„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Zbigniew Lankiewicz
Posługiwanie się mapami stosowanymi w geodezji
311[10].O1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
mgr inŜ. Wanda Brześcińska
mgr inŜ. Sylwia Mikulska
Opracowanie redakcyjne:
mgr inŜ. Barbara Kapruziak
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[10].O1.03
Posługiwanie się mapami stosowanymi w geodezji, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik geodeta.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1.
Wprowadzenie
3
2.
Wymagania wstępne
5
3.
Cele kształcenia
6
4.
Materiał nauczania
7
4.1.
Państwowy system odniesień przestrzennych
7
4.1.1.
Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzające
15
4.1.3. Ćwiczenia
16
4.1.4. Sprawdzian postępów
17
4.2.
Podstawowe wiadomości o mapach i zasadach ich powstawania
18
4.2.1.
Materiał nauczania
18
4.2.2. Pytania sprawdzające
37
4.2.3. Ćwiczenia
37
4.2.4. Sprawdzian postępów
39
4.3.
Pismo techniczne, obiekty i znaki umowne wykorzystywane przy kartowaniu
map
40
4.3.1.
Materiał nauczania
40
4.3.2. Pytania sprawdzające
43
4.3.3. Ćwiczenia
43
4.3.4. Sprawdzian postępów
44
5.
Sprawdzian osiągnięć
45
6. Literatura
50
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawowych zasadach
obowiązujących w procesie tworzenia map, a takŜe pozwoli Ci zapoznać się z podstawowymi
rodzajami map.
W poradniku znajdziesz:
–
wymagania wstępne, jakie są niezbędne do zrealizowania jednostki modułowej,
–
cele kształcenia, które określą jaką wiedzą i jakimi umiejętnościami powinieneś
dysponować po realizacji jednostki,
–
materiał nauczania, który składa się z następujących zagadnień:
−
kształt i rozmiary bryły ziemskiej,
−
odwzorowania kartograficzne stosowane w geodezji,
−
system odniesień przestrzennych,
−
układy współrzędnych stosowanych w geodezji,
−
zasady obrazowania powierzchni na płaszczyźnie,
−
zasady redagowania i opracowania treści map,
−
mapy i ich rodzaje,
−
mapy tematyczne,
−
mapy topograficzne,
−
mapa zasadnicza,
−
generalizacja treści map,
−
godło mapy,
−
instrukcja K-1,
−
pismo techniczne proste i pochyłe,
−
znaki i symbole kartograficzne,
−
graficzne programy komputerowe wykorzystywane w geodezji,
−
pytania sprawdzające, które pozwolą Ci upewnić się, Ŝe poziom Twoich wiadomości jest
wystarczający do realizacji ćwiczeń,
−
ć
wiczenia, które pozwolą Ci na praktyczne wykorzystanie zdobytych wcześniej
wiadomości,
−
sprawdzian postępów, czyli zestaw kilku pytań dający moŜliwość sprawdzenia, czy
orientujesz się w zagadnieniach dotyczących zrealizowanego materiału nauczania,
−
sprawdzian osiągnięć, czyli przykładowy test sprawdzający wiadomości z zakresu całej
jednostki.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat układu jednostek modułowych
311[10].O1.01
Stosowanie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpoŜarowej
oraz ochrony środowiska
311[10].O1.02
Posługiwanie się jednostkami miar,
skalą oraz współrzędnymi
geodezyjnymi
311[10].O1
Podstawy geodezji
i kartografii
311[10].O1.03
Posługiwanie się mapami
stosowanymi w geodezji
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
−
korzystać z róŜnych źródeł informacji,
−
posługiwać się jednostkami miar stosowanymi w geodezji,
−
posługiwać się przyborami kreślarskimi,
−
obsługiwać podstawowe geodezyjne programy graficzne.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
−
określić kształt i rozmiary kuli ziemskiej,
−
scharakteryzować odwzorowania kartograficzne stosowane w geodezji,
−
rozróŜnić układy współrzędnych stosowane w geodezji,
−
określić zasady obrazowania powierzchni na płaszczyźnie,
−
rozróŜnić rodzaje map,
−
sklasyfikować mapy ze względu na przeznaczenie, skalę, treść i formę,
−
wyjaśnić zasady redagowania i opracowywania treści map,
−
wyjaśnić zasady sporządzania map,
−
zastosować zasady podziału map na arkusze,
−
określić godło mapy,
−
odczytać treść mapy zasadniczej, topograficznej i tematycznej,
−
posłuŜyć się z instrukcją K-1,
−
wykonać opisy pismem technicznym prostym i pochyłym,
−
wykreślić znaki i symbole kartograficzne,
−
narysować znaki i symbole kartograficzne z wykorzystaniem technik komputerowych.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4.
MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Państwowy system odniesień przestrzennych
4.1.1. Materiał nauczania
Kształt i rozmiary bryły ziemskiej [4]
Jak wynika z przeprowadzonych badań i obserwacji Ziemia ma bardzo nieregularny
kształt, którego nie da się wyrazić za pomocą równań matematycznych, powierzchnią która
jest najbardziej zbliŜona do powierzchni Ziemi jest powierzchnia fizyczna zwana geoidą,
tj.” powierzchna utworzona przez średnie powierzchnie mórz i oceanów przedłuŜonych
w stanie spoczynku pod lądami. Powierzchnia ta w kaŜdym swoim punkcie przecina kierunek
siły cięŜkości pod kątem prostym, jednak tej powierzchni równieŜ nie moŜna wyrazić za
pomocą równań matematycznych.”
1
Z uwagi na fakt, Ŝe geoida nie jest powierzchnią matematyczną zaczęto poszukiwać
powierzchni odniesienia, która umoŜliwiłaby przedstawienie wyników pomiarów
dokonywanych na fizycznej powierzchni Ziemi. Stwierdzono, Ŝe najbardziej zbliŜoną
powierzchnią do powierzchni geoidy jest elipsoida obrotowa (rys.1), wyznaczona przez dwa
elementy: duŜą półoś b lub małą półoś a, lub spłaszczenie
µ
i duŜą półoś 2b.
Rys. 1. Przekrój powierzchni Ziemi [4]
1
Wyczałek Ireneusz , Wójcik Marian „Geodezja” Poznań 1997
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
W tabeli 1 przedstawiono wyniki badań nad określeniem parametrów elipsoidy róŜnych
uczonych.
Tabela 1. Wyniki badań nad określeniem parametrów elipsoidy
2
[4]
Długość półosi [m]
Nazwisko badacza /
nazwa elipsoidy
a
b
Spłaszczenie
µ
Delambre
6 376 985
6 356 323
1:309
Bessel
6 377 397
6 356 079
1:301
Clarke
6 378 249
6 356 515
1:293
Helmert
6 378 153
6 356 832
1:299
Hayford
6 378 388
6 356 912
1:297
Krassowski
6 378 245
6 356 863
1:298
GRS’80
6 378 137
6 356 752
1:298
Odwzorowania kartograficzne [5]
Odwzorowania kartograficzne słuŜy do zobrazowania powierzchni kuli lub elipsoidy
obrotowej na płaszczyźnie tak, by połoŜenie jednego punktu na powierzchni kuli lub elipsoidy
obrotowej było przyporządkowane do jednego punktu na powierzchni odwzorowania, jest to
moŜliwe dzięki zastosowaniu róŜnych zaleŜności matematycznych. Odwzorowanie powstaje
poprzez rzut ze sfery na płaszczyznę, powierzchnię walca lub stoŜka.
W wyniku zastosowania odwzorowania kartograficznego otrzymujemy siatkę południków
i równoleŜników, na którą nanosi się szczegóły sytuacyjne pomierzone w terenie.
Odwzorowania kartograficzne najczęściej dzieli się według schematu:
1) zastosowana powierzchnia odniesienia:
−
płaszczyznowe,
−
walcowe,
−
stoŜkowe,
2) usytuowanie powierzchni:
−
normalne (biegunowe),
−
poprzeczne (równikowe),
−
ukośne (horyzontalne),
3) rodzaje zniekształceń odwzorowania:
−
równopolowe (stała powierzchnia obiektów),
−
równokątne (kąt na mapie jest równy kątowi w terenie),
−
równodługościowe.
Rodzaje odwzorowań na płaszczyznę, powierzchnię stoŜkową i walcową przedstawiono
na rysunku 2.
2
Kosiński Wiesław „Geodezja” Warszawa 1999
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
Rys. 2. Rodzaje odwzorowań [5]
Państwowy system odniesień przestrzennych (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia
8 sierpnia 2000r. w sprawie państwowego systemu odniesień przestrzennych).
Państwowy system odniesień przestrzennych stosuje się w pracach geodezyjnych
i kartograficznych oraz w systemach informacji o terenie, wykonywanych do celów
gospodarczych.
W pracach geodezyjnych, kartograficznych i w systemach informacji o terenie,
wykonywanych do celów obronnych, dopuszcza się stosowanie systemu odniesień
przestrzennych, wynikającego z międzynarodowych umów wojskowych.
Państwowy system odniesień przestrzennych tworzą:
1) geodezyjny układ odniesienia, określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia,
2) układ wysokości, w którym wyznacza się wysokości punktów względem przyjętego
poziomu powierzchni odniesienia, stosowany w pracach geodezyjnych i kartograficznych,
określony w załączniku nr 2 do rozporządzenia,
3) układ współrzędnych płaskich prostokątnych, oznaczony symbolem „2000”, stosowany
w pracach geodezyjnych i kartograficznych, związanych z wykonywaniem mapy
zasadniczej, określony w załączniku nr 3 do rozporządzenia,
4) układ współrzędnych płaskich prostokątnych, oznaczony symbolem „1992”, stosowany
w mapach urzędowych o skali mapy 1:10 000 i skalach mniejszych, określony
w załączniku nr 4 do rozporządzenia.
Układ współrzędnych płaskich prostokątnych, oznaczony symbolem „1965” oraz lokalne
układy współrzędnych mogą być stosowane do dnia 31 grudnia 2009 r.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
ZAŁĄCZNIK Nr 1
GEODEZYJNY UKŁAD ODNIESIENIA
Geodezyjny układ odniesienia, zwany dalej „EUREF-89”, jest rozszerzeniem
europejskiego układu odniesienia ETRF na obszar Polski, w wyniku kampanii pomiarowej
EUREF-POL 92, której rezultaty zostały zatwierdzone przez Podkomisję dla Europejskiego
Układu Odniesienia (EUREF) Międzynarodowej Asocjacji Geodezji w 1994 r.
W EUREF-89 stosuje się Geodezyjny System Odniesienia 1980 (GRS 80), przyjęty na
XVII Zgromadzeniu Generalnym Międzynarodowej Unii Geodezji i Geofizyki (MUGG)
w Canberze, w grudniu 1979 r.
ZAŁĄCZNIK Nr 2
UKŁAD WYSOKOŚCI
Układ wysokości tworzą wartości geopotencjalne podzielone przez przeciętne wartości
przyspieszenia normalnego siły cięŜkości, zwane dalej „wysokościami normalnymi”,
odniesione do średniego poziomu Morza Bałtyckiego w Zatoce Fińskiej, wyznaczonego
dla mareografu w Kronsztadzie koło Sankt Petersburga (Federacja Rosyjska).
Wysokości normalne określa się z pomiarów geodezyjnych nawiązanych do punktów
podstawowej osnowy geodezyjnej kraju.
ZAŁĄCZNIK Nr 3
UKŁAD WSPÓŁRZĘDNYCH PŁASKICH PROSTOKĄTNYCH „2000”
Układ współrzędnych płaskich prostokątnych „2000” jest utworzony na podstawie
matematycznie
jednoznacznego
przyporządkowania
punktów
powierzchni
Ziemi
odpowiednim punktom na płaszczyźnie według teorii odwzorowania kartograficznego
Gaussa-Krügera.
Obszar kraju dzieli się na cztery pasy południkowe o szerokości 3° długości geograficznej
kaŜdy i o południkach osiowych: 15°, 18°, 21° i 24° długości geograficznej wschodniej,
ponumerowane odpowiednio numerami: 5, 6, 7 i 8. Współczynnik zmiany skali w południku
osiowym kaŜdego pasa południkowego równa się 0.999923.
Punkt przecięcia się obrazu równika z obrazem południka osiowego otrzymuje
współrzędną x = 0, a punkty leŜące na południku osiowym współrzędną y = 500.000 m.
W celu jednoznacznego określenia połoŜenia punktu przed współrzędną y podaje się numer
pasa południkowego, co dla przykładu punktów leŜących na południku osiowym oznacza:
5.500.000 m przy południku Lo = 15°
6.500.000 m przy południku Lo = 18°
7.500.000 m przy południku Lo = 21°
8.500.000 m przy południku Lo = 24°.
Podział obszaru kraju na cztery trzystopniowe pasy odwzorowania Gaussa-Krügera
przedstawiono na rysunku 3.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
Rys. 3. Podział obszaru kraju na cztery trzystopniowe pasy odwzorowania Gaussa-Krügera
ZAŁĄCZNIK Nr 4
UKŁAD WSPÓŁRZĘDNYCH PŁASKICH PROSTOKĄTNYCH „1992”
Układ współrzędnych płaskich prostokątnych „1992” jest utworzony na podstawie
matematycznie
jednoznacznego
przyporządkowania
punktów
powierzchni
Ziemi
odpowiednim punktom na płaszczyźnie według teorii odwzorowania kartograficznego
Gaussa-Krügera.
Układ „1992” określają następujące parametry:
a) południk osiowy L = 19° długości geograficznej wschodniej,
b) pas południkowy o szerokości obejmującej cały obszar kraju,
c) współczynnik zmiany skali 0.9993 w południku osiowym,
d) punkt przecięcia się obrazu równika z obrazem południka osiowego otrzymuje
współrzędną x = -5.300.000 m, a punkty leŜące na południku osiowym współrzędną
y = 500.000 m.
Układ współrzędnych płaskich prostokątnych „1992” przedstawiono na rysunku 4.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
Rys. 4. Układ współrzędnych płaskich prostokątnych „1992” [7]
Układy współrzędnych stosowane w geodezji [4]
1) Układ współrzędnych geograficznych (stosowany, gdy powierzchnią odniesienia jest
kula).PołoŜenie punktu określone jest przez dwie współrzędne:
ϕ
– nazywane szerokością geograficzną, jest to kąt między promieniem kuli w punkcie P
a płaszczyzną równika. Szerokość geograficzna zmienia się w zakresie od 0
o
do + 90
o
dla półkuli północnej i od 0
o
do -90
o
dla półkuli południowej.
λ
– nazywane długością geograficzną, jest to kąt dwuścienny zawarty między
płaszczyznami południków: początkowego (południk zerowy) i danego punktu P.
Długość geograficzną liczymy od południka zerowego na wschód (od 0
o
do +180
o
)
lub od południka zerowego na zachód (od 0
o
do -180
o
).
Układ współrzędnych geograficznych przedstawiono na rysunku 5.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
Rys. 5. Układ współrzędnych geograficznych [4]
2) Układ współrzędnych geodezyjnych (stosowany, gdy powierzchnią odniesienia jest
elipsoida obrotowa).PołoŜenie punktu określone jest przez dwie współrzędne:
L – nazywane długością geodezyjną (długość elipsoidalna), jest to kąt między
południkiem początkowym (południkiem zerowym), a południkiem przechodzącym przez
punkt P. Długość geodezyjną liczymy od południka zerowego na wschód (od 0
o
do
+ 180
o
) lub od południka zerowego na zachód od 0
o
do -180
o
lub od 0
o
o do + 360
o
B – nazywane szerokością geodezyjną (szerokość elipsoidalna), jest to kąt między
normalną do elipsoidy w punkcie P, a płaszczyzną równika. Szerokość geodezyjna
zmienia się w zakresie od 0
o
do + 90
o
dla półkuli północnej i od
o
0
o
do -90
o
dla półkuli
południowej.
Układ współrzędnych geodezyjnych przedstawiono na rysunku 6.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
Rys. 6. Układ współrzędnych geodezyjnych [4]
3) Układ współrzędnych prostokątnych składa się z dwóch prostych: osi x skierowanej
w kierunku północnym i osi y skierowanej w kierunku wschodnim. W tym układzie
moŜliwe jest takŜe wprowadzenie trzeciej współrzędnej z (jest to odległość punktu od
płaszczyzny wyznaczonej przez osie xy).
Na rysunku 7 przedstawiono układ współrzędnych prostokątnych: płaszczyznę xy, jej
podział na 4 ćwiartki z uwzględnieniem znaków współrzędnych w poszczególnych
ć
wiartkach płaszczyzny, a takŜe kąt nazywany azymutem liczony między dodatnim
kierunkiem osi x a danym kierunkiem (kierunek zgodny z kierunkiem wskazówek
zegara).
Rys. 7. Układ współrzędnych prostokątnych [4]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
4)
Układ współrzędnych biegunowych zbudowany jest z punktu B zwanego biegunem,
łączącego się z dowolnym punktem Z tworząc tzw. oś biegunową. PołoŜenie punktu
P w tym
układzie określone jest za pomocą dwóch wielkości: odległości
od bieguna r (tzw. promień wodzący) i kąta
α
zawartego między osią biegunową
a promieniem wodzącym.
Układ współrzędnych biegunowych przedstawiono na rysunku 8.
Rys. 8. Układ współrzędnych biegunowych [4]
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jaki jest kształt kuli ziemskiej?
2.
Jakie są rozmiary kuli ziemskiej?
3.
Co to jest odwzorowanie kartograficzne?
4.
Jak dzieli się odwzorowania kartograficzne ze względu na rodzaj powierzchni
odwzorowania?
5.
Jak dzieli się odwzorowania kartograficzne ze względu na rodzaj zastosowanej
powierzchni odniesienia?
6.
Co tworzy państwowy system odniesień przestrzennych?
7.
Jakie układy współrzędnych stosuje się w geodezji?
8.
Jakie parametry charakteryzują układ współrzędnych płaskich prostokątnych „1992”?
9.
Co to jest szerokość geograficzna?
10.
Co to jest długość geograficzna?
11.
Co to jest szerokość geodezyjna?
12.
Co to jest długość geodezyjna?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na dziewięciu wyciętych kartkach papieru przedstawione są rysunki odpowiadające
róŜnym
rodzajom
odwzorowań
kartograficznych,
uwzględniającym
zastosowaną
powierzchnię odniesienia i usytuowanie powierzchni. Przyporządkuj te rysunki odpowiednim
polom podanej tabeli.
Odwzorowanie
Normalne
(biegunowe)
Poprzeczne
(równikowe)
Ukośne
(horyzontalne)
Płaszczyznowe
Walcowe
StoŜkowe
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przypomnieć sobie, czym charakteryzują się poszczególne rodzaje odwzorowań,
2)
umieścić wycięte rysunki w odpowiednich polach tabeli,
3)
zaprezentować efekt swojej pracy na forum klasy.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
kartki z naniesionymi rysunkami przedstawiającymi róŜne rodzaje odwzorowań,
−
tabela zawierająca puste pola do wypełnienia.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj układy współrzędnych przedstawione na rysunkach. WskaŜ i krótko
scharakteryzuj parametry poszczególnych układów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przypomnieć sobie, jakie są rodzaje układów współrzędnych,
2)
nakleić rysunki na duŜy arkusz papieru,
3)
przyporządkować rysunkom nazwy układów współrzędnych,
4)
wskazać na kaŜdym rysunku charakterystyczne parametry (zaznaczyć kolorowym
mazakiem), nazwać je i podać ich definicje,
5)
zapisać wyniki swojej pracy na arkuszu papieru,
6)
zaprezentować efekty swojej pracy na forum klasy i porównać je z opracowaniami
kolegów.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
rysunki przedstawiające róŜne rodzaje układów współrzędnych,
−
arkusz papieru,
−
klej,
−
mazaki.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
określić kształt i rozmiary kuli ziemskiej?
2)
zdefiniować pojęcie: odwzorowanie kartograficzne?
3)
podać kryteria podziału odwzorowań kartograficznych?
4)
scharakteryzować
odwzorowania
kartograficzne
stosowane
w geodezji?
5)
wymienić
elementy
tworzące
państwowy
system
odniesień
przestrzennych?
6)
rozróŜnić układy współrzędnych stosowane w geodezji?
7)
scharakteryzować parametry róŜnych układów współrzędnych?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
4.2. Podstawowe wiadomości o mapach i zasadach ich
powstawania
4.2.1. Materiał nauczania
Dla przedstawienia obrazu powierzchni bryły ziemskiej na płaszczyźnie mapy słuŜą
odwzorowania kartograficzne (rzuty kartograficzne), które polegają na zobrazowaniu
powierzchni odniesienia, najczęściej kuli lub elipsoidy obrotowej na płaszczyźnie (mapie) tak,
by połoŜenie jednego punktu na powierzchni odniesienia było przyporządkowane do jednego
punktu na powierzchni mapy. Odwzorowanie realizowane jest poprzez matematyczne
przyporządkowanie poszczególnym punktom odniesienia punktów na płaszczyźnie.
Przed zastosowaniem odwzorowania musimy zmniejszyć powierzchnię odniesienia
o pewną stałą wielkość (1:M), stosunek ten nazwany jest skalą główną mapy.
Gdy mamy juŜ „zmniejszony model”, odwzorowywujemy go na płaszczyznę za pomocą
rzutu: płaszczyznowego, walcowego, stoŜkowego lub dowolnego.
W wyniku zastosowania odwzorowania kartograficznego otrzymujemy siatkę południków
i równoleŜników, na którą nanosi się szczegóły sytuacyjne pomierzone w terenie.
Przykłady ww. odwzorowań przedstawiono na rysunkach 9 i 10.
Rys. 9. Odwzorowanie kuli na pobocznicę stoŜka. Od lewej przedstawiona jest powierzchnia stoŜkowa styczna
do kuli, od prawej powierzchnia stoŜkowa po rozwinięciu na płaszczyznę [3]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
Rys. 10. Odwzorowanie kuli na pobocznicę walca. Od lewej przedstawiona jest powierzchnia walcowa styczna
do kuli, od prawej powierzchnia walcowa po rozwinięciu na płaszczyznę [3]
Zasady redagowania i opracowania treści map [2]
Ogólne zasady opracowania map topograficznych i tematycznych zawarte są w Instrukcji
Technicznej O-2, która mówi:
„Mapy topograficzne stanowią obrazy kartograficzne przestrzeni geograficznej, jaką
tworzą elementy fizyczno-geograficzne i społeczno-gospodarcze, występujące na powierzchni
Ziemi, konstruowane według określonych zasad matematycznych i graficznych.
Mapy topograficzne dają wszechstronną charakterystykę wzajemnego rozmieszczenia
obiektów i zjawisk terenowych, ich cechy jakościowe, ilościowe oraz nazwy i opisy.
Wszystkie
elementy
przestrzeni
geograficznej
w
obrazie
kartograficznym
map
topograficznych są praktycznie równowaŜne.
Treść map topograficznych stanowią:
1) osnowa matematyczna (siatka kartograficzna lub siatka kilometrowa, naroŜniki arkuszy),
skala i podziałka mapy oraz punkty osnowy geodezyjnej,
2) osiedla,
3) obiekty przemysłowe, rolnicze i socjalno-kulturalne,
4) koleje i urządzenia z nimi związane,
5) drogi i urządzenia z nimi związane,
6) wody i urządzenia z nimi związane,
7) roślinność, uprawy i grunty,
8) granice: państwa, jednostek administracyjnych, uŜytków itd.,
9) rzeźba terenu,
10) opisy informacyjne związane z treścią mapy.
Szczegółowe ujęcie treści oraz kartograficzną formę jej prezentacji ustala instrukcja
o opracowaniu i reprodukcji map topograficznych do celów gospodarczych (K-2).
Dla map topograficznych będących przedmiotem niniejszej instrukcji ustala się
następujące skale: 1:5 000, 1:10 000, 1:25 000, 1:50 000, 1:100 000, 1:200 000, 1:500 000.
Błąd kartowania punktów osnowy matematycznej na czystorysie mapy topograficznej
nie moŜe przekroczyć 0,15 mm.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
W przypadku mapy topograficznej w skali 1:5 000 lub 1:10 000 średni błąd połoŜenia
punktów sytuacyjnych I grupy dokładnościowej na czystorysie nie moŜe przekroczyć ± 0,5
mm względem najbliŜszych punktów osnowy geodezyjnej, a w przypadku terenów zakrytych
i górzystych ± 0,75 mm. Średni błąd połoŜenia punktów pozostałych elementów treści mapy
nie moŜe przekroczyć ± 1,0 mm.
W przypadku map topograficznych opracowywanych w skalach mniejszych od 1:10 000
ś
redni błąd połoŜenia punktów sytuacyjnych I grupy dokładnościowej nie moŜe przekroczyć
± 0,75 mm względem najbliŜszych punktów osnowy geodezyjnej, a w przypadku terenów
zakrytych i górzystych ± 1,0 mm.
Ś
redni błąd wysokości warstwic na mapach topograficznych we wszystkich skalach nie
moŜe przekroczyć:
1) 1/3 zasadniczego cięcia warstwicowego dla terenów o nachyleniu do 2
o
,
2) 2/3 zasadniczego cięcia warstwicowego dla terenów o nachyleniu 2
o
– 6
o
,
3) 1 zasadniczego cięcia warstwicowego dla terenów o nachyleniu większym od 6
o
.
Przy przedstawianiu treści map topograficznych we wszystkich skalach powinna być
zachowana jednorodność klasyfikacji i charakterystyki poszczególnych elementów treści
z uwzględnieniem jednolitych zasad jej doboru i uogólnienia.
Przy opracowaniu i wydawaniu map topograficznych dopuszcza się stosowanie
uzasadnionych technicznie i ekonomicznie metod sporządzania pierworysów i czystorysów
map oraz przygotowania ich do reprodukcji, pod warunkiem zachowania wymagań
dokładności i jakości technicznej ustalonych dla map topograficznych w §21 i §22.
Mapy tematyczne
Mapy społeczno-gospodarcze są to mapy obrazujące wybrane zjawiska oraz stosunki
gospodarcze i społeczne określonego obszaru.
Mapy społeczno-gospodarcze zawierają informacje ilustrujące określone zagadnienia
z zakresu struktury zagospodarowania terenu oraz zagadnienia i zjawiska społeczne
przedstawione na tle odpowiednio dobranej mapy ogólnogeograficznej lub wybranych
ogólnogeograficznych elementów treści mapy zasadniczej.
Mapy gospodarcze ilustrują jakościowe i ilościowe zainwestowanie lub agospodarowanie
terenu.
Jedną z najwaŜniejszych map gospodarczych jest mapa zasadnicza.
Mapa zasadnicza jest to źródłowe opracowanie kartograficzne, zawierające informacje
o przestrzennym rozmieszczeniu obiektów ogólnogeograficznych oraz elementów ewidencji
gruntów i uzbrojenia terenu.
Mapa zasadnicza stanowi:
–
podstawowy materiał kartograficzny wykorzystywany do róŜnorodnych potrzeb
gospodarki narodowej, a w szczególności gospodarki ziemią, planowania przestrzennego,
projektowania lokalizacji inwestycji itd.,
–
ź
ródłowe opracowanie kartograficzne do sporządzania innych wielkoskalowych
i średnioskalowych map tematycznych oraz aktualizacji mapy topograficznej w skali
1:10 000 (1:5 000).
Mapa zasadnicza powinna być utrzymywana w stanie bieŜącej aktualności.
Na treść mapy zasadniczej składają się:
–
osnowa matematyczna,
–
granice: państwa, podziału administracyjnego, jednostek ewidencyjnych, działek oraz
uŜytków gruntowych,
–
ogrodzenia trwałe,
–
budowle i budynki,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
–
urządzenia inŜynieryjno-techniczne nadziemne i naziemne,
–
uzbrojenie podziemne,
–
drogi i urządzenia towarzyszące,
–
koleje i urządzenia towarzyszące,
–
wody i urządzenia towarzyszące,
–
rzeźba terenu i sztucznie ukształtowane formy terenu,
–
rodzaje uŜytków gruntowych i pokrycie szatą roślinną,
–
tereny rekreacji, zabaw i sportu,
–
pomniki, cmentarze, figury i krzyŜe przydroŜne,
–
opisy informacyjne związane z treścią mapy,
–
kontury klasyfikacji gruntów i ich oznaczenia oraz numery działek, zgodnie z operatem
ewidencji gruntów.
Szczegółowy zakres treści dla poszczególnych skal oraz kartograficzną formę jej
przedstawienia określa instrukcja dotycząca zasad opracowania mapy zasadniczej (K-1).
Mapę zasadniczą opracowuje się w skalach 1:500, 1:1 000, 1:2 000 i 1:5 000.
Dla określonego obszaru opracowuje się tylko jedną mapę zasadniczą w odpowiednio
dobranej skali.
Skalę mapy zasadniczej dobiera się w zaleŜności od:
–
stopnia zagęszczenia terenu obiektami ogólnogeograficznymi stanowiącymi treść mapy
zasadniczej,
–
stopnia zainwestowania terenu w urządzenia inŜynieryjno-techniczne,
–
przewidywanych zamierzeń inwestycyjno-gospodarczych.
Błąd kartowania osnowy matematycznej na czystorysie mapy zasadniczej nie moŜe
przekroczyć 0,15 mm,
Ś
redni błąd połoŜenia punktów sytuacyjnych I grupy dokładnościowej na pierworysie nie
moŜe przekroczyć 0,3 mm względem najbliŜszych punktów osnowy geodezyjnej. Średni błąd
połoŜenia punktów pozostałych elementów treści mapy nie moŜe przekraczać 0,6 mm.
Wielkości średnich błędów wysokości warstwic są identyczne jak na mapach
topograficznych (§21, ust. 4).
Do opracowania mapy zasadniczej dopuszcza się stosowanie wszystkich dostępnych
i uzasadnionych technicznie i ekonomicznie metod pod warunkiem zachowania wymagań
ustalonych dla mapy zasadniczej w ust. 2, pkt. 10, 11, 12. Zakres i stopień szczegółowości
treści poszczególnych rodzajów map gospodarczych oraz formę graficzną tych map i ich skale
ustalają instrukcje K-1, K-3 i odpowiednie instrukcje resortowe.
Materiałami źródłowymi do opracowania map gospodarczych w zaleŜności od skali są:
1) wyniki specjalnych pomiarów i badań terenowych,
2) dane opisowe i liczbowe dotyczące specjalistycznych charakterystyk technicznych,
3) szczegółowe opracowania kartograficzne dotyczące opracowywanej tematyki mapy.
Mapy społeczne zawierają informacje ilustrujące określone zagadnienia z zakresu zjawisk
i stosunków demograficznych, charakterystyki warunków socjalno-bytowych oraz ich
powiązań ze strukturą zagospodarowania przestrzennego, przedstawiona na tle odpowiednio
dobranej mapy ogólnogeograficznej lub wybranych ogólnogeograficznych elementów treści
mapy zasadniczej.
Zakres i stopień szczegółowości treści poszczególnych rodzajów map społecznych oraz
formę graficzną tych map i ich skale określa się kaŜdorazowo w zaleŜności od potrzeb.
Materiałami źródłowymi do opracowania tych map są odpowiednio dostosowane do treści
tematycznej materiały wymienione w § 25 ust. 4.
Mapy przyrodnicze są to opracowania kartograficzne ilustrujące stan zasobów naturalnych,
zjawiska fizjograficzne i wzajemne powiązania występujące między poszczególnymi
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
czynnikami środowiska przyrodniczego oraz skutki działalności ludzkiej w zakresie
przeobraŜeń tego środowiska na określonym obszarze.
Zakres i stopień szczegółowości treści poszczególnych rodzajów map przyrodniczych oraz
formę graficzną tych map i ich skale określa się podobnie jak w §26 ust. 2.
Materiałami źródłowymi dla opracowania map przyrodniczych są odpowiednio dostosowane
do treści tematycznej materiały wymienione w punkcie 4)
3
Zasady redagowania map według Instrukcji Technicznej K-2 [2]
Mapy topograficzne w skali 1:10 000 lub 1:5 000 redaguje się na etapie:
−
opracowywania pierworysu polowego sporządzanego na podstawie pomiarów w terenie,
−
opracowywania pierworysu autogrametrycznego sporządzanego ze zdjęć lotniczych na
przyrządach autogrametrycznych.
Mapy topograficzne w skalach 1:25 000 do 1:500 000 redaguje się na etapie
opracowywania pierworysów redakcyjnych sporządzanych na podstawie materiałów
kartograficznych i tekstowych.
Pierworysy map w skali 1:10 000 lub 1:5 000 opracowuje się w treści dostosowanej do
potrzeb gospodarczych i obronności kraju.
Mapy topograficzne dla celów gospodarczych w skali 1:10 000 lub 1:5 000 redaguje się na
podstawie pierworysów map w tych skalach.
Mapy topograficzne w skali 1:10 000 lub 1:5 000 stanowią materiał podstawowy
do opracowania map w skalach mniejszych.
Mapy topograficzne dla celów gospodarczych w skalach 1:25 000, 1:50 000, 1:100 000,
1:200 000 i 1:50 000 opracowuje się na podstawie pierworysów redakcyjnych.
Metody opracowania pierworysów map
Pierworysy map topograficznych w skali 1:10 000 lub 1:5 000 wykonuje się:
1) metodą kombinowaną, przy zastosowaniu której sytuację i rzeźbę opracowuje się
w terenie sposobem zdjęcia stolikowego z tym, Ŝe materiałem podstawowym jest
fotomapa,
2) metodą autogrametryczną, przy zastosowaniu której sytuację i rzeźbę opracowuje się
kameralnie, na autografie – na podstawie zdjęć lotniczych,
3) metodą stolikową (klasyczną),
4) innymi technicznymi i ekonomicznymi uzasadnionymi metodami.
Wskazane jest stosowanie metody kombinowanej dla terenów równinnych, falistych
i pagórkowatych oraz metody autogrametrycznej dla terenów falistych, pagórkowatych,
górzystych i wysokogórskich.
Metodę stolikową (klasyczną) stosuje się przy opracowaniu pierworysów polowych tylko
wówczas, jeŜeli nie jest moŜliwe zastosowanie metody kombinowanej lub autogrametrycznej.
Pierworysy redakcyjne map topograficznych w skalach: 1:25 000, 1:50 000, 1:100 000,
1:200 000 i 1:500 000 opracowuje się w skali materiałów podstawowych, w skali roboczej lub
skali wydawniczej.
Dla pierworysów redakcyjnych map topograficznych przyjmuje się następujące skale
robocze:
1:20 000 dla mapy w skali 1:25 000,
1:40 000 dla mapy w skali 1:50 000,
1:75 000 dla mapy w skali 1:100 000,
1:150 000 dla mapy w skali 1:200 000,
1:375 000 dla mapy w skali 1:500 000.
3
Instrukcja Techniczna O-2
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
Przy opracowywaniu pierworysów redakcyjnych map topograficznych w skalach1:25
000- 1:500 000 stosuje się następujące metody:
–
opracowanie redakcyjne na podkładzie stanowiącym kopię podstawowych materiałów
kartograficznych,
–
opracowanie redakcyjne z równoczesnym kreśleniem (rytowaniem) czystorysów,
–
inne metody gwarantujące wysoką jakość opracowywanej mapy oraz pełną zgodność jej
treści i szaty graficznej z wymogami niniejszej instrukcji.
Przy opracowywaniu sytuacji naleŜy przestrzegać przepisów dotyczących stosowania
znaków i generalizacji treści zawartych w objaśnieniach do znaków umownych map
w poszczególnych skalach.
Prawidłowe przedstawienie rzeźby terenu na mapach polega na odtworzeniu jej
charakterystycznych form i specyficznych cech geomorfologicznych przy zastosowaniu
odpowiedniego cięcia warstwicowego.
Przy opracowywaniu pierworysów map topograficznych naleŜy zachować następujące
warunki:
−
dokładność przedstawienia sytuacji i rzeźby terenu powinna odpowiadać wymaganym
dokładnościom,
−
szczegóły sytuacyjne i dane opisowo-liczbowe powinny odpowiadać stanowi
istniejącemu w terenie,
−
rzeźba terenu przedstawiona przy pomocy warstwic powinna wiernie odtwarzać formy
terenowe.
Opracowanie sytuacji
Szczegóły sytuacyjne na pierworysie mapy topograficznej w skali 1:10 000 lub 1:5 000
przedstawia się na podstawie pomiaru bądź identyfikacji odpowiednimi znakami umownymi.
Na pierworysach redakcyjnych map w skalach 1:25 000 - 1:500 000 szczegóły sytuacyjne
przedstawia się odpowiednimi znakami na podstawie materiału podstawowego.
Generalizację stosuje się, jeŜeli przedstawienie wszystkich elementów treści w ich
rzeczywistym kształcie i zagęszczeniu ujemnie wpływa na czytelność mapy i poprawną,
zgodną z moŜliwościami znaków charakterystykę terenu.
Szczegóły waŜne pod względem gospodarczym i orientacyjnym nie powinny być
pominięte w treści mapy.
Szczegóły sytuacyjne charakteryzuje się odpowiednimi opisami słownymi i liczbowymi:
−
dla mapy w skali 1:10 000 lub 1:5 000, zebranymi w terenie,
−
dla map w skalach 1:25 000 - 1:500 000 w oparciu o materiały podstawowe.
Opracowanie rzeźby terenu
W rysunku rzeźby terenu stosuje się kolor brązowy dla przedstawienia naturalnych form
terenowych: grzbietów, dolin, wypłuczysk, wąwozów, skał itp.. i kolor czarny dla
przedstawienia form sztucznych: nasypów, wykopów, wałów, kopców itp.
Przedstawioną na mapie rzeźbę terenu uzupełnia się:
−
punktami wysokościowymi (topograficznymi), umieszczonymi na charakterystycznych
elementach rzeźby, wyraźnych szczegółach sytuacyjnych i na liniach brzegowych wód,
−
opisami wysokości poszczególnych warstwic w sposób ułatwiający szybkie określenie
wysokości dowolnego punktu,
−
wskaźnikami spadu na warstwicach umieszczonymi wzdłuŜ linii szkieletowych.
Cięcia warstwicowe ustala się dla map w poszczególnych skalach w zaleŜności od
rodzaju terenu, zgodnie z wytycznymi zawartymi we właściwej instrukcji.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
Cięcie warstwicowe ustala się na obszar charakteryzujący się jednakowymi kątami
nachylenia stoków i przewyŜszeniami, przy czym w zasadzie nie powinno się ono zmieniać
w granicach jednego arkusza mapy.
Dwa róŜne cięcia warstwicowe stosuje się na jednym arkuszu mapy tylko wówczas, jeŜeli
zachodzi konieczność dokładniejszego przedstawienia występujących tam odmiennych typów
rzeźby (np. w terenie wyŜynnym lub górskim występujące doliny rzek, wierzchowiny itp.).
Przy opracowywaniu rzeźby terenu na mapach topograficznych obowiązują następujące
zasady:
−
rzeźba terenu powinna być opracowana zgodnie z dopuszczalnymi dla danej mapy
odchyłkami w pionowym połoŜeniu warstwic,
−
rysunek powinien odtwarzać rzeźby terenu i poszczególne jej formy zgodnie z ich
geomorfologicznym pochodzeniem,
−
generalizacja drobnych form powinna być wykonana w taki sposób, aby uproszczenia nie
zniekształcały obrazu terenu i nie obniŜały wartości mapy,
−
rzeźba terenu powinna być opracowana w logicznym powiązaniu z sytuacją,
−
uwydatnienie pewnych charakterystycznych form, ze względu .na ich orientacyjne
znaczenie, moŜe być dokonane przez przesunięcie warstwic w stosunku do pomierzonych
wysokości, bądź. w stosunku do ich połoŜenia na materiale podstawowym.
Redakcyjne opracowanie nazewnictwa
Nazewnictwo opracowuje się w trakcie sporządzania pierworysów map.
Opracowanie nazewnictwa obejmuje:
−
zebranie materiału nazewniczego,
−
opracowanie kalki nazw oraz sporządzenie wykazu nazw.
Nazewnictwo dla map topograficznych w skali 1:10 000 lub 1:5 000 ustala się
bezpośrednio w terenie w trakcie opracowywania pierworysów.
Przy opracowywaniu nazewnictwa obowiązują następujące zasady:
–
nazwy, napisy objaśniające i skróty na mapach topograficznych są obok sytuacji i rzeźby
terenu podstawowymi elementami treści map,
−
nazwy powinny być zlokalizowane na mapie w sposób nie budzący wątpliwości co do
zasięgu nazwy obiektu, który określają,
−
zebrany materiał dotyczący nazw i opisów powinien być pełny. Ostateczne ustalenie
nazwy wprowadzonej na mapę nastąpi po kartograficznym opracowaniu nazewnictwa.
Kalka nazw powinna zawierać:
−
opis pozaramkowy,
−
opis współrzędnych płaskich lub geograficznych,
−
opis wylotów granic administracyjnych oraz kolei i dróg, - nazwy fizjograficzne i ich
zasięgi,
−
skróty objaśniające.
Wykaz nazw powinien zawierać dane oraz informacje dotyczące wszystkich nazw
i skrótów objaśniających, występujących na kalce nazw.
Materiał do opracowania nazewnictwa na mapach w skali 1:10 000 lub 1:5 000 zebrany
w terenie stanowi podstawę opracowania nazewnictwa dla map w pozostałych skalach.
Zasady prowadzenia metryki mapy
Metryka jest dokumentem odzwierciedlającym poszczególne etapy opracowania mapy.
Metryka mapy powinna zawierać:
−
godło, wymiary oraz współrzędne naroŜy arkusza,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
−
charakterystykę osnowy geodezyjnej,
−
skorowidz wykorzystywanych materiałów i ich charakterystykę,
−
skrócony opis metod opracowania i ocenę wyników wszystkich etapów pracy
w kolejności ich realizacji,
−
wnioski i uwagi redakcyjne,
−
uwagi kontroli technicznej.
Formę formularza metryki oraz szczegółowy wykaz danych, które powinny się znaleźć
w metryce określają odpowiednie wytyczne.
Metrykę wypełnia się sukcesywnie od chwili rozpoczęcia opracowania mapy. W metryce
podaje się takŜe opis, wszelkich późniejszych zmian i uzupełnień wprowadzonych przy
aktualizacji oraz datę ich wprowadzenia.
Metrykę wypełniają wykonawcy po zakończeniu danego etapu prac, przy czym kaŜdy
wpis do metryki powinien być podpisany i zaopatrzony datą.
Po wydaniu mapy metrykę przechowuje centralny ośrodek dokumentacji geodezyjno-
kartograficznej.
Uzgodnienie styków
Po opracowaniu pierworysu mapy obowiązuje uzgodnienie rysunku sytuacji, rzeźby
terenu i nazewnictwa z arkuszami sąsiednimi wzdłuŜ ramki arkusza.
RóŜnice w połoŜeniu elementów treści na styku dwóch arkuszy mapy nie powinny
przekraczać podwójnych wartości błędów ustalonych we właściwej instrukcji.
Przy uzgodnieniu styków z mapami juŜ wydanymi naleŜy kierować się następującymi
zasadami:
1) jeŜeli róŜnice w połoŜeniu szczegółów sytuacyjnych i warstwic nie przekraczają
wartości dopuszczalnych błędów, uzgodnienie przeprowadza się na nowym opracowaniu,
2) jeŜeli róŜnice przekraczają wartości dopuszczalnych błędów, ostateczne uzgodnienie
wykonuje się w czasie aktualizacji mapy.
Uzgodnienie styków przeprowadza się przy pomocy kalki uzgodnienia styków, która
powinna obejmować rysunek sytuacji, rzeźby terenu i nazewnictwa w pasie 1 cm, a dla
prostolinijnych szczegółów sytuacyjnych – w pasie 3 cm .
Wykonuje się w zasadzie dwie kalki uzgodnienia styków dla południowego
i wschodniego boku ramki.
W przypadku braku sąsiednich opracowań na pozostałych stykach naleŜy wykonać kalki dla
wszystkich boków ramki i załączyć je do opracowanego arkusza.
Wykonanie uzgodnienia styku stwierdza redaktor mapy na marginesie arkusza
i w metryce mapy, a bezpośredni przełoŜony sprawdza uzgodnienie i potwierdza je podpisem
na marginesie pierworysu.
Rysowanie pierworysu mapy
Rysunek treści pierworysu sporządza się w zasadzie tuszem w kolorach ustalonych we
wzorach znaków umownych.
W szczegółowych przypadkach, pierworys wykreśla się ołówkiem z wyjątkiem zwartych
osiedli i tych elementów treści mapy, które mogą łatwo ulec zatarciu.
Rysunek treści pierworysu mapy powinien być czytelny, zachowywać rozmiary znaków
umownych zgodne z podanymi we wzorach i objaśnieniach znaków oraz powinien być
wykonany w sposób umoŜliwiający otrzymanie z niego czytelnej reprodukcji dla opracowania
kartograficznego.”
4
4
Instrukcja Techniczna K-2
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
Mapy i ich rodzaje [2]
Instrukcja Techniczna O-2 jako główne kryterium klasyfikacji map przyjmuje kryterium
treści i w ramach tego kryterium dzieli mapy na: klasy, zespoły, grupy, podgrupy i rodzaje, co
przedstawia rysunek 11.
Rys. 11. Podział map geograficznych [2]
Mapy ogólnogeograficzne – zawierają wszystkie elementy krajobrazu powierzchni Ziemi,
przedstawiane z jednakowym stopniem szczegółowości. Mapy ogólnogeograficzne dzieli się
na:
−
mapy topograficzne wielkoskalowe w skalach do 1:10 000 włącznie (opracowanie
kartograficzne oparte na wynikach pomiarów geodezyjnych),
−
mapy topograficzne średnioskalowe w skalach od 1:10 000 do 1:50 000 włącznie,
−
mapy topograficzne małoskalowe w skalach od 1:50 000 do 1:500 000 włącznie.
Mapy topograficzne średnioskalowe i małoskalowe są to opracowania pochodne od map
topograficznych wielkoskalowych, powstałe w wyniku prac redakcyjnych i reprodukcyjnych.
Mapy tematyczne – eksponują jeden lub kilka elementów treści mapy ogólnogeograficznej,
bądź zjawiska przyrody, elementy Ŝycia gospodarczego i społecznego itp.
Klasyfikację map tematycznych przedstawia rysunek 12.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
Rys. 12. Podział map tematycznych [2]
Mapa zasadnicza, jak podaje instrukcja techniczna K-1, jest to źródłowe opracowanie
kartograficzne, zawierające informacje o przestrzennym rozmieszczeniu obiektów
ogólnogeograficznych oraz elementów ewidencji gruntów i uzbrojenia terenu. Mapa
zasadnicza jest podstawowym materiałem kartograficznym, wykorzystywanym do
zaspokojenia róŜnorodnych potrzeb gospodarki, w szczególności gospodarki ziemią,
planowania przestrzennego, projektowania lokalizacji inwestycji itp. Mapa ta jest takŜe
ź
ródłowym opracowaniem kartograficznym, które słuŜy do sporządzenia map pochodnych
i innych wielkoskalowych i średnioskalowych map tematycznych oraz aktualizacji mapy
topograficznej w skali 1:10 000 (1:5 000). Mapa zasadnicza słuŜy do celów
administracyjnych, prawnych, ewidencyjnych i projektowych oraz stanowi część składową
krajowego systemu informacji o terenie (SIT).
Mapa zasadnicza w postaci numerycznej jest zasobem informacji o obiektach,
stanowiących jej treść. KaŜdy obiekt przedstawiany na numerycznej mapie zasadniczej
posiada swój kod, a połoŜenie jego wyznaczone jest przez współrzędne prostokątne.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
Przedstawienie graficzne sytuacji powiązane jest z bazą danych , w której umieszcza się
szczegółowe informacje dotyczące obiektów mapy.
Skala mapy zasadniczej jest zaleŜna od stopnia zagęszczenia terenu szczegółami
sytuacyjnymi, stanowiącymi treść mapy zasadniczej, stopnia zainwestowania terenu
w uzbrojenie podziemne i przewidywanych zamierzeń inwestycyjnych.
Typowymi skalami mapy zasadniczej według Instrukcji Technicznej K-1 są:
−
skala 1:500 - dla terenów o znacznym obecnym lub przewidywanym zainwestowaniu,
−
skala 1:1000 - dla terenów małych miast, aglomeracji miejskich i przemysłowych, oraz
terenów osiedlowych wsi będących siedzibami gmin,
−
skala 1:2000 - dla pozostałych zwartych terenów osiedlowych, terenów rolnych o drobnej,
nieregularnej szachownicy stanu władania oraz większych zwartych obszarów rolnych
i leśnych na terenach miast,
−
skala 1:5000 - dla terenów o rozproszonej zabudowie wiejskiej oraz gruntów rolnych
i leśnych na obszarach pozamiejskich.
Dla obszarów o duŜym stopniu zainwestowania mapę zasadniczą prowadzi się
w systemie odpowiednio dobranych nakładek tematycznych oznaczonych następująco:
−
O - osnowy geodezyjne,
−
E - ewidencja gruntów i budynków,(granice jednostek terytorialnego podziału państwa,
granice podziału ewidencyjnego, granice nieruchomości gruntowych i działek
ewidencyjnych, punkty graniczne, granice uŜytków gruntowych, kontury klas
bonitacyjnych, obrysy budynków),
−
U - sieci uzbrojenia terenu,(urządzenia inŜynieryjno-techniczne nadziemne i naziemne,
a takŜe linie przebiegu przewodów uzbrojenia terenu),
−
S - sytuacja powierzchniowa (inne obiekty trwale związane z terenem),
−
W - rzeźba terenu,
−
R - realizacyjne uzgodnienia projektowe.
Generalizacja treści mapy jest procesem uproszczenia treści mapy z zachowaniem
charakterystycznych cech prezentowanego zjawiska, proces ten jest stosowany przy
zmniejszaniu skali map.
Godło mapy określa połoŜenie arkusza mapy zgodnie z przyjętym podziałem sekcyjnym.
Godła map topograficznych w podziale Międzynarodowej Mapy Świata [6]
Podstawą podziału map topograficznych jest podział na arkusze Międzynarodowej Mapy
Ś
wiata w skali 1:1000 000.
W systemie tym obie półkule (północna i południowa) zostały podzielone na arkusze
w skali 1:1000 000 za pomocą układu pasów i słupów. Wymiary arkusza mapy w skali
1:1000 000 wynoszą: 4
o
szerokości geograficznej i 6
o
długości geograficznej.
4
o
pasy oznaczone są literami od A do V i ułoŜone są w ”kolejności alfabetycznej” od
równika do bieguna, 6
o
słupy oznaczono liczbami od 1 do 60 w kierunku od zachodu na
wschód licząc od południka 180
o
.
Skorowidz arkuszy Międzynarodowej Mapy Świata przedstawiono na rysunku 13.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
Rys. 13. Skorowidz arkuszy Międzynarodowej Mapy Świata [6]
Godło arkusza mapy w skali 1:1 000 000 złoŜone jest z oznaczenie półkuli północnej lub
południowej (N lub S) litery (oznaczenie numeru pasa od A do Z) i cyfry (oznaczenie numeru
słupa od 1 do 60) np. godło arkusza, mapy na którym znajduje się Warszawa to N - 34.
KaŜdy arkusz Międzynarodowej Mapy Świata w skali 1:1 00 000 został podzielony na
równą ilość arkuszy: 4 arkusze dla mapy w skali 1:500 000. Godło takiej mapy zbudowane
jest z symbolu arkusza mapy w skali 1:1 000 000 oraz jednej z czterech liter alfabetu (A, B, C,
D), np. N-34-C ( rys. 14).
Rys. 14. Podział arkusza Międzynarodowej Mapy Świata w skali 1:1 00 000 na 4 arkusze map w skali
1:500 000.[6]
Aby uzyskać mapę w skali 1:200 000 arkusz Międzynarodowej Mapy Świata w skali
1:1 00 000 został podzielony na 36 arkuszy. Godło takiej mapy zbudowane jest z symbolu
arkusza mapy w skali 1:1 000 000 oraz jedną z cyfr rzymskich od I do XXXVI, np. N-34-X
(rys.15).
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
Rys. 15. Podział arkusza Międzynarodowej Mapy Świata w skali 1:1 00 000 na 36 arkuszy map w skali
1:200 000 [6]
Aby uzyskać mapę w skali 1:100 000 arkusz Międzynarodowej Mapy Świata w skali
1:1 00 000 został podzielony na 144 arkusze. Godło takiej mapy zbudowane jest z symbolu
arkusza mapy w skali 1:1 000 000 oraz jedną z liczb od 1 do 144, np. N-34-129 (rys.16).
Rys. 16. Podział arkusz Międzynarodowej Mapy Świata w skali 1:1 00 000 na 144 arkusze map w skali
1:100 000 [6]
Mapy o większej skali podzielone są według następującego kryterium:
Arkusz mapy 1:100 000 podzielono na 4 arkusze mapy 1:50 000 i oznaczono je
pierwszymi duŜymi literami alfabetu (A, B, C, D). Godło takiej mapy zawiera więc symbole
nadrzędne i swój, np. N-34-139-D.
Arkusz mapy 1:50 000 podzielono na 4 arkusze mapy w skali 1:25 000 i oznaczono
je małymi literami alfabetu (a, b, c, d). Godło takiej mapy zawiera więc symbole mapy
1:50 000 i dodatkowo swój, np. N-34-139-D-b.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
Arkusz mapy 1:25 000 podzielono na 4 arkusze mapy w skali 1:10 000 i oznaczono
je cyframi (1, 2, 3, 4). Godło takiej mapy zawiera więc symbole map nadrzędnych
i dodatkowo swój, np. N-34-139-D-b-2”
5
.
Godło mapy zasadniczej w układzie „1965” [2]
Obszar całego kraju został podzielony na 5 stref odwzorowawczych (rys.17).
Rys. 17. Podział obszaru Polski na 5 stref odwzorowawczych [2]
KaŜda strefa została podzielona na słupy i pasy - są one oznaczone kolejnymi cyframi od
0 do 9 (pasy numerowane są narastająco w kierunku południowym, zaś słupy narastająco
w kierunku wschodnim). Początek układu współrzędnych prostokątnych płaskich strefy
przyjmuje się jako początek podziału strefy na pasy i słupy.
Przykładowy podział na pasy i słupy oraz system ich oznaczeń dla strefy 3 przedstawiono na
rysunku 18.
5 http://www.geografia.com.pl/
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
Rys. 18. Przykładowy podział na pasy i słupy oraz system ich oznaczeń dla strefy 3 [2]
Rozmiary sekcji map topograficznych wielkoskalowych i średnioskalowych podaje tabela 2:
Tabela 2. Rozmiary sekcji map topograficznych wielkoskalowych i średnioskalowych [2]
Podstawą do podziału na sekcje i systemu oznaczenia arkusza map topograficznych
wielkoskalowych i średnioskalowych jest sekcja podziałowa (64 x 40 km). KaŜda sekcja
oznaczona jest trzycyfrową liczbą, w której poszczególne cyfry oznaczają:
–
pierwsza cyfra oznacza numer strefy,
–
druga cyfra numer pasa w strefie,
–
trzecia cyfra numer słupa w strefie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
Sekcje map topograficznych w skalach 1:50 000, 1:25 000, 1:10 000 i 1:5 000 powstają
w wyniku czterostopniowego kolejnego podziału sekcji podziałowej na cztery części (rys.19).
Rys. 19. Schemat powstawania arkuszy map topograficznych w skalach 1:50 000, 1: 25 000, 1:10 000 i 1:5 000
[2]
Pełne
oznaczenie
godła
arkuszy
map
topograficznych
wielkoskalowych
i średnioskalowych na przykładzie sekcji podziałowej 343 podaje tabela 3.
Tabela 3. Oznaczenie godła arkuszy map topograficznych wielkoskalowych i średnioskalowych [2]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
Sekcje mapy zasadniczej sporządzonej w państwowym układzie współrzędnych „1965”
mają format prostokątów, rozmiary sekcji podaje tabela 4.
Tabela 4. Rozmiary sekcji mapy zasadniczej w układzie :1965” [2]
Podstawą podziału na sekcje mapy zasadniczej w skalach 1:5 000, 1:2 000, 1:1 000 i 1:500
jest sekcja wielkoskalowej mapy topograficznej w skali 1:10 000
Rys. 20. Schemat powstawania arkuszy map zasadniczych w skalach 1: 10 000, 1:5 000, 1:2 000, 1:1 000
i 1:500 [2]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
Godło mapy zasadniczej tworzy się zgodnie z przykładem zamieszczonym w tabeli 5.
Tabela 5. Godło mapy zasadniczej w układzie „1965” [2]
Godło mapy zasadniczej w układzie „2000”[1]
Podstawą podziału na sekcje mapy zasadniczej w układzie „2000” jest arkusz mapy
w skali 1:10 000 o wymiarach 5 km x 8 km.
Godło w tym układzie tworzymy zgodnie z tabelą 6 i rysunkiem 21.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
Tabela 6. Godło mapy zasadniczej w układzie „2000”6
Rys. 21. Schemat powstawania arkuszy map zasadniczych w skalach 1:10 000, 1:5 000, 1:2 000, 1:1 000 i 1:500
[1]
Godła mapy topograficznej w układzie „1992”[1]
Godła map topograficznych w ww. układzie tworzy się według podziału na arkusze
Międzynarodowej Mapy Świata w skali 1:1 000 000.(bez uwzględnienia oznaczenie półkuli
północnej lub południowej).
6
Jagielski Andrzej „Geodezja II” Kraków 2003
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
37
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Co to jest skala główna mapy?
2.
Co to są mapy ogólnogeograficzne?
3.
Co to jest mapa tematyczna?
4.
Jaka jest treść map topograficznych?
5.
Jakie informacje zawierają mapy społeczno-gospodarcze?
6.
Co to jest mapa zasadnicza?
7.
Jakie są typowe skale mapy zasadniczej według Instrukcji Technicznej K-1?
8.
Jak dobiera się skalę mapy zasadniczej?
9.
Co to są mapy przyrodnicze?
10.
Jakie są metody opracowania pierwowzorów map?
11.
Co powinna zawierać metryka mapy?
12.
Co to jest godło mapy?
13.
Jak określa się godła map w układzie „1965”?
14.
Jak określa się godła map w układzie „1992”?
15.
Jak określa się godła map w układzie „2000”?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ skale arkusza mapy sporządzonej w układzie państwowym „1965”. Godło
arkusza: 180.244
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
odszukać w instrukcjach technicznych zasady tworzenia godła map,
2)
przeanalizować w jakim układzie sporządzona jest mapa,
3)
zapisać otrzymane wyniki i sformułować wnioski.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
arkusz mapy sporządzony w układzie „1965”,
−
Instrukcja Techniczna O-2.
Ćwiczenie 2
Wyznacz godło arkusza mapy w skali 1 : 1 000, znając współrzędne lewego dolnego
naroŜa ramki sekcyjnej mapy w skali 1 : 10 000 (X = 1500.00km, Y = 2000.00km) oraz godło
tej mapy 164.124, a takŜe współrzędne punktu osnowy szczegółowej nr 101, znajdującego się
na arkuszu mapy w skali 1 : 1 000 (X
101
= 1500415.388m, Y
101
= 2007515.342m).
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
38
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
podzielić mapę w skali 1:10 000 na arkusze w skalach: 1:2 000 o wymiarach 1.6 km x
1 km, później 1:1 000 o wymiarach 0.8 km x 0.5 km i dopiero na arkusz w skali 1:500,
2)
określić numer arkusza mapy w skali 1:2 000 na podstawie znanych współrzędnych,
3)
ustalić godło mapy w skali 1:2 000,
4)
podzielić mapę w skali 1:2 000 na arkusze w skali 1:1 000 o wymiarach 0.8 km x 0.5 km,
5)
ustalić, w którym arkuszu znajduje się punkt osnowy szczegółowej nr 101,
6)
ustalić godło mapy w skali 1:1 000.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
Instrukcja Techniczna O-2.
Ćwiczenie 3
Odczytaj treść dowolnej mapy tematycznej, zapisz swoje spostrzeŜenia na temat
wyróŜnionego zjawiska.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zapoznać się z przygotowaną do tego celu kopią mapy tematycznej,
2)
zapoznać się ze sposobem prezentacji wyróŜnionego zjawiska,
3)
zapisać swoje spostrzeŜenia na ten temat.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
Instrukcja Techniczna K-1,
−
papier A-4,
−
ołówki,
−
długopisy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
39
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
rozróŜnić rodzaje map?
2)
dokonać podziału map?
3)
wyjaśnić zasady sporządzania map?
4)
określić skale arkusza mapy?
5)
odczytać treść dowolnej mapy tematycznej?
6)
określić godło mapy na podstawie współrzędnych?
7)
zastosować zasady podziału map na arkusze?
8)
wyjaśnić, kiedy stosowany jest proces generalizacji mapy?
9)
wymienić co jest przedmiotem Instrukcji Technicznej K-1?
10)
skorzystać z Instrukcji Technicznej K-1?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
40
4.3. Pismo techniczne, obiekty i znaki umowne wykorzystywane
przy kartowaniu map
4.3.1. Materiał nauczania
Przedmiot instrukcji K-1 definiuje ogólnie zasady opracowania podstawowej mapy kraju,
zwanej mapą zasadniczą, w postaci klasycznej lub numerycznej.
Przepisy niniejszej instrukcji ustalają:
−
pojęcie mapy zasadniczej, jej przeznaczenie i funkcje,
−
pojęcie metryki mapy,
−
skale mapy i zasady ich doboru,
−
treść mapy,
−
formę mapy,
−
prowadzenie mapy,
−
wymagania w stosunku do systemów informatycznych.
Integralną częścią instrukcji K-1 są załączniki, które ustalają katalog obiektów i znaków
umownych, a takŜe warunki edycji mapy zasadniczej.
Pismo techniczne [9]
Według PN-EN ISO 3098 (PN-80/N-01606) rozróŜnia się dwa rodzaje pisma technicznego:
pismo typu A(h=14d) i typu B(h=10d).
Typ pisma zaleŜy od stosunku grubości pisma d do wysokości pisma h. Oba typy moŜna
stosować zarówno jako pismo proste jak i pochyłe (nachylone pod kątem 75
o
), co
przedstawiają rysunki 22 i 23.
Rys. 22. Przykład pisma technicznego typu B prostego [9]
Rys. 23. Przykład pisma technicznego typu B pochyłego [9]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
41
RozróŜnia się następujące wysokości pisma:
1,3 mm, 1,8 mm, 2,5mm, 3.5mm 5,0 mm, 7,0 mm, 10 mm, 14 mm, 20 mm.
Pismo techniczne posiada szereg charakterystycznych wielkości: h - wysokość wielkiej litery,
c - wysokość małej litery, a - odstęp pomiędzy literami, b - odstęp pomiędzy wierszami,
e- odstęp pomiędzy wyrazami i d - grubość linii pisma. Wielkości te przedstawia rysunek 24
oraz tabela 7 i 8.
Rys. 24. Charakterystyczne wymiary stosowane w piśmie technicznym [9]
Tabela 7. Wielkości charakterystyczne dla pisma technicznego rodzaju B [9]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
42
Tabela 8. Szerokości liter i cyfr dla pisma technicznego rodzaju B [9]
Do wszystkich tekstów mapy zasadniczej według Instrukcji Technicznej K-1 oraz opisów
pozaramkowych stosować naleŜy pismo: blok pochyły.
Wysokości tekstów treści mapy i opisów pozaramkowych wynosić mogą: 1.5, 1.8, 2.5,
3.5, 5.0, 7.0 i kreślone powinny być linią o grubości równej 1/10 wysokości, z wyjątkiem
pisma o wysokości 1.5, które kreślone powinno być grubością 0.13.
Znaki i symbole kartograficzne [6] słuŜą do przedstawienia na mapie przedmiotów
terenowych, ich cech i opisów. Znaki te dzieli się na:
−
punktowe, które słuŜą do przedstawiania na mapie obiektów, których nie daje się
wykreślić w danej skali mapy np.: pojedyncze drzewa, kominy, studnie, punkty osnowy
itp.,
−
liniowe, które słuŜą do przedstawiania przedmiotów terenowych, które mają charakter
liniowy np.: ogrodzenia, drogi, kanały itp.,
−
powierzchniowe, za pomocą których przedstawia się obiekty, które swoim zasięgiem
obejmują znaczny obszar pod warunkiem, Ŝe da się go skartować jako obszar w danej
skali mapy przykładami znaków powierzchniowych są: lasy, jeziora itp.,
−
objaśniające, stanowiące najczęściej opisy i skróty, których zadaniem jest dostarczać
dodatkowych informacji o opisywanym obiekcie lub zjawisku.
Graficzne programy komputerowe stosowane w geodezji
Obecnie na rynku jest wiele programów graficznych, które przeznaczone są dla rynku
geodezyjnego. Do najpopularniejszych w Polsce programów i pakietów wykorzystywanych do
tworzenia map naleŜą: MikroMapa, C-GEO, EWMAPA, GeoSet, GEO-MAP, GEO-INFO
i inne.
Programy graficzne działają na podobnych zasadach i oferują bardzo zbliŜone funkcje.
Do najpopularniejszych, a zarazem najprostszych funkcji, które są niezbędne przy
procesie tworzenia map jakie są oferowane przez dostępne na rynku programy geodezyjne
moŜna zaliczyć:
−
„gotową” bibliotekę symboli i linii zgodną z aktualnie obowiązującymi przepisami
i wytycznymi,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
43
−
wstawianie dowolnego punktu poprzez wskazanie graficzne lub przez określenie jego
połoŜenia za pomocą współrzędnych x i y ewentualnie współrzędnej h, po wcześniejszym
określeniu jego kodu,
−
opcję rysowania na mapie linii i symboli,
−
moŜliwość wykonywania pomiarów na mapie,
−
wstawianie i wpasowywanie rastrów,
−
funkcje obrotu, przeskalowania i przesunięcia mapy,
−
wstawianie tekstów na mapę,
−
import i eksport danych zapisanych w najczęściej stosowanych formatach plików.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
W jakiej instrukcji technicznej zawarty jest katalog obiektów i znaków umownych oraz
warunki edycji mapy zasadniczej?
2.
Jakie są rodzaje pisma technicznego?
3.
Jakie wielkości charakteryzują pismo techniczne?
4.
Jak dzielą się znaki i symbole kartograficzne?
5.
Jakie programy graficzne wykorzystuje się do tworzenia map?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj, zgodnie z instrukcją K-1, opisy ulic na kopii mapy zasadniczej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zapoznać się z instrukcją K-1 i odszukać zasady, jakie obowiązują przy opisywaniu nazw
ulic,
2)
wykonać kilka opisów ulic: przy uŜyciu szablonu i bez jego pomocy.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
Instrukcja Techniczna K-1,
−
odpowiednio przygotowana kopia mapy zasadniczej, na której moŜna będzie wykonać
opisy ulic,
−
przybory kreślarskie,
−
szablony.
Ćwiczenie 2
Wykreśl dowolne znaki topograficzne przy uŜyciu techniki komputerowej, znaki muszą
być zgodne z instrukcją K-1.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zapoznać się z instrukcją K-1,
2)
odszukać kilka dowolnych znaków kartograficznych,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
44
3)
przeanalizować wybrane znaki kartograficzne pod kątem czynników zaleŜnych od skali
mapy,
4)
wykonać rysunek fragmentu mapy w określonej skali z zastosowaniem wybranych
znaków topograficznych,
5)
wykonać rysunek fragmentu mapy w innej skali z zastosowaniem tych samych znaków
topograficznych.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
Instrukcja Techniczna K-1,
−
komputer z geodezyjnym oprogramowaniem graficznym,
−
instrukcja obsługi oprogramowania.
Ćwiczenie 3
Wykreśl znaki topograficzne przy uŜyciu powszechnie stosowanych przyborów
kreślarskich, znaki topograficzne muszą być zgodne z instrukcją K-1.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zapoznać się z instrukcją K-1,
2)
odszukać kilka dowolnych znaków kartograficznych,
3)
przeanalizować wybrane wcześniej znaki kartograficzne pod kątem ich rozmiarów,
grubości linii, czyli czynników zaleŜnych od skali mapy,
4)
wykonać rysunek kilku wcześniej wybranych znaków kartograficznych dla róŜnych skal.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
Instrukcja Techniczna K-1,
−
przybory kreślarskie.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
wskazać wielkości charakteryzujące pismo techniczne?
2)
wykonać opisy pismem technicznym prostym i pochyłym?
3)
wykreślić znaki i symbole kartograficzne?
4)
narysować podstawowe znaki i symbole kartograficzne przy uŜyciu
geodezyjnych programów graficznych?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
45
5.
SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1.
Przeczytaj uwaŜnie instrukcję – masz na tę czynność 5 minut, jeŜeli są wątpliwości
zapytaj nauczyciela.
2.
Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.
Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.
Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.
5.
Za kaŜdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt, za złą odpowiedź lub jej brak
otrzymasz 0 punktów.
6.
Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, zaznacz poprawną
odpowiedź stawiając w odpowiedniej rubryce znak X.
7.
W przypadku pomyłki weź błędną odpowiedź w kółko, a następnie zaznacz odpowiedź
prawidłową.
8.
Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
9.
Kiedy udzielenie odpowiedzi na kolejne zadanie będzie Ci sprawiało trudność, odłóŜ jego
rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
10.
Na rozwiązanie testu masz 60 minut.
11.
Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj, aŜ nauczyciel odbierze od Ciebie pracę.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Skala mapy sporządzonej w układzie państwowym „1965” o godle 343.44 wynosi
a)
1: 50 000.
b)
1: 25 000.
c)
1: 10 000.
d)
1: 500.
2. Mapę zasadniczą w skali 1: 5 000 prowadzi się dla terenów
a) o znacznym obecnym lub przewidywanym zainwestowaniu.
b) małych miast, aglomeracji miejskich i przemysłowych oraz terenów osiedlowych
wsi, będących siedzibami gmin.
c) zwartych terenów osiedlowych, terenów rolnych o drobnej, nieregularnej
szachownicy stanu władania oraz większych zwartych obszarów rolnych i leśnych na
terenach miast.
d) o rozproszonej zabudowie wiejskiej oraz gruntów rolnych i leśnych na obszarach
pozamiejskich.
3. Współrzędne określające układ współrzędnych geograficznych to
a)
szerokość geograficzna, długość geograficzna.
b)
długość geodezyjna, szerokość geodezyjna.
c)
współrzędna X i współrzędna Y.
d)
promień wodzący i kąt
α
zawarty między osią biegunową a promieniem wodzącym.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
46
4. Według instrukcji K-1 symbol
oznacza
a) punkt szczegółowej osnowy wysokościowej.
b) punkt granicy państwa.
c) znak drogowy.
d) punkt osnowy podstawowej poziomej.
5. Według instrukcji K-1 symbol
oznacza
a)
punkt szczegółowej osnowy wysokościowej.
b)
punkt granicy państwa.
c)
znak drogowy.
d)
punkt osnowy podstawowej poziomej.
6. Ilość pasów południkowych dzielących obszar kraju w układzie „2000” to
a) 1.
b) 2.
c) 3.
d) 4.
7. Ilość pasów południkowych dzielących obszar kraju w układzie „1992”to
a) 1.
b) 2.
c) 3.
d) 4.
8. Mapa zasadnicza stanowi podgrupę map
a) gospodarczych.
b) społecznych.
c) fizjologicznych.
d) sozologicznych.
9. Generalizacja treści mapy jest
a) procesem uproszczenia treści mapy.
b) procesem generowania treści mapy z bazy danych.
c) procesem przedstawianie na mapie przedmiotów terenowych ich cech i opisów.
d) procesem wpasowywania rastrów.
10. Ilość stref odwzorowawczych na które został podzielony obszar całego Państwa
polskiego w układzie „1965”to
a) 2.
b) 3.
c) 4.
d) 5.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
47
11. Instrukcja Techniczna definiująca ogólnie zasady opracowania podstawowej mapy kraju,
zwanej mapą zasadniczą, w postaci klasycznej lub numerycznej to
a) K-1.
b) K-2.
c) O-1.
d) O-2
12. Instrukcja Techniczna definiująca ogólne zasady opracowania map topograficznych
i tematycznych to
a) K-1.
b) K-2.
c) O-1.
d) O-2.
13. Mapy topograficzne średnioskalowe wykonywane są w skalach
a) do 1:10 000 włącznie.
b) od 1:10 000 do 1:50 000 włącznie.
c) od 1:50 000 do 1:500 000 włącznie.
d) od 1: 500 000 do 1: 1 000 000 włącznie.
14 Nakładka mapy zasadniczej oznaczona jako „W” dotyczy
a) ewidencji gruntów i budynków.
b) rzeźby terenu.
c) realizacyjnych uzgodnień projektowych.
d) osnów geodezyjnych.
15 Nakładka mapy zasadniczej oznaczona jako „O” dotyczy
a) ewidencji gruntów i budynków.
b) rzeźby terenu.
c) realizacyjnych uzgodnień projektowych.
d) osnów geodezyjnych.
16 Mapę zasadniczą w skali 1: 1 000 prowadzi się
a) dla terenów o znacznym obecnym lub przewidywanym zainwestowaniu.
b) dla terenów małych miast, aglomeracji miejskich i przemysłowych, oraz terenów
osiedlowych wsi będących siedzibami gmin.
c) dla zwartych terenów osiedlowych, terenów rolnych o drobnej, nieregularnej
szachownicy stanu władania oraz większych zwartych obszarów rolnych i leśnych na
terenach miast.
d) dla terenów o rozproszonej zabudowie wiejskiej oraz gruntów rolnych i leśnych na
obszarach pozamiejskich.
17. Druga cyfra w godle mapy zasadniczej w układzie „1965”pasa w strefie (liczona od lewej
strony) oznacza
a) numer strefy.
b) numer pasa w strefie.
c) numer słupa w strefie.
d) oznaczenie półkuli północnej lub południowej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
48
18. Dwa rodzaje pisma technicznego według PN-EN ISO 3098 to
a) pismo typu A(h=14d) i typu B(h=10d).
b) pismo typu A(h=10d) i typu B(h=10d).
c) pismo typu A(h=16d) i typu B(h=12d).
d) pismo typu A(h=11d) i typu B(h=18d).
19. Pismo techniczne pochyłe nachylone jest pod kątem
a) 15
o
.
b) 75
o
.
c) 25
o
.
d) 35
o
.
20. Nakładka mapy zasadniczej oznaczona jako „U” dotyczy
a) rzeźby terenu.
b) osnów geodezyjnych.
c) sieci uzbrojenia terenu.
d) realizacyjnych uzgodnień projektowych.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
49
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Posługiwanie się mapami stosowanymi w geodezji
Zakreśl poprawną odpowiedź
.
Nr
zadania
Odpowiedź
Punkty
1.
a
b
c
d
2.
a
b
c
d
3.
a
b
c
d
4.
a
b
c
d
5.
a
b
c
d
6.
a
b
c
d
7.
a
b
c
d
8.
a
b
c
d
9.
a
b
c
d
10.
a
b
c
d
11.
a
b
c
d
12.
a
b
c
d
13.
a
b
c
d
14.
a
b
c
d
15.
a
b
c
d
16.
a
b
c
d
17.
a
b
c
d
18.
a
b
c
d
19.
a
b
c
d
20.
a
b
c
d
Razem:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
50
6.
LITERATURA
1.
Jagielski A.: „Geodezja II”. GEODPIS, Kraków 2003
2.
Kietlińska Z., Sułek M., Walczak S.: „Podstawy inŜynierskich pomiarów geodezyjnych”.
Wydawnictwo PW, Warszawa 1991
3.
Kosiński W.: „Geodezja”. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1999
4.
Przewłocki S.: „Geodezja dla architektów”. Wydawnictwo PŁ, Łódź 2001
5.
Wójcik M., Wyczółek I.: „Geodezja”. Wydawnictwo PP, Poznań 1997
6.
Ząbek J.: „Geodezja I”. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa
1998
7.
Instrukcje Techniczne O-1, O-2 i K-1
8.
Wytyczne Techniczne G-1.10
9.
www.geoforum.pl
10.
www.geografia.com.pl/
11.
www.zspzlockie.muszyna.pl