Spis treÊci

Spo∏eczeƒstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

I. Naród i procesy narodotwórcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

1. Naród w sensie etnicznym i politycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

2. Czynniki narodotwórcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

II. Historyczne i wspó∏czesne typy spo∏eczeƒstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

1. Spo∏eczeƒstwo pierwotne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

2. Spo∏eczeƒstwo niewolnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

3. Spo∏eczeƒstwo feudalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

4. Spo∏eczeƒstwo przemys∏owe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

5. Spo∏eczeƒstwo postindustrialne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

6. Inne klasyfikacje spo∏eczeƒstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

III. Zmiany struktury spo∏eczeƒstwa polskiego w procesie

transformacji ustrojowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Polityka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

I. Istota systemu politycznego oraz instytucje

w paƒstwie demokratycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

1. Istota systemu politycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

2. Instytucje w paƒstwie demokratycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

A. Partie polityczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

B. Grupy interesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

C. Organy paƒstwowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

II. Mechanizmy dzia∏ania paƒstwa demokratycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

1. Wybory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

2. Koalicje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

3. Opozycja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

III. AktywnoÊç polityczna obywateli w systemie demokratycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

1. BezpoÊrednie uczestnictwo w kierowaniu sprawami publicznymi . . . . . . . . . . . . 49

2. AktywnoÊç wyborcza obywateli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

3. AktywnoÊç polityczna na szczeblu samorzàdowej

wspólnoty lokalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

4. S∏u˝ba publiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

IV. Mechanizmy ochrony praw cz∏owieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

1. Przejawy naruszeƒ praw cz∏owieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

2. Przyczyny naruszeƒ praw i wolnoÊci cz∏owieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

3. Mechanizmy ochrony praw i wolnoÊci cz∏owieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

A. Mechanizmy prawa wewn´trznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

B. Mechanizmy prawa mi´dzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

C. Organizacje pozarzàdowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

www.wsip.com.pl

3

Spis treÊci

V. Typologia, etapy rozwoju i ewolucja doktryn politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

1. Typologia doktryn politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

2. Ewolucja i zasi´g oddzia∏ywania wspó∏czesnych

doktryn politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

A. Liberalizm we wspó∏czesnym Êwiecie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

B. Ewolucja wspó∏czesnej myÊli konserwatywnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

C. Moralny i polityczny wymiar myÊli

chrzeÊcijaƒsko-demokratycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

D. Kryzys i przemiany doktryny socjaldemokratycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

3. Ideologie nowych ruchów spo∏ecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

A. Feminizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

B. Ekologizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

4. Ideologie fundamentalistyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

VI. Wspó∏czesne doktryny i partie polityczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

1. Miejsce ideologii w strategii partii politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

2. Ideologie i partie polityczne w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

3. Ideologie i partie polityczne na Êwiecie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

VII. Modele ustrojowe paƒstw demokratycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

1. Typologia demokratycznych systemów politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

A. Monarchia i republika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

B. Systemy prezydialne i parlamentarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

C. Systemy parlamentarno-gabinetowe, gabinetowo-parlamentarne,

prezydenckie, mieszane i parlamentarno-komitetowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

2. Formy paƒstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

A. Paƒstwo unitarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

B. Paƒstwo z∏o˝one . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

C. Autonomia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

VIII. Zagro˝enia demokracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

Prawo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

I. System prawny Rzeczypospolitej Polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

1. Czynniki wp∏ywajàce na polski system prawny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

A. Transformacja systemu prawnego Rzeczypospolitej Polskiej . . . . . . . . . . . . 111

B. Rozwój praw cz∏owieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

C. Integracja europejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

D. Globalizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

2. WartoÊci szczególnie chronione przez system prawny RP . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

A. Dobro wspólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

B. Otwarte spo∏eczeƒstwo obywatelskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

C. GodnoÊç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

D. WolnoÊç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

E. W∏asnoÊç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

3. Ga∏źie polskiego systemu prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

II. Wybrane zagadnienia z kodeksów prawa polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

1. Kodeks cywilny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

A. W∏asnoÊç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

B. Umowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

C. Czyny niedozwolone (wyrzàdzenie szkody) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

4

Spis treÊci

2. Kodeks karny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

A. Pojćie przest´pstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

B. Istota kary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

C. Rodzaje kar i Êrodków karnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

3. Kodeks rodzinny i opiekuƒczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

A. Ma∏˝eƒstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

B. Stosunki mi´dzy rodzicami a dzieçmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

4. Kodeks pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

A. Podstawowe zasady prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

B. Stosunek pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

C. Zatrudnianie m∏odocianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

III. Obywatel w sàdzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

1. Proces cywilny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

2. Proces karny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

IV. Wykonywanie prawa (egzekucja praw) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

1. Egzekucja cywilna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

2. Egzekucja administracyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

3. Egzekucja skarbowa – prawo karne skarbowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

4. Egzekucja karna – prawo karne wykonawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

5. Egzekucja prawa mi´dzynarodowego publicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

V. Prawne formy walki z korupcjà – Polska i Êwiat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

Polska, Europa, Êwiat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

I. Unia Europejska – wielop∏aszczyznowa wspólnota Europejczyków . . . . . . . . . . . . . . . 154

1. Unia Europejska jako wspólnota kulturowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

2. Unia Europejska jako wspólnota spo∏eczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

3. Unia Europejska jako wspólnota ekonomiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

4. Unia Europejska jako wspólnota prawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

5. Unia Europejska jako wspólnota polityczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

II. Unia Europejska – instytucje, procedury, wyzwania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

1. Instytucje Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

A. Rada Europejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

B. Rada Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

C. Komisja Europejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

D. Parlament Europejski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

E. Europejski Trybuna∏ SprawiedliwoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

F. Europejski Trybuna∏ Rewidentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

G. Komitet Ekonomiczno-Spo∏eczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

H. Komitet Regionów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

2. Proces decyzyjny we Wspólnocie Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

3. Perspektywy rozwoju Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

III. Polska w Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184

1. Polityczny wymiar cz∏onkostwa Polski w Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . 184

2. Ekonomiczny wymiar cz∏onkostwa Polski w Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . 185

3. Spo∏eczny wymiar cz∏onkostwa Polski w Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

IV. Polityka zagraniczna Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

1. Polityka zagraniczna paƒstwa i jej uwarunkowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

www.wsip.com.pl

5

Spis treÊci

2. Instrumenty realizacji polityki zagranicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

3. Polska polityka zagraniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

A. Cz∏onkostwo w strukturach bezpieczeƒstwa NATO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

B. Wspó∏praca w regionie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

C. Stosunki Polski z jej sàsiadami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

D. AktywnoÊç na forum organizacji mi´dzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

V. NierównoÊci ekonomiczne i spo∏eczne we wspó∏czesnym Êwiecie . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

1. NierównoÊci spo∏eczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

2. NierównoÊci ekonomiczne mi´dzy paƒstwami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

3. Zró˝nicowanie ekonomiczne regionów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

4. NierównoÊci ekonomiczne i spo∏eczne mi´dzy jednostkami . . . . . . . . . . . . . . . . 202

VI. Globalizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

1. Istota globalizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

2. P∏aszczyzny globalizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

A. Globalizacja gospodarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

B. Globalizacja a Êrodki przekazu informacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

C. Globalizacja kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210

D. Globalizacja a Êrodowisko naturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

E. Globalizacja w polityce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

3. Skutki globalizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

4. Zagro˝enia powodowane przez globalizacj´ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

6