Technik_teleinformatyk_312[02].O1.01

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Paweł Krawczak

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
312[02].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy. Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy

4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów

11
11
12

4.2. Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia człowieka

występujące w procesie pracy

4.2.1. Materiał nauczania
4.2.2. Pytania sprawdzające
4.2.3. Ćwiczenia
4.2.4. Sprawdzian postępów

13
17
17
18

4.3. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi i komputerowymi

4.3.1. Materiał nauczania
4.3.2. Pytania sprawdzające
4.3.3. Ćwiczenia
4.3.4. Sprawdzian postępów

19
25
25
26

4.4. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Środki ochrony

przeciwporażeniowej

4.4.1. Materiał nauczania
4.4.2. Pytania sprawdzające
4.4.3. Ćwiczenia
4.4.4. Sprawdzian postępów

27
32
32
33

4.5. Zasady postępowania w razie wypadku, awarii urządzenia oraz zagrożenia

pożarem lub wybuchem

4.5.1. Materiał nauczania
4.5.2. Pytania sprawdzające
4.5.3. Ćwiczenia
4.5.4. Sprawdzian postępów

34
40
40
41

4.6. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy

4.6.1. Materiał nauczania
4.6.2. Pytania sprawdzające
4.6.3. Ćwiczenia
4.6.4. Sprawdzian postępów

42
45
46
47

4.7. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

4.7.1. Materiał nauczania
4.7.2. Pytania sprawdzające
4.7.3. Ćwiczenia
4.7.4. Sprawdzian postępów

48
50
51
51

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przestrzeganiu przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne określające umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś mógł bez
problemów rozpocząć pracę z poradnikiem,

–

cele kształcenia czyli wykaz umiejętności, jakie opanujesz w wyniku kształcenia
w ramach tej jednostki modułowej,

–

materiał nauczania, czyli wiadomości teoretyczne konieczne do opanowania treści
jednostki modułowej,

–

zestaw pytań sprawdzających, abyś mógł sprawdzić czy opanowałeś już materiał
nauczania,

–

ćwiczenia zawierające polecenia, sposób wykonania oraz wyposażenie stanowiska pracy,
które pozwolą Ci ukształtować określone umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów pozwalający sprawdzić Twój poziom wiedzy po wykonaniu
ćwiczeń,

–

sprawdzian osiągnięć opracowany w postaci testu, który umożliwi Ci sprawdzenie
Twoich wiadomości i umiejętności opanowanych podczas realizacji programu danej
jednostki modułowej,

–

literaturę związaną z programem jednostki modułowej umożliwiającą pogłębienie Twej
wiedzy z zakresu programu tej jednostki.
Materiał nauczania został podzielony na osiem części. W pierwszej części znajdziesz

informacje  związane  z prawną ochroną pracy.  W części drugiej zawarte zostały podstawowe
pojęcia  związane  z  czynnikami  szkodliwymi  dla  zdrowia,  uciążliwymi  i  niebezpiecznymi
występującymi  w procesie  pracy.  Informacje  na  temat  zasad  kształtowania  bezpiecznych
i  higienicznych  warunków  pracy  zawarte  zostały  w  rozdziale  trzecim.  Czwarty  rozdział
opisuje  środki ochrony  indywidualnej  i zbiorowej oraz środki ochrony przeciwporażeniowej.
W  piątym  rozdziale  zawarto  materiał  nauczania  poświęcony  zagrożeniom  pożarowym  oraz
postępowaniu  w  razie  wypadku,  awarii  urządzenia oraz  zagrożenia  pożarem  lub  wybuchem.
Szósty  rozdział  zawiera  informację  na  temat  pierwszej  pomocy  w  wypadkach  przy  pracy.
Zasady  ochrony  środowiska  na  stanowisku  pracy  zostały  opisane  w  rozdziale  siódmym
materiału  nauczania.  Rozdział  ósmy  zawiera  informacje  na  temat  bezpieczeństwa
i ergonomii w kształtowaniu warunków pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

322[18].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska

312[02].O1.03

Badanie obwodów

prądu stałego

312[02].O1

Podstawy mechaniki

i elektrotechniki

312[02].O1.02

Projektowanie i wykonywanie

konstrukcji mechanicznych

312[02].O1.04

Badanie obwodów prądu

przemiennego

312[02].O1.05

Eksploatowanie instalacji

elektrycznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

komunikować się i pracować w zespole,

−

dokonywać oceny swoich umiejętności,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

wyszukiwać, selekcjonować, porządkować, przetwarzać i przechowywać informacje
niezbędne do wykonywania zadań zawodowych,

−

analizować treść zadania, dobierać metody i plan rozwiązania,

−

uzasadniać działanie na podstawie określonej teorii, planować czynności,

−

interpretować wyniki doświadczeń i dokonywać uogólnień,

−

samodzielnie podejmować decyzje,

−

identyfikować podstawowe funkcje organizmu człowieka,

−

charakteryzować zjawiska biologiczne,

−

identyfikować elementy anatomii człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy,

−

wskazać konsekwencje naruszenia przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
podczas wykonywania zadań zawodowych,

−

rozpoznać zagrożenia dla zdrowia lub życia występujące w środowisku pracy oraz
wskazać sposoby ich usunięcia,

−

wskazać skutki oddziaływania prądu elektrycznego oraz drgań mechanicznych
na organizm ludzki,

−

zastosować zasady bezpiecznej pracy z urządzeniami elektrycznymi, komputerowymi
i emitującymi pole elektromagnetyczne,

−

dobrać środki ochrony indywidualnej do wykonywanych prac,

−

zareagować zgodnie z instrukcją przeciwpożarową w przypadku zagrożenia pożarowego,

−

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,

−

udzielić pierwszej pomocy osobie poszkodowanej, zagrożonej utratą zdrowia lub życia,

−

zawiadomić odpowiednie służby ratownicze w razie wypadku lub pożaru,

−

zastosować zasady ochrony środowiska,

−

rozróżnić materiały stosowane do ponownego przetwarzania,

−

zorganizować bezpieczne i ergonomiczne stanowisko pracy,

−

zadbać o estetykę stanowiska pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawna ochrona pracy. Zasady bezpieczeństwa i higieny

pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Przepisy bhp to zapisane w aktach prawnych (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej,

umowy międzynarodowe, ustawy i rozporządzenia) reguły postępowania dotyczące
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Trzon bazy prawnej dotyczącej przepisów bhp obowiązujących w krajach Unii

Europejskiej stanowi natomiast tak zwana dyrektywa nowego podejścia tj:

−

dyrektywa maszynowa nr 98/37/EWG,

−

dyrektywa o ogólnym bezpieczeństwie wyrobu nr 92/59/EWG.
Dyrektywy nowego podejścia to przepisy ujmujące podstawowe wymagania dla

określonych grup wyrobów (maszyn i urządzeń technicznych). Pod tą nazwą aktualnie ujęto
wymagania podstawowe dla 21 grup wyrobów, które w krajach UE wymagają oznaczenia
symbolem CE.

Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa

i  higieny  pracy  jest  Kodeks  Pracy.  Instytucjami  powołanymi  do  nadzoru  i  kontroli
przestrzegania  prawa  pracy  oraz  przepisów  i zasad  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  a  także
warunków  środowiska  pracy  są  przede  wszystkim:  Państwowa  Inspekcja  Pracy  (PIP)  oraz
Państwowa  Inspekcja  Sanitarna.  Podstawowe  prawa  i  obowiązki  pracownika  oraz
pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy regulują przepisy zawarte w Kodeksie
Pracy, a w szczególności dział dziesiąty – Bezpieczeństwo i higiena pracy.

Podstawowe zasady prawa pracy:

−

każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy,

−

minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę określa państwo,

−

nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy wymaga zgodnego
oświadczenia woli pracodawcy i pracownika,

−

pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra pracownika,

−

jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu jest niedopuszczalna.
Podstawowe prawa pracownika:

−

prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę,

−

prawo do wypoczynku,

−

prawo do tworzenia organizacji i przystępowania do nich,

−

prawo do powstrzymania się od wykonywanej pracy w przypadku, gdy warunki pracy nie
odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie
zagrożenie dla życia lub zdrowia pracownika bądź innych osób (zachowując przy tym
prawo do wynagrodzenia).
Podstawowe obowiązki pracodawcy:

1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy.

2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń,

−

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez

organy nadzoru nad warunkami pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

4. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni

przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:

−

współpracować ze sobą,

−

wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy

wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

−

ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku

wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

5. Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia

rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy
i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie
prowadzonej działalności.

Prawa i obowiązki pracownika:

1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i  stwarzają  bezpośrednie  zagrożenie  dla  zdrowia  lub  życia  pracownika  albo,  gdy
wykonywana  przez  niego  praca  grozi  takim  niebezpieczeństwem  innym  osobom,
pracownik  ma  prawo  powstrzymać  się  od  wykonywania  pracy,  zawiadamiając  o  tym
niezwłocznie przełożonego.

2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma

prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie
przełożonego.

3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia

pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od

wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.

5. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym

obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków
ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich
przeznaczeniem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku
albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników,
a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im
niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:

1. Organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa

i higieny pracy,

2. Dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie

z przeznaczeniem,

3. Organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie

pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy,

4. Dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,

a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,

5. Egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy,

6. Zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad

pracownikami.

Zasady bhp nie zostały określone w żadnym akcie prawnym. Zasady bhp to pewne,

wypracowane przez praktykę reguły postępowania, których stosowanie ma zwiększyć
bezpieczeństwo i higienę pracy pracowników, a w sytuacjach nieuregulowanych przepisami
bhp w ogóle je zapewnić. Zasady bhp wynikają z:

−

doświadczenia życiowego i zawodowego,

−

wiedzy technicznej,

−

najnowszych zdobyczy nauki.
Mogą one wynikać na przykład z poleceń przełożonego, nakazu inspektora pracy czy

zaleceń  innych  organów  nadzoru  nad  warunkami  pracy,  porad  pracowników  służby  bhp,
społecznego  inspektora  pracy  lub  eksperta w  określonej  dziedzinie. Mogą  wreszcie  wynikać
z instrukcji  bhp,  obsługi  maszyn,  urządzeń  czy  obsługi  określonych  procesów
technologicznych.

Zasady bhp stosuje się zawsze, gdy dana kwestia nie została w ogóle uregulowana

przepisami  bhp.  Ponadto  przepisy  bhp  wprowadzają  pewne  standardy  typowe  w  zakresie
ochrony  zdrowia  i  życia  pracowników,  a  w  sytuacjach  nietypowych,  w  celu  zapewnienia
bezpieczeństwa  osobom  biorącym  udział  w  procesach  pracy,  może  się  okazać  konieczne
stosowanie  zasad  bhp,  gdyż  samo  stosowanie  wymogów  wprowadzonych  przepisami  bhp
może okazać się niewystarczające.

Każdy pracownik może ponieść negatywne konsekwencje naruszenia zasad bhp bowiem

przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym
obowiązkiem pracownika. Pracownikowi może zostać wymierzona kara porządkowa
(upomnienie, nagana, kara pieniężna).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Gdzie odnajdziesz reguły postępowania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy?
2. Jakie instytucje są powołane do kontroli przestrzegania prawa pracy oraz przepisów

i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy?

3.  Jakie są podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp?
4.  Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?
5.  Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?
6.  Do czego jest zobowiązana osoba kierująca pracownikami?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyobraź sobie, że podejmujesz pierwszą pracę w dużej firmie komputerowej na

stanowisku teleinformatyk. Określ swoje podstawowe prawa i obowiązki w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy na podstawie Kodeksu Pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie),
2)  zapoznać się z właściwym fragmentem Kodeksy Pracy,
3)  zastanowić się, jakie są twoje podstawowe prawa i obowiązki w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy

4) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

5) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

6) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Pracy,

−

wybrane rozporządzenia,

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip–chart.

Ćwiczenie 2

Wyobraź sobie, że jesteś zatrudniony w firmie usługowej na stanowisku instalator sieci

komputerowych W trakcie swojej pracy odkrywasz rażące zaniedbania w przestrzeganiu
przepisów BHP. Co możesz i powinieneś zrobić w myśl przepisów o ochronie pracy?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zastanowić się, jakie musisz podjąć czynności organizacyjne i wpisać wszystkie pomysły

na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich
koleżanek/kolegów),

3) zgromadzić w podręcznej biblioteczce niezbędne akty prawne (byś mógł w razie potrzeby

powołać się na konkretne zapisy),

4) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

5) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Pracy,

−

wybrane rozporządzenia,

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip–chart.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić podstawowe akty prawne dotyczące bezpieczeństwa i higieny

pracy?



2) wymienić instytucje powołane do nadzoru i kontroli przestrzegania

prawa pracy oraz przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy?



3) określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?



4) określić podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?



5) wymienić

prawa pracownika w zakresie bhp?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia

człowieka występujące w procesie pracy

4.2.1. Materiał nauczania

Wykonywaniu pracy towarzyszą z reguły niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe dla

zdrowia  czynniki.  Obowiązkiem  pracodawcy  jest  podejmowanie  działań,  zwłaszcza
technicznych  i  organizacyjnych,  likwidujących  lub  ograniczających  powodowane  przez  te
czynniki  zagrożenia  zawodowe.  Umiejętność  rozpoznawania  i  identyfikowania  zagrożeń
decyduje  o  tym,  czy  człowiek  w  porę  będzie  mógł  zareagować  w  określonych
okolicznościach  zagrażających  życiu  lub  zdrowiu  a  przez  to  uniknąć  wypadku  bądź
ograniczyć  jego  skutki  urazowe.  Czynniki  zagrożenia,  w  aspekcie  ich  natury  i  zgodnie
z obowiązującą w normach klasyfikacją dzieli się na:

−

czynniki fizyczne,

−

czynniki chemiczne,

−

czynniki biologiczne,

−

czynniki psychospołeczne (w tym organizacyjne).
Z punktu widzenia oddziaływania tych czynników na organizm człowieka dzieli się je na:

−

czynniki niebezpieczne (zagrażające życiu) – czynniki, których oddziaływanie może
prowadzić do urazu lub innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia
człowieka bądź do zejścia śmiertelnego,

−

czynniki szkodliwe (zagrażające zdrowiu) – czynniki, których oddziaływanie może
prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia człowieka,

−

czynniki uciążliwe – czynniki, które nie stanowią zagrożenia dla życia lub zdrowia
człowieka, ale utrudniają pracę lub przyczyniają się w inny istotny sposób do obniżenia
jego zdolności do wykonywania pracy bądź też wpływają na zmniejszenie wydajności.

Każdy z wymienionych wyżej rodzajów czynników charakteryzuje się innym stopniem

oddziaływania na pracowników, różne mogą też być jego konsekwencje. Praca w warunkach
ekspozycji  na  oddziaływanie  wymienionych  czynników  stwarza  możliwość  wystąpienia
niekorzystnych  skutków  dla  zdrowia  i  życia  człowieka.  Prawdopodobieństwo  i  zakres
wystąpienia  tych  następstw  określane  jest  jako  ryzyko  zawodowe.  Ryzyko  zawodowe,
związane  z  wykonywaną  pracą  wynika  z  narażenia  pracownika  na  działanie  czynników
niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych występujących na stanowisku pracy.

W ramach czynników uznawanych za niebezpieczne wyróżnić można m.in. czynniki

mechaniczne (np. spadające lub wysypujące się materiały, przebywanie pracownika na
wysokości, śliskie nierówne powierzchnie, pozostające w ruchu lub transportowane maszyny
lub ich części) a także działanie prądu elektrycznego.

Czynniki

mechaniczne stanowią

najszerszą grupę czynników występujących

w środowisku  pracy  o  charakterze  niebezpiecznym.  Zagrożenia  mechaniczne  to  wszelkie
oddziaływania  na  człowieka  czynników  fizycznych,  które  mogą  być  przyczyną  urazów
powodowanych  mechanicznym  działaniem  części  maszyn,  narzędzi,  przedmiotów
obrabianych  lub  wyrzucanych  materiałów  stałych  bądź  płynnych.  Niebezpieczne  czynniki
mechaniczne można podzielić na następujące grupy:

−

przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty,

−

elementy ruchome,

−

elementy ostre, wystające, chropowate,

−

elementy spadające,

−

płyny pod ciśnieniem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

śliskie, nierówne powierzchnie,

−

ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy),

−

położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości oraz
w zagłębieniach) – położenie stanowiska pracy na wysokości, jest jednym z najczęstszym
czynników sprzyjających wypadkom o charakterze śmiertelnych,

−

inne, np. powierzchnie gorące lub zimne, żrące substancje.
Do głównych zagrożeń związanych z działaniem prądu elektrycznego w miejscu pracy

należą  porażenia,  zagrożenie  pożarowe oraz  zagrożenie  wybuchem.  Powszechne  stosowanie
urządzeń  zasilanych  energią  elektryczną  niesie  ze sobą  różnego  rodzaju  zagrożenia  zarówno
dla człowieka jak i jego środowiska. Są to:

−

porażenia oraz oparzenia prądem i łukiem elektrycznym,

−

zagrożenia pożarowe,

−

zagrożenia wybuchem,

−

zagrożenia od elektryczności statycznej,

−

zjawiska związane z wyładowaniami atmosferycznymi.
Zagrożeń tych nie można uniknąć, ale można i trzeba zmniejszać zarówno ryzyko ich

występowania, jak i skutki wypadków elektrycznych. Prąd przemienny o częstotliwości 50 Hz
i  napięciu  400/230  V  jest  najbardziej  rozpowszechnionym  środkiem  przenoszenia  energii
elektrycznej.  Z  tego  powodu  większość  porażeń  i  oparzeń  ludzi  prądem  elektrycznym,
nazywanych wypadkami elektrycznymi, występuje przy styczności człowieka z urządzeniami
elektroenergetycznymi prądu przemiennego, przy czym najczęstsze są rażenia na drodze ręka
– nogi lub ręka – ręka. Ponadto prąd przemienny o częstotliwości od 15 do 100 Hz powoduje
najgroźniejsze  dla  życia  reakcje  organizmu.  Działanie  prądu  elektrycznego  na  organizm
ludzki może być pośrednie lub bezpośrednie. Działanie pośrednie, powstające bez przepływu
prądu przez ciało człowieka, powoduje takie urazy, jak:

−

oparzenia ciała wskutek pożarów wywołanych zwarciem elektrycznym lub spowodowane
dotknięciem do nagrzanych elementów,

−

groźne dla życia oparzenia ciała łukiem elektrycznym, a także metalizacja skóry
spowodowana osadzaniem się roztopionych cząstek metalu,

−

uszkodzenia wzroku wskutek dużej jaskrawości łuku elektrycznego,

−

uszkodzenia mechaniczne ciała w wyniku upadku z wysokości lub upuszczenia
trzymanego przedmiotu.
Działanie bezpośrednie – porażenie elektryczne wskutek przepływu prądu elektrycznego

przez ciało ludzkie może wywołać wiele zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych
w organizmie (a nawet śmierć człowieka) poprzez oddziaływanie na układ nerwowy oraz
w wyniku elektrolizy krwi i płynów fizjologicznych.

Porażenie elektryczne może objawiać się:

−

odczuwaniem bólu przy przepływie prądu, kurczami mięśni (skurcz mięśni dłoni może
uniemożliwić samouwolnienie się porażonego),

−

zatrzymaniem oddechu, zaburzeniami krążenia krwi,

−

zaburzeniami wzroku, słuchu i zmysłu równowagi,

−

utratą przytomności,

−

migotaniem komór sercowych (fibrylacja) – bardzo groźnym dla życia człowieka, gdyż
zazwyczaj prowadzi ono do zejścia śmiertelnego,

−

oparzeniami skóry i wewnętrznych części ciała, do zwęglenia włącznie.
Bezpośrednio po rażeniu prądem, tzn. po przerwaniu przepływu prądu przez organizm

człowieka, może wystąpić wstrząs elektryczny, objawiający się przerażeniem, bladością,
drżeniem ciała lub kończyn, nadmiernym wydzielaniem potu, stanem apatii lub euforii. Może
również wystąpić obrzęk mózgu i utrata przytomności, połączona z zatrzymaniem krążenia
krwi i brakiem oddechu. Skutki te mogą się ujawnić także po pewnym czasie – od kilku minut
do kilku miesięcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do głównych kategorii czynników szkodliwych zaliczyć można czynniki fizyczne (takie

jak hałas, drgania, temperatura, pola elekromagnetyczne) oraz czynniki chemiczne.

Hałasem jest zbiór dźwięków nieprzyjemnych, dokuczliwych i niepożądanych w miejscu

pracy. Hałas emitują różne obiekty i maszyny a także pracujący ludzie. Źródłami hałasu są na
ogół  zużywające  się  części  maszyn,  zbyt  głośno  zachowujący  się  ludzie, wadliwe  instalacje,
wadliwie  zaprojektowane  i  zbudowane  maszyny.  Hałas  oddziaływuje  przede  wszystkim  na
narządy  słuchu,  ale  również  zakłóca  procesy  przemiany  materii,  pracę  układu  nerwowego
i układu krążenia. W zależności od częstotliwości drgań fali dźwiękowej rozróżnia się cztery
rodzaje hałasu:

−

hałas słyszalny o częstotliwości od 16 Hz (herców) do 16 000 Hz,

−

hałas infradźwiękowy o częstotliwości f < 16 Hz,

−

hałas ultradźwiękowy o częstotliwości od 16 000 Hz do 10

Hz,

−

hałas hiperdźwiękowy o częstotliwości f > 10

Hz.

Drgania, czyli wibracje są zagrożeniem powszechnie występującym. Źródłem drgań są

ruchome  elementy  maszyn  i  urządzeń,  silniki  i  generatory  energii  elektrycznej  oraz
wyposażenie  technologiczne.  Drgania  z  miejsc  ich  powstawania  przenoszone  są  przez
podesty,  podłogi,  pomosty,  platformy  oraz siedziska  i  podłogi  na  układ  mięśniowo –  kostny
człowieka.  Charakterystycznymi  parametrami  drgań  są  ich  częstotliwość  i  amplituda.
Szczególnie  groźne  dla  człowieka  są  częstotliwości  niskie  od  0,7  do  90  Hz,  gdyż  mogą
pokrywać  się  z częstotliwością  drgań  własnych  narządów  wewnętrznych  organizmu
człowieka.  Przenoszone  drogą  bezpośredniego  kontaktu  z  drgającym  źródłem  do  organizmu
człowieka  mogą  też  wywierać  ujemny  wpływ  na  zdrowie  pracowników  i  doprowadzać
niejednokrotnie do trwałych zmian chorobowych.

Sposób i skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych, zarówno bezpośrednio na ciało

człowieka  jak  i  na  materialne  elementy  środowiska  pracy,  zależą  od  ich  częstotliwości
i  natężenia.  Pola  elektromagnetyczne  w  przeciwieństwie  do  wielu  fizycznych  czynników
środowiska,  jak  np.  hałas,  nie  są  z  reguły  rejestrowane  przez  zmysły  człowieka,  dlatego
niemożliwe  jest  intuicyjne  dostosowanie  sposobu  postępowania  człowieka  do  stopnia
zagrożenia.  Pola  elektromagnetyczne  o  różnych  częstotliwościach  znajdują  liczne
zastosowania praktyczne w przemyśle, służbie zdrowia, telekomunikacji i życiu codziennym.
Energia  pól  elektromagnetycznych  absorbowana  bezpośrednio  w  organizmie  powoduje
powstawanie w nim elektrycznych prądów indukowanych oraz podgrzewanie tkanek. Może to
być przyczyną niepożądanych efektów biologicznych i w konsekwencji zmian stanu zdrowia
(czasowego i trwałego). Przykładowymi źródłami pola elektromagnetycznego mogą być linie
elektromagnetyczne wysokiego napięcia oraz anteny nadawcze telefonii komórkowej.

Wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń fizycznych czynników szkodliwych dla

zdrowia  w  środowisku  pracy  są  ustalone  jako  wartość  średnia  natężenia,  którego
oddziaływanie  na  pracownika  w  ciągu  ośmiogodzinnego  dobowego  i  przeciętnego
tygodniowego  wymiaru  czasu  pracy,  określonego  w  Kodeksie  Pracy,  przez  jego  okres
aktywności  zawodowej  nie  powinno  spowodować  ujemnych  zmian  w  jego  stanie  zdrowia
oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.

Do głównych kategorii czynników o charakterze uciążliwym zaliczyć można:

−

mikroklimat,

−

oświetlenie,

−

obciążenie psychiczne,

−

obciążenie statyczne,

−

wysiłek fizyczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednym z czynników kształtujących środowisko pracy i mogącego przyjmować charakter

uciążliwego  jest  mikroklimat.  Elementami  mikroklimatu  są  takie  czynniki  jak:  temperatura,
wilgotność  względna  powietrza  oraz  prędkość  jego  przepływu.  Zmiana  wartości  każdego
z tych czynników posiada istotny wpływ na komfort odczuwany przez człowieka czy też jego
wydajność  pracy.  Z  tego  też  względu  mikroklimat,  jest  jednym  z  czynników  kształtujących
środowisko pracy, który podlega analizie podczas prowadzonych badań warunków pracy.

Czynniki kształtujące mikroklimat to cechy powietrza:

−

temperatura powietrza,

−

prędkość ruchu powietrza,

−

wilgotność powietrza.
Odczucia termiczne człowieka w środowisku pracy warunkują ponadto:

−

wysiłek fizyczny przy czynnościach wykonywanych,

−

czas aklimatyzacji w pomieszczeniu,

−

cechy termiczne odzieży roboczej,

−

wiek.
Najkorzystniejszy jest taki układ czynników warunkujących odczucia cieplne, który

gwarantuje osiągnięcie komfortu termicznego organizmu, a więc stanu, w którym człowiek
czuje się najlepiej. Komfort termiczny to taki stan mikroklimatu, w którym osiągnięta jest
równowaga wymiany ciepła organizmu z otoczeniem.

Oświetlenie stanowiska pracy może stanowić czynnik uciążliwy przyczyniający się do

niewłaściwego obciążenia  narządu wzroku. Wystąpić  mogą  sytuacje, w których dochodzi do
migotania i efektów stroboskopowych, zmian natężenia i równomierności oświetlenia, czy też
olśnienia.  Występowanie  tego  typu  zjawisk  w  znacznym  stopniu  obniżać  może  zdolność
koncentracji,  a  tym  samym  wpływać  na  wydajność  pracownika.  Najkorzystniejszym  dla
wzroku  jest  światło  naturalne,  słoneczne  o  barwie  zbliżonej  do  koloru  jasnożółtego.

O zagrożeniach występujących w procesie pracy bardzo często informują znaki

bezpieczeństwa i higieny pracy, które reguluje norma: PN–92/N–01256/03 Znaki
bezpieczeństwa.

Tabela 1. Wybrane znaki z grupy znaków ostrzegawczych [12]

Ostrzeżenie przed silnym polem
magnetycznym

Ostrzeżenie przed promieniami
laserowymi

Ostrzeżenie przed substancjami
radioaktywnymi
i promieniowaniem jonizującym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ostrzeżenie przed porażeniem prądem
elektrycznym

Urządzenie uruchamia się automatycznie

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki znasz rodzaje czynników zagrażających zdrowiu człowieka?
2.  Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego?
3.  Od czego zależą skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych?
4.  Jakie mogą być skutki niewłaściwego oświetlenia?
5.  Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas?
6.  Drgania o jakiej częstotliwości są najbardziej groźne dla człowieka?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia, jakie mogą

wystąpić w pracy na stanowisku teleinformatyk.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie),
2) zastanowić się jakie czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia mogą

wystąpić w pracy teleinformatyka,

3) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

4) uporządkować zapisane pomysły w grupy według kryterium rodzaju zagrożenia (odrzuć

ewentualnie nierealne, lub budzące wątpliwości członków grupy),

5)  zapisać zagrożenia w formie mapy myśli,
6)  zaprezentować efekty pracy na forum grupy,
7)  brać  udział  w  podsumowaniu  odpowiadając  na  pytanie:  jakie  czynniki  szkodliwe,

uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia mogą wystąpić w pracy na stanowisku
teleinformatyk.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj wpływ prądu elektrycznego oraz pola magnetycznego na organizm ludzki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie),
2) zastanowić się jaki wpływ na organizm ludzki ma działanie prądu elektrycznego i pola

magnetycznego,

3) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

4) uporządkować zapisane pomysły – odrzuć ewentualnie nierealne, lub budzące

wątpliwości członków grupy,

5) zapisać zagrożenia w formie mapy myśli,
6) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić i scharakteryzować czynniki szkodliwe dla zdrowia?



2) wymienić i scharakteryzować czynniki uciążliwe dla zdrowia?



3) wymienić i scharakteryzować czynniki niebezpieczne dla zdrowia?



4) określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w środowisku

pracy?



5) rozpoznać znaki bezpieczeństwa i higieny pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady

kształtowania

bezpiecznych

higienicznych

warunków pracy. Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami
elektrycznymi i komputerowymi

4.3.1. Materiał nauczania

Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

Wszyscy pracownicy mają prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,

a  pracodawca  ma  obowiązek  zapewnić  pracownikom  bezpieczeństwo  i  ochronę  ich  zdrowia
w  każdym  aspekcie  związanym  z  pracą.  W  ramach  swej  odpowiedzialności  pracodawca
powinien  podjąć  niezbędne  środki  w  celu  zapewnienia  bezpieczeństwa  i  ochrony  zdrowia
pracowników,  włączając  w  to  zapobieganie  ryzyku  zawodowemu,  informowanie,
organizowanie  szkolenia  oraz  zapewnienie  koniecznych  środków  i  właściwej  organizacji
Ważnym  dla  wszystkich  pracowników  wykonujących  pracę,  jest  zapoznanie  się
z  koniecznymi  do  spełnienia  warunkami,  aby  praca  powodowała  możliwie  najmniejsze
szkody i komplikacje zdrowotne.

Zapobieganie zagrożeniom wywoływanym przez czynniki mechaniczne odbywać się

może w dwojaki sposób:

−

ma etapie projektowania danego urządzenia czy maszyny – poprzez konstrukcyjne
wyeliminowanie czynnika (np. ostrych krawędzi), lub też zminimalizowanie
prawdopodobieństwa wystąpienia sytuacji, w której dojść może do wypadku,

−

poprzez ograniczanie (całkowite bądź częściowe) obecności pracownika w obszarze
zagrożonym, lub też poprzez minimalizację prawdopodobieństwa zetknięcia się
pracownika z czynnikiem o charakterze niebezpiecznym.

Urazy mechaniczne powstają najczęściej wskutek odprysków ciał stałych oraz uderzenia

o wystające przedmioty. Do ochrony oczu i twarzy przed czynnikami mechanicznymi należy
stosować  okulary  ochronne  (z  bocznymi  osłonkami),  gogle  ochronne  oraz  osłony  twarzy.
Środki ochrony wzroku  i twarzy  mają za  zadanie zapobiec uszkodzeniom oczu oraz twarzy
przed zranieniami i uszkodzeniami mogącymi powstać m. in. przez:

−

uszkodzenia mechaniczne (kurze, odpryski, wióry itp.),

−

czynniki chemiczne i biologiczne,

−

szkodliwe promieniowanie i czynniki termiczne.
Do jednych z najczęściej powtarzających się urazów mechanicznych stóp należy

przekłucie  podeszwy  (np.  nadepnięcie  na  gwóźdź),  przecięcie  bądź  otarcie  stopy.  Aby
uniknąć  uszkodzenia  stóp  należy  używać  obuwia  ochronnego,  które  jest  produkowane
w szerokim asortymencie i najczęściej przeznaczone jest do ochrony przed kilkoma rodzajami
zagrożeń  jednocześnie.    Jego  parametry ochronne  zależą  głównie  od  materiałów użytych  do
ich  produkcji,  a  także  konstrukcji  i  ewentualnego  wyposażenia  w  dodatkowe  elementy
(np. podnoski  stalowe,  wkładki  stalowe,  ochrony  śródstopia,  ochrony  kostki).  Specyficznym
rodzajem obuwia jest obuwie chroniące przed prądem elektrycznym – buty elektroizolacyjne,
przeznaczone do prac przy urządzeniach elektrycznych o napięciu pow. 250 V.

Przecięcia, przekłucia oraz otarcia rąk należą do najczęściej występujących urazów na

stanowiskach  pracy.  Zagrożenia  te  występują  głównie  na  stanowiskach  pracy  związanych
m.in.  z  transportem  przedmiotów  oraz  obróbką  metali,  szkła  lub  tworzyw  sztucznych  oraz
w budownictwie, a ochroną przed  nimi są rękawice.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Położenie stanowiska pracy na wysokości, jest jednym z najczęstszym czynników

sprzyjających  wypadkom  o  charakterze  śmiertelnych.  Za  osoby  wykonujące  prace  na
wysokości uważa się osoby, znajdujące się co najmniej 1 metr od poziomu podłogi lub ziemi.
Przejścia  oraz  dojścia  do  takich  stanowisk  pracy  powinny  zabezpieczać  osoby  wykonujące
takie  prace  przed  upadkiem  specjalną  balustradą.  Gdy  brak  jest  możliwości  wykorzystania
zbiorowych  ochron  (bariery,  pomosty,  podnośniki,  windy,  rusztowania,  siatki  ochronne),
pracownik wykonujący  czynności  na  wysokości  musi  stosować indywidualne  ochrony (liny,
szelki).

Słuch dla naszego zdrowia jest ważny jak każdy inny zmysł. Po kilku godzinach pracy

w  nadmiernym  hałasie,  pracownik  czuje  się  zmęczony,  poirytowany  i  rozdrażniony,  a  jego
tolerancja  na  stres  jest  obniżona.  Dlatego  bardzo  ważną  sprawą  jest  zapewnienie
pracownikom  odpowiedniej  ochrony  słuchu.  Obowiązkiem  pracodawcy  jest  zapewnić
ochronę  pracowników  przed  zagrożeniami  związanymi  z  narażeniem  na  hałas,  w  pierwszej
kolejności  zastosować  odpowiednie  środki  techniczne  (np.  wyciszyć  hałaśliwe  maszyny,
wykonać  odpowiednią  adaptację  hali,  zastosować  ekrany)  i  organizacyjne  (np.  skrócić  czas
pracy  na  hałaśliwych  stanowiskach  pracy).  W sytuacji,  gdy  poziom  hałasu  nadal  przekracza
dopuszczalne  normy  –  należy  bezwzględnie  używać  indywidualnych  ochron  słuchu.
Ochronniki  słuchu  –  nauszniki  i  zatyczki  –  są  najprostszą  metodą  ochrony  słuchu
pracowników narażonych na pracę w głośnym środowisku.

Stanowisko pracy oraz pomieszczenie, w którym się ono znajduje, powinny być tak

oświetlone, aby występowała wygoda widzenia. Występuje ona wtedy, gdy spełnione są,
co najmniej trzy następujące warunki:

−

zdolność rozróżniania szczegółów jest pełna,

−

spostrzeganie jest sprawne, pozbawione ryzyka dla człowieka,

−

spostrzeganie nie prowadzi do odczucia pewnej przykrości, niewygody, nadmiernego
zmęczenia, a przeciwnie jest połączone z pewną przyjemnością.
Oświetlenie wnętrz powinno zapewniać bezpieczeństwo ludziom przebywającym we

wnętrzu oraz odpowiednie warunki do wykonywania zadań wzrokowych.

Ze względu na sposób rozmieszczania opraw oświetleniowych we wnętrzu wyróżnia się

trzy podstawowe rodzaje oświetlenia:

−

oświetlenie ogólne – równomierne oświetlenie pewnego obszaru bez uwzględnienia
szczególnych wymagań dotyczących oświetlenia niektórych jego części,

−

oświetlenie  miejscowe  –  dodatkowe  oświetlenie  przedmiotu  pracy  wzrokowej,
z uwzględnieniem szczególnych potrzeb oświetleniowych, w celu zwiększenia  natężenia
oświetlenia,  uwidocznienia  szczegółów  itp.,  załączane  niezależnie  od  oświetlenia
ogólnego,

−

oświetlenie złożone – oświetlenie składające się z oświetlenia ogólnego i oświetlenia
miejscowego.
Złe oświetlenie prowadzi w dłuższym okresie do trwałego osłabienia wzroku. W innych

przypadkach  jest  zagrożeniem  uciążliwym,  powodującym  nadmierne  obciążenia  narządu
wzroku,  a  w  następstwie  bóle  głowy,  pogorszenie  samopoczucia,  zmęczenie.  Z  kryterium
minimalnego  poziomu  natężenia  oświetlenia  wynika,  że  natężenie  oświetlenia  na  poziomej
płaszczyźnie  roboczej,  które  można  zaakceptować  w  pomieszczeniach,  w  których  ludzie
przebywają przez długi czas, niezależnie od tego, jakie jest wykonywane zadanie wzrokowe,
powinno wynosić minimum 200 lx.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jeśli istnieje ryzyko narażenia się na spadające przedmioty należy zawsze używać kasku

ochronnego.  Wszędzie  tam,  gdzie  istnieje  ryzyko  urazów  głowy,  należy  używać
odpowiednich  ochron.  Zadaniem  hełmów  jest  ochrona  przed  uderzeniami  spadających
przedmiotów oraz uderzeniami głową o wystające elementy konstrukcji stanowiska pracy.
Hełmy  mogą  być  przystosowane  również  do  ochrony  przed  innymi  zagrożeniami:
porażeniem  prądem  elektrycznym,  działaniem  wysokiej  temperatury,  odpryskami
stopionego metalu i opadami atmosferycznymi.

Do głównych zagrożeń związanych z działaniem prądu elektrycznego w miejscu pracy

należą  porażenia,  zagrożenie  pożarowe  oraz  zagrożenie  wybuchem.  Czynnik  ten  stanowić
może przyczynę wypadków nie tylko o charakterze porażenia,  lecz także  innych wypadków,
związanych  m.in.  z  upadkiem  z  wysokości,  prowadzącym  do  śmierci.  W  tych  przypadkach
wyróżnić  można  wiele  metod  zapobiegania,  z  których  większość  koncentruje  się  na
zastosowaniu odpowiednich środków technicznych w postaci obudów, osłon, zagrodzeń bądź
też  przeszkód  uniemożliwiających  pracownikom  przebywanie  lub  kontakt  z  obszarem
zagrożenia.  Niemniej  jednak  należy  pamiętać,  że  w  ponad  70%  wypadków,  w  których
przyczyną  jest  działanie  prądu,  powodem  zdarzenia  jest  nieodpowiednie  zachowanie  się
osoby  obsługującej  bądź  przebywającej  w  otoczeniu  urządzenia  elektrycznego.  Z  tego  też
względu  istotną  rolę  odgrywać  powinny  środki  nie  stanowiące  rozwiązań technicznych,  lecz
wymaganie  od  pracowników  stosowania  się  do  zasad  bezpieczeństwa,  szkolenia  dla
pracowników,  a  także  odpowiedni  ich  dobór  pod  kątem  kwalifikacji  w  zakresie  obsługi
urządzeń elektrycznych.

Prace przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych należy wykonywać po wyłączeniu

ich spod napięcia i zabezpieczeniu przed ich przypadkowym uruchomieniem m.in. przez
oznakowanie (przykłady oznaczeń w tabeli 2).

Tabela 2. Wybrane tablice urządzeń elektrycznych [17]

Nie dotykać!
Urządzenie elektryczne

Nie załączać

Urządzenie niesprawne

Włączono

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bez wyłączania napięcia mogą być wykonywane następujące prace:

−

wymiana w obwodach o napięciu do 1 kV wkładek bezpiecznikowych i źródeł światła,
np. żarówek, świetlówek) o nieuszkodzonej obudowie i oprawie,

−

pomiary i przeprowadzanie prób zgodnie z zakładowymi instrukcjami eksploatacji, inne
prace wyłącznie po zastosowaniu środków specjalnych zapewniających bezpieczeństwo
pracy, przewidzianych w instrukcjach eksploatacji.

Wyłączenie urządzeń i instalacji spod napięcia należy dokonać w sposób zapewniający

widoczną  przerwę  izolacyjną  w  obwodach  zasilania,  np.  przez  wyjęcie  wkładek
bezpiecznikowych.  W  celu  zapewnienia  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  przy  urządzeniach
i instalacjach elektrycznych należy spełnić  następujące warunki:
1)  każde urządzenie i instalacja energetyczna przed dopuszczeniem do eksploatacji powinna

posiadać wymagany odrębnymi przepisami certyfikat na znak bezpieczeństwa lub
posiadać deklarację zgodności z Polskimi Normami,

2) obiekty z zainstalowanymi urządzeniami i instalacjami energetycznymi oraz same

urządzenia powinny być oznakowane zgodnie z odrębnymi przepisami,

3) miejsce pracy powinno być właściwie przygotowane, oznaczone i zabezpieczone

w sposób określony w ogólnych przepisach bhp,

4) pomieszczenia lub teren ruchu energetycznego powinny być dostępne tylko dla osób

upoważnionych,

5) urządzenia, instalacje energetyczne lub ich części, przy których będą prowadzone prace

konserwacyjne, remontowe lub modernizacyjne powinny być wyłączone z ruchu
i zabezpieczone przed ich przypadkowym uruchomieniem oraz oznakowane,

6) prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego powinny być

wykonywane co najmniej przez dwie osoby,

7) prace przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych, w zależności od zastosowanych

metod i środków zapewniających bezpieczeństwo pracy, mogą być wykonywane:
a)  przy całkowicie wyłączonym napięciu,
b)  w pobliżu napięcia,
c)  pod  napięciem  (przy  zastosowaniu  wymaganych  narzędzi  i  środków  ochronnych

określonych w instrukcji wykonywania tych prac),

8) przed przystąpieniem do wykonywania prac przy urządzeniach i instalacjach

elektroenergetycznych wyłączonych spod napięcia należy:
a) zastosować odpowiednie zabezpieczenie przed przypadkowym załączeniem napięcia

(odpowiednim zabezpieczeniem przed przypadkowym załączeniem napięcia jest:
–

w urządzeniach o napięciu znamionowym do 1 kV – wyjęcie wkładek
bezpiecznikowych w obwodzie zasilającym lub zablokowanie napędu otwartego
łącznika,

–

w urządzeniach o napięciu znamionowym powyżej 1 kV – unieruchomienie
i zablokowanie napędów łączników lub wstawienie przegród izolacyjnych
między otwarte styki łączników,

b) wywiesić tablicę ostrzegawczą w miejscu wyłączenia obwodu o treści:

„Nie załączać”,

c)  sprawdzić brak napięcia w wyłączonym obwodzie,
d)  uziemić wyłączone urządzenia,
e)  zabezpieczyć  i  oznaczyć  miejsce  pracy  odpowiednimi  znakami  i  tablicami

ostrzegawczymi,

9) zabronione jest wykonywanie prac na napowietrznych liniach energetycznych, stacjach

i rozdzielniach w czasie wyładowań atmosferycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi i komputerowymi

Oprócz już wymienionych czynników szkodliwych dla zdrowia, trzeba wymienić te

czynniki, które są ściśle związane z pracą przy stanowisku komputerowym. Do tych
czynników możemy zaliczyć:

−

promieniowanie ekranów,

−

pole elektromagnetyczne,

−

pole elektrostatyczne,

−

promieniowanie jonizujące,

−

ruch powietrza,

−

szkodliwe gazy,

−

narażenie narządu wzroku.

Promieniowanie ekranu jest powodem zachwiania równowagi między jonami dodatnimi

a ujemnymi w powietrzu, przez zwiększenie się ilości jonów ujemnych. Reakcją człowieka
jest depresja, obniżenie ciśnienia krwi, obniżenie sprawności organizmu i ból głowy.

Pole elektromagnetyczne wytwarzane jest przez płynący prąd. W nowoczesnym sprzęcie

nie  ma  ono  takiego  znaczenia  ze  względu  na  zmniejszoną  ilość  transformatorów,  cewek
elektromagnetycznych.  Nadal  jest  ważnym  czynnikiem  wiążącym  się  z  pracą  monitora,
zwłaszcza  kineskopowego.  Powoduje  polaryzację  napięcia  elektrostatycznego  pomiędzy
człowiekiem  a  ekranem.  W  jej  rezultacie  twarz  operatora  przyciąga  naładowane  cząsteczki
kurzu  w  takim  samym  stopniu  co  naładowany  elektrycznie  ekran.  Pogarsza  się  proces
oddychania  oraz  wyrazistość  odczytywania  informacji  z  ekranu.  Kurz  i  jonizacja  powietrza
może  wywoływać  podrażnienia  skóry  i  alergie.  Wszystkie  aktualnie  sprzedawane  obecnie
monitory spełniają bardzo rygorystyczne w tym zakresie normy TCO.

Pole elektrostatyczne – powstaje w wyniku wtórnej emisji elektronów wybijanych przez

wiązkę elektronów o wysokiej częstotliwości bombardującą wewnętrzną powierzchnię ekranu
oraz towarzyszące  mu  promieniowanie  jonizujące.  Pole  elektrostatyczne  powoduje  zbieranie
się  na  powierzchni  ekranu  kurzu.  Przy  wilgotności  powietrza  50–60%  potencjał
elektrostatyczny  jest  znacznie  ograniczony. Stąd  bardzo ważne  jest wietrzenie  pomieszczeń,
zwłaszcza  w  okresie  zimowym,  kiedy  wilgotność  może  długookresowo  spadać  do  30%.
Najbardziej  intensywne  pole  elektrostatyczne  występuje  przez  pierwszy  kwadrans  od
włączenia  monitora.  Dlatego  zalecane  jest  włączanie  komputera  kilkanaście  minut  przed
rozpoczęciem pracy.

Promieniowanie jonizujące w nowych monitorach jest filtrowane przez szkło ołowiowe

ekranu  kineskopu.  Samo  szkło  oraz  warstwa  antystatyczna  redukuje  niemal  całkowicie  pole
elektryczne  i  ładunki  statyczne  ekranu.  Konstrukcja  odchylania  i  ekranowanie  zamyka  pole
magnetyczne  wewnątrz  obudowy.  Dzięki  temu  możemy  śmiało  spędzać  znacznie  więcej
czasu  przed  ekranami  monitorów,  bez  obawy  o  nasze  zdrowie.  Produkowane  obecnie
monitory  posiadają  oznakowanie  potwierdzające  spełnianie  bardzo  surowych  wymagań
bezpieczeństwa pracy z monitorami.

Szkodliwe gazy – z nagrzanym powietrzem z wnętrza komputera i monitora wydzielają

się  związki  chemiczne.  Są  to  gazy  bezwonne  –  tlenki  i  furany.  Są  one  zaliczane  do
najgroźniejszych trucizn środowiska  naturalnego, mają działanie rakotwórcze. Wydostają się
z  emulsji  ognioodpornej,  którą  pokryte  są  obudowy  nowych  monitorów  i  jednostek
centralnych. Nowy sprzęt przed przydzieleniem na konkretne stanowisko pracy należy dobrze
wygrzewać  przez  kilka  dni  w  często  wietrzonym  pomieszczeniu,  aby  szkodliwe  substancje
ulotniły się.

Podczas 8 godzin wpatrywania się w monitor oczy operatora wykonują około 30 000

ruchów. Oczy są suche, piekące i przekrwione. Przy dodatkowym skumulowaniu braku
ostrości, nadmiernej jaskrawości i migotania obrazu monitora – spada częstotliwość mrugania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powiekami  i  zwilżania  oczu.  Jest  to  pierwszy  objaw  Syndromu  Sicca    –  którego  objawy  to
wysychanie  i  zmętnienie  rogówki  oraz  stopniowa  utrata  wzroku. Powodem  jest  niewłaściwy
monitor,  jego  niewłaściwie  ustawione  parametry,  nie  wykorzystane  w  pełni  możliwości
ekranu  ale  także  długa  praca  z  małymi  czcionkami.  Zapobieganie  to:  częste  mruganie
powiekami,  przerwy  w  pracy,  właściwy  monitor  o  odświeżaniu  minimum  85  Hz  oraz
właściwe  jego  wykorzystanie,  nie  wykorzystywać  w  trakcie  pisania  pisma  mniejszego  niż
8 punktów (zalecane 11–12 punktów oraz stosowanie czcionki Arial, Times New Roman).

Praca przy komputerze jest pracą siedzącą, wymaga wysiłku statycznego, co jest

powodem  obciążenia  mięśni.  Najbardziej obciążone  są  mięśnie  utrzymujące  ciało  w  pozycji
siedzącej  –  mięśnie  stabilizujące  kręgosłup,  ramion  i  rąk  oraz  mięśnie  karku  utrzymujące
pionowo głowę. Przedłużony w pozycji siedzącej nacisk mięśni na naczynia krwionośne staje
się  powodem  zmniejszenia  się  przepływu  krwi  przez  mięśnie.  Przyśpiesza  zmęczenie
mięśniowe  a  długo  utrzymywana  pozycja  siedząca  może  doprowadzić  do  zwyrodnienia
stawów,  zapalenia  pochewek  ścięgnistych,  bólów  mięśni  i  kręgosłupa.  To  krzesło  zapewnia
dobrą i prawidłową postawę przy pracy, zwłaszcza krzesło z podpórką dla części lędźwiowej
kręgosłupa.

Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy to również

stosowanie się do znaków bezpieczeństwa i higieny pracy, a w szczególności do znaków
zakazu i znaków nakazu oraz instrukcji stanowiskowych w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy (tabela 3 i tabela 4).

Tabela 3. Wybrane znaki z grupy znaków zakazu [17]

Nieupoważnionym wstęp wzbroniony

Zakaz używania telefonów
komórkowych

Nie dotykać

Nie załączać urządzeń elektrycznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 4. Wybrane znaki z grupy znaków nakazu [17]

Nakaz stosowania ochrony oczu

Nakaz stosowania osłony

Nakaz stosowania ochrony słuchu

Nakaz stosowania ochrony twarzy

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób najczęściej powstają urazy mechaniczne?
2. W jaki sposób należy zapobiegać zagrożeniom wywoływanym przez czynniki

mechaniczne?

3.  W jaki sposób powinieneś chronić słuch przed hałasem?
4.  W jaki sposób powinieneś chronić się przed upadkiem z wysokości?
5.  W  jaki  sposób  należy  zapobiegać  zagrożeniom  związanym  z  działaniem  prądu

elektrycznego?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyobraź sobie sytuację, że Twoim zadaniem jest ułożenie przewodów sieci

komputerowej znajdujących się na wysokości 3 m. Jakie czynności związane z Twoim
bezpieczeństwem powinieneś podjąć?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie),
2) zastanowić się, jakie czynności związane z przestrzeganiem przepisów BHP powinieneś

podjąć podczas pracy,

3) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

5) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2

Otrzymasz zestaw znaków bezpieczeństwa i higieny pracy. Rozpoznaj znaki

ostrzegawcze, zakazu i nakazu. Odpowiedz na pytanie: o czym informują poszczególne
znaki?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie),
2)  rozpoznać znaki ostrzegawcze,
3)  rozpoznać znaki zakazu,
4)  rozpoznać znaki nakazu,
5)  zastanowić się, o czym informują poszczególne znaki,
6)  wpisać  wszystkie  pomysły  na  kartce  (burza  mózgów  –  nie  krytykując  żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

7) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

8) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

znaki bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać sposoby usunięcia zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika?



2) stosować zasady bezpiecznej pracy z urządzeniami elektrycznymi?



3) stosować zasady bezpiecznej pracy na wysokości?



4) zapobiegać zagrożeniom mechanicznym dla zdrowia i życia pracownika?



5) w sposób bezpieczny i higieniczny kształtować warunki pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Środki ochrony

przeciwporażeniowej

4.4.1. Materiał nauczania

Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia

bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym zagrożeniem lub większą
liczbą zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy. Zgodnie
z obowiązującymi postanowieniami Kodeksu Pracy, pracodawca ma obowiązek zapewnić
pracownikom bezpieczeństwo i ochronę ich zdrowia w każdym aspekcie związanym z pracą.

Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikom nieodpłatnie:

a) środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych

i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy,

b) odzież i obuwie robocze spełniające wymagania określone w Polskich Normach:

–

jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,

–

ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny
pracy.

Wydając pracownikowi środki ochrony indywidualnej, pracodawca jest równocześnie

obowiązany poinformować go o sposobach posługiwania się tymi środkami w celu
zapewnienia skutecznej ochrony przed zagrożeniami. Pracownik jest zobowiązany do
stosowania środków ochrony indywidualnej, dostarczonych przez pracodawcę.

Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie można

uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony
zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy.

Środki ochrony indywidualnej powinny:

−

być odpowiednie do istniejącego zagrożenia,

−

uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy,

−

uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika,

−

być przeznaczone do osobistego użytku.
Według Polskiej Normy PN–Z–08053:1988 środki ochrony indywidualnej dzieli się, pod

względem ich ogólnego przeznaczenia, na dziewięć grup:
1.  Odzież ochronna, np. fartuchy, kombinezony,
2.  Środki ochrony głowy, np. hełmy ochronne,
3.  Środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne (gumowe, jednorazowe),
4.  Środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, trepy,
5.  Środki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, maseczki,
6.  Środki ochrony słuchu, np. wkładki przeciwhałasowe,
7.  Sprzęt ochrony układu oddechowego, np. maseczki,
8.  Dermatologiczne środki ochrony skóry, np. kremy, maści,
9.  Środki ochrony przed upadkiem z wysokości, np. liny bezpieczeństwa.

W tabeli przedstawiono przykładowe rodzaje prac, przy których wymagane jest

stosowanie środków ochrony indywidualnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 5. Wybrane rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej

Lp.

Rodzaje środków
ochrony indywidualnej

Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony
indywidualnej

1 Odzież ochronna

Prace w narażeniu na działanie wody, czynników chemicznych, pyłowych,
mechanicznych i biologicznych oraz wysokiej i niskiej temperatury – stwarzające
ryzyko dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracowników, w tym w szczególności:

prace na zewnątrz pomieszczeń w narażeniu na deszcz lub chłód,

prace w pomieszczeniach o bardzo niskiej temperaturze,

spawanie, kucie oraz odlewanie metali,

prace stwarzające ryzyko zapalenia odzieży od płomienia, gorących
odprysków metali lub żużla.

2 Środki ochrony głowy

Prace narażające pracowników na urazy głowy, w tym w szczególności:

prace na konstrukcjach stalowych, masztach, wieżach,

prace na stacjach energetycznych,

prace w kuźniach i odlewniach metali,

prace w sąsiedztwie urządzeń do podnoszenia, dźwigów i przenośników,

prace, przy których włosy pracowników są narażone na wciągnięcie przez
ruchome części maszyn lub urządzeń mechanicznych.

Środki ochrony
kończyn dolnych

Prace  stwarzające  ryzyko  urazów  kończyn  dolnych  (w  tym  oparzenia),  ich
zamoczenia  lub  zanieczyszczenia  substancjami  i  materiałami  toksycznymi,
drażniącymi,  żrącymi,  podatnymi na  gnicie  lub  mogącymi  być  źródłem  infekcji
oraz  wykonywane  w

warunkach niskiej lub

wysokiej temperatury,

a w szczególności:

prace przy wielkich piecach, w stalowniach, walcowniach, stacjach

energetycznych, dużych zbiornikach i rurociągach,

oczyszczanie odlewów lub piaskowanie albo śrutowanie jakichkolwiek

przedmiotów,

prace w kuźniach lub przy odlewaniu stopionych metali,

prace remontowe i renowacyjne,

transport i magazynowanie ciężkich elementów, których upadek na stopę

może spowodować jej zranienie,

prace w narażeniu na zanieczyszczenie stóp substancjami toksycznymi,

żrącymi lub drażniącymi.

Środki ochrony przed
upadkiem z wysokości

Prace wykonywane w warunkach narażających na upadek z wysokości, w tym
w szczególności:

prace na rusztowaniach,

prace w kabinach wysokich dźwigów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Lp.

Rodzaje środków
ochrony indywidualnej

Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony
indywidualnej

Środki ochrony
kończyn górnych

Prace stwarzające ryzyko urazów rąk (związanych również z działaniem wysokiej
temperatury,  wibracji  oraz  substancji  chemicznych),  prace  w  kontakcie  z  wodą,
substancjami  toksycznymi,  żrącymi  lub  drażniącymi,  oraz  prace  w  niskiej
temperaturze, w tym w szczególności:

prace z użyciem przedmiotów lub materiałów ostrych, tnących, kłujących,
parzących lub szczególnie chropowatych albo inne narażające na uszkodzenia
rąk, z wyłączeniem prac przy obsłudze maszyn, przy których istnieje
niebezpieczeństwo wciągnięcia rękawicy,

spawanie lub cięcie metali przy pomocy łuku elektrycznego i wszelkie inne
czynności wymagające użycia lamp łukowych lub też innych źródeł
promieniowania ultrafioletowego.

Środki ochrony twarzy
i oczu

Prace, przy których twarz lub oczy pracowników są narażone na urazy albo
podrażnienia w wyniku działania czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla
zdrowia, w tym w szczególności:

spawanie lub cięcie metali przy pomocy palnika lub łuku elektrycznego,

obserwowanie intensywnych punktów świetlnych lub substancji silnie
rozżarzonych, takich jak roztopiona stal albo szkło,

szlifowanie na sucho, oczyszczanie oraz inne prace powodujące
rozpryskiwanie mogących przedostać się do oczu ostrych cząsteczek,
stopionych metali lub żrących płynów,

prace przy maszynach do obróbki skrawaniem materiału, podczas której
powstają wióry odpryskowe.

Środki ochrony układu
oddechowego

Prace w warunkach ryzyka narażenia na nadmierne zanieczyszczenie powietrza
czynnikami

szkodliwymi

lub

warunkach

niedoboru

tlenu

w powietrzu, w tym w szczególności:

prace w zbiornikach i w gazowych piecach przemysłowych, gdzie może
występować szkodliwy gaz lub niedobór tlenu,

prace w narażeniu na wdychanie szkodliwych pyłów, gazów, par lub dymu.

8 Środki ochrony słuchu

Prace w warunkach, w których poziom hałasu przekracza najwyższe
dopuszczalne natężenie, w tym w szczególności:

prace przy obsłudze pras do metalu,

prace przy użyciu narzędzi pneumatycznych.

Dermatologiczne środki
ochrony indywidualnej

Prace narażające na podrażnienia skóry, w tym w szczególności:

garbowanie skóry,

prace w narażeniu na wdychanie chromianów, dwuchromianów alkalicznych,
kwasu chromowego lub innych substancji żrących lub drażniących,
wpływających na owrzodzenia lub perforację przegrody nosowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki ochrony zbiorowej to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi,

w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami
występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami
technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach.

Środki ochrony zbiorowej możemy podzielić na:

−

środki chroniące przed zbyt wysoką lub niską temperaturą otoczenia w strefie roboczej,

−

środki chroniące przed działaniem zbyt wysokich lub niskich temperatur powierzchni
urządzeń, maszyn, wyrobów i półwyrobów,

−

środki chroniące przed hałasem,

−

środki chroniące przed wilgocią,

−

środki chroniące przed ultradźwiękami,

−

środki chroniące przed infradźwiękami,

−

środki chroniące przed promieniowaniem nadfioletowym,

−

środki chroniące przed promieniowaniem podczerwonym,

−

środki chroniące przed promieniowaniem jonizującym,

−

środki chroniące przed promieniowaniem generatorów kwantowych,

−

środki chroniące przed polem elektromagnetycznym,

−

środki chroniące przed polem elektrostatycznym,

−

środki chroniące przed elektrycznością statyczną,

−

środki chroniące przed porażeniem prądem elektrycznym;

−

środki chroniące przed działaniem czynników chemicznych,

−

środki chroniące przed działaniem czynników biologicznych,

−

środki chroniące przed działaniem płynów,

−

środki zapewniające prawidłowe warunki środowiska powietrznego w pomieszczeniach
przemysłowych i na stanowiskach pracy,

−

środki zapewniające prawidłowe oświetlenie w pomieszczeniach przemysłowych
i na stanowiskach pracy

W celu ochrony człowieka przed skutkami porażenia prądem elektrycznym są stosowane

następujące środki ochrony przeciwporażeniowej:
a) środki nietechniczne takie, jak:

–

popularyzacja sposobów i zasad bezpiecznego użytkowania energii elektrycznej,

–

szkolenie wstępne i okresowe wszystkich pracowników użytkujących urządzenia
elektryczne i obsługujących urządzenia elektryczne,

–

wymagania kwalifikacyjne dla pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,

–

organizacja pracy (instrukcje eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych, pisemne
polecenia wykonywania prac),

–

egzekwowanie przestrzegania reguł bezpieczeństwa,

–

badania okresowe,

–

szkolenie w zakresie udzielania pierwszej pomocy przy porażeniach,

b) środki techniczne takie, jak:

–

ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa),

–

ochrona przed dotykiem pośrednim (ochrona dodatkowa),

–

ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim – realizowana przez zasilanie
napięciem bezpiecznym,

–

sprzęt ochronny (w tym środki ochrony indywidualnej) – dla zastosowań, w których
wyżej wymienione nie mogą być wykorzystane (np. przy naprawie urządzeń
elektroenergetycznych).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ponieważ wszystkie urządzenia elektryczne, których wartości napięć roboczych są

większe  niż  wartości  bezpieczne,  stwarzają  niebezpieczeństwo  porażenia  prądem
elektrycznym,  ochrona  przeciwporażeniowa  powinna  być  stosowana  w  każdej  sieci  czy
instalacji  elektroenergetycznej  i  we  wszystkich  przyłączonych  odbiornikach  energii
elektrycznej. Rodzaj technicznych środków ochrony w poszczególnych urządzeniach  lub  ich
częściach  powinien  być  dostosowany  zwłaszcza  do  wartości  napięcia,  warunków
środowiskowych  oraz  sposobu  użytkowania  i  obsługi.  Istotne  są  też  kwalifikacje  osób
mających  dostęp  do  urządzenia  oraz  rezystancja  ciała  ludzkiego  i  charakter  kontaktu
człowieka  z  potencjałem  ziemi.  W  przypadku  urządzeń  eksploatowanych  przez  osoby
poinstruowane  i  wykwalifikowane,  dopuszcza  się  w  pewnych  warunkach  niestosowanie
niektórych  rozwiązań  ochrony.  Natomiast  w  pozostałych  przypadkach  wymaga  się
stosowania ochrony  przed  dotykiem  bezpośrednim  (ochrony  podstawowej) razem  z  ochroną
przed dotykiem pośrednim (ochroną dodatkową).

Ochrona przed dotykiem bezpośrednim ma za zadanie chronić ludzi i zwierzęta przed

zagrożeniami  wynikającymi  z  dotyku  do  części  czynnych  urządzeń  elektrycznych  (części
znajdujących  się  pod  niebezpiecznym  napięciem  w  czasie  normalnej  pracy  tych  urządzeń).
Zasadę  realizuje  się  poprzez  uniemożliwienie  (utrudnienie)  człowiekowi  dotyku  do  tych
części,  co  zapobiega  z  kolei  przepływowi  prądu  rażeniowego  przez  jego  ciało.
W  urządzeniach  elektrycznych  o  napięciu  do  1kV  wymaga  się  zastosowania  przynajmniej
jednego z następujących środków ochrony:

−

izolowanie części czynnych,

−

stosowanie obudów lub osłon,

−

stosowanie ogrodzeń,

−

stosowanie barier i przeszkód,

−

umieszczenie części czynnych poza zasięgiem ręki,

−

ochrona przed napięciami szczątkowymi.

Ochrona przed dotykiem pośrednim ma na celu ograniczenie skutków porażenia w razie

dotknięcia  do  części  przewodzących  dostępnych,  które  niespodziewanie  znalazły  się  pod
niebezpiecznym  napięciem  (np.  wyniku  uszkodzenia  izolacji).  Działanie  takie  powinno  być
realizowane poprzez uniemożliwienie przepływu prądu przez ciało człowieka lub zwierzęcia,
lub  ograniczenie  wartości  prądu  rażeniowego  lub  czasu  jego  przepływu.  Ochrona  przed
dotykiem  pośrednim  w  urządzeniach  elektrycznych  niskiego  napięcia  może  być  osiągnięta
przez zastosowanie co najmniej jednego z poniżej wymienionych rozwiązań:

−

samoczynnego wyłączania zasilania,

−

urządzeń II klasy ochronności lub o izolacji równoważnej,

−

izolowanie stanowiska,

−

nie uziemionych połączeń wyrównawczych,

−

separacji elektrycznej.

Ochrona przez samoczynne wyłączenie zasilania jest najbardziej rozpowszechnionym

w  Polsce  środkiem  ochrony  w  sieciach  i  instalacjach  elektrycznych  niskiego  napięcia.  Jej
zastosowanie  wiąże  się  z  koniecznością:   doprowadzenia  do  każdej  części  przewodzącej
dostępnej  przewodu  ochronnego  oraz  zastosowania  urządzenia  powodującego  samoczynne
wyłączenie  zasilania.  Ochrona  powinna  być  tak  wykonana,  aby  w  razie  zwarcia  między
częścią  czynną  a  częścią  przewodzącą  dostępną  (np.  przewodzącą  obudową  urządzenia
elektrycznego)  lub  przewodem  ochronnym,  spodziewane  napięcie  dotykowe  o  wartości
większej niż 50 V prądu przemiennego lub 120 V prądu stałego było wyłączane tak szybko,
aby  nie  wystąpiły  niebezpieczne  skutki  patofizjologiczne.  Wymaganie  to  będzie  spełnione

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wówczas, gdy w wyniku zwarcia popłynie prąd o takim natężeniu, że spowoduje samoczynne
zadziałanie  urządzenia  wyłączającego  w  dostatecznie  krótkim  czasie.  Musi  być  zatem
stworzona  odpowiednia  droga  dla  prądu  zwarciowego,  nazywana  pętlą  zwarcia,  złożona
z  przewodów:  fazowych  oraz  ochronnych  –  łączących  wszystkie  dostępne  części
przewodzące urządzeń elektrycznych z punktem neutralnym sieci  lub z ziemią, w zależności
od układu sieciowego. Urządzeniami samoczynnie wyłączającymi prąd zwarcia, mogą być:

−

zabezpieczenia przetężeniowe (reagujące na wzrost wartości prądu w obwodzie), np.

bezpieczniki topikowe albo wyłączniki samoczynne z wyzwalaczami lub przekaźnikami
nadprądowymi,

−

urządzenia ochronne różnicowoprądowe reagujące na pojawienie się prądu upływu

z obwodu.

Ochrona przez zastosowanie izolowania stanowiska ma na celu zapobieżenie możliwości

porażenia  prądem  elektrycznym  w  wyniku równoczesnego  dotknięcia  części  przewodzących
znajdujących  się  pod  różnymi  potencjałami,  np.  co  może  zdarzyć  się  przy  uszkodzeniu
izolacji  podstawowej  części  czynnych.  Działanie  środka  ochrony  polega  na  izolowaniu  od
ziemi stanowiska pracy, na którym może się znaleźć człowiek, bądź takim wyposażeniu tego
stanowiska,  by  nie  było  możliwe  jednoczesne  dotknięcie  dwóch  części  przewodzących
dostępnych  lub  jednej  części  przewodzącej  dostępnej  i  jakiejkolwiek  części  przewodzącej
obcej. Wymaganie to można spełnić przez:

−

pokrycie lub wykonanie podłogi i ścian z materiału izolacyjnego niepodlegającego

działaniu wilgoci oraz oddalenie od siebie części przewodzących dostępnych od części
przewodzących obcych poza strefę zasięgu ręki,

−

umieszczenie odpowiednich barier wykonanych w miarę możliwości z materiałów

izolacyjnych, nieprzyłączonych do ziemi ani do części przewodzących dostępnych,

−

izolowanie części przewodzących obcych.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co rozumiemy pod pojęciem – środki ochrony indywidualnej?
2.  Kiedy powinniśmy stosować środki ochrony indywidualnej?
3.  Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywidualnej?
4.  Jakie znasz rodzaje środków ochrony indywidualnej?
5.  Do czego przeznaczone są środki ochrony zbiorowej?
6.  Jakie znasz rodzaje środków ochrony zbiorowej?
7.  Jakie  środki  ochrony  przeciwporażeniowej  stosowane  są  do  ochrony  człowieka  przed

skutkami porażenia prądem elektrycznym?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyobraź sobie sytuację, że Twoim zadaniem jest montaż anteny telefonii komórkowej.

Antena znajduje się na wysokości 15 m. Jakie środki ochrony indywidualnej powinieneś
dobrać do wykonania tej pracy?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zastanowić się, jakie środki ochrony indywidualnej powinieneś dobrać do wykonania

montażu anteny?

3) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

4) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

5) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij, jakie zadanie spełnia i na czym polega ochrona przeciwporażeniowa przed

dotykiem bezpośrednim.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie),
2)  zastanowić się czym jest ochrona przeciwporażeniowa,
3)  zastanowić  się  na  czym  polega  ochrona  przeciwporażeniowa  przed  dotykiem

bezpośrednim,

4) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

5) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

6) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać środki ochrony indywidualnej do wykonywania prac na

wysokości?



2) dobrać środki ochrony indywidualnej twarzy i oczu?



3) dobrać środki ochrony indywidualnej kończyn górnych?



4) dobrać środki ochrony indywidualnej kończyn dolnych?



5) dobrać środki ochrony głowy?



6) stosować środki ochrony przeciwporażeniowej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zasady postępowania w razie wypadku, awarii urządzenia

oraz zagrożenia pożarem lub wybuchem

4.5.1. Materiał nauczania

Pożarem nazywamy każdy przypadek niekontrolowanego procesu spalania materiałów

palnych. Wszędzie tam, gdzie w sposób niekontrolowany przekształca się energia
mechaniczna lub elektryczna w cieplną lub jest niekontrolowany płomień, żar lub iskry,
występuje niebezpieczeństwo pożaru

Tabela 6. Grupy pożarów

Zagrożenie pożarowe występuje wszędzie tam, gdzie:

−  jest duże nagromadzenie materiałów łatwopalnych,
−  stosowany jest ogień otwarty lub wysoka temperatura do celów technologicznych,
−  stosowane są materiały łatwopalne do celów technologicznych,
−  występuje proces samonagrzewania się materiałów,
−  używane są narzędzia iskrzące,
−  istnieją możliwości wyładowania elektryczności statycznej,
−  wydziela się energia cieplna w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń,
−  nie  zachowane  są  odległości  materiałów  i  wyposażenia  od  elementów  oświetlenia

(żarówek) i ogrzewania (piece, grzejniki itp.),

−  występują reakcje egzotermiczne,
−  nieprawidłowo są eksploatowane urządzenia elektryczne i instalacje,
−  pozostawione są bez nadzoru odpady łatwopalne,
−  oraz w innych przypadkach braku właściwej ostrożności w postępowaniu z ogniem.

Najczęściej spotykanymi przyczynami pożarów jest ludzka nieostrożność, nierzadko

granicząca  z  bezmyślnością.  Objawia  się  ona  drastycznym  lekceważeniem  podstawowych
zasad  bezpieczeństwa  oraz  świadomym  łamaniem  przepisów  przeciwpożarowych.
Szczególnie  powszechne  jest  nieprzestrzeganie  zakazu  palenia  tytoniu  w  miejscach
niedozwolonych, niewłaściwe zabezpieczenie prac określanych jako niebezpieczne pożarowo
oraz lekceważenie zagrożeń związanych z używaniem cieczy palnych. Drugą pod względem
częstotliwości  przyczyną  występowania  pożarów  są  wady  i  nieprawidłowa  eksploatacja
urządzeń  elektrycznych,  objawiająca  się  nadmiernym  obciążaniem  obwodów  zasilających,
eksploatowaniem  urządzeń  niesprawnych  technicznie,  zwłaszcza  z  uszkodzonymi  kablami
i  wtykami  zasilającymi  oraz  używanie  elektrycznych,  przenośnych  urządzeń  grzewczych
w  sposób  niezgodny  z  przeznaczeniem  i  określonymi  przez  producenta  zasadami
użytkowania. Najczęstsze przyczyny pożarów od urządzeń elektrycznych to:
−  zły stan zestyków lub niewłaściwy dobór aparatów łączeniowych,

Grupa pożaru

Rodzaj palącego się materiału i sposób jego spalania

Pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których obok innych zjawisk
powstaje zjawisko żarzenia. Na przykład: drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne,
tkaniny, słoma

Pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła wytwarzającego
się przy pożarze. Na przykład: benzyna, alkohole, aceton, eter, oleje, lakiery, tłuszcze,
parafina, stearyna, pak, smoła, naftalen

Pożary gazów. Na przykład: metan, acetylen, propan, wodór, gaz miejski

Pożary metali. Na przykład: magnez, sód, uran

Pożary instalacji i urządzeń elektrycznych, pojazdów samochodowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−  zły stan lub niewłaściwy dobór zabezpieczeń przetężeniowych (nadprądowych),
−  zły stan izolacji lub niewłaściwy rodzaj izolacji elektrycznej,
−  nadmierne nagrzewanie się urządzeń elektrycznych podczas ich pracy,
−  błędne połączenia lub zwarcia w instalacjach (np. pomiędzy przewodami N i PE),
−  występowanie łuku elektrycznego,
−  brak ostrożności przy pracach spawalniczych,
−  niewłaściwe użytkowanie urządzeń grzejnych,
−  występowanie wewnętrznych zwarć w aparatach i urządzeniach zawierających palny olej

mineralny,

− występowanie przepięć pochodzenia atmosferycznego i łączeniowego.

Ochrona przeciwpożarowa polega głównie na zapobieganiu pożarom i ich

rozprzestrzenianiu się, zapewnieniu sił i środków do ich zwalczania oraz prowadzeniu działań
ratowniczych.  Zapobieganie  pożarom  to  ogół  przedsięwzięć,  czynności  i  zabiegów
profilaktycznych  mających  na  celu  ochronę życia,  zdrowia  i  mienia  przed  pożarem.  Metody
i  szczegółowe  sposoby  ochrony  przeciwpożarowej  ustalają  przepisy  ustawy  o  ochronie
przeciwpożarowej, przepisy rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych w sprawie ochrony
przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, przepisy techniczno-
budowlane  oraz  określone  w  polskich  normach  (PN)  warunki  techniczne  środków
zabezpieczenia  przeciwpożarowego,  a  także  instrukcje  bezpieczeństwa  pożarowego,
opracowywane  indywidualnie  na  potrzeby  konkretnego  obiektu,  zakładu  produkcyjnego,
magazynowego,  w  którym  są  szczegółowo  określone  obowiązujące  zasady  ochrony
przeciwpożarowej.

Dla ochrony zdrowia i życia szczególne znaczenie ma zabezpieczenie przeciwpożarowe

budynków. W obiektach oraz na terenach przyległych do nich  jest zabronione wykonywanie
czynności,  które  mogą  spowodować  pożar,  jego  rozprzestrzenianie  się,  utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:
a)  używanie  otwartego  ognia,  palenie  tytoniu  i  stosowanie  innych  czynników  mogących

zainicjować zapłon występujących materiałów:
–

strefie

zagrożenia

wybuchem,

wyjątkiem

wypadków

określonych

w odrębnych przepisach,

–

w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo,

–

w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez
właściciela lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami,

b) garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych

do tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe
zasilania akumulatorowego pojazdu,

c) rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości

mniejszej  niż  5  m  od  obiektu,  przyległego  do  niego  składowiska  lub  placu  składowego
z materiałami  palnymi,  przy  czym  jest  dopuszczalne  wykonywanie  tych  czynności  na
dachach o konstrukcji  i pokryciu  niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych,
jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze,

d) wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu

umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych,

e) przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od:

–

urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do
temperatury przekraczającej 100°C,

–

linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz
przewodów odprowadzających,

–

instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

f) użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu

palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez
producenta,

g) stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów

trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od
żarówki,

h) instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak:

wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli
ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem,

i) składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji,
j) ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających

ewakuację,

k) zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie,
l) uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:

–

urządzeń  przeciwpożarowych,  takich  jak  stałe  i  półstałe  urządzenia  gaśnicze
i  zabezpieczające,  urządzenia  odciążające,  instalacje  sygnalizacyjno-alarmowe,
hydranty,  zawory  hydrantowe,  suche  piony,  przeciwpożarowe  zbiorniki  wodne,
klapy przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,

–

urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz
innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu

–

wyjść ewakuacyjnych,

–

wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów
gazu.

Zapobieganie pożarom od urządzeń elektrycznych polega na eliminacji i ograniczeniu

zagrożenia pożarowego w sposób następujący:

−

wszędzie tam, gdzie jest to wskazane, stosuje się wyłączniki różnicowoprądowe
o znamionowym prądzie wyzwalającym do 500 mA, dobrze spełniające zadanie środka
ochrony przeciwpożarowej,

−

wykonuje się instalację i urządzenia tak, aby nie podtrzymywały i nie rozprzestrzeniały
pożaru,

niezależnie

tego,

czy

powstał

nich

samych,

czy

w ich pobliżu,

−

elementy instalacji i urządzeń elektrycznych stykające się z materiałami palnymi
odpowiednio się dobiera lub umieszcza się w bezpiecznej odległości albo z użyciem
niepalnych podkładek,

−

instaluje  się  przewody  i  kable  z  izolacją  wykonaną  z  materiałów  niepalnych  i  nie
wydzielających  chloru  ani  chlorowodoru  w  przypadku  ich  przegrzania;  chlorowodór
z wodą  tworzy  kwas  solny,  szkodliwy  dla  człowieka  oraz  powodujący  bardzo  duże
szkody wynikające z korozji obiektów budowlanych i urządzeń,

−

przy długich wiązkach przewodów i kabli zapewnia się ich zwiększoną odporność na
działanie ognia, przez zastosowanie odpowiedniej izolacji lub pomalowanie specjalną
farbą bądź przez natryskiwanie spienionego tworzywa,

−

wykonuje się ognioodporne przejścia przewodów przez przeciwpożarowe ściany
i stropy,

−

w obiektach, w których łatwo jest wzniecić pożar (np. w lakierniach, stolarniach, itp.),
stosowane są tylko niezbędne urządzenia elektryczne i w odpowiednich osłonach,

−

w obiektach, w których pożar zagraża życiu wielu osób lub mieniu o dużej wartości
(np. hotele i inne budynki użyteczności publicznej, kopalnie, itp.), instalacje i urządzenia
elektryczne wykonuje się z materiałów, które podczas pożaru wydzielają jak najmniej
dymu i toksycznych gazów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

obiekty budowlane wyposaża się w instalacje piorunochronne,

−

instaluje się ochronniki przeciwprzepięciowe w instalacjach elektrycznych obiektów,

−

opraw lamp w „ciągach świetlnych” nie wykonuje się z materiałów łatwo palnych.

Właściwe obchodzenie się z materiałami niebezpiecznymi pożarowo jest jednym

z podstawowych  warunków  bezpieczeństwa  pożarowego  w  każdym  obiekcie.  Pracownicy
powinni też wiedzieć, w jakie urządzenia przeciwpożarowe wyposażony jest obiekt, w którym
są  zatrudnieni,  i  umieć  je  uruchomić  w  razie  konieczności.  W  obiektach  i  pomieszczeniach
pracy  powinny  znajdować  się  instrukcje  bezpieczeństwa  pożarowego  oraz  instrukcja
postępowania na wypadek pożaru.

W przypadku zauważenia pożaru należy niezwłocznie zaalarmować osoby przebywające

w strefie  zagrożenia  oraz  wezwać  straż pożarną.  Telefoniczne alarmowanie  należy  wykonać
w  następujący  sposób:  po  wybraniu  numeru  alarmowego  straży  pożarnej  998  lub  112
i zgłoszeniu się dyżurnego spokojnie i wyraźnie podaje się:

−

swoje imię i nazwisko, numer telefonu, z którego nadawana jest informacja
o zdarzeniu,

−

adres i nazwę obiektu,

−

co się pali, na którym piętrze,

−

czy jest zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego.
Po podaniu informacji nie odkładać słuchawki do chwili potwierdzenia przyjęcia

zgłoszenia.  Po  zgłoszeniu  zdarzenia  należy  przystąpić  niezwłocznie  do  likwidacji  pożaru  za
pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego i nieść pomoc osobom zagrożonym, a w przypadku
koniecznym  przystąpić  do  ewakuacji  ludzi  i  mienia.  Należy  czynności  te  wykonać  w  taki
sposób aby  nie doszło do powstania paniki jaka może ogarnąć  ludzi  będących w zagrożeniu,
które  wywołuje  u  ludzi  ogień  i  dym.  Panika  może  być  przyczyną  niepotrzebnych
i tragicznych w skutkach wypadków w trakcie prowadzenia działań ratowniczo gaśniczych.

Środki gaśnicze stosuje się zależnie od rodzaju pożaru tzn., że nie każdy środek jest

przydatny  do  gaszenia  każdego  pożaru  (tabela  7).  Stosując  nieodpowiedni  środek,  zamiast
ugasić  ogień,  można  go  podsycić,  spowodować  większe  straty,  odnieść  ciężkie  obrażenia.
Podręcznym  sprzętem  gaśniczym  są  gaśnice  i  agregaty  –  pianowe,  halonowe,  śniegowe
i proszkowe  oraz  koce  gaśnicze,  piasek  i  woda. Gaśnicą  jest  urządzenie,  w  którym  ciśnienie
wewnętrzne umożliwia wyrzucenie środka gaśniczego i  jego skierowanie na ognisko pożaru.
Mają  one  na  swojej  obudowie  wyraźne  i  duże  oznaczenia  literowe  świadczące  o  tym,  do
gaszenia jakiego rodzaju pożaru są przeznaczone:
A –  ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko żarzenia

(drewno, papier itp.),

B – ciecze palne i substancje stałe topniejące wskutek ciepła (benzyna, rozpuszczalniki,

smoła, topiące się tworzywa sztuczne),

C –  gazy palne (gaz miejski i ziemny, acetylen, propan–butan),
D –  metale lekkie np. aluminium, magnez, sód,
E –  pożary z grup ABC występujące w obrębie urządzeń pod napięciem.

Powszechnie stosowane są gaśnice wodne, halonowe, pianowe, proszkowe i śniegowe.

W pomieszczeniach zamkniętych można stosować gaśnice halonowe przy korzystaniu
z masek gazowych. Gaśnicami obecnie najpowszechniej stosowanymi są gaśnice proszkowe.
Oznakowanie gaśnicy proszkowej składa się z szeregu symboli, na przykład GP–6z ABC
oznacza, że jest to gaśnica proszkowa (GP), wyposażona w nabój gazowy (wyrzutnik), którą
można gasić pożary typu A, B i C.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kolejnym środkiem gaśniczych jest woda oraz wodne roztwory środków zwilżających.

Te  ostatnie  charakteryzują  się  większymi  zdolnościami  penetracyjnymi  materiałów
o szczególnie  rozwiniętej  powierzchni,  na  przykład  słomy,  siana,  pyłu  drzewnego  lub
węglowego.  Woda  jest  całkowicie  niepalna,  pobiera  z  palącego  się  ciała  ogromne  ilości
ciepła,  oziębiając  palące  się  ciało  do  temperatury  uniemożliwiającej  dalsze  palenie  się.
W zetknięciu  się  z ogniem  zamienia  się  w  parę  wodną,  która  wypiera  z  ogniska  pożaru
powietrze  (tlen),  hamując  proces  palenia  się.   Wodą  nie  można  gasić  płynów  łatwo  palnych
lżejszych  od  wody,  ponieważ  opada  ona  na  dno,  powodując  przelanie  lub  rozbryzgi  palącej
się  substancji.  Wodą  nie  wolno  gasić  instalacji  elektrycznych  pod  napięciem.  Również
niekorzystne jest oziębianie wodą nagrzanych maszyn lub żelaznych konstrukcji, które mogą
ulec deformacji, powodując m.in. zawalenie się stropów.

Tabela 7. Grupy pożarów oraz środki gaśnicze

Grupa pożarów

Rodzaj płonącego materiału

Środki gaśnicze

Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu
których występuje zjawisko żarzenia (drewno, papier,
tworzywa sztuczne, itp.)

woda, piana, dwutlenek węgla,
proszki gaśnicze,

Ciecze palne i substancje stałe topiące się wskutek
wytworzonego przy pożarze ciepła (benzyna, nafta,
parafina, pak, naftalen, itp.)

piana, dwutlenek węgla,
halony, proszki gaśnicze,

Gazy (metan, aceton, propan, butan, itd.)

proszki gaśnicze, halony,

Metale (magnez, sód, uran, itd.)

specjalne proszki gaśnicze,

Pożary grupy A – D występujące w obrębie urządzeń
elektrycznych pod napięciem

dwutlenek węgla, halony,
proszki gaśnicze

Łatwo dostępnym środkiem gaśniczym jest piasek, którego właściwości polegają na

odcinaniu  dostępu  powietrza  od  ogniska  pożaru,  zmniejszeniu  promieniowania  ciepła  oraz
zapobieganiu  rozpryskom.  Nadaje  się  on  głównie  do  gaszenia  niewielkich  zarzewi  ognia
i małych  bomb  zapalających.  Nie  należy  go  stosować  do  gaszenia  płynów  łatwo  palnych
w zbiornikach,  maszyn,  aparatury  precyzyjnej.  Powszechnie  stosowanym  środkiem
gaśniczym  jest  piana  gaśnicza.  Właściwości  gaśnicze  polegają  na  działaniu  tłumiącym
i  izolującym  palące  się  ciało  od  powietrza  oraz  działaniu  chłodzącym,  ponieważ  piana
zawiera  dość  duży  procent  wody.  Bardzo  skutecznym  środkiem  gaśniczym  jest  dwutlenek
węgla.  Właściwości  gaśnicze  tego  środka  polegają  na  oziębianiu  palącego  się  ciała
i  odizolowaniu  go  od  powietrza.  Dwutlenek  węgla  nadaje  się  do  gaszenia  wielu  rodzajów
pożaru, szczególnie cieczy palnych (farb, lakierów, rozpuszczalników) i gazów, ponieważ nie
zwilża  gaszonych  materiałów.  Dwutlenek  węgla  nie  przewodzi  prądu  elektrycznego,  może
więc być użyty do gaszenia instalacji elektrycznych pod napięciem.

O rozmieszczeniu sprzętu pożarowego w budynku informują znaki ochrony

przeciwpożarowej, których przykłady podano w tabeli 8.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 8. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej [11]

Hydrant wewnętrzny

Gaśnica

Kierunek do miejsca rozmieszczenia
sprzętu pożarowego lub urządzenia
ostrzegawczego

Zestaw sprzętu pożarowego

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną

powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

−

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub
poleceń przełożonych,

−

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez polecenia,

−

w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedziba
pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Celem postępowania ratowniczego w zakładzie pracy jest udzielenie pomocy

i zapewnienie  opieki  poszkodowanemu  do  czasu  przybycia  wykwalifikowanych  ratowników
medycznych  lub  lekarza  oraz  zawiadomienie  przełożonego  oraz  pracownika  służby
bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.  Poważny  stan  poszkodowanego  oznacza  konieczność  jak
najszybszego wezwania służb medycznych (tel. 999 oraz 112 dla telefonu komórkowego) lub
powiadomienia  o  zaistniałym  wypadku,  bezpośrednio  po  zdarzeniu,  odpowiednich  osób.
Z  punktu  widzenia  zasad  udzielania  pierwszej  pomocy,  należy  wzywać  pomoc  tak,  aby
poszkodowany  nie  pozostał  bez  opieki.  Jeśli  ratownik  jest  sam  z  poszkodowanym,  musi
głośno  wołać  o  pomoc,  zwracając  jednocześnie  uwagę  na  stan  poszkodowanego.  Istotne  jest
też, aby meldunek o zaistniałym wypadku zawierał zwięzłą i dokładną informację na temat:

−

miejsca zdarzenia,

−

rodzaju uszkodzeń,

−

przebiegu wydarzeń,

−

liczby poszkodowanych,

−

zakresu udzielonej pierwszej pomocy,

−

wzywającego pomoc.
O tym, że wypadek miał miejsce, poszkodowany – jeżeli stan zdrowia na to pozwala –

powinien niezwłocznie poinformować swojego przełożonego. Obowiązek ten nie dotyczy
tylko poszkodowanego, każdy pracownik jest zobowiązany zawiadomić przełożonego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo o zagrożeniu zdrowia lub życia ludzkiego.
Szczegółowe sposoby organizacji pierwszej pomocy zostały opisanej w kolejnym rozdziale
poradnika.

Awaria technologiczna jest to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja

powstała  w  trakcie  procesu  przemysłowego,  magazynowania  lub  transportu,  w  których
występuje  jedna  lub więcej  niebezpiecznych substancji, prowadzących do natychmiastowego
powstania  zagrożenia  życia  lub  zdrowia  ludzi  lub  środowiska  lub  powstania  takiego
zagrożenia  z  opóźnieniem.  Każdy,  kto  zauważy  wystąpienie  awarii,  jest  obowiązany
niezwłocznie  zawiadomić  o  tym  osoby  znajdujące  się  w  strefie  zagrożenia  oraz  jednostkę
organizacyjną Państwowej Straży Pożarnej albo Policji albo wójta, burmistrza lub prezydenta
miasta. Podmioty te mogą wprowadzić obowiązek świadczeń osobistych i rzeczowych w celu
prowadzenia  akcji  na  rzecz  ochrony  życia  i  zdrowia  ludzi  oraz  środowiska  przed  skutkami
awarii.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co rozumiemy pod pojęciem pożar?
2.  Gdzie występuje zagrożenie pożarowe?
3.  Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów od urządzeń elektrycznych?
4.  Jakie znasz grupy pożarów?
5.  Na czym polega ochrona przeciwpożarowa?
6.  Kogo i w jaki sposób zawiadomisz o wypadku przy pracy?
7.  Co powinieneś zrobić, gdy zauważysz pożar?
8.  Jakie są rodzaje gaśnic i do czego mogą służyć?
9.  Jakie czynności należy podjąć w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W czasie wykonywania ćwiczeń laboratoryjnych w pracowni komputerowej zauważyłeś

ogień wydobywający się z elektrycznej tablicy rozdzielczej. Jak się zachowasz w takiej
sytuacji?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapisać na arkuszu papieru czynności, jakie po kolei powinieneś wykonać,
2)  dobrać sprzęt i środki gaśnicze,
3)  wyniki pracy zaprezentować na forum grupy i porównać z opracowaniami kolegów,
4)  uzasadnić swój wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zauważyłeś pożar w swoim miejscu pracy. Odpowiedz na pytanie: jakie czynności

powinieneś podjąć po zauważeniu pożaru?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w grupie,
2)  wskazać, jakie działania powinny być podjęte po zauważeniu pożaru,
3)  wyniki pracy grupy zapisać na dużym arkuszu papieru,
4)  w warunkach symulacyjnych powiadomić straż pożarną,
5)  zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

duże arkusze papieru,

–

mazaki,

–

tablica flip chart.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać przyczyny pożarów?



2) wymienić ogólne zasady ochrony przeciwpożarowej?



3) dobrać środki gaśnicze w zależności od rodzaju pożaru?



4) powiadomić straż pożarną zgodnie z procedurą?



5) powiadomić pogotowie ratunkowe zgodnie z procedurą?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy

4.6.1. Materiał nauczania

Pierwsza pomoc to zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby

znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia, wykonywanych bez użycia
wyrobów medycznych oraz produktów leczniczych przez osoby nie posiadające uprawnień do
podejmowania medycznych działań ratowniczych. Znajomość postępowania w sytuacjach
zagrożenia życia i zdrowia i udzielenie w przypadku potrzeby pierwszej pomocy pozwala na
zwiększenie szans osoby poszkodowanej na przeżycie lub uniknięcie kalectwa.

Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani lub doszło do nagłego zachorowania, należy

podjąć czynności związane z oceną stanu poszkodowanych. Na czynności te składają się
oceny:

−

przytomności (świadomości),

−

drożności dróg oddechowych,

−

obecności lub braku oddychania,

−

akcji serca i wydolności krążenia,

−

obrażeń ciała poszkodowanego.
Jeśli poszkodowany nie reaguje na głos i bardzo delikatne potrząsanie lub pociąganie

płatka ucha, należy uznać, że jest nieprzytomny. Gdy reaguje na głos, należy wydawać mu
proste polecenia, np. nakłonić, by spróbował ścisnąć rękę lub zmrużył oczy. W czasie
udzielania pomocy należy tak postępować, aby drogi oddechowe były drożne, a więc:

−

rozpiąć uciskające ubranie,

−

sprawdzić jamę ustną i usunąć z niej ciała obce (cukierki, gumę do żucia resztki
pokarmu, wybite zęby, nieprzymocowaną protezę zębową),

−

odgiąć głowę,

−

podciągnąć żuchwę.

Oceniając drożność dróg oddechowych, należy przez 10 sekund obserwować oznaki

oddychania, wsłuchiwać się w nie i starać się je wyczuć oraz:

−

obserwować ruchy klatki piersiowej,

−

nasłuchiwać przy ustach odgłosów wydawanych przy oddychaniu,

−

starać się wyczuć wydychane powietrze własnym policzkiem.

Tętno, zarówno u osoby przytomnej, jak i nieprzytomnej, jest najlepiej wyczuwalne na

tętnicy  szyjnej,  gdyż  jest  ona  większa  od  tętnicy  promieniowej  na  wysokości  nadgarstka.
Oceny  akcji  serca  i  krążenia  dokonuje  się  przez  bezpośrednie  osłuchanie  uchem  okolicy
sercowej  na  klatce  piersiowej  oraz  ocenę  tętna  na  tętnicy  szyjnej  lub,  w  uzasadnionych
przypadkach,  gdy  jest  to  jedyne  miejsce  dostępne,  na  tętnicy  promieniowej.  Kolejnym
elementem  oceny  jest  zbadanie  całego  ciała  poszkodowanego  (od  czubka  głowy  do  małego
palca  u  nogi),  głównie  w poszukiwaniu  takich  urazów,  jak  rany,  złamania  i  zwichnięcia.
Poszkodowany  przytomny  jest  w  stanie  powiedzieć,  co  go  boli.  Wówczas  zadanie  jest
ułatwione i ocena szczegółowa trwa krótko. Ocena stanu poszkodowanego nie powinna trwać
długo,  optymalnie  około  1 minuty.  Ma  ona  na  celu  wykrycie  podstawowych  przyczyn
ewentualnego  zagrożenia  życia  i daje  możliwość  dokonania  selekcji  poszkodowanych  na
osoby  wymagające  pomocy  natychmiast  oraz  te,  którym  pomoc  może  być  udzielona  nieco
później. Ocenę  można  przerwać  tylko w celu zapewnienia drożności dróg oddechowych  lub
podjęcia czynności ratujących życie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kolejnym

krokiem

jest

podjęcie

podstawowych

czynności

związanych

z podtrzymywaniem  życia  (resuscytacja). Podstawowe  czynności  resuscytacyjne  polegają  na
utrzymaniu  drożności  dróg  oddechowych  oraz  wspomaganiu  oddychania  i  krążenia  bez
użycia  specjalistycznego  sprzętu.  Połączenie  wentylacji  własnym  powietrzem  wydechowym
(sztuczne  oddychanie)  i  uciskania  klatki  piersiowej  (pośredni  masaż  serca)  to  tak  zwana
resuscytacja krążeniowo-oddechowa.

Podstawowe czynności resuscytacyjne:

1. Ocena sytuacji

−

ocena zagrożeń dla ratowanego i ratownika,

−

ocena stanu osoby ratowanej.

2. Wentylacja płuc (sztuczne oddychanie)

−

rozluźnij odzież wokół szyi ratowanego,

−

odchyl jego głowę do tyłu,

−

obserwuj ruchy klatki piersiowej,

−

jeżeli poszkodowany oddycha, ale jest nieprzytomny, ułóż go w pozycji bocznej

ustalonej,

−

jeżeli poszkodowany nie oddycha – wezwij telefonicznie fachowa pomoc lub poproś,

aby zrobił to ktoś trzeci,

−

usuń widoczne przedmioty z jamy ustnej,

−

załóż maseczkę do sztucznego oddychania lub ułóż na ustach poszkodowanego

płócienną chusteczkę,

−

palcami dłoni ułożonej na czole zaciśnij nozdrza,

−

nabierz powietrza, szczelnie ułóż wargi wokół ust ratowanego, wdmuchnij powoli

własne powietrze wydechowe aż do wyraźnego uniesienia się klatki piersiowej
poszkodowanego,

−

unieś głowę poszkodowanego i obserwuj, czy klatka piersiowa opada,

−

przed każdym kolejnym wdmuchnięciem wykonaj głęboki wdech,

−

po dwóch sztucznych oddechach sprawdź tętno,

−

gdy krążenie jest zachowane, kontynuuj sztuczne oddychanie, kontrolując tętno co

10 oddechów lub co 1 minutę.

3. Przywrócenie krążenia krwi (masaż serca)

−

ułóż poszkodowanego na twardym podłożu,

−

oznacz miejsce ucisku (u osoby dorosłej – 3 palce nad wyrostkiem mieczykowatym

mostka, u niemowlęcia – 1 palec poniżej linii łączącej oba sutki, u noworodka – linia
łącząca brodawki piersi na mostku),

−

ułóż dłonie jedna na drugiej w miejscu ucisku,

−

rozpocznij uciskanie (u osoby dorosłej siła ucisku 4,5 – 5,5 cm w głąb klatki

piersiowej, u dzieci 2,5 – 3,8 cm, u noworodka 1,5 – 2 cm),

−

uciskaj klatkę piersiową z częstotliwością 80 – 100 razy na minutę (noworodki

i niemowlęta 100 – 120),

−

po każdych 15 uciśnięciach wykonaj dwa sztuczne oddechy – stosunek liczby uciśnięć
i oddechów ma wynosić 15:2 – 15 uciśnięć, 2 oddechy (u niemowląt i małych dzieci
5:1).

Krwotok jest to wylanie się krwi z naczynia krwionośnego lub serca wskutek urazowego

lub chorobowego uszkodzenia ich ściany. W przypadku uszkodzenia ciągłości skóry, czyli
ran, opanowanie go jest związane z zaopatrzeniem zranionego miejsca.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przyczyny krwotoków:

−

rany cięte spowodowane ostrymi przedmiotami lub narzędziami tnącymi,

−

złamania miednicy,

−

uszkodzenia narządów miąższowych (wątroba, śledziona, nerki).
Krwotok zewnętrzny:

−

krwawienie tętnicze – krew o barwie jasnoczerwonej, wypływa z rany falami,

−

krwawienie żylne – krew o barwie ciemnowiśniowej wypływa jednostajnym
strumieniem,

−

krwawienie z naczyń włosowatych – krew sączy się powoli, a krwawienie nie jest groźne
i łatwo je opanować.
Postępowanie w przypadku krwotoku zewnętrznego:

−

krwawiącego trzeba koniecznie położyć,

−

krwawiącą kończynę unieść nad poziom serca,

−

jeżeli występuje silne krwawienie można ranę wytamponować jałową gazą, następnie
zamknąć opatrunkiem przylepcowym, po czym nałożyć opatrunek uciskowy.
W przypadku krwotoku wewnętrznego – przy barku doświadczenia ocena krwotoku

z jam ciała jest właściwie nie możliwa. Trzeba jak najszybciej wezwać lekarza (karetkę
pogotowia).

Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie jej ciągłości po urazie

przekraczającym granicę elastyczności tkanki kostnej. Odłamki złamanej kości mogą ulec
przemieszczeniu. Jeśli dochodzi do przerwania ciągłości skóry nad złamaniem, a w ranie
widoczne są odłamki kości, mamy do czynienia ze złamaniem otwartym. Objawy złamania:

−

ból zaraz po złamaniu (nasila się przy próbach ruchu lub ucisku),

−

utrata lub ograniczenie czynności kończyny lub jej części,

−

zniekształcenie, obrzęk oraz ruchy patologiczne,

−

przymusowe ułożenie kończyny.
Postępowanie w przypadku złamania:

1.  Wezwać pogotowie, jeżeli jest to możliwe i konieczne.
2.  Poszkodowanego pozostawić w miejscu wypadku do czasu unieruchomienia złamania.
3.  W razie złamania otwartego ranę przykryć jałowym opatrunkiem.
4.  Unieruchamianie  prowizoryczne  zawsze  wykonywać  u  chorego  w  pozycji  leżącej.  Przy

złamaniu kończyny górnej unieruchamiać należy w pozycji siedzącej.

5. Unieruchamiać zawsze przy złamanej kości sąsiadujące stawy.
6. Ograniczać narastanie obrzęku w miejscu złamania poprzez stosowanie worka

z lodem i układanie kończyny nieco wyżej nad poziom serca.

7. Obserwować stan ogólny poszkodowanego jak również złamaną kończynę (ból,

zasinienie, temperatura, ruchy palców itp.).

8. Pomóc wstać poszkodowanemu, gdyż najczęściej leży bezwładnie.
9. Poszkodowanego przewieźć do szpitala.

Oparzenie – to uszkodzenie tkanek wywołane działaniem wysokiej temperatury, żrących

środków chemicznych i oparzeniem energią elektryczną lub promieniowaniem jonizującym.
Oparzenie może wywołać zmiany miejscowe lub wpływać na czynności całego organizmu
jest to tak zwana choroba oparzeniowa. O ciężkości oparzenia decyduje jego rozległość (jaki
procent powierzchni ciała uległ poparzeniu). Oparzenia dzielą się na:

−

I stopnia – na skórze piekący rumień,

−

II stopnia – pęcherze wypełnione płynem surowiczym, tkanki otaczające oparzoną
powierzchnie są obrzęknięte,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

III stopnia – martwica tkanek aż do zwęglenia włącznie.
Postępowanie w przypadku oparzeń:

–

usunąć poszkodowanego z zasięgu ognia lub innego czynnika parzącego,

–

przy zapaleniu odzieży nakryć poszkodowanego kocem, położyć i turlać wyduszając
w ten sposób tlen spod okrycia,

–

nie zdejmować koca, ani odzieży, zapewnić spokój, ewentualnie podać tabletkę
przeciwbólową,

–

miejsce oparzone schładzać strumieniem zimnej wody lub za pomocą worka
z lodem przez około 20 minut (ochładzanie jest celowe nawet po kilu godzinach od
oparzenia),

–

ranę oparzeniową zabezpieczyć jałową gazą (oparzeń twarzy nie nakrywać),

–

wezwać pogotowie (każdego oparzonego powinien obejrzeć lekarz, poza drobnymi
oparzeniami domowymi).

Porażenie prądem elektrycznym jest bardzo niebezpieczne. Kontakt ze źródłem prądu

elektrycznego  może  spowodować  oparzenie  skóry,  utratę  przytomności,  zatrzymanie  pracy
serca, a nawet śmierć. Zazwyczaj krótkotrwała ekspozycja na prąd elektryczny o napięciu do
1 kV  nie  jest niebezpieczna dla życia, przedłużająca się  ekspozycja może stać się przyczyną
zgonu.  Bardzo  istotne  w  przypadku  porażenia  prądem  elektrycznym  jest  natychmiastowe
uwolnienie  porażonego  spod  jego  działania.  Pamiętać  przy  tym  należy,  że  osoba  porażona
prądem jest dla ratownika równie niebezpieczna jak samo źródło prądu.  Objawy miejscowe:
oparzenie,  martwica,  zwęglenie.  Objawy  ogólne:  przyspieszenie  tętna,  obniżenie  ciśnienia
krwi, zaburzenia w oddychaniu, drgawki, wstrząs, śmierć kliniczna.

Postępowanie w miejscu wypadku porażenia prądem elektrycznym:

–

wyłączenie prądu (bezzwłoczne odłączenie poszkodowanego od źródła prądu),

–

gdy wyłączenie prądu nie jest możliwe odciągnąć porażonego od urządzenia pod

napięciem odpowiednimi narzędziami lub dostępnymi przedmiotami z suchego drewna
albo z tworzywa sztucznego,

–

sprawdzenie stanu przytomności poszkodowanego,

–

sprawdzenie podstawowych parametrów życiowych: tętna, oddechu,

–

ułożenie poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej, a przy braku oddechu i tętna

rozpoczęcie czynności resuscytacyjnych,

–

schładzanie miejsca oparzenia zimną wodą, zabezpieczenie jałową gazą lub innym

czystym materiałem,

–

okrycie ciała poszkodowanego,

–

wezwanie pogotowia.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jakim celu i w jakich przypadkach udzielana powinna być pierwsza pomoc?
2.  W jaki sposób można zdiagnozować ogólny stan poszkodowanego?
3.  W którym miejscu na ciele poszkodowanego najlepiej wyczuć tętno?
4.  W jaki sposób wykonuje się wentylację płuc (sztuczne oddychanie)?
5.  W jaki sposób wykonuje się przywracanie krążenia krwi (masaż serca)?
6.  W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która została porażona prądem?
7.  W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która złamała górną kończynę?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj na fantomie wentylację płuc (sztuczne oddychanie).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z treścią zadania (tekst przewodni do wykonania ćwiczenia),
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przyjąć rolę ratownika lub obserwatora,
4)  jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
6)  ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a  jakie zostały

popełnione błędy,

7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,

−

fantom,

−

materac,

−

maseczka do sztucznego oddychania,

−

płócienna chusteczka.

Ćwiczenie 2

W sytuacji symulowanej udziel pierwszej pomocy koledze, który został porażony prądem

elektrycznym, jest nieprzytomny, stwierdzasz brak podstawowych czynności życiowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z treścią zadania (tekst przewodni do wykonania ćwiczenia),
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przyjąć rolę ratownika, poszkodowanego lub obserwatora,
4)  jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
6)  ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a  jakie zostały

popełnione błędy,

7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,

−

materac,

−

fantom,

−

maseczka do sztucznego oddychania,

−

standardowo wyposażona apteczka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wykonać czynności związane z oceną stanu poszkodowanych?



2) wykonać wentylację płuc (sztuczne oddychanie)?



3) wykonać przywracanie krążenia krwi (masaż serca)?



4) udzielić pomocy w przypadku porażenia prądem?



5) udzielić pomocy w przypadku złamania kończyny?



6) udzielić pomocy w przypadku poparzeń?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

4.7.1. Materiał nauczania

Ochrona Środowiska jest dziedziną wiedzy o kompleksowych zmianach zachodzących

w  środowisku  przyrodniczym,  zwłaszcza  pod  wpływem  czynników  postępu  technicznego,
oraz  o  sposobach  zapobiegania  lub  łagodzenia  ujemnych  skutków  ich  działania.  Ochrona
środowiska  jest  pojmowana  również  jako  zespół  idei,  środków  i  działań  zmierzających  do
utrzymania  środowiska  w  stanie  zapewniającym  optymalne  warunki  bytowania  człowieka
i gwarantującym ciągłość najważniejszych procesów w biosferze jako podstawy produkcyjnej
działalności.

Zasady ochrony środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony

środowiska.  Najczęściej,  zgodnie  z  ustawą  Prawo  ochrony  środowiska,  przyjmuje  się,
że środowisko jest to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi,
łącznie  z  glebą,  kopaliny,  wody,  powietrze,  świat  roślinny  i  zwierzęcy,  a  także  krajobraz,
znajdujących  się  zarówno  w  stanie  naturalnym,  jak  też  przekształconych  w  wyniku
działalności  człowieka  Często  również  jako  element  środowiska  traktowane  są  dobra
materialne,  zabytki  architektury  i  kultury,  a  według  niektórych  koncepcji  można  zaliczyć
przynajmniej część środowiska pracy.

Działalność ludzi, głównie gospodarcza powoduje większe lub mniejsze uciążliwości dla

środowiska, jego zagrożenia i zanieczyszczenia. Uciążliwościami dla środowiska są zjawiska
fizyczne lub stany utrudniające życie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska,
zwłaszcza hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami itp.

Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości szkodliwe dla

środowiska,  jeżeli  występują  w  natężeniu  utrudniającym  życie,  także  jeżeli  są  dokuczliwe
w stopniu  powodującym  zagrożenie  zdrowia  ludzi,  uszkodzenie  lub zniszczenie  środowiska.
Obowiązek  eliminowania  lub  ograniczania  uciążliwości  obciąża  jednostki  organizacyjne
i  osoby  fizyczne  prowadzące  działalność  gospodarczą.  Zobowiązane  są  one  stosować
technologie i rozwiązania techniczne stwarzające jak najmniejsze uciążliwości dla środowiska
oraz stosować urządzenia ochronne.

Zanieczyszczenie środowiska to wprowadzenie do środowiska (powietrza, wody, ziemi)

substancji  stałych,  ciekłych  lub  gazowych  albo  energii  w  takich  ilościach  lub  w  takim
składzie,  że  może  to  ujemnie  wpłynąć  na  zdrowie  człowieka,  klimat,  przyrodę  żywą,  glebę,
wodę  lub  spowodować  inne  zmiany  w  środowisku,  w  tym  również  kulturowym.  Niekiedy
przez zanieczyszczenie rozumie się przekraczanie konwencjonalnych  norm stanu środowiska
lub dopuszczalnych wskaźników emisji  zanieczyszczeń.

Do najgroźniejszych rodzajów zanieczyszczeń należą dwutlenek węgla (CO

), tlenek

węgla (CO), dwutlenek siarki (SO

), dwutlenek azotu (NO

), fosfor (P), rtęć (Mg), ołów (Pb),

ropa naftowa, DDT i inne pestycydy, promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące
i jonizujące. Niekiedy używa się zwrotu zanieczyszczenie środowiska hałasem.

Zagrożenie spowodowane gwałtownym zdarzeniem nie będącym klęską żywiołową,

które może wywołać znaczne zniszczenie środowiska lub pogorszenie jego stanu stwarzające
powszechne  niebezpieczeństwo  dla  ludzi  i  środowiska  nazywamy  nadzwyczajnym
zagrożeniem  środowiska.  Nadzwyczajne  zagrożenie  może  być  następstwem  np.  pęknięcia
rurociągu  lub  zbiornika  i  wylewu  ropy  naftowej  na  powierzchnię  ziemi  lub  wód,  awarii
w  zakładzie  produkcyjnym  i  wydostania  się  do  powietrza  znacznych  ilości  substancji
niebezpiecznych,  katastrofy  cysterny  przewożącej  materiały  niebezpieczne  oraz  skażenia
terenu.  W  razie  nadzwyczajnego  zagrożenia  środowiska,  działania  zmierzające  do  usunięcia
zagrożenia i  jego skutków, podejmują terenowe organy administracji rządowej albo Minister
właściwy dla środowiska, jeśli zagrożenie przekracza granice jednego województwa lub może
spowodować szczególnie poważne skutki dla ludzi lub środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Według ustawy Prawo ochrony środowiska, ochrona powietrza polega na zapewnieniu

jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez:

−

utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich
poziomów lub co najmniej na tych poziomach,

−

zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie
są one dotrzymane.
Ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywanie

ilości wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności
przez:

−

utrzymywanie jakości wód powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym
w przepisach,

−

doprowadzanie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie
jest on osiągnięty,

−

poziom jakości wód jest określany z uwzględnieniem ilości substancji i energii
w wodach oraz stopnia zdolności funkcjonowania ekosystemów wodnych.
Wody podziemne i obszary ich zasilania podlegają ochronie polegającej w szczególności

na:

−

zmniejszaniu ryzyka zanieczyszczenia tych wód poprzez ograniczenie oddziaływania na
obszary ich zasilania,

−

utrzymywaniu równowagi zasobów tych wód.

Ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości,

w szczególności poprzez:

−

racjonalne gospodarowanie,

−

zachowanie wartości przyrodniczych,

−

zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania,

−

ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania,

−

utrzymanie jakości gleby i ziemi powyżej lub co najmniej na poziomie wymaganych
standardów,

−

doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, gdy nie są
one dotrzymane,

−

zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem archeologicznych dóbr kultury.

Bardzo ważnym aspektem ochrony środowiska jest ochrona przed polami

elektromagnetycznymi występującymi przy pracy urządzeń elektrycznych. Ochrona ta polega
na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez:

–

utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co

najmniej na tych poziomach,

–

zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy

nie są one dotrzymane.

Oceny poziomów pół elektromagnetycznych w środowisku i obserwacji zmian dokonuje

się w ramach państwowego monitoringu środowiska – okresowe badania kontrolne tych
poziomów prowadzi wojewoda, a zakres badań określa w drodze rozporządzenia minister
właściwy do spraw środowiska.

Człowiek jest jednym z elementów środowiska. Również człowiek oddziałuje na miejsce,

w którym żyje – niestety, często destrukcyjnie. Znaczną część tych niewłaściwych działań
możemy jednak wyeliminować, przyjmując postawę przyjazną środowisku. Bardzo często nie
mamy osobistego wpływu na zanieczyszczenie środowiska wynikające np. z działalności

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

gospodarki.  Możemy  jednak,  zmieniając  własne  zachowania,  wytworzyć  w  sobie  nawyki
takiego  postępowania,  które  przyczyni  się  do  ograniczenia  zanieczyszczenia  środowiska
w  naszym  otoczeniu.  Często  są  to  bardzo  proste  działania,  niewymagające  od  nas  ani
dodatkowych  nakładów  finansowych,  ani  dodatkowego  czasu.  Pierwszym,  najbardziej
oczywistym  krokiem  w  tym  kierunku  jest  ograniczenie  ilości  odpadów  oraz  ich  segregacja.
Rozdzielanie  śmieci  umożliwia  często ich  ponowne  wykorzystanie,  czyli  recycling.  Dotyczy
to np. szkła, wyrobów metalowych (puszek), makulatury itp. Starajmy się segregować śmieci,
zamiast  –  co  się  często  zdarza  –  wyrzucać  je  w  jednym  worku  do  wspólnego  kontenera.
Na  osiedlach  mieszkaniowych  są  często  rozstawione  specjalne,  osobne  pojemniki  na  szkło,
plastik,  metal  i  papier.  Nie  powinniśmy  więc  wrzucać  śmieci  do  jednego  worka,  lecz
podzielić  je,  a  następnie  wrzucić  do  odpowiednich  pojemników.  Umożliwi  to  ich  ponowne
przetworzenie i wykorzystanie.

Kolejnym krokiem jest poszanowanie energii i wody. Po pierwsze należy z nich nie

korzystać, jeśli nie jest to niezbędne. Na przykład ważne jest, abyśmy maksymalnie korzystali
ze  światła  dziennego.  Możemy  to  robić  chociażby  poprzez  odpowiednie  ustawienie
stanowiska pracy (np. przy oknie). Są też inne proste sposoby oszczędzania energii  np.:  jeśli
wychodzimy  z  pomieszczenia  zgaśmy  światło,  wyłączmy  telewizor  czy  urządzenia,  których
w danej chwili nie używamy.

Trzeba wspomnieć również o odpadach elektronicznych i elektrycznych czyli

komputerach,

monitorach,

drukarkach,

klawiaturach,

szafach

sterowniczych,

transformatorach,  kondensatorach,  rozdzielnicach  energetycznych,  dławikach,  izolatorach,
kablach energetycznych,  bateriach  i akumulatorach i itp. Odpady  elektryczne i  elektroniczne
powstają  najczęściej  w  miejscach  ich  użytkowania  dlatego  powinniśmy  pamiętać
o  zapewnieniu  zgodnego  z  zasadami  ochrony  środowiska  odzysku  sprzętu  elektrycznego
i elektronicznego powierzając odbiór zużytego sprzętu wyspecjalizowanym firmom.

Akumulatory elektryczne i baterie galwaniczne, należą do produktów, które po zużyciu

stają się odpadami o charakterze niebezpiecznym dla środowiska i zdrowia ludzi. Zbudowane
z  materiałów  wysoko  przetworzonych,  zawierają  substancje  szkodliwe  takie  jak  ołów,  kadm
i  rtęć.  Gospodarka  odpadowymi  akumulatorami  i  bateriami  jest  szczególnie  trudna  ze
względu  na  fakt,  występowania  ich  jako  różnorodnych  źródeł  prądu  w  bardzo  szerokim
asortymencie urządzeń, używanych w  bardzo wielu dziedzinach życia. Należy pamiętać, aby
nie  wyrzucać  baterii  do  odpadów  komunalnych,  a  wyrzucać  je  do  specjalnych  pojemników.
Baterie  poddane  procesom  odzysku  stanowią  znaczne  zasoby  ochraniające  naturalne  złoża
surowcowe.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co należy rozumieć pod pojęciem środowiska?
2.  Co należy rozumieć pod pojęciem zanieczyszczenia środowiska?
3.  Jak należy postępować ze zużytymi akumulatorami i bateriami galwanicznymi?
4.  Jakie są podstawowe sposoby oszczędzania energii elektrycznej?
5.  Na czym polega racjonalne gospodarowanie zasobami ziemi?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyobraź sobie, że pracujesz w dużej firmie branży teleinformatycznej i zajmujesz się

konserwacją urządzeń teleinformatycznych. Zastanów się, w jaki sposób możesz zadbać
o środowisko pracując na swoim stanowisku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie),
2) zastanowić

się,

jakie

zagrożenia

środowiska są związane ze sprzętem

teleinformatycznym,

3) zapisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego

z pomysłów koleżanek/kolegów),

4) uporządkować zapisane pomysły,
5) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2

Zastanów się i odpowiedz na pytanie: na czym polega segregowanie odpadów pod kątem

ich przydatności do dalszego przetwarzania?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie),
2) zastanowić się, na czym polega segregowanie odpadów pod kątem ich przydatności do

dalszego przetwarzania,

3) zapisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego

z pomysłów koleżanek/kolegów),

4) uporządkować zapisane pomysły,
5) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić najgroźniejsze rodzaje zanieczyszczeń środowiska?



2) podać sposoby oszczędzania energii elektrycznej?



3) podać sposoby postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym?



4) określić, na czym polega ochrona ekologiczna wód?



5) określić, na czym polega ochrona ekologiczna powietrza?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Bezpieczeństwo i ergonomia w kształtowaniu warunków

pracy

4.8.1. Materiał nauczania

Ergonomia jest dyscypliną wiedzy zajmującą się zasadami i metodami dostosowania

warunków  pracy  do  właściwości  fizycznych  i  psychicznych  człowieka,  czyli  tworzeniem
takich  konstrukcji  urządzeń  technicznych  i  kształtowania  materialnego  środowiska  pracy,
jakie  wynikają  z  wymagań  fizjologii  i psychologii pracy.  Jest to  więc  gałąź  nauki  zajmująca
się osiąganiem optymalnych relacji człowieka z jego środowiskiem pracy.

Stanowiska pracy

powinny być urządzone stosownie do rodzaju wykonywania na nich czynności oraz
psychofizycznych właściwości pracowników, z uwzględnieniem wymagań ergonomii (rys. 1).

Ważnym dla wszystkich pracowników wykonujących pracę na stanowiskach

komputerowych, jest zapoznanie się z koniecznymi do spełnienia warunkami, aby praca
powodowała możliwie najmniejsze szkody i komplikacje zdrowotne.

Minimalne warunki pracy, jakie pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikowi na

stanowisku komputerowym określa rozporządzenie MPiPS z dnia 1 XII 1998 r. w sprawie
BHP na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz. U. Nr 148, poz. 973).

Wyposażenie stanowiska pracy oraz sposób rozmieszczenia elementów tego wyposażenia

nie może powodować podczas pracy nadmiernego obciążenia układu mięśniowo –
szkieletowego i (lub) wzroku oraz być źródłem zagrożeń dla pracownika. Monitor ekranowy
powinien spełniać następujące wymagania:

–

znaki na ekranie powinny być wyraźne i czytelne,

–

obraz na ekranie powinien być stabilny, bez tętnienia lub innych form niestabilności,

–

jaskrawość i kontrast znaku na ekranie powinny być łatwe do regulowania w zależności

od warunków oświetlenia stanowiska pracy,

–

regulacje ustawienia monitora powinny umożliwiać pochylenie ekranu co najmniej 20°

do tyłu i 5° do przodu oraz obrót wokół własnej osi co najmniej o 120° – po 60° w obu
kierunkach,

–

ekran monitora powinien być pokryty warstwą antyodbiciową lub wyposażony

w odpowiedni filtr.

W razie potrzeby wynikającej z indywidualnych cech antropometrycznych pracownika,

powinna być użyta oddzielna podstawa monitora lub regulowany stół. Ustawienie ekranu
monitora względem źródeł światła powinno ograniczać olśnienie i odbicia światła.

Klawiatura powinna stanowić osobny element wyposażenia podstawowego stanowiska

pracy.  Konstrukcja  klawiatury  powinna  umożliwiać  użytkownikowi  przyjęcie  pozycji,  która
nie  powodowałaby  zmęczenia  mięśni  kończyn  górnych  podczas  pracy.  Klawiatura  powinna
posiadać  możliwość  regulacji  kąta  nachylenia  w  zakresie  0÷15°,  odpowiednią  wysokość
–  przy  spełnieniu  warunków,  aby  wysokość  środkowego  rzędu  klawiszy  alfanumerycznych
z literami A, S..., licząc od płaszczyzny stołu, nie przekraczała 30 mm dla przynajmniej jednej
pozycji  pochylenia  klawiatury.  Powierzchnia  klawiatury  powinna  być  matowa,  a  znaki  na
klawiaturze powinny być kontrastowe i czytelne.

Klawiatura ma bezpośredni wpływ na wydajność i komfort pracy. Wpływa także na

zapobieganie  dolegliwościom  układu  mięśniowo-szkieletowego.  Klawiatura  powinna  być
usytuowana w linii środkowej ciała operatora. Prawidłowe ułożenie kończyn górnych podczas
obsługi  typowej  klawiatury  winno  być  takie:  aby  kąt  między  ramieniem  a  opartym  na
podłokietniku  przedramieniem  wynosił  90

. Ułożenie klawiatury powyżej łokcia będzie

powodowało bóle w obrębie ramion. Ręce podczas pisania na klawiaturze powinny być

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

swobodne  oraz  powinny  posiadać  możliwość  oparcia  nadgarstków  o  podkładkę.  Ważnym
jest,  aby  ręka  nie  opierała  się  o  kant  stołu  na  wysokości  nadgarstka.  Występuje  wówczas
możliwość  pogarbienia  nerwu  przebiegającego  przez  nadgarstek.  Aby  zadbać  o  nadgarstki
możemy  do  klawiatury  standardowej  dokupić  podstawkę  dostosowaną  do  wysokości
klawiatury.

Konstrukcja stołu powinna umożliwiać dogodne ustawienie elementów wyposażenia

stanowiska pracy, w tym zróżnicowaną wysokość ustawienia monitora ekranowego
i klawiatury. Szerokość i głębokość stołu powinna zapewniać:

–

wystarczającą powierzchnię do łatwego posługiwania się elementami wyposażenia

stanowiska i wykonywania czynności związanych z rodzajem pracy,

–

ustawienie klawiatury z zachowaniem odległości nie mniejszej niż 100 mm między

klawiaturą a przednią krawędzią stołu,

–

ustawienie elementów wyposażenia w odpowiedniej odległości od pracownika, to jest

w zasięgu jego kończyn górnych, bez konieczności przyjmowania wymuszonych pozycji.

Wysokość stołu oraz siedziska krzesła powinna być taka, aby zapewniała:

−

naturalne położenie kończyn górnych przy obsłudze klawiatury, z zachowaniem co

najmniej kąta prostego między ramieniem i przedramieniem,

−

odpowiedni kąt obserwacji ekranu monitora w zakresie 20÷50° w dół (licząc od linii

poziomej na wysokości oczu pracownika do linii poprowadzonej od jego oczu do środka
ekranu), przy czym górna krawędź ekranu monitora nie powinna znajdować się powyżej
oczu pracownika,

−

odpowiednią przestrzeń do umieszczenia nóg pod blatem stołu.

Powierzchnia blatu stołu powinna być matowa, najlepiej barwy jasnej.

Rys. 1. Stanowisko komputerowe – wymiary i odległości

Krzesło stanowiące wyposażenie stanowiska pracy powinno posiadać:

–

dostateczną stabilność, przez wyposażenie go w podstawę co najmniej pięciopodporową

z kółkami jezdnymi,

–

wymiary oparcia i siedziska, zapewniające wygodną pozycję ciała i swobodę ruchów,

–

regulację wysokości siedziska w zakresie 400÷500 mm, licząc od podłogi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

regulację wysokości oparcia oraz regulację pochylenia oparcia w zakresie: 5° do przodu

i 30° do tyłu,

–

wyprofilowanie płyty siedziska i oparcia odpowiednie do naturalnego wygięcia

kręgosłupa i odcinka udowego kończyn dolnych,

–

możliwość obrotu wokół osi pionowej o 360°,

–

podłokietniki.
Mechanizmy regulacji wysokości siedziska i pochylenia oparcia powinny być łatwo

dostępne i proste w obsłudze oraz tak usytuowane, aby regulację można było wykonywać w
pozycji siedzącej.

Jeśli przy pracy istnieje konieczność korzystania z dokumentów, stanowisko pracy należy

wyposażyć w  uchwyt  na  dokument,  posiadający regulację ustawienia  wysokości, pochylenia
oraz  odległości  od  pracownika.  Uchwyt  na  dokument  powinien  znajdować  się  przed
pracownikiem  –  między  ekranem  monitora  i  klawiaturą  –  lub  w  innym  miejscu
– w pozycji minimalizującej uciążliwe ruchy głowy i oczu.

Stanowisko pracy powinno być tak zaprojektowane, aby pracownik miał zapewnioną

dostateczną  przestrzeń  pracy,  pozwalającą  na  umieszczenie  wszystkich  elementów
obsługiwanych  ręcznie  w  zasięgu  kończyn  górnych.  Stanowisko  pracy  wyposażone
w  monitor  ekranowy  powinno  być  tak  usytuowane  w  pomieszczeniu,  aby  zapewniało
pracownikowi  swobodny  dostęp  do  tego  stanowiska.  Odległości  między  sąsiednimi
monitorami powinny wynosić co najmniej 0,6 m, a między pracownikiem i tyłem sąsiedniego
monitora  –  co  najmniej  0,8  m.  Odległość  oczu  pracownika  od  ekranu  monitora  powinna
wynosić 400–750 mm.

Oświetlenie powinno zapewniać komfort pracy wzrokowej, a szczególnie:

–

poziom natężenia oświetlenia powinien spełniać wymagania określone w Polskich

Normach,

–

należy  ograniczyć  olśnienie  bezpośrednie  od  opraw,  okien,  przezroczystych  lub
półprzezroczystych  ścian  albo  jasnych  płaszczyzn  pomieszczenia  oraz  olśnienie
odbiciowe  od  ekranu  monitora,  w  szczególności  przez  stosowanie  odpowiednich  opraw
oświetleniowych, instalowanie żaluzji lub zasłon w oknach.
Dopuszcza  się  stosowanie  opraw  oświetlenia  miejscowego,  pod  warunkiem  że  będą  to

oprawy  nie  powodujące  olśnienia.  Oświetlenie  –  poziom  i  natężenie  oświetlenia  regulują
Polskie  Normy:  PN–84/E–02033  –Oświetlenie  wnętrz  światłem  elektrycznym.  Zalecenia
międzynarodowe  dla  oświetlenia  stanowisk  komputerowych  są  uregulowane  w  normie  ISO
924  oraz  ISO  8995.  Najkorzystniejszym  jest  oświetlenie  w  przedziale  od  300lx  do  700lx,
o  równomierności  oświetlenia  >  0,65.  Bardzo  ważnym  jest,  aby  na  klawiaturze  komputera
średnie  natężenie  oświetlenia  wynosiło  500  lx.  Z  pola  widzenia  pracującego  powinny  być
usunięte wszelkie źródła światła emitujące oświetlenie silniejsze od monitora.

Mikroklimat pomieszczenia, temperatura – wywiera bezpośredni wpływ na

samopoczucie oraz wydajność pracy pracowników. W okresie zimowym temperatura
w pomieszczeniach pracy powinna wynosić od 20 do 24°

C a latem od 23 do 26°

C. Jest

wskazanym, aby pomieszczenia posiadały klimatyzację. Przy braku klimatyzacji
pomieszczenia powinny być często, co 3–4 godziny wietrzone, zwłaszcza w okresie
grzewczym. W czasie wietrzenia należy unikać powstawania przeciągów. Ruch powietrza nie
powinien przekraczać od 0,1 do 0,15 m/sek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wilgotność powietrza – wilgotność powietrza w pomieszczeniu wynosząca powyżej 50%

jest  wilgotnością  bardzo  pożądaną,  ponieważ  zapobiega  wytwarzaniu  się  nadmiernego
natężenia  pola  elektrostatycznego  w  pobliżu  komputera.  W  okresie  zimowym
w  pomieszczeniach  z  centralnym  ogrzewaniem  wilgotność  spada  do  30%  i  potencjał
elektrostatyczny ekranu monitora może być szczególnie wysoki. Należy zadbać o zwiększenie
wilgotności powietrza w pomieszczeniach zakładając odpowiednie parowniki.

Rys.2.

Przykładowe rozmieszczenie stanowisk komputerowych

Przy projektowaniu, doborze i modernizacji oprogramowania, a także przy planowaniu

wykonywania zadań z użyciem ekranu monitora pracodawca powinien uwzględniać
w szczególności następujące wymagania:

–

oprogramowanie powinno odpowiadać zadaniu przewidzianemu do wykonania,

–

oprogramowanie powinno być łatwe w użyciu oraz dostosowane do poziomu wiedzy

i (lub) doświadczenia pracownika,

–

systemy komputerowe muszą zapewniać przekazywanie pracownikom informacji

zwrotnej o ich działaniu,

–

systemy komputerowe muszą gwarantować wyświetlanie informacji w formie i tempie

odpowiednich dla pracownika,

–

bez wiedzy pracownika nie można dokonywać kontroli jakościowej i ilościowej jego

pracy,

–

przy tworzeniu oprogramowania i przetwarzaniu danych powinny być stosowane zasady

ergonomii.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są cele i zadania ergonomii?
2.  Jakie jest właściwe natężenie światła na klawiaturze komputera?
3.  Ile powinna wynosić minimalna odległość pomiędzy tyłem monitora a głową sąsiedniego

operatora komputera?

4.  Ile powinna wynosić odległość użytkownika od monitora komputerowego?
5.  W jaki sposób powinien być ustawiony monitor?
6.  Jak powinna być usytuowana klawiatura komputera względem operatora?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na rysunku poniżej przedstawiono krzesło obrotowe stanowiące wyposażenie stanowiska

pracy przy komputerze. Odpowiedz na pytanie: czy krzesło to jest zgodne z wymaganiami
ergonomii?

Rysunek do ćwiczenia 1

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w grupie,
2)  zastanowić się, jakie wymagania ergonomii powinno spełniać krzesło,
3)  dokonać oceny zaprezentowanego wyposażenia stanowiska pracy,
4)  zapisać  wszystkie  pomysły  na  kartce  (burza  mózgów  –  nie  krytykując  żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

5) uporządkować zapisane pomysły,
6) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2

Dokonaj oceny zaprezentowanego stanowiska pracy pod względem zgodności z zasadami

ergonomii.

Rysunek do ćwiczenia 2

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) rozpoznać elementy stanowiska pracy przedstawionego na rysunku,
2) dokonać oceny stanowiska pracy odpowiadając na pytania:

–

czy regulowane elementy krzesła i stołu są dostosowane do wzrostu pracownika?

–

czy podczas pracy na komputerze ramię i przedramię pracownika tworzą ze sobą kąt
prosty?

–

czy tułów pracownika podczas pracy jest wyprostowany, oparty o oparcie
i odchylony do tyłu o ok. 10°-15°

–

czy pracownik ma możliwość wygodnego oparcia nadgarstków podczas czynności
wykonywanych na klawiaturze?

–

czy masz inne uwagi do stanowiska pracy?

3) zapisać wszystkie odpowiedzi na kartce,
4) zaprezentować efekty swojej pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić, czym zajmuje się dziedzina wiedzy zwana ergonomią?



2) określić, jakie wymagania powinien spełniać monitor ekranowy?



3) określić, jakie wymagania powinna spełniać klawiatura komputerowa?



4) określić, jakie wymagania powinno spełniać oświetlenie stanowiska pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj dokładnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Odpowiedzi udzielaj wyłącznie na karcie odpowiedzi.
4.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
5.  Test zawiera 20 zadań.
6.  Do każdego zadania podane są cztery odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa.
7.  Zaznacz  prawidłową  według  Ciebie  odpowiedź  wstawiając  literę  X  w  odpowiednim

miejscu na karcie odpowiedzi.

8. W przypadku pomyłki zaznacz błędną odpowiedź kółkiem, a następnie literą X zaznacz

odpowiedź prawidłową.

9. Za każde poprawne rozwiązanie zadania otrzymujesz jeden punkt.
10. Za udzielenie błędnej odpowiedzi, jej brak lub zakreślenie więcej niż jednej odpowiedzi –

otrzymujesz zero punktów.

11. Uważnie czytaj treść zadań i proponowane warianty odpowiedzi.
12. Nie odpowiadaj bez zastanowienia; jeśli któreś z zadań sprawi Ci trudność – przejdź do

następnego. Do zadań, na które nie udzieliłeś odpowiedzi możesz wrócić później.

13. Pamiętaj, że odpowiedzi masz udzielać samodzielnie.
14. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie prawa pracy oraz

bezpieczeństwa i higieny pracy jest

a) Kodeks Pracy.
b) instrukcja BHP.

c) rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie minimalnych wymagań dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy.

d) instrukcja stanowiskowa BHP.

2. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia

a)  pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
b)  pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia.
c)  pracownik ma prawo do częściowego wynagrodzenia.
d)  pracownik może otrzymać naganę.

3. Czynniki, które nie stanowią zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka, ale utrudniają

pracę  lub  przyczyniają  się  w  inny  istotny  sposób  do  obniżenia  jego  zdolności  do
wykonywania pracy bądź też wpływają na zmniejszenie wydajności nazywamy
a)  czynnikami szkodliwym.
b)  czynnikami uciążliwymi.
c)  czynnikami niebezpiecznym.
d)  czynnikami mało niebezpiecznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Zagrożenia mechaniczne to

a) wszelkie oddziaływania na człowieka czynników fizycznych, które mogą być

przyczyną urazów powodowanych mechanicznym działaniem części maszyn,
narzędzi, przedmiotów obrabianych lub wyrzucanych materiałów stałych bądź
płynnych.

b) wszelkie oddziaływania na człowieka czynników fizycznych, które mogą być

przyczyną urazów powodowanych wplątaniem, wciągnięciem lub pochwyceniem
przez maszynę (zmiażdżeniem, złamaniem).

c) wszelkie oddziaływania na człowieka czynników fizycznych, które mogą być

przyczyną urazów powodowanych przemieszczającymi się maszynami oraz
transportowanymi przedmiotami.

d) wszelkie oddziaływania na człowieka czynników fizycznych, które utrudniają pracę

lub przyczyniają się do obniżenia zdolności do wykonywania pracy.

5. Korzystanie z wadliwego lub niesprawnego sprzętu elektronicznego jest zagrożeniem

a)  szkodliwym.
b)  obojętnym.
c)  niebezpiecznym.
d)  uciążliwym.

6. Najkorzystniejsze dla ludzkiego oka oświetlenie to

a)  sztuczne ogólne.
b)  sztuczne miejscowe.
c)  naturalne słoneczne.
d)  naturalne miejscowe.

7. Minimalny poziom natężenia oświetlenia na płaszczyźnie roboczej powinien wynosić

a)  100 lx.
b)  200 lx.
c)  700 lx.
d)  900 lx.

8. Znak nie dotykać to znak

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Ostrzeżenie przed silnym polem magnetycznym to znak

10. Prace przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych należy

a) wykonywać po wyłączeniu ich spod napięcia.
b) wykonywać po wyłączeniu ich spod napięcia za wyjątkiem wymiany

w obwodach o napięciu do 1 kV wkładek bezpiecznikowych i źródeł światła oraz
przeprowadzania prób zgodnie z zakładowymi instrukcjami eksploatacji.

c) wykonywać bez wyłączania napięcia.
d) wykonywać bez wyłączania napięcia umieszczając odpowiednie oznakowanie.

11. Ochrona przeciwporażeniowa przed dotykiem bezpośrednim ma za zadanie

a) ograniczenie skutków porażenia w razie dotknięcia do części przewodzących

dostępnych, które niespodziewanie znalazły się pod niebezpiecznym napięciem (np.
wyniku uszkodzenia izolacji).

b) chronić ludzi przed zagrożeniami wynikającymi z dotyku do części czynnych

urządzeń elektrycznych znajdujących się pod niebezpiecznym napięciem
w czasie normalnej pracy tych urządzeń.

c) zapobieżenie możliwości porażenia prądem elektrycznym w wyniku równoczesnego

dotknięcia części przewodzących znajdujących się pod różnymi potencjałami.

d) izolowanie od ziemi stanowiska pracy, na którym może się znaleźć człowiek by nie

było możliwe jednoczesne dotknięcie dwóch części przewodzących prąd
elektryczny.

12. Urządzeniami samoczynnie wyłączającymi prąd zwarcia są

a)  przekaźniki nadprądowe.
b)  urządzenia o izolacji równoważnej.
c)  urządzenia  ochronne  różnicowoprądowe  reagujące  na  pojawienie  się  prądu  upływu

z obwodu.

d) wyłączniki automatyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Środki ochrony indywidualnej to

a) środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych

osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo
lub łącznie w środowisku pracy.

b) urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia bądź trzymania przez

pracownika w celu ochrony przed jednym zagrożeniem lub większą liczbą zagrożeń,
które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy.

c) środki zapewniające prawidłowe warunki w pomieszczeniach przemysłowych.
d) środki zapewniające prawidłowe warunki na stanowiskach pracy.

14. Pożarem nazywamy

a) każdy przypadek niekontrolowanego procesu spalania materiałów palnych.
b) spalanie ciał stałych pochodzenia organicznego, przy którym powstaje zjawisko

żarzenia.

c) spalanie cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła.
d) spalanie w którym obok innych zjawisk powstaje zjawisko żarzenia.

15. Do gaszenia pożaru instalacji elektrycznej użyjesz

a)  gaśnicy wodnej.
b)  gaśnicy typu A.
c)  gaśnicy typu AE.
d)  gaśnicy typu B.

16. Udzielający pierwszej pomocy ma za zadanie

a)  przenieść poszkodowanego w bezpieczne miejsce i czekać na przyjazd pogotowia.
b)  utrzymać przy życiu poszkodowanego.
c)  szukać pomocy wśród ludzi zebranych wokół poszkodowanego i jej udzielić.
d)  wezwać karetkę pogotowia.

17. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, pracownik
a) ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym

niezwłocznie przełożonego.

b)  musi wykonywać pracę.
c)  zawiadamia na piśmie inspektora pracy.
d)  ma prawo oddalić się z miejsca pracy.

18. Prowadzący sztuczną wentylację po wykonaniu wdechu obserwuje

a)  poszkodowanego i jego wygląd.
b)  poszkodowanego i jego zachowanie.
c)  spogląda na klatkę piersiową kontrolując jej ruchy.
d)  tętno poszkodowanego.

19. Tętno u poszkodowanego w wypadku sprawdzamy

a)  na tętnicach małych.
b)  na tętnicach średnich.
c)  na tętnicy szyjnej.
d)  na nadgarstku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ..................................................................................................

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem: