Opłaty za korzystanie ze środowiska – przegląd przepisów - część pierwsza

W ostatnim czasie coraz więcej uwagi poświęca się opłatom za korzystanie ze

środowiska. Wynika to przynajmniej z dwóch następujących powodów. Po pierwsze, naglący

stał się problem zgodności naszego bytowania, jak i prowadzonej działalności gospodarczej z

wymogami ekologicznymi, tak aby mówić o zrównoważonym rozwoju i zachowaniu

środowiska naturalnego w "przyzwoitym" stanie dla przyszłych pokoleń.

Po drugie, i to bardziej przyziemny aspekt, zaległości w uiszczaniu opłat za korzystanie ze

środowiska, mogą być przeszkodą do uzyskania publicznego, w tym unijnego wsparcia,, o

czym ostatnio donosiła prasa [1] . Co więcej, w stosunku do wielu przedsiębiorców może

pojawić się problem zwrotu udzielonego wsparcia, Albowiem mogli oni starając się o taką

pomoc, nawet nieświadomie złożyć oświadczenie, że nie zalegają z daninami publicznymi, do

których zaliczają się opłaty za korzystanie ze środowiska. Ta nieświadomość mogła wziąć się

stąd, że najczęściej opłaty za korzystanie ze środowiska są kojarzone jedynie z opłatami

uregulowanymi w ustawie z 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska [2], podczas

gdy tego rodzaju daniny publiczne są przewidziane w kilku innych ustawach. W niniejszym

artykule w sposób zbiorczy omawiamy najważniejsze z opłat wskazując w szczególności kto i

za co powinien je uiszczać.

Przepisy o opłatach za korzystanie ze środowiska

Instytucja opłat za korzystanie ze środowiska w prawie polskim ma sobą

kilkudziesięcioletnią historię. Opłaty te były i są uregulowane w wielu aktach prawnych.

Częściowe uporządkowanie zagadnień związanych z nakładaniem opłat za korzystanie ze

środowiska nastąpiło w ustawie - Prawo ochrony środowiska, która obowiązuje od 1

października 2001 r. Objęła ona swoim zakresem opłaty dotychczas uregulowane w ustawie o

ochronie i kształtowaniu środowiska, prawie wodnym i ustawie o odpadach.

Art. 273 ust. 3 ustawy z 27 kwietnia 2001 r. dodaje, że przepisy ustawy o ochronie

przyrody i przepisy ustawy - Prawo geologiczne i górnicze oraz innych ustaw określają

odrębne przypadki i zasady ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska oraz

administracyjnych kar pieniężnych.

Pierwszym z aktów prawnych, do których odsyła cytowany przepis, jest ustawa z 16 kwietnia

2004 r. – o ochronie przyrody. Zapewne opłaty, o których mowa w art. 84 tej ustawy

nazywane „opłatami za usunięcie drzew lub krzewów”, należy uznawać za rodzaj opłat za

korzystanie ze środowiska [3]. Drugą z ustaw, do której wprost odsyła art. 273 ust. 3 ustawy –

Prawo ochrony środowiska, jest wspominana już ustawa – Prawo geologiczne i górnicze.

Również w tej ustawie występują opłaty za korzystanie ze środowiska, ale pod szczególną

nazwą opłat eksploatacyjnych jak opłat za samo poszukiwanie złóż, bezzbiornikowe

magazynowanie substancji w górotworze, składowanie odpadów w górotworze (zobacz w

szczególności art. 83 i 84 tej ustawy)[4].

Ponadto ustawodawca wskazuje, że są „inne ustawy”, które określają odrębne przypadki i

zasady ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska. Komentatorzy wskazują, iż takimi

innymi ustawami są np.:

- ustawa z 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych, regulująca opłaty za

wyłączanie gruntów rolnych i leśnych z produkcji [5],

- ustawa z 11 maja 2001 r o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania

niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej, regulująca

nakładanie opłaty produktowej [6].

Należy dodać, iż katalog przepisów regulujących nakładanie opłat za korzystanie ze

środowiska jest szerszy, albowiem należy do niego zaliczyć prócz wyżej wymienionych:

- ustawę o substancjach zubożających warstwę ozonową regulującą opłaty za substancje

kontrolowane

- ustawę o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji, regulującą tzw. opłaty za brak

sieci i tzw. opłaty recyklingowe

- ustawę o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, regulująca nakładanie opłat

produktowych.

W literaturze przedmiotu [7], moim zdaniem słusznie, do opłat za korzystanie ze środowiska

zalicza się opłaty przewidziane w ustawie z 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do

emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji [8].

Zgodnie z art. 25 tej ustawy prowadzący instalację, któremu przyznano uprawnienia do

emisji, uiszcza opłatę w wysokości równej iloczynowi liczby uprawnień do emisji

przyznanych na pierwszy rok okresu rozliczeniowego i, obowiązującej w roku poprzednim,

jednostkowej stawki opłaty za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, dotyczącej

substancji objętej uprawnieniem do emisji, pomnożonej przez tysiąc. Prowadzący instalację,

który uiścił opłatę, o której mowa powyżej, nie ponosi, w pierwszym roku okresu

rozliczeniowego, opłat za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, o których mowa w

ustawie - Prawo ochrony środowiska, za wprowadzanie do powietrza substancji, na których

emisję uzyskał uprawnienia . Jest jednak obowiązany zgodnie z przepisem art. 286 ustawy z

27 kwietnia 2001 r., do złożenia marszałkowi województwa i wojewódzkiemu inspektorowi

ochrony środowiska wykazu zawierającego informacje i dane o wprowadzonych do powietrza

ilościach substancji.

Jak wynika z powyższej zaprezentowanej analizy pojęcie opłaty za korzystanie ze środowiska

jest nazwą zbiorczą, która obejmuje opłaty uregulowane w wielu aktach prawnych. Co więcej

opłaty te przybierają różne jednostkowe nazwy – np.: opłaty za składowanie odpadów, opłaty

za usunięcie drzew lub krzewów, opłaty eksploatacyjne, opłaty za wyłączanie gruntów

leśnych z produkcji, opłaty produktowe.

Ustawa prawo ochrony środowiska

Zgodnie z art. 275 ustawy – Prawo ochrony środowiska do ponoszenia opłat za korzystanie ze

środowiska oraz administracyjnych kar pieniężnych są obowiązane podmioty korzystające ze

środowiska.

W myśl art. 3 pkt 20 ww. ustawy przez podmiot korzystający ze środowiska rozumie się:

a) przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności

gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807, z późn. zm.), a także osoby prowadzące działalność

wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli zwierząt,

ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego oraz osoby wykonujące

zawód medyczny w ramach indywidualnej praktyki lub indywidualnej specjalistycznej

praktyki,

b) jednostkę organizacyjną niebędącą przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r.

o swobodzie działalności gospodarczej,

c) osobę fizyczną niebędącą podmiotem, o którym mowa w lit. a, korzystającą ze środowiska w

zakresie, w jakim korzystanie ze środowiska wymaga pozwolenia;

Zgodnie z art. 273 ust. 1 tej ustawy opłaty za korzystanie ze środowiska są ponoszone za:

1) wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza;

2) wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi;

3) pobór wód;

4) składowanie odpadów.

1. M. Gawrychowski, Za brak opłat na środowisko grozi kara i utrata dotacji. Gazeta

Prawna z 18.07.2008.

2. Dz.U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150.

3. Tak. K.Gruszecki, Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz, Kraków 2005, s. 334.

4. A.Lipiński, Nowy model opłat eksploatacyjnych w prawie geologicznym i górniczym.

(uwagi de lege ferenda). [w:] Księga jubileuszowa Profesora Marka Mazurkiewicza.

Studia z dziedziny prawa finansowego, prawa konstytucyjnego i ochrony środowiska,

Wrocław 2001, s. 385.

5. Tak K.Gruszecki, Prawo ochrony środowiska... , s. 523; E.Kaleta-Jagiełło [w:] Ustawa

- Prawo ochrony środowiska. Komentarz. red. J.Jendrośka, Wrocław 2001, s. 74;

W.Radecki, Komentarze do ustawy-Prawo ochrony środowiska. Środki finansowo-

prawne. Tytuł V ustawy – Prawo ochorny środowiska. s. 35.

6. Tak. K.Gruszecki, Prawo ochrony środowiska..., s. 523-524; E. Kaleta-Jagiełło [w:]

Ustawa - Prawo ochrony środowiska... s. 742; M. Stoczkiewicz, [w:] Przepisy o

opakowaniach oraz o opłacie produktowej i depozytowej. Komentarz, Wrocław 2002,

s. 158.

7. Zob. np. M.Górski [w:] M.Górski, J.S.Kierzkowska, Prawo ochrony środowiska,

Bydgoszcz 2006, s. 121, 131.

8. Dz.U. Nr 281, poz. 2884.

Opłaty za korzystanie ze środowiska – przegląd przepisów - część druga

Opłatę eksploatacyjną za wydobytą kopalinę towarzyszącą ustala się jako iloczyn 50%

kwoty stawki opłaty eksploatacyjnej dla danego rodzaju kopaliny i ilości kopaliny

towarzyszącej wydobytej w okresie rozliczeniowym.

Nadto zgodnie z art. 85 Prawa geologicznego i górniczego przedsiębiorca, który uzyskał

koncesję na działalność w zakresie:

1) poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin;

2) bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów w górotworze, w

tym w podziemnych wyrobiskach górniczych.

uiszcza opłatę z tytułu:

1) poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin;

2) bezzbiornikowego magazynowania substancji w górotworze, w tym w podziemnych

wyrobiskach górniczych;

3) składowania odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych.

Ustawa o ochronie przyrody

Zgodnie z art. 84 ustęp 1 ustawy o ochronie przyrody posiadacz nieruchomości

(którym może być i przedsiębiorca) ponosi opłaty za usunięcie drzew lub krzewów.

Opłaty nalicza i pobiera organ właściwy do wydania zezwolenia na usunięcie drzew

lub krzewów. Opłaty za usunięcie drzew lub krzewów ustala się w wydanym zezwoleniu.

Organ właściwy do wydania zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów odracza, na

okres 3 lat od dnia wydania zezwolenia, termin uiszczenia opłaty za ich usunięcie, jeżeli

zezwolenie przewiduje przesadzenie ich w inne miejsce lub zastąpienie innymi drzewami lub

krzewami. Jeżeli przesadzone albo posadzone w zamian drzewa lub krzewy zachowały

żywotność po upływie 3 lat od dnia ich przesadzenia albo posadzenia lub nie zachowały

żywotności z przyczyn niezależnych od posiadacza nieruchomości, należność z tytułu

ustalonej opłaty za usunięcie drzew lub krzewów podlega umorzeniu przez organ właściwy

do naliczania i pobierania opłat. Opłaty za usunięcie drzew lub krzewów, związane z budową

dróg publicznych, pomniejsza się o koszty poniesione na tworzenie zadrzewień w miejsce

usuniętych drzew lub krzewów, w granicach pasa drogowego.

Stawki opłat zostały określone w art. 85 ustawy o ochronie przyrody.

Przedmiotem opłaty rozumianym jako zachowanie, z którym jest związane ponoszenie opłat

jest usuwanie drzew lub krzewów. Przedmiotem omawianej opłaty w rozumieniu obiektu, do

którego odnosi się zachowanie podmiotu zobowiązanego, są właśnie drzewa lub krzewy.

Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania

niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej

Art. 1 ust.1 ustawy z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie

gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i o opłacie depozytowej,

stanowi, iż „ustawa określa obowiązki przedsiębiorców, w rozumieniu przepisów ustawy z 2

lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarcze[1] (…) wprowadzających na terytorium

kraju produkty w opakowaniach, których rodzaje określa załącznik nr 1 do ustawy, i produkty

wymienione w załącznikach nr 2 i 3 będących wytwórcami towarów”.

Z przywołanego przepisu można wyprowadzić wniosek, iż zakresem podmiotowym

ustawy są objęci przedsiębiorcy, którzy dokonują wprowadzenia na terytorium kraju

określonych produktów wskazanych w załącznikach do ustawy.

Przez przedsiębiorcę wprowadzającego na rynek krajowy produkty w opakowaniach objętych

ustawą rozumie się także przedsiębiorcę prowadzącego jednostkę handlu detalicznego o

powierzchni handlowej powyżej 500 m kwadratowych, sprzedającego produkty tam

pakowane (art. 1 ust. 2 pkt 1 analizowanej ustawy), a także przedsiębiorcę prowadzącego

więcej niż jedną jednostkę handlu detalicznego o łącznej powierzchni handlowej powyżej 5

000 m2, bez względu na powierzchnię pojedynczej jednostki, sprzedającego produkty w tych

jednostkach pakowane (art. 1 ust. 2 pkt. 2 analizowanej ustawy).

Ustawodawca dokonuje doprecyzowania zakresu podmiotowego ustawy o obowiązkach

przedsiębiorców w sukcesywnie dodawanych ustępach artykułu 1 tego aktu prawnego, w

których są wymieniane „kolejne” ich kategorie.

Ujmując rzec chronologicznie należy zauważyć, iż z dniem 7 lutego 2002 roku zostały

dodane ustępy 1 a i 1 b na mocy tzw. „ustawy czyszczącej”[2]

Zmiana ta wiązała się z niejasną pozycją tzw. konfekcjonerów, a więc

przedsiębiorców, którzy pakują towary wytworzone przez inne podmioty i wprowadzają je na

rynek, jak również przedsiębiorców zlecających wytwarzanie produktów innym podmiotom,

ale pod „własną marką”.

Te wątpliwości zostały jednoznacznie rozstrzygnięte przez ustawodawcę właśnie w

tzw. „ustawie czyszczącej”. Na mocy tej nowelizacji ustawodawca w sposób jednoznaczny

przesądził, iż objęci jej zakresem są tzw. konfekcjonerzy (art. 1 ust. 1 a), a także

przedsiębiorcy, którzy zlecają wytworzenie danego produktu lub produktu w opakowaniu

innym podmiotom, a następnie wprowadzają je na rynek pod własnym oznaczeniem (art. 1

ust. 1b). Chodzi tutaj między innymi o sieci hipermarketów, które w pewnym zakresie

sprzedają określone produkty pod własna „marką. [3]

Przepisy omawianej ustawy stosuje się również do przedsiębiorców wprowadzających na

terytorium kraju w drodze importu lub wewnątrzwspólnotowego nabycia towary, których

częściami składowymi lub przynależnościami są produkty wymienione w załącznikach nr 2 i

3 do ustawy (art. 1 ust. 3).

Odnośnie przedmiotu opłaty produktowej to jest nim zachowanie polegające na

nieosiągnięciu określonego w drodze ustawy minimalnego poziomu odzysku, a w

szczególności recyklingu produktów w opakowaniach, których rodzaje określa załącznik nr 1

do ustawy, i produktów wymienionych w załącznikach nr 2 i 3 do ustawy.

Przedsiębiorca, którzy nie wykonali powyższego obowiązku są zobowiązani do

wpłacania opłaty produktowej, obliczonej oddzielnie w przypadku nieosiągnięcia

wymaganego poziomu:

1) odzysku;

2) recyklingu.

Opłatę produktowa oblicza się, co do zasady[4] jako iloczyn stawki opłaty i różnicy

pomiędzy wymaganym a osiągniętym poziomem odzysku (recyklingu) przeliczonej na

wielkość wyrażoną w masie albo ilości produktów lub opakowań.[5]

[1] T. jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095.

[2] Ustawa z 19 grudnia 2002 roku o zmienia ustawy o odpadach oraz niektórych innych

ustaw. Zgodnie z art. 3 ust. 1 tzw. „ustawy czyszczącej” w art. 1 ustawy o obowiązkach

przedsiębiorców dodane zostały ust. 1a i 1b w brzmieniu:

„ 1a. Przepisy ustawy stosuje się również do przedsiębiorcy, który pakuje produkty

wytworzone przez innego przedsiębiorcę i wprowadza je na rynek krajowy.

1b. W przypadku gdy produkt lub produkt w opakowaniu jest wprowadzany na rynek

krajowy przez przedsiębiorcę niebędącego wytwórcą produktu lub produktu w

opakowaniu, który zlecił wytworzenie tego produktu lub produktu w opakowaniu oraz

którego oznaczenie zostało umieszczone na produkcie lub produkcie w opakowaniu,

obowiązki określone w ustawie obciążają tego przedsiębiorcę”.

[3] Zgodnie z dodanym w omawianej ustawie art. 1 ust. 1c z dniem 1 kwietnia 2005 roku

przez oznaczenie, o którym mowa w ust. 1b, rozumie się znak towarowy w rozumieniu

ustawy z 30 czerwca 2000 r. - Prawo własności przemysłowej (T. jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr

119, poz. 1117) lub firmę, nazwę przedsiębiorcy, a w przypadku osoby fizycznej - imię i

nazwisko przedsiębiorcy lub nazwę, pod którą wykonuje działalność gospodarczą”.

[4] Z wyłączeniem przedsiębiorcy wprowadzającego na rynek krajowy akumulatory

kwasowo-ołowiowe.

[5] Co do szczegółów zob. B.Draniewicz, Gospodarowanie odpadami i opakowaniami –

opłaty. Komentarz. Warszawa 2005, s. 230-268.

Autorem publikacji jest dr Bartosz Draniewicz