M. Bobrownicka „Poliglotyzm społeczeństw słowiańskich a rozwój ich świadomości narodowej”

Czasy nowożytne: Słowianie zamieszkują Rzeczpospolitą Obojga Narodów, monarchię

habsburską, Rosję, państwo tureckie

brak akcji wynaradawiających oraz barier dla rozwoju języków

koncepcja narodu państwowego

- wspólnotę narodową tworzyli mieszkańcy kraju, posiadający jakiś udział we władzy

- aktywizacja polityczna spoiwem narodowości

językowa koncepcja narodu

- język spoiwem narodowości

- tendencja do ingerowania w lingwistyczną rzeczywistość społeczeństw

- odrodzeniowo-patriotyczna presja językowa

1. Rzeczpospolita

- równoczesny rozwój świadomości narodowej i narodowego języka

- szybki rozkwit literatury polskiej

- łacina nie stanowiła zagrożenia – pozostawała językiem liturgii oraz częściowo językiem uczonych, środkiem międzynarodowego porozumienia

- polszczyzna szlifowała i doskonaliła swój styl poprzez praktykę literacką

- do końca I Rzeczpospolitej cechuje ją wielojęzyczność mieszkańców

- językowa i kulturowa polonizacja dokonywała się spontanicznie

2. Wielkie Księstwo Litewskie

- przez pewien czas językiem urzędowym był białoruski

- w XVIIw. staje się już tylko dialektem ludu

- zdecydowało o tym większe zaawansowanie i kultury polskiej i jej atrakcyjność

3. Białoruś

- białoruskie odrodzenie narodowe nie było dziełem Białorusinów, lecz zapoczątkowali je

Polacy

- nadanie ludowemu dialektowi funkcji języka literackiego stało się symulatorem narodowości

- przekształcanie ludu w naród było trudne, gdyż brakowało elit

- sowiecka Republika Białoruska była rusyfikowana -> dwujęzyczność: przewaga języka

rosyjskiego

4. Ukraina (Rusini)

- ulegali polonizacji

- zachowali literacką funkcję cerkiewszczyzny dzięki szkołom brackim, Akademii w Ostrogu, Akademii Mohylańskiej w Kijowie

- świadomość narodowa kształtowała się szybciej niż językowa

- autoidentyfikacji narodowej sprzyjało Kozactwo i mit kozacki (obrona samodzielności

Ukrainy)

- język ruski (=ukraiński) tracił swą pozycję na rzecz polskiego i rosyjskiego, stał się językiem ludu

• zabór rosyjski

- Iwan Kotlarewski – „ojciec” nowoczesnej mowy ukraińskiej

- użył jej dla efektu humorystycznego

- Szewczenko – spopularyzował stosowanie rodzimego języka w piśmiennictwie

- zadecydowały o tym względy socjalne (pozycje antyszlacheckie:

antypolskie i antyrosyjskie

• Galicja

- Trójca Ruska – Szaszkiewicz, Wahylewicz, Hołowacki

- ugrupowanie mające na celu emancypację językową Rusinów

- przyjęto cyrylicę (obawiano się bardziej wpływu kultury polskiej niż rosyjskiej)

5. Polska w czasie rozbiorów

- społeczeństwo polskie przekształca się z narodu politycznego w naród kulturowy

- język nabiera coraz większego znaczenia, spoiwem staje się także kultura

----------------------------------

Jan Kollár – „O wzajemności plemion i narzeczy słowiańskich” 1837 (wydana po

niemiecku)

- wizja „narodu słowiańskiego” narodu kulturowego, posługującego się 4 dialektami

języka słowiańskiego: ruskim, polskim, czesko-słowackim, ilirskim

- świadomość słowiańskiej wspólnoty kulturowej opozycyjnej wobec kultury Europy

Zachodniej

-> tendencje odśrodkowe okazywały się silniejsze od unifikacyjnych

6. Czechy

- swą świadomość narodową wiązali z ziemią, z terytorium historycznym dawnej Korony

Czeskiej

- podstawą wspólnoty narodowej jest język (językowa koncepcja narodu)

-> odrzucenie tradycji i tworzenie kultury czeskiej „od nowa”, w oparciu o lud

- posługiwanie się czeskim – patriotyczny obowiązek

- nie znano czeskiego dobrze, dlatego dzieła wydawano po niemiecku (Dobrovsky, Palacký)

- kulturę czeską traktowano jako nadzwyczajną, odświętną, jako podstawową traktowano

kulturę niemiecką

7. Słowacja

- od natio hungarica do natio slovaca

- była krajem Korony św. Stefana – węgierskiego królestwa, którego językiem urzędowym była łacina

-> języka nie uważano za istotny czynnik identyfikujący narodowość

- na terenie Słowacji używano: łaciny, niemieckiego, węgierskiego, czeskiego, słowackiego

- potrzeba pisania i publikowania po słowacku pojawiła się w oświeceniu – tylko dla celów dydaktycznych

- oddziaływanie utopii Kollára, a szczególnie kultu ludowości, doprowadziło do nadania

miejscowemu dialektowi rangi języka literackiego (reforma Štúra, 1846)

-> dojrzała słowacka świadomość narodowa – naród etniczno-językowy

- podział języków na

a) wrogie: węgierski, niemiecki

b) neutralne: łacina

c) pożądane: słowacki (ewentualnie inne słowiańskie)

8. Chorwacja

- wcześnie wykształciła swą świadomość narodową oraz ideę państwa

- początkowo nie eksponowano sprawy języka – dopiero w czasie odrodzenia narodowego

- język chorwacki miał oparcie w tradycji literackiej, stawał się naturalnym następcą łaciny

- wielodialektowość piśmiennictwa – ostatecznie przyjęto dialekt sztokawski

-> z czasem zaczęto zrywać z nazwą języka serbsko- chorwackiego na rzecz chorwackiego

- odrodzenie narodowe wymagało tworzenia w języku chorwackim – traktowany był jako

gwara

9. Słowenia

- poliglotyzm wynikał z położenia kraju na pograniczu kulturowym

- niemiecki językiem naturalnym, słoweński – świadomie wybranym

- naród słoweński wykształcił się na podstawie języka w XIX wieku

10. Serbia

- świadomość narodowa i językowa rozwijały się równocześnie

- ludowy język serbski stał się ogólnonarodowym po reformie Vuka Karadžicia

- w społeczeństwie serbskim nie było wielojęzyczności

11. Bośnia

- nie wytworzyło się pojęcie bośniackiej narodowości

- język nie miał mocy narodotwórczej -> naród ziemski

12. Bułgaria

- bułgarska świadomość narodowa miała charakter nacjonalistyczno-konfrontatywny (w

opozycji do Greków i Turków)

- ludowy język bułgarski, któremu nadano funkcję narodowego okazał się niewydolny

artystycznie i terminologicznie

-> sięgano po rosyjski lub serbski

- społeczeństwo bułgarskie było zbiorowością jednojęzyczną, narodem językowym