Na rozdro˝u
Wyprawka Maturzysty 2005
Co to znaczy
dzia∏aç
skutecznie?
Pytanie zawarte w tytule nie ma na celu – wbrew pozorom – snucia filozoficznych rozwa˝aƒ; to pytanie Nie ma mowy oskutecz-nym dzia∏aniu, kiedy
osiàga si´ przypadkowe
efekty, gdy na przyk∏ad
marzysz, aby byç lekarzem, o konkrety. Jednak odpowiedê na nie a w efekcie studiujesz geografi´, albo chcesz pracowaç w zak∏adzie wymaga uporzàdkowania innych naprawy samochodów, a rozwo-zisz pras´. Taka sytuacja mo˝liwa poj´ç, zwiàzanych z prawid∏owym jest jako stan przejÊciowy, np.
rozumieniem sformu∏owania w okresie dekoniunktury, jednak ostatecznie o Twojej skutecznoÊci
„skuteczne dzia∏anie”. Odwo∏ujàc Êwiadczy realizacja wybranego zawodu lekarza lub mechanika sa-si´ do praktyki ˝yciowej mo˝na mochodowego.
najkrócej stwierdziç, ˝e „dzia∏aç Skuteczne dzia∏anie powoduje koszty, które powinny byç adekwatne skutecznie” znaczy tyle, co „dzia∏aç do osiàganego celu; nie powinny one przewy˝szaç korzyÊci, jakie daje tak, aby osiàgnàç sukces”.
efekt dzia∏aƒ. „Pyrrusowe zwyciśtwo”, czyli zwyciśtwo oku-pione zbyt wielkimi stratami, mo-Co to znaczy „skuteczne działanie”?
˝e zdarzyç si´ tylko na wojnie.
GdybyÊ na przyk∏ad doje˝d˝a∏ do pracy w jakimÊ zak∏adzie produk-Działamy skutecznie przede wszystkim wtedy, gdy: cyjnym i p∏aci∏ za dojazd wićej osiągamy zamierzone cele lub te, które „urodziły się” w czasie ich ni˝ wynosi∏aby Twoja pensja, realizacji,
trudno by∏oby mówiç o skuteczno-
Êci; taka sytuacja mo˝e byç uspra-wkładamy w to optymalną ilość wysiłku i czasu, wiedliwiona jedynie jako inwesty-działamy zgodnie z zasadami moralnymi, cja w przysz∏oÊç, stan chwilowy (bo np. finansowo nie przynosi ko-uwzględniamy dalekowzroczną perspektywę czasową.
rzyÊci, ale pozwala dobrze poznaç zawód, który Ci´ pasjonuje).
1
Dzia∏ A6
Na rozdro˝u
Wyprawka Maturzysty 2005
Coraz cz´Êciej intensywna na-natury. Cz∏owiek mo˝e wiele ulep-i nie dajà prawdziwego, trwa∏ego uka doprowadza uczniów do wy-szyç, ale panujàcych praw nie zadowolenia. Dlatego zanim ku-cieƒczenia organizmu. Nie równo-zmieni. Czy mo˝na sobie wyobra-pisz organizer, zw∏aszcza elektro-wa˝y to jednak najlepszej oceny ziç kogoÊ, kto nie przygotuje zie-niczny, musisz wyklarowaç swojà w dzienniku, a nawet na maturze mi, nie posieje, a potem podlewa wizjí misj´ ˝ycia. Zarzàdzanie czy dyplomie; „zdezelowana” psy-i jest bardzo zdziwiony, ˝e na jesie-sobà w czasie nie jest mo˝liwe, je-chika, wycieƒczenie i tym podob-ni nie mo˝e zebraç owoców? Albo Êli wczeÊniej nie dokona siŕe-ne stany – z pewnoÊcià nie zwi´k-kogoÊ, kto wprawdzie posieje, ale fleksji nad w∏asnym ˝yciem, nie szajà szans na rynku pracy.
za to nie podlewa i nie piel´gnuje ustali si´, co jest w nim najistot-roÊlin, i jest równie zdziwiony, kie-niejsze i co chcia∏oby siósiàgnàç.
dy one nie owocujà? Czy rolnik, Ważną rolę w ocenie skuteczności który nie dba o ziemi´, nie nawo-działania pełni czas. Czy student zi jej i nie spulchnia – mo˝e ocze-Całe nasze życie,
powtarzający każdy rok, a przez to kiwaç takich samych plonów jak a zatem również Twoje,
studiujący dwa razy dłużej niż wynosi ten, który dostarcza ziemi wszyst-norma dla przeciętnego żaka, działa składa się ze spraw:
kiego, czego ona potrzebuje?
skutecznie?
Wszyscy znamy odpowiedzi na ważnych i pilnych,
te pytania. Nie inaczej jest w ˝y-ciu i w dzia∏aniu w ogóle. Jednak pilnych, choć nieważnych, do osiàgania ró˝nych celów ˝y-ciowych podchodzimy nierzadko ani pilnych, ani ważnych, jak rolnik-amator. I dziwimy si´
póêniej, ˝e nie osiàgamy sukce-ważnych, choć niepilnych.
sów, za to mamy „niespodziewa-ne” problemy.
Wa˝ne jest to, co ∏àczy siź naNie dziwmy si´! Sprawdêmy ra-szym dobrobytem, bliskimi oso-czej, gdzie naturalny proces dzia-bami, celami i planami, czyli
∏ania zosta∏ zaburzony i – jeÊli z tym wszystkim, co znajduje si´
mo˝na – naprawmy nasze dzie∏o.
w Twojej wizji i misji. Pilne z ko-Istotne jest tak˝e to, by myÊleç Je˝eli si´ ju˝ nie da – potraktujmy lei jest to, co w ró˝ny sposób do-perspektywicznie, umieç z czegoÊ
to jako lekcj´. Wzorzec rolnika jest maga siĺub wrćz wymusza na zrezygnowaç po to, by osiàgnàç bardzo przydatny w takich ranas dzia∏anie. Analogicznie – niewa˝niejsze cele. Wymaga to dyscy-chunkach sumienia.
wa˝ne sprawy to te, które nie ma-pliny, systematycznoÊci, powa˝ne-jà tak naprawdźnaczenia dla ja-go traktowania pozornie b∏ahych Umieç zarzàdzaç
koÊci naszego ˝ycia, zaÊ niepilne czynnoÊci oraz odpowiedzialnego sobà w czasie
to te, które zawsze b´dà spokoj-stosunku do podejmowanych (nie-Skuteczne dzia∏anie zaczyna nie czekaç (przynajmniej do pew-kiedy nawet ca∏kiem zwyk∏ych, co-siód marzenia i pragnienia. Pro-nego momentu).
dziennych) zadaƒ i obowiàzków.
wadzi przez realizacj´ kolejnych Wszelkie nawyki w tym wzgl´dzie zadaƒ do zaplanowanego celu.
Teraz, pos∏ugujàc si´ tà prostà me-b´dà decydowa∏y o tym, jak (i za Istotnà rol´ gra w tym procesie todà, sklasyfikuj niektóre ze swoich jakà cen´) osiàgniesz po˝àdany w∏aÊciwe planowanie. Trzeba zna-zaj´ç, nadajàc im priorytety od 1 do 4: skutek, co zyskasz – a co stracisz, leêç czas zarówno na wykonanie a. przygotowanie si´ do jutrzej-i czy w ogóle b´dziesz skuteczny.
wszelkich zadaƒ zwiàzanych z do-szej klasówki,
O tym wszystkim mówi cieka-chodzeniem do celu, jak i na rege-b. pogadanie przez telefon ze wa nauka – prakseologia, której neracjśi∏. Potrzebujesz do tego znajomym, który „mia∏ przez jednym z twórców by∏ wybitny wiernoÊci danym obietnicom oraz ca∏à noc wolnà chat´”,
polski filozof i logik Tadeusz Ko-kalendarza lub – lepiej – organize-c. gra w kulki na ekranie kom-tarbiƒski (1886-1981).
ra w dowolnej formie. W∏asne ˝y-putera (czy inna podobna), cie trzeba bowiem wkomponowaç d. powtarzanie materia∏u do Prakseologia – nauka o nor-w 1440 minut ka˝dej doby i na-matury,
mach oraz zasadach skuteczne-uczyç siźarzàdzania sobà w cza-e. trening siatkarski (grasz go i sprawnego dzia∏ania.
sie. Tu nie chodzi jednak o wype∏-
w pierwszej szóstce),
nianie kalendarza mnóstwem f. wyjÊcie na spacer z ∏adnà Najlepsze wzory skutecznego zapisów. Mo˝na bowiem Êlicznie sàsiadkà (ale nie Twojà
dzia∏ania daje przywo∏any ju˝
planowaç kolejne dni, wpisujàc dziewczynà),
wczeÊniej przyk∏ad gospodarki na w kalendarz zajćia, które nie g. przeczytanie codziennej roli. Tutaj dzia∏ajà prawa màdrej przybli˝ajà nas do naszych celów gazety,
2
Dzia∏ A6
Na rozdro˝u
Wyprawka Maturzysty 2005
h. pranie bielizny, robienie co-Ani wa˝ne, ani pilne to sprawy „c”
W wypadku wspó∏dzia∏ania dziennych zakupów (pieczy-i „f ”. Gra w kulki (czy inna po-z innymi nie wystarczà natomiast wo, nabia∏, warzywa).
dobna) nie ma wielkiej wartoÊci same zachowania asertywne, dla naszego ˝ycia, jest sposobem o których szerzej napiszemy poni-Sprawy wa˝ne i pilne to „a” i „e”.
na zabicie nudy. Spacer z sàsiad-
˝ej. Musisz dzia∏aç tak, aby trosz-To zajćia, które ∏àczà siź konkà tylko po to, by „zaszpanowaç”
czyç sió osob´, od której czegoÊ
kretnymi terminami. Wpisuj je wobec nieznanych przechodniów, potrzebujesz. Nic nie oddaje tego do kalendarza na czerwono. To to rzecz dobra, ale we w∏aÊciwym lepiej, jak porównanie do sytuacji czas, który z góry masz zarezer-czasie i w nast´pstwie wyboru: posiadacza kury znoszàcej z∏ote wowany na te rodzaje aktywno-kulki czy szpan. PRIORYTET 4.
jaja. Wyobraê sobie, ˝e masz takà Êci. Podobnie jest z czasem sp´-
kur´. Jak jà traktujesz? Zapewne dzanym w szkole i na innych Zarzàdzanie sobà w czasie pole-troszczysz sió nià, chcesz jej zasta∏ych czy wczeÊniej zaplanowa-ga na tym, aby wybieraç to, co jest pewniç jak najlepsze po˝ywienie nych zajćiach, wizytach i spo-dla nas najwa˝niejsze i – korzysta-i warunki do ˝ycia, a mo˝e nawet tkaniach. PRIORYTET 1.
jàc z kalendarza – tak uk∏adaç swój wyra˝asz jej swojà wdzićznoÊç?
Pilne, ale niewa˝ne to „b” i „g”.
dzieƒ, aby znaleêç na to czas, elimi-Dok∏adnie tak samo jest w kontak-Rozmow´ mo˝emy uznaç za pilnà, nujàc albo spychajàc na dalszy plan tach z innymi ludêmi. W naszych bo spodziewamy siŕewelacyj-zajćia mniej wa˝ne i mniej pilne.
relacjach zawsze ktoÊ jest na po-nych informacji. Jednak obiek-W ten sposób sprawy naprawdźycji z∏otodajnej kury – coÊ od nie-tywnie nie b´dà to informacje wa˝ne uczynisz terminowymi. Za-go chcemy, do czegoÊ jest nam po-wa˝ne, a jedynie ciekawe. Podob-pomnisz o wiecznym niedoczasie, trzebny. Trzeba zatem traktowaç nie rzecz si´ ma z codziennym o nerwowym skakaniu z matema-go tak, aby mia∏ ochot´ daç nam czytaniem gazety. Obiektywnie tyki na histori´, znajdziesz czas na to, na czym nam zale˝y. Prostà nie jest to sprawa zbyt wa˝na, ale przyjemnoÊci bez stresu, ˝e coÊ
asertywnoÊcià mo˝emy nie osià-
o jej pilnoÊci przesàdza aktual-
„zawalasz”. Tak organizujàc sobie gnàç zamierzonego rezultatu. Ow-noÊç. Gazeta nie przeczytana czas, zamykasz pole dla innych po-szem, nale˝y byç asertywnym, ale w dniu wydania staje si´ makula-tencjalnych organizatorów, którzy w wa˝nych sytuacjach trzeba turà. Oba zajćia dostajà PRIO-wkraczajà i zarzàdzajà Tobà, wi-umieç zdaç sobie sprawź tego RYTET 2.
dzàc Twój kalendarzowo-organiza-
„kto jest kurà” w takich, a nie in-Sprawy wa˝ne, choç niepilne to „d”
cyjny chaos. Ci samozwaƒczy orga-nych okolicznoÊciach.
i „h”. I nie ma sensu uzasadniaç nizatorzy to znudzeni koledzy Reakcje asertywne to takie, któ-
dlaczego, w kwietniu powtórki do i kole˝anki, telewizja czy korzysta-re sprzyjajà zachowaniu równo-matury przejdà z PRIORYTETU
nie z komputera i Internetu bez Êci w relacjach mi´dzyludzkich, 3 do PRIORYTETU 1.
okreÊlonej potrzeby.
umo˝liwiajàc nam dzia∏anie w naszym najlepszym interesie, Umieç ˝yç z ludêmi
obron´ w∏asnego stanowiska bez Je˝eli nauczysz si´ tak klasyfiko-Wi´kszoÊç Twoich dzia∏aƒ ma nadmiernego l´ku, swobodne waç zajćia i robiç g∏ównie to, co miejsce wÊród ludzi i ich dotyczy.
i szczere wyra˝anie uczuç oraz jest wa˝ne i pilne oraz wa˝ne, choç Albo potrzebujemy czegoÊ od korzystanie z w∏asnych praw bez niepilne, po pewnym czasie zorien-nich, albo wspólnie z nimi próbu-naruszania prawa innych ludzi.
tujesz si´, ˝e przybywa Ci wolne-jemy coÊ osiàgnàç. W obu przy-Tyle teoria. W praktyce ludzie go czasu, jesteÊ mniej zmćzony padkach ludzie muszà chcieç czśto jednak ranià innych, dà˝àc i bardziej pogodny. Dlaczego? Bo i móc zrobiç coÊ dla nas, dla sie-do spe∏nienia w∏asnych potrzeb.
zaczà∏eÊ zarzàdzaç sobà w czasie, bie lub innych.
Czasami jest to nieuniknione. Wy-planowaç zajćia, hierarchizowaç je rozumnie, a co za tym idzie –
Dlatego do skutecznego dzia∏a-je˝d˝ajàc do innego miasta na stu-harmonizowaç.
nia potrzebne sà nie tylko konkret-dia czy do pracy, powodujemy t´-
ne umiej´tnoÊci i okreÊlone Êrod-sknotí smutek rodziców. Taka ki, ale tak˝e w∏aÊciwa motywacja.
jednak jest kolej rzeczy i ka˝dy Dotyczy to Ciebie samego oraz rodzic liczy siź tym, ˝e przyjdzie i pilne
Sprawy wa˝ne
choç niepilne
Sprawy wa˝ne,
ani pilne
Sprawy ani wa˝ne,
ale niewa˝ne
Sprawy pilne,
Twoich dzia∏aƒ w stosunku do in-dzieƒ rozstania. M∏ody cz∏owiek nych. Musisz dbaç o siebie, o stanie powinien dla dobra rodziców
∏e odnawianie w∏asnych si∏ zarów-poÊwićaç swoich pragnieƒ i plano fizycznych, jak i psychicznych.
nowaç ˝ycia pod kàtem ich Skuteczne dzia∏anie zak∏ada bo-upodobaƒ.
wiem troskó swoje kompetencje W wi´kszoÊci przypadków
i poziom energii. Umiej´tne zarzà-
mo˝na jednak – i trzeba – unikaç dzanie sobà w czasie na pewno Ci sprawiania bólu innym, a tak˝e w tym pomo˝e.
wygrywania cudzym kosztem.
3
Na rozdro˝u
Wyprawka Maturzysty 2005
Czy to wskazówka etyczna? Tak,
„Wygrana – przegrana” to posta-Umów siśam ze sobà
ale przede wszystkim jest to do-wa sportowców. W sporcie jest i innymi osobami zaanga˝o-1
bra zasada prakseologiczna. Lu-ona s∏uszna. Ludzie przenoszà jà wanymi w danà spraw´, ˝e dzie skrzywdzeni mogà chcieç si´
jednak do ˝ycia i chcà byç lepsi wypracujecie rozwiàzanie, odegraç, a zmuszani do okreÊlo-od innych, zamiast staraç si´ byç w którym obie strony dostanà nych dzia∏aƒ – nie b´dà si´ w nie coraz lepszym w stosunku do to, na czym im zale˝y, a ju˝
w pe∏ni anga˝owaç, albo zgo∏a za-w∏asnych osiàgni´ç. Na przyna pewno uzyskany rezultat stosujà strategi´ biernego oporu.
k∏ad: cieszśi´, kiedy inni majà je zadowoli.
Do skutecznego dzia∏ania aser-gorsze stopnie, a nawet potrafi´
Dowiedz si´ dok∏adnie, o co tywnego potrzebujesz dwóch rze-przyczyniç si´ do tego.
chodzi drugiej osobie. Czśto 2
czy: poczucia w∏asnej wartoÊci
„Przegrana – wygrana” to posta-ten problem, który jest widocz-
(na temat którego ju˝ wczeÊniej wa zgody na wymagania drugiej ny, nie jest prawdziwym prob-du˝o si´ dowiedzia∏eÊ) oraz my-strony i rezygnacja, pod presjà lemem, lecz pozorem, zas∏onà.
Êlenia w kategoriach wygrana –
lub z chći zdobycia sympatii, ze Dzia∏anie wed∏ug w∏asnych wygrana.
swoich potrzeb. Tak zachowujà preferencji i domys∏ów nie sińiektóre osoby w ró˝nych zawsze jest skuteczne.
Pi´ç postaw
Zasad´: „Post´puj z innymi zwiàzkach. Postawa ta budzi i ho-tak, jak chcia∏byÊ, aby pos-wzgl´dem innych ludzi
duje u jej nosiciela poczucie ˝alu t´powano z Tobà” lepiej zastà-
Postawa „wygrana” to taka, oraz inne negatywne emocje, któ-
piç innà zasadà, tj. „Post´puj w której nie obchodzà mnie inni re mogà kiedyÊ eksplodowaç.
z innymi tak, jak tego pragnà ludzie. Nie ˝yczím êle, nie zale-
„Przegrana – przegrana” to na oni sami”.
˝y mi na tym, aby im cokolwiek szcz´Êcie rzadka postawa. Zacho-odbieraç, jednak nie biorích wujà si´ tak ludzie nierozsàdni, WyjaÊnij w∏asny punkt
równie˝ pod uwag´ w dà˝eniu do niszczàc siebie i innych. Bijaty-widzenia i swoje potrzeby.
3
swoich celów. Bywa, ˝e realizu-ki, wzajemne publiczne oskar˝e-jàc w∏asne cele niszczínnych lu-nia, wojny – to przyk∏ady takich Wypracuj z drugà osobà takie dzi lub sprawiam im przykroÊç.
dzia∏aƒ.
rozwiàzanie, które zadowalaç 4 b´dzie obie strony.
Dzia∏ajà tak czasem osoby prze-
„Wygrana – wygrana” to najlepsza konane o tym, ˝e sà asertywne.
postawa w dzia∏aniu. Polega na Na przyk∏ad, domagam siód tym, ˝e ka˝da ze stron mo˝e spe∏-
Pami´taj, ˝e wszystko zaczyna siŕodziców ró˝nych rzeczy mate-niç swoje potrzeby. Charaktery-od pragnienia. Potem trzeba zaplano-rialnych, nie zastanawiajàc siźuje si´ wypracowaniem nowego waç post´powanie nastawione na nad tym, jakim kosztem to zrobià rozwiàzania, czśto innego od po-osiàgnićie celów i realizowaç je lub b´dà musieli zrobiç, abym czàtkowych celów zaanga˝owa-w zgodzie z przedstawionymi wy˝ej dosta∏ to, na czym mi zale˝y. Alnych osób, ale pozwalajàcego im sposobami zachowania w stosunku do bo – kole˝anka prosi o pomoc osiàgnàç to, co naprawd´ jest dla innych ludzi, w∏aÊciwie zarzàdzajàc w zrozumieniu skomplikowanego nich wa˝ne. Ró˝ni si´ wić od kom-sobà w czasie oraz wk∏adajàc w to, co zagadnienia z matematyki, fizyki promisu, który zak∏ada, ˝e strony robisz, wystarczajàco du˝o wysi∏ku.
lub chemii, a ja wymawiam si´
godzà siź czegoÊ zrezygnowaç.
Zwi´kszy to bowiem Twoje szanse brakiem czasu, który poÊwićam Wi´kszoÊç spraw da siźa∏atwiç skutecznego dzia∏ania zarówno w po-na zajćia z gatunku „niewa˝-
w taki w∏aÊnie sposób; w ka˝dym jedynk´, jak i w zespole. Przyczyni sińych i niepilnych”.
razie zawsze nale˝y spróbowaç.
do szcz´Êliwszego ˝ycia.
4