym kraju zakazany przez prawo. Omija się również, rzadko co
prawda występujące, opłaty i ograniczenia wywozowe.

3) Handel żywym towarem - to nazwa przestępczego procederu, będącego współczesną

formą   niewolnictwa.   Pod   tym   pojęciem   rozumiano   początkowo   wyłącznie   handel
kobietami, zmuszanymi do prostytucji (męskie ofiary wykorzystywane seksualnie to
zjawisko niezwykle rzadkie). W ostatnich latach znaczenie pojęcia uległo znacznemu
rozszerzeniu i obejmuje obecnie wszelkie działania nakierunkowane na wyzysk ludzi,
niezależnie od płci i wieku, naruszające prawo do decydowania o sobie. 
Formy handlu ludźmi to:

 handel   dziećmi   w   celu   zatrudniania   ich   jako   służba   domowa   (też   w   krajach

rozwiniętych), tania siła robocza na plantacjach, w kopalniach itp., do świadczenia
usług seksualnych (np. w ramach turystyki seksualnej) itp.;

 nielegalne adopcje, często zagraniczne, w celu zmuszania do popełniania drobnych

przestępstw kryminalnych lub żebrania; 

 handel kobietami – nakłanianie  kobiet do wyjazdu do pracy za granicą w innym

charakterze, a następnie zmuszaniu ich do prostytucji, ewentualnie nakłanianie kobiet
do   wyjazdu   za   granicę   w   celu   uprawiania   prostytucji,   ale   przedstawianie   im
nieprawdziwego obrazu warunków, w jakich to się będzie odbywało;

 handel narządami – sprzedaż (nielegalna w większości państw) organów, pobieranych

za niewielką opłatą od żywych dawców w krajach ubogich, ale też od dzieci, w tym
celu porywnych i zabijanych, skazańców po wykonaniu egzekucji itp.;

 handel tanią siłą roboczą – za swoją pracę osoby takie otrzymują wynagrodzenie

niższe niż dopuszcza prawo danego kraju; zarówno ich pobyt jak i praca są nielegalne.

4) Terroryzm -  użycie siły lub przemocy psychicznej przeciwko osobom lub własności z

pogwałceniem   prawa,   mające   na   celu   zastraszenie   i   wymuszenie   na   danej   grupie
ludności lub państwie ustępstw w drodze do realizacji określonych celów. Działania
terrorystyczne mogą dotyczyć całej populacji, jednak najczęściej są one uderzeniem w
jej niewielką część, aby pozostałych obywateli zmusić do odpowiednich zachowań.

Do instytucji państwowych pracujących na rzecz walki z przestępczością zorganizowaną w
Polsce należy: 

 Policja, 
 Prokuratura,
 Centralne Biuro Śledcze,
 Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, 
 Centralne Biuro Antykorupcyjne,
 Służby Celne, 
 Straż Graniczna, Interpol 
 oraz Żandarmeria Wojskowa.

Istotne w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej w Polsce są również instytucje: 

 świadka koronnego,
 małego świadka koronnego
 oraz świadka anonimowego.

Typowe struktury organizacyjne 

 Struktura gwiaździsta (z wyraźnie wyodrębnionym centrum i z powiązanymi z nim

osobami/zespołami osób)

 Sieć (struktura siatkowa – brak wyraźnego centrum, istnieje kilka równorzędnych

osób/grup współpracujących ze sobą)

 Struktura   liniowa   (ciąg   osób,   zespołów;   bez   kontaktu   pomiędzy   granicznymi

ogniwami)

W warunkach polskich strukturę tę określają:

 Zasięg   działania   (grupy  lokalne:   dzielnicowe,   obejmujące   działaniem  całe   miasto;

regionalne, ogólnokrajowe; międzynarodowe)

 Skład etniczny (grupy np. polskie, etniczne, międzynarodowe)
 Kierunki działania (grupy kryminalne, narkotykowe, zajmujące się przestępczością

gospod., multiprzestępcze)

 Pozycja lidera/liderów (jeden lider, zespół kierujący czy rozbudowany zarząd)

30.   Przyczyny   powrotu   do   przestępstwa   wg.   kryminologii   pozytywistycznej   i
antynaturalistycznej.

Kryminologia pozytywistyczna:

-pochodzenie z niskich warstw społecznych

-niepowodzenia w szkole 

- alkohol

- kara pozbawienia wolności jest bezskuteczna, zwłaszcza dla młodocianych

Kryminologia antynaturalistyczna:

-trudności w interakcjach pomiędzy ludźmi

- problemy w życiu

- szczególna kontrola skazańców

- kara pozbawienia wolności jest skuteczna, niemożliwy jest jednak powrót do normalnego
życia

31.   Scharakteryzuj   kategorie   wielokrotnie   skazanych   w   Polsce   (początek,
ciężar przestępstw, kariera- oparcie o teorie)

Kategorie: morderca, gwałciciel, psychopata, włamywacz, wandal, huligan, profesjonalny przestępca,
terroryści.

Przeciętnie inteligentny (dolna granica normy), nawet lekko upośledzony umysłowo, o zdolnościach
społecznych poniżej normy. Jest zamknięty w sobie (introwertyczny). Ma problemy z planowaniem
swego zachowania, z kontrolowaniem popędów i emocji. Nie bardzo też umie przewidzieć reakcje
innych ludzi. Wśród sprawców zabójstw dominowały osoby pobudliwe emocjonalnie i lękliwe, mało
odporne na stres,  które łatwo się załamywały w trudnych sytuacjach.

Między agresywnością sprawców, a warunkami, w jakich się wychowywali, istnieje ścisła zależność.
Nie byli agresywni ci, którzy dorastali we  względnie przyjaznych środowiskach rodzinnych i nie

sprawiali

 

większych

 

trudności

 

wychowawczych.

 

Warunki,   w   jakich   wychowywali   się   przestępcy   najbardziej   agresywni   były   najtrudniejsze.   Od
najmłodszych   lat   mieli   do   czynienia   z   sytuacjami   (obiektywnie),   stresującymi   i   frustrującymi.
Atmosfera w ich domach była nieprzyjazna, między rodzicami wybuchały częste kłótnie. Nie czuli
więzi z najbliższymi, ich akceptacji i kontaktu. Dominującą metodą wychowawczą obowiązującą w
ich domach były kary fizyczne, w dodatku niekonsekwentnie stosowane. Sprawcy ci często pochodzili
ze środowisk, w których zachowanie agresywne było na porządku dziennym. Ich nieprzystosowanie
społeczne dawało się zauważyć już w okresie dzieciństwa i dorastania; wagarowali, uciekali z domu.  

Spośród morderców 1/3 to osoby, które wcale nie są agresywne. (Jak zaznacza prof. Brunon Hołyst w
książce pt. „Psychologia kryminalistyczna”) są to zazwyczaj ludzie nieśmiali i bardzo wrażliwi na
ocenę otoczenia, często z kompleksem niższości. Do zabójstwa dochodzi w ich przypadku po długim
okresie upokarzania przez małżonka, członka rodziny, czy jakiejś grupy społecznej. Nierzadko osoby
te ogrywają rolę kozła ofiarnego.

ZABÓJSTWA NA TLE SEKSUALNYM:
Często   jest   to   przejaw   zboczenia   nazywanego   sadyzmem.   Sprawcy   zabójstw   na   tle   seksualnym
działają bez pomocy innych osób. Są oni szczególnie groźni ponieważ ze względu na trwałe zboczenie
dokonują licznych zabójstw z tego samego motywu. Z reguły metoda działania jest taka sama.

ZABÓJSTWO W STOSUNKACH MAŁŻEŃSKICH :
Stanowi 15% przestępstw przeciwko życiu. W śród narzędzi pierwsze miejsce zajmują narzędzia tępe
51%. W 75% wykorzystuje się które znalazły się pod ręką. U nielicznych sprawców stwierdzono
istnienie   zamiaru   przestępstwa.  W   zdecydowanej   większości   powodem   zabójstwa   był   incydent   o
różnym stopniu agresywności. Motywem nieporozumienia w 27% stanowi nieporozumienie rodzinne.

ODRĘBNA GRUPA – TERRORYŚCI:
Odrębną grupę zabójców stanowią terroryści, a wśród nich zamachowcy-samobójcy. Terrorysta jest
zarówno sprawcą,  jak ofiarą. Zamach samobójczy to   konsekwencja długiego kształtowania danej
osoby przez grupę, która gloryfikuje takie czyny. Jest następstwem wpojenia człowiekowi przekonania
o wyjątkowości nie tylko jego samego, ale także grupy jako całości oraz konsekwencją zaszczepienia
mu przekonań o wadze takich czynów i misji, jaką musi w imię wyższego celu spełnić – mówią
policyjni eksperci.
Trudno więc mówić o wspólnych cechach wszystkich terrorystów, tym bardziej, że niewielu z nich
pojmano żywych. Jak sądzą eksperci, terroryści - oprócz niezwykłego oddania grupie, do której należą
-  nie posiadają raczej żadnych wyróżniających ich spośród innych ludzi cech psychicznych. Możemy
raczej mówić o procesach zachodzących wewnątrz grupy, które czynią z danej osoby lidera grupy lub
zamachowca-samobójcę. Terrorystą człowiek się nie rodzi, lecz zostaje nim pod wpływem grupy.
Bardzo rzadko bywa, że członek grupy terrorystycznej jest chory psychicznie. Czasami może zostać
zwerbowany do jakiejś spektakularnej akcji, ale zwykle osoby cierpiące na zaburzenia psychiczne nie
wchodzą w skład żadnej grupy przestępczej. Kluczową rolę w funkcjonowaniu grupy przestępczej
odgrywa bowiem dobra koordynacja działań, a kontrola nad taką osobą  jest trudna, także ze względu
na nieprzewidywalność jej zachowania.

SERYJNI MORDERCY:

Człowiek   uznawany   jest   za   seryjnego   mordercę,   jeżeli   popełnił   trzy   zabójstwa.
Bardzo ciężko go złapać, gdyż ma często słaby związek z ofiarami.

Jest zwykle białym mężczyzną, między 25 i 35 rokiem życia. Z reguły zabija ludzi tej samej rasy.
Wiek jego ofiar zmienia się w znacznym stopniu i zależy od jego "zainteresowań". Intelekt waha się
między górną i dolną granicą przeciętności. Z reguły nie zna ofiar i nie czuje do nich osobiście
nienawiści (pomimo tego mogą mu w jakiś sposób coś symbolizować).

Jego ofiary najczęściej nic mu nigdy nie zawiniły. Są zwykłymi, obcymi ludźmi. Nie pochodzi z
konkretnej   warstwy  społecznej.   Może   pracować   nieregularnie   lub   w   ogóle   nie   pracować.   Raczej
niezdolny do utrzymywania swoich stosunków z innymi ludźmi, dlatego też podejrzewany jest typ
samotnika. Działa od 4 do 6 lat. Badania wykazały, że często pochodzi z rodzin dysfunkcyjnych, gdzie
istniał   problem   alkoholizmu   lub   narkomanii.   Prawie   wszyscy   byli   w   dzieciństwie   prześladowani
psychicznie,   fizycznie   albo   seksualnie.   Jako   dzieci   wielokrotni   mordercy   torturowali   zwierzęta.
Większość   nie   skończyła   szkoły   średniej.   Mimo,   że   byli   wystarczająco   inteligentni   by   zostać
wykwalifikowanymi pracownikami, większość miała ubogie doświadczenia zawodowe. Przeważnie
wykonują   zawody  nie   wzbudzające   szacunku.  Większość   tych  ludzi   wygląda   zupełnie   normalnie.
Często   są   inteligentni,   uczuciowi,   są   dobrymi   rozmówcami,   poziom   inteligencji   mają   zupełnie
normalny albo nawet wyższy. Są do tego łatwowierni. Mieszkają lub pracują blisko miejsca swej
pierwszej zbrodni. Często rozpoczynają swą działalność na terenie, gdzie czują się najbezpieczniej.
Czerpią sadystyczną przyjemność z cierpienia swych ofiar. Impulsywni mordercy działają w sposób
nie   przemyślany   i   wówczas   cały  obraz   zbrodni   jest   nieuporządkowany,   jest   po   prostu   odbiciem
impulsywnych działań mordercy. Jeżeli natomiast zabójca jest osobowością chłodną i wyrachowaną to
nie podejmuje zbędnego ryzyka. Ten typ zachowań także znajduje odbicie w scenariuszu zbrodni.

32. Rozmiary przestępczości nieletnich w Polsce: statystyka policyjna, sądowa, a wyniki
badań empirycznych, rola rodziny, szkoły, grupy rówieśniczej. 

Młodzież, a często nawet dzieci nie tylko uczestniczą w popełnianiu przestępstw, ale są też
prowodyrami takich czynów. W strukturze przestępczości nieletnich dominują przestępstwa o
charakterze kryminalnym , w tym : kradzieże z włamaniem, kradzieże rozbójnicze, rozboje i
wymuszenia   oraz   kradzieże   cudzego   mienia.   Nieletni   dopuszczają   się   również   cięższych
przestępstw,   są   m.   in.   Sprawcami   pobić,   gwałtów,   a   nawet   zabójstw.   Dane   statystyczne
Komendy Głównej Policji wskazują, że najliczniejszą grupę wśród nieletnich przestępców
stanowią   uczniowie   gimnazjów   i   szkół   zawodowych   między   13   a   16   rokiem   życia.   W
ogromnej większości są to chłopcy, choć od kilku lat wzrasta liczba przestępstw, również tych
najcięższych   ,   dokonywanych   przez   dziewczęta.   Rodzina   jest   środowiskiem   najbliższym
dziecku, dlatego odgrywa ona szczególne znaczenie w procesie jego socjalizacji. Kształtuje
osobowość   dziecka,   jego   światopogląd   i   postawę   życiową.   Badania   nad   przyczynami
przestępczości wśród nieletnich wykazały, że alkoholizm lub narkomania rodziców wpływają
negatywnie na atmosferę rodzinną, są przyczyną nieporozumień, kłótni i bójek. Występujące
między rodzicami konflikty, których świadkiem jest dziecko mogą prowadzić do zmian w
jego   psychice,   a   w   konsekwencji   –   powodować   zaburzenia   w   zachowaniu.   Uzależnienia
wiążą się też ze spadkiem wysokości środków finansowych rodziny a co za tym idzie – z
pogorszeniem jej warunków materialnych i bytowych. Wpływ na przestępczość nieletnich ma
również występująca w rodzinie przemoc. Drugorzędnymi skutkami są: niska samoocena,
słabe   umiejętności   współżycia   społecznego,   trudności   w   nawiązywaniu   więzi   z   innymi
ludźmi. Nieletni przestępcy najczęściej pochodzą z rodzin, w których stwierdza się drastyczny

brak opieki szczególnie w zakresie zaniedbania domu, niedożywienia dziecka, brakach w jego
ubraniu, zupełnym braku kontroli nad dzieckiem w ciągu dnia. Przyczyną takich zaniedbań
najczęściej, choć nie zawsze, jest alkoholizm rodziców. Niewystarczająca opieka może być
też   skutkiem   zbyt   ciężkiej   i   absorbującej   większość   czasu   pracy   lub   niewydolnością
wychowawczą rodziców. Jak pisze B. Hołyst „brak zainteresowania sprawami dziecka zawsze
prowadzi   do   rozluźnienia   więzi   emocjonalnych   i   kontaktów   z   rodzicami,   sprzyja
nawiązywaniu   niekontrolowanych   kontaktów   poza   domem   i   przejmowaniu   wzorów
niepożądanych   wychowawczo”   Szkoła   jest   drugim   po   rodzinie   środowiskiem
wychowawczym dziecka. Nawiązuje tam różne kontakty koleżeńskie, wiązania się z grupami
młodzieży   wykolejającej   się   społecznie.   Nowe   środowisko,   nowi   koledzy   i   przyjęcie
nieznanej dotąd roli ucznia może spowodować poczucie niepewności, co w konsekwencji
prowadzi do lęku przed szkołą. Na proces socjalizacji dziecka, oprócz środowiska rodzinnego
i   szkolnego,   istotny   wpływ   mają   również   grupy   rówieśnicze,   do   jakich   ono   przynależy.
Młodzież   najwięcej   wolnego   czasu   spędza   w   gronie   znajomych.   W   ich   towarzystwie
przeżywa pierwsze sukcesy i porażki ale też zaczyna sięgać po używki. Zdarza się również,
że   członkowie   grup   koleżeńskich   dokonują   wspólnie   pierwszych,   z   reguły   drobnych,
przestępstw,   takich   jak   kradzieże   lub   czyny   o   charakterze   chuligańskim.   Powtarzanie   się
takich   zachowań   lub   ustanowienie   ich   za   jeden   z   celów   działalności   grupy   świadczy   o
przekształcaniu   grupy   rówieśniczej   w   grupę   przestępczą.   Ze   względu   na   istnienie   tzw.
„ciemnej   liczby”,   określenie   dokładnych   rozmiarów   przestępczości   nie-letnich   jest
niemożliwe.  W  związku   z   tym,   mówiąc   o   liczbie   przestępstw   popełnianych   przez   osoby
nieletnie,   należy   pamiętać,   że   wszelkie   dane   i   statysty-ki   policyjne   czy   sądowe   ukazują
jedynie   liczbę   przestępstw   ujawnionych,   natomiast   ogólne   rozmiary   przestępczości   są   w
rzeczywistości   większe.   W   strukturze   przestępczości   nieletnich   dominują   przestępstwa   o
charakterze kryminalnym, w tym: kradzieże z włamaniem, kradzieże rozbójnicze, rozboje i
wymuszenia oraz kradzieże cudzego mienia. W roku ubiegłym nieletni dokonali około 28 tys.
takich   przestępstw,   z   których   ponad   11   tys.   stanowiły   te   popełniane   najczęściej,   czyli
kradzieże z włamaniem. Od roku 1998 utrzymuje się jednak wyraźna tendencja spadkowa w
tej kategorii czynów. Najczęściej przedmiotem kradzieży i wymuszeń są telefony komórkowe
i   kwoty   pieniężne.   Analizując   liczbę   tych   przestępstw   na   przestrzeni   ostatnich   15   lat
stwierdzić  można  tendencję rosnącą.  Niepokojący  jest  też  fakt,  że  nieletni  coraz  częściej
powodują uszkodzenie ciała działając ze szczególnym okrucieństwem. Nieletni dopuszczają
się   również   cięższych   przestępstw,   są   m.in.   sprawcami   gwałtów.   Liczba   zgwałceń
dokonanych przez osoby nieletnie jest bardzo zmienna. W latach 1990 – 2005 mieściła się
ona w granicach od 100 do 200 tych czynów rocznie. Dwukrotnie – w roku 1997 i 2003 –
liczba   zgwałceń   sięgała   prawie   250.   W   roku   ubiegłym   nieletni   popełnili   116   takich
przestępstw.   Niepokojącym   zjawiskiem   jest   coraz   młodszy   wiek   sprawców.   Udziałem
nieletnich stają się też często czyny najcięższe, czyli zabójstwa. Do roku 1999 liczba tych
czynów sięgała nawet 36, jednak trzy ostatnie lata przyniosły znaczny jej spadek: w ubiegłym
roku Policja zarejestrowała 11 zabójstw, których dopuścili się nieletni. Tendencja spadkowa
dotyczy też najcięższych czynów skierowanych przeciwko zdrowiu i życiu tzn. zgwałceń i
zabójstw. Na stałym poziomie utrzymuje się natomiast liczba przestępstw polegających na
udziale w bójce i pobiciu oraz powodujących uszczerbek na zdrowiu. Znaczny procent tych
czynów, a także czynów przeciwko mieniu ma miejsce w szkołach, internatach i ośrodkach
wychowawczych.   Niewielki   jest   udział   nieletnich   w   przestępstwach   skarbowych,
gospodarczych, drogowych czy oszustwach. Wynosi on około 1% ogółu wszystkich czynów
karalnych   w   poszczególnych   kategoriach.   Wśród   nieletnich   wzrasta   liczba   przestępstw
narkotykowych.   Najczęściej   polegają   one   na   posiadaniu,   udzielaniu   innym   osobom   bądź

nakłanianiu ich do użycia środków odurzających lub substancji psychotropowych. Analizując
wszystkie   statystyki   odnoszące   się   do   przestępczości   nieletnich   zauważyć   można   dwie
główne tendencje: obniżanie się dolnej  granicy wiekowej  sprawców przestępstw oraz ich
postępującą brutalizację. Wśród czynów karalnych dominowały 2011 rok: rozbój, kradzież i
wymuszenie rozbójnicze –47,4 % ogółu przestępstw stwierdzonych w tej kategorii kradzież
cudzej  rzeczykradzież   z  włamaniem  uszkodzenie   mienia  uszczerbek  na  zdrowiu   –  5  496
czynów, co stanowiło 33,4 % ogółu przestępstw stwierdzonych w tej kategorii udział w bójce
lub pobiciu Badanie empiryczne to staranne obserwacje obserwowalnych zachowań zdarzeń
czy zjawisk polegające na zbieraniu danych np. poprzez ankietowanie jeśli chodzi o struktury
i rozmiary przestępczości nieletnich (struktury, statystyki)

33.

         

 

 Uzasadnij   tezę:  Walkę   z   narkomanią   (prohibicja)   można   uznać   za   przegrana

zarówno przez USA jak i Polskę, jeśli się nie zgadzasz - wskaż kontrargumenty.

Problem narkomanii ma charakter interdyscyplinarny. Znajduje się on w polu zainteresowania
różnych służb, takich jak lecznictwo, oświata, pomoc społeczna, organy ścigania i wymiaru
sprawiedliwości,   media.   Każda   z   nich   styka   się   z   tym   zjawiskiem   od   innej   strony.   W
literaturze  można  spotkać  pojęcie  „wojny z  narkotykami”.  Pierwsze  użycie   tego  terminu 
(ang. War on Drugs) przypisuje się Richardowi Nixonowi prezydentowi USA w 1971 roku,
chociaż   kontynuował   on   politykę   prohibicyjną   trwającą   już   od   kilku   dekad.  Zdaniem
większości   osób   promujących   tę   politykę,   jest   ona   jedyną   słuszną   drogą   w   walce   z
negatywnymi skutkami zażywania narkotyków. Jej przeciwnicy powołują się zazwyczaj na jej
nieskuteczność, oraz rzadziej na ograniczenie ich wolności przez zabronienie im stosowania
części używek, głównie marihuany i haszyszu, oraz na dyskryminację kulturową w stosunku
do użytkowników legalnych używek (głównie alkoholu i papierosów).
Krytykę dotychczasowego modelu wojny z narkotykami wyraziła w swoim raporcie z 2011
roku Światowa Komisja ds. Polityki Narkotykowej, w której zasiadał m.in. Kofi Annan, były
sekretarz   generalny ONZ.   Oprócz   braku   sukcesów   w   redukcji   produkcji   i   spożycia
narkotyków na świecie, wskazywała na wytworzone przez niego rocznie dodatkowe 100 mld
USD kosztów w postaci zbrojnych konfliktów i wzrostu populacji więziennej

[1]

.

Długofalowym   celem   Planu   Strategicznego  Amerykańskiego   Biura   ds.   Narkotyków   jest
ograniczenie   zapotrzebowania   na   narkotyki,   dostępności   oraz   minimalizowanie   skutków
używania   nielegalnych   substancji   psychoaktywnych   w   Stanach   Zjednoczonych.  Strategia
określa też 31 zadań służących realizacji tych celów. 
Polski Krajowy Plan Przeciwdziałania Narkomanii jako cel określa  ograniczenie używania
narkotyków  oraz  związanych  z  tym  problemów.  Określa  ponadto  harmonogram realizacji
poszczególnych   aktywności   oraz   wskazuje   ministerstwa   i   podmioty   odpowiedzialne   za
podejmowanie określonych działań
Reasumując uważam, że programy wprowadzane przez władze państwa są nieskuteczne, gdyż
łatwo można zaobserwować tendencje społeczne zmierzające do legalizacji narkotyków, co w
przyszłości na pewno przełoży się na ich większą dostępność, a co za tym idzie istnieje
obawa, iż narkotyki staną się tak powszechnie dostępną używką jak alkohol czy papierosy.
Pogląd   taki   wyrażają   przede   wszystkim   ludzie   młodzi.   Ogromnym   problemem   obecnych
rozwiązań   są   także   koszty   jakie   rodzą,   które   niewspółmiernie   odnoszą   się   do   realizacji
założonych celów,.

34. Wpływ alkoholu na rodzaj przestępstw i odsetek sprawców, nadużywanie alkoholu a
przestępczość.

Jeśli chodzi o wpływ alkoholu na rodzaj przestępstw i odsetek sprawców, to dysponujemy
wyłącznie faktami dowodowymi, określającymi w dość nieostry sposób stopień   upojenia
alkoholowego. Na tej podstawie można określić procentowo odsetek podejrzanych, którzy pili
alkohol   tuż   przed   dokonaniem   czynu.   Wysoki   odsetek   sprawców   dotyczy   przestępstwa
zabójstwa,   znęcania   się   nad   członkami   rodziny  oraz   czynnej   napaści   na   funkcjonariusza,
natomiast niski odsetek dotyczy przestępstwa kradzieży i jej typów kwalifikowanych. Alkohol
uważany   jest   bardzo   często   za   substancję   znacznie   zwiększającą   prawdopodobieństwo
pojawienia się zachowań przestępczych u osób, znajdujących się pod jego wpływem. Wynika
to   przede   wszystkim   z   właściwości   farmakologicznych   alkoholu,   który   prowadzi   do
upośledzenia   całego   szeregu   wyższych   czynności   mózgu.  Alkohol   jest   traktowany   jako
czynnik   wyzwalający   zachowania   agresywne.   Zwłaszcza   w   stanie   głodu   alkoholowego
alkoholik  może postępować  w sposób nieodpowiedzialny i patologiczny.  Z tego  względu
można mówić o kryminogennym działaniu alkoholu. Z uwagi na to, że napój wyskokowy
powoduje osłabienie działania hamulców moralnych zwiększa się prawdopodobieństwo, że
dojdzie   do   popełnienia   przestępstwa   przez   osobę   będącą   pod   jego   wpływem.   Związek
alkoholu   z   przestępczością   może   być   rozpatrywany   w   kontekście:   1.   sytuacji,   w   której
sprawca znajduje się pod wpływem trunku w czasie popełnienia przestępstwa oraz 2. sytuacji,
w której popełnienie przestępstwa ma związek z tzw. problemem alkoholowym, chociaż w
czasie popełnienia przestępstwa sprawca nie znajdował się pod jego wpływem.

35.   Uzasadnij   wpływ   mediów   na   politykę   karną,   kryminalną   i   penitencjarną,
kształtowanie rygorystycznych postaw społecznych wobec prawa – słusznie?

Na   skutek   przekazywania   informacji   o   przestępczości   przez   media   deformacji   ulega
rzeczywisty obraz przestępczości:

a)przez przeinformowanie – zjawisko polegające na prezentowaniu przez media bardzo dużej
liczby   informacji   o   danym   znaczeniu;   może   to   powodować   fałszywą   kreację   fali
przestępczości

b)przez   niedoinformowanie   –   polega   na   nieprzekazywaniu   informacji   o   rzeczywistej
przestępczości

Kształtowanie opinii publicznej i postaw przez media ma spory wpływ na politykę głoszoną
przez partie polityczne odnośnie środków karnych, metod kryminalnych i penitencjarnych.

Niewątpliwie   negatywnym   zjawiskiem   będą   przedwczesne   medialne
osądzenia(stygmatyzacja), łamanie zasady domniemanie niewinności oraz łamanie prawa do
anonimowości, oraz stanowi zagrożenie niezawisłości sędziowskiej przez poddanie sędziego
presji społecznej.

Pomijanie   w   środkach   masowego   przekazu   informacji   z   zakresu   kontroli   zjawiska
przestępczości   przez   wymiar   sprawiedliwości   i   szeroko   pojęty   aparat   organów   ścigania
powoduje m.in. negatywne nastawienie społeczeństwa do tych organów co przekłada się na
słabą współpracę i mniejszą efektywność w zwalczaniu przestępstw. 

Media mogą dwojako wpływać na postawy społeczne wobec prawa, promując bezwzględne
przestrzegania   prawa(postawę   rygorystyczną;   niezmiennie   dominuje   w   Polsce)   lub

dopuszczające   łamanie   prawa   w   wyjątkowych   wypadkach(postawa   relatywistyczna).
Zauważa się wpływ mediów na punitywność(ostrość, represyjność,uznawanie iż tylko bardzo
surowe i dolegliwe środki szerzej ingerujące w swobodę jednostek spowodują zachowania
zgodne z normami społecznymi)na opinie wśród społeczeństwa. Po przeprowadzeniu badań
odkryto,   że   im   więcej   ciężkich   przestępstw   prezentowanych   jest   w   środkach   masowego
przekazu,   tym   opinia   publiczne   wyrażająca   punitywność   są   częstsze   i   ostrzejsze.
Równocześnie   obserwujemy   wpływ   mediów   na   politykę   kryminalną   poprzez   selektywne
prezentowanie  informacji,  które umacniania pewne tendencje, np. wyzwala  rygorystyczne
postawy wywołujące postulaty zaostrzania represji i pociągające za sobą negatywne skutki dla
polityki kryminalnej. 

Wpływy na deformację obrazu rzeczywistości w mediach ma:

-częstotliwość pojawiania się danej informacji bez uwzględniania statystyk

-koncentracja na roli policji i prokuratury

-selektywny dobór przestępstw

-opieranie się na niepewnych i cząstkowych danych

-kształtowanie opinii publicznej przez pokazywanie wypowiedzi „ekspertów” zorientowanych
na określone nurty polityczne

Politycy   pod   wpływem   presji   społecznej   i   chęci   pozyskania   elektoratu   kształtują
nieefektywną   politykę   karną,   kryminalną   i   penitencjarną   nowelizując   ustawy   i   m.in.
podwyższając kary.

Negatywny   wpływ   na   ww.   politykę   ma   także   wpływ   osób   i   organizacji   pozarządowych
promujących prawa człowieka dot. m.in. metod więziennictwa, a pomijając w głównej mierze
niezwykle   istotne   problemy   systemowe,   które   prowadzą   do   podwójnej   wiktymizacji   lub
karaniu osób, które nie powinny ponosić kary. 

36. Wiktymologia, jako nauka, zakres badań i jej znaczenie dla ograniczania skutków
przestępstw, a także zapobiegania przestępczości.

Wiktymologia  jest   nauka   zajmującą   się   ofiara   oraz   jej   rola,   w   tym   jak   doszło   do
przestępstwa, czyli rola ofiary w genezie przestępstwa. Nazwa tej nauki pochodzi od słowa
łac. „wiktyma” – ofiara oraz grec. „logos” – nauka.

Modus operandi – sposób działania

►►►Nauka o ofierze przestępczości pojawiła się jako wynik kryminologicznych analiz
dotyczących   przestępstwa   i   jego   sprawcy.   Pierwotne   badania   nad   przestępczością
przyjmowały za prawidłowość to, że sprawca jest stroną aktywną przestępstwa, natomiast
ofiara pasywną.

Rozważania badań kryminalistycznych dały podstawę do pytania:

 Czy zawsze ofiara jest strona pasywną przestępstwa?

Dało to początek naukowym badaniom problematyki roli ofiary w genezie przestępstwa, która
stanowi podstawowy przedmiot zainteresowań wiktymologii.

Podstawowym przedmiotem badań wiktymologii jest:

1. rola ofiary w genezie przestępstwa

2. potencjał wiktymogenny ( osoba ciągle pada ofiarą )

3. typologia ofiar

4. kategorie zagrożeń

5. przeciwdziałania zagrożeń

6. prawa ofiar przestępstw

Na   gruncie  kryminologii  wyróżnia   się   wiele   koncepcji   podziału  wiktymologii;   do
podstawowych należą:

1. Wiktymologia ogólna

2. Nowa wiktymologia

3. Wiktymologia, jako nauka o cierpiącym człowieku

4. Wiktymologia kryminalna

W   literaturze   przedmiotu   „   Nowa   wiktymologia”   oraz   „   Wiktymologia”   jako   nauka   o
cierpiącym   człowieku   bywa   zbiorczo   nazywana  „   Wiktymologią   pogwałceń”.  Bengamin
Meldenson ujmuje wiktymologię jako samodzielną dyscyplinę naukową, która zajmuje się
ofiarami niezależnie od źródeł ich pokrzywdzenia, tzn. obejmuje zarówno ofiary działań sił
przyrody jak i działań ludzkich.

Nowa wiktymologia

Jest koncepcją znaczenie węższą przedmiotowo, gdyż jako źródło pokrzywdzenia przyjmuje

jedynie   działanie   człowieka.   (   Autor   tej   koncepcji   Robert   Elias,   uważany   jest...).
 Wiktymologia   powinna   zajmować   się   ofiarami   pogwałceń praw   człowieka oraz   ofiarami
przestępstw. 

Przedmiotem badań wiktymologii  jako nauki o cierpiącym człowieku są osoby zagrożone,
pokrzywdzone   lub   unicestwione   przez   działanie   lub   zaniechanie   człowieka,   strukturę   lub
organizację wytworzoną przez niego. ( Koncepcja ta powstała w latach 80-tych XX w., a
twórca był Znovimir Separowič ).

Wiktymologia   kryminalna  stanowi   najwęższą   koncepcję   wiktymologii,   ujmując   ja   jako
subdyscyplinę kryminologii.

Przedmiotem   badań  są   jedynie   przestępstwa.   Pozwala   to   na   dokładniejsze   wyjaśnienie
zjawiska przestępczości i jest koncepcją uznawaną za priorytetowa ( Hans von Henting)

Większość   współczesnych   kryminologów   preferuje   koncepcje   wiktymologii   kryminalnej,
która   zorientowana   na   osobę   przestępstwa,   wiktymizację   oraz   system wymiaru
sprawiedliwości, pozwala na pełniejsze wyjaśnienie fenomenu przestępczości oraz społecznej
reakcji na nią. 

Ofiara - Są 2 koncepcje wyjaśniające to pojęcie:

1. odnosi się do osób, które poświęcają swoje dobra, cenione wartości, dążenia, a nawet życie
jakiemuś   ogólnospołecznemu   celowi.   Owe   poświęcenie   może   być   wyrazem   lojalności   ,
wierności   i   przywiązania.   Ofiary   takie   zwykle   wyróżniają   się   w   swojej   społeczności
pozytywnymi cechami.

Reprezentują wartości wysoko cenione, a ich poświęcenie nierzadko traktowane jest jako
pewnego rodzaju świętość, wzór osobowy.

2. znaczenie pojęcia ofiary odnoszone jest do osób pokrzywdzonych , np. w wyniku działań
zbrodniczych innych ludzi lub niekorzystnego zbiegu okoliczności.

Ofiara przestępstwa

 sensu stricte

Jest to konkretny człowiek ponoszący szkodę, doznający nie uzasadnioną szkodę lub

cierpienie w wyniku popełnionego przestępstwa.

 sensu largo

Jednostka oraz grupa lub instytucja pokrzywdzona lub poszkodowane

 sensu largissimo

Jednostka, instytucja, porządek prawny lub moralny, zagrożony, poszkodowany lub

zniszczony przez czy karalny.

Art. 49 k.p.k. – stanowi, iż pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której

dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.

Zasadniczym celem wiktymologii jest, więc wypracowanie mechanizmów powstrzymujących
i   eliminujących   wszelkie   zagrożenia.   Podstawową   metodą   działania   jest   prognoza   oparta

naprzewidywaniu mogącego nastąpić wydarzenia i zapobiegnięcie temu wydarzeniu [8]

    . Jest

to  analiza  i  uruchomienie  mechanizmów  przeciwdziałania,  które  muszą  być   włączone  do
ogólnych środków prewencji zjawisk patologii społecznej. Finalnym celem jest stworzenie
polityki antywiktymizacyjnej zarówno w mikro jak i makro skali. 

Podcelami wiktymologii jest:

1. stałe badania cech ofiary i ofiar które z uwagi na pewne wyróżniające je cechy stają

się bądź mogą się stać w konkretnym czasie i miejscu ofiarą przestępstwa,

1. stała i wszechstronna analiza wartości występujących w danym społeczeństwie. Jest to

poszukiwanie sposobów powstrzymywania od zachowań dewiacyjnych, które              
       w pewnym momencie prowadzą do konfliktów kulturowych i dewiacji,

1. badanie i analiza cech konkretnych grup społecznych mogących stać się ofiarami pod

względem   kondycji   biologicznej,   np.   płeć,   wiek,   sprawność   fizyczna;   kondycji
ekonomicznej   świadczącej   o   pewnym   standardzie   życia,   kondycji   kulturowej,   np.
światopogląd, ideologie, obyczaje,; kondycji społecznej, np. zamieszkiwanie                
        w określonych miejscach, utrzymywanie odpowiednich kontaktów, wykonywanie
określonych zawodów,

1. stałe   podnoszenie   świadomości   społeczeństwa   w   zakresie   istniejących   zagrożeń,

sposobów samoobrony ale także w zakresie umożliwienia pełnego powrotu ofiar do
społeczeństwa.

Praktyczne zadania wiktymologii sprowadzają się do tych, które każda nauka, choć                
                               w różnej formie, ma do spełnienia. Są to: diagnoza sytuacji, interpretacja
sytuacji, zapobieganie sytuacjom niepożądanym, propozycje tworzenia sytuacji pożądanych

37. Typologie i typy ofiar

a) Jako pierwszy próbę określenia cech, również osobowości, wspólnych ofiarom przestępstw
podjął H. von Hentig podnosząc fundamentalną kwestię: kto i dlaczego najczęściej staje się
ofiarą przestępstwa? Poddał analizie typów ofiar przestępstwa zabójstwa i wyróżnił:

1)Typ depresyjny  –osoby chorobliwie przygnębione, przygniecione życiem, o zwolnionej
aktywności psychicznej i ruchowej. 

2)Osoba żądna zysku –chęć zdobycia pieniędzy i niezwykłych korzyści zaślepia człowieka,
działając jak narkotyk i w ten sposób czyniąc go łatwą ofiarą dla sprawcy.

3)Osoba rozpustna, motywowana żądzami zmysłowymi – podobnie są to cechy sprawcy,
jednakże np. ekshibicjonista może stać się ofiarą pobicia.

4)Osoba maltretująca najbliższych  –chodzi tu o jednostki, które potrafią się znęcać nad
własną rodziną, które nie są w stanie przewidzieć granicy, po przekroczeniu której zginąć
mogą z rąk swoich ofiar.

W   przypadku  ofiar   oszustwa  von   Hentig   wskazał,   że  oszustwo  jest   przestępstwem
ekonomicznym, wymagającym co do zasady współpracy pomiędzy kontrahentami. Sprawca
wymyśla   i   proponuje   ofierze   nieprzeciętny   interes   do   zrobienia.   Niezwykłe   zyski,   łatwe
bogactwo – to opozycja skłaniającej do pracy uczciwości. Ze zbioru ofiar wyłączone zostają
osoby „ekonomicznie uczciwe”.

Z   rozważań   von   Hentiga   można   wyróżnić   typ,   który   można   by   nazwać  typem   ofiary
„podwójnej” tzn. ofiary własnego, w świetle społecznych norm wnętrza i równocześnie ofiar
tych, którzy na odchyleniach od normy żerują.

Von Hentig odkrył także, że ile ofiar, tyle też stosunków są sprawcy i samego czynu i typ
depresyjny poszerzył się i otrzymał następujące warianty:
-ospały, bierny, letargiczny,
-submisyjny, akceptujący, bezwolny,
-współdziałający, współpracujący,
-generujący zbrodnię prowokacją, namową, demonstracją.

b) Psychoanalityk H. Ellenberger
w stosunku d ofiar używał określenia latentny. Ustanowił:
-klasę jednostek o skłonnościach masochistycznych,
-klasę zniechęconych do zycia, cierpiących na tzw. spleen,
-klasę wykazujących tzw. syndrom Abla.
Syndrom Abla – to obraz człowieka, dźwigającego ciężar własnych sukcesów. Nie ma przy
tym on dość siły, aby znieść nieustanne uśmiechy losu, serię powodzeń i to wszystko wobec
niepowodzeń innych ludzi. To jednostka psychicznie załamana toczącym się kołem fortuny.
O   ile   odchylenia   masochistyczne   i   depresyjne   mogą   być   w   wyniku   pewnych   zmian
społecznych   reprezentowane   w   znacznych   liczbowo   populacjach,   o   tyle   liczba
przygnębionych bogactwem z samej definicji musi być znikoma. Dla całej reszty trzeba było
powołać inne kryteria, takie jak wiek, płeć, rodzaj pracy zawodowej, zaburzenia psychiczne,
status   społeczny.  „Urodzoną   ofiarę”   i   „ofiarę   recydywistę”  nazwał   H.   Ellenberger
predyspozycjami   generalnymi  (ogólnymi),   a   przytoczoną  resztę,  predyspozycjami
specjalnymi.

c) L.Lernell

posługiwał się pojęciem „predestynacji wiktymologicznej”.

-  osoba predestynowana czynnie  to jednostka, która coś czyni, aby stać się ofiarą – np.
angażowanie się w bójce, lekkomyślność, niedbalstwo, 

- osoba predestynowana biernie to jednostka przez niejako sam fakt swojego istnienia.

Wyróżnianiu   odmian   predestynacji   towarzyszy  podział   czynników   warunkujących   tę
podatność. L.Lernell wyróżnił:

- czynniki indywidualne np. wiek, płeć, cechy psychiczne, cechy osobowości,
- czynniki społeczne.

d) E.A. Fattah

wprowadził klasyfikację ofiar, opartą na wiązkach ze sprawcą przestępstwa.

Wyróżnił on mianowicie 5 klas ofiar:
1)  non participating  – ofiary, które cechuje brak udziału w genezie przestępstwa oraz które
manifestują   negatywną   postawę   wobec   przestępstwa   i   aktywnie   przeciwstawiają   się
napastnikowi.
2)  latent or predisposed  – ofiarą latentną E.A. Fattah nazywa jednostkę, która ma w sobie
jakieś cechy szczególne, predyspozycje które decydują o tym, że to właśnie ona, a nie kto
inny,   staje   się   obiektem   przestępnego   zamachu.   E.A.   Fattah   wyróżnia  3   źródła   takiej
podatności:
● biofizjologia kandydata – wiek, płeć, kondycja psychiczna, jasność umysłu, etc.
● warunki społeczne – zawód wyuczony i wykonywany, status społeczny, warunki bytu i
życia,
● moralne i psychiczne
3)  provocating  –  jednostki,  które   same  namawiają  do  przestępstwa,   swoim  zachowaniem
prowokują jego popełnienie, godzą się na jego popełnienie,
4)  participating  – ofiary, które nie przeciwstawiają się napaści, które nie podejmują ibrony,
które nie uczestniczą w walce z przestępcą.
5) False – ofary fałszywe. Chodzi tu o jednostki:
● którym wydaje się, że padły ofiarą przestępstwa, 
● które fałszywie oświadczają, że padly ofiarą przestępstwa,
● które stały się ofiarami w wyniku własnego niedbalstwa czy lekkomyślności,
● które sprawiają jedynie wrażenie, że padły ofiarą przestępstwa.

e)  Benjamin Mendelsohn 

1) Ofiara niewinna – (np. oczekujący na przystanku samochodowym)
2) Ofiara własnej ignorancji – np. osoby przebywające w niebezpiecznych miejscach
3) Ofiara winna w takim stopniu jak sprawca 
4) Ofiara bardziej winna niż sprawca – np. awanturnik na dyskotece
5) Ofiara wyłącznie winna przestępstwa – np. pirat drogowy

f) Typy ofiar wg. Stephena Schafera
1) osoby, które nie  pozostają w żadnym  związku  ze  sprawcą, a sprawca wykorzystue
jedynie okazję,
2)   osoby,   które   ze   sprawcą   łączą   stosunki   współuzależnienia  np.   rodzinne   (przemoc
domowa)
3) osoby prowokujące, które swoim ubiorem, zachowaniem, niefrasobliwością przyczyniają
się do przestępstwa,
4) ofiary przyspieszające, często inicjatorzy zdarzeń przestępczych
5) osoby słabe biologicznie z uwagi na wiek, płeć, zdrowie
6) ofiary słabe społecznie, które traktowane są jako mniej wartościowe 
7)   ofiary   samowiktymizacji  –   osoby,   które   uprzednio   były   sprawcami   przestępstwa   i
doświadczają naznaczenia: także osoby naiwne, żądne łastwych zysków)
8) ofiary polityczne – cierpią z rąk oponentów politycznych

37. Typologie i typy ofiar

a) Jako pierwszy próbę określenia cech, również osobowości, wspólnych ofiarom przestępstw
podjął H. von Hentig podnosząc fundamentalną kwestię: kto i dlaczego najczęściej staje się
ofiarą przestępstwa? Poddał analizie typów ofiar przestępstwa zabójstwa i wyróżnił:

1)Typ depresyjny  –osoby chorobliwie przygnębione, przygniecione życiem, o zwolnionej
aktywności psychicznej i ruchowej. 

2)Osoba żądna zysku –chęć zdobycia pieniędzy i niezwykłych korzyści zaślepia człowieka,
działając jak narkotyk i w ten sposób czyniąc go łatwą ofiarą dla sprawcy.

3)Osoba rozpustna, motywowana żądzami zmysłowymi – podobnie są to cechy sprawcy,
jednakże np. ekshibicjonista może stać się ofiarą pobicia.

4)Osoba maltretująca najbliższych  –chodzi tu o jednostki, które potrafią się znęcać nad
własną rodziną, które nie są w stanie przewidzieć granicy, po przekroczeniu której zginąć
mogą z rąk swoich ofiar.

W   przypadku  ofiar   oszustwa  von   Hentig   wskazał,   że  oszustwo  jest   przestępstwem
ekonomicznym, wymagającym co do zasady współpracy pomiędzy kontrahentami. Sprawca
wymyśla   i   proponuje   ofierze   nieprzeciętny   interes   do   zrobienia.   Niezwykłe   zyski,   łatwe
bogactwo – to opozycja skłaniającej do pracy uczciwości. Ze zbioru ofiar wyłączone zostają
osoby „ekonomicznie uczciwe”.

Z   rozważań   von   Hentiga   można   wyróżnić   typ,   który   można   by   nazwać  typem   ofiary
„podwójnej” tzn. ofiary własnego, w świetle społecznych norm wnętrza i równocześnie ofiar
tych, którzy na odchyleniach od normy żerują.

Von Hentig odkrył także, że ile ofiar, tyle też stosunków są sprawcy i samego czynu i typ
depresyjny poszerzył się i otrzymał następujące warianty:
-ospały, bierny, letargiczny,
-submisyjny, akceptujący, bezwolny,
-współdziałający, współpracujący,
-generujący zbrodnię prowokacją, namową, demonstracją.

b) Psychoanalityk H. Ellenberger
w stosunku d ofiar używał określenia latentny. Ustanowił:
-klasę jednostek o skłonnościach masochistycznych,
-klasę zniechęconych do zycia, cierpiących na tzw. spleen,
-klasę wykazujących tzw. syndrom Abla.
Syndrom Abla – to obraz człowieka, dźwigającego ciężar własnych sukcesów. Nie ma przy
tym on dość siły, aby znieść nieustanne uśmiechy losu, serię powodzeń i to wszystko wobec
niepowodzeń innych ludzi. To jednostka psychicznie załamana toczącym się kołem fortuny.

O   ile   odchylenia   masochistyczne   i   depresyjne   mogą   być   w   wyniku   pewnych   zmian
społecznych   reprezentowane   w   znacznych   liczbowo   populacjach,   o   tyle   liczba
przygnębionych bogactwem z samej definicji musi być znikoma. Dla całej reszty trzeba było
powołać inne kryteria, takie jak wiek, płeć, rodzaj pracy zawodowej, zaburzenia psychiczne,
status   społeczny.  „Urodzoną   ofiarę”   i   „ofiarę   recydywistę”  nazwał   H.   Ellenberger

predyspozycjami   generalnymi  (ogólnymi),   a   przytoczoną  resztę,  predyspozycjami
specjalnymi.

c) L.Lernell

posługiwał się pojęciem „predestynacji wiktymologicznej”.

-  osoba predestynowana czynnie  to jednostka, która coś czyni, aby stać się ofiarą – np.
angażowanie się w bójce, lekkomyślność, niedbalstwo, 

- osoba predestynowana biernie to jednostka przez niejako sam fakt swojego istnienia.

Wyróżnianiu   odmian   predestynacji   towarzyszy  podział   czynników   warunkujących   tę
podatność. L.Lernell wyróżnił:

- czynniki indywidualne np. wiek, płeć, cechy psychiczne, cechy osobowości,
- czynniki społeczne.

 d) E.A. Fattah 

wprowadził klasyfikację ofiar, opartą na wiązkach ze sprawcą przestępstwa.

Wyróżnił on mianowicie 5 klas ofiar:
1)  non participating  – ofiary, które cechuje brak udziału w genezie przestępstwa oraz które
manifestują   negatywną   postawę   wobec   przestępstwa   i   aktywnie   przeciwstawiają   się
napastnikowi.
2)  latent or predisposed  – ofiarą latentną E.A. Fattah nazywa jednostkę, która ma w sobie
jakieś cechy szczególne, predyspozycje które decydują o tym, że to właśnie ona, a nie kto
inny,   staje   się   obiektem   przestępnego   zamachu.   E.A.   Fattah   wyróżnia  3   źródła   takiej
podatności:
● biofizjologia kandydata – wiek, płeć, kondycja psychiczna, jasność umysłu, etc.
● warunki społeczne – zawód wyuczony i wykonywany, status społeczny, warunki bytu i
życia,
● moralne i psychiczne
3)  provocating  –  jednostki,  które   same  namawiają  do  przestępstwa,   swoim  zachowaniem
prowokują jego popełnienie, godzą się na jego popełnienie,
4)  participating  – ofiary, które nie przeciwstawiają się napaści, które nie podejmują ibrony,
które nie uczestniczą w walce z przestępcą.
5) False – ofary fałszywe. Chodzi tu o jednostki:
● którym wydaje się, że padły ofiarą przestępstwa, 
● które fałszywie oświadczają, że padly ofiarą przestępstwa,
● które stały się ofiarami w wyniku własnego niedbalstwa czy lekkomyślności,
● które sprawiają jedynie wrażenie, że padły ofiarą przestępstwa.

e)  Benjamin Mendelsohn 

1) Ofiara niewinna – (np. oczekujący na przystanku samochodowym)
2) Ofiara własnej ignorancji – np. osoby przebywające w niebezpiecznych miejscach
3) Ofiara winna w takim stopniu jak sprawca 
4) Ofiara bardziej winna niż sprawca – np. awanturnik na dyskotece

5) Ofiara wyłącznie winna przestępstwa – np. pirat drogowy

f) Typy ofiar wg. Stephena Schafera
1) osoby, które nie  pozostają w żadnym  związku  ze  sprawcą, a sprawca wykorzystue
jedynie okazję,
2)   osoby,   które   ze   sprawcą   łączą   stosunki   współuzależnienia  np.   rodzinne   (przemoc
domowa)
3) osoby prowokujące, które swoim ubiorem, zachowaniem, niefrasobliwością przyczyniają
się do przestępstwa,
4) ofiary przyspieszające, często inicjatorzy zdarzeń przestępczych
5) osoby słabe biologicznie z uwagi na wiek, płeć, zdrowie
6) ofiary słabe społecznie, które traktowane są jako mniej wartościowe 
7)   ofiary   samowiktymizacji  –   osoby,   które   uprzednio   były   sprawcami   przestępstwa   i
doświadczają naznaczenia: także osoby naiwne, żądne łastwych zysków)
8) ofiary polityczne – cierpią z rąk oponentów politycznych

38.   Problem   przyczynienia   się   ofiary   do   przestępstwa   w   poglądach   wiktymologów   i
prawie karnym.

Najwięcej uwagi poświęcili problemowi aktywnej roli ofiary w przestępstwie kryminolodzy
zajmujący   się   problematyką   zabójstwa.   Wiktymolodzy   nowe   pojęcia   dotyczące   tej
problematyki.  W   wiktymologii   pojęcie   "przyczynienia   się"   ujmuje   się   jako   niezawinione
zachowanie ofiary, która swoim zachowaniem zwiększa ryzyko tego, że stanie się ofiarą.

 Jednym z nich jest pojęcie zabójstwa zainicjowanego, przyspieszonego, przez ofiarę

(victim-precipitated homicide). Pojęcie te oznacza sytuację, gdy ofiara pierwsza używa siły
fizycznej w stosunku do późniejszego sprawcy, pokazuje lub korzysta z broni, albo w inny
podobny sposób agresywnie rozpoczyna zdarzenie, kończące się jej zabójstwem. Można je
rozumieć jako jedną z form zabójstwa sprowokowanego przez ofiarę i jako mieszczące się
w szerokim zakresie nazwy prowokacja.

 Istnieją wypadki, w których role sprawcy i ofiary są jakby odwrócone, gdyż z punktu

widzenia całego ciągu przyczyn, które doprowadziły do zabójstwa, na ofierze ciąży funkcja
głównej determinanty przyczynowej tragicznego zdarzenia. 

Również   w   przypadkach   zgwałcenia   kryminolodzy   używali   pojęcia  przestępstwa

przyspieszonego przez ofiarę, definiując je jednak inaczej niż przy zabójstwach. Sytuacja ta
występowała, gdy w danych okolicznościach zachowanie się ofiary było interpretowane przez
agresora albo jako zachęta do odbycia stosunku seksualnego, albo jako znak, że stosunek taki
będzie   możliwy,   jeżeli   sprawca   nie   zaniecha   usiłowania.   Możemy   wywnioskować,   iż
przestępstwo   przyspieszone   przez   ofiarę   zachodzi,   gdy   działanie   sprawcy   stanowiące
przestępstwo,   jest   zainicjowane   i   bezpośrednio   związane   z   działaniem   (fizycznym   lub
werbalnym, świadomym lub nie) ze strony ofiary. Sprawca odbiera zachowanie się ofiary
jako czynnik ułatwiający popełnienie przestępstwa. Ofiara wyzwala działanie sprawcy, jakby
za pomocą „języka spustowego”.

B. Hołyst badając sprawy o zabójstwa doszedł on do wniosku, że często wyłania się tu

zagadnienie  quasi-winy w postępowaniu ofiary. O winie w wiktymologii można mówić
wówczas, gdy w zachowaniu się ofiary odnajdujemy te elementy, które przyczyniają się do
powzięcia zamiaru przestępnego i jego realizacji. W wypadkach zawinionego postępowania
ofiary   najpoważniejszą   ich   grupę   stanowi  prowokacja.   Inną   postacią   zawinionego
postępowania ofiary jest jej nieostrożność. Istota prowokacji - zdaniem Hołysta - podobnie

jak winy, odbiega treścią i zakresem od pojęcia ugruntowanego doktrynie prawa karnego i
przyjętego   w   praktyce   sądów.   Wiktymologia,   dążąc   do   wrycia   związku   przyczynowego
między zachowaniem się ofiary   a czynem sprawcy, musi nadać pojęciu prowokacji sens
znacznie szerszy, wyrażający się w ujawnieniu przyczyny wyzwalającej konkretne działanie.
Przy  tym   jest   rzeczą   obojętną,   czy   skutki   określonego   zachowania   się   były   objęte   sferą
świadomości ofiary, czy też pozostawały poza jej intencją i przewidywaniami. Wiktymologia
nie może posługiwać się pojęciem prowokacji tylko w celu określenia takiego zachowania się
ofiary, które ma wyraźne zabarwienie pejoratywne. Szeroka interpretacja pojęcia prowokacji
jest   uzasadniona   również   względami   profilaktyki.   W   licznych   bowiem   sytuacjach,
modyfikując  swój sposób postępowania  ofiara mogłaby uniknąć niebezpieczeństwa utraty
życia. 

Inną niż prowokacja postacią zawinionego postępowania ofiary jest jej nieostrożność.

Cechuje   ją   zwykle   nieświadomość   ostatecznych   skutków   postępowania.   Nieostrożność
incydentalna występuje wówczas, gdy ofiara jednorazowo i przypadkowo stwarza sytuację
niebezpieczną   dla   swojego   życia.   Nieostrożność   trwała   polega   na   sprowadzeniu
niebezpieczeństwa przez stałe utrzymywanie kontaktów z niebezpiecznym środowiskiem.

Często   jednak   o   wyborze   ofiary   decydują   czynniki   niezależne   od   aktualnego   jej

postępowania, ponieważ stan zagrożenia wynika bądź  z faktu, że pewna kategoria osób staje
się   dla   sprawcy   uciążliwa   lub   niewygodna,   bądź   z   warunków   pracy   ofiary,   bądź   też   ze
specyficznej sytuacji (ofiara przypadkowa). W tych wypadkach ofiary nie ponosi żadnej winy
za skutki działania przestępczego. 

Wiadomo, że od lat w wielu krajach działają systemy publicznych odszkodowań dla

ofiar przestępstw.   W większości z nich nie mają prawa do odszkodowania te ofiary, które
sprowokowały   przestępstwo   lub   w   inny   sposób   aktywnie   przyczyniły   się   do   niego.   Już
choćby z tego względu dokładne rozpoznanie i określenie, na czym polegać może rola ofiary
w   przestępstwie,   powinno   stać   się   jednym   z   najpilniejszych   i   najważniejszych   zadań
współczesnej wiktymologii.

39. Ofiara przestępstwa w polskim prawie karnym materialnym i procesowym.

Za ofiarę przestępstwa zostaje uznany pokrzywdzony na skutek czynu, z którym ustawa karna
wiąże sankcję karną. Na przykład, jeśli doznał obrażeń lub jego majątek został uszczuplony
na   skutek   zniszczeń   lub   kradzieży.   Pokrzywdzony   ma   prawo   złożenia   zawiadomienia
przestępstwie   w   formie   ustnej   lub   pisemnej,   także   za   pośrednictwem   osoby   trzeciej   na
najbliższym   posterunku   policji   w   prokuraturze   lub   pod   numerem   alarmowym   112.   W
przypadku   przestępstw   ściganych   na   wniosek   musi   złożyć   wniosek   o   ściganie.   Policja   i
prokuratura są zobowiązane przesłać formalną informację na temat podjęcia lub odmowy
podjęcia   postępowania   przygotowawczego,   natomiast   informację   o   etapie   postępowania
pokrzywdzony   może   uzyskać   osobiście   na   komisariacie.  W  przypadku   odmowy  podjęcia
postępowania może odwołać się do sądu. W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony
może domagać się dostępu do akt, uczestniczyć w czynnościach za zgodą prokuratora, żądać

zmiany prokuratora lub policjanta w przypadku wątpliwości co do ich bezstronności, zgłaszać
sugestie, dostarczać informacji i dowodów. Dzieci poniżej 15 roku życia są reprezentowane
przez rodziców lub opiekunów, biorących udział w przesłuchaniu dziecka. Dzieci, będące
ofiarą przestępstwa o charakterze kryminalnym lub seksualnym mogą zostać przesłuchane
tylko raz w obecności prokuratora oraz psychologa. Przesłuchanie jest rejestrowane celem
odtworzenia na rozprawie sądowej, co zwalnia dziecko z obowiązku obecności w sądzie.
Pokrzywdzony   ma   prawo   ubiegać   się   o   wyznaczenie   pełnomocnika   urzędu,   jeśli   nie   ma
pełnomocnika   z   wyboru   i   jest   w   stanie   wykazać,   że   nie   ma   dość   środków,   by   opłacić
pełnomocnika   bez   niekorzystnych   skutków   dla   siebie   i   rodziny.   W   czasie   postępowania
przygotowawczego   może   korzystać   z   opieki   medycznej   jeśli   posiada   odpowiednie
ubezpieczenie, gdy potrzebuje innej pomocy (np. wsparcia psychologa lub opieki społecznej)
a nie stać go na ich opłacenie, może je uzyskać na zasadach ogólnych od państwowych
instytucji opieki społecznej i zdrowotnej lub zwrócić się z wnioskiem o pomoc Fundacji
Pomocy   Ofiarom   Przestępstw   lub   innych   organizacji   pozarządowych.   Na   każdym   etapie
postępowania istnieje możliwość wzięcia udziału w mediacji, może zostać do niej zaproszony
lub   sam   wystąpić   z   wnioskiem   o   postępowanie   mediacyjne.   W   postępowaniu   sądowym
pokrzywdzony jest powiadamiany o dacie pierwszej rozprawy i do rozpoczęcia przewodu
musi złożyć stosowne oświadczenie jeśli chce występować w charakterze strony, a jeśli w
charakterze   oskarżyciela   posiłkowego   i   popierać   akt   oskarżenia   oświadczenie   składa   do
momentu odczytania aktu oskarżenia. W przypadku nieletnich rodzice, prokurator i policja
mogą wnioskować o przesłuchanie poza salą sądową. Treść zostanie zarejestrowana a rodzice,
opiekun   i   psycholog   uczestniczą   w   przesłuchaniu.   Pokrzywdzony   może   wystąpić   o
ustanowienie pełnomocnika z urzędu, jeśli nie jest reprezentowany przez adwokata a jego
dochody  nie   pozwalają   na   opłacenie   prawnika   nie   powodując   uszczerbku   w   niezbędnym
utrzymaniu jego i rodziny. Jeśli nie zgadza się z wyrokiem pierwszej instancji może się od
niego   odwołać,   a   od   orzeczeń   sądu   drugiej   instancji   przysługuje   mu   prawo   do
nadzwyczajnego   środka   odwoławczego   jakim   jest   kasacja.   Obcokrajowcy   w   RP   mogą
korzystać ze wszystkich praw przysługujących ofiarom przestępstw.

40. Wtórna wiktymizacja ofiary – pojęcie, i przeciwdziałanie

-   Wiktymizacja   wtórna   to    negatywne   przeżycia   ofiary   przestępstwa,   które   są  dalszym
następstwem   popełnionego   na   niej   czynu.  Jest   to   wszelkie   zło,   jakiego   doznaje   ofiara
przestępstwa   na   skutek   koniecznej  styczności   z   pracownikami   instytucji,   które   mają  jej
pomóc. Osoba oprócz cierpienia, które spowodował sprawca, może doznać także powtórnych
szkód i krzywd w wyniku reakcji społecznej. Na pierwszym miejscu należy  wymienić  tu
Policję. Wydawałoby się, że policjanci w żaden sposób nie mogą i nie wyrządzają krzywdy
ofierze. Materialnie i fizycznie nie, ale psychicznie owszem. Kontaktując się z policjantem,
ofiara oczekuje profesjonalnej pomocy, a często spotyka się z zachowaniami, które świadczą
o powtórnym zranieniu. Może to być  np. lekceważące traktowanie ofiary, deprecjonowanie
wagi dokonanego na niej przestępstwa, brak zainteresowania jej problemami. Policjant może
poprzez   swoje   niewerbalne   zachowania   doprowadzić  do   wiktymizowania   (np.   ironiczne
uśmiechanie   się,   spoglądanie   na   zegarek   czy   w   okno,   przeglądanie   dokumentacji   i
niezwracanie uwagi na rozmówcę). Czasami wystarczy, aby funkcjonariusz tworzył aluzję do
wyglądu i zachowania ofiary, tym samym usprawiedliwiając zachowanie sprawcy, aby ofiara
przestępstwa   poczuła   się  zraniona,   pozbawiona   pomocy   i   niezrozumiana.   Czynnikiem
sprzyjającym wiktymizacji może być  sytuacja, w której policjant zapewnia ofiarę  o swojej
dyskrecji, podczas gdy do jego pokoju drzwi są otwarte i inni interesanci mogą usłyszeć całą

rozmowę. Policja jest jedną z pierwszych instytucji, z którą będzie miała do czynienia ofiara.
Dlatego   tak   ważna   jest   wolność  od   wtórnej   wiktymizacji,   bo   osoba   rozczarowana   i
zniechęcona   nie   będzie   szukała   pomocy   na   zewnątrz,   co   w   rezultacie   doprowadzi   do
regresywnych   zmian   w   psychice   ofiary   (np.   zamykanie   się  w   sobie,   apatia,   pogorszenie
funkcjonowania   społecznego,   niechęć  do   podjęcia   próby  rozwiązania   swoich   problemów,
stany   lękowe).   Wiktymizacja   wtórna   może   także   skutkować  uaktywnieniem   się  stresu
pourazowego.   Skuteczność,   okazanie   zainteresowania   i   rzetelna   pomoc   ze   strony
funkcjonariusza sprzyjają  odzyskiwaniu stabilności emocjonalnej przez ofiarę. Im większa
pomoc i zaangażowanie policjanta, tym większa gwarancja, że ofiara będzie skłonna szukać
profesjonalnej   pomocy.   Pomoc   taka   pozwoli   jej   na   uporanie   się  ze   skutkami   przeżytego
przestępstwa, które dotknęło wielu obszarów jej funkcjonowania. Zachowanie policjanta musi
iść  w kierunku udzielenia wsparcia emocjonalnego, zapewnienia poczucia bezpieczeństwa,
okazania   współczucia   i   poszanowania   godności   ofiary.   Wiktymizacja  wtórną  mogą  być
również osobiste doznania występujące u ofiary przestępstwa w następstwie wspomnień tych
trudnych   i   przykrych   chwil,   w   czasie,   kiedy   była   ona   ofiarą  (np.   nieuzasadniona   liczba
przesłuchań). Wtórne pokrzywdzenie może nastąpić w skutek reakcji najbliższego otoczenia,
w miejscu zamieszkania, pracy czy nauki. Takie reakcje otoczenia jak ciekawość, oburzenie
czy   potępienie   środowiska   może   wywołać   efekt   stygmatyzacji   co   może   utrudnić   powrót
ofiary do stanu sprzed popełnienia przestępstwa. Efekt może być wywołany przez media
poprzez przekazywanie informacji. Wtórna wiktymizacja w wielu przypadkach niesie za  sobą
o wiele większe rozgoryczenie i rozczarowanie niż wiktymizacja pierwotna. Wiktymizacja
wtórna jest zjawiskiem, które jest w dalszym ciągu niedoceniane w naszym kraju. W ciągu
ostatniego   okresu   pojawiły   się   jednak   opinie   oraz   inicjatywy,   które   podkreślają   wagę
zwalczania   lub   skutecznego   ograniczania   wiktymizacji   wtórnej.   Spośród   wielu   sposobów
stosowanych na świecie mających na celu wyeliminowanie jej skutków dla obywatela jednym
z najciekawszych jest mediacja. Jej pojawienie się w polskiej procedurze karnej jest związane
z poważna analizą pozytywnych skutków zawartych w idei tzw. sprawiedliwości naprawczej.
Jest ona przeciwstawna modelowi sprawiedliwości retrybutywnej (represyjnej), nastawionej
przede wszystkim na ukaranie sprawcy przestępstwa. Zalety mediacji:
- Pokrzywdzony jest podmiotem konfliktu, gospodarzem postępowania oraz
partnerem w rozmowie,
- Pokrzywdzony czuje się szanowany i nikt nie narusza poczucia jego godności;
jego godność, jako uczestnika mediacji zostaje uszanowana przez tzw. Aktywne słuchanie,
- Pokrzywdzony najlepiej rozumie jaką postać powinno przyjąć rozwiązanie jego
problemu,
-   Pokrzywdzony  może:   swobodnie   rozmawiać   o   konflikcie,   uzyskać   ważne   informacje   o
pobudkach   i   motywach,   jakimi   kierował   się   sprawca,   odreagować   emocje   wywołane
przestępstwem,   uświadomić   sprawcy   szkodę   i   rozmiar   krzywdy,   której   doznał,   poczuć
moralną i psychiczną satysfakcję z aktywnego udziału w mediacji, pozbyć się obaw i lęku
przed przestępczością w przyszłości,
-   Pokrzywdzony  może   decydować   o   satysfakcjonującej   go   formie   zadośćuczynienia   oraz
uzyskać zadośćuczynienie materialne i moralne
- A przede wszystkim pokrzywdzony jest chroniony przed wtórną wiktymizacją

41.

 POMIAR   WIKTYMIZACJI   W   POLSCE,   RODZAJE   BADAŃ,

WYKORZYSTYWANIE REZULTATŁW DO DZIAŁAŃ ZAPOBIEGAWCZYCH
Wiktymizacja-proces stawania się ofiarą, pokrzywdzenie, czyli doznanie krzywd i szkód w
wyniku jakiegoś zdarzenia, a także działania prowadzące do tego, że dana osoba staje się

ofiarą   przemocy.   Pokrzywdzenie   obejmować   może   szkody   materialne,   krzywdy   moralne,
zmiany w psychice. W ramach wiktymologii bada się rolę ofiary w genezie przestępstwa,
ustala czynniki decydujące o podatności wiktymizacyjnej i charakterystyki osób najbardziej
narażonych na stanie się ofiarą oraz poszukuje metod zapobiegania ewentualnej wiktymizacji,
a   także   możliwości   tworzenia   mechanizmów   kompensowania   pokrzywdzonym   szkód
wyrządzonych  przestępstwem.  Badania  pokazują,  że  każda  wiktymizacja  może  zwiększać
podatność   na   ponowne   stanie   się   ofiarą.   Zwraca   się   uwagę   na   ryzyko   wystąpienia
wiktymizacji   wtórnej,   kiedy   ofiara   przestępstwa   ponownie   doznaje   krzywdy   i   cierpienia
wskutek niewłaściwych procedur procesowych. Chodzi np. o wielokrotne przesłuchiwanie
ofiar przestępstw na tle seksualnym.
Pomiar wiktymizacji:
Do statystycznego opisu zjawiska wiktymizacji służą:

1. Ogólny wskaźnik wiktymizacji (odsetek ofiar przestępstw wśród ogółu badanych)
2. Wskaźnik   wiktymizacji   dla   poszczególnych   rodzajów   przestępstw   (odsetek   ofiar

przestępstwa danego rodzaju wśród ogółu badanych)

3. Wskaźnik wiktymizacji wielokrotnej dla poszczególnych rodzajów przestępstw (ofiary

– recydywiści danego rodzaju przestępstwa wśród ogółu badanych)

4. Ogólny współczynnik ryzyka wiktymizacji (liczba przestępstw przypadająca na 100

badanych osób)

5. Współczynnik ryzyka wiktymizacji dla poszczególnych rodzajów przestępstw (liczba

przestępstw danego rodzaju na 100 badanych osób)

CZYNNIKI   RYZYKA   WIKTYMOGENNEGO:Mowa   o   czynnikach,   które   sprzyjają
temu, że niektóre jednostki bądź ich grupy częściej stają się ofiarami

 Czynniki   przestrzenne   (urbanistyczno-architektoniczne;   rodzaj   zabudowy,

rozplanowanie jej  składników, oświetlenie lub jego brak, systemy kontroli form. i
nieformalnej)

 Czynniki sytuacyjne (związane ze zmiennymi społ.-demogr., a więc ze stylem życia

mieszkańców,   sposobem   ich   codziennego   funkcjonowania):   *odsłonięcie   celu
(widoczność,   dostępność);   *strzeżenie   celu   (zabezpieczenie);   *atrakcyjność
(materialna   lub   symboliczna);   *bliskość   [azylu]   –   dystans   pomiędzy   miejscem
występowania celu a obszarem zaludnienia dającym sprawcy „schronienie” 

 Czynniki   związane   z   charakterystyką   fizyczną,   psychiczną   (np.   upośledzeniem)   i

społeczną jednostki 

Przed przestępcami można chronić się w różny sposób. Każdy stara się
w ramach swoich możliwości bronić sam, biorąc pod uwagę doświadczenie życiowe i metody
osób   które   miały   do   czynienia   z   wiktymizacją.   Ludzie   stosują   metody   polegające   na
defensywnych zachowaniach: unikają określonych ludzi, miejsc, rezygnują z wychodzenia z
domu   w   określonych   porach.   Rzadziej   posługują   się   aktywnymi   metodami,   służącymi
ochronie   mieszkania   albo   siebie   samego.   Zaliczyć   tu   można   korzystanie   z   technicznych
środków   zabezpieczenia   mieszkania,   zaopatrzenie   się   w   broń,   gaz,   czy   jakieś   narzędzie
służące   samoobronie,   zakup   psa   itp.   Jeszcze   inna       strategia   opiera   się   na   działaniu
kolektywnym   osób  zagrożonych1.  Wreszcie  na  końcu  wymienić  należy  ochronę,  która  w
społecznej świadomości jest chyba najbardziej oczywista — ochrona ze
strony instytucji profesjonalnie do tego przygotowanych, takich jak prywatne firmy ochrony
osób i mienia, straże miejskie, a przede wszystkim -policja.

Aby   zapobiec   wtórnej   wiktymizacji   ofiar  przemocy   domowej,  powinny   zostać
zrealizowane następujące postulaty: 

1. Skuteczne działania policji i prokuratury, które zapewnią im bezpieczeństwo i spokój, aby
mogły odzyskać stabilność emocjonalną. 
2. Zapewnienie tymczasowego mieszkania i innego zabezpieczenia dla kobiet i dzieci, które
nie mogą  liczyć na wsparcie rodziny ani przyjaciół. 
3.   Zapewnienie   fachowej   pomocy   psychologicznej,   która   pomoże   kobietom   odzyskać
kontrolę   nad   ich   życiem,   zwiększy   ich   poziom   akceptacji   własnej   osoby,   zapewni
emocjonalne wsparcie i zrozumienie. 
4.   Fachowa   pomoc   prawna   przy   pisaniu   różnego   rodzaju   pism   oraz   podczas   rozpraw
sądowych. 
5. Wzmocnienie efektywnych działań sądów, które przy wydawaniu wyroków uwzględniać
będą   indywidualną   sytuację   danej   rodziny   i   będą   mieć   na   celu   przede   wszystkim   dobro
najsłabszych jej członków. 
6. Pomoc w odzyskaniu samodzielności finansowej, znalezieniu pracy. 
7.   Zorganizowanie   lokalnego   wsparcia   dla   poszkodowanej   rodziny,   która   może   zostać
ponownie zaatakowana przez agresora. 
8.   Udzielenie   wsparcia   emocjonalnego,   okazanie   współczucia   i   zrozumienia   oraz
poszanowanie   godności   ofiary  przemocy  przez   pracowników   instytucji   mających   na   celu
ochronę osób poszkodowanych.

42. Skutki wiktymizacji, potrzeby ofiar a prawa ofiar przestępstw

proces stawania się ofiarą, pokrzywdzenie, czyli doznanie krzywd i szkód w wyniku jakiegoś
zdarzenia, a także działania prowadzące do tego, że dana osoba staje się ofiarą przemocy.
Pokrzywdzenie obejmować może szkody materialne, krzywdy moralne, zmiany w psychice.
W   ramach   wiktymologii   bada   się   rolę   ofiary   w   genezie   przestępstwa,   ustala   czynniki
decydujące o podatności wiktymizacyjnej i charakterystyki osób najbardziej narażonych na
stanie   się   ofiarą   oraz   poszukuje   metod   zapobiegania   ewentualnej   wiktymizacji,   a   także
możliwości tworzenia mechanizmów kompensowania pokrzywdzonym szkód wyrządzonych
przestępstwem.   Badania   pokazują,   że   każda   wiktymizacja   może   zwiększać   podatność   na
ponowne stanie się ofiarą. Zwraca się uwagę na ryzyko wystąpienia wiktymizacji wtórnej,
kiedy ofiara przestępstwa ponownie doznaje krzywdy i cierpienia wskutek niewłaściwych
procedur procesowych. Chodzi np. o wielokrotne przesłuchiwanie ofiar przestępstw na tle
seksualnym.

Cykl przemocy - doświadczanie cyklicznych objawów 

zespołu stresu pourazowego

 u osób,

które przeżyły traumatyczne wydarzenia lub doświadczyły przemocy. Objawami tymi mogą
być:



koszmary senne

 poczucie grozy

 paraliż psychiczny



bezsenność

 stronienie od wspomnień i unikanie



hiperpobudzenie

Konsekwencja zespołu zaburzen stresu pourazowego jest proces stawania sie ofiara,
który nazywany jest wiktymizacja. Jest to pokrzywdzenie, czyli doznanie krzywd i szkód w
wyniku jakiegos zdarzenia, a tak_e działania prowadzace do tego, _e dana osoba staje sie
ofiara przemocy. Pokrzywdzenie takie obejmowac mo_e szkody materialne, krzywdy
moralne, zmiany w psychice. Wiktymizacja pierwotna to proces stwarzania sie ofiara w
wyniku popełnienia przestepstwa jego konsekwencja jest wyrzadzenie przez sprawce szkody
ofierze. Doznanie szkody podlega zazwyczaj subiektywnej ocenie, dlatego skutki
wiktymizacji ofiara odczuwa indywidualnie. Wiktymizacja degradujaco zmienia poczucie
to_samosci. Osoba pokrzywdzona traci podstawowe poczucie bezpieczenstwa, zaufanie do
siebie, zaczyn zle myslec o sobie.
Badania pokazuja, _e ka_da wiktymizacja mo_e zwiekszac podatnosc na ponowne
stanie sie ofiara. Zwraca sie uwage na ryzyko wystapienia wiktymizacji wtórnej, kiedy
ofiara przestepstwa ponownie doznaje krzywdy i cierpienia wskutek niewłasciwych procedur
procesowych. Chodzi np. o wielokrotne przesłuchiwanie ofiar przestepstw na tle seksualnym.
W przypadku wiktymizacji wtórnej osoba pokrzywdzona oprócz pokrzywdzenia
przestepstwem mo_e doznac powtórnie krzywd przez reakcje społeczenstwa na jej
pokrzywdzenie, jak niewiara w to, co pokrzywdzony mówi, pomniejszanie tragizmu
i znaczenia raniacych doswiadczen, jak równie_ obwinianie pokrzywdzonego lub naznaczanie
negatywnymi okresleniami. Wtórne pokrzywdzenie mo_e nastapic w skutek reakcji
najbli_szego otoczenia, w miejscu zamieszkania, pracy czy nauki. Takie reakcje otoczenia jak
ciekawosc, oburzenie czy potepienie srodowiska mo_e wywołac efekt stygmatyzacji co mo_e
utrudnic powrót ofiary do stanu przed popełnieniem przestepstwa. Równie_ organy scigania
i wymierzania sprawiedliwosci moga w sposób niezamierzony krzywdzic ofiare w sposób
wtórny. Efekt mo_e byc wywołany przez media poprzez przekazywanie informacji przez
media. Zdarza sie i_ ofiary o wiele bardziej odczuwaja skutki wiktymizacji wtórnej ni_
pierwotnej.
W ramach wiktymologii bada sie role ofiary w genezie przestepstwa, ustala czynniki
decydujace o podatnosci wiktymizacyjnej i charakterystyki osób najbardziej nara_onych na
stanie sie ofiara oraz poszukuje metod zapobiegania ewentualnej wiktymizacji, a tak_e
mo_liwosci tworzenia mechanizmów kompensowania pokrzywdzonym szkód wyrzadzonych
przestepstwem.

43. Czynniki ryzyka wiktymogennego w związku z wnioskami teorii kryminologicznych
O. Newmana, L. Cohena oraz biopsychospołecznymi

 Są to czynniki które sprzyjają temu, że niektóre osoby częściej niż inne ulegają wiktymizacji

czynniki przestrzenne  – ciasna zabudowa, nieoświetlone ulice, duże blokowiska. Bloki z
przechodnimi   piwnicami   i   wieloma   wyjściami.   Taka   architektura   sprawia,   że   osoby   tam
przebywające częściej niż inne ulegają wiktymizacji. Istotne  jest zatem takie planowanie, aby
możliwa była większa obserwacja terenu i ludzi;

czynniki sytuacyjne związane ze stylem życia jednostki – osoby bardziej aktywne częściej
stwarzają okazję do stania się ofiarą przestępstwa;

czynniki   związane   z   charakterystyką   fizyczną,   psychiczną   i   społeczną   jednostki   –
przyjmuje się, że potencjalny sprawca szuka potencjalnej ofiary. Wobec tego cechy fizyczne
(np. wiek, płeć), psychiczne, czy społeczne są związane z ryzykiem wiktymizacji. Badania
wskazują,   że   zwiększone   ryzyko   wiktymizacji   dotyczy   przede   wszystkim   ludzi   młodych,
zamożnych, mieszkających w miastach.

44.   Strach   społeczny   przed   przestępczością,   przyczyny   z   różnych   perspektyw
badawczych i ich wykorzystywanie., w przeciwdziałaniu przestępczości.

 Definicja:  strach przed przestępczością w obecnej doktrynie jest traktowany jako pewien

konglomerat   myśli   i   odczuć,   złożony   ze   składnika   afektywnego   (jest   nim   subiektywne
poczucie   bezpieczeństwa   lub   niebezpieczeństwa,   doświadczane   w  życiu   codziennym   oraz
strach przed wiktymizacją, dotyczący wszystkich możliwości stania się ofiarą przestępstwa),
kognitywnego   (jest   nim   ocena   rozwoju   przestępczości   oraz   prawdopodobieństwa
wiktymizacji) i konatywny, czyli behawioralny (jego wskaźnikiem są przedsiębrane przez
jednostkę środki ostrożności w celu zabezpieczenia się przed przestępstwem, tak obronne
typu instalacji dodatkowych zamków czy alarmów jak i uchylania się, polegające na unikaniu
pewnych miejsc, sytuacji czy kontaktów ocenianych jako niebezpieczne).

 Wyjaśnienie strachu przed przestępczością: jest on wyjaśniany z trzech perspektyw: 
o wiktymizacyjnej: wyjaśnia strach na płaszczyźnie indywidualnej, opierając się na założeniu,

że jest on rezultatem indywidualnych doświadczeń wiktymizacyjnych; powoduje to, że osoba
wiktymizowana   ujawnia   wyższy   poziom   strachu   przed   przestępczością   niż   osoba   bez
doświadczenia wiktymizacyjnego oraz że częściej stosuje środki ostrożności

o kontroli społecznej: wyjaśnia strach na płaszczyźnie małych społecznych, przyjmując, że jest

on konsekwencją rozpadu poczucia więzi i utraty nieformalnej kontroli społecznej; na jego
występowanie   mogą   mieć   wpływ   tak   realny   rozpad   więzi   spowodowany   dezorganizacją
społeczną,   jak   również   postrzeganie   zewnętrznych   objawów   nieporządków   jako   oznak
rozpadu

o problemu   społecznego:   wyjaśnia   strach   na   płaszczyźnie  dużych   struktur   społecznych,

zwracając uwagę na rolę środków masowego przekazu w kreowaniu problemów społecznych
i   wskazując,   że   strach   przed   przestępczością   może   być   konsekwencją   ich   działania;   ten
medialny obraz może służyć manipulacji nastrojami społecznymi
Budowane modele dla wyjaśniania strachu przed przestępczością są różne w zależności od
poziomu,   na   którym  jest  on   wyjaśniany.   Model   jednostkowy   jest   oparty   zazwyczaj   na
trójskładnikowej   koncepcji   strachu   przed   przestępczością   i   zawiera   zmienne   opisujące
indywidualną   charakterystykę   jednostki,   społeczne   położenie   (gęstość   zaludnienia,
segregacja,   poziom   przestępczości   itp.),   percepcję   dezorganizacji   społecznej   (przejawów
wandalizmu, alkoholizmu, narkomanii itp.), kognitywną ocenę (ryzyka, podatności, poziomu
przestępczości, pracy policji itp.), bezpośrednie i pośrednie doświadczenie z przestępczością
oraz   środki   ostrożności   zabezpieczające   przed   wiktymizacją.   Dane   dostarczane   przez   te
badania wskazują, że:
Cechy   społeczno-demograficzne  jednostki   są   istotne   dla   odczuwanego   poczucia
bezpieczeństwa,   strachu   przed   przestępczością,   oceny   rozwoju   przestępczości,   ryzyka
wiktymizacji oraz podejmowanych środków w celu zabezpieczenia się przed przestępczością:
mężczyźni, młodsi, z wyższym wykształceniem, stanu wolnego czują się bardziej bezpieczni;
kobiety, osoby starsze, z niższym poziomem wykształcenia, osoby zamężne czują się mniej
bezpiecznie; środki ostrożności częściej są podejmowane przez osoby młodsze niż starsze,
osoby   z   wyższym   niż   niższym   wykształceniem,   o   wyższym   statusie   społeczno-
ekonomicznym niż o niższym, zamężne niż wolne

Strach   przed   przestępczością   jest   związany  z   miejscem   funkcjonowania   jednostki:
odczuwanie zwiększonej obecności policji zwiększa poczucie bezpieczeństwa jednostki oraz
sposób postrzegania przestępczości w miejscu i poza miejscem zamieszkania; osoby, które
oceniają oświetlenie uliczne jako zbyt ciemne, posiadają więcej środków zabezpieczających i
odczuwają większy strach przed wiktymizacją niż osoby oceniające je jako wystarczająco
jasne;   osoby,   które   często   znajdują   się   w   miejscach   stwarzających   dogodne   warunki   dla
popełniania przestępstw, wzrost przestępczości w miejscu swego zamieszkania postrzegają
jako większy, a ryzyko wiktymizacji oceniają wyżej niż osoby, które czynią to rzadziej; ilość
środków zabezpieczających przed przestępczością rośnie wprost proporcjonalnie do gęstości
zaludnienia na danym terenie

o bezpośrednie   doświadczenie   wiktymizacyjne  ma   wpływ   na   prognozowanie   ryzyka

wiktymizacji: osoby z doświadczeniem wiktymizacyjnym częściej  ryzyko wiktymizacyjne
oceniają jako wyższe

o pośrednie   doświadczenie   wiktymizacyjne  może   wpływać   na   poczucie   bezpieczeństwa:

większa   ilość   informacji   o   przestępczości   oraz   o   jej   ofiarach   może   zmniejszać   poczucie
bezpieczeństwa

 Poziom strachu przed przestępczością w Polsce:  określenie go jest niezmiernie trudne, z

uwagi na brak całościowych badań dotyczących  tego problemu. W latach 90-tych CBOS
rozpoczął   monitoring  poczucia   zagrożenia   przestępczością   obywateli   według   kryteriów
poczucia bezpieczeństwa w skali kraju, miejsca zamieszkania oraz osobistego zagrożenia. Na
pytanie   o   bezpieczeństwo   kraju   jako   całości,   około   trzech   czwartych   respondentów   w
ostatnich latach odpowiedziało negatywnie; odwrotnie wypadły testy związane z   drugim
kryterium, przy czym w swoim miejscu zamieszkania najbezpieczniej czuli się mieszkańcy
wsi i małych miast, mniej bezpiecznie zaś dużych i największych miast. Obawa o możliwość
stania się ofiara natomiast występuje u dwóch trzecich obywateli, przy czym 15% odczuwa ją
w znacznym stopniu. W badaniach ogólnego poziomu lęku, obawa przed wiktymizacją wła-
sną lub kogoś z rodziny zajęła trzecie miejsce, po lęku o stan zdrowia i lęku przed obniżeniem
obecnego   poziomu   życia   rodziny.   Ponadto,   dwie   trzecie   obywateli   uznało   w   podobnym
badaniu, że   przestępczość w bardzo poważnym stopniu zagraża krajowi, stawiając ją na
pierwszym miejscu przed bezrobociem i rządami niekompetentnych osób.

45. Przyczyny przestępczości nieletnich po stronie rodziny i uzasadnienie teoretyczne.

Przestępczość   wśród   nieletnich   stanowi   poważny   problem   na   całym   świecie,   również   w
Polsce. Problem ten nasilił się po drugiej wojnie światowej, szczególnie w krajach wysoko
rozwiniętych. Jako główne czynniki, które miały wpływ na powstanie tego zjawiska można
było wskazać między innymi: dynamiczny rozwój cywilizacji, postęp techniczny oraz szybki
proces   urbanizacji.   Od   1990   roku   w   Polsce   zaczęto   odnotowywać   stały   wzrost   liczby
przestępstw   dokonywanych   przez   nieletnich,   jednakże   wskaźniki   przestępczość   wśród
polskich dzieci i młodzieży jest znacznie niższy niż wśród dorosłych. 
Według   prof.   B.   Hołysta   podstawowymi   bodźcami   determinującymi   przestępczość
wśród nieletnich są: 

 chęć zdobycia pieniędzy lub innych środków materialnych,

 zaimponowanie w środowisku,
 namowa znajomych, zwłaszcza członków grupy do której przynależy nieletni
 chęć przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych,
 powielanie wzorców i zachowań mających swoje źródło w domu rodzinnym,
 poczucie bezkarności w stosunku do czynów już popełnionych, 
 poszukiwanie akceptacji, w sytuacji, gdy brakuje mu jej w środowisku rodzinnym. 

Jednym   z   głównych   czynników   motywujących   młodzież   do   popełniania   czynów
karalnych   jest   podłoże   psychologiczne.   Jak   wskazuje   Monika   Semczuk   –   Sołek   okres
dojrzewania jest bardzo ważnym dla młodych ludzi etapem, gdyż jest to czas, w którym w
życiu dziecka zachodzą biologiczne, społeczne i psychologiczne zmiany. Mimo to, dorośli
bagatelizują problemy młodzieży, traktując je powierzchownie i nie przywiązując do nich
większej   uwagi.   Także   kolejnym   ze   znaczących   czynników   mających   wpływ   na   rozwój
dziecka jest pozbawienie go warunków niezbędnych do jego rozwoju. Tak jest w sytuacji
deprywacji opieki rodzicielskiej. Może ona przybierać różne formy: od braku zapewnienia
podstawowych warunków socjalnych do braku miłości i uwagi, w szczególności w przypadku
nieobecności jednego lub obojga rodziców. Autorka artykułu zwraca uwagę także na sytuację,
w   której   wiele   dzieci   pozbawionych   jest   normalnej   rodzicielskiej   opieki   w   okresie
niemowlęcym   i   wczesnego   dzieciństwa   wykazuje   niedostosowany   rozwój   osobowości,
co w przyszłości może doprowadzić do wystąpienia u nich psychopatologii. Dzieci wcześnie
osierocone w okresie adolescencji i w wieku dojrzałym przejawiają różnorodne zaburzenia o
charakterze neuropatycznym i psychopatycznym, jak również wykazują one większą postawę
aspołeczną.     Kolejnym   czynnikiem   wpływającym   na   przestępcze   zachowania   wśród
młodzieży   są   nadużycia   rodzicielskie   wobec   dzieci   o   charakterze   fizycznym,
jak  i  seksualnym,   co  może   prowadzić   do  rozwoju  tendencji   do  agresywności   fizycznej  i
werbalnej, jak również do skłonności agresywnych w dorosłym życiu (bardziej podatnym na
tego rodzaju agresywność są mężczyźni maltretowani w dzieciństwie). Wartym zwrócenia
uwagi jest także fakt dominującej roli matki w rodzinie. Skutki tego zjawiska są dwojakie: w
przypadku   dziewczynek   wpływają   one   na   nieśmiałość   i   zahamowanie,   natomiast   wśród
chłopców   mogą   wzbudzić   one   agresywność,   nadmierną   impulsywność,   jak   i   szczególną
wrogość   wobec   dziewcząt.   Postawa   odtrącająca   rodzica   sprzyja   kształtowaniu   się
u   dziecka   agresywności,   nieposłuszeństwa,   kłamstwa,   zahamowania   rozwoju   uczuć
społecznych   i   postaw   antyspołecznych.   Następnym   czynnikiem   wpływającym   na   wzrost
przestępczości   wśród   nieletnich   jest   alkoholizm   rodziców.   Dzieci   alkoholików   częściej
wagarują   i   nadużywają   różnych   substancji   chemicznych   oraz   są   bardziej   narażone   na
zaburzenia zachowania i przestępczość. 
46.  

 

 Jak można uzasadnić teoriami kryminologicznymi występujące masowe zakłócenia

porządku na sportowych imprezach.

Jak można uzasadnić teoriami kryminalistycznymi występujące masowe zakłócenia porządku 
na sportowych imprezach? Według ustawy z 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych 
masowa .Masowa impreza sportowa to impreza spełniająca wymogi masowej mająca na celu 
współzawodnictwo sportowe lub popularyzowanie kultury fizycznej. Należy nadmienić, iż 
gromadzenie i przetwarzanie informacji dotyczących bezpieczeństwa masowych imprez 
sportowych odbywa się w celu zapobiegania oraz zwalczania przestępstw i wykroczeń 
związanych z tymi imprezami. Niewątpliwie masowe zakłócenia na imprezach sportowych 
mogą być uzasadnione poprzez pewne teorie kryminologiczne. Naprzeciw wychodzą nam 
psychoanalityczne teorie zachowań agresywnych. Według Freuda siły napędowe działalności 
ludzkiej to nieświadome popędy i instynkty, które wytwarzają energię. Często kibice na 

stadionach sportowych zachowują się w sposób agresywny, gdyż kierują nimi emocje, 
wewnętrzna energia, której muszą dać upust. W wyjaśnieniu powyższego zagadnienia 
pomocna może być modyfikacja teorii Berkowitza. Według niej frustracja rodzi gniew, a on 
prowadzi do stanu gotowości do agresji. W miejscach, gdzie możemy spotkać wiele osób 
nietrudno o konflikt. Czasem jedno słowo, czy gest wystarczy, by wzbudzić stan frustracji, 
który w dalszym skutku pociąga za sobą agresję. Ponadto w wyjaśnieniu opisywanego 
problemu może być pomocna teoria Fromma nawiązująca do obronnych zachowań 
agresywnych. Kibice są często wulgarni i często bez powodu mogą atakować innych. Sama 
spotkałam się z taką sytuacją, kiedy fan jednej drużyny miał pretensje do przeciwnika tylko o 
to, że nosił szalik swojego ulubionego klubu. W rezultacie odpowiedzą na takie zaczepki 
mogą być zachowania i charakterze agresywnym. Podczas moich rozważań chciałabym 
zwrócić uwagę na teorie uczenia się zachowań przestępczych. Niektórzy widząc agresywne 
zachowania kibiców mogą je zaobserwować i zapamiętać. Osoby znajdujące się w podobnym 
środowisku, dla których kibic może być liderem mogą chcieć naśladować swojego mistrza, co
może doprowadzić do tego, że taka osoba będzie agresywna. Także może tutaj mieć znaczenie
teoria bezpiecznej przestrzeni. Brak odpowiednich zabezpieczeń może stanowić okazję do 
popełnienia przestępstw.

47. Opisz bezrobocie jako czynnik kryminogenny i wiktymizacyjny.

Czynniki   kryminogenne są   to   uwarunkowania   i   okoliczności   istotnie   skorelowane
z przestępczością   oraz  dewiacyjnymi zachowaniami   poszczególnych   osób,   a   związek   ten
będzie   mocno   udokumentowany   doświadczeniem   w   zakresie   spraw   ludzkiego   życia   lub
badaniem indywidualnych przypadków. Jednym z wielu zjawisk społecznych o znamionach
kryminogennych   jest   bezrobocie.   Brak   możliwości   podjęcia   pracy   może   być     źródłem
nasilenia zachowań społecznie niepożądanych o charakterze kryminogennym. Przymusowa
bezczynność i nieuregulowany tryb życia sprzyjają takim zaburzeniom jak apatia, załamania
nerwowe, bezsenność, alkoholizm, samobójstwa. Trudności w znalezieniu pracy i postępujące
wyczerpywanie   się   zasobów   finansowych   prowadzą   do   poczucia  nieprzydatności   dla
społeczeństwa, narastającej agresji i chorób wymagających pomocy lekarskiej lub leczenia
szpitalnego – zaburzeń snu, alkoholizmu, nikotynizmu i zażywania leków uspokajających.
Przestępstwa spowodowane bezrobociem  to głównie kradzieże, rozboje, pobicia, niszczenie
mienia.  Przy  dłuższym  okresie  pozostawania  bez  pracy  rozpoczyna  się  proces  destrukcji.
Wyraża się on brakiem kontaktu z kolegami, izolacją społeczną, brakiem zaufania do samego
siebie,   spadkiem   kondycji   intelektualnej   i zwiększonymi   trudnościami   znalezienia   nowej
pracy.   Stan wymuszonej bezczynności sprzyja powstawaniu konfliktowych sytuacji   oraz
rozpowszechniania   się   uzależnień,   kreuje   patologiczne   rodzaje   zachowań   a   w   rezultacie
odbija się to niekorzystnie na jakości życia społecznego. 

Wiktymizacja jest procesem stawania się ofiarą. Charakteryzuje się pokrzywdzeniem,

czyli doznaniem w wyniku jakiegoś zdarzenia, a także działaniem prowadzącym do tego, że
dana osoba staje się ofiarą przemocy. Pokrzywdzenie obejmować może szkody materialne,
krzywdy   moralne,   zmiany   w   psychice.   Osoba   bezrobotna   może   stać   się   ofiarą,   poprzez
popadanie w stany depresyjne a przez to sprawia wrażenie osoby bezsilnej i pojmowanej jako
łatwy cel przestępstwa.

48. Jakie tendencje w ciągu ostatnich 25 lat występują w obrazie przestępczości w 
Polsce. Gdzie leżą przyczyny zmian.



Statystyka przestępczości wykazuje od kilkudziesięciu lat tendencje spadkowe. Jest to

spowodowane polepszeniem się technik kryminalistycznych, wcześniejszą wykrywalnością
przestępstwa oraz powstaniem wyspecjalizowanych organów do ścigania przestępstwa. Mimo
to, iż spadają tendencje przestępcze dotyczące drobnych przestępstwa to jednak nasila się
profesjonalizacja i uzawodowienie sprawców w ramach przestępczości zorganizowanej.



Afery   gospodarcze   przysparzają   niezwykłych   wprost   dochodów   dla   przestępców   i

strata  państwa. Przykładowo,  w ramach  prowadzonych   od 1998  roku ponad  100 śledztw
dotyczących afery paliwowej, w których ujawniono przynajmniej  nieuczciwe 1263 firmy,
straty wynoszą ponad 10 miliardów złotych. Według danych statystycznych KGP ujawnione
straty, w wyniku przestępstw gospodarczych jako nielegalny obrót, łapówki i uszczuplenia
podatkowe wynosiły około 4 miliardy zł. rocznie. Ostatnie analizy kryminologów wskazują,
że ponoszenie skutków kosztów całej przestępczości w Polsce włącznie z kosztami ścigania i
utrzymania przestępców to 135miliardów złotych rocznie, co powoduje uszczuplenie ok. 15
% wszystkich dochodów budżetowych.



Dominują   więc   przestępstwa   kryminalne,   lecz   coraz   częściej   pojawiają   się

przestępstwa gospodarcze, skarbowe, korupcyjne,



Mapy przestępcze Polski pokazują, iż przestępczość rozwija się w wielkich miastach,

aglomeracjach – ludzie są tam bardziej anonimowi, jest dostęp do lepszego zasobu osób,
materiałów, możliwości,



Polskie Badanie Przestępczości przeprowadzone na zlecenie KGP w styczniu 2007,

2008, 2009, 2011 i 2012 roku. Polaków zapytano o ich poczucie bezpieczeństwa podczas
spacerów w swojej okolicy po zmroku. W 2007 roku 70,1% respondentów odpowiedziało, że
wychodząc po zmroku czują się bezpiecznie. Wskaźnik ten wzrastał w kolejnych latach i
wyniósł   80,2%   na   początku   2012   roku.   Jednocześnie   odsetek   osób,   które   nie   czuły   się
bezpiecznie, zmalał z poziomu 26,2% w roku 2007 do 16,7% na początku 2012,



Przestępczość narkotykowa – wykazuje tendencję wzrastającą szczególnie od 2008

roku gdyż w 2010 roku wszczęto 20 832 postępowań w sprawach narkotykowych, czyli o
2,8% więcej niż w analogicznym okresie roku ubiegłego. Liczba ujawnianych tego typu
czynów rośnie od 1999 roku, kiedy to w Polsce wszczęto 4.225 postępowań, czyli około 1/5
aktualnie wszczynanych postępowań. Skuteczność ścigania, czyli wykrywalność 
wynosi97,7% i jest nieznacznie wyższa (o 0,6%) aniżeli rok wcześniej. Przyczyna: wzorce 
zachodu, lekki styl życia, wpływ internetu.



Oceniając   skuteczność   Policji   w   miejscu   zamieszkania   respondentów   w   walce   z

przestępczością, w 2007 roku 56,3% badanych odpowiedziało, że Policja jest skuteczna. Na
początku roku 2012 odsetek ten wzrósł do 67,2%,



W badaniach PBP Polacy dobrze ocenili także pracę policjantów, którzy pełnią służbę

w okolicy ich miejsca zamieszkania. W ciągu pięciu lat odsetek osób, które uważają, że
policjanci pracują dobrze, wzrósł z 62,3% roku 2007 do 69,4% na początku roku 2012,



Rekordowy  spadek kradzieży samochodów – aż o 31 proc. co oznacza, że było ich

mniej o 11.220 • spadek kradzieży z włamaniem - o 20,4 proc było ich mniej o 36.181, spadek
kradzieży   cudzej   rzeczy   -   o   13,2   proc.   oznacza,   że   było   ich   mniej   o   34.431,spadek
przestępstw rozbójniczych - o 14,8 proc. co oznacza, że było ich mniej o 5.002, w tym spadek
rozbojów z użyciem broni lub niebezpiecznego narzędzia o 21,3 proc, co oznacza, że było ich
mniej o 674, spadek przestępstw zgwałcenia - o 5,1 proc. było ich mniej o 82,



Jeśli surowość sądów oceniać po liczbie więźniów, to ta rośnie. W 1997 r. mieliśmy

148,5 więźniów na 100 tys. mieszkańców, a w 2007 - 230,3. Najwięcej wyroków (57 proc.) to
wyroki do dwóch lat. Karę powyżej trzech lat odbywa 29 proc. skazanych.



Analizowane tu dane statystyczne są jedynie drobnym fragmentem efektów niezwykle

trudnej działalności Policji. W wielu kategoriach przestępstw dane statystyczne budzą wiele
wątpliwości. Jedną z takich dziedzin są przestępstwa w cyberprzestrzeni. Nie doszło jeszcze
do   określenia   pełnej   typologii   tego   typu   sprawców   przestępstw,   chociaż   istnieją   już
przyczynkarskie wyniki badań, w których haker myłby stać się wdzięcznym polem do badań
kryminologicznych,   kryminalistycznych,   psychologicznych   czy   nawet   medycznych35.
Kolejnym mankamentem jest brak badań osobopoznawczych, które mogłyby przyczynić się
do   powstania   takiej   typologii   oraz   ustalić   czynniki   przyczynowe   przestępczości
komputerowej. Polska literatura kryminologiczna ma wprawdzie cenną pozycję w zakresie
badań osobopoznawczych, której autorem jest L. Tyszkiewicz, lecz z oczywistych względów,
wspomniana praca nie uwzględniała wówczas metod badania tak specyficznych sprawców
jakimi są obecnie tego typu sprawcy36. Aktualnie uzupełnia się indeks tych przestępstw, jak
ostatnio o stalking.

 Związek   pomiędzy   warunkami   życia   a   zagrożeniem   przestępczością   zauważany   jest   od

dawien   dawna.   Według   danych   zebranych   przez   Biuro   Narodów   Zjednoczonych   ds.
narkotyków i przestępczości (UNODC), do największej ilości morderstw dochodzi w słabo
rozwiniętych,   zmagających   się   z   problemem   ubóstwa,   krajach   –   głównie   afrykańskich   i
południowoamerykańskich.   Przykładowo,   w   2012   r.   w   Zambii   ilość   popełnionych   z
premedytacją zabójstw wyniosła aż 38 w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców. W Kolumbii
tymczasem wskaźnik ten wyniósł 31,4. Zdecydowanie lepszymi statystykami mogą pochwalić
się np. Japonia (0,4), Luksemburg i Norwegia (po 0,6) – zamożne kraje należące do grupy
wysoko

 

rozwiniętych.

W przypadku Polski pogarszające się wskaźniki dotyczące przestępczości skorelowane są
m.in.   z   poziomem   bezrobocia.   Przyczyny  odnotowanych   w   „Diagnozie   społecznej   2013”
negatywnych trendów są prostsze do zrozumienia, jeśli porówna się wysokość bezrobocia
rejestrowanego obecnie i przed dwoma laty. Stopa bezrobocia wynosi aktualnie (dane GUS za
wrzesień) równe 13 proc., czyli jest znacznie wyższa niż we wrześniu 2011 r. (11,8 proc.).
Wśród   młodych   Polaków   bezrobocie   powoli   zbliża   się   do   30   proc.

Polska   znajduje   się   również   w   grupie   państw   członkowskich,   w   których   proporcjonalnie
najwięcej obywateli żyje w biedzie. Szacunki są różne. Problem ubóstwa dotyczy – zależnie
od   przyjętej   metodologii   –   od   0,9   do   nawet   9   mln   Polaków.

Na   współzależność   obu   zjawisk   zwrócił   niedawno   uwagę   Instytut   Badań   Strukturalnych
(IBS). W raporcie „Zatrudnienie w Polsce 2011. Ubóstwo a praca” zarekomendował – w celu
ograniczenia   negatywnych   skutków   –   m.in.   reformę   systemu   pomocy   socjalnej,   tak   aby
wsparcie trafiało do osób najmocniej go potrzebujących, oraz zwiększenie pomocy dla osób
poszukujących

 

pracy.

Bez poprawy poziomu życia i ograniczenia skali biedy zmniejszenie przestępczości będzie –
zdaniem ekspertów – zadaniem raczej niewykonalnym.

50. czy mozna zapobiegac samobojstwom dzieci?kto i w jaki sposob i jakie teorie i jakie 
dyrektywy 

Najczestsze przyczyny samobójstw nastolatków:

-depresja,

-anoreksja lub bulimia,

-zaburzenia osobowościowe,

-zaburzeniami psychotyczne

-alkoholizm,

-problemy rodzinne,

-zawody miłosne

- Nastawienie na osiągnięcia w nauce; wysokie wymagania przy braku wsparcia.

- Negatywny klimat społeczny: bezosobowe relacje nauczycieli z uczniami

i rodzicami, obojętność lub wrogość, nieznajomość problemów i potrzeb uczniów;

dezintegracja zespołów klasowych; chaos i brak dyscypliny lub nadmierna

dyscyplina i restrykcje; przemoc rówieśnicza i brak zdecydowanej reakcji na nią ze

strony nauczycieli.

- Tolerowanie lub niezauważanie kontaktów uczniów ze środkami psychoaktywnymi.

- Brak oferty zajęć rozwijających zainteresowania uczniów.

- Brak oferty pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

Czynniki chroniące młodzież przed samobójstwem29,30,31:

- Spójna rodzina (której członkowie wymagają od siebie nawzajem, okazują

zainteresowanie i udzielają wsparcia).

- Dobra umiejętność stawiania czoła trudnościom.

- Osiągnięcia szkolne.

- Poczucie więzi ze szkołą.

- Dobre relacje z rówieśnikami w szkole.

- Mała dostępność środków umożliwiających skuteczne pozbawienie się życia (broni

palnej, leków, trucizn).

- Umiejętność poszukiwania pomocy i porady u innych.

- Umiejętność kontrolowania impulsów.

- Umiejętność rozwiązywania problemów i konfliktów.

- Integracja ze środowiskiem; okazje do uczestnictwa w działaniach, wydarzeniach

szkolnych i kołach zainteresowań.

- Poczucie sensu życia, zaufania do siebie i innych.

- stabilne środowisko

- dostęp do pomocy psychologiczno-pedagogicznej i medycznej

- odpowiedzialność za innych (kolegów, zwierzęta domowe itp.)

- religijność

Choć profilaktyka depresji i samobójstw wśród dzieci i młodzieży szkolnej jest stosunkowo

szeroko wdrażana od co najmniej dziesięciu lat (zwłaszcza w USA i Wielkiej Brytanii), tylko

niektóre programy są poddawane ewaluacji, a metodologia ewaluacji pozostawia wiele do

życzenia. Dopiero niedawno podjęto szerokie badania nad zawartością i skutecznością

programów w tym obszarze (Kimokeo, 2003)40. Wyniki wskazują jednoznacznie, że:

 Krótkie programy koncentrujące się na samobójstwach lub depresji, oderwane od

rzeczywistych problemów szkoły, są nieskuteczne, a nawet mogą być szkodliwe.

 Ze względu na wyjątkowo złożone, wieloczynnikowe uwarunkowania depresji

i samobójstw efektywny może być jedynie ekologiczny model profilaktyki

uwzględniający zarówno eliminowanie lub osłabianie wszelkich modyfikowalnych

czynników ryzyka (indywidualnych, rodzinnych, szkolnych, środowiskowych), jak

i wzmacnianie czynników chroniących; prowadzenie działań długofalowych na kilku

poziomach).

Wskazówek dotyczących kierunków działań i głównych zadań dostarczają lista czynników

ryzyka i czynników chroniących dotyczących depresji młodzieńczej oraz lista czynników

ryzyka i czynników chroniących dotyczących samobójstw, zamieszczone w I. i II. części

poradnika.

Są to te same czynniki, które generują agresywne zachowania uczniów, spadek motywacji

i trudności z nauką, wagary i sprzyjają eksperymentowaniu ze środkami psychoaktywnymi.

Eliminacja wewnątrzszkolnych czynników ryzyka powinna stanowić jeden z głównych celów

profilaktyki.

Działania szkoły powinny obejmować trzy poziomy profilaktyki. Zgodnie z nową

klasyfikacją są to: profilaktyka uniwersalna, profilaktyka selektywna i profilaktyka

wskazująca. Każdy poziom uwzględnia zadania dostosowane do stopnia zagrożenia:

1. Poziomy profilaktyki

A. Promocja zdrowia i profilaktyka uniwersalna, adresowana do wszystkich uczniów,

rodziców i nauczycieli (pierwszorzędowa według starego podziału):

 Szkolenie nauczycieli i innych pracowników szkoły w zakresie potrzeb rozwojowych

dzieci, bezpieczeństwa oraz umiejętności wychowawczych.

 Powołanie i przeszkolenie zespołu ds. sytuacji kryzysowych, wypracowanie procedur

reagowania. W skład zespołu powinien wchodzić dyrektor lub jego zastępca,

psycholog/pedagog, pielęgniarka (jeśli jest zatrudniona) i kilku wychowawców

(stosownie do liczby uczniów w szkole).

 Kreowanie zdrowego wspierające środowiska w szkole; Dbanie o dobry klimat

fizyczny i społeczny, w tym:

 Budowanie dobrych relacji nauczycieli z uczniami i rodzicami oraz pomiędzy

uczniami (działania integracyjne zapobiegające stygmatyzacji i odrzuceniu).

 Ustalenie jasnej polityki dotyczącej zachowania się uczniów. Zdecydowana

niezgoda na przemoc. Konsekwentne reagowanie nauczycieli na wszelkie jej

przejawy, ochrona i wsparcie dla ofiar przemocy.

 Wzmacnianie odporności uczniów poprzez uczenie najważniejszych umiejętności

psychologicznych i społecznych, w tym: radzenia sobie z emocjami i stresem,

poszukiwania pomocy i udzielania jej; rozwiązywania konfliktów, przewidywania

konsekwencji własnych działań itp.

 Podnoszenie samooceny dzieci i nastolatków poprzez dostarczanie okazji do

rozwijania zainteresowań i przeżycia sukcesu.

 Wzmacnianie więzi ze szkołą poprzez angażowanie uczniów w szkolne projekty

i wydarzenia.

 Zwiększanie kompetencji wychowawczych rodziców – spotkania poświęcone

potrzebom i problemom dzieci w różnych fazach rozwojowych, treningi komunikacji

budujące kontakt i więź z dzieckiem.

 Wskazanie osób, do których można się zwrócić o poradę i pomoc.

Osoba ta powinna być dostępna i przygotowana do udzielania pomocy.

Podstawowa profilaktyka samobójstw nie koncentruje się więc na samobójstwach

i nie zakłada nadzwyczajnych działań. Budowanie pozytywnego klimatu oraz uczenie

umiejętności psychologicznych i społecznych zapobiega różnym zachowaniom ryzykownym,

ale także zwiększa dyscyplinę w klasach i poprawia efektywność nauczania.

B. Profilaktyka selektywna - adresowana do grup zwiększonego ryzyka (uczniowie

z problemami zdrowotnymi, ekonomicznymi, rodzinnymi, z trudnościami w nauce

i zachowaniu, źle adaptujący się):

 Zbieranie informacji o potrzebach i trudnościach uczniów, uważna

obserwacja dla oszacowania ryzyka.

 Pomoc w nauce, udzielanie wsparcia i budowanie motywacji, indywidualizacja

nauczania.

Włączanie w grupę rówieśniczą.

 Włączanie do dodatkowych programów rozwijających umiejętności

psychologiczne i społeczne.

 Zacieśnianie współpracy z rodzicami.

C. Profilaktyka wskazująca - dla poszczególnych uczniów z grupy wysokiego ryzyka

(po próbie samobójczej, eksperymentujących ze środkami psychoaktywnymi):

 Stała dyskretna obserwacja prowadzona przez przeszkolonych pracowników

szkoły (w tym personel pomocniczy).

 Udzielanie wsparcia przez nauczycieli i pomocy w nauce.

 Stała współpraca z rodzicami, podjęcie interwencji z udziałem rodziców,

wspólne opracowanie strategii pomocy dla ucznia.

 Opieka szkolnego specjalisty, udzielanie wsparcia i pomocy w rozwiązywaniu

trudności.

 Kierowanie ucznia do specjalistów w środowisku lokalnym celem

przeprowadzenia indywidualnej diagnozy i ewentualnego podjęcia terapii,

stała współpraca z nimi.

 Kierowanie rodziców na treningi umiejętności lub nakłanianie ich do

skorzystania ze specjalistycznej pomocy, w tym terapeutycznej.

51. MEDIACJA JAKO METODA ROZWIĄZYWANIA SPORÓW miedzy sprawcą 
przestępstwa i jego ofiarą. Zasady i możliwości stosowania.

Mediacja stanowi podstawową i najbardziej znaną metodę rozwiązywania sporów, na których
określenie zbiorczo używa się akronimu ADR . ADR to wiele różnych metod polegających na
rozwiązywaniu konfliktu przez strony, alternatywnych do postępowania sądowego.

Ceniona jest w środowisku prawniczym w Stanach Zjednoczonych i funkcjonująca także w
Polsce. Określa się tę instytucję jako „metodę rozwiązywania sporu z udziałem mediatora
-bezstronnej   osoby   trzeciej,   której   zadaniem   jest   pomoc   skonfliktowanym   stronom   w
osiągnięciu rozwiązania satysfakcjonującego dla wszystkich".

Elementami   wyróżniającymi   mediację   wśród   innych   postępowań   służących   rozstrzyganiu
sporów są w szczególności:

 tryb postępowania spornego odbiegający od trybu przyjętego w typowym procesie

sądowym,

 umożliwienie nieantagonistycznego zakończenia sporu,

 udział w niej osoby trzeciej (mediatora), co jest szczególnie charakterystyczne dla tej

formy rozstrzygania sporów,

 brak proceduralnego, charakterystycznego dla postępowań sądowych, formalizmu.

Mediacja karna  jest  nazywana mediacją między ofiara-sprawca. Jedna z możliwych dróg
postępowania   wobec   konfliktów,   które   regulowane   są   przez   kodeks   prawa   karnego   (np.
kradzież, napad, rabunek, pobicie, uszkodzenie mienia). Opiera się na spotkaniach trzech
stron   –   ofiary,   sprawcy   oraz   mediatora.   Źródłem   koncepcji   mediacji   karnej   jest   idea
sprawiedliwości naprawczej 

Centralnym   punktem   w   mediacji   karnej   jest   osoba   poszkodowana,   jej   uczucia   (tj.   złość,
smutek,   strach,   upokorzenie,   wstyd),   obawy,   potrzeby   i   oczekiwania   wobec   dalszego
zachowania   sprawcy   tj.   rekompensaty   czy   zadośćuczynienia   (np.   publiczne   przeprosiny,
odszkodowanie finansowe, naprawa zniszczonej rzeczy). 

Celem mediacji karnych jest: 

 osiągniecie pozasądowego porozumienia między ofiarą a sprawcą, 

 oferta rozmów odciążających skierowanych do ofiary, 

 osiągnięcie   rozwiązania   rekompensującego   osobie   poszkodowanej   wyrządzoną

szkodę, 

 poniesienie   odpowiedzialności   przez   sprawcę   za   popełniony   czyn,   możliwość

naprawienia błędu, 

 odsunięcie od sprawcy perspektywy kary więzienia, która nie jest równoznaczna ze

zrozumieniem przez niego wyrządzanej szkody. 

Stosowanie mediacji karnych ma szczególne znaczenie dla osób młodych, niepełnoletnich,
które po raz pierwszy w życiu popełniły czyn karalny

Wyróżniamy dwie kategorie sprawców: egosyntoniczni i egodystoniczni. 

Ci z pierwszej to m. in.: zabójcy z chęci zysku, sprawcy większości rozbojów, zawodowi
złodzieje, dominująca część oszustów, przywódcy oraz członkowie zorganizowanych grup
przestępczych, terroryści. Ci ludzie po popełnieniu przestępstwa w zasadzie nie odczuwają
wyrzutów   sumienia   ani   nie   mają   współczucia   dla   ofiary.   Czynnikiem   sprawczym
przestępstwa są bowiem głównie ich przekonania moralne. Także po opuszczeniu więzienia
mogą być groźni. 

W wypadku sprawców egodystonicznych sytuacja jest inna. To, co zrobili, kłóci się w różnym
stopniu z ich moralnością. Znajdują się oni w stanie dysonansu między przestępstwem a tym,
co   uważają   za   dobre,   właściwe.  Tacy  przestępcy  to   zwłaszcza:   zabójcy  w   stanie   silnego
wzburzenia, część sprawców uszkodzeń ciała, osoby dopuszczające się zagarnięcia mienia
wskutek niedostatku, młodzi ludzie kradnący lub niszczący mienie z namowy bądź głupoty,
osoby popełniające przestępstwa nieumyślne. Ci skazani z reguły nie powtarzają przestępstw,
a więc po zwolnieniu nie będą zagrożeniem". 

ZASADY STOSOWANIA I MOŻLIWOŚC STOSOWANIA MEDIACJI

Do podstawowych zasad mediacji zaliczamy; 

1.   Dobrowolność.   Postępowanie   mediacyjne  jest   dobrowolne.   Sąd,   a   w   postępowaniu
przygotowawczym prokurator lub policja może z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i
oskarżonego  skierować  sprawę  do  postępowania   mediacyjnego   między  pokrzywdzonym  i
oskarżonym, (art. 23a § 1 kpk).

W przypadku niewyrażenia zgody na rozpoczęcie lub kontynuowanie mediacji przez którąś ze
stron postępowania, mediacja zostaje przerwana.

Brak zgody stron/y na udział w mediacji nie pociąga za sobą żadnych negatywnych skutków.
Strona ma prawo do nie wyrażenia zgody na udział w mediacji oraz wycofania zgody na
każdym etapie postępowania. Uczestnictwo w mediacji nie może być wykorzystane przez
organ prowadzący postępowanie karne, jako dowód przyznania się do winy. 

Postępowanie mediacyjne może być wszczęte na każdym etapie sprawy i to zarówno w toku
postępowania przygotowawczego jak i postępowania sądowego. 

2. Akceptowalność. Oznacza zgodę stron na osobę mediatora i warunki mediacji 

3. Poufność. Postępowanie mediacyjne jest poufne; uzyskane w jego trakcie informacje nie
mogą   być   wykorzystywane   ani   przez   mediatora,   ani   na   użytek   dalszego   postępowania
karnego.

4.   Bezstronność.  Mediator   nie   popiera   żadnej   ze   stron,   pomaga   jedynie   obu   stronom   w
pełnym uczestniczeniu i osiąganiu korzyści z mediacji. Dba o równowagę między stronami w

trakcie prowadzenia mediacji. Każda ze stron może poinformować mediatora jeżeli czuje, że
mediator jest stronniczy. 

5. Neutralność. Mediator nie może narzucać stronom własnych rozwiązań i nie ma interesu w
określonym rozwiązaniu sporu. Pomaga stronom wypracować takie rozwiązanie, które będzie
najlepiej  odpowiadało ich  potrzebom i interesom.. Mediator nie  narzuca  ani nie sugeruje
stronom rozwiązania, ani też nie wypowiada swoich personalnych opinii na temat sporu.
Rozwiązanie   konfliktu   zależy   wyłącznie   od   stron   mediacji.   Rolą   mediatora   jest
zagwarantowanie właściwego przebiegu mediacji – czyli stworzenie stronom przestrzeni do
bezpiecznej i rzeczowej rozmowy o problemie. 

Ponadto: 

Postępowanie mediacyjne nie powinno trwać dłużej niż miesiąc, jednak za zgodą stron, czas
trwania mediacji może zostać przedłużony (art. 23a § 2 kpk).

Po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego mediator sporządza  sprawozdanie  z jego
przebiegu i wyników. Sprawozdanie wraz z ewentualną zawartą przez strony ugodą, mediator
przedstawia sądowi. Sprawozdanie nie zawiera treści wypowiadanych przez strony podczas
postępowania mediacyjnego, a jedynie informację o liczbie, terminach, miejscach spotkań,
wskazanie osób biorących udział w mediacji oraz o wyniku postępowania mediacyjnego (czy
zawarto ugodę, czy też do zawarcia ugody nie doszło).

Wynik i treść mediacji są istotne albowiem może to wpływać na wymiar kary oskarżonego,
możliwość zastosowania wobec niego warunkowego umorzenia postępowania lub umorzenia
postępowania (w przypadku spraw z oskarżenia prywatnego).

Ugoda   mediacyjna  zawarta   w   sprawie   z   oskarżenia   publicznego   jest   dokumentem
zawierającym zgodne deklaracje stron, co do sposobu zakończenia sprawy. Nie ma ona mocy
prawnej, stąd też w sprawie takiej musi zostać wydany wyrok. Treść ugody mediacyjnej sąd
bierze   jednak   pod   uwagę   przy   rozstrzygnięciu   sprawy   karnej,   co   może   skutkować   dla
sprawcy:

 orzeczeniem   kary   grzywny   lub   ograniczenia   wolności   zamiast   kary   pozbawienia

wolności do lat 5 (art. 58 § 3 kk);

 odstąpieniem   od   wymierzenia   kary  z   równoczesnym   orzeczeniem  środka   karnego

zamiast kary pozbawienia wolności do lat 3, grzywny lub ograniczenia wolności (art.
59 § 1 kk);

 nadzwyczajnym złagodzeniem kary (art. 60 § 2 pkt 1 kk);

 odstąpieniem od wymierzenia kary, a nawet od obligatoryjnego orzeczenia środka

karnego we wszystkich wskazanych w ustawie przypadkach;

 uznaniem, iż czyn stanowi wypadek mniejszej wagi;

 warunkowym   umorzeniem   postępowania   w   sprawie   o   czyn   zagrożony   karą   nie

przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności; (art. 66 § 3 kk);

 uwzględnieniem  wniosku  oskarżonego  o dobrowolne  poddanie  się  karze  (art.  387

kpk);

 uznaniem faktu zawarcia ugody jako okoliczności łagodzącej przy wymiarze kary.

W   sprawie   z   oskarżenia   prywatnego   zawarcie   ugody  w   postępowaniu   mediacyjnym
skutkuje   umorzeniem   postępowania   karnego.   Ugoda   taka   jest   tytułem   wykonawczym   po
nadaniu przez sąd klauzuli wykonalności.

Istnieją jednak sytuacje w których nie powinno prowadzić się mediacji. 

Ponieważ podstawową zasadą mediacji jest możliwość samodzielnego podejmowania przez
strony  decyzji,   nie   należy   jej   stosować   gdy  występują   jakiekolwiek   ograniczenia   w   tym
zakresie. Ograniczenia te mogą wiązać się z: 

 problemem alkoholowym;

 uzależnieniem od środków wpływających na świadomość;

 stanem psychicznym (np. depresja).

 Mediacji   nie   prowadzi   się   również   gdy   w   rodzinie   występuje   przemoc

(fizyczna bądź psychiczna). 

53.   Konferencja   sprawiedliwości   naprawczej   –   zasady,   warunki,   różnica   z
mediacją, uczestnicy, przykłady. 

 Sprawiedliwość   naprawcza   (resorative   justice,   RJ)   to   jedna   z   istniejących   i

funkcjonujących teorii sprawiedliwości. U jej podstaw tkwi dążenie do naprawienia 
wyrządzonej   krzywdy  lub   popełnionego   przestępstwa.   Istotą   programów   i   praktyk
sprawiedliwości   naprawczej   jest   zaangażowanie  i   współpraca   wszystkich osób,   w
których   interesie   leży   rozwiązanie   danego   problemu.   Podejmowane działania
koncentrują   się   na   potrzebach,   uczuciach,   oczekiwaniach   poszkodowanego   oraz
przyjęciu   odpowiedzialności   przez   sprawcę..Potrzeba   wymierzenia   kary   w   myśl
założeń   kryminologii   klasycznej   wynika   z   wymogów   zasady   sprawiedliwości
retrybutywnej. Jednakże od kilkunastu lat w debatach naukowych coraz wyraźniej
artykułuje się potrzebę stosowania odmiennego niż zmierzające do wymierzenia kary
retrybutywnej   (odwetowej)   sposobu   reakcji   na   przestępstwo,   a   mianowicie
postępowania   pojednawczego,   które   mogłoby   się   kończyć   naprawieniem   przez
sprawcę szkody. Podkreśla się, że dużym walorem idei sprawiedliwości naprawczej
jest możliwość aktywnego uczestnictwa ofiary we własnej sprawie, co ma stanowić
dla niej dużą pomoc w wyjściu z osobistego kryzysu wywołanego przestępstwem.
Celem   mediacji   ma   być   uznanie   winy   przez   sprawcę,   wyrażenie   skruchy,
przeproszenie pokrzywdzonego i wspólne ustalenie sposobu naprawienia szkody. To
również moment, w którym ofiara może wyrazić poczucie krzywdy i straty oraz ma

możliwość przebaczenia, co nie pozostaje bez wpływu na wybór sankcji zastosowanej
wobec sprawcy.

  Konferencja Sprawiedliwości naprawczej dąży do  maksymalnego zaktywizowania w

procesie   sprawiedliwościowym   pokrzywdzonego   i   lokalnej   społeczności.   Inaczej
mówiąc, wedle  tej  koncepcji sprawiedliwości  nie definiuje się jako karę, ale  jako
naprawę. Skoro przestępstwo jest szkodą, to zadaniem prawa jest przede wszystkim jej
naprawienie i uzdrowienie patologicznej sytuacji na drodze wybaczenia, pojednania,
litości, współczucia, a także np. pracy społecznie użytecznej. Karanie ma sens tylko
wówczas,   gdy   jest   konieczne   - ultima   ratio.W   omawianym   systemie   ofiara   i
przestępca są centralnymi postaciami. Państwo, jako punitor, schodzi na drugi plan.
Proces nie koncentruje się wokół kary, ale wokół uzdrowienia. Nie pyta się, jak ukarać
sprawcę,   ale   jak   naprawić   szkody   spowodowane   przestępstwem.   W   systemie
sprawiedliwości   naprawczej   (pod   warunkiem   chęci   do   współpracy)   winny   się
równoważyć interesy trzech podmiotów: przestępcy, ofiary i społeczności.

   Należy  odróżnić   od   konferencji    sprawiedliwości  naprawczej  mediację   oraz   rolę

mediatora w tym procesie. Biorą w niej udział mniejsze ilości ludzi. W jej trakcie
sprawca nie musi przyznać się do winy.

  Filozofia   ta   dąży   do   maksymalnego   zaktywizowania   w   procesie

sprawiedliwościowym   pokrzywdzonego   i   lokalnej   społeczności.   Inaczej   mówiąc,
wedle tej koncepcji sprawiedliwości nie definiuje się jako karę, ale jako naprawę.
Skoro   przestępstwo   jest   szkodą,   to   zadaniem   prawa   jest   przede   wszystkim   jej
naprawienie i uzdrowienie patologicznej sytuacji na drodze wybaczenia, pojednania,
litości, współczucia, a także np. pracy społecznie użytecznej. Karanie ma sens tylko
wówczas,   gdy   jest   konieczne   - ultima   ratio.W   omawianym   systemie   ofiara   i
przestępca są centralnymi postaciami. Państwo, jako punitor, schodzi na drugi plan.
Proces nie koncentruje się wokół kary, ale wokół uzdrowienia. Nie pyta się, jak ukarać
sprawcę,   ale   jak   naprawić   szkody   spowodowane   przestępstwem.   W   systemie
sprawiedliwości   naprawczej   (pod   warunkiem   chęci   do   współpracy)   winny   się
równoważyć interesy trzech podmiotów: przestępcy, ofiary i społeczności.

53.Do   jakiej   teorii   kryminologicznej   pasuje   przysłowie   ludowe:   okazja   czyni
złodzieja. Proszę opisać całą teorię.

Do przysłowia nawiązuje koncepcja działań rutynowych M. Felsona. Stwierdził on, iż to co
decyduje o przestępczości,  a ściślej  jej  rozmiarach  jest podaż  okazji  przestępczych. Owa
podaż nie jest nigdy wielkością stałą i ulega zmianom w zależności od szeregu okoliczności.
Wysoka   przestępczość   wynika   więc   z   wielu   okazji   przestępczych,   jej   wysokiej   podaży.
Równocześnie   w   społeczeństwach   tych   doszło   do   osłabienia   mechanizmów   kontrolnych,
dotyczących samych obiektów ataku i potencjalnych sprawców. Dlaczego więc doszło do
osłabienia tradycyjnych mechanizów kontrolnych? Felson podaje szereg przyczyn- osłabienie
więzi   społecznej,   przemiany   modelu   funkcjonowania   rodziny,   przemiany   cyklu   życia
współczesnych ludzi, także nadmiar czasu wolnego.

54. Proszę opisać jak przemoc w rodzinie wpływa na przestępczość, proszę wskazać

teorie kryminologiczne mające wpływ na to zjawisko. 

Powszechne   jest   twierdzenie,   że   przemoc   występuje   wyłącznie   w   rodzinach   z   marginesu
społecznego, a sprawcy działają pod wpływem alkoholu lub są chorzy psychicznie. Niektórzy

nawet sądzą, że bite kobiety akceptują przemoc, bo nie starają się uwolnić z toksycznego
związku.   Z   badań   wynika,   że   przemoc   w   rodzinie   występuje   we   wszystkich   klasach
społecznych, może dotknąć każdego z nas. Sprawcy przemocy pochodzą z różnych grup,
zarówno robotniczych, jak i inteligenckich. Wielu sprawców stosujących przemoc robi to na
trzeźwo,   inni   piją   po   to,   by   bić.   Walka   z   istniejącymi   stereotypami   nie   jest   łatwa,   bo
większość polskiego społeczeństwa nie zdaje sobie sprawy, że przemoc w rodzinie to problem
wszystkich. Przemoc domowa zwiększa przestępczość na ulicach. To dom rodzinny stanowi
wzorzec zachowania dla następnego pokolenia. Chłopiec, który obserwuje agresję ojca wobec
matki,   w   przyszłości   prawdopodobnie   będzie   bił   swoją   partnerkę,   wszczynał   bójki,
uczestniczył   w   napadach   czy   rozbojach.   Może   także   czynnie   działać   w   ulicznym   gangu
terroryzując   osiedlową   społeczność.   Dziewczynka   dorastająca   w   takiej   rodzinie   będzie
przekonana, że przemoc wobec kobiet jest czymś naturalnym i akceptowalnym społecznie.
Rodziny z problemem przemocy są zwykle wyizolowane, więc dzieci w nich wyrastające nie
mają możliwości obserwowania innych modeli postępowania, toteż przenoszą je potem w
dorosłe życie. Młodzież dorastająca w takich rodzinach zaczyna kraść, gdyż zazwyczaj w ich
domu   brakuje   pieniędzy,   często   są   to   kradzieże   czy   napady   z   użyciem   niebezpiecznych
narzędzi.   Teroria   kryminologiczne-   kierunek   socjologiczny   o   Na   zachowanie   człowieka
rozstrzygający   wpływ   wywierają   czynniki   społeczne   o   Niekorzystne   warunki   społeczne
generują zachowania przestępne, a nawet mogą ukształtować u jednostki trwałą tendencję do
takich zachowań o Można ustalić, jakie czynniki społeczne wywołują zachowania przestępne
o Usunięcie takich czynników lub złagodzenie siły ich oddziaływania pozwala skutecznie
zapobiegać przestępczości

56. Proszę ocenić, czy pedofilia w Kościele Katolickim ma, lub miała, jakieś dodatkowe 
uwarunkowania do rozwoju zjawiska czy jest po prostu tak samo uwarunkowana jak 
innych osób

Przestępstwa seksualne w Kościele 

katolickim – przestępstwa i wykroczenia popełnione przez duchownych i 
podwładnych Kościoła katolickiego, którzy dopuścili się przemocy i wykorzystania 
seksualnego chłopców, dziewczynek i kobiet. Dotyczą one na przestrzeni ponad pół wieku 
tysięcy księży i dziesiątek tysięcy ich ofiar, którym wypłacono odszkodowania warte miliardy
USD. Sprawy o dużym zasięgu lub rozgłosie miały miejsce m.in. 
w Argentynie, 

Australii

 

 [

, Austrii, 

Belgii

 

 ]

, Brazylii, Chile, na Filipinach, we Francji, 

w Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Kanadzie, Kenii

, na

    

Malcie, w Meksyku, Niemczech, Stanach

Zjednoczonych, Tanzanii, Wielkiej Brytanii i we Włoszech, a wiele pojedynczych 
przypadków ujawniono także w innych krajach. O tuszowanie skandali seksualnych 
obarczono winą hierarchów Kościoła, w tym niektórych biskupów. Papieża Jana Pawła 
II skrytykowano za wspieranie duchownych, którym zarzucano pedofilię. Zarzuty o 
zaniechania nie ominęły także jego następcy Benedykta XVI, a dotyczą one okresu, kiedy był 
jeszcze kardynałem i prefektem Kongregacji Nauki Wiary.

Pedofilia w Kościele Katolickim posiada dodatkowe uwarunkowania do rozwoju 

zjawiska z kilku powodów:
Rola celibatu - Według niektórych psychologów celibat może być przyczyną wyższego 
odsetku pedofilów wśród księży. Duchowny musi unikać kontaktów erotycznych. Jednak w 
obliczu problemów zdrowotnych, osobowościowych, emocjonalnych może stracić kontrolę 
nad popędem seksualnym i bywa, że obiektem pożądania staje się dziecko. Jeżeli księża nie 
potrafią utrzymać się w wstrzemięźliwości to sprawa, iż dają zły przykład społeczeństwu.

Molestowanie seksualne dzieci - jest grzechem śmiertelnym - z katechizmu kościoła 
katolickiego. Księża jako osoby zaufania publicznego zamiast dawać przykład sami 
popełniają jeden z najcięższych grzechów co szkodliwie wpływa na zachowanie innych ludzi 
sprawiając, iż posiłkując się argumentem, iż "księża mogą" to reszta ma do tego duchowe 
przyzwolenie. 

Pewne elementy doktryny oraz tradycyjne praktyki mogą przyczyniać się do 

narastania tego problemu. Zgodnie z nauczaniem Kościoła, jeżeli kapłan posiada odpowiednie
pozwolenia kościelne, to jego osobiste grzechy nie mają wpływu na ważność sprawowanych 
przez niego sakramentów

Kościół katolicki prowadzi wiele szkół, sierocińców czy szpitali oraz zajmuje się 

pomocą społeczną. Działalność ta jest w społeczeństwie przyjmowana bardzo pozytywnie i 
często zajmują się nią zakony. Część spośród osób pracujących w tych placówkach 
wykorzystuje jednak ciągły kontakt z młodzieżą do zaspokojenia swoich instynktów

. Brak 

reakcji ze strony przełożonych oraz władz oświatowych może doprowadzić do szeregu 
przypadków nadużyć seksualnych, jeżeli nieuczciwy zakonnik czy świecki będzie miał 
możliwość molestowania przez wiele lat. W ten sposób autorytet instytucji kościelnych, które 
prowadzą bardzo pozytywną działalność społeczną, może zostać podważony.
           

Niektórzy biskupi znaleźli się w ogniu krytyki, ponieważ w obliczu oskarżeń o 

molestowanie wysuwanych wobec księży poprzestawali na przenoszeniu ich do nowych 
parafii. Księża byli również kierowani na psychoterapię, a potem ponownie rozpoczynali 
posługę, która wiązała się z kontaktami z dziećmi. Biskupi stwierdzali, że psycholodzy 
pozytywnie oceniali wyniki terapii. Jednak współczesna wiedza na temat pedofilii postawiła 
te ekspertyzy pod znakiem zapytania. Seksuolodzy stwierdzili, że wiele osób, które dopuściły 
się molestowania dzieci, po odbyciu wyroku dokonuje kolejnych podobnych czynów

Z całą pewnością można powiedzieć, że rozwój pedofilii wśród księży w aspekcie 

rozwoju całego zjawiska pedofilii ma wybitnie negatywny oddźwięk. Osoby duchowne 
świadczące posługę są osobami zaufania publicznego, mają wspierać zarówno duchowo jak i 
psychicznie. Nieludzkie instynkty sprawiają, że często znajdują się w ogniu krytyki i 
powodują, iż marginalne społeczeństwo w postaci "cywilnych pedofilii" odbiera to 
zachowanie jako przyzwolenie. Niezbędnym je tępienie tego zjawiska u podstaw - zarówno w
Kościele Katolickim jak i w normalnym społeczeństwo oraz każdym państwie i środowisku. 

56.   Mechanizmy   blokujące   powrót   do   przestępstwa   (recydywy)   i   ich
wykorzystywanie w przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości.

Pojęcie   recydywy   jest   różnie   rozumiane.   Potocznie   przyjmuje   się,   że   jest   to   powrót   do
przestępstwa.   Kryminologiczne   rozumienie   recydywy   oznacza   wielokrotne,   świadome
popełnianie przestępstw lub choćby ujawnianie tendencji do takich zachowań przez określoną
osobę (Szymanowski 2009, s.739). Inaczej pojmowana jest ona w prawie karnym, gdzie jest
precyzyjnie zdefiniowana. Kodeks Karny z 1997 roku dzieli recydywę na ogólną i specjalną.
Pierwsza   z   nich   to   powrót   do   jakiegokolwiek   przestępstwa,   który   sąd   uwzględnia   przy
wymiarze kary lub środka karnego jako zwykłą okoliczność  o charakterze obciążającym.
Niezbędną   przesłanką   przyjęcia   takiej   recydywy   jest   uprzednie   prawomocne   skazanie   za
przestępstwo (bez znaczenia, jaki czas upłynął od poprzedniego skazania). 

W podejściu do recydywistów dominują dwie, przeciwstawne tendencje - jedna dążąca do
zaostrzeniu polityki karnej wobec nich, a druga uwzględniająca złożoność uwarunkowań i
poszukującą   nowych   rozwiązań   resocjalizacyjnych.   Jednakże   dane   na   temat   ilości

recydywistów   w   latach   1987-2006,   a   więc   w   okresie   obejmującym   trzy   systemy
odpowiedzialności karnej (k.k. z 1969 roku, ten sam k.k., ale istotnie znowelizowany, i k.k. z
1997 roku), pozwalają wysunąć hipotezę, że wysokość kary (i nasilenie represji) nie mają
istotnego znaczenia dla rozmiarów recydywy (Szymanowski 2009, s.744). Procentowa ilość
recydywistów ulegała tylko niewielkiemu wahaniu między 2,7% a 4,9% (3,4% w 2006 roku) i
nie można zaobserwować żadnej tendencji wzrostowej bądź malejącej związanej z okresem
funkcjonowania   określonego   kodeksu   karnego   (Sądowa   statystyka   prawomocnych   skazań
2007).   Wciąż   jednak,   mimo   odejścia   w   Kodeksie   Karnym   z   1997   roku   od   większości
obligatoryjnych obostrzeń wobec sprawców recydywistów, kary im wymierzane są znacznie
surowsze niż w przypadku nierecydywistów. Sądy uznają fakt powrotu do przestępstwa jako
okoliczność uzasadniającą surowszy wymiar kary i posługują się najczęściej bezwzględna
karą pozbawienia wolności.

Można wywnioskować, że przestępczość recydywistów związana jest przede wszystkim ze
statusem społeczno-zawodowym, są to przestępstwa najczęściej popełniane z chęci zysku,
polepszenia   własnej   sytuacji   materialnej.   Natomiast   nie   jest   to   przestępczość   szczególnie
groźna   w   porównaniu   z   innymi   grupami   przestępców.   Trafne   wydaje   się   stwierdzenie
Stanisława   Batawii,   że   jest   to   przestępczość   bardziej   społecznie   uciążliwa   (przez   fakt
wielokrotności   popełnianych   czynów)   niż   groźna   z  uwagi   na   popełnione   czyny  (Batawia
1968, s.266).

Oddziaływania resocjalizacyjne wobec recydywistów należą do szczególnie trudnych, stąd też
to właśnie wśród recydywistów znajduje się największy odsetek skazanych, których prognoza
penitencjarna została określona jako zdecydowanie negatywna (Szymanowska 2003, s.305).
Ta niska podatność na resocjalizację wynika głównie z takich czynników, jak wielokrotna
karalność,   znaczny   stopień   demoralizacji   społecznej,   często   występujące   uzależnienie   od
alkoholu, deficyty intelektualne, niski poziom wykształcenia, często występujące zaburzenia
osobowości,   słabe   lub   zerwane   więzi   rodzinne,   nieadekwatny   poziom   poczucia   winy
(bezkrytyczny lub mało  krytyczny stosunek  do popełnionego  przestępstwa) oraz  czynniki
ściśle związane z karą pozbawienia wolności, a więc silnie zakorzenione normy podkultury
przestępczej (zwłaszcza u skazanych identyfikujących się z grupa skazanych grypsujących),
znaczny   stopień   prionizacji,   przenoszenie   odpowiedzialności   za   traumatyzującą   sytuację
uwięzienia na pracowników Służby Więziennej i utożsamianie ich z narzędziem represji i
odwetu   (Kędzierski   2006,   s.115).   Uwzględniając   powyższe   kwestie   oddziaływania
resocjalizacyjne   wobec   recydywistów   wydają   się   zadaniem,   gdzie   o   pozytywne   efekty
niełatwo. Podstawowa trudność wiąże się z brakiem wiary w skuteczność resocjalizacji u
recydywistów oraz z faktem, że wielu z nich przerzuca odpowiedzialność za niewielką jej
efektywność na administrację więzienną lub czynniki obiektywne, jednocześnie mając małe
wymagania wobec siebie. Stąd też pojawia się konieczność uświadomienia skazanym, że to
głównie   od   nich   zależy,   czy   resocjalizacja   będzie   skuteczna   i   w   jakim   stopniu   -   nauka
odpowiedzialności za własne czyny musi tutaj stanowić podstawę działań. Warto uwzględnić
również   to,   co   sami   recydywiści   wskazują   jako   czynniki   zwiększające   efektywność
oddziaływań   resocjalizacyjnych   -   są   to:   możliwość   podjęcia   pracy,   podtrzymywanie
kontaktów z rodziną oraz możliwość podjęcia nauki (szkoleń kursowych) (Kędzierski 2006,
s.117-118).   Wydaje   się,   że   taka   ocena   ma   wymiar   pozytywny,   gdyż   okazuje   się,   że
recydywiści mają jednak jakieś podstawowe wartości i wcale nie gardzą pracą, rodziną, czy
nauką. Warto uwzględnić te kwestie przy oddziaływaniach resocjalizacyjnych.

W   świetle   powyższych   informacji   ukazujących   brak   wpływu   długości   kary   na   skale
recydywy, a także omawiających uwarunkowania tego zjawiska oraz czynniki związane z
efektywnością resocjalizacji, należałoby określić, jakie działania w takim razie mogą mieć
wpływ na zmniejszenie zjawiska powrotu do przestępczości. Przede wszystkim efektywne
oddziaływania   wobec   recydywistów   powinny   być   nastawione   na   eliminację   czynników
blokujących   pozytywny   przebieg   procesu   readaptacji   społecznej.   Warunkiem   powrotu
recydywisty do życia w społeczeństwie jest oduczenie go pełnienia roli więźnia i wdrożenie w
rolę   prawidłowo   funkcjonującego   członka   społeczeństwa.   Konieczne   jest   zatem
oddziaływanie   resocjalizacyjne   obejmujące   rozbicie   osobowości   karceralnej,   rozpoczęcie
procesu adaptacji społecznej jeszcze w czasie odbywania kary pozbawienia wolności oraz
terapię uzależnienia od alkoholu i kształtowanie postaw abstynenckich.

Podstawą   działań   ograniczających   zjawisko   recydywy   może   być  regresywny   system
wykonywania kary pozbawienia wolności  (Baziak 2001, s.43). W ramach tego systemu
skazanemu już od początku pobytu w zakładzie karnym przyznane są szerokie uprawnienia.
Gdy skazany zachowuje się niewłaściwie, uprawnienia ulegają ograniczeniu, aż do całkowitej
ich utraty. W tradycyjnym zakładzie nagrody stanowią instrument wdrażania skazanych do
coraz   lepszego   pełnienia   roli   więźnia   -   nagrody  wiążą   się   z   postawami   roszczeniowymi,
wyzwalają zachowania instrumentalne i powierzchowne. Natomiast w systemie regresywnym
źródłem wzmocnień staje się własna aktywność skazanego, to od niego zależy ilość jego
uprawnień   bądź   ograniczeń.   Staje   się   odpowiedzialny   za   swój   los,   tak   jak   jest   za   niego
odpowiedzialny   poza   murami   więziennymi.   Wstępne   badania   wskazują   na   wysoką
skuteczność   systemu   regresywnego.   Przedstawione   powyżej   wyniki   badań   potwierdzają
efektywność   programu,   którego   głównym   celem   nie   jest   przede   wszystkim   jak   najlepsze
przygotowanie recydywisty do powrotu do społeczeństwa, co przyczyni się do zrealizowania
najważniejszego celu pobytu w zakładzie karnym, tj. niepowrócenia do przestępstwa.

Drugim istotnym składnikiem walki z recydywą są  działania postpenitencjarne. Działania
resocjalizacyjne   w   zakładzie   karnym   powinny   być   kontynuowane   w   formie   opieki
postpenitencjarnej. Niestety readaptacja społeczna, nawet jeśli były skazany znajduje się pod
opieką   postpenitencjarną,   nie   jest   łatwa.   Pojawia   się   tu   wiele   trudności,   jak   chociażby
zjawisko stygmatyzacji. Przestępca jest postrzegany jako bezpośredni sprawca swojej sytuacji
życiowej,   podczas   gdy  jest  on   ofiarą   niekorzystnych   czynników   tkwiących   najczęściej   w
społeczności lokalnej, dlatego działalność postpenitencjarna powinna też obejmować próby
zmiany   świadomości   społecznej   na   temat   byłych   więźniów   (Ambrozik   2007,   s.189).
Dodatkowo wielu z recydywistów nie posiada odpowiedniego wykształcenia, ani kwalifikacji
zawodowych - i jeśli nie uzyskali ich oni w trakcie pobytu w zakładzie karnym, to jest to
kolejny  problem właściwej  readaptacji  społecznej.  Stąd  też  wydaje  się  konieczne  objęcie
recydywistów   szczególną   opieką   postpenitencjarną,   a   nawet   stosowanie   wobec   nich
warunkowego   przedterminowego   zwolnienia,   gdyż   daje   to   możliwość   wyznaczenia
obowiązkowego   dozoru,   który   odgrywa   ważną   rolę   w   przeciwdziałaniu   recydywie   po
wykonaniu kary pozbawienia wolności (Szymanowski 2009, s.761).

Dążenie do ograniczenia zjawiska recydywy powinno być jednym z podstawowych celów
wszelkich nauk penitencjarnych. Nie jest to zadanie łatwe, gdyż wymaga koordynacji wielu
działań i nieustannego poszukiwania nowych rozwiązań, lecz jest konieczne ze względu na to,
że nie bez przyczyny określa się recydywę jako "drożdże przestępczości".

Prewencja recydywy przestępczej poprzez wolontariat hospicyjny

Praca więźniów w hospicjach nie jest popularną na świecie formą społecznej

readaptacji   skazanych.   Głównym   powodem   niedoceniania   tej   formy   zmiany   postaw
przestępczych   jest   stereotypowe   postrzeganie   osób   odbywających   wyrok   pozbawienia
wolności jako niezdolnych do czynienia dobra, a ponadto, wynikająca z ignorancji obawa o
bezpieczeństwo chorych otoczonych opieką więźniów. Więzienie i dobro czynione na rzecz
drugiego człowieka wydają się pozostawać w opozycji.

Prewencja recydywy przestępczej poprzez pracę z niepełnosprawnymi

W Polsce jedną z aktywniej rozwijających się inicjatyw w zakresie pracy

skazanych z osobami niepełnosprawnymi jest program „Cztery Pory Roku”

realizowany w zakładzie karnym w Ustce. Program ma na celu ułatwienie

readaptacji osób pozbawionych wolności poprzez udział w procesie integracji

społecznej osób niepełnosprawnych umysłowo. Podejmowane działania

mają sprzyjać ograniczaniu izolacji i przeciwdziałać marginalizowaniu ich

potrzeb, a także zwiększać u uczestników programu poziom samoakceptacji

i wiary we własne siły oraz akceptacji ze strony innych. Realizacja zadań

wynikających z programu ma wpływać pozytywnie na usprawnianie relacji

interpersonalnych osób izolowanych oraz przyczyniać się do nabywania

umiejętności współżycia w społeczeństwie, niesienia pomocy innym, kształtowania

poczucia odpowiedzialności za drugiego człowieka. Innymi formami

pracy więźniów z niepełnosprawnymi są także coroczne pielgrzymki, z których

korzyść czerpią obie strony. W Polsce regularne pielgrzymki skazanych

z osobami niepełnosprawnymi są prowadzone przez kapelanów w zakładach

karnych w Białej Podlaskiej, Wołowie, Włocławku, Włodawie oraz Areszcie

Śledczym Warszawa-Służewiec.

Prewencja recydywy przestępczej poprzez terapię dźwiękiem

W   badaniach   nad   wpływem   muzyki   dowodzi   się   jej   znaczenia   w   obniżaniu   stanów
depresyjnych oraz lęku, co stanowi znaczny walor w neutralizowaniu negatywnych następstw
izolacji więziennej, a także na poprawie zdolności wyrażania uczuć i podnoszenia jakości
Ŝycia18. Ciekawe efekty opisano także przy zastosowaniu muzyki Mozarta.  .  Wiele badań
dowodzi także, że odpowiednio dobrana muzyka jest także zdolna do wzbudzania motywacji
zarówno

w procesie zdrowienia somatycznego, jak i psychicznego czy społecznego20.

Wpływ muzykoterapii na funkcjonowanie społeczne okazuje się dodatkowo

tym wyższy, im poważniejsze zaburzenia w zachowaniu na początku przejawia

osoba poddana działaniom dźwięku21. 

Eksperyment przeprowadzony w Zakładzie Karnym w Wierzchowie Pomorskim, w którym
wzięli   udział   więźniowie   skłonni   do   zachowań   agresywnych   i   autoagresywnych   (w   tym
suicydalnych),

wykazały znaczny spadek konfliktowości i napastliwości skazanych oraz

65% spadek wśród nich zachowań autodestrukcyjnych. Stosowana tam forma

muzykoterapii znacznie odbiega od modelowych

57. Czy problem alkoholizmu jest w Polsce prawidłowo zwalczany, w jaki sposób i jakie
są   tego   efekty   wobec   przestępczości   drogowej,   przemocy   w   rodzinie   i   przestępstw
agresywnych. 

Alkoholizm, choroba alkoholowa, uzależnienie od alkoholu, toksykomania alkoholowa –
zaburzenie polegające na utracie kontroli nad ilością spożywanego alkoholu. Według obecnie
obowiązującej   terminologii   alkoholizm   określa   się   jako   zespół   uzależnienia   od   alkoholu.
Prowadzi do niego częste picie napojów alkoholowych, nie tylko wysokoprocentowych, ale i
słabszych, które mogą u pewnego odsetka pijących (szacunkowo u ok. 20%) po jakimś czasie
doprowadzić do ciężkich zaburzeń ogólnoustrojowych. Zespół ten ma charakter postępujący i
prowadzi do degradacji biologicznej, psychicznej i społecznej osoby pijącej. Nie wszyscy
jednak pijący stają się uzależnieni od alkoholu. Przez uzależnienie od alkoholu rozumiemy:
1.

 

utratę

 

kontroli

 

nad

 

piciem

2. niemożność utrzymania się w abstynencji przez dłuższy czas.

Objawy uzależnienia:

Aby móc mówić o uzależnieniu od alkoholu muszą wystąpić minimum trzy z poniższych
objawów. Do objawów należą:

 Silna, natrętna potrzeba spożywania alkoholu (

głód alkoholowy

).

 Upośledzona   zdolność   kontrolowania   picia   alkoholu   (trudności   w   unikaniu

rozpoczęcia picia, trudności w zakończeniu picia albo problemy z kontrolowaniem
picia do wcześniej założonego poziomu).

 Picie   alkoholu   w   celu   złagodzenia   albo   zapobieżenia   alkoholowemu   zespołowi

abstynencyjnemu oraz subiektywne poczucie skuteczności takiego postępowania.

 Objawy   abstynencyjne   (drżenia   mięśniowe,   nadciśnienie   tętnicze,   tachykardia,

nudności, wymioty, biegunki, bezsenność, rozszerzenie źrenic, wysuszenie śluzówek,
wzmożona potliwość, zaburzenia snu, nastrój drażliwy lub obniżony, lęk).

 Zmieniona (najczęściej zwiększona) tolerancja alkoholu (ta sama dawka alkoholu nie

przynosi oczekiwanego efektu, potrzeba spożywania większych dawek alkoholu dla
wywołania oczekiwanego efektu).

 Zawężenie repertuaru zachowań związanych z piciem alkoholu do 1-2 wzorców.



Postępujące   zaniedbywanie   alternatywnych   do   picia   przyjemności,   zachowań   i
zainteresowań.



Picie alkoholu mimo oczywistej wiedzy o jego szczególnej szkodliwości dla zdrowia
pijącego.

Poniżej znajdują się problemy, z jakimi spotykają się alkoholicy. Obok podany jest procent
alkoholików, których dotyczy dany problem (na podstawie badania Programu Aktywizacji
Placówek Odwykowych

[3]

):



Zaburzenia życia rodzinnego – 94%



Problemy w kontaktach z ludźmi – 84%



Problemy finansowe – 82%



Przemoc wobec bliskich – 57%



Problemy z prawem (karalność) – 51%

Przewlekły alkoholizm prowadzi do chorób psychicznych, ciężkich schorzeń wątroby, nerek,
żołądka,   serca   itd.   Zwiększa   przestępczość,   sprzyja   szerzeniu   się   chorób   wenerycznych   i
ujemnie   wpływa   na   potomstwo.   Nadużywanie   alkoholu   jest   powodem   powstawania
problemów w rodzinach oraz ich rozpadu.

Młodzież   najczęściej   przeżywa  inicjację  alkoholową   w   wieku   13-14   lat   (przełom   szkoły
podstawowej i gimnazjum). W okolicznościach takich jak prywatne spotkania towarzyskie,
wagary czy obozy/kolonie

[4]

.

Jak wykazują badania

[4]

, jednym z częstszych powodów picia jest chęć przypodobania się

kolegom, poczucia się dorosłym. Picie jest w społeczności budowane na atrybut dorosłości -
stąd   stanowi   element   dążeń   dorastającej   dopiero   młodzieży.   Innymi   powodami   jest
konformizm grupowy,  trudno się wyłamać  ale także wynikający z życia rodzinnego (skrypt
rodzinny) - jak alkoholizm w rodzinie.

Jak wynika z badań statystycznych przeprowadzonych w województwie pomorskim:



91% uczniów III klasy gimnazjum (89% chłopców i 92% dziewczyn) miało za sobą
już inicjację alkoholową,



94% uczniów II klasy ponadgimnazjalnej spożywało już alkohol,



70% uczniów III gimnazjum i 80% starszych uczniów spożywało alkohol w przeciągu
ostatnich 30 dni poprzedzających badanie,



47% chłopców sięgnęło po raz pierwszy po alkohol w wieku 13 lat

[5]

.

Przytoczone badania wskazują, że alkohol zdaniem młodzieży jest bardzo łatwo dostępny (aż
90% odpowiedzi). 67% uczniów szkół ponadgimnazjalnych w ciągu 30 dni poprzedzających
badanie spożywało alkohol w lokalu zamkniętym (pub, klub).

W przypadku połowy chłopców i 42% dziewczynek z III klasy gimnazjalnej ma za sobą
upicie się. W przypadku szkół ponadgimnazjalnych odsetki prezentują się odpowiednio: 76%
i 65%

[5]

.

Co ważne, częściej upijają się osoby zagrożone wykluczeniem rówieśniczym. W przypadku
osób niezagrożonych, wskaźnik upicia się w ciągu ostatniego roku 10 razy i więcej, wyniósł
4%;   natomiast   w   przypadku   osób   zagrożonych,   aż   14%.   W   ciągu   12   miesięcy
poprzedzających   badanie   upiło   się   58%   uczniów   mających   złe   relacje   z   rodzicami   -   w
porównaniu z 42% wśród pozostałych uczniów

[

Osoba uzależniona może skorzystać z pomocy:



Profesjonalnych Ośrodków Terapii Uzależnień i Współuzależnienia.



Samopomocowych grup Wspólnoty Anonimowych Alkoholików.



Klubu Abstynenta.

Terapie grupowe i/lub indywidualne:

Polegają  głównie  na  zdobywaniu  i  pogłębianiu  wiedzy  z zakresu alkoholizmu,  co
umożliwia choremu przyznanie się (przed samym sobą) oraz akceptację siebie jako
alkoholika.   Zajęcia   terapeutyczne   pomagają   w   przebudowie   stylu   życia   na
abstynencki, który umożliwia długotrwałą abstynencję, uczą rozpoznawania i radzenia
sobie z głodem alkoholowym, a także zapobiegania występowaniu nawrotów choroby.

Wspólnota Anonimowych Alkoholików :

Nie   oferuje   leczenia,   ani   profesjonalnej   lekarskiej   pomocy.   Proponuje   jedynie
powstrzymanie się od wypicia "pierwszego kieliszka" przez 24h, w myśl zasady "nie
wypijesz, nie upijesz się", oraz dzielenie się siłą, nadzieją i swoimi doświadczeniami
w drodze do trzeźwości. Wszystko to odbywa się na spotkaniach tzw. mityngach. W
AA  nie   jest   wymagana   abstynencja   -   jedynym   warunkiem   przynależności   do
wspólnoty jest pragnienie zaprzestania picia.

Kluby Abstynenta :

Są   miejscem   spotkań   osób   niepijących   (także   osób   nieuzależnionych).  Abstynenci
stawiają sobie za cel propagowanie poprzez swoją postawę - trzeźwego modelu życia.

Proces zdrowienia z choroby alkoholowej jest bardzo trudny i skomplikowany, uzależniony
przede   wszystkim   od   chęci   i   dobrej   woli   zainteresowanego.   Około   70%   pacjentów   po
terapiach nie osiąga trwałych efektów

[6]

.

Z   badań  przeprowadzonych  przez   Millera   i  Hestera   wynika,   że  1/3   pacjentów  osiąga  po
odbyciu   leczenia   trwałą   abstynencję,   a   1/3   poprawę   funkcjonowania   bez   utrzymywania
całkowitej abstynencji. Zdaniem innych badaczy 2/3 osób leczonych z powodu alkoholizmu
uzyskuje poprawę, aczkolwiek wymiar sukcesu zależy od przyjętego kryterium. Jeszcze inne
badania wykazały, że 70% wszystkich leczących się, bardzo wyraźnie ograniczyło liczbę dni
picia alkoholu oraz osiągnęło ogólną poprawę stanu zdrowia

[

Z badań Bogusława Habrata z  Instytutu Psychiatrii i Neurologii  w Warszawie wynika, że z
szerokiej gamy leków o potencjalnych właściwościach zmniejszania picia alkoholu, jedynie
akamprozat  i  naltrekson  uważane są za leki o udowodnionej skuteczności. Do dziś badania
nad skutecznością disulfiramu interpretowane są niejednoznacznie.

Kilkadziesiąt   badań   poświęcono   wpływowi   grupy   leków   przeciwdepresyjnych  SSRI  na
spożywanie alkoholu, ale ich interpretacja jest trudna: wydaje się, że skuteczne są głównie u
alkoholików   z   depresją,   ale   ich   wpływ   wyraża   się   najczęściej   kilku-   do
kilkunastoprocentowym   zmniejszeniem   parametrów   związanych   z   piciem,   a   jest   to
niesatysfakcjonujące dla klinicystów.

Wyniki badań nad innymi lekami, m.in. ondansetronem, tiaprydem, GHB, tianeptyną i LSD,
choć zachęcające, są bardzo nieliczne i wymagają potwierdzenia.

Zdaniem   innego   specjalisty   z   Instytutu   Psychiatrii   i   Neurologii   –   dr   med.  Bohdana
Woronowicza  –   farmakologia   może   stanowić   jedynie   wsparcie   dla   oddziaływań
psychoterapeutycznych   w   leczeniu   uzależnień,   a   jednocześnie   "stosowanie   jakichkolwiek
środków farmakologicznych, bez względu na ich skład chemiczny i profil działania, nie może
być traktowane jako leczenie uzależnienia od alkoholu."

Motywy sięgania po alkohol

Ootóż   motywy   są   bardzo   różnorodne.   Ostateczna   przyczyna   nie   została  dotychczas
wyjaśniona, jednak istnieje wiele teorii, można powiedzieć, że jest ich tyle, ile jest nauk
zajmujących się tym problemem. Na dzień dzisiejszy przyjmuje się, że mamy tu do czynienia
z czynnikami biologicznymi, społecznymi, psychologicznymi.   Badania rodzinne pozwalają
przypuszczać,  że   biologiczne   czynniki   genetyczne  odgrywają  pewną  rolę   w powstawaniu
uzależnienia   od   alkoholu.   Nie   ulega   wątpliwości,   że   dziedziczeniu   podlega   biologiczne
(biochemiczne) podłoże, na którym może rozwinąć się uzależnienie, a więc, że możliwe jest
odziedziczenie   pewnych   predyspozycji   do   uzależnienia.   W   ostatnich   latach   pojawiły   się
doniesienia naukowe, które są relacjami z badań nad identyfikacją genów mogących  być
odpowiedzialnymi   za   posiadanie   predyspozycji   do   uzależnienia.   Podejmowane   są   nawet
próby wykorzystywania tych informacji dla celów profilaktycznych. Łatwo zaobserwować, że
reakcje na alkohol są różne. Jedni odczuwają przyjemność i odprężenie, a inni czują się źle.
Zrozumiałe jest więc, że jedni będą dążyli do powtarzania przyjemnych stanów za pomocą
alkoholu, a inni będą starali się nie pić. Te różne reakcje na alkohol wiążą się z biochemiczną
odmiennością

 

organizmów.

 

Rozpowszechnienie   problemów   alkoholowych   ma   też   ścisły  związek   z   obyczajowością   i
postawami społecznymi wobec picia alkoholu, a więc z czynnikami kulturowymi. Szczególne
znaczenie ma środowisko rodzinne, które może zarówno zwiększać, jak i ograniczać ryzyko
uzależnienia, poprzez stworzenie korzystnych warunków do prawidłowego rozwoju swych
członków. Niebagatelną rolę odgrywa również dostępność napojów alkoholowych, tj. łatwość
ich   nabycia,   niska   cena   czy   niewielkie   ograniczenia   w   ich   sprzedaży.  
Kolejne czynniki powodujące nadużywanie alkoholu to czynniki psychologiczne, które są
ściśle związane z cechami osobowości. Nie wszyscy wiedzą, że większość demonstrowanych
przez   alkoholików   zachowań   wynika   z   niedojrzałości   emocjonalnej.   Osoby   takie   mają
znacznie więcej niż inni problemów z pokonywaniem różnorodnych trudności życiowych.
Wtedy   to   sięgają   po   alkohol,   jako   coś,   co   pomoże   im   je   przezwyciężyć.  
Do   czynników   psychologicznych   można   zaliczyć   także   teorię   emocji,   według   której
nadużywanie alkoholu bywa stymulowane przez chęć uniknięcia emocji o znaku ujemnym.
Mogą one powstawać na podłożu nierozwiązanych problemów życiowych. Wprowadzenie
alkoholu do organizmu powoduje zaś wystąpienie euforii, beztroski i dobrego samopoczucia. 
Według   psychoanalitycznej   teorii   osobowości,   jej   składnikiem   stwarzającym   zagrożenie
nadużywania   alkoholu   jest   dominowanie   „id”,   którego   podstawowym   mechanizmem
funkcjonowania jest zasada przyjemności. Jeśli pragnienie to nie jest zaspokojone, wtedy jego
spełnienie może dokonywać się za pośrednictwem emocji o znaku dodatnim wzbudzanych
przez

 

alkohol.

 

Z   teorii   potrzeb   wynika,   że   podstawowym   stymulatorem   ludzkiego   działania   są
niezaspokojone potrzeby. Stan taki nazywany jest także blokadą potrzeb, czego następstwem
bywa nadużywanie alkoholu. Do najczęściej niezaspokojonych potrzeb, z powodu których
ludzie   piją,   należą:   potrzeba   kontaktów   seksualnych,   potrzeba   przynależności   grupowej,
potrzeba uznania społecznego, potrzeba kontaktów uczuciowych, potrzeba bezpieczeństwa.
W rozwoju osobowości człowieka bardzo ważną rolę odgrywa także potrzeba sensu życia, jej
nie

 

zaspokojenie

 

może

 

być

 

także

 

przyczyną

 

picia.

 

Powodem   nadużywania   alkoholu   może   być   również   zawyżony   poziom   aspiracji   oraz
frustracje powstające na tle niemożności jego spełnienia. Stanowi ono wtedy formę ucieczki
od   przykrych   przeżyć   związanych   np.   z   niepowodzeniami   w   trakcie   uczenia   się,   pracy
zawodowej

 

lub

 

w

 

życiu

 

osobistym.

 

Lista przyczyn tu opisanych jest oczywiście niekompletna, jednak ich różnorodność pozwala
na   podjęcie   próby   określenia   motywów,   dla   których   ludzie   sięgają   po   alkohol.
Najczęściej

 

wyróżnia

 

się

 

trzy

 

grupy

 

powodów

 

picia:

1. „ucieczkowe” w celu zapomnienia o kłopotach, zredukowania napięcia, poprawy nastroju i
odprężenia

 

się

2.   „społeczne”   np.   dla   towarzystwa,   z   uprzejmości,   z   jakiejś   okazji
3. „w poszukiwanie przyjemności” np. dla smaku alkoholu czy z przekonania o zdrowotnych
efektach

 

jego

 

działania.

Rozmiary alkoholizmu w Polsce są ogromne. Na przełomie lat 80-tych i 90-tych nastąpił
niekontrolowany wzrost spożycia alkoholu w naszym kraju. W roku 1992 średnie spożycie
napojów alkoholowych w Polsce wyniosło 10 litrów czystego 100% alkoholu na jednego
mieszkańca. Średnie spożycie oszacowane w badaniu z 1992 roku było o 50% wyższe, niż
uzyskane   w   porównywalnych   badaniach   cztery   lata   wcześniej.   Spożycie   piwa   wzrosło
trzykrotnie, nieco mniej, bo o 28% wzrosła konsumpcja napojów spirytusowych. W ostatnim
czasie zmniejszyły się odsetki abstynentów i osób mało pijących. Przeszło 80% dzieci ze
szkół   podstawowych   miało   już   kontakt   z   alkoholem.   Około   ¾   uczniów   ze   szkół
podstawowych ma za sobą doświadczenia z piciem alkoholu, a średnio 7,5% systematycznie

przychodzi do szkoły po użyciu alkoholu. Upija się 16% dzieci ze szkół podstawowych.
Jedynie co 10 dziecko nie używa alkoholu. Wiek inicjacji alkoholowej wynosi obecnie 12 lat.
Wyniki ostatnich badań pokazują, że mamy w Polsce 2 do 3 milionów ludzi nadmiernie
pijących. Dane te są alarmujące, zwłaszcza jeśli bliżej przyjrzymy się skutkom, jakie niesie za
sobą

 

alkohol.

 

Wynikiem uzależnienia od alkoholu jest nie tylko wyniszczenie organizmu osoby pijącej, jest
to   także   zagrożenie   dla   całego   systemu   społecznego.   Na   pierwszy   plan   wysuwają   się
oczywiście skutki biologiczne. W Polsce jest od 4 do 6 mln ludzi z rodzin alkoholowych, u
których występują daleko posunięte zmiany somatyczne i psychiczne. Należą do nich m.in.:
zaburzenia   czucia,   nerwobóle,   osłabienie   siły,   zanik   mięśni,   zaniki   korowe,   padaczka
alkoholowa,   stany   zapalne   błon   śluzowych   jamy   ustnej,   przełyku,   żołądka,   dwunastnicy,
nadżerki, zapalenie trzustki, cukrzyca, marskość wątroby, nadciśnienie, zaburzenia w pracy
serca,   niewydolność   krążenia,   niewydolność   nerek,   zaburzenia   potencji,   zaburzenia
miesiączkowania,   bezpłodność,   przebarwienia   na   skórze.   Jeśli   chodzi   o   powikłania
psychiatryczne,   to   może   wystąpić:   majaczenie   alkoholowe,   ostra   halucynoza   alkoholowa,
przewlekła halucynoza alkoholowa, paranoja alkoholowa, psychoza Korsakowa, liczne stany
depresyjne.

 

Alkoholizm niesie za sobą także zagrożenia ekonomiczne. Pijaństwo odbija się bowiem na
wydajności pracy. Poważne straty wiążą się z wypadkowością. Prowadzenie po pijanemu jest
najczęstszą   przyczyną   śmierci   na   naszych   drogach.   Z   danych   Biura   Ruchu   Drogowego
Komendy   Głównej   Policji   wynika,   że   w   1993   roku   w   10373   wypadkach   drogowych
uczestniczyły osoby nietrzeźwe. W tych wypadkach zginęło 1803 osoby, a 12000 odniosło
obrażenia.   W   tym   samym   roku   na   polskich   drogach   zginęły   2063   osoby   nietrzeźwe.
Natomiast ogólne straty finansowe spowodowane wypadkami i kolizjami drogowymi w 1993
roku   szacuje   się   na   ok.   2253488900   zł.   Leczenie   alkoholików,   członków   ich   rodzin   i
potomstwa   to   także   poważne   obciążenie   budżetu   państwa.

 

Kolejne zagrożenie to skutki społeczno – kulturowe. Przyjęte u nas wzory picia wpływają na
deformację stosunków międzyludzkich i rozpad więzi społecznych. Nadużywanie alkoholu
stwarza brzemienne skutki społeczne: rozbicie rodzin, zaburzenia procesów socjalizacji dzieci
i młodzieży, kształtowanie się postaw aspołecznych, takich jak cynizm, znieczulica społeczna,
wzmaganie   postaw   oportunistycznych,   nierzetelność,   nieodpowiedzialność,   sprzyja
schamieniu   obyczajów,   wulgaryzacji   języka,   brutalizacji   i  prymitywizacji   życia,   zanikowi
zainteresowań wartościami wyższymi. Nadużywanie napojów alkoholowych trzeba uznać za
szczególnie   brzemienny   element   patologii   społecznej   w   naszym   kraju.

 

Co zatem robić, aby tak nie było? Oczywiście przede wszystkim należy położyć nacisk na
profilaktykę. Jednak ważne jest także leczenie choroby alkoholowej. Programy zdrowienia
planowane są na okres wielu miesięcy, a nawet lat. Początek ich stanowią najczęściej paro-
lub   kilkutygodniowe,   intensywne   i   ustrukturalizowane   oddziaływania   prowadzone   w
warunkach stacjonarnych, bądź intensywne, obejmujące 16-20 godzin tygodniowo programy
ambulatoryjne. Drugi etap to uczestniczenie w programie opieki poszpitalnej, czyli terapia
uzupełniająca,   bądź   podtrzymująca   prowadzona   w   warunkach   ambulatoryjnych.   Wiele
placówek   proponuje   programy   terapeutyczne   zawierające   jedynie   2-4   godziny   zajęć
tygodniowo.  Jednym z zaleceń terapii odwykowej jest udział w spotkaniach  

Anonimowych

Alkoholików

.



Al-Anon

 – dla rodzin i przyjaciół - osób uzależnionych

 DDA – 

Dorosłe Dzieci Alkoholików

 Stowarzyszenia i Kluby Abstynenckie

 Kościół katolicki 

o

Bractwo Trzeźwości

o

Działalność indywidualna księży katolickich

o

Krucjata Wyzwolenia Człowieka

o

Ośrodek Apostolstwa Trzeźwości Warszawskiej Prowincji  

Braci Mniejszych

Kapucynów

 w 

Zakroczymiu

 (powstał w 1968 r.).

o

Czasopisma   zawierające   treści   antyalkoholowe   –   "

Trzeźwymi   Bądźcie

"   –

dwumiesięcznik. "

Rycerz Niepokalanej

" – miesięcznik.

Musimy   pamiętać,   że   człowiekowi   uzależnionemu   można   skutecznie   pomóc,   jeżeli
zaakceptuje   on   tę   pomoc   i   pogodzi   się   z   faktem   swej   bezradności   wobec   alkoholu.
Jednocześnie trzeba też wiedzieć, że kto raz został alkoholikiem, pozostaje nim do końca
życia.

58.   Rozmiary   powrotności   do   przestępstwa   w   Polsce,   od   jakich   czynników   zależy
zjawiska. Jak praktycznie działa kara – rezultaty badań. 

Przyczyny tzw. recydywy, czyli powrotu na drogę przestępstwa responden-
ci upatruje w skłonności do agresywnych reakcji (35,5%), uległości wobec osób
wykazujących zachowania przestępcze (19,4%), niskim poziomie intelektual-
nym (16,1%), problemach emocjonalnych (12,9%), zaburzeniach w kontaktach
interpersonalnych (9,6%), problemach z alkoholem (6,4%).
Według 51,6% osób badanych, więźniom opuszczającym zakład karny pań-
stwo ani społeczeństwo nie powinno udzielać żadnej pomocy. Na wsparcie
finansowe i rzeczowe zasługują bowiem osoby uczciwe oraz poszkodowane
przez los. Byli więźniowie zdecydowali się złamać prawo, więc po odbyciu kary
powinni umieć sami sobie radzić. Jednakże 45,2% respondentów jest zdania,
że państwo powinno zapewnić pracę i mieszkanie byłym więźniom. 
Celem kary jest nie tylko wywołanie u skazanych lęku przed kolejnym po-
pełnieniem czynu karalnego, ale także wzbudzenie postaw społecznie pożąda-
nych, poczucia odpowiedzialności, potrzeby postrzegania porządku prawnego
i powstrzymywania się od powrotu do przestępstwa

Podstawowe czynniki utrudniające społeczną readaptację osób, które wyszły
na wolność po odbyciu kary więzienia, to głównie wysoka stopa bezrobocia w
miejscu zamieszkania, brak zawodu, wykształcenia, nadużywanie alkoholu, brak
poczucia winy oraz lekceważący stosunek do norm społeczno moralnych i zwią-
zane z tym uleganie negatywnym wpływom otoczenia. Readaptacji społecznej
sprzyjają natomiast takie czynniki, jak: dobry stan zdrowia, wsparcie rodziny,
chęć poprawy, dobra sprawność intelektualna. Po opuszczeniu zakładu karnego
wiele osób ponownie wchodzi w kolizje z prawem. System penitencjarny nie za-

pewnia niestety opieki nad osobami opuszczającymi zakłady karne

W polskim społeczeństwie od dawna funkcjonuje stereotyp więźnia, który
po wyjściu na wolność ponownie łamie normy spoleczne i moralne. Stygmaty-
zację tą podtrzymują mass-media. Często napotykamy w prasie wypowiedzi  utrzymane w
kategorycznym tonie: „ żaden psychopatyczny gwałciciel nie powinien wyjść na wolność,
zwłaszcza na warunkowe zwolnienie” Zdaniem opinii publicznej „[...] surowe prawo, które
karze   z   całą   bezwzględnością   nawet   dzieci,   jest   sprawiedliwe   i   skutecznie   odstrasza
potencjalnych zbrodniarzy”

Społeczeństwo chętnie godzi się na osadzanie przestępcy w więzieniu, jed-
nakże jego późniejszym losem na wolności nie jest już zainteresowane. „Lu-
dzie chętnie widzieliby morderców i gwałcicieli w kamieniołomach, albo innych
tego typu miejscach urządzonych na podobieństwo obozów koncentracyjnych.”

Badania polskie wskazują, że nasze społeczeństwo cechuje skłonność do
silnego emocjonalnego potępiania zachowań dewiacyjnych oraz ich sprawców.
Stopień tego napiętnowania jest zależny od rodzaju ocenianego zachowania,
motywów, które kierowały sprawcę oraz okoliczności, w których popełniony
został dany czyn. Wobec osób naznaczonych wyrokiem skazującym na karę
pozbawienia wolności, stosowana jest często zasada ograniczonego zaufania.
Zatem piętno pobytu w zakładzie karnym zakłóca pewne wymiary stosunków
społecznych. Dlatego też pozytywny proces readaptacji społecznej jest uza-
leżniony od pozytywnego stosunku społeczeństwa wobec osób, które odbywa-
ły karę pozbawienia wolności.

Recydywę w  

prawie karnym

  najprościej można by ją nazwać ponownym popadnięciem w

sytuację zakazaną pod groźbą kary, a więc powrotem do przestępstwa. W ustawodawstwach
historycznych, czy innych państw, spotykamy różne sposoby wyodrębnienia prawno-karnej
recydywy.   Podziały   te   mają   na   celu   zastosowanie   odpowiednich   środków   represyjnych   i
wychowawczych.

Rozróżniamy pojęcie recydywy w znaczeniu:



kryminologicznym

 ogólnym



penitencjarnym

 jurydycznym

W znaczeniu kryminologicznym o recydywie będziemy mówili, gdy będzie to występujące
wielokrotnie w 

społeczeństwie

 zjawisko przestępczości powrotnej, zaś w przypadku jednostki

jest to ponowne lub wielokrotne popełnianie przestępstw przez tę samą osobę (niezależnie od
tego, czy została ona ukarana). Dla recydywy kryminologicznej pojmowanej jako zjawisko
społeczne nie ma znaczenia, czy recydywista został za swoje przestępstwa skazany, czy już
odbył karę za nie, i czy zostały w ogóle te przestępstwa wykryte  – tzw. „ciemna liczba

recydywy” - czyli jest ona niezależna od kryteriów formalnych, oprócz uznania czynu za
przestępstwo   przez   ustawę.   Z   tych   względów   wielkość   tego   zjawiska   nie   jest   znana,   a
statystyki uwzględniają tylko jego pewną część.

W   Polsce,   przy   niespełna   38   mln   ludności,   stwierdzanych   jest   nieco   ponad   milion
zabronionych   przez   prawo   czynów   przestępczych   (w   2011   odnotowano   1.159.554).  Tzw.
recydywa wśród tych, którzy zostali skazani jest szacowana na podobnym poziomie.

59.   Proszę   opisać   elementy   polskiego   systemu   pomocy   ofiarom   przestępstw,
podstawy prawne i zgodność z zaleceniami międzynarodowymi.

Podstawowym obowiązkiem państwa jest stworzenie warunków gwarantujących rzeczywistą

ochronę   każdego   człowieka   przed   zrachowaniami   naruszającymi   jego   prawnie   chronione
dobra.  Osiągnięcie  tych  celów  następuje  jednak  nie  z  chwilą  ustanowienia  odpowiednich
norm   prawnych,   ale   po   ich   skutecznym   zastosowaniu   i   pod   warunkiem   konsekwentnego
przestrzegania.   Państwo   stoi   na   straży   porządku   i   bezpieczeństwa   publicznego   przede
wszystkim   poprzez   realizację   działań   zapobiegających   popełnianiu   przestępstw.
Obowiązkiem   państwa   jest   podejmowanie   działań   mających   na   celu   przywrócenie
naruszonego w wyniku przestępstwa porządku i bezpieczeństwa publicznego.

Do niedawna osoba pokrzywdzona przestępstwem była niedostatecznie dostrzegana przez

społeczeństwo, a zwłaszcza organy ścigania. Każdy dokonany czyn przestępny rozpatrywany
był   przez   wymiar   sprawiedliwości   w   kierunku   ustalenia   sprawcy,   wymierzenia   kary   i
przywrócenia   porządku   prawnego.   Pokrzywdzony   postrzegany   był   jedynie   jako   źródło
dowodu,   a   realizację   roszczeń   odszkodowawczych   traktowano   jako   prywatną   sprawę
pokrzywdzonego.   Pokrzywdzony   był,   zatem   nie   tylko   ofiarą   przestępstwa   ale   przede
wszystkim jego następstw, które często sprowadzały się do emocjonalnej izolacji, nierzadko
także   ostracyzmu   społecznego.   Dokonując   analiz   dokonywanych   przestępstw   zaczęto
dostrzegać, ze ich ofiary dosięga wiktymizacja pierwotna, tj. skutki będące bezpośrednim
następstwem   przestępstwa,   uszkodzenie   ciała,   okradzenie,   okaleczenie,   śmierć   oraz
wiktymizacja   wtórna   rozumiana,   jako   zjawisko   wynikające   z   przysparzania   ofierze
dodatkowych cierpień i stresów przez niewłaściwe jej traktowanie tak przez

najbliższe otoczenie jak i aparat ścigania oraz wymiar sprawiedliwości.

Potrzeba   stworzenia   kompleksowego   programu   pomocowego   wynika   z   potrzeb
społeczeństwa oraz przepisów prawa polskiego, w tym zwłaszcza Konstytucji RP, ale takŜe

z   zaleceń   wypracowanych   przez   społeczność   międzynarodową,   kształtujących   politykę
postępowania   z   pokrzywdzonymi,   w   tym   zwłaszcza   Decyzji   Ramowej   Rady   Unii
Europejskiej 2001/220/WSiSW

z dnia 15 marca 2001 r. w sprawie pozycji ofiar w postępowaniu karnym.

Zgodnie z art. 13 cyt. Decyzji, Państwa Członkowskie mają za zadanie stworzenie systemu

pomocy   ofiarom   przestępstw,   który   zapewni   im   pomoc   zarówno   na   wstępnym,   jak   i
późniejszym   etapie   MINISTERSTWO   SPRAWIEDLIWOŚCIKOMISJA   EUROPEJSKA

Zapobieganie   I   Zwalczanie   Przestępczości   2007   Projekt   jest   finansowany   ze   środków
Programu Zapobieganie i Zwalczanie Przestępczości 2007Komisja Europejska – Dyrekcja
Generalna   Sprawiedliwości,   Wolności   i   Bezpieczeństwa   postępowania.   System   ten   mają
tworzyć   zarówno   służby   publiczne,   jak   i   uznawane   oraz   finansowane   organizacje
pozarządowe,   które   bezpłatnie   wspierają   pokrzywdzonych   przestępstwami   i   działając   w
odpowiednich warunkach uzupełniają działania Państwa w tym zakresie. Działając w oparciu
o wytyczne Decyzji Ramowej  Rady Unii Europejskiej  2001/220/WSiSWz dnia 15 marca
2001 r., oraz m.in. Zaleceń Rady Europy z 1985 r. Nr R (85)11 w sprawie pozycji ofiary w
prawie karny i Zaleceń Nr R (85)21 w sprawie zapobiegania wiktymizacji i pomocy dla ofiar
przestępstw   Ministerstwo   Sprawiedliwości   zawarło   z   Komisją   Europejską   umowę   o
dofinansowanie projektu pod nazwą Sieć Pomocy Ofiarom Przestępstw. U podłoża powstania
Sieci   Pomocy   Ofiarom   Przestępstw   legła   idea   stworzenia   spójnego   systemu   pomocy
pokrzywdzonym przestępstwem, uwzględniającego wszelkie kategorie pokrzywdzonych.

Budowa   Sieci   Pomocy   Ofiarom   Przestępstw   polega   na   wykorzystaniu   zasobów   i   bazy
lokalowej ośrodków działających w ramach pomocy prawnej, psychologicznej i społecznej do
budowy systemu wspierania pokrzywdzonych, opartego na interdyscyplinarnych działaniach
wymiaru sprawiedliwości, organów ścigania, służb społecznych, medycznych, edukacyjnych i
organizacji pozarządowych.

Głównym celem tworzenia Sieci jest nawiązanie współpracy interdyscyplinarnej pomiędzy

instytucjami zajmującymi się pomocą ofierze i przywróceniem jej do stanu emocjonalnego
sprzed   popełnienia   przestępstwa.  Aby   osiągnąć   pozytywne   efekty   należy   ofierze   ułatwić
dostęp   do   specjalistów   z   różnych   dziedzin.   Potrzeby   pokrzywdzonych   powinny   być
rozważone w sposób interdyscyplinarny w celu uniknięcia częściowych bądź niespójnych
rozwiązań, mogących doprowadzić do powtórnej wiktymizacji. Zakończenie postępowania
nie kończy jego problemów wynikających ze skutków przestępstwa. Dlatego też w realizacji
pomocy   pokrzywdzonym   przestępstwem   powinny   uczestniczyć   zarówno     instytucje
samorządu lokalnego jak i organizacje pozarządowe działające w środowiskach lokalnych.
Interdyscyplinarność tworzonego systemu wymusza współpracę m.in. pomiędzy

Instytucjami   wojewódzkimi,   samorządowymi,   wymiarem   sprawiedliwości,   policją,
przedstawicielami kościołów oraz innymi instytucjami powołanymi w celu niesienia pomocy
pokrzywdzonym. Podstawowym ogniwem Sieci Pomocy Ofiarom Przestępstw są Ośrodki
Pomocy   dla   Osób   Pokrzywdzonych   Przestępstwem   działające   na   terenie   całego   kraju.
Początkowo tworzy się 16 ośrodków. Ich działanie do kwietnia 2010 r. finansowane jest ze
środków unijnych, których bezpośrednim beneficjentem jest Ministerstwo Sprawiedliwości.
Dalsze finansowanie może odbywać się z innych źródeł, w tym ze środków projektowanego
Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.

60. Czym jest wiktymizacja wtórna, jak można jej przeciwdziałać, skutki przestępstwa,
potrzeby ofiar, podmioty, podstawy prawne, zakres działań itp.

Wiktymizacja to proces stawania się ofiarą przestępstwa.

Wiktymizacja wtórna polega na tym, że jednostka oprócz pokrzywdzenia przez sprawcę może
doznać powtórnie szkód i krzywd w wyniku reakcji społecznej na jej wiktymizację. Zdarza
się, iż ofiary o wiele bardziej dotkliwie odczuły skutki wiktymizacji wtórnej niż pierwotnej.

Jest   to   związane   z   czynnikami   natury   psychologicznej   takimi   jak:   poczucie   zagrożenia,
alienacji   społecznej,   nieuzasadnionej   krzywdy,   presji   otoczenia   bliskiego   (rodzina,   grupa
zawodowa, rówieśnicza) oraz dalszego (media, wymiar sprawiedliwości, organy porządkowe,
społeczeństwo lokalne).

Może wywodzić się z teorii sprawiedliwego świata Melvina Lernera. Zgodnie z nią, ludzie od
wczesnego dzieciństwa partycypują w “kulturze zasługiwania”. Uczą się, że za dobre uczynki
dostają   nagrodę,   natomiast   kara   jest   konsekwencją   wyrządzanego   zła. Jeżeli postępujemy
zgodnie z regułami, jesteśmy w stanie kontrolować to, co nam się przydarza. Tak właśnie
widzimy nasz świat, dlatego gdy w końcu w naszym otoczeniu pojawia się ktoś, kto na swój
los nie zasłużył, kto zostaje pokrzywdzony, poszukujemy przyczyny, która za taki stan rzeczy
odpowiada. Zaczynamy intensywniej dostrzegać te wszystkie fragmenty zachowania ofiary,
które “sprawiły”, że doszło do jej pokrzywdzenia. Zrozumiałe się staje, że mąż bije żonę, bo
przecież   gdyby   na   to   nie   zasłużyła,   to   już   dawno   opuściłaby   go.   Wydaje   się,   że   jakaś
dziewczyna została zgwałcona, bo założyła krótką spódniczkę. 

Wiktymizacja wtórna jest zjawiskiem, które jest w dalszym ciągu niedoceniane w naszym
kraju. W ciągu ostatniego okresu pojawiły się jednak opinie oraz inicjatywy, które podkreślają
wagę   zwalczania   lub   skutecznego   ograniczania   wiktymizacji   wtórnej.   Spośród   wielu
sposobów   stosowanych   na   świecie   mających   na   celu   wyeliminowanie   jej   skutków   dla
obywatela jednym z najciekawszych jest mediacja. Mediacja w sprawach cywilnych została
wprowadzona do polskiego systemu prawnego w lipcu 2005 roku nowelą ustawy Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (mediacja w sprawach karnych została
wprowadzona kodyfikacjami z roku 1997, które zaczęły obowiązywać1 września 1998r.). Jej
pojawienie się w polskiej procedurze karnej jest związane z poważna analizą pozytywnych
skutków   zawartych   w   idei   tzw.   sprawiedliwości   naprawczej.   Jest   ona   przeciwstawna
modelowi   sprawiedliwości   retrybutywnej   (represyjnej),   nastawionej   przede   wszystkim   na
ukaranie sprawcy przestępstwa. 

61.   Pojęcie   zapobiegania   przestępczości,   cel,   rodzaje   i   strategie   destruktywne   i
kreatywne. Zależność strategii od miejsca przestępczości w społeczeństwie.

Kryminologia   nie   ogranicza   się   w   swoich   badaniach   do   opisu   przyczyn   i   przejawów
przestępczości, ale również poszukuje skutecznych sposobów jej zapobiegania. Skutecznym
warunkiem   zapobiegania   przestępczości   jest   dokładne   poznanie   przyczyn   i   rozmiarów
zjawiska, co umożliwia prawidłowy dobór sposobów zapobiegania przestępczości. 

Wyróżniamy:

Profilaktyka   kryminologiczna-   jej   celem   jest   nadanie   pozytywnego   kierunku   aktywności
ludzkiej, czyli kształtowanie postaw prospołecznych przez system wychowawczy i system
oświatowy.   Opiera   się   na   naukach   humanistycznych.   Pozostaje   w   ścisłym   związku   z
badaniami nad przyczynami przestępstw, które stanowią podstawę opracowywania środków i
metod zapobiegania przestępstwom(badania fenomenologiczne i badania empiryczne)

 Polityka karna- jej celem jest takie dostosowanie kary do rodzaju i okoliczności przestępstwa
oraz osobowości sprawcy, aby spełniła ona zadanie ochrony społeczeństwa, a jednocześnie
gwarantowała, jeśli jest to możliwe, powrót skazanego do życia w społeczeństwie.

Profilaktyka   penitencjarna-   profilaktyka   penitencjarna   skupia   się   na   samym   przebiegu
odbywania kary pozbawienia wolności. Zasadą jest stosowanie środków indywidualnie do
każdej osoby uwzględniając potrzeby psychologiczne a także społeczne skazanego dążąc do
umożliwienia powrotu skazanego do społeczeństwa.

Zapobieganie   przestępczości   (profilaktyka   kryminalna)   to   działalność   zmierzająca   do
eliminowania przestępczości lub jej skutków. 

Przy takim zdefiniowaniu należy przyjąć, iż zapobieganie przestępczości jest to:

-   profilaktyka   uprzedzająca,   czyli   działania   podejmowane   przed   pojawieniem   się
przestępczości,

-  profilaktyka   objawowa  czyli  działania  podejmowane  w  celu   usunięcia   lub  ograniczenia
skutków przestępczości.

Zapobieganie   przestępczości   odbywa   się   w  ramach   kontroli   społecznej,  która   może   mieć
postać:

- sformalizowanej kontroli społecznej – regulowana systemem norm określających kto, wobec
kogo,   jakimi   środkami   wpływa   na   przestrzeganie   norm   grupowych.   Do   tak   rozumianej
kontroli należą np. policja, prokuratura, sąd, Straż Graniczna,

-   niesformalizowanej   kontroli   społecznej   –   realizowana   w   ramach   wspólnot   lokalnych,
sąsiedzkich. 

Strategia   destruktywna  zapobiegania   przestępczości   polega   na   niszczeniu   przejawów
przestępczości, stosowaniu przymusu i represji. Ta strategia posługuje się takimi metodami
jak:

uniemożliwianie  -   polega   na   utrudnianiu   (montowanie   alarmów,   szyb   pancernych)   lub
pozbawieniu możliwości działań przestępczych np. wymierzanie kary pozbawienia wolności, 

wytłumianie  – reagowanie sankcją na zachowanie przestępcze, co powoduje zmniejszenie
negatywnych skutków zaistniałego przestępstwa;

zagrażanie – to zapowiadanie negatywnej reakcji na zachowanie przestępcze, czyli ustawowe
zagrożenie karą .

Strategia kreatywna polega na podejmowaniu takich działań pożądanych, aby wypierały one
przestępczość lub nie pozostawiały dla niej miejsca.

Oparta jest na stosowaniu zachęty i stosowaniu środków nierepresyjnych 

Do metod strategii kreatywnej zalicza się:

szkolenie – na temat tego np. jak radzić sobie ze stresem

przekonywanie  –   konsekwentne   przekonywanie   przy   użyciu   logicznych   argumentów   za
wyborem określonego zachowania

propaganda – wpływ na człowieka poprzez odwoływanie się do jego emocji i wpływanie na
podświadomość

informowanie – przekazywanie wiadomości uzupełniających

- przetwarzanie  – wprowadzanie takich zmian w środowisku, które sprzyjają zachowaniom
zgodnym z prawem.

Strategia destruktywna szybciej eliminuje zjawisko przestępczości, odgrywa jednak mniejszą
rolę   w   kształtowaniu   pozytywnej   świadomości   społecznej.   Natomiast   strategia   kreatywna
nastawiona   jest   na   budowanie   przekonań   na   temat   zasadności   zachowania   zgodnego   z
prawem, pozytywnych postaw wobec porządku społecznego i prawnego. 

W   ramach   sformalizowanej   reakcji   na   przestępczość,   należy   zwrócić   uwagę   na
zapobiegawczy cel kary, który określony jest przez:

- prewencję generalną – powstrzymywanie ogółu ludzi od popełniania przestępstw. Ten cel
można osiągnąć poprzez odstraszanie karą, ale też poprzez kształtowanie postawy szacunku
przez obywateli dla wartości chronionych przez prawo;.

prewencję   indywidualną   –   powstrzymywanie   osoby   ukaranej   za   przestępstwo,   aby   nie
popełniła   nowego   przestępstwa.   Ten   cel   także   można   osiągnąć   poprzez   odstraszanie   i
wychowanie, ale także poprzez uniemożliwianie popełnienia przestępstwa.

Niesformalizowana kontrola społeczna 

Udział   społeczności   lokalnych   (sąsiadów),   w   zapobieganiu   przestępczości,   ma   charakter
nieformalnej   kontroli   społecznej.   Kontroli   podlegają   wszelkie   dostrzeżone   zjawiska
negatywne, w obszarze zamieszkania danej osoby lub grupy osób. 

Kontrola ta może odbywać się poprzez zwykłe zwrócenie uwagi w związku z głośnym, czy w
innym   stopniu   niewłaściwym   zachowaniem   młodzieży.   Lokalna   społeczność   może   także
współpracować z policją.

62. Mechanizmy skłaniające ludzi do konformizmu i przestrzegania norm – ich zalety i
wady. 

Konformizm to jeden ze sposobów przystosowania do społeczeństwa:

Konformizm-  najpowszechniejszy   rodzaj   akceptacji-   akceptacja   zarówno   celów
kulturowych, jak i legalnych środków; są dominujące by system społeczny mógł prawidłowo

funkcjonować;   jednostki   takie   dążą   do   kulturowo   wyznaczonych   celów   przestrzegając
jednocześnie sposoby ich realizacji

Nacisk na konformizm- grupy odniesienia wywierają na jednostkę dużą presję w kierunku
zachowań   zgodnych   ze   standardami,   które   w   tych   grupach   obowiązują  

  możliwe

rozwiązanie problemu jest tylko takie, które nie jest sprzeczne ze standardami (normami)
obowiązującymi w grupie (dzieje się tak dlatego, że konformizm jest nagradzany akceptacją,
dewiacja zaś jest karana odrzuceniem)

Zachowanie nonkonformistyczne może spowodować utratę statusu w grupie, samotnikowi
trudno jest stosować się do własnych norm

Kontrola społeczna to podmioty i ich działania skłaniające jednostki i grupy do przestrzegania
norm społecznych, czyli do konformizmu.

Mechanizmy skłaniające do konformizmu to:

-

Uleganie

-

Identyfikacja

 -      Internalizacja/eksternalizacja

Uleganie:

Uleganie, najlepiej opisuje zachowanie osoby, która motywowana jest pragnieniem uzyskania
nagrody, lub uniknięcia kary. Zazwyczaj trwa ono tak długo, jak długo stosuje się obietnicę
otrzymania nagrody, lub groźbę kary. Jest reakcją najmniej trwałą, a jej efekty są najbardziej
powierzchowne.   Ważnym   komponentem   jest   tu   władza,   jaką   dysponuje   osoba
oddziaływująca. Nagradzanie i karanie są bardzo ważne, jaki środki pozwalające nakłonić
ludzi do uczenia się, bądź wykonywania jakiś czynności. Muszą jednak być ciągle obecne,
dlatego nie sprawdzają się jako techniki oddziaływania społecznego. Formą uległości jest
posłuszeństwo, które  skłania  nas do określonego  działania.  Trudno, bowiem jest nam się
oprzeć   naciskom   osób,   których   zachowanie   determinuje   nas     do   jakiegoś   działania.
Zwłaszcza,   jeśli   osoba   wywierająca   wpływ   jest     dla   nas   autorytetem,   kimś   znaczącym.
Większości ludzi daleko posunięte posłuszeństwo może nakazać tylko ten znaczący autorytet,
nie zaś każdy, kto tylko przyjmie jego rolę. Czynnikiem zmniejszającym posłuszeństwo jest
fizyczna nieobecność osoby, która jest naszym autorytetem. W sytuacji takiej jesteśmy mniej
skłonni postępować zgodnie z jej nakazem

Identyfikacja:

Identyfikacja   jest   to   z   kolei   reakcja   na   wpływ   społeczny,   wywołana   pragnieniem   danej
jednostki, aby być podobną do osoby, od której pochodzi ten wpływ Jednostka zachowuje się
w określony sposób zazwyczaj wtedy, gdy osoba, lub grupa wywierająca na nią wpływ jest
dla niej atrakcyjna pod pewnym względem, czy też stanowi dla niej autorytet. W identyfikacji
znaczącym komponentem jest atrakcyjność. W sytuacji takiej będzie skłonna zaakceptować
ów wpływ oraz przyjąć podobne wartości i postawy, po to by upodobnić się do tej osoby
(grupy). Autorytet ten nie musi być w ogóle obecny. Ważne jest natomiast to by osoba ta
pozostawała znaczącą, nadal wyznawała te same poglądy oraz by poglądy jej nie zostały
podważone przez sprzeczne, a bardziej przekonywujące opinie.

Internalizacja:

Internalizacja jest to przyjmowanie za własne narzucanych z zewnątrz postaw, poglądów,
norm i wartości. Motywem zinternalizowania określonego przekonania jest pragnienie, aby
mieć słuszność. Na początku główną rolę w tym procesie pełnią rodzice dziecka (szczególnie,
gdy  jest   ono   w   wieku   przedszkolnym   i   w   pierwszych   latach   uczęszczania   przez   nie   do
szkoły), później wychowawcy oraz grupy rówieśnicze, a po osiągnięciu przez daną osobę
wieku dorosłego grupy społeczne i jednostki, z którymi się ona identyfikuje i które są dla niej
autorytetem..   Internalizacja   jest   najbardziej   trwała,   bo   motyw   dążenia   do   słuszności   jest
potężną i samo podtrzymującą się siłą, niezależną od stałego nadzoru (kary, nagrody), ani
nieustającego szacunku dla osoby lub grupy. Ważnym jej komponentem jest wiarygodność,
szczególnie   osoby,   która   dostarcza   informacji.   Może   się   przerodzić   w   bezrefleksyjny
konformizm,   gdy   niektóre   normy   tak   dalece   mamy   zakorzenione,   że   mechanicznie
odwołujemy się do pewnych zachowań, a przekonanie to staje się częścią naszego systemu.
Uniezależnia się od swego źródła i staje się niezwykle odporne na jakąkolwiek zmianę.  

Podział na uleganie, identyfikację i internalizację jest użyteczny, jednak nie doskonały,

gdyż kategorie te zachodzą na siebie pod pewnymi względami.

63.   Stadia   zapobiegania   przestępczości   i   przykładowe   działania   w   etapie
pierwotnych, wtórnych i następczych.

• Etapy działań związanych  z zapobieganiem  przestępczości:
•

etap   działań   pierwotnych  (eliminowanie   warunków   sprzyjających   powstawaniu
środowisk przestępczych, np.: polityka gospodarcza nastawiona na tworzenie miejsc
pracy, organizowanie zajęć dla młodzieży, planowanie przestrzenne i urbanistyczne)

•

etap   działań   wtórnych  (usuwanie   warunków   sprzyjających   przestępczości   i
utrudnianie popełniania przestępstw; policyjne rozpoznanie środowisk przestępczych,
działania na rzecz „sąsiedzkiej czujności”, monitoring, techniczne zabezpieczenia) 

•

etap

 

działań

 

następczych

 

(to   już  reakcje  na   popełnienie   przestępstwa,   tj.  strategia   destruktywna;  
zapobieganie recydywie,  „promieniowaniu”  postaw przestępczych,  resocjalizacja)

Powyższe   wiąże   się   ze   stosowanymi   strategiami   zapobiegania   przestępczości.
Wyróżniamy dwie główne strategie:
1. Strategia destruktywna to działania wymierzone przeciwko zwalczanym zjawiskom;

ma charakter represyjny; jest sensowna zwłaszcza jako reakcja natychmiastowa (np.
izolowanie,   separowanie   sprawcy   przestępstwa,   czynu   nagannego,   aby   go   nie
powtórzył).
Metody strategii destruktywnej to: 

-

uniemożliwianie (utrudnianie określonych działań: rozdzielenie kibiców obu drużyn
na stadionie)

-

wytłumianie  (sankcjonowanie zachowań przestępnych: „wcielanie” kar „w życie” -
zakaz wstępu, mecz bez kibiców – zob. kolejny slajd)

-

zagrażanie  (zapowiadanie  reakcji:  policja  w gotowości  wobec  kibiców;  kara  jako
swoisty straszak)

2. Strategia   kreatywna,  nierepresyjna,   obejmuje   działania   rozwijające   zjawiska

pożądane   –   po   to,   by   eliminowały   zjawiska   niepożądane;

 

(np. dajmy szkole fundusze na dodatkowe godziny wf, aby po lekcjach uczniowie
uprawiali sport, a nie włóczyli się bez celu po mieście, popalając i popijając, a

czasem

 

i

 

biorąc) 

ma sens w dłuższym horyzoncie czasowym, wymaga przemyślanej polityki, sporych
nakładów... 

64.   Na   czym   polega   sformalizowana   reakcja   na   przestępczość   na   etapie
legislacyjnym., rodzaje prewencji w wymiarze pozytywnym i negatywnym

Sformalizowana   reakcja   na   przestępczość   dzieli   się   na   kilka   etapów,   które   najlepiej   jest
zaprezentować   w  trójczłonowym   podziale.   Należy   dodać,   że   każdy   z   poniżej
scharakteryzowanych etapów może być kształtowany przez ustawodawcę na wiele zupełnie
odmiennych sposobów, które zależą od środków preferowanych w polityce karnej.

Sformalizowana reakcja na przestępczość na etapie legislacyjnym
Etap legislacyjny – określenie przedmiotu, czyli sformułowanie norm, których naruszenie
będzie   wywoływa  reakcje   karne.   Należy   podkreślić,   że   ustawodawca,   określając   katalog
zachowań traktowanych jako  przestępstwa, określa równocześnie, pośrednio, zakres osób,
które podlegają skuteczności danego zakresu kryminalizacji i które są adresatami tych norm.
Jest   to   tzw.   prewencja   –   oddziaływanie,   czyli   wpływanie   za  pomocą   przyjętych   przez
ustawodawcę środków na oceniane prawnokarnie zachowanie ludzi.
Rodzaje prewencji:

 

 Indywidualna  – celem kary jest oddziaływanie na sprawcę i powstrzymanie go przed
ponownym
niekonformistycznym   zachowaniem.   W   tym   przypadku   środki   działania   powinny   być
dostosowane do
indywidualnych   cech   fizycznych   i   psychicznych   danego   człowieka   i   warunkow
środowiskowych, w jakich przebywa.

 

 Generalna  –   celem   kary  jest   oddziaływanie   na   ogoł   społeczeństwa,   czyli   przyszłych
potencjalnych   sprawcow   (pozytywny   wymiar   prewencji   generalnej:   zagrożenie   sankcją
karną danego zachowania oraz stosowanie sankcji w przypadku naruszenia obowiązującej
normy podkreśla nie tylko wagę prawno karnego zakazu, ale także umacnia w przekonaniu,
że   dane   zachowanie   jest   niedopuszczalne;  negatywny   wymiar   prewencji  generalnej:
zagrożenie sankcją karną, a przede wszystkim jej zastosowanie ma odstraszać od popełnienia
przestępstw.)
Często nie jest możliwe równoczesne stosowanie prewencji indywidualnej i generalnej,
dlatego   ustawodawca  powinien   kierować   się  w  tym   wypadku  skutecznością   jednej   z
nich, rezygnując tym samym z drugiej.

65. Na czym polega sformalizowana reakcja na przestępczość na etapie realizacyjno-
represyjnym   i   jakie   cele   realizuje.   Alternatywne   wizje   polityki   karania:   reakcja
prawnokarna kompensacja, abolicjonizm i diverson

Etap   realizacyjno-represyjny   to   ustalenie,   czy   popełniono   przestępstwo,   przez   kogo,   jaki
przepis prawny naruszono i jaka powinna zostać wymierzona sankcja karna; etap procesu
karnego. Częstotliwość i rodzaj  stosowanej  sankcji prawnokarnej zależą od tego, jaki cel
wyznacza sobie prawodawca przy ustalaniu polityki karnej. Decyzja co do tego, co stanie się
priorytetem polityki karnej, zależy od rodzaju przyjętej teorii kary.

W   kryminologii   pojawiły   się   alternatywne   wizje   polityki   karania,   zależące   od   nurtu,   do
jakiego   przynależy   dana   koncepcja.   Przykładowo   w   przypadku   konfliktowej   wizji
społeczeństwa   przestępczość   jest   nieodłączną   częścią   funkcjonującego   społeczeństwa,   a
czynami zabronionymi są zachowania uznawane za niebezpieczne przez grupę dominującą
(której   wartości   i   normy   powinny   obowiązywać   wszystkich).   Jedynym   sposobem
wyeliminowania zachowań kryminalnych jest Iikwidacja napięć między grupą dominującą a
mniejszością,   dlatego   faktyczne   wyeliminowanie   przestępczości   jest   niemożliwe.   Celem
polityki karnej jest tylko łagodzenie tego konfliktu.

Wyróżniamy   trzy   odmienne   spojrzenia   dotyczące   rodzaju   sankcji   prawnokarnych,   które
powinny stanowić narzędzie w rozwiązywaniu konfliktów społecznych:

• reakcja prawnokarna ma cel kompensacyjny, co oznacza, że środki reakcja prawnokarne
mają służyć naprawieniu zła wyrządzonego przestępstwem oraz złagodzeniu konfliktu między
sprawcą a osobami pokrzywdzonymi. Główne postulaty podnoszone przez przedstawicieli tej
teorii   to   m.in.   zwiększenie   ilości   środków,   szczególnie   prewencyjnych,   dotyczących
indywidualnego   traktowania   sprawcy   (tzw.   środki   probacyjne,   np.   warunkowe   umorzenie
postępowania, warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności, warunkowe
przedterminowe zwolnienie) bądź stosowanie kar pozbawienia wolności tylko w szczególnie
uzasadnionych przypadkach;

• abolicjonizm - zakłada likwidację prawa karnego i przekazanie konfliktu jego stronom.
Nakazuje   przyjąć   organom   państwa   rolę   biernego   obserwatora.  Wykorzystywanie   władzy
państwowej do reakcji na zachowania szkodzące innym ludziom powinno być ograniczone do
minimum.   Rozwiązywanie   powstałych   konfliktów   powinno   leżeć   w   gestii   sprawcy   i
poszkodowanego, którzy w porozumieniu mają dążyć do wyrównywania powstałych szkód;

•  diversion   -  oznacza  ,,skierowanie   na  inną   drogę  procesu  wymiaru   sankcji  karnej  przez
odejście od stosowania kary pozbawienia wolności na rzecz innych nieizolacyjnych sposobów
reakcji   na   czyn   przestępczy.   Zgodnie   z   tą   teorią   państwo   powinno   bezwzględnie
powstrzymywać się od wymierzania kar pozbawienia wolności. Uważa się, że kara powinna
pełnić   funkcję   jedynie   utylitarną,   a   skoro   kara   pozbawienia   wolności   została   uznana   za
niecelową i nieskuteczną w dążeniu do resocjalizacji sprawcy, to jej utrzymanie nie ma sensu.
Kara powinna umożliwić sprawcy powrót do powszechnie akceptowanego sposobu życia, a
równocześnie   ma   być   czynnikiem   kierującym   go   na   drogę   życia   zgodną   z   normami
obowiązującymi w danym społeczeństwie.

66.   Na   czym   polega   sformalizowana   reakcja   na   przestępczość   na   etapie
wykonawczym,   indywidualizacja   kary.   Negatywne   czynniki   kary   pobawienia
wolności. Model totalny E. Goffmana.

Etap   wykonawczy,   czyli   wykonanie   sankcji   określonej   przez   sąd,   wykonawcze   stadium
procesu   karnego.   Kara   pozbawienia   wolności,   oprócz   funkcji   sprawiedliwościowej,   może
wpływać   na   wychowanie   i   resocjalizację   sprawcy.   Istnieje   wiele   sposobów
zindywidualizowania tej kary (warunkowe umorzenie, warunkowe zawieszenie, warunkowe
przedterminowe zwolnienie).

Jednak   kara   pozbawienia   wolności   ma   również   kilka   istotnych   mankamentów,   np.   w
przypadku   resocjalizacyjnego   użycia   kary   trudna   jest   c   powiedź   na   pytanie,   jak   można
przygotować kogoś do życia na wolności w warunkach pozbawienia wolności. W sytuacji gdy

tłumionych jest wiele istotnych potrzeb osadzonych, niekoniecznie ma to pozytywny wpływ
ich resocjalizację.

Inny problem związany ze stosowaniem kary pozbawienia wolności wykazał E. Goffman,
który   w   pracy   poświęconej   tzw.   instytucjom   totalnym   (tj.   regulującym   całą   aktywność
znacznej części swoich członków) przedstawił model zakładu totalnego, który powinien się
charakteryzować następującymi cechami:

•   życie   penitencjariuszy   toczy   się   na   niewielkiej   i   ograniczonej   przestrzeni
• wszystkie czynności pensjonariusze podejmują w obecności innych pensjonariuszy, którzy
zachowują się w taki sam sposób i wszyscy są traktowani jednakowo przez personel

• rozkład dnia jest ściśle zaplanowany, a kolejność i czas działań są określone przez normy,
których przestrzegania pilnuje personel;

• każdy członek personelu może wymierzać sankcje negatywne każdemu pensjonariuszowi;

•   sankcje   negatywne   mogą   być   wymierzane   za   bardzo   wiele   zachowa:   •   wszyscy
pensjonariusze mają te same prawa i w taki sam sposób są one egzekwowane;

• wszyscy mają przestrzegać ustalonego porządku.

Opisując   cechy   modelowego   zakładu   totalnego,   E.   Goffman   wskaz   je   jednak   na
niebezpieczeństwa, jakie niesie ze sobą realizacja wszystkich tych założeń. Najważniejszym
negatywnym skutkiem tak funkcjonujące zakładu totalnego jest postępująca depersonalizacja
pensjonariuszy,   które:   stopniowo   coraz   bardziej   tracą   cechy   indywidualne,   świadczące   o
odrębności   każdego   człowieka.   Rozpoczyna   się   walka   pensjonariuszy   o   utrzymanie
własnego ,,ja. Rodzą się konflikty pomiędzy podopiecznymi a personelem i powstaje sytuacja
negatywnie oddziałująca na pensjonariuszy. Również po stronie personelu zauważalne stają
się   negatywne   zjawiska   dotyczące   własnego   ,,ja,   np.   dzielenie   więźniów   na   lepszych   i
gorszych.   Wszystkie   te   okoliczności   powodują   u   pensjonariuszy   wzrost   agresji   i
wykształcenie się specyficznych zachowań, stygmatyzację, która uniemożliwia im późniejsze
normali funkcjonowanie w społeczeństwie.

67.  . Nieprawnokarne metody  zapobiegania przestępczości: reaktywne i proaktywne.
Techniczne sposoby zapobiegania i ich oparcie na teoriach kryminologicznych.

Nieprawnokarne środki zapobiegania przestępczości:

 Syndrom   ‘rozbitych   okien’-   brak   reakcji   ludzi   na   zachowania   wpływające   na

dewastację   środowiska  oraz   działania   społecznych   dewiantów,  wywołujące  obawy,
strach   i  emocje.   Stwarza  wrażenie  ogólnego   załamania   się  mechanizmów  kontroli
społecznej. Prawo karne działa na zasadzie demonstracji, tj. jeśli nie widać przejawów
ich funkcjonowania, to odnosi się wrażenie jakby go w ogóle nie było albo było
bezskuteczne. Przeciwdziałanie drobnej przestępczości i dewastacji środowiska może
zapobiec popełnieniu ciężkich przestępstw. W ‘zniszczonym’ środowisku łatwiej rodzą
się zjawiska kryminalne. Jeśli ktoś widzi jedną zbitą szybę w budynku , to nie będzie
miał oporów przed zbiciem kolejnych, co w konsekwencji prowadzi do kompletnej
dewastacji środowiska. Dlatego reagowanie na przejawy dewastacji, tępienie drobnej
przestępczości może zapobiec tworzeniu się środowiska patologicznego.

 ‘zerowa  tolerancja’ – reagowanie i piętnowanie nawet najdrobniejszych przestępstw.

Hasło to ujawniło się po raz pierwszy w systemie amerykańskiego prawa, a ściślej w
Nowym Jorku.

Rodzaje podejmowanej działalności:

- reaktywna-  kiedy jedyną agendą kontroli społecznej reagującą na dewastację jest Policja;

-   pro   aktywna-   której   celem   jest   aktywowanie   społeczności   lokalnej,   aby   sama   dbała   o
środowisko.

Techniczne sposoby zapobieganie przestępczości:

 Zmiana   środowiska   poprzez   tworzenie   zapór   fizycznych-   kraty,   zaluzje,   instalacja

systemów   alarmowych,   usuwanie   warunków   sprzyjających   zachowaniom
przestępnym np. oświetlenie zaułków;

 Utrudnienia   prawne-   ograniczenie   dostępności   do   przedmiotów   służących   do

popełnienia   przestępstwa,   bądź   niedopuszczenie   do   działalności   wymagającej
określonych cech lub kwalifikacji takich jednostek, które ich nie posiadają;

 Zapobieganie   sytuacyjne-   nieformalna   kontrola   społeczna   sprawowana   przez

społeczność lokalną, złożoną z osób pozostających ze sobą w przestrzennej bliskości.
(neighborhood watch).