Umberto Eco Dzieło otwarte (1962)

Ogólne założenia:

w przeciwieństwie do teorii strukturalistycznych, wg Eco dzieło ma konstrukcję

otwartą;

dzieło istnieje w pełni jedynie w procesie interpretacji;

punkt ciężkości zostaje przeniesiony z autora i samego dzieła na odbiorcę,

wchodzącego w interakcję z przedmiotem artystycznym;

Dzieło sztuki jest z istoty przekazem nieokreślonym, wielością znaczeń, współżyjących w

jednym oznaczniku. Wieloznaczność tę należy realizować przed innymi.

Współczesne odwołania do idei bezkształu, bezładu, przypadkowości i nieokreśloności.

Zatem ---> dialektyka pomiędzy „FORMĄ” a „OTWARCIEM”, czyli granice, w których

dzieło może osiągnąć maksymalną wieloznaczność.

DZIEŁO – przedmiot o takich właściwościach strukturalnych, które (1) pozwalają na

róznorodne interpretacje, ale i (2) je harnonizują.

WIELOZNACZNOŚĆ:

określona koncepcja dzieła powstaje we współdziałaniu/związku z rozwojem metodologii

naukowej, psychologii czy logiki.

Eco bada okoliczności, w których sztuka współczesna liczy liczy na Nieład (który nie jest

ślepy i nieuleczalny, ale płodny i pozytywny; nieład = zerwanie z ładem tradycyjnym, który

Zachód uważał za niezmienny i tożsamy z obiektywną strukturą świata)

Współczesna sztuka (w okresie rozbicia pojęcia ładu w wyniku różnych modeli

wyjaśniających, dialektyk hist. itp.) powinna zaakceptowaćtaki stan rzeczi i nadać im kształt.

1. Jaki jest zakres tych badań?

Eseje Eco – nie tylko estetyka teoretyczna; również historia kultury, historia poetyk.

Objaśnienie pewnego obecnego etapu kultury Zachodu z pozycji i poprzez poetyki dzieła

otwartego.

Poetyka

(1) dla spadkobierców strukturalistów praskich i rosyjskich formalistów = studium nad

strukturami językowym dzieła literackiego. Valery – rozciągnięcie terminu na wszystkie

rodzaje sztuki: studium pracy art., „dzieło które spełnia się w dziele, w działaniu, które stwarza”.

(2) dla Eco: sens znaczenia klasycznego, nie tyle system krępujących reguł ( Ars poetica jako norma absolutna), ile program działania, który artysta układa sobie stopniowo, świadomie lub podświadomie.

Poetyka jako program tworzenia dzieła (nadawania mu struktury) obejmuje też (1).

Studium nad pierwotnym projektem pogłębione analizą ostatecznych struktur dzieła,

rozumianych jako ślady zamierzenia. --- rozbieżności pomiędzy zamierzeniami a

realizacją --- nie chodzi o badanie czy dzieła dorównały założeniom (zadanie krytyki) --

- ukazanie założeń poetyki do wyjaśnienia pewnej fazy historii kutury.

2. Pojęcie „dzieła otwartego” nie jest pojęciem aksjologicznym. Eco nie chce przeprowadzić podziału na dzieła wartościowe (=otwarte) i pozbawione wartości

(=zamknięte) Otwarcie (fundamentalna wieloznaczność przekazu artystycznego) jest

trwałą cechą każdego dzieła w każdym czasie = dzieło otwarte = hipotetyczny model,

mający ukazać kierunek rozwoju wsp. sztuki

Wpływy: Riegl ( Kunstwollen), Panofsky („sens ostateczny i definitywny, który mozemy znaleźć w zjawiskach niezależnie od świadomie powziętych decyzji i postaw

twórców”). NIE: jak problemy artystyczne były rozwiązane, ALE jak postawione.

MODEL dzieła otwartego --- abstrakcja (nie mozna jej odnaleźćw żadnym

konkretnym dziele)

„Model” implikuje linię rozumowania i założenie metodologiczne. Model służy do

wyodrębnienia wspólnej formy zjawisk. Jeśli dzieło otw. to model => możliwe

wyodrębnienie wspólnej tendencji operacyjnej w różnych rodzajach działania,

zmierzającej do tworzenia dzieł, w których odbiorcy widzą podobieństwa strukturalne.

Abstrakcyjny model można stosowaćdo krańcowo różnych dzieł.

Stosunki pomiędzy dziełem i odbiorcą, dialektyka pomiędzy strukturąprzedmiotu

(trwały system związków) a odpowiedziąodbiorcy (swobodna współpraca,

dokończenie systemu)

3. Struktura dzieła otwartego - dzieło jako „forma”, tj. pewna organiczna całość,

zrodzona z zespolenia różnych płaszczyzn poprzedzającego ją doświadczenia.

Określona forma = dzieło zrealizowane, cel procesu twórczego i początek pewnego odbioru, który poprzez realizację wciaż na nowo ożywia formę początkową.

„struktura” = jako synonim „formy”; ale struktura jest formą NIE jako przedmiot

konkretny, a jako system relacji pomiędzy różnymi płaszczyznami dzieła: (semantyczną,

syntaktyczną, fizyczną, emotywną; pł. tematów i treści ideolo; związków strukt. i

strukturą reakcji odbiorcy, itd.)

Forma sprowadzona do syst. relacji ==> wydobycie tego, co ogólne i zamienne w

systemie relacji, wykazanie, ż ekażdy przedmiot ma strukturę, która łaczy go z innymi

przedmiotami. --- procs oczyszczanie dzieła z tego, co nie stanowi jego kośćca.

Prawdziwa struktura dzieła = to co wspólnego z innymi dziełami.

 struktura dzieła otwartego NIE jest szczególną strukturą rozmaitych dzieł, ale

ogólnym modelem obejmującym (1) grupę dzieł i (2) grupę dzieł pozostających w

określ. stosunku percepcyjnym z ich odbiorcami.

a) model dzieła otw. NIE odtwarza domniemanej obiektywnej struktury dzieł, ale

strukturę stosunku percepcyjnego. Opis formy możliwy tylko, jeśli jest ona źródłem szeregu interpretacji dzieła.

metoda ta =/= rygor ortodoks. strukturalizmu (analiza form znaczących bez zmiennej

gry znaczeń, jakie się w nich zbiegają. Strukturalizm = analiza i opis dzieła sztuki jako

‘kryształu’, czystej struktury znaczącej, BEZ historii interpretacji.

Dzieło otwarte opiera się na przypuszczeniu: dokonana interpretacja jaka jest możliwa dopiero w świetle osiągnięć kulturalnych naszego wieku, NIE ukazanie struktury poza

interpretacjami.

b) model dzieła otw. = model teoretyczny, niezależny od realnego istnienia dzieł def.

jako otwarte.

Dzieło otwarte jako METAFORA EPISTEMOLOGICZNA: poetyki dzieła otwartego mają

cechy strukturalne podobne do cech innych operacji w zakresie kultury, zmierzających do

zdefiniowania zjawisk naturalnych czy procesów logicznych.

Aby ujawnić te podobieństwa strukturalne, redukujemy poetykę do pewnego modelu, czyli

projektu dzieła otwartego --- żeby przekonać się, czy model ten ma cechy podobne do

właściwości innych modeli badawczych, modeli struktur logicznych, procesów percepcyjnych.

Artysta wsp. tworząc dzieło przewiduje pojawienie się między dziełem, samym artystą i

odbiorcą relacji niejednoznaczności = relacji, którą przewiduje uczony pomiędzy

opisywanymi przez niego zjawiskiem a jego opisem, czy wyobrażeniem wszechświata a

wizjami snutymi na podst. tego wyobrażenia.

Kategorie wypracowane przez naukę stosowane w innych dziedzinach.

Kategorie te = empiryczne narzędzia, przydatne jedynie w wąskim zakresie.

ALE:

Nie należy rezygnować z dociekania, czy pomiędzy rozmaitymi postawami kulturowymi nie

istnieje głęboka jedność.

4. Granice refleksji.

Pojęcie dzieła otwartego = NIE jest uniwersalną odpowiedzią.

Pytanie o słuszność badań synchronicznych, które wyprzedzają i ignorują diachroniczne.

Opis struktur komunikacji to jedynie pierwszy nieodzowny krok każdego badania, które powinno zmierzać do powiązania tych struktur z szerszym background dzieła jako faktu umiejscowionego w historii.

Levi-Strauss: struktury można dostrzez tylko z zewnątrz.

Estetyka odkryła to wcześniej, bo stosunek między interpretatorem a dziełem był zawsze

nietożsamy.

Traktując dzieło jako sposób kształtowania (który nabiera kształtu dzięki sposobowi, w jaki my kształtujemy dzieło poprzez naszą interpretację) możemy poprzez analizęspecyficznej

struktury odkryćwarunki historyczne, które to dzieło zrodziły.

Dzieło sztuki/kierunek umysłowy są wynikiem skomplikowanego zespoły wpływów, z

których większośćfunkcjonuje w tej samej warstwie, któej elementem jest dzieło.