MOP rok 2011 numer 6

Ostatnie zmiany ustawy o zwalczaniu

nieuczciwej konkurencji

dr Anna Zientara, Autorka jest adiunktem na WPiA Uniwersytetu Warszawskiego.

Ustawa z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji[1] była już wielokrotnie

zmieniana. Niniejszy artykuł przedstawia zmiany dokonane w czasie ostatnich 3 lat. W

okresie tym doszło do dwóch nowelizacji ZNKU – ustawą z 23.8.2007 r. o przeciwdziałaniu

nieuczciwym praktykom rynkowym[2], która weszła w życie 21.12.2007 r. i ustawą z

19.7.2009 r. o grach hazardowych[3], która weszła w życie 1.1.2010 r.[4]. Ostatnia nowelizacja

ZNKU była niewielka. Wynikała ona jedynie ze zmiany stanu prawnego w zakresie aktu

prawnego regulującego zasady organizacji loterii promocyjnych, do których odwołuje się

ZNKU. Znacznie poważniejsze zmiany w ZNKU wprowadziło uchwalenie NieuczPraktU

zawierającej uregulowania służące ochronie konsumentów, co oznaczało przeniesienie opisu

niektórych niedozwolonych zachowań zagrażających interesom konsumentów z ZNKU do

nowej ustawy, zarówno w zakresie regulacji cywilnoprawnej, jak i prawnokarnej. Zabiegi

ustawodawcy jeśli chodzi o planowany efekt zmian pozostawiają jednak wiele do życzenia.

Zmiany wprowadzone NieuczPraktU

1. Zmiana celów i zadań ustawy

2. Pozbawienie uprawnień Prezesa UOKiK

3. Oszukańcze loterie promocyjne

4. System konsorcyjny

5. Systemy o charakterze piramidy

Ustawa o grach hazardowych

Podsumowanie

Zmiany wprowadzone NieuczPraktU

Uchwalenie NieuczPraktU wynikało z obowiązku wdrożenia dyrektywy 2005/29/WE

Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.5.2005 r. o nieuczciwych praktykach

handlowych[5]. Celem tej dyrektywy było ustanowienie jednolitych zasad uznania

określonych praktyk handlowych za zakazane. Zauważono bowiem, że w poszczególnych

państwach członkowskich przepisy prawne w tym przedmiocie znacznie się różnią

między sobą, co powoduje niepewność zarówno konsumentów, jak i przedsiębiorców, co

do stanu prawnego w państwie członkowskim innym niż rodzime. Uznano, że tworzy to

bariery w swobodnym przepływie towarów i usług. Aby temu zaradzić, dyrektywa

2005/29 została oparta na zasadzie harmonizacji pełnej, która ogranicza swobodę

implementacji państw członkowskich[6]. Zawarto w niej rozwiązania w zakresie ochrony

konsumentów, które mają być odzwierciedlone w ustawodawstwach krajowych bez

żadnych odstępstw.

Zmiany, jakie do ZNKU wprowadziła NieuczPraktU, polegały na uchyleniu w całości

trzech artykułów i dokonaniu zmian w czterech.

1. Zmiana celów i zadań ustawy

NieuczPraktU zmieniono określenie celów i zadań ZNKU, o których mowa w art. 1

ZNKU. Poprzednio przepis ten stanowił, że: „ustawa reguluje zapobieganie i zwalczanie

nieuczciwej konkurencji (…) w interesie publicznym, przedsiębiorców oraz klientów, a

zwłaszcza konsumentów”. Zmiana polegała na usunięciu wyrażenia „a zwłaszcza

konsumentów” . Rozwiązanie takie miało, zdaniem ustawodawcy, podkreślić, że ZNKU

ma mieć zastosowanie w relacjach przedsiębiorca-przedsiębiorca, a NieuczPraktU w

relacjach przedsiębiorca-konsument. Dlatego też w art. 1 NieuczPraktU czytamy, że

„ustawa określa nieuczciwe praktyki rynkowe w działalności gospodarczej i zawodowej

oraz zasady przeciwdziałania tym praktykom w interesie konsumentów i w interesie

publicznym”.

Idea ta została podkreślona także w uzasadnieniu do projektu NieuczPraktU[7], w którym

wskazano, dlaczego zdecydowano się na doprowadzenie do istnienia niejako „obok

siebie” dwóch ustaw, które mają zwalczać brak uczciwości w szeroko rozumianym

obrocie gospodarczym: „Równoległe funkcjonowanie w systemie prawnym dwóch aktów

prawnych (ZNKU oraz niniejszej ustawy), regulujących niejedno krotnie zbliżony zakres

przedmiotowy i jednocześnie zawierających analogiczny katalog sankcji wiążących się z

dopuszczeniem się określonych w nich działań, uzasadnione jest

-293-

faktem odmiennego umieszczenia »środka ciężkości« w zakresie grupy podmiotów

będących beneficjentami zawartych w nich regulacji. W przypadku ZNKU punkt ten

znajduje się po stronie konkurujących na rynku przedsiębiorców, tylko pośrednio służąc

ochronie interesów konsumentów, natomiast w przypadku projektu ustawy – po stronie

konsumentów, tylko pośrednio służąc przedsiębiorcom”[8].

Należy zwrócić uwagę, że w obecnie obowiązującym brzmieniu art. 1 ZNKU mowa

jest jednak o „klientach” . Na gruncie pierwotnego brzmienia tego przepisu

przyjmowano, że pojęcie klienta obejmuje konsumentów, przedsiębiorców i tzw.

konsumentów zbiorowych[9]. Zgodzić należy się z E. Nowińską i M. du Vall’em[10], że

pogląd ten pozostaje nadal aktualny. ZNKU nadal zatem, zgodnie z art. 1, chroni także

interesy konsumentów. Wykreślenie pojęcia „zwłaszcza konsumentów” spowodowało

jedynie, że ta grupa przestała być wyróżniona[11]. Obecnie zatem ZNKU chroni interesy

konsumentów pośrednio, poprzez przeciwdziałanie nieprawidłowościom w relacjach

między przedsiębiorcami.

Zmiany w ZNKU dokonane przez NieuczPraktU to kolejny etap w procesie zmniejszania

roli ZNKU jako ustawy służącej ochronie konsumentów. W pierwotnym brzmieniu art.

19 ust. 1 ZNKU legitymację do występowania z roszczeniami wymienionymi w tej

ustawie, obok krajowych lub regionalnych organizacji, których celem statutowym jest

ochrona interesów przedsiębiorców, przyznano także krajowym i regionalnym

organizacjom, których celem statutowym jest ochrona interesów konsumentów. Później

uprawnienie to przyznano także Prezesowi UOKiK[12], a następnie powiatowemu

(miejskiemu) rzecznikowi konsumentów[13]. W 2002 r. możliwość tę jednak odebrano

zarówno krajowym i regionalnym organizacjom, których celem jest ochrona

konsumentów, jak i powiatowym i miejskim rzecznikom konsumentów[14].

2. Pozbawienie uprawnień Prezesa UOKiK

NieuczPraktU uchyliła art. 19 ust. 1 pkt 3 ZNKU. Na podstawie tego przepisu Prezes

Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów[15] mógł występować z roszczeniami z

art. 18 ust. 1 pkt 1–3 oraz pkt 6 ZNKU (z roszczeniem o zaniechanie niedozwolonych

działań, o usunięcie skutków niedozwolonych działań, o złożenie jednokrotnego lub

wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, o zasądzenie

odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem

kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego – jeżeli czyn nieuczciwej

konkurencji był zawiniony). Legitymacja procesowa z ZNKU przysługiwała Prezesowi

UOKiK tylko wówczas, gdy czyn nieuczciwej konkurencji zagrażał lub naruszał interesy

konsumentów. Przepis, który uchylono, miał zastosowanie do czynów nieuczciwej

konkurencji zawartych w art. 3, 8, 9, 10, 12, 13, 15, 15b, 16, 17, 17a–17e ZNKU, tj.

takich czynów jak: fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego

towarów albo usług, wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług, nakłanianie

do rozwiązania lub niewykonania umowy, naśladownictwo produktów, utrudnianie

dostępu do rynku, czynności związane z urządzeniami niedozwolonymi w rozumieniu

przepisu o ochronie niektórych usług świadczonych drogą elektroniczną, nieuczciwa lub

zakazana reklama, sprzedaż premiowana, formułowanie ofert w sposób stwarzający

konsumentowi pewność wygranej, organizowanie systemu sprzedaży lawinowej,

nadmierna sprzedaż marek właściciela, prowadzenie lub organizowanie działalności w

systemie konsorcyjnym.

Prezes UOKiK nie posiadał jednak legitymacji w przypadku popełnienia czynów

nieuczciwej konkurencji z art. 5–7, 11, 14 i 15a ZNKU, tj. takich czynów jak:

wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, naruszenie tajemnicy

przedsiębiorstwa, rozpowszechnianie nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd

wiadomości, przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną.

W uzasadnieniu ProjNieuczPraktU wskazano, że przepis art. 19 ust. 1 pkt 3 ZNKU,

nadający Prezesowi UOKiK uprawnienie do występowania z roszczeniem z tytułu czynu

nieuczciwej konkurencji, „ma wymiar wyłącznie ideologiczno-historyczny i obecnie nie

jest wykorzystywany przez Prezesa UOKiK”[16]. Organu, jakim jest Prezes UOKiK, nie

wymieniono jednak w art. 12 ust. 2 NieuczPraktU wśród podmiotów uprawnionych do

wystąpienia z roszczeniami z tej ustawy. Rozwiązanie to co prawda prowadzi do

wyraźnego rozdzielenia postępowania administracyjnego prowadzonego przez Prezesa

UOKiK od postępowania prywatnoprawnego[17], ale z drugiej strony nie sprzyja realizacji

przez Prezesa UOKiK jego zadania, jakim jest ochrona konsumentów[18].

Po uchyleniu art. 19 ust. 1 pkt 3 ZNKU Prezes UOKiK zachował natomiast swą

kompetencję w zakresie ochrony konsumentów przysługującą mu na mocy ustawy z

16.2.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów[19].

-294-

Na podstawie OchrKonkurU Prezes UOKiK może wydawać decyzje o uznaniu praktyki

za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i nakazujące zaniechanie jej stosowania

(art. 26 OchrKonkurU). Zgodnie z art. 24 ust. 2 OchrKonkurU, praktyką naruszającą

zbiorowe interesy konsumentów są m.in. nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny

nieuczciwej konkurencji.

3. Oszukańcze loterie promocyjne

Kolejną zmianą, jaką NieuczPraktU dokonano w ZNKU, było uchylenie art. 17b ZNKU.

Przepis ten określał czyn nieuczciwej konkurencji w zakresie loterii promocyjnych.

Artykuł 17b ust. 1 ZNKU stanowił, że: „czynem nieuczciwej konkurencji w zakresie

loterii promocyjnych jest formułowanie ofert w sposób stwarzający konsumentowi –

niezależnie od wyniku losowania czy wiedzy konsumenta – pewność wygranej, jeżeli

konsument złoży zamówienie na towar lub usługę objęte promocją albo zapłaci

oferentowi z góry jakąkolwiek kwotę”. W ust. 2 tego uchylonego artykułu precyzowano,

że: „czynem, o którym mowa w ust. 1, jest w szczególności formułowanie ofert w

dokumencie wystawionym imiennie na konsumenta, mającym cechy pisma o charakterze

oficjalnym”.

W uzasadnieniu ProjNieuczPraktU nie wskazano, który przepis tej ustawy miałby przejąć

treść dotychczasowego art. 17b ZNKU. Pisząc na ten temat M. Sieradzka[20] wskazuje

art. 7 pkt 19 NieuczPraktU. W przepisie tym określającym wprowadzające w błąd

nieuczciwe praktyki rynkowe uznane za takie w każdych okolicznościach, wymienia się

„twierdzenie, w ramach praktyki rynkowej, że organizowany jest konkurs lub promocja z

nagrodami, a następnie nieprzyznanie opisanych nagród lub ich odpowiedniego

ekwiwalentu”. Wydaje się, że uchylonemu art. 17b ZNKU częściowo odpowiada także

art. 9 pkt 8 NieuczPraktU[21], w którym stwierdzono, że agresywną praktyką rynkową

jest „wywołanie wrażenia, że konsument już uzyskał, uzyska bezwarunkowo lub po

wykonaniu określonej czynności, nagrodę lub inną porównywalną korzyść, gdy w

rzeczywistości nagroda lub inna porównywalna korzyść nie istnieje lub uzyskanie

nagrody lub innej porównywalnej korzyści uzależnione jest od wpłacenia przez

konsumenta określonej kwoty pieniędzy lub poniesienia innych kosztów”. Ta agresywna

praktyka rynkowa jest nieuczciwą praktyką rynkową w każdych okolicznościach, co

powoduje, że jest ona zakazana ex lege i nie podlega ocenie pod kątem przesłanek z art. 4

NieuczPraktU. Delikt określony w art 9 pkt 8 NieuczPraktU jest także, w świetle art. 5

ust. 1 NieuczPraktU, praktyką wprowadzającą w błąd i częściowo pokrywa się z wyżej

już wspomnianym art. 7 pkt 19 NieuczPraktU. Tak więc w przypadku opisanej praktyki

trudno jest mówić o przejrzystym oddzieleniu praktyk agresywnych i wprowadzających w

błąd.

Sformułowania użyte w art. 9 pkt 8 NieuczPraktU różnią się od sformułowań, które

były zastosowane w art. 17b ZNKU. W ZNKU mowa była bowiem o złożeniu przez

konsumenta zamówienia na towar lub usługę objęte promocją albo zapłacie oferentowi z

góry jakiejkolwiek kwoty, a w NieuczPraktU – o wpłaceniu przez konsumenta określonej

kwoty pieniędzy lub poniesieniu innych kosztów.

Przede wszystkim należy postawić pytanie, czy „złożenie zamówienia na towar”, o

którym była mowa w art. 17b ZNKU, może zostać utożsamione z „wpłaceniem

określonej kwoty pieniędzy”, o którym mowa w NieuczPraktU.

Na gruncie art. 17b ZNKU wyraźnie rozróżniano dwie sytuacje:

1) złożenie zamówienia na towar i

2) zapłacenie z góry jakiejkolwiek kwoty.

Wniosek ten wynika z tego, że w uchylonym przepisie wymieniając je obie, postawiono

między nimi funktor alternatywy rozłącznej. Jeżeli uznamy, że „złożenia zamówienia na

towar”, o czym była mowa w art. 17b ZNKU nie można utożsamiać z „wpłaceniem przez

konsumenta określonej kwoty pieniędzy” (art. 9 pkt 8 NieuczPraktU), okaże się, że

NieuczPraktU działanie niedozwolone w tej płaszczyźnie zakreśla odmiennie niż czynił to

art. 17b ZNKU.

Należy jednak wziąć pod uwagę, że pominięcie w art. 9 pkt 8 NieuczPraktU

sformułowania mówiącego o „złożeniu przez konsumenta zamówienia na towar” mogło

zostać uznane za zbędne, gdyż wiadomo, że podmiotowi stosującemu praktykę tego

rodzaju chodzi nie tyle o złożenie zamówienia, co o wpłacenie przez konsumenta jakiejś

kwoty (obojętne, czy będzie to następstwem złożenia zamówienia na towar, czy nie).

Gdyby zatem przyjąć, że wyodrębnienie w ZNKU sytuacji „złożenia zamówienia na

towar” było zbędne, a obecnie istniejące sformułowanie obejmuje także tamten

przypadek, to należałoby uznać, że w art. 9 pkt 8 NieuczPraktU chodzi o kontynuację

uregulowań w zakresie tego typu działań.

Również określenie „poniesienie innych kosztów” jest niejasne; w szczególności nie ma

pewności, czy pojęcie to obejmuje złożenie przez konsumenta zamówienia towaru i

dokonanie zapłaty za niego. W tym ostatnim przypadku konsument dokonuje

rozporządzenia swoim mieniem, ale uzyskuje w zamian określoną rzecz. Czy zatem

można mówić, że doszło do poniesienia przez niego kosztów?

W pozostałym zakresie art. 9 pkt 8 NieuczPraktU szerzej zakreśla bezprawność

zachowania przedsiębiorcy. Przepis NieuczPraktU, w przeciwieństwie do ZNKU, nie

odwołuje się bowiem do loterii promocyjnych. Ponadto, NieuczPraktU stanowi, że

nieuczciwą praktyką rynkową jest wywołanie wrażenia, że konsument już uzyskał,

uzyska bezwarunkowo lub po wykonaniu określonej czynności nagrodę lub inną

porównywalną korzyść, gdy w rzeczywistości nagroda lub inna porównywalna korzyść

nie istnieje, a tego warunku nie było w art. 17b ZNKU.

Określony w art. 17b ZNKU delikt naruszał przede wszystkim interesy konsumentów. W

świetle założeń ustawodawcy, aby ZNKU udzielała ochrony w relacji przedsiębiorca-

przedsiębiorca, a NieuczPraktU w relacji przedsiębiorca-konsument, zamieszczenie

podobnie określonego deliktu w NieuczPraktU połączone z uchyleniem art. 17b z ZNKU

uznać należy za prawidłowe. Szkoda jednak, że

-295-

ustawodawca nie doprecyzował określeń zamieszczonych w NieuczPraktU[22].

Delikt z art. 17b ZNKU był jednocześnie wykroczeniem z art. 25 ust. 2 ZNKU

zagrożonym karą aresztu lub grzywny. W związku z uchyleniem art. 17b ZNKU

konieczne było dokonanie odpowiedniej zmiany także w art. 25 ust. 2 ZNKU. W związku

z powyższym art. 18 pkt 6 NieuczPraktU usunął z art. 25 ust. 2 ZNKU wyrażenie „loterii promocyjnych”.

W obecnym stanie prawnym po wejściu w życie NieuczPraktU nieuczciwe

zachowanie przedsiębiorcy określone w art. 9 pkt 8 NieuczPraktU jest

wykroczeniem[23]. Artykuł 15 ust. 1 NieuczPraktU stanowi bowiem, że karze grzywny

podlega osoba stosująca agresywną praktykę rynkową. Tak więc z uwagi na to, że

zachowanie przedsiębiorcy opisane w art. 9 pkt 8 NieuczPraktU, jest agresywną praktyką

rynkową, jest również wykroczeniem.

Należy zwrócić jednak uwagę na obniżenie sankcji za wykroczenie polegające na

dopuszczeniu się czynu w zakresie oszukańczego obiecywania konsumentom

wygranej. Artykuł 25 ust. 2 ZNKU stanowił bowiem, że czyn ten podlega karze

grzywny lub aresztu, natomiast w art. 15 NieuczPraktU przewidziano jedynie karę

grzywny. W uzasadnieniu ProjNieuczPraktU nie wyjaśniono powodu rezygnacji z kary

aresztu i pozostawienia jedynie kary grzywny. Przy ustalaniu wysokości kary grzywny,

jaka może być orzeczona za wykroczenie z art. 15 ust. 1 NieuczPraktU, należy odwołać

się do art. 48 KW, który stanowi, że przepisy części ogólnej tego kodeksu stosuje się do

wykroczeń przewidzianych w innych ustawach, jeżeli ustawy te nie zawierają przepisów

odmiennych. NieuczPraktU nie statuuje żadnych szczególnych zasad odpowiedzialności,

zatem w całości należy stosować przepisy części ogólnej KW. Kara grzywny za

wykroczenie z art. 15 NieuczPraktU może być więc wymierzona w wysokości od 20 do

5000 zł (art. 24 § 1 KW)[24].

Przeniesienie tego wykroczenia z ZNKU do bardzo ogólnie, wręcz zbiorczo określonego

wykroczenia w art. 15 NieuczPraktU, skłania do bliższego przyjrzenia się temu

ostatniemu przepisowi. Brzmienie art. 15 NieuczPraktU budzi poważne wątpliwości.

Należy bowiem zauważyć, że karalnością objęte zostało stosowanie każdej agresywnej

praktyki rynkowej. Agresywne praktyki obejmują bardzo wiele różnych zachowań, z

których tylko niewielka część została szczegółowo określona w NieuczPraktU (art. 9 –

praktyki agresywne zabronione w każdych okolicznościach). Ocena, czy inne zachowania

przedsiębiorcy są praktyką agresywną, jest stosunkowo skomplikowana: najpierw należy

bowiem dokonać oceny, o której mowa w art. 4 ust. 1 NieuczPraktU (sprzeczność z

dobrymi obyczajami i istotne zniekształcenie lub możliwość zniekształcenia przez

praktykę rynkową zachowania rynkowego przeciętnego konsumenta przed zawarciem

umowy dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania lub po zawarciu), a następnie

odwołać się do art. 8 NieuczPraktU, który to przepis wskazuje, jaką praktykę uznaje się

za agresywną. W przepisie tym użyto wielu niedostatecznie sprecyzowanych określeń

takich np. jak: „niedopuszczalny nacisk”, „wykorzystanie przewagi” czy „znacznie

ograniczający zdolność przeciętnego konsumenta do podjęcia świadomej decyzji

dotyczącej umowy”[25]. Również definicja „przeciętnego konsumenta”, jaką

zamieszczono w art. 2 pkt 8 NieuczPraktU, pozostawia wiele wątpliwości. Niejasność

tych sformułowań prowadzi w sposób nieunikniony do nieokreśloności wykroczenia z

art. 15 NieuczPraktU. Z powodu braku dostatecznej określoności czynu zabronionego z

art. 15 NieuczPraktU, przedsiębiorca podejmujący dane zachowanie rynkowe może mieć

kłopot z rozpoznaniem, czy jego zachowanie będzie penalizowane, czy nie.

Nieokreśloność tego czynu zabronionego może wręcz rodzić obawę o zgodność tego

przepisu z konstytucyjną zasadą określoności czynu zabronionego pod groźbą kary, którą

bez wątpienia należy także odnosić nie tylko do przestępstw, ale także wykroczeń.

W dyrektywie 2005/29 na państwa członkowskie nałożono obowiązek ustanowienia

skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji za naruszenie przepisów

zakazujących nieuczciwych praktyk rynkowych. Dyrektywa nie wskazuje, jaki rodzaj

sankcji (karne, cywilne, administracyjne) ma mieć zastosowanie w odniesieniu do

nieuczciwych praktyk rynkowych.

Kompetencje Wspólnoty Europejskiej (istniejącej do czasu wejścia w życie Traktatu z

Lizbony[26]) do określenia sankcji w przepisach prawa karnego, były przedmiotem

badania przez Trybunał Sprawiedliwości. W wyrokach z 13.9.2005 r.[27] oraz z

23.10.2007 r.[28] TS stwierdził, że, co do zasady, przepisy prawa karnego i postępowania

karnego nie należą do kompetencji Wspólnoty. W przypadku jednak, gdy stosowanie

przez właściwe władze krajowe skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji

stanowi działanie niezbędne dla zwalczania poważnych przestępstw, to Wspólnota może

nałożyć na państwa członkowskie obowiązek ustanowienia sankcji karnych[29]. Tym

samym Trybunał opowiedział się za możliwością nakładania na państwa członkowskie

zobowiązania

-296-

do wprowadzenia sankcji karnych w aktach wydanych także w ówcześnie istniejącym I

filarze, ale Wspólnota Europejska nie mogła określać ani ich rodzaju, ani wymiaru[30].

Ustawodawca polski miał zatem możliwość wyboru sankcji. Ustawodawca zdecydował

się na wprowadzenie sankcji cywilnej (art. 12 NieuczPraktU) i wykroczeniowej

(wykroczenie z art. 15 NieuczPraktU). Jest również sankcja administracyjna, ale w innym

akcie prawnym. Umieszczono ją we wspomnianym wyżej art. 24 ust. 2 OchrKonkurU[31],

gdzie przewidziano sankcje administracyjne z tytułu praktyk naruszających zbiorowe

interesy konsumentów; w określeniach tych praktyk nawiązano m.in. do nieuczciwych

praktyk rynkowych.

4. System konsorcyjny

Kolejną zmianą w ZNKU dokonaną przez NieuczPraktU było uchylenie art. 17e, art.

24b oraz art. 27 ust. 1a. Wszystkie te zmiany spowodowane były przeniesieniem

regulacji dotyczącej systemu konsorcyjnego z ZNKU do NieuczPraktU.

Dyrektywa 2005/29 wyróżnia jedynie dwa rodzaje nieuczciwych praktyk handlowych:

agresywne i wprowadzające w błąd. Polski ustawodawca do tych grup dodał dwie kolejne

– zakaz stosowania sprzecznych z prawem kodeksów dobrych praktyk (art. 4 ust. 3 in fine

NieuczPraktU) oraz zakaz prowadzenia działalności w formie systemu konsorcyjnego lub

organizowanie grupy z udziałem konsumentów w celu finansowania zakupu w systemie

konsorcyjnym (art. 4 ust. 3 i art. 10 NieuczPraktU, dawniej art. 17e ZNKU).

Przeniesienie zakazu prowadzenia lub organizowania działalności w systemie

konsorcyjnym z ZNKU do NieuczPraktU tłumaczono tym, że czyny te stanowią poważne

zagrożenie dla konsumentów. Powinny się one zatem znaleźć właśnie w akcie prawnym

mającym na celu ich ochronę i dającym im legitymację do dochodzenia roszczeń

cywilnoprawnych. Takiej możliwości konsumenci nie mieli na gruncie ZNKU.

Przeniesienie czynu dotyczącego prowadzenia lub organizowania działalności w systemie

konsorcyjnym z ZNKU do NieuczPraktU zwiększyło zatem uprawnienia konsumentów,

których interes został zagrożony lub naruszony poprzez zachowanie nieuczciwego

przedsiębiorcy.

W doktrynie zgłoszono jednak zastrzeżenia co do uregulowania praktyki polegającej

na prowadzeniu lub organizowaniu systemu konsorcyjnego. NieuczPraktU

wprowadza bowiem bezwzględny zakaz ex lege takiej działalności. Praktyki te, na mocy art. 4 ust. 3 in fine NieuczPraktU, nie podlegają ocenie w świetle przesłanek

określonych w art. 4 ust. 1 NieuczPraktU (sprzeczność z dobrymi obyczajami oraz istotne

zniekształcenie lub możliwość zniekształcenia przez praktykę rynkową zachowania

rynkowego przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w

trakcie zawierania lub po jej zawarciu). Natomiast dyrektywa 2005/29 zawiera w

pierwszym załączniku „czarną listę” praktyk handlowych uznanych za nieuczciwe w

każdych okolicznościach, ale nie ma tam systemu konsorcyjnego. W art. 5 ust. 5

dyrektywy 2005/29 stwierdzono wprost, że: „wykaz ten obowiązuje jednolicie we

wszystkich Państwach Członkowskich i może zostać zmodyfikowany wyłącznie poprzez

zmianę niniejszej dyrektywy”[32].

Trybunał Sprawiedliwości już kilkukrotnie wypowiedział się w trybie prejudycjalnym o

znaczeniu czarnej listy zawartej w załączniku I do dyrektywy 2005/29[33]. W orzeczeniach

tych Trybunał Sprawiedliwości przyjmował, że tylko praktyki handlowe wskazane w

załączniku I dyrektywy mogą być uznane za nieuczciwe ex lege, tj. bez

przeprowadzania oceny na podstawie art. 5–9 dyrektywy 2005/29. Biorąc powyższe pod

uwagę należy stwierdzić, że sposób uregulowania zakazu działalności systemu

konsorcyjnego w NieuczPraktU narusza dyrektywę 2005/29[34].

Co do sposobu uregulowania zakazu prowadzenia i organizowania systemu

konsorcyjnego w NieuczPraktU należy zgłosić jeszcze jedną krytyczną uwagę. O

systemie konsorcyjnym mowa jest w art. 2 pkt 10 (definicja pojęcia „system

konsorcyjny”), art. 4 ust. 3 (uznanie tego zachowania za nieuczciwą praktykę rynkową) i

art. 10 NieuczPraktU (uznanie tego zachowania za nieuczciwą praktykę rynkową), przy

czym art. 10 powtarza treść art. 4 ust. 3 NieuczPraktU. Artykuł 10 NieuczPraktU uznać

zatem należy za zbędny, gdyż po jego usunięciu stan prawny nie uległby zmianie[35].

Porównując treść dawnego art. 17e ZNKU i obecnie istniejącego art. 4 ust. 3

NieuczPraktU (a także art. 10 NieuczPraktU) stwierdzić należy, że zakres zachowań

objętych tymi przepisami jest identyczny. Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że

art. 17e ZNKU był znacznie obszerniejszy od regulacji zawartej w art. 4 ust. 3

-297-

i art. 10 NieuczPraktU, ponieważ obejmował także grupy utworzone w celu zakupu usług.

Tak jednak nie jest, gdyż NieuczPraktU posługuje się pojęciami „system konsorcyjny” i

„produkt”, które mają definicje legalne w tej ustawie. Pojęcie „produktu” obejmuje

„prawa, rzeczy ruchome, nieruchomości lub usługi”, o których expressis verbis była

mowa w art. 17e ZNKU Natomiast definicja pojęcia „system konsorcyjny” odpowiada

odpowiedniemu fragmentowi art. 17e ust. 1 ZNKU

Między uregulowaniem systemu konsorcyjnego w ZNKU i NieuczPraktU są dwie

różnice. Jedna z nich polega na tym, że w art. 17e ZNKU była mowa o „finansowaniu”, a

w art. 2 pkt 10 NieuczPraktU zawierającym definicję legalną „systemu konsorcyjnego”–

o „sfinansowaniu”. Druga różnica to użycie w NieuczPraktU liczby pojedynczej

„zakupu”, gdy w art. 17e ust. 2 ZNKU mowa o „zakupach” w liczbie mnogiej.

Podobne różnice widoczne są także w przepisach karnych zawartych w obu

porównywanych ustawach. Organizowanie i prowadzenie działalności w zakresie

systemu konsorcyjnego, po wejściu w życie NieuczPraktU, analogicznie jak w

poprzednim stanie prawnym – stanowi występek. Odpowiednikiem dawnego art. 24b

ZNKU jest obecnie art. 16 NieuczPraktU.

Opis znamion czynu z art. 16 NieuczPraktU jest zbliżony do regulacji, jaka była w art.

24b ZNKU. Jednak podobnie jak przy określaniu deliktu, również w znamionach

występku określonego w NieuczPraktU, mowa jest o zakupie w liczbie pojedynczej, a nie

mnogiej. Co ciekawe, art. 16 NieuczPraktU posługuje się pojęciem „finansowanie”, tak

jak czyniła to ZNKU zarówno w art. 17e, jak i art. 24b, a nie „sfinansowanie”, pomimo,

że ta ostatnia nazwa występuje w art. 2 pkt 10 NieuczPraktU. Artykuł 16 NieuczPraktU

wprowadza identyczne zagrożenie karą jak to, które było przewidziane w art. 24b ZNKU

zarówno w typie podstawowym, jak i kwalifikowanym. Przestępstwo to również w

obecnym stanie prawnym jest ścigane na wniosek.

Moim zdaniem – w obydwu wypadkach – te drobne różnice w brzmieniu uchylonego art.

24b ZNKU i art. 16 NieuczPraktU nie zmieniają zakresu penalizowanego zachowania. W

szczególności użycie przez ustawodawcę w art. 24b ZNKU liczby mnogiej może być

uznane jedynie za konwencję językową, a nie wymóg aby rozumieć to pojęcie, jako „co

najmniej dwa zakupy”[36]. Ponadto, istotą systemu konsorcyjnego jest zawiązanie grupy

konsumentów, której celem jest sfinansowanie z wpłat członków jakiegoś zakupu dla

każdego z nich, czyli zakupów.

Przy przenoszeniu przestępstwa dotyczącego prowadzenia i organizowania systemu

konsorcyjnego z art. 24b ZNKU do art. 16 NieuczPraktU ustawodawca nie uniknął

ewidentnego przeoczenia brzemiennego w skutkach. Ustawodawca bowiem

„zapomniał”, że art. 24b ZNKU widnieje w art. 16 ustawy z 28.10.2002 r. o

odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary[37]. W

ostatnim z wymienionych przepisów przyjęto, że podmiot zbiorowy, po spełnieniu innych

przesłanek określonych w OdpPodZbiorU, podlega odpowiedzialności tylko wtedy, gdy

osoba fizyczna popełniła jedno z enumeratywnie wyliczonych przestępstw. Wraz ze

zmianą stanu prawnego poprzez skreślenie w ZNKU art. 24b i skryminalizowanie

występku dotyczącego prowadzenia i organizowania systemu konsorcyjnego w

NieuczPraktU, ustawodawca powinien był dokonać odpowiedniej zmiany w art. 16

OdpPodZbiorU. Tak się jednak nie stało. Obecnie w art. 16 OdpPodZbiorU nadal

wymieniony jest art. 24b ZNKU, pomimo, że przepis ten 3 lata temu został

skreślony, jednocześnie w art. 16 OdpPodZbiorU brak jest wskazania, że podstawą

odpowiedzialności podmiotu zbiorowego może być popełnienie przez osobę fizyczną

czynu z art. 16 NieuczPraktU[38].

Wobec braku odpowiedniej nowelizacji OdpPodZbiorU w zakresie art. 16 NieuczPraktU

należy się zastanowić, czy możliwa jest odpowiedzialność podmiotu zbiorowego za czyn

powiązanej z nią, w myśl art. 3 OdpPodZbiorU, osoby fizycznej, wypełniającej znamiona

art. 16 NieuczPraktU.

Jak już wyżej wspomniano, zakres bezprawności karnej w zakresie prowadzenia i

organizowania systemu konsorcyjnego po uchwaleniu NieuczPraktU jest taki sam, jak

wcześniej. Moim zdaniem tożsamość zakresu bezprawności nie może być argumentem za

uznaniem, że podmiot zbiorowy może ponieść odpowiedzialność za czyn osoby fizycznej,

który wypełnia znamiona art. 16 NieuczPraktU. OdpPodZbiorU przepisu tego po prostu

nie wymienia, odsyłając do przepisu uchylonego. Pamiętać bowiem należy, że

odpowiedzialność podmiotów zbiorowych jest odpowiedzialnością o charakterze

represyjnym i odnoszą się do niej konstytucyjne wymogi z art. 2 i 42 Konstytucji RP[39].

Zasada określoności czynu zabronionego pod groźbą kary (odpowiedzialności tylko za

czyn zabroniony w momencie jego dokonania) i zasada demokratycznego państwa

prawnego, w mojej ocenie, stoją na przeszkodzie zastosowaniu analogii na niekorzyść

podmiotu zbiorowego. Reasumując, uznać należy, że w obecnym stanie prawnym

podmiot zbiorowy nie może zostać ukarany za czyn osoby fizycznej wypełniający

znamiona art. 16 NieuczPraktU[40].

-298-

5. Systemy o charakterze piramidy

Ponadto, warto jeszcze zwrócić uwagę, że w literaturze powszechnie podkreśla się

potrzebę przeanalizowania problematyki spójności i wzajemnej relacji art. 17c ZNKU

(organizowanie systemu sprzedaży lawinowej) i art. 7 pkt 14 NieuczPraktU (zakaz

zakładania, prowadzenia lub propagowania systemów promocyjnych typu piramida)[41].

Opisy zachowań umieszczone w obu tych przepisach zawierają różne określenia

zabronionego zachowania (NieuczPraktU zakazuje propagowania systemu, podczas gdy

w art. 17c ZNKU pominięto taki element opisu). Ponadto, choć oba te przepisy dotyczą

systemów typu piramida, w art. 7 pkt 14 NieuczPraktU nie wymieniono jednak expressis

verbis wyłączeń, które z kolei są zawarte w art. 17c ust. 2 ZNKU[42]. Także i te różnice

skłaniać muszą zatem do zastanowienia się nad pytaniem o relacje między tymi

przepisami.

W związku z powyżej wskazanym ujęciem przepisów dotyczących praktyk typu

piramida, zgłaszany jest w piśmiennictwie pogląd podważający celowość pozostawienia

art. 17c ZNKU[43]. Zwrócić należy jednak uwagę, że w obecnym stanie prawnym istnieje

ścisłe powiązanie art. 17c z art. 24a ZNKU, przewidującym odpowiedzialność karną za

organizowanie lub kierowanie systemem sprzedaży lawinowej. Ewentualne prace

zmierzające do zmiany stanu prawnego w tym zakresie powinny być powiązane z

przemyśleniem kwestii wyłączeń również w kontekście podstaw i zakresu

odpowiedzialności karnej za działania objęte art. 24a ZNKU.

Ustawa o grach hazardowych

HazardU dokonała w ZNKU tylko jednej zmiany. W art. 17a ust. 2 pkt 2 ZNKU zamiast

wyrażenia „przepisów o grach losowych, zakładach wzajemnych i grach na automatach”

użyto określenia „przepisów o grach hazardowych”. Zmiana ta związana jest z utratą

mocy przez ustawę z 23.7.1992 r. o grach i zakładach wzajemnych[44] i zastąpieniem jej

HazardU. Obie ustawy, i uchylona i obecnie obowiązująca, w identyczny sposób definiują

pojęcie „loterie promocyjne”, które występuje w art. 17a ust. 2 pkt 2 ZNKU. Nowa

ustawa w nieco odmienny sposób reguluje warunki organizacji loterii promocyjnych, np.

dokumentacji, jaka musi być załączona do wniosku o udzielenie zezwolenia na

urządzenie loterii promocyjnej[45].

Podsumowanie

Uchwalenie NieuczPraktU, która przejęła z ZNKU regulację dotyczącą systemu

konsorcyjnego, spowodowało lukę prawną w zakresie odpowiedzialności podmiotu

zbiorowego za ten czyn. Intencją ustawodawcy było, aby podmioty zbiorowe ponosiły

odpowiedzialność za prowadzenie lub organizowanie systemu konsorcyjnego. Z uwagi

jednak na brak odesłania w art. 16 OdpPodZbiorU do odpowiedniego przepisu karnego

NieuczPraktU, nie jest to obecnie możliwe. Konieczna jest zatem jak najszybsza

nowelizacja OdpPodZbiorU i zamieszczenie art. 16 NieuczPraktU w katalogu z art. 16

OdpPodZbiorU.

Przemyślenia wymaga także dalsze istnienie art. 10 ust. 1 i 2 NieuczPraktU. Przepis ten

powtarza bowiem treść art. 4 ust. 3 tej ustawy.

Biorąc pod uwagę wspomniane wyżej orzeczenia TS dotyczące wpływu tzw. „czarnej

listy” zawartej w załączniku I do dyrektywy 2005/29 na krajowe przepisy, ustawodawca

krajowy będzie musiał dokonać analizy wszelkich przepisów krajowych regulujących,

chociażby pośrednio, stosunki między przedsiębiorcą a konsumentem, także tych

zamieszczonych w innych ustawach niż NieuczPraktU[46] – a więc również w ZNKU[47].

Nie ma bowiem znaczenia, czy dany przepis statuujący bezwzględny zakaz danej praktyki

handlowej znajduje się w akcie implementującym dyrektywę, czy też w innej ustawie.

Ponadto, jak wynika z orzeczenia TS z 14.1.2010 r.[48], dla oceny zgodności danej

regulacji prawnej z dyrektywą 2005/29 nie ma znaczenia, że głównym celem danego

przepisu jest nie ochrona konsumentów, lecz konkurentów przed nieuczciwymi

praktykami handlowymi stosowanymi przez niektóre podmioty[49]. Ocenie zgodności ze

wspomnianą dyrektywą nie będą podlegać tylko „uregulowania krajowe dotyczące

nieuczciwych praktyk handlowych szkodzących »jedynie« interesom gospodarczym

konkurentów lub dotyczących transakcji między przedsiębiorcami”[50].

W polskim systemie prawnym nie mogą zatem pozostawać przepisy bezwzględnie

zakazujące (tj. bez poddania ocenie w świetle przesłanek zawartych w art. 5–9 dyrektywy

2005/29), innych praktyk niż wskazane w czarnej liście nieuczciwych praktyk

handlowych, jeżeli mają one miejsce w relacji konsument-przedsiębiorca.

-299-

PODSUMOWANIE

Najważniejsze zagadnienia:

• zmiana określenia celów i zadań ZNKU

• uchylenie art. 19 ust. 1 pkt 3 ZNKU – pozbawienie uprawnień Prezesa UOKiK

• uchylenie art. 17b ZNKU (określającego czyn nieuczciwej konkurencji w zakresie loterii

promocyjnych) – próba wskazania przepisów pełniących funkcję uchylonego artykułu

• obniżenie sankcji za wykroczenie polegające na dopuszczeniu się czynu w zakresie

oszukańczego obiecywania konsumentom wygranej – obecnie zgodnie z art. 15 NieuczPraktU

zagrożony jest jedynie karą grzywny

• przeniesienie regulacji dotyczącej systemu konsorcyjnego z ZNKU do NieuczPraktU –

uchylenie art. 17e, art. 24b oraz art. 27 ust. 1a ZNKU

• zastrzeżenia co do sposobu uregulowania praktyki polegającej na prowadzeniu lub

organizowaniu systemu konsorcyjnego – zakaz ex lege w NieuczPraktU narusza dyrektywę

2005/29

• brak odesłania w art. 16 OdpPodZbiorU do odpowiedniego przepisu karnego NieuczPraktU

• przepisy dotyczące praktyk typu piramida – problem spójności regulacji art. 17c ZNKU i art. 7 pkt 14 NieuczPraktU

Najistotniejsze przepisy prawa:

Art. 1 ZNKU:

Ustawa reguluje zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji w działalności

gospodarczej, w szczególności produkcji przemysłowej i rolnej, budownictwie, handlu i

usługach – w interesie publicznym, przedsiębiorców oraz klientów.

Art. 17a ust. 2 pkt 2 ZNKU:

2. Nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji sprzedaż, o której mowa w ust. 1, jeżeli premie

stanowią towary lub usługi:

1) o niewielkiej wartości lub próbki towaru;

2) wygrane w loteriach promocyjnych, organizowanych na podstawie przepisów o grach

hazardowych, lub konkursach, których wynik nie zależy od przypadku.

Art. 17c ZNKU:

1. Czynem nieuczciwej konkurencji jest organizowanie systemu sprzedaży lawinowej,

polegającego na proponowaniu nabywania towarów lub usług poprzez składanie nabywcom

tych towarów lub usług obietnicy uzyskania korzyści materialnych w zamian za nakłonienie

innych osób do dokonania takich samych transakcji, które to osoby uzyskałyby podobne

korzyści materialne wskutek nakłonienia kolejnych osób do udziału w systemie.

2. Nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji organizowanie systemu sprzedaży, o którym

mowa w ust. 1, jeśli spełnione zostaną następujące warunki:

1) korzyści materialne uzyskiwane z uczestnictwa w systemie sprzedaży pochodzą ze

środków uzyskiwanych z zakupu lub ze sprzedaży dóbr i usług po cenie, której wartość nie

może rażąco przekraczać rzeczywistej wartości rynkowej tych dóbr i usług;

2) osoba rezygnująca z udziału w systemie sprzedaży ma prawo do odprzedaży

organizatorowi systemu za co najmniej 90% ceny zakupu wszystkich nabytych od

organizatora nadających się do sprzedaży towarów, materiałów informacyjno-

instruktażowych, próbek towarów lub zestawów prezentacyjnych zakupionych w przeciągu 6

miesięcy poprzedzających datę złożenia rezygnacji organizatorowi systemu sprzedaży.

Art. 4 ust. 3 NieuczPraktU:

Za nieuczciwą praktykę rynkową uznaje się prowadzenie działalności w formie systemu

konsorcyjnego lub organizowanie grupy z udziałem konsumentów w celu finansowania

zakupu w systemie konsorcyjnym. Praktyki te nie podlegają ocenie w świetle przestanek

określonych w ust. 1.

Art. 7 NieuczPraktU:

Nieuczciwymi praktykami rynkowymi w każdych okolicznościach są następujące

praktyki rynkowe wprowadzające w błąd: (...)

14) zakładanie, prowadzenie lub propagowanie systemów promocyjnych typu piramida, w

ramach których konsument wykonuje świadczenie w zamian za możliwość otrzymania

korzyści materialnych, które są uzależnione przede wszystkim od wprowadzenia innych

konsumentów do systemu, a nie od sprzedaży lub konsumpcji produktów; (...)

19) twierdzenie, w ramach praktyki rynkowej, że organizowany jest konkurs lub promocja z

nagrodami, a następnie nieprzyznanie opisanych nagród lub ich odpowiedniego ekwiwalentu;

(...).

Art. 9 pkt 8 NieuczPraktU:

Nieuczciwymi praktykami rynkowymi w każdych okolicznościach są następujące

agresywne praktyki rynkowe: (...)

8) wywoływanie wrażenia, że konsument już uzyskał, uzyska bezwarunkowo lub po

wykonaniu określonej czynności nagrodę lub inną porównywalną korzyść, gdy w

rzeczywistości nagroda lub inna porównywalna korzyść nie istnieje lub uzyskanie nagrody

lub innej porównywalnej korzyści uzależnione jest od wpłacenia przez konsumenta określonej

kwoty pieniędzy lub poniesienia innych kosztów.

Art. 10 NieuczPraktU:

1. Nieuczciwą praktyką rynkową jest prowadzenie działalności w formie systemu

konsorcyjnego.

2. Nieuczciwą praktyką rynkową jest również organizowanie grupy z udziałem konsumentów

w celu finansowania zakupu w systemie konsorcyjnym.

Art. 15 NieuczPraktU:

1. Kto stosuje agresywną praktykę rynkową, podlega karze grzywny.

-300-

2. W sprawach o czyny, o których mowa w ust. 1, orzekanie następuje w trybie przepisów

ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U.

Nr 106, poz. 1148, z późn. zm.).

Czytaj także w „Monitorze Prawniczym”:

• M. Sieradzka, Kampanie promocyjne jako nieuczciwe praktyki handlowe, MoP Nr 21/2010

• A. Doering, Ł. Dubiński, A. Jaroszewska, S. Jóźwiak, W. Jurasz, M. Kalińska, L.

Kołnierzak, Ochrona konkurencji i konsumentów w Polsce – wybrane zagadnienia, dodatek

specjalny do MoP Nr 8/2010

• M. Rogowski, Agresywne praktyki handlowe oraz ich implementacja do prawa polskiego,

MoP Nr 2/2008

• A. Kunkiel-Kryńska, Implementacja dyrektyw opartych na zasadzie harmonizacji pełnej na

przykładzie dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, MoP Nr 18/2007

• J. Szwaja, A. Tischner, Implementacja dyrektywy 2005/29/WE o zwalczaniu nieuczciwych praktyk handlowych do prawa polskiego, MoP Nr 20/2007

• M. Błaszczyk, Nowe przepisy karne ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, cz. I –

MoP Nr 23/2003, cz. II – MoP Nr 24/2003

• A. Tomaszek, Zasady wymierzania kar wobec podmiotów zbiorowych na podstawie

OdpZbiorU, MoP Nr 24/2003

-301-

[1] T. jedn.: Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm.; dalej jako: ZNKU.

[2] Dz.U. Nr 171, poz. 1206; dalej jako: NieuczPraktU.

[3] Dz.U. Nr 201, poz. 1540; dalej jako: HazardU.

[4] Z wyjątkiem przepisów wskazanych w art. 145 HazardU, które weszły później w życie.

[5] Dyrektywa 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.5.2005 r. dotycząca

nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów

na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE,

98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr

2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady („Dyrektywa o nieuczciwych praktykach

handlowych”), Dz.Urz. L Nr 149 z 11.6.2005 r., s. 22; dalej jako: dyrektywa 2005/29.

[6] Na temat ograniczenia swobody implementacyjnej państw członkowskich na gruncie

omawianej dyrektywy zob. A. Kunkiel-Kryńska, Implementacja dyrektyw opartych na

zasadzie harmonizacji pełnej na przykładzie dyrektywy o nieuczciwych praktykach

handlowych, MoP Nr 18/2007, s. 989 i n.

[7] Uzasadnienie rządowego projekt ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom

rynkowym z 25.4.2007 r., druk nr 1682 Sejmu V kadencji, s. 14–15, dostępne na:

www.sejm.gov.pl; dalej jako: uzasadnienie ProjNieuczPraktU.

[8] W piśmiennictwie można spotkać się z krytyczną oceną takiego zabiegu ustawodawcy.

Wskazuje się, że ZNKU i NieuczPraktU wzajemnie są powiązane, co powoduje, że część

zachowań przedsiębiorców może być kwalifikowana z obu ustaw. Ponadto, można spotkać się

z opinią, że rozdzielenie interesów przedsiębiorców i konsumentów jest sztuczne. Por. J.

Szwaja, A. Tischner, Implementacja dyrektywy 2005/29/WE o zwalczaniu nieuczciwych

praktyk handlowych do prawa polskiego, MoP Nr 20/2007, s. 1120.

[9] J. Szwaja [w:] Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. J.

Szwaji, Warszawa 2006, s. 95.

[10] E. Nowińska, M. du Vall, Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Warszawa 2010, s. 40.

[11] Ibidem, s. 40.

[12] Ustawa z 8.8.1996 r. o zmianie niektórych ustaw normujących funkcjonowanie

gospodarki i administracji publicznej, Dz.U. Nr 106, poz. 496.

[13] Ustawa z 24.7.1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów

administracji publicznej – w związku z reformą ustrojową państwa, Dz.U. Nr 106, poz. 668.

[14] Ustawa z 5.7.2002 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, ustawy –

Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Dz.U.

Nr 129, poz. 1102.

[15] Dalej jako: Prezes UOKiK.

[16] Uzasadnienie ProjNieuczPraktU, op. cit., s. 39.

[17] R. Stefanicki, Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.

Komentarz, Warszawa 2009, s. 501.

[18] A. Michalak, Przeciwdziałanie nieuczciwym praktykom rynkowym. Komentarz,

Warszawa 2008, s. 131.

[19] Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.; dalej jako: OchrKonkurU.

[20] M. Sieradzka, Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.

Komentarz, Warszawa 2008, s. 274.

[21] Zdaniem A. Michalaka, na gruncie NieuczPraktU nie ma odpowiednika art. 17b ZNKU;

A. Michalak, op. cit., s. 131.

[22] W piśmiennictwie zwracano uwagę także na mankamenty redakcyjne art. 17b ZNKU

Por: J. Szwaja [w:] Ustawa…, op. cit., s. 784 i n.; M. Błaszczyk, Nowe przepisy karne ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji – cz. II, MoP Nr 24/2003, s. 1126–1127.

[23] Nie jest nim jednak wspomniana już praktyka wprowadzająca w błąd zawarta w art. 7

pkt 19 NieuczPraktU.

[24] Warto zwrócić uwagę, że wskazanie w sankcji za wykroczenie jedynie kary grzywny nie

oznacza, że w żadnym wypadku nie jest możliwe wymierzenie kary aresztu. Artykuł 38 KW

stanowi bowiem, że: „ukaranemu co najmniej dwukrotnie za podobne wykroczenie umyślne,

który w ciągu dwóch lat od ostatniego ukarania popełnia ponownie podobne wykroczenie

umyślne, można wymierzyć karę aresztu, choćby było zagrożone karą łagodniejszą”.

[25] Dodatkowy problem z identyfikacją praktyk agresywnych może powstać na skutek

innego określenia praktyk agresywnych w polskiej ustawie i dyrektywie. W dyrektywie

2005/29 mowa jest bowiem o nękaniu, przymusie lub bezprawnym nacisku, a w

NieuczPraktU tylko o niedopuszczalnym nacisku. Więcej: M. Rogowski, Agresywne praktyki

handlowe oraz ich implementacja do prawa polskiego, MoP Nr 2/2008, s. 79 i n.

[26] Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający

Wspólnotę Europejską z 13.12.2007 r., Dz.U. z 2009 r. Nr 203, poz. 1569.

[27] Sprawa C-176/03, Komisja przeciwko Radzie, dostępne na: www.curia.europa.eu.

[28] W sprawie C-440/05, Komisja przeciwko Radzie, www.curia.europa.eu.

[29] Pkt 66 wyroku w sprawie C-440/05 i pkt 47–48 wyroku w sprawie C-176/03.

[30] Pkt 70 wyroku w sprawie C-440/05; por. też T. Ostropolski, Prawo karne domeną

Wspólnoty? – glosa do wyroku ETS z 23.10.2007 r. w sprawie C-440/05 Komisja przeciwko

Radzie, EPS Nr 3/2008, s. 41. Na ten temat zob. M. Król-Bogomilska, Prawo karne w

ochronie własności intelektualnej. Najnowsze kierunki zmian w prawie Unii Europejskiej [w:]

Reforma prawa karnego. Propozycje i komentarze. Księga pamiątkowa Profesor Barbary

Kunickiej-Michalskiej, pod red. C. Skupińskiego, Warszawa 2008, s. 584.

[31] Jak już wspomniano, Prezes UOKiK posiada kompetencje do wydania decyzji o uznaniu

nieuczciwej praktyki rynkowej za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i nakazującą

zaniechanie jej stosowania.

[32] Również w preambule dyrektywy 2005/29 stwierdzono, że: „są to jedyne praktyki

handlowe, które można uznać za nieuczciwe bez konieczności oceny konkretnego przypadku

w świetle przepisów art. 5–9. Wykaz ten może być zmodyfikowany wyłącznie poprzez

poddanie niniejszej dyrektywy przeglądowi”.

[33] Wyrok TS z 23.4.2009 r. w połączonych sprawach C-261/07 i C-299/07; wyrok TS z

14.1.2010 r. w sprawie C-304/08, Zentrale zur Bekämpfung unlauteren Wettbewerbs eV

przeciwko Plus Warenhandelsgesellschaft mbH, Legalis; wyrok TS z 11.3.2010 r. w sprawie

C-522/08, Telekomunikacja Polska przeciwko Prezesowi Urzędu Komunikacji Elektronicznej, MoP Nr 8/2010, s. 420.

[34] Tak z powołaniem się na orzeczenia TS M. Namysłowska, Znaczenie czarnej listy

nieuczciwych praktyk handlowych – uwagi na tle orzecznictwa TS, EPS Nr 8/2010, s. 34; R.

Stefanicki, Interpretacja dyrektywy dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych wobec

konsumentów na rynku wewnętrznym, „Glosa” Nr 1/2010, s. 90. Pogląd ten wyrażano w

nauce także przed wydaniem orzeczeń TS dotyczących dyrektywy 2005/29 – A. Michalak, op.

cit. , s. 73–74; R. Stefanicki, Ustawa…, op. cit., s. 179–183, 359, 460.

[35] Por. R. Stefanicki, Ustawa…, op. cit., s. 459–460.

[36] Por. uchwała SN z 21.11.2001 r., I KZP 26/01, OSNKW Nr 1–2/2002, poz. 4.

[37] Dz.U. Nr 197, poz. 1661; dalej jako: OdpPodZbiorU.

[38] Nie jest to pierwszy przypadek, gdy ustawodawca nie dokonuje odpowiedniej zmiany w

art. 16 OdpPodZbiorU, pomimo dokonania zmian w przepisach karnych, do których ten

przepis się odwołuje. W 2003 r. uchwalono nową ustawę ubezpieczeniową (ustawa z

22.5.2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, t. jedn.: Dz.U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66 ze zm.;

dalej jako: UbezpU), pozostawiając w OdpPodZbiorU odesłanie do przepisów karnych

ustawy z 28.7.1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (t. jedn.: Dz.U. z 1996 r. Nr 11, poz.

62 ze zm.). Dopiero ustawą z 28.7.2005 r. o zmianie ustawy o odpowiedzialności podmiotów

zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz.U. Nr 180, poz. 1492) dokonano

odpowiedniej zmiany w art. 16 OdpPodZbiorU.

[39] Zob. wyrok TK z 2.11.2004 r., K 18/03, Dz.U. z 2004 r. Nr 243, poz. 2442.

[40] Również B. Namysłowska-Gabrysiak na gruncie UbezpU, w czasie gdy OdpPodZbiorU

odsyłała do przepisów ustawy z 28.7.1990 r., opowiedziała się za brakiem możliwości

odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za czyny osób fizycznych wypełniających znamiona

przepisów karnych nowej ustawy – B. Namysłowska-Gabrysiak, Ustawa o odpowiedzialności

podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary . Komentarz, Kraków 2004, s.

193.

[41] Np. M. Sieradzka, Ustawa…, op. cit., s. 183–186; R. Stefanicki, Ustawa…, op. cit., s.

399–400; R. Stefanicki, Nieuczciwe praktyki handlowe w świetle prawodawstwa Unii

Europejskiej – dyrektywa 2005/29/WE, Warszawa 2007, s. 228–230; E. Nowińska, M. du

Vall, op. cit., s. 355.

[42] Warto jednak zwrócić uwagę, że art. 9 pkt 14 NieuczPraktU wskazuje, że zakazaną

praktyką rynkową jest taka, gdzie korzyści majątkowe przekazywane konsumentowi

uzależnione są przede wszystkim od wprowadzenia konsumentów do systemu, a nie od

sprzedaży lub konsumpcji produktów, co jest po części zbieżne z wyłączeniem zawartym w

art. 17c ust. 2 pkt 1 ZNKU.

[43] E. Nowińska, M. du Vall, op. cit., s. 355.

[44] Dz.U. z 2004 r. Nr 4, poz. 27 ze zm.; dalej jako: GZWU.

[45] Por. art. 32 ust. 3 GZWU i art. 39 HazardU.

[46] Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z 11.3.2010 r. (C-522/08, zob. przyp. 33) uznał

sprzeczność polskiego przepisu – art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy z 16.7.2004 r. – Prawo

telekomunikacyjne (Dz.U. z 2004 r. Nr 171, poz. 1800 ze zm.) z dyrektywą 2005/29, gdyż

przepis ten wprowadzał bezwzględny zakaz praktyki handlowej, bez odwołania do kryteriów

określonych w art. 5–9 dyrektywy 2005/29 , a dana praktyka handlowa nie figuruje na

„czarnej liście” z załącznika I do dyrektywy 2005/29.

[47] Na potrzebę zmiany art. 17a ZNKU z uwagi na wprowadzenie w polskiej ustawie

bezwzględnego zakazu, pomimo, że taka praktyka nie jest zawarta w załączniku I dyrektywy

2005/29, zwróciła uwagę M. Sieradzka, Oferta wiązana jako rodzaj praktyki handlowej –

glosa do wyroku TS z 23.4.2009 r. w połączonych sprawach: C-261/07 i C-299/07 VTB0VAB

NW przeciwko Total Belgium NV oraz Galatea BVBA przeciwko Sanoma Magazines Belgium NV, EPS Nr 8/2010, s. 57.

[48] Sprawa C-304/08, zob. przyp. 33.

[49] Ibidem, pkt 38.

[50] Ibidem, pkt 39.