Technik_garbarz_311[09].Z5.03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Właściwości skór gotowych. Ocena organoleptyczna

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Właściwości fizyczne i chemiczne skór wyprawionych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Wady i uszkodzenia skór wyprawionych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Rodzaje skór wyprawionych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Masz przed sobą poradnik, który będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy

o prowadzeniu oceny jakości skór wyprawionych. Poradnik pomoże Ci określić właściwości
skóry gotowej, jej wady i uszkodzenia, zapoznać się z metodami klasyfikacji skór oraz
z problemami z zakresu ekologii.

W poradniku zamieszczono:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia, czyli umiejętności, które powinieneś umieć po realizacji tej jednostki

modułowej.

3. Materiał nauczania, który zawiera niezbędne informacje z podstaw teoretycznych do

wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Zamieszczone są również:
–

ćwiczenia z wykazem materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do ich realizacji,

–

pytania sprawdzające wiedzę z tego zakresu,

–

sprawdzian postępów określający poziom wiedzy teoretycznej i praktycznej.

4. Sprawdzian osiągnięć z instrukcją dla ucznia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje

opanowanie wiedzy z zakresu całej jednostki. Rozwiązując sprawdzian postępów
powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał tak
lub nie. Zwróć szczególną uwagę na problemy ochrony środowiska i przepisy UE w tym
zakresie. Opanowanie wiedzy i umiejętności praktycznych z tej jednostki modułowej jest
bardzo ważne w dalszej nauce i we właściwym wykorzystaniu surowca skórzanego.

5. Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,

która umożliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Jednostka modułowa „Ocena jakości skór wyprawionych”, której treść teraz poznasz

stanowi jeden z elementów modułu 311[09].Z6 „Organizacja procesu produkcji skór”, który
jest zilustrowany na schemacie zamieszczonym na stronie 4.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie realizacji programu musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Właściwości skór gotowych. Ocena organoleptyczna

4.1.1.

Materiał nauczania

Końcowym produktem wyprawy skór jest produkt gotowy, który nazywany jest skórą

gotową lub wyprawioną. O właściwościach skór gotowych decyduje struktura skóry oraz jej
skład chemiczny. Aby otrzymać produkt gotowy, skórę należy poddać różnym procesom
fizycznym, chemicznym i mechanicznym w celu jej uszlachetnienia.

Skóra gotowa, w odróżnieniu od surowej jest odporna na szkodliwe działanie bakterii

i  nabiera  odpowiednich  cech,  zależnych  od  rodzaju  produkowanego  asortymentu.  Bardzo
ważną  właściwością  skóry  gotowej  jest  utrzymanie  odpowiednio  ścisłego  charakteru
włóknistego, który nie ulega zmianom przy różnych temperaturach. Skóra jest wytrzymała na
rozciąganie  i  ścieranie.  Jest  lekka,  elastyczna,  giętka,  trudnopalna  i  odporna  na  działanie
wody.

Skóra jest materiałem o bardzo szerokich możliwościach zastosowania. Zależnie od

potrzeby i procesu garbowania ta sama skóra może być ścisła, jędrna i odpowiednio sztywna
lub miękka, umiarkowanie ciągliwa i wytrzymała na rozciąganie.

Skóry gotowe mają najczęściej barwę zależną od zastosowanych metod garbowania.

Rodzaj garbowania najłatwiej określa się przez nacięcie skóry w części przyogonowej
i obserwowanie barwy przekroju, co przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Rozpoznanie rodzaju garbowania w oparciu o zabarwienie przekroju skóry [1, s. 59]

Rodzaj garbowania

Zabarwienie przekroju skóry

Garbowanie roślinne i syntanowe
Garbowanie chromowe (jednokąpielowe)
Garbowanie chromowe (dwukąpielowe)
Garbowanie glinowe i siarkowe
Garbowanie tłuszczowe

Brunatne w różnych odcieniach
Jasnoniebieskie
Jasnozielone
Białe
Jasnożółte

W przypadku skór barwionych na całym przekroju ten sposób rozpoznania rodzaju

garbowania jest niemożliwy i należy zastosować inne wskaźniki rozpoznawcze, jak np.
spopielenie skóry: popiół bezbarwny – garbowanie roślinne, popiół zielonkawy – skóry
chromowe lub próba z wodnym roztworem soli żelazawych: zabarwienie ciemnogranatowe –
dla skór garbowanych roślinnie lub czarne z odcieniem zielonkawym – dla skór chromowych.

W życiu codziennym spotyka się gotowe wyroby skórzane, których rodzaj surowca

trudno  jest  określić.  Napotyka  się  trudności  w  odróżnieniu  skór  owczych,  kozich  lub  psich,
a  także  skór  bydlęcych  i  skór  końskich.  Łatwiej  jest  odróżnić  rodzaje  surowca  w  całych
skórach  gotowych  niż  w  wyciętych  elementach  lub  wykonanych  z  nich  wyrobów.
W  przypadku  stosowania  grubych  warstw  powłok  kryjących,  lico  skóry  zatraca  swój
charakterystyczny  deseń  i  wówczas  jakiekolwiek  rozpoznanie  surowca  „na  oko”  jest  prawie
niemożliwe.  Często  pomocne  jest  porównanie  lica  ocenianych  skór  z  rysunkiem  skór
bydlęcych, cielęcych, kozich, i owczych przedstawionych na rysunku 2.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Określa się również charakter lica i gładkość powierzchni. Otworki po włosach dają

różne rysunki lica dla poszczególnych rodzajów skór.

Rys. 3. Desenie lica skór wyprawionych [11, s. 63]: a) skóry bydlęcej,

b) skóry końskiej, c) skóry koziej, d) skóry owczej

Skóry cielęce mają gładką powierzchnię lica z gęsto występującymi na niej małymi

otworkami włosowymi, które nadają skórze delikatny rysunek lica. Włókno od strony mizdry
jest równomiernie rozłożone, krótkie i zwarte.

Skóry bydlęce mają otworki włosowe znacznie większe niż skóry cielęce i rzadko

rozrzucone po całym licu. Lico skóry jest mniej gładkie i wykazuje różnego rodzaju
uszkodzenie.

Skóry końskie – lico skóry jest mniej gładkie niż skór cielęcych i wykazuje otworki

włosowe o zmiennej, stosunkowo dużej średnicy.

Mizdra skór bydlęcych i końskich jest szorstka, o grubych luźno splecionych włóknach

kolagenowych

Skóry kozie – odróżnia się od skór owczych wg ułożenia otworków włosowych.

W skórach kozich grupują się one po 2–5 otworków po włosach rdzeniowych i 4–8 po
włosach puchowych; układ taki daje sfalowany szereg podwójnie ułożonych otworków.

Lico skór owczych wykazuje podobne ułożenie otworków włosowych, ale ułożonych nie

tak prawidłowo jak w skórach kozich: są one bardziej rozrzucone. Całe skóry owcze można
odróżnić od kozich przez porównanie profilów skóry gotowej. Kark skóry koziej jest zwykle
nieco szorstki, czego nie obserwuje się w skórach owczych. Skóra kozia jest wydłużona
w linii grzbietowej, skóra owcza ma krótki i gruby kark. Mizdra skóry koziej, w odróżnieniu
od owczej, wykazuje ślady żył podobnie jak w skórach cielęcych.

Rozpoznanie skór innych, a przede wszystkim świńskich nie przedstawia żadnych

trudności. Otworki po szczecinie są rozrzucone rzadko, przechodzą przez całą grubość skóry.
Ten charakterystyczny rysunek lica i plamki od strony mizdry są widoczne gołym okiem.

Skóry pokrywane grubą warstwą powłoki kryjącej utrudniają rozpoznanie surowca,

z którego pochodzą. W  tym przypadku  istotne  jest rozróżnianie skór z  naturalnym  licem od
dwoin  pokrywanych.  Skóry  gotowe  w  całości  pokryte  powłokami  kryjącymi  mają
prawidłowy  profil,  większą  ciągliwość  i  miękkość.  Dwoiny  mają  najczęściej  nieregularny
profil i wykazują w dotyku charakter ceraty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ocena organoleptyczna skór gotowych

Ocena skór gotowych ma na celu stwierdzenie jakości i wartości użytkowej. Badanie

organoleptyczne skór przeprowadza się za pomocą wzroku i dotyku. Metody te są najczęściej
stosowane w warsztatach produkcyjnych. Dokładność ich wykonania zależy od fachowości
pracownika. Głównym celem badań organoleptycznych jest stwierdzenie cech zewnętrznych
skóry gotowej oraz ustalenie jej wad i uszkodzeń.

Ocena zewnętrznego wyglądu skóry
Przy ocenie wyglądu zewnętrznego każdej skóry należy zwrócić uwagę na jej profil.

W  zależności  od  rodzaju  skór  profil  towaru  gotowego  jest  różny  i  ma  dla  każdego  z  nich
określony  kształt  i  wymiar.  Skóry  gotowe  występują  w  postaci  skór  całych,  połówek
kruponów, szczupaków, boków, karków. Po zapoznaniu się z wielkością  i grubością badanej
skóry  należy  przeprowadzić  ocenę  od  strony  lica  i  mizdry.  Lico  skóry  powinno  być  czyste,
bez nalotów, przy zginaniu nie może pękać. Lico skóry nie może mieć wad spowodowanych
stanem  chorobowym,  musi  być  ściśłe,  wygładzone,  bez  pofałdowań,  zadraśnięć  i  innych
mechanicznych uszkodzeń.

W celu zbadania wytrzymałości lica skór miękkich na pękanie wykonuje się „próbę

klucza”, która polega na tym, że wzdłuż mizdry przeciąga się trzpień klucza odpowiednio
naciskając od strony lica: lico skóry nie powinno pękać pod naciskiem.

Skóry podeszwowe – zgina się na walcu o średnicy 7 cm, skóry blankowe zaś na ołówku,

a skóry juchtowe składa się na czworo i podczas badania skóry nie powinny ulegać pękaniu.

Przeprowadza się także ocenę od strony mizdry. Mizdra wszystkich skór powinna być

czysta, bez resztek tkanki podskórnej, żył, bez zabrudzeń chemikaliami i farbami. Skóry
twarde mogą mieć widoczne na mizdrze ślady po naczyniach krwionośnych.

Ocena barwy skóry
Skóry garbowania roślinnego wykończone w kolorze naturalnym powinny wykazywać

jednakowe  zabarwienie  na  całej  powierzchni  od  jasno-  do  ciemno  brunatnego.  Na
powierzchni  lica  skór  garbowanych  roślinnie  nie  powinny  występować  naloty,  smugi
i  zacieki,  które  są  spowodowane  niewłaściwym  postępowaniem  w  czasie  garbowania.  Na
skórach galanteryjnych z nieznacznymi uszkodzeniami lica wytłacza się desenie lub pokrywa
grubą  warstwą  apretury  w  kolorach  ciemnych.  Biorąc  pod  uwagę,  że  większość  barwników
roślinnych jest nieodporna na światło i ulega pewnym zmianom, skóry galanteryjne pokrywa
się powierzchniowo garbnikami odpornymi na światło (do takich należy np. sumak). Badanie
trwałości  wybarwienia  na  światło  przeprowadzić  można  laboratoryjnie  poddając  próbę
naświetlaniu  promieniami  ultrafioletowymi  (lampą  kwarcową)  umieszczoną  w  odległości  ½
m od próbki przez okres 3 godzin. Trwałość określa się przez porównanie zabarwienia próbki
naświetlanej z nienaświetlaną.

Skóry garbowania chromowego lub innego barwione w różnych kolorach powinny mieć

równomierne  zabarwienie  na  całej  powierzchni.  Nie  mogą  wykazywać  plam,  smug
i  zacieków.  Kolor  musi  być  czysty.  Żywe  wybarwienie  powinno  sięgać  głęboko  w  skórę.
Stopień  przeniknięcia  barwnika  obserwuje  się  na  przekroju  skóry.  Skóry  galanteryjne  i  na
wierzchy  obuwia  są  wybarwione  powierzchniowo,  zaś  skóry  odzieżowe,  rękawiczkowe,
welurowe oraz nubukowe powinny być przebite barwnikami na całym przekroju skóry.

Większość skór miękkich garbowania chromowego pokrywa się farbami kryjącymi.

Takie  apretury  kryjące  powinny  dokładnie  kryć  lico  skóry,  utrzymując  jego  charakter.
Oceniając  skóry  wierzchowe  obuwiowe,  galanteryjne,  odzieżowe  i  rękawiczkowe  należy
przeprowadzić  badanie  wytrzymałości  wybarwienia  na  tarcie  suche  i  mokre.  Wskaźnik  ten
jest  decydującym  w  ocenie  towaru  gotowego  szczególnie  ważne  jest  dla  skór  odzieżowych
i  rękawiczkowych.  Poza  tym  oznaczeniem  ważna  jest  próba  wytrzymałości  na  pranie,  która
charakteryzuje skóry miękkie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja do wykonania ćwiczenia,

−

próbki skór do badań,

−

nóż lub skalpel,

−

tygle porcelanowe,

−

palniki gazowe,

−

szczypce laboratoryjne,

−

trójkąt ceramiczny,

−

statyw do spalania,

−

wyciąg laboratoryjny,

−

siarczan żelazawy 3% roztwór wodny,

−

odzież ochronna,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ rodzaj skór wyprawionych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy,
3)  obejrzeć próbki skór,
4)  obserwować przy pomocy lupy lub mikroskopu optycznego lico skór,
5)  narysować w zeszycie rysunek lica badanych próbek,
6)  porównać  zaobserwowane  rysunki  lica  z  tablicami  rysunków  lica  poszczególnych

rodzajów skór,

7) zapisać swoje obserwacje i wyciągnąć wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki skór wyprawionych bydlęcych, cielęcych, końskich, świńskich,

−

lupa optyczna,

−

mikroskop optyczny,

−

tablice z rysunkami lica różnych rodzajów skór,

−

przybory do rysowania,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Dokonaj porównania skór owczych i kozich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy,
3)  obejrzeć dokładnie otrzymane próbki skór,
4)  obserwować za pomocą lupy lub mikroskopu rysunek lica otrzymanych próbek,
5)  narysować w zeszycie rysunek lica poszczególnych próbek skór,
6)  zaznaczyć  na  rysunku  wyraźnymi  kropkami  otworki  po  włosach  rdzeniowych,

a delikatnymi punktami otworki po włosach puchowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7)  porównać rysunki wyglądu lica próbek i określić rodzaj skóry,
8)  zapisać swoje obserwacje i wyciągnąć wnioski,
9)  przedstawić na forum grupy sposób odróżniania skóry koziej od owczej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki licowe skór kozich i owczych,

−

lupa optyczna,

−

mikroskop optyczny,

−

papier i przybory do rysowania,

−

plansze z rysunkami lica różnych skór,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Wskaż różnice pomiędzy skórami z poprawionym licem a dwoinami wykończonymi

farbami kryjącymi

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy w laboratorium chemicznym,
3)  przygotować próbki skór  i dwoin wykończonych farbami (apreturami) kryjącymi,
4)  zmyć warstwy kryjące z próbek skór i dwoin acetonem,
5)  wypłukać próbki w wodzie z dodatkiem kwasu octowego,
6)  osuszyć próbki,
7)  porównać różnice między dwoinami, a skórami licowym,
8)  zapisać w zeszycie spostrzeżenia i wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki skór i dwoin z poprawionym licem,

−

aceton,

−

10% r-r wodny kwasu octowego,

−

zlewki szklane,

−

wata lub ściereczka płócienna,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Dokonaj oceny organoleptycznej skór gotowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  pobrać skóry do przeprowadzenia analizy,
4)  obejrzeć dokładnie skóry otrzymane do oceny,
5)  ocenić barwę skóry:

pocierać tamponem z waty lub kawałkiem białej bawełnianej tkaniny powierzchnię
lica w jedną i drugą stronę ok. 20 razy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pocierać zwilżonym tamponem z waty powierzchnię lica w jedną i drugą stronę ok.
20 razy,

porównać zmianę odcienia barwy skóry w miejscu pocierania i stopień zabrudzenia
tamponu,

6) opisać elastyczność skóry,
7) zbadać równomierność wygarbowania skór roślinnych:

wyciąć ze skóry roślinnej podeszwowej pasek skóry o szerokości 0,6–0,8 mm,

zanurzyć pasek w 10% roztworze kwasu octowego na ok. 15 minut,

wyjąć pasek z kąpieli i oglądać „pod światło” – miejsca niedostatecznie
wygarbowane są przeźroczyste,

8) zbadać równomierność wygarbowania skór chromowych:

wyciąć kawałki skóry o wymiarach 5 × 8 cm i obrysować na papierze
milimetrowym,

zanurzyć kawałki skóry we wrzącej wodzie na okres 5 minut,

wyjąć skórki i obrysować je na poprzednich konturach,

określić stopień zmiany wymiarów liniowych próbki – zmiana wymiarów o 10%
świadczy o niedostatecznym wygarbowaniu skóry,

9) scharakteryzować i przedstawić na forum grupy skórę otrzymaną do oceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

skóry roślinne i chromowe,

−

kwas octowy 10%,

−

zlewki szklane,

−

papier i przybory do rysowania,

−

ręczniki papierowe,

−

wata lub tkanina bawełniana biała,

−

przepisy bhp,

−

odzież ochronna,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) ocenić rodzaj garbowania skóry wyprawionej?

¨ ¨

2) określić rodzaj skóry gotowej?

¨ ¨

3) scharakteryzować wygląd lica różnych rodzajów skór?

¨ ¨

4) odróżnić dwoinę krytą od skóry licowej z poprawionym licem?

¨ ¨

5) ocenić organoleptycznie skórę wyprawioną?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powierzchnię od skór garbowania roślinnego. Podwyższenie wilgotności powoduje też wzrost
masy skóry, co jest bardzo istotne przy skórach podeszwowych sprzedawanych na wagę.

Zmiana wilgotności względnej powietrza z 50% na 80% spowoduje w skórze garbowania

roślinnego zawierającej 12% wody zmianę zawartości wody do 21% i przyrost masy o 11,3%.
Obowiązująca w Polsce wilgotność skóry wynosi 16%.

Zawartość wody w skórze oznacza się przez suszenie próbki skóry drobno pokrojonej

w temp. 100

C do stałego ciężaru (PN-P-22110:1993).

Zawartość substancji mineralnych

Każda skóra zawiera niewielkie ilości substancji mineralnych pochodzących z surowca

skóry  lub  z  chemikaliów  wapniących  i  garbników.  W  skórach  garbowania  roślinnego
zawartość  substancji  mineralnych  nie  powinna  przekraczać  2,0%  –  wyższa  wskazuje  na
sztuczne  obciążenie  produktu.  Zawartość  substancji  mineralnych  jest  wyższa  w  skórze
garbowania  mineralnego  oraz  garbowania  kombinowanego.  Skóra  chromowa  zawiera
3,5–7,0% związków chromu w postaci  Cr

, skóra garbowania glinowego 2–6% związków

glinu w postaci Al

, skóry zamszowe 1–8%.

Składniki mineralne oznacza się przez spopielenie w tyglu porcelanowym

(PN-P-22111:1974*). Skóry garbowania chromowego wykazują ogólną zawartość popiołu od
5–10%, skóry roślinne 1–2%, chromowo-roślinne 3–5%. Jeżeli zawartość popiołu przekracza
w dużym stopniu obowiązujące normy techniczne przeprowadza się analizę popiołu
i stwierdza rodzaj obciążenia skóry.
* - norma wycofana bez zastąpienia

Zawartość substancji tłuszczowych

Każda skóra wyprawiona zawiera niewielkie ilości tłuszczu naturalnego – poniżej 1%

w  skórach  owczych  i  świńskich  do  10%.  Zawartość  tłuszczu  pochodząca  z  operacji
natłuszczania  zależy  od  przeznaczenia  skóry  i  mieści  się  w  granicach  2–25%:  dla  skór
chromowych na wierzchy obuwia 3–10%, dla skór juchtowych i wodoodpornych 16–25%, na
spody obuwia 2–5%.  Zawartość tłuszczu ma wpływ na właściwości skóry: wytrzymałość  na
rozerwanie, ciągliwość, przepuszczalność wody i powietrza, chłonność wody, przewodnictwo
cieplne,  trwałość  w  użytkowaniu  skór.  Zawartość  tłuszczu  ma  wpływ  na  przebieg  wielu
operacji w produkcji np. obuwia czy wyrobu kaletniczego.

Tłuszcz w skórze występujący w postaci niezwiązanej oznacza się wg PN-P-22114:1974

przez ekstrakcję odpowiednim rozpuszczalnikiem.

Zawartość substancji wymywalnych wodą

Są to części składowe skóry niezwiązane z tkanką skórną (oprócz tłuszczu), które

wypełniają skórę. Zalicza się do nich: garbniki, niegarbniki oraz substancje mineralne.
Wymywalne substancje dzielą się na organiczne i nieorganiczne. Wpływają one na
właściwości fizyczne takie jak wodoodporność i odporność na zużycie.

Substancje wymywalne oznacza się (wg PN-P-22125:1992) tylko w skórach

garbowanych  roślinnie  i  garbnikami  syntetycznymi.  Skóry  chromowe  nie  mają  substancji
wymywalnych wodą. Skóry podeszwowe garbowania roślinno-syntetycznego mogą zawierać
do  16%  substancji  wymywalnych,  natomiast  podpodeszwowe  do  10%,  skóry  juchtowe  do
5%.  Skóry  roślinne  na  wierzchy  obuwia  powinny  wykazywać  możliwie  niską  zawartość
substancji  wymywalnych,  ponieważ  nadmierna  ich  ilość  jest  powodem  sztywności
i plamistości skór.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kwasowość skóry

Wszystkie skóry mają odczyn słabo kwaśny, lecz nie powinny być zbyt kwaśne.

Nadmierna  zawartość  w  skórze  gotowej  niezwiązanych  kwasów  nieorganicznych  wpływa
niszcząco  na  tkankę  skórną,  która  po  pewnym  czasie  ulega  zniszczeniu.  Kwasowość  skóry
(PN-EN  ISO  4045:2001)  oznacza  się  w  wyciągu  wodnym  przez  pomiar  pH  i  po
10-krotnym  rozcieńczeniu  wyciągu  (różnica  między  tymi  dwoma  wartościami  to  liczba
dyferencji). Liczba dyferencji dla skór twardych roślinnych wynosi średnio 0,3–0,4 jednostek
pH.  Jeśli  różnica  przekracza  0,7  jednostek  pH  świadczy  to  o  obecności  w  skórze
niezwiązanych, mocnych kwasów szkodliwych dla włókien skóry.

Zawartość substancji skórnej

Substancja skórna jest podstawowym składnikiem skóry. W czasie wyprawy ulega ona

wygarbowaniu i ma decydujący wpływ na wartość produktu. Substancja ta w skórze gotowej
jest  ściśle  związana  z  garbnikiem.  Zawartość  substancji  skórnej  (oznaczona  wg
PN-P-22117:1992)  zależy  do  rodzaju  garbowania,  stopnia  wygarbowania  i  zawartości
różnych  składników  wprowadzanych  do  skóry:  garbników,  tłuszczów,  wypełniaczy  itp.
Zawartość  substancji  skórnej  waha  się  od  30–70%:  dla  skór  podeszwowych  30–50%,  a  dla
skór na wierzchy obuwia 50–70%.

Zawartość garbnika związanego

Garbnik związany (PN-P-22117:1992) oznacza się tylko w skórach garbowania

roślinnego i syntetycznego. Zawartość garbnika związanego ze skórą w zależności od rodzaju
i sposobu garbowania wynosi dla skór na spody obuwia 20–30%, zaś dla skór juchtowych
15–20%.

Właściwości fizyczne skór wyprawionych
Własności fizyczne skóry zależne są od jej składu chemicznego. Są ważne, ponieważ

decydują o przydatności produktu gotowego i jej wartości użytkowej oraz dają pojecie
o zachowaniu się skóry w czasie produkcji np. obuwia i pozwalają przewidzieć jego trwałość
w czasie noszenia.

Wyniki badań fizycznych skór gotowych określają strukturę tkanki skórnej, moc splotów

włókien kolagenowych, sposób prowadzenia wyprawy skór, itp. Do najważniejszych
pomiarów fizycznych zalicza się: wytrzymałość na rozciąganie, przepuszczalność cieczy, par
i gazów, odporność na pot i rozpuszczalniki organiczne, trwałość na światło, odporność
termiczną, itp.

Sposób pobierania ze skór próbek do badań, sposób ich przygotowania oraz metody

prowadzenia badań zostały omówione w poradniku dla jednostki modułowej 311[09].Z5.O2

Wytrzymałość na rozciąganie – mierzy się siłę wyrażoną w dekaniutonach daN
(1 daN = 10 N) niezbędną do rozerwania paska skóry dzieloną na mm

powierzchni przekroju

skóry. Wytrzymałość na rozciąganie skór wyprawionych prawidłowo waha się w granicach
od 1 do 6 daN/mm

, wyższa jest dla skór chromowych, niż dla skór garbowanych roślinnie.

Wytrzymałość skór na rozciąganie jest różna w układzie topograficznym skóry, a także

w różnych kierunkach i zależy od wytrzymałości włókien kolagenowych i ukierunkowania
ich w strukturze skóry. Jest to ściśle związane z różnym rodzajem splotów włókien
kolagenowych w warstwie siatkowej skóry właściwej w różnych jej częściach. Wytrzymałość
wzdłuż linii grzbietowej jest trochę wyższa niż w kierunku poprzecznym.

Ze wzrostem zawartości tłuszczu w skórze podwyższa się wytrzymałość na rozciąganie.

Najlepsze wyniki uzyskuje się przy zawartości tłuszczu 14–16%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bardzo ważna jest też zawartość wody w skórach, podwyższenie zawartości wody o 12%

powoduje  dwukrotny  wzrost  wytrzymałości  w  skórach  garbowanych  roślinnie.  Zwiększenie
wilgotności  względnej  powietrza  z  35%  na  75%  powoduje  zwiększenie  wytrzymałości  skór
o  40%. Wzrost  wytrzymałości  na  rozciąganie na  skutek  podwyższenia  wilgotności  w  skórze
jest  wyższy  w  skórach  garbowania  roślinnego  i  chromowo-roślinnego  niż  w  skórach
garbowanych chromowo.

Badania właściwości wytrzymałościowych skór, takich jak: wytrzymałość na rozciąganie,

wydłużenie, wytrzymałość na rozdzieranie czy wytrzymałość ściegu przeprowadza się przy
użyciu maszyny wytrzymałościowej zwanej zrywarką lub dynamometrem (rys. 7).

Rys. 5. Maszyna wytrzymałościowa [20]

Wydłużenie  skóry  (PN-EN  ISO  3376:2003U)  –  ma  szczególne  znaczenie  dla  obuwiowych
skór  wierzchnich  i  skór  na  pasy  napędowe.  Wzrasta  przez  suche  wapnienie  i  wytrawianie.
Ciągliwość  skór  garbowania  chromowego  jest  większa  niż  skór  garbowanych  roślinnie.
Ciągliwość  wzrasta  ze  wzrostem  natłuszczania.  Wyraża  się  ją  w  %  przyrostu  długości
badanego paska skóry.

Wydłużenie skóry, czyli tzw. wydłużenie maksymalne jest to wydłużenie próbki w chwili

rozerwania wyrażone w % przyrostu długości pierwotnej. Badanie to przeprowadza się za
pomocą urządzenia zwanego zrywarką. Przy pomiarze stosuje się odpowiednią skalę, na
której odczytuje się długość początkową i końcową w chwili rozerwania próbki.

Wydłużenie skóry zależy od chemicznych i mechanicznych operacji warsztatu mokrego.

Skóra  wydłużona  pod  działaniem  nieznacznej  siły  rozciągającej  wraca  do  pierwotnej
długości,  gdy  siła  ta  przestaje  działać.  Takie  odwracalne  zwiększenie  długości  określa  się
wydłużeniem  elastycznym  (odkształcenie  sprężyste).  Wydłużenie  powstałe  pod  wpływem
działania  większej  siły  przez  pewien  okres  czasu  i  pozostające  po  jej  usunięciu  określa  się
odkształceniem trwałym (plastycznym).

Wszystkie rodzaje wydłużenia są określane ciągliwością skóry i mają zastosowanie

praktyczne,  np.  wydłużenie  plastyczne  zapewnia  cholewce  zdolność  formowania  się  na
kopycie, a wydłużenie sprężyste zapewnia trwałość wytworzonego kształtu cholewki w czasie
użytkowania.  Ciągliwość  skóry  wynika,  więc  bezpośrednio  ze  struktury  przestrzennej  siatki
włókien  skórnych.  Wydłużenie  zależy  od  miejsca  w  układzie  topograficznym,  w  kierunku
podłużnym skóry wykazują mniejszą ciągliwość niż w poprzecznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Porowatość skóry
Skóra  ma  wyraźnie  ukształtowany  system  porów  w  postaci  włoskowatych  kanalików.  Pory
w  skórze  są  różnego  rodzaju:  pory  zamknięte,  pory  otwarte  jednostronnie  lub  dwustronnie,
pętelkowe.  Wielkość  porów  jest  zróżnicowana  od  makroskopowych  (po  torebkach
włosowych),  mikroskopowych  (przestrzenie  międzywłókniste)  do  ultramikroskopowych.
Ogólna objętość porów w skórze zależy od rodzaju surowca i od procesów wyprawy.

Z porowatością związana jest ściśle masa właściwa i masa objętościowa skóry. Masa

właściwa  skóry  jest  masą  rzeczywistą  bez  porów. Masa objętościowa  jest  to  masą  właściwą
pozorną  z  uwzględnieniem  porów.  Masa  właściwa  rzeczywista  ma  wartość  prawie  stałą,
a  masa  objętościowa  skóry  waha  się  w  granicach  dość  szerokich,  uzależnionych  od
porowatości skóry w różnych jej częściach topograficznych.

Oznaczając masę właściwą (PN-EN ISO 2420:2003U) zanurza się zważoną próbkę skóry

w naczyniu skalibrowanym w nafcie lub ksylenie, a więc w cieczy, która wypełnia pory, a nie
ma wpływu na zmiany tkanki skórnej takich jak pęcznienie włókien i wymywanie garbnika.

Znajomość masy właściwej ma znaczenie praktyczne dla skór twardych, które są

sprzedawane wg ciężaru.

Masę właściwą i porowatość różnych rodzajów skór obrazuje tabela 2.

Tabela 2. Masa właściwa i porowatość różnych rodzajów skór [11, s. 87]

Masa właściwa [g/cm

]

Rodzaj skór

pozorna

rzeczywista

Porowatość

Skóry podeszwowe garbowania
roślinnego

0,9–1,2

1,4–1,5

20–47

Skóry wierzchnie obuwiowe
garbowania roślinnego

0,6–1,0

1,3–1,4

22–68

Skóry chromowe na wierzchy
obuwiowe

0,4–0,7

1,2–1,4

47–58

Przepuszczalność powietrza i pary wodnej (PN-P-22139:1971* i PN-P-22138:1998)
Zjawiska przepuszczalności powietrza i pary wodnej są w dużym stopniu do siebie zbliżone.
Zjawisko  to,  określane  „oddychaniem”  skóry,  jest  związane  z  porowatością  tkanki  skórnej.
Przy  wzroście  przepuszczalności  powietrza  najczęściej  wzrasta  i  przepuszczalność  pary
wodnej.  Przepuszczalność  pary  wodnej  przez  skóry  chromowe  na  wierzchy  obuwia
wykończane  kazeinowo  wynosi  ok.  50%  w  stosunku  do  skór  niepokrywanych.  Skóry
wykończone  plastykowo  mają  przepuszczalność  dwa  razy  mniejszą  niż  kryte  farbami
kazeinowymi, a wykończone farbami nitrocelulozowymi trzy i więcej razy mniejszą.
* – norma wycofana bez zastąpienia

Nasiąkliwość skóry
Zdolność pochłaniania wody przez  skórę przy jedno- lub wielostronnym zetknięciu  się z nią
nosi  nazwę  nasiąkliwości  i  ma  znaczenie  praktyczne.  Nasiąkliwość  skóry  oznacza  się
w  procentach  przyrostu  masy  skóry  po  zanurzeniu  próbki  w  wodzie  (PN-EN  ISO
2417:2003U).  W  czasie  użytkowania  skóra  nie  tylko  jednostronnie  styka  się  z  wodą,  lecz
także  z  wydzielaną  przez  stopę  parą  wodną,  która  powoduje  jej  zwilżanie  z  drugiej  strony.
Dotyczy to nie tylko skór wierzchnich  i  spodowych, ale także  skór na elementy wewnętrzne
obuwia.  Nasiąkliwość  poszczególnych  skór  jest  różna  i  zależy  od  asortymentu:  dla  skór
podeszwowych  –  40–50%,  skór  roślinnych  na  wierzchy  –  35–45%,  a  dla  skór
podpodeszwowych nie mniej niż 25%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przemakalność i przepuszczalność wody
Oznaczenie  wykonuje  się  w  warunkach  dynamicznego  zginania  próbek  skór  odpowiednio
złożonych  i  zanurzonych  jedną  stroną  w  wodzie  (PN-EN ISO  5403:2003U).  Przemakalność
określa  się  czasem  potrzebnym  do  przeniknięcia  wody  przez  całkowitą  grubość  skóry,
natomiast  przepuszczalność  wody  mierzy  się  objętością  wody  przepuszczonej  przez  próbkę
nawodnioną  w  umownym  czasie.  Na  przemakalność  i  przepuszczalność  wody  duży  wpływ
ma  zwilżalność  powierzchni  i  głębszych  warstw  włókien  skóry.  Jeśli  powierzchnia  skóry
łatwo się zwilży, to intensywność dalszej przepuszczalności wody zależy od kąta nachylenia
włókien,  długości  kapilar,  i  ich  ilości,  a  także  od  zdolności  pęcznienia  ich  pod  wpływem
wody.  Przemakalność  i  przepuszczalność  zależą  od  sposobu  garbowania  oraz  od  ilości
i rodzaju środków impregnujących i natłuszczających.

Starzenie  się  skór  –  to  zmiany  w  składzie  chemicznym  i  właściwościach  fizycznych  na
skutek  działania  czasu  i  różnych  warunków  atmosferycznych.  Wpływ  na  starzenie  się  skór
ma: ciepło, światło, składniki powietrza, wilgotność. Jednym ze składników wpływających na
proces  starzenia  skóry  jest  zawarty  w  niej  wolny  kwas  mineralny,  który  określa  się  przez
liczbę  dyferencji.  Doskonałym  wskaźnikiem  odporności  skór  na  różne  czynniki
atmosferyczne  jest  próba  „noszenia”,  czyli  użytkowania  danego  towaru  w  warunkach
naturalnych  na  wolnym  powietrzu.  Działanie  czasu polega  na  utlenianiu  tkanki  skórnej  oraz
wytworzeniu różnych substancji ubocznych wpływających ujemnie na trwałość skóry.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czy potrafisz wymienić skład chemiczny skóry gotowej?
2.  Jaki wpływ ma zawartość wody na jakość i wartość użytkową skór twardych i miękkich?
3.  Dlaczego w skórach garbowanych chromowo nie oznacza się substancji wymywalnych?
4.  Jakie parametry brzeczek roślinnych mają wpływ na prawidłowy przebieg garbowania?
5.  Co stanowi podstawowy składnik skóry wyprawionej?
6.  Co to jest kwasowość skóry?
7.  Jakie  wskaźniki  fizyczne  skóry  wyprawionej  decydują  o  przydatności  produktu

gotowego?

8. Co to jest masa właściwa rzeczywista i pozorna skóry?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oznacz ilość wody w skórze gotowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  pobrać z magazynu skór gotowych 4 kawałki skór:

–

skórę podpodeszwową (bok),

–

skórę podeszwową (krupon),

–

skórę chromową (boks bydlęcy),

–

skórę juchtową,

4) zważyć kawałki skór,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5)  pozostawić skóry w pomieszczeniu (w temperaturze pokojowej) do następnych zajęć,
6)  zważyć skóry,
7)  obliczyć ubytek masy każdej skóry i procentowy ubytek wody,
8)  zanotować w dzienniczku swoje obliczenia i wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

różne rodzaje skór gotowych,

−

nóż,

−

waga analityczna,

−

szkiełka zegarkowe,

−

norma PN-P-22110:1993 Skóry wyprawione – Oznaczanie zawartości wody.

Ćwiczenie 2

Oznacz orientacyjnie nasiąkliwość różnych rodzajów skór gotowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy,
3)  pobrać próbki skór,
4)  wyciąć ze skór kwadraty o wymiarach 5 × 5 cm,
5)  zważyć kwadraty skór na wadze analitycznej,
6)  zanurzyć  próbki  skór  w  wodzie  o  temperaturze  pokojowej  na  okres  30  minut,  2  i  5

godzin,

7)  wyjąć próbki po określonym czasie i osuszyć ręcznikiem papierowym,
8)  zważyć próbki na wadze analitycznej,
9)  obliczyć nasiąkliwość skór po określonych czasach moczenia wg wzoru:

                                                               (b – a)

100

N =

__________________

[%]

a – waga skóry przed moczeniem
b – waga skóry po moczeniu,

10) omówić i zinterpretować wyniki oznaczeń na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki skór: juchtowych, podeszwowych i boksu bydlęcego,

−

linijka,

−

nóż,

−

waga analityczna,

−

zlewki szklane,

−

ręczniki papierowe,

−

zegarek,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wyznacz przybliżoną masę właściwą skóry wygarbowanej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy do wykonywania ćwiczenia zgodnie z wymogami bhp,
3)  pobrać próbki skór:

–

podeszwową garbowaną roślinnie,

–

wierzchnią garbowaną chromowo,

–

wierzchnią garbowaną roślinnie,

4) wyciąć ze skór kwadraty o boku 5 cm,
5) zmierzyć grubość próbek skór w kilku miejscach i obliczyć średnią arytmetyczną

wykonanych pomiarów,

6) zważyć na wadze analitycznej próbki skór,
7) obliczyć masę właściwą rzeczywistą każdego kawałka skóry i wynik podać w g/cm

8)  zanurzyć zważone próbki skór w naczyniu miarowym zawierającym naftę,
9)  określić objętość wypartej nafty jako objętość skóry z uwzględnieniem porów,
10)  obliczyć masę właściwą pozorną każdego kawałka skóry i wynik podać w g/cm

11) omówić i zinterpretować wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki skór: podeszwowej garbowania roślinnego, wierzchniej garbowania chromowego,
wierzchniej garbowania roślinnego,

−

nóż,

−

linijka,

−

grubościomierz,

−

waga analityczna,

−

cylinder miarowy poj. 2000 cm

−

przepisy bhp i p.poż.,

−

norma PN-EN ISO 2420:2003(U) Skóry wyprawione – Wyznaczenie masy właściwej
pozornej,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) oznaczyć zawartość wody w skórze gotowej?

¨ ¨

2) wyznaczyć masę właściwą rzeczywistą i pozorną skóry?

¨ ¨

3) w przybliżeniu określić nasiąkliwość skór wygarbowanych?

¨ ¨

4) określić wskaźniki fizyczne charakteryzujące właściwości higieniczne

Skóry gotowej?

¨ ¨

5) wyjaśnić, od czego zależy przepuszczalność powietrza i pary wodnej?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Wady i uszkodzenia skór wyprawionych

4.3.1. Materiał nauczania

Wada skóry gotowej (PN-P-22202:1985 Skóry wyprawione twarde i miękkie –

terminologia)  to  ujemna  jej  właściwość,  która  zmniejsza  jej  powierzchnię  użytkową  lub
uniemożliwia  otrzymanie  wyrobu  o  wymaganej  jakości,  wynikająca  z  jej  struktury  lub
powstała  na  skutek  uszkodzeń  biologicznych,  mechanicznych,  chemicznych  i  termicznych.
Wady  mogą  powstawać  już  za  życia  zwierzęcia,  mogą  być  spowodowane  nieumiejętną
konserwacją surowca lub niewłaściwą wyprawą.

Wady skóry gotowej dzielimy na:

1. Wady wymierzalne, zmieniające powierzchnię użytkową skóry według przeznaczenia,

dające określić się jednostkami powierzchni,

2. Wady niewymierzalne, których nie można określić jednostkami powierzchni,
3. Wady strukturalne wynikające z ujemnych cech struktury tkanki skórnej.

Wady wymierzalne

Do grupy wad wymierzalnych zalicza się uszkodzenia biologiczne spowodowane przez

szkodniki, mikroorganizmy lub w wyniku choroby zwierzęcia oraz uszkodzenia mechaniczne
takie jak: rysy, skaleczenia, termiczne uszkodzenie lica spowodowane w czasie zdejmowania
skór z tuszy zwierzęcia, w czasie wyprawy, transportu itp.

Wady biologiczne

Blizna – jest to ślad po ranie, może być zarośnięta całkowicie lub częściowo.

W zależności od wielkości może ona w różny sposób wpływać na jakość skór wierzchnich,
a szczególnie skór licowych wykończonych anilinowo lub kazeinowo.

Łupież – powoduje uszkodzenie skór świńskich w postaci widocznych drobnych plam

matowych, gęsto rozsianych na licu skóry, często zlewających się w jedną większą plamę.
W tych miejscach lico zatraca swój naturalny rysunek.

Narośl – jest to ślad wypukły miejscowego przyrostu tkanki skórnej, powstały na skutek

różnych zmian chorobowych zwierzęcia. Wada ta jest widoczna na skórach wykończonych
z licem naturalnym.

Ospa – powoduje powstawanie charakterystycznych blizn wgłębionych w lico na skutek

choroby za życia zwierzęcia.

Uszkodzenia przez mola i skórnika – występują w postaci wąskich krętych kanalików

na powierzchni skóry utworzonych przez larwy i chrząszcze skórnika. Wada ta jest
najbardziej widoczna na skórach wykończanych z licem naturalnym.

Uszkodzenie przez gza bydlęcego (zwane popularnie wągrem) – występuje na skórze

zwierząt  parzystokopytnych,  a  jest  spowodowane  przez  larwy  muchówki  gza  bydlęcego. Na
skutek  rozwoju  larwy  mogą  powstawać  trzy  rodzaje  uszkodzeń:  wągry  początkowe,  wągry
otwarte,  gdy  larwa  przebija  skórę  oraz  wągry  zarośnięte,  gdy  powstały  otwór  zarastają
prostopadłe włókna kolagenowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Uszkodzenie skóry przez gza bydlęcego [11, s. 100]:

a) rozwijające się, b) otwarte, c) zarastające.

Wszystkie rodzaje uszkodzeń przez gza bydlęcego wpływają na obniżenie jakości skór
wyprawionych miękkich.

Uszkodzenie przez kleszcza – występuje przeważnie w skórach surowych

importowanych. W skórach gotowych wada ta jest widoczna w postaci drobnych punktów od
nakłuć lica przez kleszcza. Wada ta w znacznym stopniu obniża wartość skór z naturalnym
licem.

Wszawica – jest typową wadą skór świńskich. Skóry świńskie z silnie występującą

wszawicą mają odstające plamiste lico, szczególnie widoczne w skórach galanteryjnych
garbowania roślinnego apreturowanych natryskiem oraz w skórach na wierzchy obuwia
barwionych w kolorach jasnych.

Uszkodzenia mechaniczne

Dziura – jest to wada spowodowana nieostrożną obróbką maszynową lub ręczną podczas

zdejmowania skór w rzeźni, w czasie wyprawy oraz w wyniku procesów gnilnych,
termicznych lub działania substancji żrących. Wada ta powoduje zmniejszenie powierzchni
użytkowej skóry.

Chropowatość lica – objawia się szorstkością powierzchni lica lub szorstkością

powierzchni  powłoki  kryjącej.  Wada  ta  może  występować  miejscowo  lub  obejmować  całą
skórę  na  skutek  złego  wykończenia  lica  skór.  Szorstkość  powłoki  kryjącej  występuje  przy
wykończaniu  plastykowym  lub  lakierowanym  w  postaci  grudek  składników  farby,
zanieczyszczeń z zestawów kryjących.

Miejscowy brak lica – jest spowodowany mechanicznym zniszczeniem lica w wyniku

zapoczątkowanych procesów gnilnych skóry surowej oraz przez oparzenia przy zdejmowaniu
skór świńskich. Wada ta może powstać na skutek nieumiejętnej obróbki mechanicznej lica
w czasie wyprawy skór. Widoczna jest ona na skórach wykończonych z naturalnym licem.

Nierównomierne ostruganie – są to widoczne lub wyraźnie wyczuwalne dotykiem

nierówności (schodki) od strony lica spowodowane nieodpowiednim ostruganiem strony
mizdrowej skóry. Wada występuje w czasie mechanicznej obróbki skór po garbowaniu, gdy
strugarka jest niesprawna.

Obtarcie lica – są to mniejsze lub większe braki lica spowodowane wieloma czynnikami.

Wielkość powierzchni obtarcia ma duży wpływ na stopień wykorzystania skóry. Wada ta jest
istotna dla skór miękkich wykończanych z licem naturalnym, a nie wpływa ujemnie na
wartość skór krytych farbami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oparzenie chemiczne lub termiczne – może spowodować utratę charakteru włóknistego

tkanki skórnej. Skóra staje się w tych miejscach sztywna, lico najczęściej pęka, a przekrój jest
szklisty.

Naloty – są to wykwity barwników (pigmentów), a także innych substancji

występujących na powierzchni lica, które można usunąć przez mechaniczne ścieranie lub
zmywanie wodą. Naloty mogą być pochodzenia pleśniowego, tłuszczowego lub też naloty
soli mineralnych.

Naloty pleśniowe najczęściej powstają, gdy skóry wyprawione są magazynowane

w pomieszczeniu o złej wentylacji i wysokiej wilgotności. Tego rodzaju naloty występują na
skórach garbowanych roślinnie, silnie natłuszczonych. Daleko posunięte pleśnienie skór
powoduje trwałe plamy trudne do usunięcia.

Naloty tłuszczowe są to wykwity, które powstają w skórach silnie natłuszczonych

garbowania roślinnego. Miejscowe drobne naloty tłuszczowe są łatwo usuwalne żelazkiem
przez bibułę lub papkę kredową nasyconą rozpuszczalnikiem

Naloty soli mineralnych występują w skórach spodowych garbowania roślinnego na

skutek wykrystalizowania soli stosowanych w mieszankach impregnujących, a także
w skórach garbowania chromowego.

Plamy – są to miejscowe nienaturalne zmiany barwy lica skóry, które można usunąć

przez różne operacje chemiczne, a niekiedy nie dadzą się usunąć.

Plamy tłuszczowe występują jako naturalne lub nabyte. Plamy naturalne wynikają

z niedostatecznego odtłuszczenia skór w procesach przygotowujących goliznę do garbowania,
a  na  skórach  wyprawionych  tworzą  ciemne  plamy  o  nieregularnych  kształtach.  Plamy
tłuszczowe  nabyte  powoduje  stosowanie  nieodpowiednich  mieszanek  natłuszczających  lub
niewłaściwe  prowadzenie  procesu  natłuszczania  skór.  Plamy  takie  osadzają  się  na
powierzchni  lica  w  miejscach  z  natury  luźnych  lub  w  skórach  wykończanych  przez
oszlifowanie tworzy się tak zwane wyświecone lico. Usunięcie plam tłuszczowych w zwykły
sposób,  podobnie  jak  nalotów,  jest  utrudnione  i  może  być  przeprowadzone  tylko
w warunkach technologicznych garbarni.

Plamy garbnikowe spowodowane są osadzaniem się garbnika roślinnego na powierzchni

lica,  gdyż  w  czasie  energicznego  suszenia  dyfunduje  on  na  zewnątrz.  Plamy  te  mogą  być
usunięte  tylko  w  warunkach  produkcyjnych  przez  zmywanie  i  wybielanie.  Do  plam
garbnikowych  zalicza  się  też  plamy  chromowe  spotykane  na  skórach  podszewkowych
niebarwionych  i  innych  nie  krytych  farbami.  Powstają  one  podczas  nieprawidłowo
prowadzonego procesu garbowania. Powstałe ciemne zacieki są nieusuwalne.

Typową wadą surowcową skór cielęcych są plamy solne. Powodują one powstawanie na

powierzchni lica uwypukleń lub wgłębień źle przyjmujących barwniki i tłuszcze, szczególnie
widoczne są one przy wykończaniu kazeinowym lub anilinowym.

Jeżeli w fazie przygotowania skór do garbowania nastąpiło zetkniecie się z żelazem, to

w czasie garbowania tych skór brzeczkami roślinnymi powstają plamy żelazowe koloru
prawie czarnego.

Przecięcie – jest to liniowe uszkodzenie skóry na wskroś, powstające na wskutek

nieumiejętnej obróbki mechanicznej w czasie jej wyprawy.

Smugi – są wadą w postaci liniowych różnic odcieni lub połysku skóry. Mogą być one

usunięte przez ponowne krycie farbami kryjącymi lica skór w warunkach produkcyjnych.

Ściągnięcie lica – jest to miejscowe zniekształcenie naturalnego rysunku lica w postaci

siatek i zmarszczeń. Wynika ono z nieumiejętnego wstępnego zagarbowania golizny. Wada ta
występuje najczęściej w miejscach luźniejszych skóry, np. boki, pachwiny. Nie dotyczy ona
skór specjalnie marszczonych, w których brak równomiernego zmarszczenia jest wadą.

Ślady włosa – są to pozostałości włosa nieusuniętego ze skóry w procesie odwłosienia,

a utrwalonego podczas garbowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wychwyt – jest to wada spowodowana miejscowym wycięciem skóry od strony mizdry

w czasie uboju, przy skórowaniu lub nieumiejętną obróbką mechaniczną w czasie wyprawy.
Wychwyt głęboki przekraczający 2/3 grubości skóry może być uważany za dziurę.

Zacięcie liniowe – jest to przecięcie skóry nieprzechodzące na wskroś, głębokie jednak

zacięcie może być uważane za przecięcie liniowe.

Załamanie – występuje jako trwałe zgniecenie lub załamanie wraz z pęknięciem lica,

powstałe w czasie wyprawy. Powstaje ono w końcowej fazie wykończania przy walcowaniu
skór na spody obuwia lub prasowaniu skór miękkich. Załamanie występuje w miejscach
luźnych (boki, pachwiny). Załamanie nie jest uważane za wadę, jeżeli występuje w odległości
do 5 m od krawędzi w skórach twardych i 3 cm w skórach miękkich.

Znak wypalania – jest to blizna po piętnie wypalonym żelazem na skórze żywego

zwierzęcia. Wada ta występuje na skórze pochodzenia południowoamerykańskiego,
najczęściej w postaci znaku literowego. Miejsce po znaku od wypalania może ulec
częściowemu wykruszeniu się i wówczas jest uważane za dziurę.

Wady niewymierzalne

Przyczyny i pochodzenie wad niewymierzalnych są podobne do wad wymierzalnych.

Dotyczą one jednak najczęściej całej powierzchni skóry i w większym stopniu wpływają na
obniżenie jej wartości użytkowej. Ocena tych wad zależy od asortymentu skóry wyprawionej
i jest objęta odrębnymi normami przedmiotowymi. Wady niewymierzalne mogą być także
miejscowe i określa się je wtedy w procentach powierzchni objętej uszkodzeniem.

Brak części skóry – jest to rażący brak symetrii widoczny po złożeniu skóry całej

wzdłuż grzbietu lub ubytek powierzchni powodujący rażące zmiany profilu skóry. Odchylenia
w pokrywaniu się linii obrzeża po złożeniu skóry, nieprzekraczające 10% powierzchni nie są
uważane za wadę. Zmiana profilu skóry powstaje przy nieprawidłowym skórowaniu lub
nieodpowiednim prowadzeniu obróbki mechanicznej i nieprawidłowym przebiegu procesów
wyprawy skór.

Kruchość warstwy licowej – objawia się pękaniem lica lub powłoki kryjącej nałożonej

w  sposób  niewłaściwy.  Badanie  kruchości  powłoki  kryjącej  skór  wierzchnich  obuwiowych
i  galanteryjnych  przeprowadza  się  przez  złożenie  w  czworo  licem  na  zewnątrz  i  ściśnięcie
palcem w odległości 1 cm od wierzchołka zgięcia dla skór miękkich chromowym  i 2 cm dla
skór  garbowanych  roślinnie  i  chromowo-roślinnie.  Badania  przeprowadza  się  w  czterech
miejscach odległych od siebie o 60 cm dla skór dużych (np. bydlęce całe  i przody końskie),
a 30 cm w skórach pozostałych. Badań nie  należy przeprowadzać w miejscach występowania
wad  biologicznych,  termicznych.  Kruchość  warstwy  licowej  może być  wadą  surowcową  lub
produkcyjną. Pękanie powłoki kryjącej może być usunięte w warunkach produkcyjnych przez
ponowne  krycie,  natomiast  pękanie  warstwy  licowej  dyskwalifikuje  skóry  wyprawione
w obrocie handlowym.

Pękanie skór twardych – nie powinno wystąpić przy zginaniu pod kątem 180° licem na

zewnątrz wokół walca o określonej średnicy zależnej od asortymentu skór gotowych –
głębokość pęknięcia nie powinna przekraczać grubości lica.

Lepkość powłoki – jest wadą skór wykończonych plastykowo i lakierowanych,

objawiająca się sklejaniem się skór złożonych licem do lica. Duża lepkość jest wyczuwalna
dłonią ułożoną na powłoce kryjącej. Przyczyną powstawania lepkości jest nieprawidłowy
dobór zestawu kryjącego. Wadę tę można usunąć tylko w warunkach produkcyjnych

Nieprzegarbowanie – określa się tylko dla skór garbowanych roślinnie. Skóra

nieprzegarbowana  ma  niejednolity  przekrój  i  występuje  w  nim  jasne  pasemko
nieprzegarbowanej  skóry. Wada ta jest spowodowana nieumiejętnym prowadzeniem procesu
garbowania  skór  i  dotyczy  najczęściej  skór  podeszwowych  wyprawianych  z  ciężkiego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

surowca bydlęcego. Nieprzegarbowanie skóry może być miejscowe, najczęściej w zadniej
części kruponowej. Skóry takie wykazują nadmierną sztywność i małą elastyczność. Wadę tę
stwierdza się w próbie z kwasem octowym.

Nierównomierna grubość – jest to odchylenie grubości skóry miękkiej w stosunku do

grubości w punkcie standardowym przekraczające granice określone w normie
przedmiotowej. Wada ta ma istotne znaczenie przy rozkroju elementów cholewki.

Nierównomierny deseń – jest to wyraźnie widoczna niezamierzona nierównomierność

faktury skór deseniowanych. Wada ta utrudnia wykrój szczególnie dużych elementów
wyrobów galanteryjnych.

Nietrwałość apretury – jest to łuszczenie się powłoki przy próbie kilkakrotnego

zginania powłoki skóry na zewnątrz i do wewnątrz. Wynika ona ze stosowania
nieodpowiednich zestawów farby kryjącej i nieprawidłowego krycia skóry. Skóra taka
wymaga ponownego krycia.

Nietrwałość powłoki kolorowej lub barwy – wynika z małej odporności skór na suche

i  mokre  tarcie  powodujące  zabarwienie  środka  trącego  w  stopniu  przekraczającym
wymagania  określone  normą.  Wada  ta  występuje  w  przypadku  nieprawidłowego  utrwalenia
barwnika  lub stosowania niewłaściwego składu  farby kryjącej. Wadę tę nie zawsze udaje się
usunąć w warunkach produkcyjnych.

Odstawanie lica (zwane często „pływającym licem”) – jest to słabe zespolenie lica lub

warstwy  kryjącej  ze  skórą,  widoczne  przy  zginaniu  lica  do  wewnątrz.  W  miejscu  zgięcia
powstają  głębokie  zmarszczki,  które  po  wyprostowaniu  skóry  nie  zawsze  zanikają.
Krańcowych  przypadkach  lico  jest  tak  wzdęte,  że  przy  zgięciu  może  być  częściowo
oderwane.  Wada  ta  występuje  w  skórach  licowych  i  nie  należy  jej  określać  w  częściach
pachwinowych, łapach oraz w skórach marszczonych.

Matowość – jest to miejscowy niezamierzony brak połysku skóry wyprawionej. Wynika

to z nieumiejętnego wykończenia skór z naturalnym i poprawionym licem. Wadę usuwa się
w warunkach produkcyjnych przez natrysk apreturą połyskową.

Przetłuszczenie skóry – jest to niezamierzone osadzenie się tłuszczu na powierzchni.

Wada ta występuje najczęściej w skórach zawierających powyżej 12% tłuszczu (skóry
wodoodporne, juchtowe) i może występować miejscowo lub na całej skórze.

Pylenie – jest to brudzenie przy potarciu suchą dłonią skór welurowych i nubukowych

wykończanych przez szlifowanie. Wada ta powstaje na skutek niedostatecznego utrwalenia
barwnika lub niestarannego odpylenia skór po szlifowaniu.

Rozwarstwianie się skóry – jest to rozdzielanie się jej na dwa płaty spowodowane

nieprzegarbowaniem w części środkowej i rozkładem mikrobiologicznym w tym miejscu.
Wada ta może występować w skórach garbowanych roślinnie i powstaje na skutek
niewłaściwego prowadzenia procesów przygotowawczych i samego garbowania golizny.

Sztywność – może być całkowita lub miejscowa. Jest to wyraźne wyczuwalne dotykiem

usztywnienie  skóry  w  porównaniu  ze  wzorcem  lub  pozostałą  jej  powierzchnią.  W  skórach
twardych  garbowania  roślinnego  sztywność  uwidacznia  się  brakiem  sprężystości  przy
nadmiernej  sztywności.  Przy  zgięciu  licem  na  zewnątrz  skóry  takie  mogą  być  łamliwe,  co
uwidacznia  się  pękaniem  z  wyraźnym  trzaskiem  na  głębokość  większą  niż  grubość  samego
lica. W próbie łamliwości może nastąpić pękanie bezszelestne w głąb tkanki skórnej i wada ta
wskazuje na zniszczenie włókien skórnych, np. działanie mocnych kwasów nieorganicznych.
Sztywności  miejscowej  nie  określa  się,  jeśli  wynika  ona  z  naturalnej  struktury  skóry,  np.
w  kruponach  świńskich  część  przyogonowa  jest  zawsze  sztywniejsza  od  części  karkowej
i bokowej – jednak różnice sztywności nie mogą być rażące.

Wiotkość – jest to nadmierna luźność, objawiająca się małą elastycznością, brakiem

pełności w dotyku i nadmierną ciągliwością. Podobnie jak sztywność, może to być wada
strukturalna lub wynikać z nieprawidłowego prowadzenia prac przygotowawczych i samego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

garbowania.  Wiotkość  skór  z  natury  luźnych  występuje  na  całej  powierzchni,  a  szczególnie
jest  widoczna  w  pachwinach  i  części  bokowej.  Wiotkość  powstała  na  skutek  niewłaściwej
wyprawy  wykazuje  wyraźne  odstawanie  lica.  Nadmierna  wiotkość  skór  przeznaczonych  na
cholewki obniża ich wartość użytkową.

Wysokie włókno – jest wadą skór welurowych wykończanych przez szlifowanie.

Objawia  się  ona  występowaniem  długich  i  mechatych  włókien,  które  po  pociągnięciu  po
skórze  ręką  w  dwóch  przeciwnych  kierunkach wyraźnie  zmieniają  odcień  na  skutej  różnego
załamania  światła.  Wada  ta  wynika  z  nieodpowiedniego  doboru  surowca  na  welury,
niewłaściwej  wyprawy,  a  także  złego  oszlifowania  mizdry.  Gdy  wysokie  włókno  występuje
na powierzchni skóry do 50%, to wadę uważa się za miejscową, powyżej zaś tej granicy – za
całkowitą.

Wyświecone włókno – jest wadą skór wykończanych przez szlifowanie (welury,

nubuki). Powstaje ona na skutek miejscowego przetłuszczenia włókien na powierzchni
użytkowej w wyniku nieprawidłowego prowadzenia procesu natłuszczania skór.

Złe wykończenie lica – skór miękkich jest przyczyną braku gładkości i jednolitości

wyglądu,  występowania  zmarszczek  i  pofałdowań.  Niewłaściwe wykończenie  skór  na  spody
obuwia  jest spowodowane  nierównym wygładzeniem  jarzm,  nieprawidłowym walcowaniem.
Złe  wykończanie  łap  boksów  cielęcych  i  bydlęcych  dotyczy  niedostatecznego  wygładzenia
i tworzenia załamań skóry w tych miejscach.

Złe wykończenie mizdry – polega na pozostawieniu od strony mizdry wysokiego

włókna, a także rażącym poplamieniu mizdry skór na spody obuwia.

Wady strukturalne

Garb – jest naturalną wadą występującą w części karkowej pewnych gatunków zwierząt

(np. bawoły, zebu). Wady tej nie można całkowicie usunąć przez wygładzenie maszynowe.

Jarzmowatość – jest wadą surowcową, występującą w postaci fałd, bruzd i zmarszczek

w  części  karkowej  i  przykarkowej  kruponu.  Jest  to  wada  naturalna  zwierzęcia,  występująca
w znacznie większym stopniu u samców niż u samic. Jarzmowatość mała u młodych zwierząt
może  być  częściowo  usunięta  przez  maszynowe  wygładzanie  w  procesach  przygotowania
skór  do  wykończania,  ale  całkowite  usuniecie  jest  prawie  niemożliwe.  Jarzmowatość
z wyczuwalnymi głębokimi bruzdami uważa się za wadę.

Użyłowanie – są to ślady odciśniętych i przeciętych naczyń krwionośnych widocznych

od strony lica w postaci siatki. Wada ta występuje najczęściej u zwierząt młodych, np.
w boksach cielęcych licowych wykończanych kazeinowo lub anilinowo.

Wypchnięcia biodrowe – jest to wypukłość tkanki skórnej spowodowana jej

rozciągnięciem przez wystające kości biodrowe u zwierząt nadmiernie wychudzonych,
u zwierząt starych i wychudzonych występuje wybrzuszenie i przepadzistość (szczególnie
u krów), objawiające się luźną i płaską strukturą w części bokowej – są one cienkie i szerokie
w stosunku do kruponu.

Klasyfikacja produktu gotowego

Po analizie jakościowej skór wyprawionych i po przesortowaniu zgodnie z grubością

i powierzchnią przeprowadza się ustalenie klasy użytkowej skóry (wg PN-P-22202:1967
Klasyfikacja skór wyprawionych).

Na podstawie powierzchni, struktury tkanki oraz rodzaju wad ustala się gatunek skóry wg

przeznaczenia.  Poza  skórami  sklasyfikowanymi  w  odpowiednim  gatunku  istnieją  skóry
niestandard  niezgodne  ze  wskaźnikami  fizykochemicznymi  oraz  skóry  pozagatunkowe
określane  jako  brak,  które  nie  mogą  być  dopuszczone  do  produkcji  z  powodu  wad
niedopuszczalnych  w  danym  asortymencie.  Ogólnie  wszystkie  wady  dzieli  się  na
wymierzalne i niewymierzalne. Charakterystykę tych wad przedstawia tabela 3.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Podział wad skór wyprawionych [11, s. 111]

Kategoria wad

Charakterystyka

Pomiar wad

Wymierzalne

mogą być określone
wielkością powierzchni
nakreślonego kwadratu,
prostokąta lub koła
opisanego, linie tych figur
powinny przebiegać w
odległości nie większej niż 5
mm od krawędzi wady

1) jednostką pomiaru jest cm

2) określa się na stronie użytkowej 2 cm

od brzegu skóry

3) wady w odległości mniejszej niż 6 cm

jedna od drugiej w skórach
o powierzchni powyżej 30 dm

należy

liczyć jako jedna wadę

4) jeśli wady występujące na stronie

nieużytkowej wpływają na
zmniejszenie powierzchni, to określa
się je od strony użytkowej

Niewymierzalne

nie dają się wymierzyć
jednostkami powierzchni

1) ocenia się organoleptycznie
2) ocenia się odrębnie dla poszczególnych

asortymentów skór zgodnie z normą
przedmiotową

3) dopuszcza się oceny wady przez

porównanie z wzorcem

Podstawowe kryterium podziału na gatunki stanowi powierzchnia użytkowa skóry

P określona na stronie użytkowej skóry w procentach wg wzoru:

P =

________

100

– powierzchnia użytkowa skóry, czyli całkowita powierzchnia po odliczeniu powierzchni

wad,

– powierzchnia całkowita skóry zgodnie z ocechowaniem wielkości powierzchni skóry

miękkiej lub określona dla skóry twardej przez zmierzenie.

Skóry wyprawione twarde i miękkie dzieli się na trzy gatunki o następującej powierzchni

użytkowej:

Gat. I – 80%

Gat II – 60%

Gat. III – 40%

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co nazywamy wadami skór gotowych?
2.  Jakie znasz wady skór wyprawionych?
3.  Co to są wady wymierzalne skór?
4.  Jakie uszkodzenia mechaniczne mogą występować na skórze gotowej?
5.  Na czym polega sortowanie i klasyfikacja produktu gotowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ wady biologiczne w skórach gotowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy,
3)  obejrzeć dokładnie skóry, które będziesz oceniał,
4)  wyszukać wady występujące na skórze,
5)  ocenić stopień uszkodzenia skór bydlęcych przez gza bydlęcego,
6)  ocenić stopień uszkodzenia skór świńskich przez wszawicę,
7)  przedstawić swoje obserwacje na forum grupy,
8)  zachować przepisy bhp na stanowisku pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

boks bydlęcy z naturalnym licem chromowy,

−

skóra świńska galanteryjna garbowana roślinnie,

−

skóra świńska podszewkowa garbowania chromowego,

−

lupa optyczna,

−

szkło powiększające,

−

plansze przedstawiające wady biologiczne skór wyprawionych,

−

odzież i rękawice ochronne,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wyszukaj uszkodzenia mechaniczne na skórze wyprawionej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy,
3)  zastosować przepisy bhp obowiązujące na stanowisku pracy,
4)  pobrać skóry do oceny wad,
5)  obejrzeć dokładnie skóry,
6)  wyszukać i zaznaczyć uszkodzenia mechaniczne na skórze,
7)  podać przyczyny powstawania wad,
8)  ocenić wpływ uszkodzenia na wykorzystanie skóry,
9)  omówić swoje obserwacje i wnioski na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

całe skóry miękkie i twarde,

−

szkło powiększające,

−

lupa optyczna,

−

plansze przedstawiające wady i uszkodzenia skór wyprawionych,

−

norma PN-P-22213:1972 Skóry wyprawione – Wady i ogólne zasady podziału na
gatunki,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Określ wady niewymierzalne powierzchni lica i mizdry skóry.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy do wykonywania ćwiczenia,
3)  pobrać z magazynu skór gotowych różnego rodzaju całe skóry wyprawione,
4)  obejrzeć dokładnie lico i mizdrę każdej skóry,
5)  wyszukać na skórach wady niewymierzalne takie jak:

–

kruchość warstwy licowej,

–

pękanie skór twardych,

–

lepkość powłoki,

–

nieprzegarbowanie,

–

nierównomierna grubość,

–

nierównomierny deseń,

–

nietrwałość apretury, powłoki,

–

odstawanie lica,

–

przetłuszczenie,

–

pylenie,

–

sztywność,

–

wiotkość,

–

wysokie włókno,

–

złe wykończenie lica i mizdry,

6) określić wpływ tych wad na wartość użytkową skóry,
7) omówić i zinterpretować swoje spostrzeżenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

całe skóry cielęce, świńskie, bydlęce wykończone od strony lica bądź mizdry,

−

szkło powiększające,

−

lupa optyczna,

−

norma PN-P-22213:1972,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Ustal klasę użytkową skór.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy,
3)  pobrać skóry:

–

cały boks cielęcy,

–

cały boks świński,

–

skórę welurową,

–

skórę nubukową,

4) obejrzeć dokładnie skóry, które będziesz oceniał,
5) zapoznać się z normami przedmiotowymi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) przeprowadzić klasyfikację jakościową skór,
7) zapisać w dzienniczku ćwiczeń swoje spostrzeżenia i wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

boks cielęcy z naturalnym licem chromowy,

−

boks świński na wierzchy obuwia,

−

welur bydlęcy garbowania chromowego,

−

nubuk cielęcy,

−

szkło powiększające,

−

PN-P-22225:1986 Skóry wyprawione miękkie. Skóry licowe na wierzchy cholewek,

−

PN-P-22228:1986 Skóry wyprawione miękkie. Skóry welurowe i nubukowe na wierzchy
cholewek,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) Opisać wady skóry gotowej?

¨ ¨

2) Wymienić wady tkanki włóknistej?

¨ ¨

3) Opisać uszkodzenia mechaniczne skór wyprawionych?

¨ ¨

4) Określić powierzchnię użytkową skóry wyprawionej?

¨ ¨

5) Przeprowadzić klasyfikacje jakościową skóry gotowej?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Rodzaje skór wyprawionych

4.4.1. Materiał nauczania

Podziału skór można dokonać w zależności od rodzaju surowca, sposobów jego

garbowania lub przeznaczenia skóry wyprawionej. Najsłuszniejszy wydaje się podział wg
przeznaczenia związany z określonym ich przetwórstwem.

Podstawą klasyfikacji skór jest podział na:

1) klasy – wg ogólnego przeznaczenia użytkowego (np. obuwiowe wierzchnie, odzieżowe),
2) grupy – wg szczegółowego przeznaczenia użytkowego oraz struktury, sposobu

wykończenia i zewnętrznego wyglądu (np. boksy zwykłe, szewro),

3) rodzaje – wg pochodzenia surowca, gatunku zwierząt i jego części (np. skóry bydlęce,

połówki),

4) odmiany – np. rodzaju (chromowe, roślinne).
W przypadku, gdy chcemy jednoznacznie określić nazwę skór należy podać ich klasę, grupę,
rodzaj i odmianę. Podział skór przedstawia tabela 4.

Tabela 4. Przegląd skór [16, str. 149]

Klasa

Grupa

Rodzaj

Odmiana

1. Boksy zwykłe
a) z naturalnym licem

(i powłoką)

b) z naturalnym licem

deseniowane

c) z poprawionym licem
2. Boksy wodoodporne
a) boksy hydrofobizowane
3. Szewro
4. Skóry lakierowane
5. Nubuki
6. Welury
7. Skóry marszczone

1. Cielęce
2. Bydlęce
3. Świńskie
4. Kozie
5. Owcze
6. Końskie

1. Całe
2. Połówki
3. Boki
4. Karki
5. Szczupaki
6. Krupony
7. Dwoiny
8. Przody

końskie

Chromowe

Chromowo-
roślinne

1. Obuwiowe

wierzchnie

8. Juchty
9. Skóry sandałowe

1. Bydlęce
2. Świńskie

Roślinno-
chromowe

2. Obuwiowe

podszewkowe

1. Zwykłe: barwione

i niebarwione, z
powłoką i bez powłoki

2. Ze szlifowanym licem
3. Z poprawionym licem

1. Cielęce
2. Bydlęce
3. Świńskie
4. Kozie
5. Owcze

1. Całe
2. Połówki
3. Boki
4. Karki

Chromowe

3. Obuwiowe

spodowe

1. Podeszwowe
2. Podpodeszwowe
3. Pasowe

1. Bydlęce

1. Krupony
2. Boki
3. Karki

Roślinne

4. Odzieżowe

1. Zwykłe (z powłoką)
2. Z poprawionym licem
3. Welwety (nubuki

odzieżowe)

4. Welury
5. Irchowe

1. Bydlęce
2. Cielęce
3. Owcze
4. Kozie

1. Całe
2. Połówki

Chromowe

Tłuszczowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

cd tabeli 4

1. Nappa (zwykłe)
a) bez powłoki (nie

barwione i barwione)

b) barwione (tylko od lica)
c) z poprawionym licem
2. Mocha (nubuki)
3. Chery (welury)

1. Koźlęce
2. Cielęce
3. Bydlęce
4. Owcze
5. Z płowej

zwierzyny
(jelenie,
sarnie,
łosie)

Chromowe

4. „Glace” białe (nie

barwione, bez powłoki)

1. Koźlęce
2. Jagnięce

Wyprawa
glinowa

Rękawiczkowe

5. Zamszowe/irchowe
a) nie barwione
b) barwione (bez powłoki

szlifowane od lica)

1. Ze

zwierzyny
płowej

Wyprawa
tłuszczowa
(trany)

Galanteryjne

1. Zwykłe

2. Imitacje skór węży

i ptaków

3. Safiany
4. Skóry węży, jaszczurek,

ptaków, itp.

Podobnie jak skóry obuwiowe
i odzieżowe
jw.

Skóry kozie lub owcze

Roślinne
Różne

7. Rymarskie

1. Blanki
2. Blanko-juchty
3. Uprzężowe
4. Becaki
5. Pergaminowe

Bydlęce

Roślinne

8. Techniczne

1. Na pasy pędne
2. Natłoczki i uszczelki
3. Na hamulce
4. Części maszyn tkackich

i innych (różne)

Bydlęce

Chromowe

1. Ortopedyczne
2. Meblowe
3. Introligatorskie
4. Gazomierzowi
5. Potnikowe
6. Piłki sportowe

Różne

9. Inne

7. Artykuły ochronne

(obuwie, odzież,
rękawiczki)

Różne

Skóry na wierzchy obuwia (PN-P-22225:1986)

Skóry na wierzchy obuwia stanowią bardzo szeroki asortyment. Można je podzielić

według sposobów garbowania, sposobów wykończenia lica lub mizdry, ze względu na użyty
surowiec.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Boksy – to tradycyjna, dawna nazwa skór chromowych miękkich przeznaczonych na

wierzchy obuwia. Odznaczają się umiarkowaną miękkością i ciągliwością oraz sprężystym
chwytem. Wykończone powłoką, najczęściej kryjącą. W zależności od rodzaju surowca
wyróżnia się boksy cielęce, boksy bydlęce (bukaty) i boksy świńskie.

Skóry softy – otrzymane głównie ze skór bydlęcych, garbowane chromowo, czasem

dogarbowanie roślinnie, grubość 1,2-1,6 mm, barwione powierzchniowo. Od strony lica
wykończone powłoką od półanilinowej do typu anilinowego, pełne, miękkie i przyjemne
w dotyku. Podobne do skór nappa, lecz grubsze. Stosowane na wierzchy obuwia.

Skóry nappa – otrzymywane głównie ze skór bydlęcych, garbowane chromowo, grubość

najczęściej 1,0–1,2 mm, barwione powierzchniowo. Wykończone od strony lica powłoką
anilinową lub półanilinową. Bardzo miękkie i przyjemne w dotyku. Używane na obuwie
męskie i kozaczki damskie.

Boksy z poprawionym licem – otrzymuje się ze skór zwierząt starych, a więc grubych

o  luźnej  strukturze  i  uszkodzonej  błonie  licowej.  Najczęściej  przetwarza  się  skóry  bydlęce
i  świńskie.  Wykończanie  kąpielowe  polega  na  intensywnym  napełnieniu  i  dogarbowaniu
w  celu  zmniejszenia  luźności  struktury,  a  następnie  usunięciu  uszkodzonej  błony  licowej
przez  szlifowanie  skór  wysuszonych.  Z  tego  powodu  kąpielowe  barwienie  skór  pomija  się.
Wytwarzanie  powłoki  odbywa  się  podobnie  jak  boksów  bydlęcych  (tj.  technika
apreturowania) z licem naturalnym. Powłoka jest z konieczności gruba, gdyż wytwarza się ją
na  powierzchni  porowatej,  bo  szlifowanej.  Zgodnie  z  ogólną  zależnością  większa  grubość
powłoki  powoduje  mniejszą  odporność  na  wielokrotne  zginanie  oraz  mniejszą
przepuszczalność  gazów  i  pary  wodnej.  Cechy  charakterystyczne  tych  skór  ułatwiające  ich
odróżnianie od innych to: niebarwiona strona mizdrowa, gruba powłoka – najczęściej kryjąca
i deseniowana, mniejsza ciągliwość i miękkość niż boksów bydlęcych z licem naturalnym.

Dwoiny z powłoką – często wykończane w sposób analogiczny jak skóry

z poprawionym licem i dlatego też ich właściwości stają się podobne. Ostatnio dwoiny coraz
częściej wykończa się przez laminowanie foliami z tworzyw sztucznych. Folia jest najczęściej
jeszcze grubsza niż powłoka na skórach z poprawionym licem i często powoduje pogorszenie
właściwości higienicznych skór. Dwoiny laminowane bywają używane na obuwie domowe
lub szpitalne. Często zaletą dwoin jest ich cena, z reguły znacznie niższa niż podobnych skór
z licem naturalnym.

Skóry florentik (florentique) – wykończenie, w którym na licu skóry wytwarza się za

pomocą  techniki  apreturowania  dwie  warstewki  powłoki (jedna na  drugiej)  o  kontrastowych
barwach  np.  dolna  –  barwy  pomarańczowej  i  górna  (zewnętrzna)  –  czarna.  Z  tych  skór
wykonuje  się  obuwie,  które  następnie  poddaje  się  „ścieraniu”  (polerowaniu)  w  różnych
miejscach  „ścierając”  powłokę  zewnętrzną  (czarną)  i  „odsłaniając”  powłokę  dolną
(pomarańczową). Uzyskuje się w ten sposób specjalne, niepowtarzalne efekty kolorystyczne.

Skóry marszczone – otrzymuje się je z surowca o licu uszkodzonym lub z wadami

(np.  w  postaci  jarzm).  Najczęściej  z  karków  i  boków  bydlęcych,  kruponów  świńskich  oraz
owiec.  W  celu  zatuszowania  wad  surowca  stosuje  się  specjalny  sposób  garbowania
chromowego,  w  którym  lico  skóry  ulega gwałtownemu  zmarszczeniu, a powierzchnia  skóry
zmniejsza  się  o  ok.  20–30%.  Skóry  mają  grubość  1,2–1,6  mm.  Wykończa  się  je  powłoką
w  taki  sposób,  aby  nie  stosować  prasowania,  które  mogłoby  zmniejszyć  zmarszczenia
powierzchni.  Zwykle  wytwarza  się  matową  powłokę  (techniką  apreturowania),  a  następnie
przez  polerowanie  nabłyszcza  wypukłości  (wierzchołki  zmarszczeń),  co  daje  efekt
dwubarwności  powłoki.  Skóry  marszczone  powinny  być  używane  na  obuwie  z  podszewką.
Podszewka zapobiega zanikaniu zmarszczeń podczas zaciągania cholewki na kopyto.

Szewro – nazwa skór kozich i koźlęcych wyprawy chromowej o gładkiej powierzchni

i charakterystycznym rysunku lica. Zwykle wykończone powłoką kryjącą o niewielkim

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

połysku. Pomimo małej grubości (1,0–1,2 mm) wykazują umiarkowaną ciągliwość
i sprężysty chwyt. Używane na eleganckie obuwie damskie i męskie.

Boksy bydlęce wodoodporne – garbowane chromowo-roślinnie lub chromowo, grubość

1,4–2,0  mm,  barwione  powierzchniowo  i  hydrofobizowane.  Wykończone  powłoką  zwykle
kryjącą,  matową  lub  półmatową,  miękkie,  pełne  w  dotyku.  Produkowane  w  dwóch
odmianach:
–  hydrofobizowane o obniżonej nasiąkliwości, (ale przemakalne),
–  wodoodporne  –  water-proof  o  obniżonej  nasiąkliwości  i  nieprzemakające  (badane

w warunkach dynamicznych przemakają dopiero po kilku godzinach – z reguły dopiero
po trzech).

Skóry juchtowe (PN-P-22206:1973) – tradycyjne (klasyczne) – to skóry bydlęce całe

lub  połówki,  miękkie,  garbowane  roślinnie,  niegdyś  używane  na  cholewki  obuwia
wojskowego  i  roboczego.  Z  reguły  grube  (ok.  2  mm)  wykończone  na  stronę  mizdrową
w  kolorze  naturalnym  bez  powłoki  (jasno-brązowe).  Miękkie,  ale  dość  sprężyste  i  tłuste
w  dotyku.  Z  powodu  niskiej  nasiąkliwości  uchodziły  za  wodoodporne,  co  zawdzięczały
wysokiej zawartości tłuszczów naturalnych (ok. 20%), hydrofobowych (łój bydlęcy, tran rybi)
oraz  garbowaniu  za  pomocą  garbników  roślinnych.  Wykazywały  zalety  i  wady  typowe  dla
skór garbowanych roślinnie i w odróżnieniu od skór chromowych:
–  po  nawilżeniu  nie  stają  się  tak  plastyczne  (zachowują  kształt  i  wymiary  jak  skóry

wyprawy chromowej),

–  wykazują niską temperaturę skurczu (75–85°C),
–  mają dużą zawartość składników wymywalnych (do 50%),
–  pod działaniem roztworów alkalicznych ciemnieją i ulegają odgarbowaniu (pot),
–  pod działaniem soli żelaza tworzą się plamy granatowe lub czarnozielone (np. rdza),
–  pod działaniem światła ciemnieją,
–  na skutek niskiej temperatury skurczu oraz dużej zawartości tłuszczów  łączenie z  innymi

materiałami techniką klejenia lub wulkanizacji jest mało skuteczne (lub nie może być
stosowane).

W wielu przypadkach skóry juchtowe klasyczne zastępuje się skórami wodoodpornymi
wyprawy chromowej lub chromowo-roślinnej odpowiednio impregnowanej chemicznie.

Skóry lakierowane – otrzymywane ze skór cielęcych, kozich i bydlęcych, wyprawy

chromowej,  wykończone  od  strony  lica  powłoką  lakierową,  tj.  o  lustrzanym  połysku.
Powłoka jest gruba, ma małą odporność na wielokrotne zginanie i nie przepuszcza powietrza,
pary  wodnej  ani  wody  ciekłej.  Są  niehigieniczne.  Dają  się  łatwo  czyścić  przez  zmywanie
wodą.

Skóry red-bull – skóry wyprawy chromowej, ale mające naśladować skóry wyprawy

roślinnej, barwą i sprężystym chwytem podobne do skór juchtowych, ale niezawierające dużych
ilości tłuszczów (chwyt suchy). Otrzymywane ze skór bydlęcych. Grube (1,4–1,8 mm), używane
na obuwie męskie i młodzieżowe.

Skóry welurowe (PN-P-22228:1986) – welury są otrzymywane ze skór cielęcych,

bydlęcych,  z  reguły  wysortowane  jako  nienadające  się  na  wykończenie  powłoką  od  strony
lica,  a  czasami  z  dwoin  bydlęcych.  Garbowane  chromowo,  przebarwione  na  wskroś
(wymagane). Wykończone przez szlifowanie od strony mizdry. Są miękkie, w miarę ciągliwe,
przyjemne w dotyku. Brak powłoki powoduje, że skóry te odznaczają się wszelkimi cechami
higienicznymi i są wygodne w użyciu. Wadą ich jest szybkie i łatwe nasiąkanie i przesiąkanie
wodą.  Aby  tego  uniknąć  w  toku  wyprawy  lub  po  jej  zakończeniu  skóry  poddaje  się
hydrofobizowaniu za pomocą odpowiednich środków. Wyróżniamy welury:
–  tzw.  piszące  –  dość  długi  „włosek”  (po  przesunięciu  palcem  zostaje  ślad),  w  dotyku

zwykle nieco „tłuste”,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– tzw. niepiszące – „włosek” krótki, nie pozostaje ślad palca, w dotyku „such”, używane na

wierzchy obuwia oraz odzież.

Skóry nubukowe (PN-P-22228:1986) – klasyczne nubuki otrzymuje się ze skór

cielęcych,  bydlęcych  i  świńskich  garbowanych  chromowo.  Wykończone  przez  bardzo
delikatne  oszlifowanie  od  strony  lica  skóry.  Nie  mają  żadnej  powłoki,  więc  po  takim
szlifowaniu widać na powierzchni wszelkie uszkodzenie lica. Nie posiadają wodoodporności.
Obuwie  ze  skór  nubukowych  jest  wygodne  i  ma  pełne  właściwości  higieniczne.  Z  tych
powodów skóry nubukowe na wierzchy obuwia i na odzież uchodzą za luksusowe.

Skóry Pull-up – są to skóry nubukowe z drobnymi uszkodzeniami lica, dość grube

(1,2–1,5 mm), które zostały wykończone za pomocą miękkich wosków. Są wodoodporne
i ciemnej barwy. Używane na wierzchy różnego rodzaju obuwia.

Skóry Crazy horse – odmiana skór Pull-up (lecz skóry pełniejsze i grubsze 1,8–2,2 mm)

o wykończeniu woskowo-plastykowym. Otrzymuje się ze skór lub dwoin bydlęcych
garbowanych chromowo, przebarwione na wskroś, chwyt tłusty, sprężysty. Mają grubszą
warstewkę „powłoki” i ciemniejszą barwę. Przy zginaniu licem na zewnątrz zmieniają barwę
na jaśniejszą. Używane jak skóry pull-up.

Skóry podszewkowe (PN-P-22218:1986)

Każdy rodzaj surowca może być przeznaczony do wyrobu skór podszewkowych.

Przeważnie  do  tego  celu  wysortowuje  się  w  surowcu  lub  w  czasie  wyprawy  skóry  mające
wady  niepozwalające  na  przeznaczenie  ich  na  wierzchy  obuwia.,  np.  skóry  o  głębokich
wadach  lica,  wyraźnych  różnicach  w  ścisłości  w  różnych  częściach  skóry,  dużej  luźności
tkanki.  Skóry  podszewkowe  garbowane  są  chromowo  i  starannie  wykończone  w  kolorze
naturalnym  lub  barwione.  Powinny  być  odporne  na  tarcie  suche,  mokre  i  na  działanie  potu,
mieć dużą nasiąkliwość, przepuszczać powietrze i parę wodną.

Skóry na spody obuwia (PN-P-22207:1986)

Skóry obuwiowe spodowe wyprawia się z surowca ciężkiego: bydlęcego, zadów

końskich oraz dwoin bydlęcych. Najczęściej są garbowane roślinnie z udziałem syntanów
oraz sposobem kombinowanym z udziałem chromu.

Krupony podeszwowe – są najlepszym materiałem na spody obuwia, ponieważ układ

tkanki  skórnej  jest  ścisły,  zbite  sploty  włókien  kolagenowych  warunkują  odporność  na
ścieranie i małą nasiąkliwość. Są garbowane roślinnie z udziałem garbników syntetycznych.
Powinny  wykazywać  odpowiednią  odporność  na  ścieranie,  wysoki  wskaźnik  wytrzymałości
na  rozciąganie,  zginanie  i  małą  nasiąkliwość  wodą.  Typowymi  wadami  są:  łamliwość  lica
skór  zwykłych,  nadmierna  sztywność  lub  luźność  skór,  naloty  garbnika  w  postaci  plam
powodujących kruchość lica.

Skóry podeszwowe zwykłe – powinny wykazywać twardość i sztywność – po zgięciu

licem do wewnątrz i puszczeniu skóra powinna wracać sprężyście do stanu pierwotnego.
Sztywność skór nie może być wywołana przez sztuczne wypełnienie garbnikiem lub środkami
impregnującymi.

Skóry podeszwowe waszowe – często zwane półpodeszwami, różnią się od skór

podeszwowych zwykłych znacznie słabszym wypełnieniem garbnikiem, są bardziej
elastyczne, podatne na zginanie i wykazują wysoką odporność na pękanie lica.

Boki i karki podeszwowe – wyprawia się z ciężkich skór bydlęcych, garbowania

roślinnego z udziałem syntanów i chromowo-roślinnego. Typowymi wadami tych skór jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jarzmowatość karków, nadmierna luźność boków i nierównomierna grubość. Są stosowane
najczęściej na spody obuwia dziecięcego oraz do produkcji obuwia sportowego.

Skóry podpodeszwowe (PN-P-22207:1986) – mogą być bydlęce, końskie, świńskie,

garbowane chromowo-roślinne. Powinny być odporne na działanie potu, mieć dużą
wytrzymałość na rozciąganie, możliwie wysoką nasiąkliwość i mniejsze wypełnienie
garbnikiem. Przeznacza się je nie tylko na podpodeszwy lecz również na podnoski, wyściółki,
zakładki, itp.

Skóry pasowe – wyprawiane są ze średnich skór bydlęcych garbowania roślinnego lub

chromowo-roślinnego.  Warunki  techniczne  wymagają  równomiernej  grubości,  całkowitego
przegarbowania,  równomiernego  natłuszczenia,  lica  pozbawionego  jarzm,  zmarszczek
i  uszkodzeń  oraz  równomiernego  wybarwienia.  Mają  zastosowanie  do  produkcji  sandałów
i innego obuwia.

Skóry odzieżowe (PN-P-22208:1957*)

Skóry odzieżowe określone są zwięźle jako skóry miękkie przeznaczone na odzież.

Ogólnie można je podzielić wg przeznaczenia na: skóry na kurtki, płaszcze, spodnie itp.,
skóry na wyroby specjalne np. potnikowe na wkładki do hełmów.

Na skóry odzieżowe przeznacza się skóry bydlęce, cielęce, owcze, jagnięce oraz kozie.

Za  najlepsze  uchodzą  skóry  ze  zwierząt  młodych.  Skóry  odzieżowe  różnią  się  między  sobą
sposobem  wykończenia,  grubością  i  właściwościami  zależnymi  od  rodzaju  skór  surowych.
Garbowane  i  wykończane  są  podobnie  do  skór  na  wierzchy  obuwia.  Powłoki  wytwarza  się
najczęściej techniką apreturowania:
–  wykończenie anilinowe (skóry anilinowe) – barwione, z naturalnym licem, bez powłoki.

Mają widoczny rysunek lica, aksamitny i bardzo miękki chwyt, łatwo się brudzą
i nasiąkają wodą. Produkowane młodych są ze skór zwierząt młodych o nieuszkodzonym
licu. Mają dobre właściwości higieniczne. Są to skóry na wyroby luksusowe.

– wykończenie semianilinowe (skóry półanilinowe) – z bardzo cienką powłoką kryjącą

podobną do wykończenia anilinowego. Nie brudzą się tak łatwo jak skóry anilinowe.
Otrzymywane są ze skór zwierząt młodych.

– skóry nappa – z powłoką kryjącą grubszą od wykończenia semianilinowego,

z powłokami o różnym połysku i chwycie. Odporne na działanie wody i brudzenie się,
Najczęściej stosowane wykończenie skór odzieżowych.

– skóry welurowe – wykończone przez oszlifowanie mizdry, co nieco zabezpiecza przed

deszczem i brudzeniem się. Mają pełne właściwości higieniczne. Najlepsze ze skór
zwierząt młodych np. cielęcych i jagnięcych.

– skóry nubukowe – wykończone przez oszlifowanie lica, podobne zalety i wady jak skór

welurowych – mają dobre właściwości higieniczne, nie zabezpieczają jednak przed
deszczem i łatwym brudzeniem się.

– skóry antykowane – wykończone z powłoką, na której wytworzono ślady wieloletniego

użytkowania. Skóry antykowane często produkowane są na wyroby młodzieżowe.

– Skóry deseniowane – wykończone powłoką kryjącą, poddane deseniowaniu przez

prasowanie. W zależności od mody wybiera się odpowiedni deseń płyty. Deseniowaniu
można poddawać również skóry bez powłoki i otrzymać tzw. nubuki lub welury
fantazyjne.

* – norma wycofana bez zastąpienia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóry rękawiczkowe (PN-P-22221:1960*)

Właściwości skór rękawiczkowych muszą być dopasowane do funkcji i cech

użytkowania wyrobu finalnego. Rękawiczki produkowane są w szerokim asortymencie:
– rękawiczki tzw. ogólnego użytku letnie i zimowe, damskie i męskie,
– rękawiczki o specjalnym przeznaczeniu: dla sportowców – kierowców samochodowych,

hokeistów, bokserów i dla pracowników fizycznych jako rękawice ochronne – murarzy,
transportowców, hutników,

– rękawiczki luksusowe np. dla nowożeńców (glace), dyplomatów, wykończone zazwyczaj

bez powłoki i polerowane,

– rękawiczki zimowe ze skór futerkowych z włosem np. owczych lub bez włosa np.

zamszowych-irchowych.

Na  skóry  rękawiczkowe  używa  się  takich  samych  skór  surowych  jak  na  odzież,  a  ponadto
skóry  zwierzyny  płowej  jak  jelenie,  sarny,  łosie.  Wszystkie  skóry  surowe  muszą  być
odpowiednio  przygotowane  do  garbowania,  tj.  przez  intensywne  rozluźnienie  struktury
włókienkowej,  aby  jako  produkt  gotowy  osiągnęły  właściwą  miękkość,  ciągliwość
i elastyczność tkanki.

Skóry anilinowe – wyprawy chromowej z licem naturalnym, barwione i bez powłoki.

Wykończone przez polerowane (pluszowanie) powierzchni lica. Otrzymywane ze skór kozich
i koźlęcych, czasem cielęcych. Łatwo przemakają. Skóry na rękawiczki luksusowe,
szczególnie damskie (grubość 0,6–0,9 mm).

Skóry „natryskiwane” – z powłoką anilinową lub półanilinową. Nie nasiąkają wodą,

a ich grubość 0,7–1,0 mm. Sposób wykończenia stosowany do wszelkich skór wyprawy
chromowej.

Skóry o wykończeniu „taflowym” – obustronnie barwione na różne kolory np.

powierzchnia licowa na czarno, a strona mizdrowa na kremowo. Powierzchnia użytkowa bez
powłoki (czasem z powłoką) wyprawy chromowej. Używane na rękawiczki damskie.

Skóry marszczone – skóry wyprawy chromowej z zamierzonym zmarszczeniem lica

w procesie garbowania. Zmarszczenia lica pozwalają w zależności od kształtu i głębokości
zmarszczeń na niepowtarzalne efekty. Najczęściej barwione i bez powłoki wykończeniowej.
W dotyku pełne, bardzo miękkie i pulchne. Grubość waha się od 1,3 do 2,0 mm.

Skóry zamszowe (irchowe) – garbowane tłuszczowo (tranem), wykończone w kolorze

naturalnym  (jasnożółtym),  czasem  barwione.  Maja  usunięte  lico  w  procesach  wyprawy  i  są
obustronnie szlifowane. Skóry bardzo porowate i lekkie, łatwo nasiąkają wodą. Dają się prać
wielokrotnie  mydłem  w  wodzie.  Otrzymywane  ze  zwierząt  płowych  jeleni,  saren  i  czasami
owiec.  Wytwarzane  w  dwóch  odmianach  –  cienkie  (grubość  0,7–1,0  mm)  na  rękawiczki
damskie oraz grube (1,5–2,5 mm) na rękawiczki męskie i zimowe.

Skóry glace – wyprawy glinowej, barwy śnieżno-białej, bez powłoki, polerowane.

Nieodporne na wodę. Praktycznie jednorazowego użytku, luksusowe. Otrzymywane z koźląt
i jagniąt.

* – norma wycofana bez zastąpienia

Skóry galanteryjne (PN-P-22221:1981)

Skóry galanteryjne są garbowane różnymi metodami i wykończane w zależności od

asortymentu i wymagań producenta. Najważniejszymi surowcami są skóry świńskie, bydlęce,
cielęce i końskie. Największą wartość mają skóry z licem naturalnym, pokryte cienką
warstwą apretury. Skóry wyprawy roślinnej są wykończone z licem naturalnym lub

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w kolorze, gładkie lub deseniowane. Większość jednak skór jest barwiona. Ze względu na
duże powierzchnie wykroju elementów i występujące na licu wady większość skór
galanteryjnych jest deseniowana, niekiedy głęboko we wzory imitujące krokodyle, jaszczurki,
skóry słonia.

Welury i nubuki galanteryjne – produkuje się przede wszystkim ze skór cielęcych

i  bydlęcych  lekkich  oraz  wszelkiego  rodzaju  dwoin  garbowanych  chromowo  lub  metodami
kombinowanymi.  Właściwości  i  warunki  techniczne  są  podobne  jak  dla  skór  na  wierzchy
obuwia.  Różnica  polega  na  mniejszej  ciągliwości  welurów  galanteryjnych.  Nubuki
galanteryjne  wykończa  się  przez  deseniowanie  głębokie  i  szlifowanie  wypukłości  lica,
uzyskując  efekt  nubuku  fantazyjnego.  Welury  i  nubuki przeznacza  się  przede  wszystkim  do
wyrobu toreb, waliz i drobnej galanterii.

Skiwery – otrzymuje się przez przyklejenie odpadowej dwoiny licowej świńskiej na

dwoinę bydlęcą. Dwoinę licową skiweru świńskiego o grubości 0,2 mm przeznacza się do
celów introligatorskich lub na potniki.

Safiany – powinny być wyprawione metodą roślinną ze skór kozich, ale często stosuje

się skóry owcze. Są wykończone w kolorach żywych z zachowaniem rysunku lica
charakterystycznego dla skór szewro. Charakteryzują się przyjemnym, delikatnym chwytem,
umiarkowaną miękkością i pulchnością. Używane do produkcji luksusowej galanterii lekkiej.

Skóry gadów i płazów – stanowią cenny surowiec do produkcji galanterii luksusowej.

Są garbowane garbnikami syntetycznymi i wykończane w kolorze naturalnym z zachowaniem
charakterystycznego deseniu warstwy łuskowej. Skóry te nie mogą być ciągliwe, powinny
wykazywać równomierny połysk, bez zacieków i plam. Ocenę przeprowadza się na podstawie
wzoru naturalnego powierzchni skóry.

Skóry rymarskie (PN-P-22217:1958*)

Skóry blankowe (PN-P-22222:1989) – są wyprawiane ze skór bydlęcych, a czasami

świńskich  metodą  roślinną  lub  chromowo-roślinną  przy  umiarkowanym  wypełnieniu  tkanki
skórnej  garbnikiem  roślinnym  i  specjalnie  dobranym  wykończeniu.  Wykończa  się  je
w kolorze naturalnym lub barwi się najczęściej na kolor czarny. Blanki powinny być odporne
na tarcie mokre i suche, być elastyczne i miękkie przy jednoczesnej umiarkowanej sztywności
i dużej wytrzymałości  na rozciąganie.  Lico skóry powinno być odporne  na pękanie, grubość
skóry  powinna  wynosić  2–5  mm.  Skóry  blankowe  są  używane  w  galanterii  do  produkcji
wyrobów ciężkich oraz oporządzenia wojskowego.

Skóry juchtowe i juchtowo-blankowe – otrzymuje się ze skór bydlęcych i świńskich

garbując je roślinnie lub chromowo-roślinnie. Właściwości tych skór są podobne do skór
juchtowych przeznaczonych na wierzchy obuwia. Skóry juchtowo-blankowe służą do
produkcji ciężkich wyrobów galanteryjnych.

Skóry becakowe – wyprawia się z ciężkiego surowca bydlęcego metodą roślinno-

syntanową, a wykończa przez silne natłuszczanie w kolorze naturalnym. Mają zastosowanie
w produkcji uprzęży i powinny wykazywać dużą wytrzymałość na rozciąganie i nieznaczne
wydłużenie.

Skóry rymarskie surowcowe – są garbowane siarkowo ze skór bydlęcych o ścisłej

tkance i silnie natłuszczane. Przeznaczone są do wyrobu troków i uprzęży, muszą wykazywać
wysoki wskaźnik wytrzymałości na rozciąganie, odpowiednią elastyczność i pełny chwyt.

* – norma wycofana bez zastąpienia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czy skóry rękawiczkowe należą do skór wyprawionych?
2.  Czy skóry na wierzchy obuwia należą do skór technicznych?
3.  Jak przedstawia się podział skór wyprawionych?
4.  Jak dzielimy skóry ze względu na przeznaczenie?
5.  Czym charakteryzuje się wykończenie naturalne skór?
6.  Co to są safiany?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj boksy bydlęce, cielęce, świńskie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy,
3)  obejrzeć dokładnie skóry przeznaczone do ćwiczeń,
4)  określić ukształtowanie lica skór wyprawionych,
5)  określić ścisłość tkanki skórnej w różnych częściach skóry,
6)  porównać ścisłość tkanki z części przyogonowej do boków i pachwin,
7)  ocenić przeznaczenie skór,
8)  wskazać różnice między boksami cielęcymi, bydlęcymi, świńskimi,
9)  ocenić jakość skór organoleptycznie,
10) przedstawić swoją opinię na forumgrupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

boks cielęcy,

−

boks bydlęcy,

−

boks świński,

−

PN-P-22225:1986 Skóry wyprawione miękkie – Skóry licowe na wierzchy obuwia,

−

katalog prób skór wyprawionych różnego asortymentu,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ rodzaje wykończenia skór wyprawionych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2)  przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  obejrzeć dokładnie skóry otrzymane do ćwiczeń,
4)  scharakteryzować lico skóry:

określić, czy lico jest wykończone powłoką ,

określić organoleptycznie grubość i przezroczystość powłoki,

określić rodzaj powłoki (farby kryjące, lakiery, tłuszcze, woski),

określić, czy lico jest wykończone przez szlifowanie,

5)  scharakteryzować wygląd mizdry,
6)  określić grubość skóry,
7)  określić sprężystość skóry wyprawionej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8)  scharakteryzować zachowanie się skóry przy zginaniu i rozciąganiu,
9)  określić stopień przebarwienia,
10)  określić rodzaj wykończenia skór wyprawionych,
11)  przeanalizować na forum grupy sposoby wykończeń skór różnego asortymentu,
12)  zanotować spostrzeżenia i wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół do sortowania skór,

−

skóry wyprawione różnego rodzaju pobrane z magazynu skór gotowych,

−

katalog skór wzorcowych różnego asortymentu,

−

lupa,

−

szkło powiększające,

−

grubościomierz,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Dokonaj oceny organoleptycznej skóry galanteryjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania oceny,
3)  przedstawić plan działania,
4)  rozłożyć skórę na stole,
5)  dokonać oceny organoleptycznej skóry od strony lica,
6)  określić rodzaj wykończenia skóry,
7)  dokonać oceny organoleptycznej skóry od strony mizdry,
8)  rozpoznać z jakiego zwierzęcia pochodzi skóra,
9)  zapisać wyniki oględzin w zeszycie,
10)  przedstawić wyniki oceny na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

skóra galanteryjna,

–

stół,

–

norma (PN-P-22221:1981),

–

zeszyt,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) przeprowadzić klasyfikację skór pod względem przetwórczym?

¨ ¨

2) sklasyfikować skóry miękkie wyprawione?

¨ ¨

3) wymienić rodzaje skór twardych?

¨ ¨

4) rozpoznać rodzaj wykończenia skóry gotowej?

¨ ¨

5) odróżnić welury od nubuków?

¨ ¨

6) scharakteryzować wykończenie skór typu anilinowego?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...................................................................................................

Ocena jakości skór wyprawionych

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punktacja

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Gajewski M., Pawłowa M., Majewska U., Bednarczyk H.: Materiały obuwnicze –

ćwiczenia laboratoryjne. PR, Radom, 1997

2.  Iwanowski J., Persz T.: Garbarstwo. Cz. 1. WPLiS, Warszawa 1965
3.  Lasek W.: Kolagen – chemia i wykorzystanie. WNT, Warszawa 1978
4.  Lasek W.: Wykończalnictwo skór miękkich. WSI, Radom 1986
5.  Lasek W.: Materiałoznawstwo obuwnicze. WNT, Warszawa 1984
6.  Lasek  W.,  Persz  T.:  Technologia  wyprawy  skór. Cz.  2  Wykończanie.  WSiP,  Warszawa

1981

7.  Michalec T.: Technologia garbarstwa i futrzarstwa. WSI, Radom 1996
8.  Pawłowa M., Skoracki J., Smirnow W.: Materiałoznawstwo odzieżowe. PR, Radom 2001
9.  Persz T.: Analiza techniczna w przemyśle skórzanym. WPLiS, Warszawa 1967
10.  Persz T.: Materiałoznawstwo skórzane. WPLiS, Warszawa 1964
11.  Persz  T.:  Materiałoznawstwo  dla  techników  przemysłu  skórzanego.  WSiP,  Warszawa

1988

12.  Persz T.: Technologia wyprawy skór. Cz. 1. Garbowanie. WSiP, Warszawa 1977
13.  Persz T.: Garbarstwo. Cz. 2. WPLiS, Warszawa 1966
14.  Rodziewicz  O.:  Podstawy  technologii  garbarstwa.  Politechnika  Świętokrzyska,  Kielce

1978

15. Rodziewicz O.: Podstawy technologii garbarstwa. WSI, Radom 1984
16. Rodziewicz O., Śmiechowski K.: Technologia garbarstwa dla projektantów obuwia

i odzieży. Politechnika Radomska, Radom, 2001

17.  Sadowski T.: Materiałoznawstwo dla kuśnierzy. WSiP, Warszawa 1985
18.  Stather F.: Skóra i jej namiastki. WPLiS, Warszawa 1956
19.  Woźniakiewicz W.: Materiałoznawstwo futrzarskie. WPLiS, Warszawa 1965
20.  www.testlab.com.pl/Produkty/?k=masz_wyt
21.  www.satra.co.uk/index.php/content/download/451/2308/file/SATRABally.pdf
22.  Polskie Normy:

–

PN-P-22100:1992 Skóry wyprawione. Pobieranie i przygotowywanie próbek do
badań

–

PN-EN

ISO

4044:2000

Skóry

wyprawione.

Przygotowywanie

próbek

laboratoryjnych do badań

–

PN-P-22110:1974 Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości wody

–

PN-P-22111:1974* Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości popiołu

–

PN-EN ISO 5398-1:2007(U) Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości chromu –
Metoda jodometryczna

–

PN-P-22114:1974 Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości tłuszczu

–

PN-P-22117:1992 Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości substancji skórnej
i garbnika związanego, stopnia wygarbowania i wydajności

–

PN-P-22119:1993 Skóry wyprawione. Oznaczenie zawartości glinu

–

PN-P-22125:1992

Skóry

wyprawione.

Oznaczenie

zawartości

substancji

wymywanych wodą

–

PN-EN ISO 4045:2001 Skóry wyprawione. Oznaczenie pH i liczby dyferencji

–

PN-EN ISO 3376:2003(U) Skóry wyprawione. Wyznaczanie wskaźników
fizycznych przy rozciąganiu

–

PN-EN ISO 14268:2003(U) Skóry wyprawione. Wyznaczanie przepuszczalności
pary wodnej

–

PN-P-22139:1971* Skóry wyprawione. Wyznaczanie przepuszczalności powietrza

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

PN-EN ISO 2417:2003(U) Skóry wyprawione. Wyznaczanie nasiąkliwości według
Kubelki

–

PN-P-22141:1984 Skóry wyprawione. Wyznaczanie nasiąkliwości metodą wagową

–

PN-P-22142:1974 Skóry wyprawione. Wyznaczanie odporności wybawień powłok
kryjących na tarcie

–

PN-P-22143:1974 Skóry wyprawione. Wyznaczanie odporności skór miękkich na
wielokrotne zginanie

–

PN-P22149:1993 Skóry wyprawione

miękkie. Wyznaczanie nasiąkliwości

i przepuszczalności wody w warunkach dynamicznych

–

PN-EN ISO 3380:2003(U) Skóry wyprawione. Wyznaczanie temperatury skurczu

–

PN-EN ISO 2420:2003(U) Skóry wyprawione. Oznaczanie masy właściwej pozornej

–

PN-P-222111998 Skóry wyprawione. Wyznaczanie grubości i spadku grubości

–

PN-P-22212:1985 Skóry wyprawione. Badania odbiorcze

–

PN-P-22202:1967 Skóry wyprawione. Klasyfikacja

–

PN-P-22202:1985 Skóry wyprawione twarde i miękkie. Terminologia

–

PN-P-22206:1973 Skóry wyprawione. Skóry obuwiowe wierzchnie juchtowe

–

PN-P-22207:1986 Skóry wyprawione. Skóry podeszwowe i podpodzeszwowe

–

PN-P-22213:1972 Skóry wyprawione. Wady i ogólne zasady podziału na gatunki

–

PN-P-22218:1986 Skóry wyprawione miękkie. Skóry podszewkowe

–

PN-P-22222:1989 Skóry wyprawione. Blanki

–

PN-P-22225:1986 Skóry wyprawione miękkie. Skóry licowe na wierzchy cholewek

–

PN-P-22228:1986 Skóry wyprawione miękkie. Skóry welurowe i nubukowe na
wierzchy cholewek

–

PN-P-22221:1982 Skóry gotowe. Skóry galanteryjne

–

PN-P-22217:1958* Skóry gotowe. Skóry rymarskie

–

PN-P-22221:1960* Skóry gotowe. Skóry rękawiczkowe

–

PN-P-22208:1957* Skóry gotowe. Skóry odzieżowe

* – norma wycofana bez zastąpienia