Kusnierz_743[02].O1.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1. Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Czynniki szkodliwe i uciąŜliwe występujące w środowisku pracy oraz

ochrona środowiska

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Organizacja stanowiska pracy i stosowanie środków ochrony osobistej

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Zasady bezpiecznej pracy przy urządzeniach elektrycznych

i mechanicznych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Ochrona przeciwpoŜarowa

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Wypadki przy pracy i udzielanie pierwszej pomocy

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu praw i obowiązków

pracownika  i  pracodawcy,  bezpieczeństwa,  higieny  pracy,  ochrony  przeciwpoŜarowej,
ochrony  środowiska,  zagroŜeń  w  pracy  kuśnierza,  zasad  kształtowania  bezpiecznych
i higienicznych  warunków  pracy,  bezpieczeństwa  przy  obsłudze  urządzeń  mechanicznych
i elektrycznych oraz zasad udzielania pierwszej pomocy w razie wypadków przy pracy.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,

–

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

743[02].O1

Podstawy zawodu

743[02].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpoŜarowej

oraz ochrony środowiska

743[02].O1.03

Charakteryzowanie maszyn

i urządzeń stosowanych

w kuśnierstwie

743[02].O1.02

Sporządzanie rysunku technicznego

i odzieŜowego

743[02].O1.04

Określanie właściwości skór

futerkowych

743[02].O1.05

Charakteryzowanie dodatków

i materiałów pomocniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

określić prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy,

–

zastosować podstawowe przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

zastosować przepisy ochrony przeciwpoŜarowej,

–

zastosować podręczny sprzęt i środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpoŜarowej,

–

określić zagroŜenia dla człowieka i środowiska powstające podczas wykonywania
operacji technologicznych wytwarzania wyrobów futrzarskich,

–

określić zagroŜenia występujące podczas stosowania chemicznych roztworów roboczych,
barwienia natryskowego i klejenia elementów wyrobów,

–

zabezpieczyć dostęp do szkodliwych środków chemicznych,

–

określić sposoby zapobiegania zagroŜeniom zdrowia i Ŝycia pracowników,

–

zastosować odzieŜ i sprzęt ochronny oraz środki ochrony indywidualnej na
poszczególnych stanowiskach pracy,

–

określić zasady zapobiegania wypadkom powodowanym przez czynniki środowiska
pracy,

–

udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

–

wyjaśnić zasady zachowywania się w razie wypadku przy pracy,

–

przewidzieć konsekwencje z tytułu naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
w trakcie wykonywania zadań zawodowych,

–

dobrać zabezpieczenia i osłony ruchomych części maszyn oraz urządzeń mechanicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy

4.1.1. Materiał nauczania

Prawo pracy stanowią przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów

wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a takŜe
postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień
zbiorowych, regulaminów, statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy.

Podstawowymi źródłami prawa pracy są ustawy, czyli akty prawne uchwalone przez

Sejm RP. Na ich podstawie tworzone są akty prawne niŜszego rzędu – rozporządzenia,
wydawane przez Radę Ministrów, ministrów lub przez inne uprawnione konstytucyjnie
organa.

Innymi źródłami prawa pracy, obowiązującymi w danym resorcie są zarządzenia,

wydawane przez upowaŜnionych ministrów, zaś w danym zakładzie pracy – porozumienia
zbiorowe, takie jak układy zbiorowe pracy, regulaminy pracy oraz wynagrodzenia, a takŜe
statuty.

Obowiązki i prawa pracowników

Przestrzeganie zasad i przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy stanowi podstawowy

obowiązek kaŜdego pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z zasadami i przepisami bhp oraz przestrzegać
wydawanych w tym zakresie zarządzeń i wskazówek przełoŜonych,

−

dbać o naleŜyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz porządek i ład w miejscu
pracy,

−

uŜywać przydzielonej mu odzieŜy ochronnej i roboczej oraz sprzętu ochrony osobistej
zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się badaniom lekarskim wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym
zarządzonym przez właściwe organy i stosować się do zaleceń lekarskich,

−

brać udział w szkoleniu i instruktaŜu z zakresu bhp, znać obowiązujące w tym zakresie
przepisy oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

−

kaŜdy pracownik powinien niezwłocznie zawiadomić przełoŜonych o zauwaŜonym
w zakładzie pracy wypadku przy pracy albo zagroŜeniu zdrowia lub Ŝycia ludzkiego.
Pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy w przypadku, gdy warunki

pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają zagroŜenie dla jego zdrowia lub Ŝycia,
powiadamiając o tym, jeŜeli jest to moŜliwe, przełoŜonego.

Pracownik, powiadamiając w miarę moŜliwości przełoŜonego, moŜe równieŜ oddalić się

z miejsca pracy, jeŜeli zagroŜenie nie zostało usunięte. MoŜe on równieŜ powstrzymać się od
wykonywania pracy, wymagającej szczególnej sprawności psychicznej w przypadku, gdy
jego dyspozycja w tym zakresie nie zapewnia bezpiecznego wykonania pracy i stwarza
zagroŜenie dla innych osób.

Czas pracy w pełnym wymiarze wynosi 8 godzin dziennie i średnio 40 godzin

tygodniowo. Nie moŜna jednak przekraczać 12 godz./dobę oraz 48 godzin tygodniowo.
Oznacza to, Ŝe pracownik moŜe w ciągu doby pracować maksymalnie 4 godziny
nadliczbowe, za które pracodawca jest zobowiązany zapłacić dodatkowe wynagrodzenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zadania kierownictwa zakładu pracy w zakresie bhp

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bhp w zakładzie. Ma on w szczególności

obowiązek:

−

organizowania i stwarzania takich warunków pracy w zakładzie, które w pełni
zabezpieczyłyby pracowników przed wypadkami, chorobami zawodowymi i innymi
schorzeniami, wywołanymi warunkami środowiska pracy,

−

sprawowania nadzoru przed przestrzeganiem w zakładzie zasad i przepisów bhp oraz
przepisów o ochronie pracy,

−

wydawania poleceń, usuwania istniejących w tym zakresie uchybień oraz kontrolowania
wykonywania takich poleceń,

−

zapewnienia wykonywania poleceń i zarządzeń wydawanych przez organ nadzoru nad
warunkami pracy.

Wymienione przepisy obowiązują kierowników komórek organizacyjnych zakładu pracy,
osoby kierujące wydzielonymi zespołami pracowników oraz mistrzów i brygadzistów.
Wymieniona kadra kierownicza ma w szczególności obowiązek:

−

organizowania stanowisk roboczych zgodnie z zasadami i przepisami bhp,

−

zapewnienia pracownikom odzieŜy ochronnej i środków ochrony osobistej oraz
dopilnowania ich stosowania zgodnie z przeznaczeniem,

−

organizowania, przygotowania i prowadzenia robót w sposób chroniący przed
wypadkami w czasie pracy oraz chorobami zawodowymi,

−

sprawowania nadzoru nad bezpiecznym i higienicznym stanem pomieszczeń pracy oraz
wyposaŜenia technicznego, a takŜe sprawowania nadzoru nad przestrzeganiem przez
pracowników zasad i przepisów bhp,

−

zapewnienia wykonania zaleceń lekarza, sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami.
W związku z tym kierownik grupy pracowniczej powinien sam dobrze znać przepisy

i zasady bhp, stosować je w pracy i przekazywać swe wiadomości i umiejętność podległym
pracownikom w ramach codziennego nadzoru, a takŜe w ramach wstępnego i okresowego
szkolenia pracowników.

Pracodawca jest zobowiązany informować pracowników o ryzyku zawodowym, które

wiąŜe się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagroŜeniami. Obowiązany jest
równieŜ stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym schorzeniom
związanym z warunkami środowiska pracy.

Pracodawca nie moŜe dopuścić do pracy pracownika bez orzeczenia lekarskiego,

stwierdzającego  brak  przeciwwskazań  do  pracy  na  określonym  stanowisku.  Zatrudniający
pracowników w warunkach naraŜających na działanie substancji i czynników rakotwórczych
oraz  pyłów  zwłókniających,  na  wniosek  tych  osób,  jest  obowiązany  zapewnić  okresowe
badania  stanu  zdrowia.  Pracodawca  jest  równieŜ  obowiązany,  na  podstawie  orzeczenia
lekarskiego,  przenieść  do  innej  odpowiedniej  pracy  pracownika,  który  stał  się  niezdolny  do
wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne środki

eliminujące  zagroŜenie,  zapewnić  udzielenie  pierwszej  pomocy  osobom  poszkodowanym
i niezwłocznie  ustalić  okoliczności  i  przyczyny  wypadku.  O  kaŜdym  śmiertelnym,  cięŜkim
lub  zbiorowym  wypadku  przy  pracy  pracodawca  jest  obowiązany  niezwłocznie  zawiadomić
właściwego państwowego inspektora pracy i prokuratora.

KaŜdy przypadek rozpoznanej choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę

pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić Państwowej Inspekcji Sanitarnej
i właściwemu państwowemu inspektorowi pracy. Obowiązkiem pracodawcy jest takŜe
prowadzenie rejestracji zachorowań na choroby zawodowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Profilaktyczna ochrona zdrowia

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy pracodawcy są zobowiązani do stosowania

rodków zapobiegających chorobom zawodowym i innym schorzeniom, związanym

z warunkami pracy, a w szczególności:

−

utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia eliminujące lub ograniczające
szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia słuŜące do pomiaru
tych czynników,

−

przeprowadzać na własny koszt badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,
rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać
je pracownikom.

Szkolenia pracowników w zakresie bhp

W myśl Kodeksu pracy nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania

nie posiada on dostatecznej znajomości przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz potrzebnych umiejętności.

Zakład pracy jest obowiązany przeszkolić pracownika przed dopuszczeniem do pracy

w zakresie bhp oraz prowadzić okresowe szkolenie w tym zakresie. Ponadto zakład pracy
powinien wydawać szczegółowe wskazówki i instrukcje dotyczące bhp na stanowisku pracy.
Przyjęcie do wiadomości przepisów i zasad bhp powinno być przez pracownika potwierdzone
na piśmie.

RozróŜnia się dwa rodzaje szkolenia pracowników w zakresie bhp: wstępne i okresowe.
Szkolenie wstępne obejmuje instruktaŜ wstępny ogólny i instruktaŜ wstępny na

stanowisku roboczym.

InstruktaŜ wstępny ogólny prowadzi pracownik słuŜby bhp (instruktor) przedsiębiorstwa

przy  współudziale  lekarza  zakładowego  oraz  słuŜby  przeciwpoŜarowej.  W  czasie  tego
instruktaŜu  zaznajamia  się  pracownika  z  zasadami  i  przepisami  bhp,  podstawowymi
przepisami  prawa  pracy  i  regulaminem  pracy,  zasadami  udzielania  pierwszej  pomocy  oraz
szczególnymi przepisami bhp, obowiązującymi w danym zakładzie pracy.

Przed dopuszczeniem pracownika do pracy przeprowadza się instruktaŜ wstępny na

stanowisku  roboczym.  Nowo  przyjętego  pracownika  zaznajamia  się  ze  stanowiskiem  pracy,
z charakterem przyszłej pracy, z rodzajem prac wykonywanych przez grupę, z rodzajem prac
wykonywanych  w  wydziałach  ze  szczególnym  uwzględnieniem  prac  i  miejsc
niebezpiecznych  oraz  szkodliwych  dla  zdrowia.  Szkoleniu  wstępnemu  podlegają  wszyscy
nowo  przyjęci  pracownicy.  Za  prawidłowość  przeprowadzenia  instruktaŜu  na  stanowisku
roboczym odpowiada kierownik komórki organizacyjnej.

Szkolenie okresowe ma na celu uzupełnienie, ugruntowanie i pogłębienie wiadomości

z zakresu bhp. W szkoleniu tym powinni brać udział wszyscy pracownicy.

Ustalono następujące stopnie szkolenia okresowego:

I stopnia − dla załóg pracowniczych,
II stopnia − dla średniego personelu technicznego,
III  stopnia  −  dla  kierowników  zakładów  i  ich  zastępców,  dla  personelu  inŜynieryjno-
technicznego  zakładów,  personelu  techniczno-naukowego  biur  projektowych,  biur
konstrukcyjnych,  dla  personelu  pedagogicznego  szkół  zawodowych  i  technicznych  oraz  dla
słuŜb bhp.

Szkolenie okresowe I i II stopnia jest organizowane przez zakłady pracy, natomiast

szkolenie III stopnia − przez jednostki zwierzchnie lub przy ich współudziale.

Zatrudnianie kobiet i młodocianych

Zgodnie z art. 11 Kodeksu pracy pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego

wypełniania takich samych obowiązków. Dotyczy to szczególnie równego traktowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

męŜczyzn i kobiet w zatrudnianiu. Zabrania jakiegokolwiek dyskryminowania pracowników,
między innymi ze względu na płeć. Istnieje jednak pewna grupa prac szczególnie uciąŜliwych
i szkodliwych dla zdrowia, przy których wykonywaniu zabroniony jest udział kobiet.
Szczególnej ochronie podlega kobieta w okresie ciąŜy. Pracodawcy w tym zakresie nie
wolno:

−

wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę (z wyjątkiem ogłoszenia upadłości albo
likwidacji pracodawcy),

−

zatrudnić kobiety w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej,

−

bez zgody kobiety delegować jej poza stałe miejsce pracy.

Reguły dotyczące zatrudnienia w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej oraz
delegowanie poza miejsce stałego zamieszkania odnoszą się równieŜ do kobiet opiekujących
się dzieckiem do lat czterech.
Pracodawca jest obowiązany:

−

przenieść do innej pracy kobietę w ciąŜy lub karmiącą dziecko piersią, zatrudnioną przy
pracy wzbronionej kobietom w ciąŜy, a jeŜeli to niemoŜliwe zwolnić ją na czas
niezbędny z obowiązku świadczenia pracy,

−

przenieść do innej pracy, skrócić czas pracy, lub zwolnić na czas niezbędny z obowiązku
ś

wiadczenia pracy, kobietę w ciąŜy, która przedstawi zaświadczenie lekarskie

o przeciwwskazaniach do wykonywania dotychczasowej pracy,

−

udzielać cięŜarnej płatnych zwolnień od pracy na zalecone przez lekarza badania
lekarskie przeprowadzane w związku z ciąŜą (o ile nie mogą być przeprowadzane poza
godzinami pracy).

Pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:

−

16 tygodni po pierwszym porodzie,

−

18 tygodni po kaŜdym następnym porodzie,

−

26 tygodni w przypadku urodzenia więcej niŜ jednego dziecka przy jednym porodzie.
Pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu

macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części urlopu. Niewykorzystaną część
urlopu  udziela  się  ojcu  wychowującemu  dziecko  na  jego  pisemny  wniosek.  Za  czas  urlopu
macierzyńskiego przysługuje zasiłek macierzyński. Na wniosek pracownicy  pracodawca jest
obowiązany  udzielić jej  urlopu wychowawczego  w celu sprawowania opieki nad dzieckiem.
Pracownicy  wychowującej  przynajmniej  jedno  dziecko  w  wieku  do  14  lat  przysługuje
w ciągu roku zwolnienie od pracy na 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.

Młodocianym w rozumieniu Kodeksu pracy jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie

przekroczyła 18 lat. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 16 lat. Wolno
zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:

−

ukończyli szkołę podstawową,

−

przedstawią świadectwo lekarskie o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy
danego rodzaju.
Pracodawca jest obowiązany zwalniać młodocianego od pracy na czas potrzebny do

wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych związanych z obowiązkiem dokształcania.

Młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed przyjęciem do pracy oraz

badaniom okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia. Orzeczenie lekarskie o zagroŜeniu
zdrowia młodocianego przez wykonywaną pracę rodzi obowiązek pracodawcy zmiany
rodzaju pracy lub, przy braku takiej moŜliwości, niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę
i wypłaty odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.
Czas pracy młodocianego nie moŜe przekraczać:

−

w wieku do lat 16

−

6 godzin na dobę,

−

w wieku powyŜej 16 lat

−

8 godzin na dobę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych bez

względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy, wlicza się do czasu pracy.

Zatrudnienie młodocianych w celu przygotowania zawodowego powinno odbywać się

pod nadzorem nauczycieli zawodu, instruktorów praktycznej nauki zawodu lub innych osób
uprawnionych. Zatrudniani powinni być jedynie przy pracach mających bezpośredni związek
z odbywaną nauką zawodu.
Młodociani nie mogą być zatrudniani:

−

w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej,

−

przy pracach wzbronionych.
Z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy młodociany uzyskuje prawo do

urlopu w wymiarze 12 dni roboczych, a po upływie roku pracy

−

w wymiarze 26 dni

roboczych.
Młodocianemu uczęszczającemu do szkoły naleŜy udzielać urlopu w okresie ferii szkolnych.
W tym samym okresie, na wniosek młodocianego

−

ucznia szkoły dla pracujących

−

naleŜy

udzielić urlopu bezpłatnego, którego wymiar wraz z urlopem wypoczynkowym nie moŜe
przekraczać 2 miesięcy. Okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego
zaleŜą uprawnienia pracownicze.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie znasz podstawowe źródło wiedzy z zakresu prawa pracy?

Jakie są obowiązki pracownika?

Jakie są prawa pracownika?

Jakie są obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych warunków pracy?

Czy szkolenia pracowników w zakresie bhp są obowiązkowe?

Jakiej ochronie w pracy podlega kobieta w ciąŜy?

Jakie są zasady zatrudniania młodocianych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podaj rodzaje szkoleń pracowników z zakresu bhp i określ ich zakres.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wypisać w zeszycie ćwiczeń rodzaje szkoleń z zakresu bhp,

określić zakres szkoleń i grupy pracowników jakich one dotyczą,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wypisz uprawnienia i obowiązki młodocianego pracownika zatrudnionego w zakładzie

kuśnierskim.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wypisać w zeszycie ćwiczeń uprawnienia pracownika młodocianego,

wypisać w zeszycie ćwiczeń obowiązki pracownika młodocianego,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wypisz zasady ochrony w pracy kobiet w ciąŜy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wypisać w zeszycie ćwiczeń uprawnienia kobiet w ciąŜy,

wypisać w zeszycie ćwiczeń obowiązki pracodawcy w stosunku do zatrudnionych kobiet
w ciąŜy,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić podstawowe źródło wiedzy z zakresu prawa pracy?

określić obowiązki pracownika?

określić uprawnienia pracownika?

określić

obowiązki

pracodawcy

zakresie

zapewnienia

bezpiecznych warunków pracy?

określić zasady obowiązujące przy zatrudnianiu młodocianych?

określić zasady ochrony w pracy kobiet w ciąŜy?

podać rodzaje szkoleń pracowników z zakresu bhp?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Czynniki szkodliwe i uciąŜliwe występujące w środowisku
pracy oraz ochrona środowiska

4.2.1. Materiał nauczania

KaŜdy człowiek w swojej działalności zawodowej moŜe być naraŜony na działanie

róŜnych czynników występujących w środowisku jego pracy.
Obecny

rozwój

techniki

przemysłowej,

zwłaszcza

automatyzacja

procesów

technologicznych pozwala na eliminowanie najcięŜszych wysiłków fizycznych. Nie wszędzie
jest  to  jednak  moŜliwe,  a  dodatkowo  o  tym,  Ŝe  dana  praca  jest  bardzo  uciąŜliwa  decyduje
często  nie  wielkość  chwilowego  wysiłku  fizycznego,  lecz  czas  jego  trwania.  Dlatego  teŜ
pozornie  nie  męczące,  lecz  często  wykonywane  monotypowe  ruchy,  czy  teŜ  przebywanie
całymi  godzinami  w  wymuszonej,  niewygodnej  pozycji  ciała,  powodują  nadmierne
zmęczenie fizyczne.

Jednym z najwaŜniejszych zadań profilaktyki medycznej jest zapobieganie szkodliwym

skutkom  obciąŜeń  występujących  przy  wykonywaniu  określonej  pracy.  Aby  skutecznie
realizować  to  zadanie,  niezbędna  jest  znajomość  podstawowych  procesów  fizjologicznych
zachodzących  w  organizmie  człowieka  podczas  wysiłku.  Zagadnieniem  tym,  podobnie  jak
czynnikami kształtującymi zdolność organizmu do pracy, zajmuje się nauka zwana fizjologią
pracy.
Zdolność  do  wysiłku  i  ogólna  wydolność  fizyczna  zaleŜy  od  wielu  róŜnych  cech  organizmu
człowieka, jak:
–

właściwości i sprawność jego układu ruchowego (szybkość, koordynacja, precyzja
ruchów, zwinność i giętkość ciała),

–

sprawności układów i narządów współdziałających w zaopatrywaniu mięśni w tlen
i materiały energetyczne oraz usuwania nadmiaru ciepła z organizmu,

–

cech psychologicznych,

–

motywacji do wykonywania danej pracy.
Sygnały przekazywane do układu nerwowego z pracujących mięśni i narządów

wewnętrznych tworzą informację o odczuciu cięŜkości pracy.
Jednym z czynników mogących zakłócać prawidłowe odczuwanie pracy jest zmęczenie.
Zmęczenie jest to zmniejszenie zdolności do pracy, spowodowane przez wysiłek.
RozróŜniamy tu:
–

zmęczenie ośrodkowe - narastanie odczucia cięŜkości pracy i ból mięśni, zmniejszenie
motywacji, koncentracji uwagi i sprawności psychomotorycznej,

–

zmęczenie obwodowe - zmęczenie pracujących mięśni objawiające się zmniejszeniem
siły i szybkości ich skurczów, aŜ do zupełnej utraty zdolności do pracy.
Zmęczenie moŜemy wyeliminować jedynie przez wypoczynek, który moŜe być czynny

(umiarkowane obciąŜenie mięśni uprzednio odpoczywających) lub bierny (spędzany
w bezczynności).W przypadku, gdy stosowany wypoczynek jest niepełny, następuje
kumulacja odczucia zmęczenia i występowanie tzw. zmęczenia przewlekłego.

Czynniki zagroŜeń w środowisku pracy
Czynniki zagroŜeń występujące w środowisku pracy moŜna podzielić następująco:
–

czynniki biologiczne,

–

czynniki fizyczne,

–

czynniki mechaniczne,

–

czynniki chemiczne,

–

pyły.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynniki biologiczne

NaleŜą do nich mikro- i makroorganizmy oraz struktury i substancje wytwarzane przez

nie, które wywierają szkodliwy wpływ na organizm ludzki. Mogą one mieć działanie zakaźne,
draŜniące, uczulające, toksyczne i rakotwórcze.
Czynniki biologiczne występują najczęściej przy wykonywaniu zawodów związanych
z materiałami roślinnymi i zwierzęcymi oraz w warunkach powodujących ich intensywny
rozwój, jak np. zawilgocenie.
Są to zajęcia związane z:
–

leczeniem ludzi i opieką nad nimi,

–

hodowlą i leczeniem zwierząt,

–

hodowlą roślin o właściwościach toksycznych lub uczulających,

–

pracą w laboratoriach mikrobiologicznych,

–

przetwórstwem surowców roślinnych i zwierzęcych.

Czynniki fizyczne

Jest to duŜa grupa zróŜnicowanych czynników, do których naleŜą:

–

drgania mechaniczne (wibracje) - występujące przy obsłudze wielu maszyn i urządzeń,

–

hałas,

–

promieniowanie optyczne,

–

promieniowanie jonizujące,

–

prąd elektryczny,

–

podwyŜszone ciśnienie atmosferyczne,

–

obniŜone ciśnienie atmosferyczne – występuje przy pracach prowadzonych na duŜych
wysokościach (piloci, prace wysokogórskie).
W zaleŜności od sposobu oddziaływania na organizm moŜna wyróŜnić następujące

rodzaje wibracji:
–

ródła drgań o oddziaływaniu przez kończyny górne - narzędzia ręczne udarowe

i obrotowe, sterowniki urządzeń obsługiwane kończynami, ręczne maszyny do obróbki
drewna,

–

ródła drgań o oddziaływaniu ogólnym - pojazdy drogowe i kolejowe, maszyny do robót

ziemnych, wentylatory.
Hałas moŜe oddziaływać w sposób ujemny na narząd słuchu lub na inne podstawowe

narządy  oraz  zmysły  człowieka.  Zakres  słuchu  człowieka  obejmuje  fale  akustyczne,  których
częstotliwość  waha  się  w  granicach  od  20  do  20  000  drgań  na  sekundę.  Intensywność
dźwięku  określa  się  w  jednostkach  zwanych  decybelami.  Narząd  słuchu  moŜe  przekazywać
do  kory  mózgowej  natęŜenie  dźwięku  w  granicach  od  5  dB,  co  odpowiada  szmerowi  na
granicy słyszalności, do 120 dB, co równa się ogromnemu hałasowi, który człowiek odczuwa
jako ból. Przeciętny dopuszczalny hałas wielkomiejskiej ulicy jest określany na 75 dB.

W warunkach przemysłowych najsilniejsze hałasy występują w stoczniach, hutach,

zakładach włókienniczych, w przemyśle maszynowym. Z hałasów komunikacyjnych
najgroźniejsze dźwięki wywołują samoloty, zwłaszcza odrzutowe. Źródłem znacznych
hałasów są teŜ motocykle, pociągi, tramwaje i samochody cięŜarowe.

Szkodliwe działanie hałasu polega przede wszystkim na uszkodzeniu narządu słuchu.

Wielkość uszkodzeń i ich rozprzestrzenianie zaleŜą nie tylko od natęŜenia dźwięku, ale takŜe
bezpośrednio  od  czasu  trwania  hałasu  oraz  rodzaju  przewaŜających  częstotliwości;  równieŜ
od  tego  czy  hałas  ma  charakter  ciągły,  czy  impulsowy.  Rozgraniczenie  więc  hałasów
szkodliwych od mniej szkodliwych jest dość trudne. Obecnie w większości krajów na świecie
przewaŜają  poglądy,  Ŝe  hałas  powyŜej  85  dB  powinien  być  uwaŜany  za  szkodliwy  dla
człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Hałas wywiera takŜe ujemny wpływ na układ nerwowy człowieka, co objawia się

szybkim występowaniem zmęczenia, zawrotami i bólami głowy, szumem w uszach itp. Praca
w hałasie obniŜa sprawność człowieka, a tym samym jego wydajność, szczególnie wtedy, gdy
charakter zajęć wymaga skupienia i natęŜenia uwagi. W warunkach pracy w hałasie większe
jest ryzyko wypadków przy pracy, szczególnie tam, gdzie przeszkadza on w odbieraniu
sygnałów dźwiękowych, mających istotne znaczenie ostrzegawcze.

Hałas moŜe być uciąŜliwy (nie wywołujący trwałych skutków w organizmie) lub

szkodliwy (wywołujący lub mogący wywołać szkodliwe skutki w organizmie). Ze względu
na zakres częstotliwości rozróŜniamy:
–

hałas infradźwiękowy,

–

hałas słyszalny,

–

hałas ultradźwiękowy.

Promieniowanie optyczne to rodzaj promieniowania elektromagnetycznego, które
w zaleŜności od skutków działania i długości fal dzielimy na:
–

promieniowanie widzialne (światło)

−

wpływające głównie na narząd wzroku,

występujące praktycznie w kaŜdym środowisku pracy,

–

promieniowanie niewidzialne

−

nadfiolet i podczerwień

−

wpływające na narząd wzroku

i skórę,

–

promieniowanie laserowe

−

rodzaj promieniowania optycznego, generowanego przez

specjalne urządzenia, charakteryzujące się wysoką spójnością, monochromatycznością
i kierunkowością rozchodzenia się wiązki; oddziałuje szkodliwie na oko oraz skórę.

Promieniowanie  jonizujące  to  promieniowanie  wywołujące  jonizację  (odrywanie  elektronów
z  atomów)  ośrodka,  przez  który  przechodzi;  szkodliwe  działanie  następuje  w  wyniku
napromieniowania  (pochłonięcia  energii  promieniowania)  lub  skaŜenia  promieniotwórczego;
do promieniowania tego zalicza się:
–

promieniowanie X (aparaty rentgenowskie),

–

promieniowanie neutronowe (reaktory jądrowe).

Prąd elektryczny wytwarzany w instalacjach, moŜe stanowić zagroŜenie w postaci:

−

poraŜenia - zmiany wynikające z działania cieplnego, oddziaływania na układ nerwowy,
elektrolizy krwi i płynów fizjologicznych,

−

poŜaru (od instalacji elektrycznych).

Czynniki mechaniczne

Jest to grupa czynników fizycznych, charakteryzująca się tym, Ŝe zagroŜenie stanowi

mechaniczne działanie maszyn lub ich części, a takŜe innych przedmiotów, oraz
wynikających z poślizgnięcia lub upadku.
Czynniki mechaniczne moŜna podzielić na:
–

transportowanie przedmiotów i maszyn,

–

elementy ruchome,

–

elementy spadające,

–

elementy ostre lub wystające,

–

powierzchnie śliskie, nierówne, niestabilne,

–

wynikające z połoŜenia stanowiska pracy (wysokość, zagłębienie),

–

ograniczone dojścia, przejścia.

Pyły

ródłami pyłów są najczęściej:

–

procesy technologiczne, w których pyły powstają (rozdrabnianie, transport
przenośnikami, mieszanie),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

procesy technologiczne, w których pyły stanowią czynnik roboczy (malowanie
natryskowe, stosowanie środków ochrony roślin, metalizacja natryskowa),

–

procesy technologiczne, w których pyły stanowią produkt uboczny (czyszczenie,
polerowanie, spalanie),

–

pylenie wtórne (płyty zalegające w pomieszczeniach),

–

pylenie nie związane z procesami technologicznymi (zanieczyszczenie atmosfery).

Ze względu na sposób działania biologicznego na organizm człowieka, wyróŜniamy pyły
o działaniu:

−

draŜniącym,

−

alergizującym,

−

zwłókniającym,

−

rakotwórczym.

Czynniki chemiczne

Szkodliwe działanie wykazują substancje chemiczne powodujące niepoŜądane efekty

w organizmach Ŝywych, są to tak zwane substancje toksyczne.
Występują one w postaci gazów, par, cieczy lub ciał stałych. Podstawowy sposób ich
wchłaniania w warunkach naraŜenia zawodowego to wchłanianie przez drogi oddechowe,
skórę i z przewodu pokarmowego.
Efekty działania substancji chemicznych dzielimy na:

−

miejscowe – działania draŜniące lub uczulające,

−

układowe – zmiany występujące w układzie nerwowym, układzie sercowo-
naczyniowym, wątrobie, nerkach,

−

kancerogenne (rakotwórcze) – działanie odległe wynikające z długotrwałego
oddziaływania określonego czynnika,

−

mutagenne – równieŜ działanie odległe, charakteryzujące się tym, Ŝe zmiany następują
dopiero w przyszłych pokoleniach osób naraŜonych na oddziaływanie danego czynnika.

Rozpuszczalniki organiczne, głównie benzyna, tri (trójchloroetylen), tetra (czterochlorek
węgla), działają paraliŜująco na ośrodkowy układ nerwowy. Objawami mogą być: zaburzenia
równowagi, zamroczenie, nudności, wymioty, senność, zaburzenia świadomości wreszcie
ś

piączka. Pierwsza pomoc polega na zapewnieniu dopływu świeŜego powietrza, przepłukaniu

oczu i jamy ustnej roztworem sody oczyszczonej. Nie naleŜy powodować wymiotów,
podawać mleka i tłuszczów.

W celu poinformowania pracowników o występujących na stanowiskach pracy

czynnikach szkodliwych umieszcza się znaki ostrzegawcze, określające rodzaj czynnika
szkodliwego.

Tabela 1. Wybrane znaki ostrzegające przed występowaniem czynników szkodliwych na stanowiskach pracy

[12]

Znak

Znaczenie

Czynnik szkodliwy

Ogólny znak ostrzegawczy

OstrzeŜenie przed
niebezpieczeństwem zatrucia
substancjami toksycznymi

Czynniki chemiczne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

OstrzeŜenie przed substancjami
Ŝ

rącymi

Czynniki chemiczne

Substancja szkodliwa lub draŜniąca

Czynniki chemiczne

Niebezpieczeństwo poŜaru -
materiały łatwopalne

Czynniki chemiczne

Materiały utleniające

Czynniki chemiczne

Niebezpieczeństwo wybuchu -
materiały wybuchowe

Czynniki chemiczne

OstrzeŜenie przed substancjami
radioaktywnymi i promieniowaniem
jonizującym

Czynniki fizyczne

OstrzeŜenie przed poraŜeniem
prądem elektrycznym

Czynniki fizyczne

OstrzeŜenie przed promieniowaniem
laserowym

Czynniki fizyczne

OstrzeŜenie przed skaŜeniem
biologicznym

Czynniki biologiczne

Ochrona środowiska

Działania ludzkie powinna cechować dbałość o środowisko i odpowiedzialność za nie,

gdyŜ  zadaniem  kaŜdego  pokolenia  jest  ochrona  gatunku  ludzkiego  i  środowiska.  W  zakres
tych  działań  wchodzi  równieŜ  produkcja  wyrobów  futrzarskich.  „Łańcuch”  odzieŜowy  to:
proces produkcji, eksploatacja i usuwanie odpadów. Dlatego, zarówno podczas wytwarzania
wyrobów  futrzarskich  jak  i  ich  eksploatacji  powinno  zwracać  się  uwagę  na  wpływ  tych
działań na środowisko.

Działania przyczyniające się do ochrony środowiska to:

−

unikanie uŜywania środków szkodliwych dla środowiska,

−

zmniejszanie konsumpcji w wyniku planów oszczędnościowych,

−

wykorzystanie ścinków skór futerkowych do wytwarzania wyrobów futrzarskich,

−

zbiórka odzieŜy uŜywanej i dalsza jej eksploatacja.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Od czego zaleŜy zdolność człowieka do wysiłku?

Co to jest zmęczenie?

Jakie czynniki zagroŜeń występują w środowisku pracy?

Jakie są czynniki zagroŜeń pochodzenia biologicznego?

Jakie są czynniki zagroŜeń pochodzenia fizycznego?

Jakie są czynniki zagroŜeń pochodzenia mechanicznego?

Jakie są czynniki zagroŜeń pochodzenia chemicznego?

Jakie jest oddziaływanie pyłów na organizm człowieka?

Jakimi znakami ostrzega się przed czynnikami szkodliwymi na stanowisku pracy?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ czynniki szkodliwe i uciąŜliwe na wybranych stanowiskach pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,

wybrać dwa dowolne stanowiska pracy,

wypisać czynniki szkodliwe i uciąŜliwe na wybranych stanowiskach pracy,

dokonać podziału czynników szkodliwych i uciąŜliwych na: biologiczne, chemiczne,
fizyczne i mechaniczne,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Narysuj znaki ostrzegające przed czynnikami szkodliwymi na stanowiskach pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z planszą przedstawiającą znaki ostrzegawcze przed czynnikami
szkodliwymi na stanowiskach pracy,

dokonać podziału znaków ze względu na rodzaj czynnika szkodliwego,

narysować w zeszycie ćwiczeń przykłady znaków ostrzegających przed poszczególnymi
czynnikami szkodliwymi,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

plansze przedstawiające znaki ostrzegawcze przed czynnikami uciąŜliwymi szkodliwymi,

−

zeszyt ćwiczeń,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Podaj przykłady stanowisk pracy, na których występują następujące czynniki zagroŜeń:

hałas, pyły, promieniowanie X, mikro- i makroorganizmy, powierzchnie śliskie, substancje
chemiczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,

podać przykłady stanowisk, na których występują wymienione w poleceniu ćwiczenia
zagroŜenia,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić, od czego zaleŜy zdolność do wysiłku?

określić czynniki zagroŜeń w środowisku pracy pochodzenia:
biologicznego, fizycznego, chemicznego i mechanicznego?

określić oddziaływanie pyłów na organizm ludzki?

rozróŜnić znaki ostrzegające przed występowaniem czynników
uciąŜliwych i szkodliwych na stanowisku pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Organizacja stanowiska pracy i stosowanie środków
ochrony osobistej

4.3.1. Materiał nauczania

Ergonomia to dyscyplina nauki zajmująca się zasadami i metodami dostosowania

urządzeń  technicznych  i  narzędzi  pracy  do  cech  fizycznych  i  psychicznych  człowieka,
zgodnie z wymaganiami fizjologii i psychologii pracy.
Zgodnie  z  Kodeksem  pracy  maszyny  i  inne  urządzenia  techniczne  oraz  narzędzia  pracy
powinny być tak konstruowane i budowane, aby uwzględniały zasady ergonomii. Ergonomia
zajmuje  się  takŜe  pozostałymi  elementami  występującymi  w  układzie  pracownik  -  środki
pracy - środowisko pracy.
W zaleŜności od zakresu stosowanych działań moŜemy mówić o ergonomii:

−

koncepcyjnej − stosowanej na etapie projektowania,

−

korekcyjnej − realizowanej w miejscu pracy i mającej na celu ocenę warunków
panujących na stanowiskach pracy pod kątem ich zgodności z cechami człowieka.

Podstawowym zadaniem ergonomii w zakresie projektowania stanowiska pracy jest
stworzenie stanowiska, które nie powodowałoby nadmiernego obciąŜenia i zmęczenia
pracownika. Wymaga to rozwaŜenia następujących elementów:

−

pozycji przy pracy,

−

obciąŜenia dynamicznego (wartości sił) w czasie wykonywania prac ręcznych, prac
transportowych, prac z duŜym obciąŜeniem zewnętrznym,

−

obciąŜenia statycznego (konieczność utrzymywania wymuszonej pozycji, monotypia
działań),

−

wydatku energetycznego wykonywanych działań,

−

organizacji pracy.

W celu sprawdzeni, czy stanowisko pracy spełnia wymagania ergonomiczne, konieczne jest
dokonanie oceny stanowiska pracy. Dokonujemy więc kolejno charakterystyki i oceny
obciąŜenia m.in.:

−

dynamiczną pracą fizyczną,

−

układu mięśniowego,

−

pracą statyczną,

−

pracami powtarzalnymi,

−

wywieraną siłą fizyczną,

−

wywołanego ciągnięciem i pchaniem,

−

wynikającego z zajmowanej pozycji podczas pracy,

−

wynikającego z dźwigania cięŜarów itp.

Podstawą  oceny  cięŜkości  pracy  na  danym  stanowisku  jest  prawidłowe  wykonanie
chronometraŜu  pracy  (tzw.  fotografii  dnia  roboczego),  polegającego  na  pomiarze  i  zapisie
czasu  trwania  poszczególnych  typowych  czynności  związanych  z  obsługą  stanowiska  pracy
w trakcie typowego dnia pracy.
RozróŜnia się obciąŜenia:

−

układu mięśniowego, np. podczas montaŜu ocieplenia do futer,

−

narządów zmysłu, np. podczas projektowania i stopniowania na ekranie monitora,

−

wpływami otoczenia, np. wpływ pary lub zapachów.

Na prawidłowo zorganizowanym stanowisku maszynowym uwzględniona jest:

−

dogodna pozycja w czasie pracy,

−

znajomość ruchów pracownika podczas pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

bezpieczna obsługa maszyn i urządzeń.

Bardzo duŜy wpływ na wynik pracy ma prawidłowe oświetlenie, ogrzewanie, wentylacja
i zabezpieczenie przed hałasem.

Organizacja miejsca pracy powinna uwzględniać wymiary ludzkiego ciała. Odnosi się to

zarówno do regulacji wysokości stołów, jak i zapewnienia wystarczającej ilości miejsca. Ilość
niezbędnej przestrzeni zaleŜy od wykonywanego zadania i metody jego wykonania, np.
człowiek siedzący podczas szycia nie powinien być odchylony od pionu o więcej niŜ 20 cm,
odległość oczu od stopki powinna wynosić ok. 40 cm.

Rys. 1

Pozycja ciała przy pracy siedzącej: a) nieprawidłowa, b) prawidłowa [7, s. 67]

Istotne znaczenie ma prawidłowe podnoszenie cięŜarów z poziomu podłogi. Najbardziej

niebezpiecznym sposobem podnoszenia jest dźwiganie cięŜaru z ziemi w pozycji stojącej, na
nogach wyprostowanych z tułowiem przechylonym do przodu.  Znaczny udział w dźwiganiu
mają  wtedy  najsłabsze  z  mięśni  –  mięsnie  brzucha.  MoŜe  to  doprowadzić  do  ich  osłabienia
i w  efekcie  do  urazu  kręgosłupa  oraz  powstania  przepuklin.  U  młodzieŜy  moŜe  to  ponadto
dochodzić  do  powaŜniejszych  obraŜeń  w  obrębie  kręgosłupa,  poniewaŜ  proces  kostnienia
kręgów  nie  jest  jeszcze  zakończony.  Właściwy  sposób  podnoszenia  cięŜarów  polega  na
przyjęciu  takiej  pozycji  ciała,  która  pozwoli  wykorzystać  siły  moŜliwie  największej  liczby
mięśni.  Dla  chłopca  odpowiednią  postawą  przy  podnoszeniu  jest  uchwycenie  cięŜaru
w przysiadzie,  dla  dziewczyny  –  w  przyklęku  na  jedno  kolano.  Przy  zachowaniu  takich
pozycji  ciała  udział  w  podnoszeniu  biodra  zarówno  mięśnie  ud  i  pośladków,  jak  i  mięśnie
ramion i barków. Podnosząc cięŜar z poziomu podłogi lub ziemi chłopcy powinni ugiąć kolan
i przykucnąć bez schylania tułowie, tzn. utrzymując plecy w pozycji moŜliwie prostej. W tej
pozycji  naleŜy  ująć  cięŜar  i  trzymając  go  –  powoli  wyprostowywać  nogi.  CięŜar  jest  wtedy
równomiernie rozłoŜony na wszystkie grupy mięśni.

Właściwa organizacja miejsca pracy musi uwzględniać takŜe czas trwania pracy i stopień

obciąŜenia pracownika. NaleŜy tu wymienić likwidację lub zmniejszenie natęŜenia
szkodliwych wpływów otoczenia, jak hałas czy szkodliwe substancje oraz właściwą regulację
oświetlenia i klimatyzację.

Oświetlenie pomieszczeń

Oświetlenie to jeden z waŜniejszych czynników wpływających na samopoczucie

i wydajność pracowników oraz jakość wykonywanej pracy. Najwłaściwsze jest oświetlenie
naturalne, które korzystnie wpływa na organizm człowieka i zwiększa jego aktywność.

Zgodnie z zasadami prawa budowlanego pomieszczenia przeznaczone do wykonywania

stałej pracy muszą mieć oświetlenie dzienne, chyba Ŝe pracodawca lub inwestor uzyska zgodę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego i Państwowego Inspektora Pracy na
odstępstwo od tej zasady. NiezaleŜnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach musi być
oświetlenie elektryczne.

NatęŜenie oświetlenia powinno być dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy.

Optymalne  oświetlenie  stanowiska  pracy  musi  umoŜliwiać  łatwe  i  szybkie  spostrzeganie
niezbędnych  szczegółów  bez  wysilania  wzroku.  Prawidłowe  oświetlenie  ogranicza
zmęczenie, korzystnie wpływa na jakość i wydajność pracy oraz zmniejsza liczbę błędów.
Oświetlenie elektryczne moŜe być:

−

ogólne do oświetlenia całego wnętrza,

−

miejscowe do oświetlenia określonych stanowisk pracy (np. szycie na maszynie)
wymagają oświetlenia miejscowego.
Przy rozmieszczaniu lamp trzeba zwracać uwagę na wysokość ich zawieszenia oraz

kierunek padania światła, dla uniknięcia zaciemnienia miejsca pracy.
Ź

ródła światła muszą dostatecznie i równomiernie oświetlać pomieszczenia, bez widocznych

ostrych cieni. Uzyskanie równomiernego oświetlenia ułatwia umieszczenie kilku punktów
ś

wietlnych w odpowiednich odstępach. W miarę moŜliwości oświetlenie sztuczne powinno

być najbardziej zbliŜone do naturalnego.

Najpopularniejsze oświetlenie elektryczne Ŝarowe z zastosowaniem tradycyjnych

arówek cechuje niewielka wydajność świetlna. Jarzeniowe jest bardziej ekonomiczne,

a właściwie dobrane świetlówki imitują światło dzienne. Inną ich zaletą jest bezcieniowe
rozproszone światło i znacznie mniejsza jasność samego źródła światła chroniąca przed
olśnieniem.

Ponadto: czyste szyby z bezbarwnego szkła przepuszczają około 90% promieniowania

wietlnego, natomiast brudne i zakurzone zaledwie 25%. Ściany pomalowane jasnymi

farbami mają współczynnik odbicia promieni świetlnych około 90%, co oznacza, Ŝe zaledwie
10%  światła  zostaje  pochłonięte.  Dlatego  w  pomieszczeniu  o  jasnym  wnętrzu  uzyskuje  się
znacznie  większą  jasność  przy  mniejszej  mocy  punktów  świetlnych.  W  pomieszczeniach
produkcyjnych  uwaŜa  się  za  wystarczające  oświetlenie  o  natęŜeniu  200  lx  (luksów),
a w pozostałych około 150 lx. NaleŜy pamiętać, Ŝe brudne klosze i Ŝarówki ograniczają moc
ś

wiatła, a Ŝarówki równieŜ tracą moc w miarę zuŜycia.

Przy niedostatecznym oświetleniu zawsze obniŜa się dokładność wykonywanej pracy

i trudniej utrzymać czystość pomieszczeń.

Wentylacja i klimatyzacja

Wentylacją nazywamy proces wymiany powietrza w pomieszczeniach przeznaczonych

dla ludzi. Zadaniem wentylacji jest usunięcie z pomieszczeń powietrza zuŜytego (o wysokiej
zawartości dwutlenku węgla i pary wodnej) i zanieczyszczonego substancjami
wydzielającymi się w czasie produkcji oraz doprowadzenie powietrza czystego, bogatego
w tlen.

Powietrze, w którym przebywają ludzie w warunkach pracy, powinno odpowiadać

następującym wymaganiom:

−

skład powietrza w pomieszczeniu pracy powinien być zbliŜony do składu normalnego
powietrza atmosferycznego,

−

powietrze nie powinno mieć przykrego zapachu,

−

zanieczyszczenie powietrza substancjami chemicznymi nie powinno być szkodliwe dla
zdrowia,

−

ciśnienie, temperatura i prędkość przepływu powietrza powinny być tak dobrane, aby
człowiek nie odczuwał chłodu ani nadmiernego ciepła.
W celu zapewnienia Ŝądanego składu powietrza w pomieszczeniu pracy stosuje się wiele

zabiegów i w zaleŜności od charakteru produkcji wykorzystuje się róŜnorodne urządzenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wentylacyjne. Najprostszym sposobem wymiany powietrza jest otwarcie okien (wentylacja
naturalna). Tam gdzie wietrzenie nie wystarcza, instaluje się urządzenia o złoŜonej
konstrukcji (wentylacja mechaniczna).

Wentylacja moŜe być nawiewna

−

gdy doprowadzane jest świeŜe powietrze, wywiewna –

gdy usuwane jest zanieczyszczone powietrze oraz nawiewno – wywiewna – gdy jednocześnie
jest doprowadzane świeŜe powietrze i usuwane powietrze zanieczyszczone.

Doprowadzanie i odprowadzanie powietrza moŜe się odbywać za pomocą wentylacji

naturalnej lub mechanicznej.

Wentylacja naturalna polega na wymianie powietrza wskutek róŜnicy masy powietrza

zimnego zewnętrznego i ciepłego wewnątrz pomieszczenia lub w następstwie oddziaływania
wiatru.  Wentylacja  naturalna  samoczynna  odbywa  się  wskutek  porowatości  ścian
osłaniających,  nieszczelności  oraz  za  pośrednictwem  okien,  drzwi  i  innych  otworów
naturalnych.  W  celu  zwiększenia  wymiany  powietrza  przy  wentylacji  naturalnej  stosuje  się
w budownictwie  otwory  i  przewody  zaopatrzone  w  urządzenia  dławikowe,  pozwalające
regulować szybkość przepływu powietrza.

Wentylacja naturalna nie zawsze zapewnia dostateczną wymianę powietrza. Stosuje się

coraz  częściej  wentylację  mechaniczną.  Wentylacja  mechaniczna  polega  na  wymianie
powietrza  za  pomocą  wentylatorów  napędzanych  np.  silnikiem  elektrycznym.  Wentylacja
mechaniczna  moŜe  być  ogólna  i  miejscowa.  Wentylacje  ogólną  stosuje  się  wówczas,  gdy
ź

ródło zanieczyszczenia nie jest skupione w jednym miejscu. W zakładach stosuje się

przewaŜnie wentylację ogólną i miejscową w celu dokładnego usunięcia zanieczyszczeń
w miejscu ich powstawania.

Do wentylacji miejscowej słuŜą wyciągi w postaci okapów. Są one konieczne przy

spawaniu, metalizowaniu w galwanizerniach, przy pracy na szlifierkach, polerkach, pilarkach
tarczowych  itp.  NaleŜy  dbać,  o  to  Ŝeby  wytworzony  przez  wentylator  prąd  powietrza  nie
powodował  dostawania  się  cząstek  pyłu  do  płuc  pracownika.  Prąd  powietrza  powinien  być
skierowany  od  twarzy  pracownika  ku  miejscu  powstawania  pyłu,  a  stąd  w  stroną  przewodu
wywiewnego.

W celu zapewnienia odpowiednich warunków mikroklimatycznych w pomieszczeniach

zakładów przemysłowych instaluje się urządzenia klimatyzacyjne, za pomocą których nie
tylko dokonuje się wymiany powietrza, lecz równieŜ reguluje się wilgotność i temperaturę,
niezaleŜnie od klimatu zewnętrznego i od procesów zachodzących w danym pomieszczeniu.

Klimatyzację stosuje się w pomieszczeniach uŜyteczności publicznej, w zakładach

przemysłowych,  w  których  stałe  warunki  mikroklimatyczne  są  niezbędne  do  właściwego
przebiegu  procesów  technologicznych  (przemysł  włókienniczy,  poligraficzny,  spoŜywczy)
oraz  w  tych  zakładach,  w  których  procesy  technologiczne  wydatnie  zmieniają  równowagę
parametrów  powietrza  (znaczne  wydzielanie  ciepła,  wysuszanie  powietrza  lub  nadmiar  pary
wodnej).

Ochrony osobiste jako uzupełnienie podstawowego zabezpieczenia warunków pracy

Pracodawca przydziela pracownikowi następujące środki ochrony indywidualnej: odzieŜ

ochronną, ochrony kończyn dolnych, ochrony kończyn górnych, ochrony głowy, ochrony
słuchu, ochrony układu oddechowego, sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości, a takŜe
ś

rodki izolujące cały organizm.

Ochrony osobiste stosujemy w warunkach pracy, w których nie ma moŜliwości

zlikwidowania  zagroŜeń  Ŝycia  i  zdrowia  pracujących  przez  wprowadzenie  środków
organizacyjno-technicznych,  jak:  hermetyzacja,  mechanizacja,  automatyzacja  procesów
produkcyjnych.
Zadaniem  ochron  osobistych  jest  zabezpieczenie  pracownika  przed  urazami  mechanicznymi
(uderzeniem,  skaleczeniem),  szkodliwym  działaniem,  substancji  trujących,  Ŝrących,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

parzących,

raŜeniem

prądem

elektrycznym,

przed

otwartym

promieniowaniem,

promieniowaniem cieplnym i odpryskami rozgrzanego lub płynnego metalu, przed działaniem
hałasu, drgań i wstrząsów, przemoczeniem i niskimi temperaturami, upadkiem z wysokości
i poślizgiem.
Ochrony osobiste dzieli się na dwie zasadnicze grupy:

−

odzieŜ ochronną,

−

sprzęt ochrony osobistej.
OdzieŜ ochronna zabezpiecza pracownika przed niekorzystnymi wpływami środowiska

zewnętrznego, tj. mechanicznymi, chemicznymi i termicznymi. OdzieŜ ochronną wykonuje
się z tkanin lekkich i nie draŜniących skóry, a jednocześnie mocnych, trwałych i miękkich.
Najczęściej stosuje się tkaniny bawełniane i wełniane, rzadziej tkaniny z włókien odpornych
na działanie określonych szkodliwych czynników.

W zaleŜności od rodzaju czynnika szkodliwego, występującego w procesie

technologicznym,  lub  charakteru  wykonywanych  czynności  uŜywa  się  odzieŜy  ochronnej
kwaso-  i  ługoodpomej,  olejoodpornej  i  odpornej  na  rozpuszczalniki,  wodoodpornej,
pyłoszczelnej,  ognioodpornej,  niepalnej,  odbijającej  promienie  podczerwone  i  chroniącej
przed działaniem temperatury otoczenia.

Rys. 2. OdzieŜ ochronna do prac a) z chemikaliami, b) porządkowych, c) w niskich

temperaturach [13]

Sprzęt ochrony osobistej składa się z okularów ochronnych, tarcz, osłon, masek, rękawic.

Na przykład pracownicy zatrudnieni przy spawaniu i cięciu metali powinni być zaopatrzeni
w odpowiedni sprzęt ochrony osobistej, jak nakrycie głowy, okulary ochronne, ręczne tarcze
ochronne.

Rys. 3. Sprzęt ochrony osobistej: a) słuchawki, b) przyłbica spawalnicza, c) kask, d) okulary [7]

Okulary ochronne, osłony stosuje się do ochrony oczu przed rozpryskami kwasów, zasad

i innych substancji chemicznych, przed odpryskami metalu, odłamkami i pyłem oraz przed

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

działaniem  energii  promienistej.  Dobór  właściwych  okularów  ochronnych,  osłon  zaleŜy  od
charakteru procesu technologicznego lub rodzaju pracy. Na stanowiskach pracy w warunkach
nie  zagraŜających  Ŝyciu  lub  zdrowiu  stosuje  się  odzieŜ  roboczą.  Jest  to  ubiór,  który  ułatwia
pracownikowi wykonywanie czynności zawodowych, chroni odzieŜ własną pracownika przed
nadmiernym  jej  zuŜyciem  lub  zniszczeniem.  OdzieŜ  roboczą  ze  względu  na  sposób
korzystania dzieli się na:

−

indywidualną

−

stanowi wyposaŜenie danego stanowiska pracy, jest wydawana

pracownikowi wyłącznie do jego osobistego uŜytku w czasie i miejscu pracy.

−

dyŜurną

−

nie stanowi wyposaŜenia danego stanowiska pracy, natomiast jest przydzielona

poszczególnym jednostkom organizacyjnym jako wyposaŜenie dodatkowe w celu
dokonywania krótkotrwałych czynności roboczych lub nadzorczo-kontrolnych.

Rys. 4. OdzieŜ robocza [14]

Na stanowiskach pracy winny być umieszczone znaki nakazu informujące

o wymaganych środkach ochrony indywidualnej.

Tabela 2.

Wybrane znaki nakazu, dotyczące stosowania środków ochrony indywidualnej [12]

Znak

Znaczenie

Stosowane środki ochrony

indywidualnej

Nakaz stosowania ochrony oczu

rodki ochrony oczu i twarzy

Nakaz stosowania ochrony twarzy

rodki ochrony oczu i twarzy

Nakaz stosowania ochrony dróg
oddechowych

Sprzęt ochrony układu
oddechowego

Nakaz stosowania ochron rąk

rodki ochrony rąk

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest ergonomia?

Jakie znasz rodzaje ergonomii?

Jakie czynniki są brane pod uwagę przy organizacji ergonomicznego stanowiska pracy?

W jaki sposób dokonujemy oceny stanowiska pracy?

Na czym polega fotografia dnia roboczego?

Jakie są wymagania dotyczące oświetlenia stanowiska pracy?

Jakie znasz rodzaje środków ochrony indywidualnej?

Jaką rolę pełni odzieŜ ochronna?

Jaką funkcję spełnia odzieŜ robocza?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj ergonomiczne stanowisko pracy szwaczki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z zasadami organizacji ergonomicznych stanowisk pracy szwaczki,

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,

zaproponować sposób oświetlania stanowiska pracy szwaczki,

dobrać odpowiednie do wzrostu szwaczki krzesło i zaproponować sposób ustawienia go
przy maszynie,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

plansze z ergonomicznymi stanowiskami pracy,

−

foliogramy,

−

maszyna szwalnicza,

−

krzesło.

Ćwiczenie 2

Dobierz środki ochrony indywidualnej, które moŜna zastosować na stanowiskach

krojczego, szwaczki, magazyniera wyrobów futrzarskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zebrać informacje o czynnościach wykonywanych przez pracowników zatrudnionych na
stanowiskach: krojczego, szwaczki, magazyniera wyrobów futrzarskich,

wypisać środki ochrony indywidualnej dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach:
krojczego, szwaczki, magazyniera wyrobów futrzarskich,

zaproponować rodzaj środków ochrony indywidualnej dla poszczególnych stanowisk
pracy,

omówić z nauczycielem swoje propozycje i uzasadnić je.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

plansze, foliogramy lub eksponaty przedstawiające środki ochrony indywidualnej,

−

instrukcje obsługi maszyn szyjących, wózków widłowych, noŜy krojczych,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Dobierz typ odzieŜy roboczej dla zatrudnionych na stanowiskach krojczego, szwaczki,

magazyniera wyrobów futrzarskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zebrać informacje o czynnościach wykonywanych przez pracowników zatrudnionych na
stanowiskach: krojczego, szwaczki, magazyniera wyrobów futrzarskich,

zaproponować typ odzieŜy roboczej dla poszczególnych stanowisk pracy,

omówić z nauczycielem swoje propozycje i uzasadnić je.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

plansze lub foliogramy z rodzajami ubrań roboczych,

−

instrukcje obsługi maszyn szyjących, wózków widłowych, noŜy krojczych,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie ergonomii?

dokonać oceny stanowiska pracy?

omówić zasady oświetlania stanowisk pracy?

omówić funkcję odzieŜy roboczej?

omówić funkcję odzieŜy ochronnej?

scharakteryzować środki ochrony indywidualnej?

zaprojektować ergonomiczne stanowisko pracy?

dobrać środki ochrony indywidualnej?

dobrać odzieŜ roboczą?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Zasady bezpiecznej pracy przy urządzeniach elektrycznych
i mechanicznych

4.4.1. Materiał nauczania

Analiza wypadków spowodowanych działaniem prądu elektrycznego wykazuje, Ŝe tylko

około 15% wszystkich wypadków ma miejsce przy urządzeniach elektrycznych o napięciu
wyŜszym niŜ 1000 V, natomiast około 85% wypadków zdarza się przy napięciach niŜszych,
przy czym co piąty wypadek kończy się poraŜeniem i śmiercią ofiary. Dzieje się tak dlatego,
Ŝ

e energia elektryczna działa na organizm ludzki w sposób niezwykle gwałtowny.

Prąd elektryczny, przepływając przez ciało człowieka, oddziałuje szkodliwie na układ

nerwowy  i  mięśniowy.  Wskutek  podraŜnienia  zakończeń  nerwów  ruchowych  dochodzi  do
tęŜcowego skurczu mięśni szkieletowych; gwałtowne skurcze mogą doprowadzić do zerwania
mięśni.  Działanie  bodźcowe  prądu  elektrycznego  na  układ  nerwowy  przejawia  się
zaburzeniami  czynności  centralnego  układu  nerwowego,  w  wyniku  czego  mogą  nastąpić
zaburzenia  narządu  wzroku,  słuchu,  zmysłu  równowagi,  śmierć  pozorna,  a  w  następstwie
utrata pamięci, zaburzenia psychiczne itp. Stan śmierci pozornej moŜe przejść w stan śmierci
rzeczywistej, jeŜeli poraŜonemu nie udzieli się w porę pierwszej pomocy.

Prąd elektryczny moŜe działać termicznie i elektrolitycznie. Działanie termiczne objawia

się  oparzeniami,  zwłaszcza  zewnętrznymi,  prowadzącymi  aŜ  do  zwęglenia  ciała.  Wielkość
obraŜeń  termicznych  zaleŜy  od  natęŜenia  i  czasu  działania  prądu  oraz  od  oporności
elektrycznej  ciała  ludzkiego.  Działanie  termiczne  prądu  przemiennego  sięga  w  głąb
organizmu, powodując tzw. martwicę.

Działanie elektrolityczne prądu polega na rozkładzie płynów ustrojowych; produkty

rozkładu powodują zatrucie organizmu.
Prąd  elektryczny  jest  groźny  dla  człowieka  wtedy,  gdy  przepływa  np.  przez  przewody,
konstrukcje,  urządzenia  metalowe,  z  którymi  pracownik  się  styka  i  między  którymi  istnieje
napięcie.
W praktyce spotykamy się z działaniem napięcia dotyku i napięcia krokowego.

Napięcie dotyku występuje przy dotknięciu nie izolowanych lub niedostatecznie

izolowanych  urządzeń  i  przewodów,  które  znajdują  się  pod  napięciem.  Niebezpieczeństwo
poraŜenia prądem występuje szczególnie w środowisku wilgotnym, a zwłaszcza tam gdzie są
betonowe  podłogi.  Skutki  poraŜenia  prądem  w  duŜym  stopniu  zaleŜą  od  czasu  i  kierunku
przepływu  prądu  przez  ciało  człowieka,  a  zwłaszcza  przez  klatkę  piersiową.  Szczególnie
niebezpieczne  jest  dotknięcie  obiema  rękami  przedmiotów  pod  napięciem.  Wówczas  prąd
przepływa z jednej ręki do drugiej przez klatkę piersiową, a skurcz mięśni zaciska dłonie na
przewodach i wydłuŜa czas przepływu prądu przez organizm.

Napięcie krokowe jest następstwem nadepnięcia na przewody elektryczne pod napięciem.
Prąd elektryczny przechodząc przez ciało ludzkie zawsze działa na układ nerwowy,

powodując utratę przytomności i zatrzymanie akcji serca. Miejscowo wystąpić mogą cięŜkie
oparzenia,  łącznie  ze  spaleniem  tkanek.  Osoba  ratująca  poraŜonego  prądem  elektrycznym
musi  dokonać  wyboru  metody  i  sposobu  uwolnienia  poszkodowanego  spod  działania  prądu
elektrycznego.  W  zaleŜności  od  warunków,  w  jakich  nastąpiło  poraŜenie,  trzeba  mieć  na
uwadze  własne  bezpieczeństwo  oraz  potrzebę  natychmiastowego  uwolnienia  poraŜonego.
Uwolnienia naleŜy dokonać jedną z następujących metod:

−

przez włączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego, np. przez wyjęcie wkładek
topikowych z obwodu zasilania,

−

przez  odciągniecie  poraŜonego  od  urządzeń  będących  pod  napięciem,  z  wykluczeniem
moŜliwości  bezpośredniego  dotknięcia  poraŜonego  oraz  dotknięcia  urządzeń
znajdujących się pod napięciem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uziemienie i zerowanie urządzeń elektrycznych stanowi dodatkowe zabezpieczenie

uŜytkowników  przed  napięciem  dotykowym.  Zerowanie  polega  na  połączeniu  zerowego
przewodu  zasilającego  urządzenia  elektrycznego  z  zerowym  przewodem  instalacji
elektrycznej  budynku.  Natomiast  uziemienie  to  połączenie  korpusu  maszyny  lub  urządzenia
elektrycznego  z ziemią  za  pomocą  metalowych  przewodników  prądu.  Dzięki  temu  napięcie
powstające w następstwie uszkodzenia izolacji zostaje odprowadzone do ziemi.

Bezpieczne uŜytkowanie maszyn i urządzeń elektrycznych
W  zakładach  produkcyjnych  jest  wiele  urządzeń  elektrycznych,  które  stwarzają
niebezpieczeństwo  poraŜenia  prądem,  jeŜeli  są  niewłaściwie  uŜytkowane.  Wszystkie
urządzenia  elektryczne  są  konstrukcyjnie  bezpieczne,  ale  teŜ  muszą  być  uŜytkowane
bezpiecznie,  tzn.  w  sposób  wykluczający  niebezpieczeństwo  poraŜenia.  Bezpieczne
uŜytkowanie maszyn i urządzeń elektrycznych zaleŜy od przestrzegania następujących zasad:

−

wszelkie czynności przy maszynach i urządzeniach elektrycznych naleŜy wykonywać po
sprawdzeniu, czy są wyłączone spod napięcia,

−

cały czas naleŜy mieć świadomość istniejącego zagroŜenia, nawet podczas wykonywania
najprostszych czynności, choćby wymiany Ŝarówki,

−

jest niezbędne natychmiastowe wyłączenie z uŜytku urządzeń z uszkodzoną izolacją
i zauwaŜalnym iskrzeniem,

−

wewnętrzna instalacja elektryczna w pomieszczeniach musi być w dobrym stanie
technicznym, a oporności uziomów okresowo kontrolowane,

−

podczas naprawy instalacji elektrycznej naleŜy stosować dodatkowe zabezpieczenia:
chodnik gumowy, rękawice dielektryczne, ręczne narzędzia z dodatkową izolacją itp.,

−

przewody zasilające prądem silnik elektryczny naleŜy tak przeprowadzić, by nie
przebiegały przez dojścia do maszyn i drogi dojazdowe.

Przed przystąpieniem do pracy na maszynie elektrycznej naleŜy:

−

załoŜyć odzieŜ ochronną,

−

zachować przy pracy prawidłową postawę,

−

zadbać, aby dostęp do maszyny i jej bezpośrednie otoczenie były wolne od obcych
przedmiotów,

−

obejrzeć, czy maszyna, przewody elektryczne, osłony i itp. nie mają usterek.
Urządzenia elektryczne posiadają tabliczki znamionowe, na których znajdują się

parametry techniczne urządzenia. Przykładowa tabliczka maszyny szwalniczej zawiera
następujące parametry:

Silnik MITSUGO
Napięcie znamionowe
Prędkość obrotowa
Prąd znamionowy
Moc
Stopień odnowy
Wymagania według normy
Numer wg SWW

MODEL G-221

−

380V

−

2850 obr/min

−

1,2 A

−

400 W

−

IP 44

−

PN-88/E-06701

−

1111-329

Bezpieczne uŜytkowanie maszyn i urządzeń mechanicznych

Maszyny i urządzenia techniczne powinny być konstruowane i budowane w taki sposób,

aby zapewniały bezpieczne, higieniczne i dogodne warunki pracy, chroniły pracownika przed
poraŜeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami,
działaniem wibracji, promieniowaniem i zmniejszały uciąŜliwość warunków pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wszystkie części maszyny wykonujące ruch, wytwarzające pył lub odpryski ciał stałych

i ciekłych, powinny być wbudowane w korpus maszyny lub zabezpieczone osłonami.

Miejscami wzmoŜonego ryzyka wypadkowego w urządzeniach mechanicznych

są następujące współpracujące ze sobą elementy m. in.:

−

obracające się wały wrzecion, głowic, sprzęgieł,

−

miejsca nabiegania obracających się kół zębatych, kół ciernych,

−

miejsca nabiegania pasa, łańcucha lub taśmy na koło, np. przy napędzie pasowym,

−

miejsca nabiegania zębów koła zębatego na zębatkę,

−

wystające części na elementach obracających się,

−

obracające się w obudowie ślimaki, miejsca między obracającymi się korbami ręcznymi,
a częściami stałymi,

−

obracające się narzędzia tnące,

−

narzędzia tnące i skrawające wykonujące ruch prostoliniowy np. w prasach, noŜycach.

Ponadto

niebezpieczeństwo

wypadku

stwarzają:

wadliwe

zabezpieczenia

przed

przypadkowym włączeniem mechanizmów, posługiwanie się niesprawnymi narzędziami itp.

Osłony i zabezpieczenia maszyn
Osłony i zabezpieczenia maszyn oraz mechanizmów moŜna podzielić na:

−

osłony stałe,

−

osłony nastawne,

−

osłony działające samoczynnie (automatycznie),

−

osłony i zabezpieczenia blokujące,

−

urządzenia wyłączające,

−

urządzenia zabezpieczające przed przypadkowym włączeniem mechanizmów.
Osłony stałe stosuje się do osłonięcia ruchomych części maszyn.
Osłony nastawne stosuje się najczęściej do zabezpieczenia narzędzi, np. frezów. Osłony

te mocuje się na wspornikach, umoŜliwiających ich dowolne nastawianie w zaleŜności od
wielkości narzędzia, kształtu obrabianego materiału oraz rodzaju wykonywanej operacji.

Osłony działające samoczynnie są często stosowane np. przy prasach, noŜycach

gilotynowych, obrabiarkach do drewna, tzn. przy maszynach stwarzających duŜe zagroŜenie
wypadkowe. Zadaniem tych urządzeń jest nie dopuścić, aby ręce pracownika zbliŜyły się do
ruchomych części maszyn lub narzędzi na niebezpieczną odległość.

Osłony i zabezpieczenia blokujące są bardzo praktyczne jeŜeli stosuje się je łącznie

z osłonami działającymi samoczynnie.

Rys. 5. Osłona z wyłącznikiem 1 − osłona, 2− wyłącznik przyciskowy [4, s. 110]

Rys. 6. Dźwignia z zapadką zabezpieczającą: 1 – zapadka zabezpieczająca [4, s. 110]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabezpieczenia blokujące uniemoŜliwiają wykonanie jakiejkolwiek operacji roboczej,

w przypadku gdy osłona znajduje się w połoŜeniu nie osłaniającym.

Urządzenia zabezpieczające przed przypadkowym włączeniem mechanizmów mają

najczęściej prostą konstrukcję, uzaleŜnioną od rodzaju maszyny oraz budowy i przeznaczenia
mechanizmów  włączających.  Na  rysunku  6  pokazano  zabezpieczenie  dźwigni  włączającej
przez  zastosowanie  zapadki,  dzięki  której  nie  moŜliwe  staje  się  przypadkowe  uruchomienie
maszyny. Aby ją uruchomić trzeba kaŜdorazowo uruchomić zapadkę.

Maszyny sterowane za pomocą pedałów wymagają innych urządzeń zabezpieczających.

Nisko  osadzone  pedały  są  naraŜone  na  przypadkowe  wywarcie  nacisku  przez  spadające
przedmioty,  co  moŜe  spowodować  włączenie  maszyny  w  niepoŜądanym  momencie.
Zapobiega  się  temu  przez  osłonięcie  pedału  włączającego  specjalną  osłoną,  sztywno
połączoną z korpusem maszyny lub podłogą.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie informacje powinny być umieszczone na tabliczce znamionowej?

Jakie są zasady bezpiecznego uŜytkowania urządzeń elektrycznych?

Jak naleŜy postąpić w przypadku zauwaŜenia nieprawidłowości w pracy maszyny?

Jakie zagroŜenia występują przy obsłudze maszyn i urządzeń mechanicznych?

Jakie są rodzaje zabezpieczeń stosowanych w maszynach i urządzeniach mechanicznych?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadzić analizę danych znajdujących się na tabliczce znamionowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

znaleźć miejsce w maszynie, gdzie umieszczona jest tabliczka znamionowa,

zapoznać się z informacjami zawartymi na tabliczce,

zapisać dane z tabliczki znamionowej w zeszycie ćwiczeń,

określić wymagany rodzaj zasilania maszyny na podstawie danych zawartych na
tabliczce znamionowej,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

maszyna lub urządzenie z tabliczką znamionową,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wymień czynności jakie naleŜy wykonać, aby bezpiecznie uruchomić maszynę

kuśnierską.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z budową maszyny kuśnierskiej,

sprawdzić w jaki sposób jest zasilana i podłączana do sieci,

wypisać w zeszycie ćwiczeń kolejne czynności jakie naleŜy wykonać przed
uruchomieniem maszyny kuśnierskiej,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

maszyna kuśnierska,

−

instrukcja obsługi maszyny kuśnierskiej,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

WskaŜ przykłady zastosowania osłon w maszynach i urządzeniach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w swoim otoczeniu lub w literaturze maszyny lub urządzenia, w których
zastosowano osłony zabezpieczające,

scharakteryzować rodzaje osłon zabezpieczających,

omówić funkcję osłony jaką spełnia w danym urządzeniu,

narysować schematy osłon w zeszycie ćwiczeń,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

maszyny lub urządzenia mechaniczne z osłonami,

−

foldery maszyn i urządzeń,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

odczytać dane zawarte na tabliczce znamionowej urządzenia?

określić zasady bezpiecznego uŜytkowania urządzeń elektrycznych?

zareagować w przypadku zauwaŜenia nieprawidłowości w pracy
maszyny?

określić zagroŜenia występujące przy obsłudze maszyn i urządzeń
elektrycznych i mechanicznych?

wymienić rodzaje zabezpieczeń stosowanych w maszynach
i urządzeniach mechanicznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Ochrona przeciwpoŜarowa

4.5.1. Materiał nauczania

Ochrona zdrowia i Ŝycia ludzkiego oraz dorobku materialnego i kulturalnego przed

poŜarami jest obowiązkiem kaŜdego obywatela.

Zapewnienie ochrony przeciwpoŜarowej w zakładach pracy naleŜy do obowiązków

kierowników tych zakładów i obejmuje:

−

zapewnienie warunków ochrony przeciwpoŜarowej w zakresie bezpieczeństwa osób
i ochrony mienia,

−

zapewnienie przestrzegania przeciwpoŜarowych wymagań budowlanych, instalacyjnych
i technologicznych oraz zapobieganie wszelkim zagroŜeniom w tym zakresie,

−

ustalenie

wymagań

przeciwpoŜarowych

dokumentacji

technicznej,

technologiczno

−

ruchowej

remontowej,

szczególności

przez

określenie:

charakterystyki zagroŜenia poŜarowego występującego w procesach technologicznych,
instalacjach i urządzeniach w czasie ich ruchu, obsługi i remontów, sposobów usuwania
zagroŜenia poŜarowego oraz postępowania w razie poŜaru,

−

zaopatrzenie zakładów w urządzenia przeciwpoŜarowe,

−

zaznajomienie pracowników z przepisami przeciwpoŜarowymi oraz zapewnienie nadzoru
nad ich przestrzeganiem.

Przyczyny powstawania poŜarów

PoŜary stanowią jedną z najgroźniejszych klęsk Ŝywiołowych. Do najczęściej

występujących przyczyn poŜarów w przemyśle zaliczamy:

−

wady, uszkodzenia i niewłaściwe uŜytkowanie instalacji elektrycznych,

−

wadliwe działanie mechanizmów,

−

samozapalenie.
ZagroŜenie poŜarem ze strony instalacji i urządzeń elektrycznych istnieje

w następujących przypadkach: przeciąŜenia linii, zwarcia przewodów, uszkodzenia izolacji,
niewłaściwego

naprawiania

bezpieczników,

iskrzenia

przeciąŜonych

silników,

prowizorycznego instalowania lamp, uszkodzenia transformatora itp. Poza tym przyczyną
poŜaru moŜe być zjawisko elektryczności statycznej. Gdy wyładowanie ładunków
elektryczności statycznej (w postaci iskry) nastąpi w atmosferze przesyconej parami benzyny,
eteru lub teŜ pyłami siarki, węgla itp., moŜe spowodować zapalenie i wybuch.

Typową dla zakładów przemysłowych przyczyną poŜarów jest wadliwe działanie

mechanizmów  oraz  niedbała  konserwacja  urządzeń.  Przyczyną  poŜaru  moŜe  być  równieŜ
nieodpowiednie  urządzenie  do  odprowadzania  róŜnych  pyłów  oraz  gazów  łatwo  palnych
i wybuchowych z hal produkcyjnych.
Często  przyczyną  poŜarów  jest  samozapalenie,  powstałe  w  wyniku  reakcji  chemicznych  lub
procesów  biologicznych,  powodujących  stopniowe  nagrzewanie  się  danej  substancji
i w końcu jej zapalenie się. Przyczyną powstawania poŜaru moŜe być tak zwane „zaprószenie
ognia"  np.  niedopałkiem  papierosa,  nie  zgaszoną  zapałką.  Przyczyną  poŜarów  są  teŜ
wyładowania  atmosferyczne  podczas  burz,  dlatego  teŜ  wszystkie  budynki  powinny  mieć
piorunochrony.

Zapobieganie poŜarom
Znane są dwa sposoby walki z poŜarami:

−

obrona czynna, stosowana wówczas, gdy walczymy juŜ z powstałym poŜarem,

−

obrona bierna, gdy czynimy wszystko, aby nie dopuścić do powstania poŜaru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy obronie czynnej istotne znaczenie mają następujące warunki:

−

plan i wymiary budynku powinny umoŜliwić szybką ewakuację ludzi w razie poŜaru,

−

urządzenia gaśnicze (gaśnice, skrzynki z piaskiem, hydranty) powinny być odpowiednio
rozmieszczone, w pobliŜu miejsc, w których poŜar jest prawdopodobny oraz w pobliŜu
wyjść,

−

instalacje alarmowe powinny być tak rozmieszczone, aby umoŜliwiały jak
najwcześniejsze zawiadomienie o wybuchu poŜaru,

−

rozplanowanie budynków i ich otoczenia powinno być takie, aby umoŜliwić straŜy
poŜarnej dojazd i gaszenie poŜaru.
Najlepszym środkiem obrony przeciwpoŜarowej jest profilaktyka, czyli obrona bierna,

która obejmuje:

−

stosowanie w budownictwie, szczególnie przemysłowym, odpowiednich materiałów
ogniotrwałych,

−

stosowanie ogniotrwałych drzwi w ścianach ogniotrwałych,

−

umieszczanie produkcji mogącej spowodować poŜar w specjalnych wydzielonych
i zabezpieczonych pomieszczeniach,

−

niedopuszczanie do gromadzenia materiałów i środków łatwopalnych i wybuchowych
w miejscach nie przystosowanych do ich przechowywania,

−

utrzymywanie instalacji i urządzeń elektrycznych w stanie wykluczającym przypadkowe
zwarcia i iskrzenie,

−

przestrzeganie zakazu uŜywania otwartego płomienia w pomieszczeniach zagroŜonych
moŜliwością wybuchu lub zapalenia się,

−

stosowanie innych środków zapobiegających moŜliwości zaprószenia ognia.
W zakładach pracy powinny znajdować się niektóre rodzaje sprzętu przeciwpoŜarowego

i podręcznego sprzętu gaśniczego do natychmiastowego likwidowania poŜaru w razie jego
powstania.

Typowy sprzęt gaśniczy

Najprostszym sprzętem słuŜącym do tłumienia poŜaru w zarodku jest wiadro i łopata,

a najprostszymi środkami

−

woda i piasek. Sprzęt ten nie zawsze jednak wystarcza i dlatego

powinny być w pogotowiu lepsze, bardziej skuteczne środki gaśnicze, do których zaliczamy:
koce gaśnicze, hydranty, hydronetki i gaśnice.

Koc gaśniczy

−

jest to sprzęt słuŜący do mechanicznego odcinania dopływu powietrza do

płonących materiałów. Wykonany jest z włókna szklanego, ma powierzchnię ok. 3m

Dawniej  koce  gaśnicze  wykonywane  były  z  włókien  konopi  w  splocie  z  włóknami  azbestu.
UŜycie  polega  na  szczelnym  przykryciu  małego,  płonącego  przedmiotu  lub  np.  beczki
z palącą się cieczą. UŜywając koca naleŜy pamiętać, by przykrywać zarzewie ognia od swojej
strony,  aby  uniknąć  poparzenia  ogniem.  MoŜe  być  uŜyty  do  gaszenia  palącego  się  ubrania.
Wadą koca gaśniczego jest to, iŜ moŜe być on uŜyty skutecznie tylko do gaszenia niewielkich
ź

ródeł ognia i umiejscowionych blisko osoby gaszącej poŜar. Zaletą jest moŜliwość

wielokrotnego uŜycia i nieniszczenie gaszonych przedmiotów.

Rys.7. Koc gaśniczy [11]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Hydranty słuŜą do poboru wody wyłącznie do celów gaśniczych. KaŜdy hydrant jest

zaopatrzony w wąŜ (przewód) parciano

−

gumowy oraz tzw. prądownicę. Hydranty mogą być

zewnętrzne i wewnętrzne. Hydranty wewnętrzne umieszcza się najczęściej we wnękach ścian
budynków w odpowiednich szafkach. Instaluje się je w miejscach łatwo dostępnych na
przykład w korytarzach schodowych, przy wyjściach z budynku.

Hydranty najczęściej są zasilane wodą o wysokim ciśnieniu, takim aby poŜar moŜna

gasić bezpośrednio po podłączeniu węŜa do hydrantu.

Rys. 8. Hydrant wewnętrzny [11]

Hydronetki dzieli się na wodne i pianowe. Hydronetki wodne słuŜą do gaszenia takich

materiałów jak: drewno, papier, słoma, tkaniny, natomiast hydronetki pianowe stosuje się
najczęściej do gaszenia cieczy palnych.

Rys. 9. Hydronetka wodna [11]

UŜycie  hydronetki  wodnej  nie  wymaga  specjalnych  umiejętności:  strumień  wody  naleŜy
skierować w miejsce ognia, gasząc od góry do dołu od strony zewnętrznej ku środkowi.
UŜycie  hydronetki  pianowej  wymaga  wlania  do  zbiornika  jednego  słoika  środka
pianotwórczego  i  wymieszania  roztworu.  Strumień  kieruje  się  w  miejsce  ognia,  pokrywając
palącą się płaszczyznę od strony zewnętrznej (skrajnej) w kierunku do środka. Przy gaszeniu
cieczy palnych w zbiornikach strumień piany kieruje się na wewnętrzną ścianę zbiornika, tak
aby piana spływała po ścianie na powierzchnię cieczy.

Gaśnica jest aparatem, który wyrzuca pod ciśnieniem zawarty w niej środek gaśniczy.

Wywoływanie ciśnienia wewnątrz zbiornika gaśnicy odbywa się róŜnymi sposobami.

Gaśnice do gaszenia poŜarów dzieli się na: pianowe, śniegowe, proszkowe itp.
Gaśnica pianowa (rys. 10 a) to cylindryczny metalowy zbiornik, zamknięty od góry

pokrywą przytwierdzoną śrubami. Wewnątrz gaśnicy jest podwieszone szklane naczynie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wypełnione kwasem, zanurzone w płynie gaśniczym, wypełniającym zbiornik. Gaśnice
pianowe nadają się do gaszenia cieczy palnych. Trzeba pamiętać, Ŝe wszelkich cieczy
lŜejszych od wody nie wolno gasić wodą.

Rys. 10. Schematy gaśnic: a) pianowa, b) śniegowa, c) proszkowa [10]

W celu uruchomienia gaśnicy pianowej naleŜy: zdjąć ja z wieszaka, chwycić lewą ręką za

górny, prawą za dolny uchwyt i zerwać plombę. Nie odwracając gaśnicy, podbiec z nią do
miejsca poŜaru; przy ogniu odwrócić dnem do góry i wbić odbijak, uderzając o twardy
przedmiot; strumień skierować na ogień, trzymając gaśnicę w czasie gaszenia dnem do góry.

Gaśnica śniegowa (rys.10 b) jest wykonana w postaci wysokościowej butli stalowej,

zaopatrzonej  w rurę  (dyszę)  wylotową,  połączoną  z  urządzeniem  gaśniczym  za
pośrednictwem  wysokociśnieniowego  elastycznego  węŜa.  W  górnej  części  jest  umieszczony
zawór zaopatrzony w kółko lub dźwignię, słuŜącą do uruchomienia gaśnicy. Z boku gaśnicy
znajduje  się  uchwyt  wykonany  z  metalowego  pręta,  a  na  dole  wprasowany  kołnierz,
umoŜliwiający  ustawienie  gaśnicy  na  ziemi.  Wewnątrz  gaśnicy  znajduje  się  skroplony
dwutlenek węgla (CO

Gaśnica śniegowa nadaje się do gaszenia wszelkich palących się ciał: cieczy i gazów palnych,
par, lakierów, rozpuszczalników, instalacji elektrycznych pod napięciem, ciał chemicznych
reagujących z wodą, przedmiotów archiwalnych, dzieł sztuki itp.

Gaśnica proszkowa (rys.10 c) wykonana jest w kształcie cylindrycznego zbiornika

metalowego  z charakterystycznym  lejowatym  wylotem  w  dolnej  części,  jest  zamknięta  od
góry  gwintowaną  pokrywą.  Wewnątrz  lub  na  zewnątrz  gaśnicy  znajduje  się  mała  butla  ze
spręŜonym  dwutlenkiem  węgla,  który  pod  wpływem  rozpręŜenia  się  wyrzuca  zawartość
gaśnicy  na  zewnątrz.  Środkiem  gaśniczym  jest  proszek,  którego  głównymi  składnikami  są
związki  sodu  i  potasu.  Działanie  gaśnicze  proszku  polega  na  przerwaniu  reakcji  spalania.
Skutek  gaśniczy  proszku  jest  błyskawiczny.  Gaśnice  proszkowe  nadają  się  do  gaszenia
instalacji pod napięciem, a szczególnie płynów i gazów łatwo palnych.

Tabela 3. Dobór sprzętu gaśniczego w zaleŜności od palącego się materiału [4, s. 228]

Rodzaj materiału (urządzenia)

Rodzaje sprzętu gaśniczego

Ciała stałe: drewno, papier, tkaniny, słoma
itp.

hydronetka wodna, hydronetka pianowa,
gaśnica pianowa lub proszkowa

Ciecze palne: benzyna, eter, benzen, oleje,
nafta, lakiery, rozpuszczalniki itp.

gaśnice: proszkowa, pianowa, śniegowa,
hydronetka pianowa

Gazy: acetylen, propan, butan itp.

gaśnice: proszkowa i śniegowa

Urządzenia elektryczne

gaśnica proszkowa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Miejsca, w których rozmieszczono sprzęt przeciwpoŜarowy oznacza się odpowiednimi
tablicami informacyjnymi.

Tabela 4. Tablice informacyjne – ochrona przeciwpoŜarowa [12]

Znak

Znaczenie

Znak

Znaczenie

Zestaw sprzętu
poŜarowego

Telefon do uŜycia
w stanie zagroŜenia

Hydrant
wewnętrzny

Alarmowy
sygnalizator
akustyczny

Hydrant zewnętrzny

Przycisk alarmowy

Gaśnica

PrzeciwpoŜarowy
wyłącznik prądu

Organizacja ochrony przeciwpoŜarowej w zakładzie pracy

Dobrze zorganizowana i właściwie prowadzona akcja ochrony przeciwpoŜarowej zaleŜy

przede wszystkim od uświadomienia załogi. W większych zakładach pracy są organizowane
zawodowe, zakładowe straŜe poŜarne, w mniejszych zakładach

−

ochotnicze straŜe poŜarne,

natomiast w zakładach małych ochrona przeciwpoŜarowa spoczywa na samych
pracownikach. Podstawą bezpieczeństwa poŜarowego zakładu jest masowe przeszkolenie
załogi z zakresu ochrony przeciwpoŜarowej.

Na terenie zakładu pracy w miejscach widocznych i łatwo dostępnych powinny się

znajdować instrukcje przeciwpoŜarowe oraz plany ewakuacji.

Tabela 5. Tablice informacyjne – znaki ewakuacyjne [12]

Kierunek drogi
ewakuacyjnej

Pchać aby otworzyć

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kierunek drogi
ewakuacyjnej

Ciągnąć aby
otworzyć

Wyjście ewakuacyjne

Kierunek do
wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół
w lewo

Kierunek do wyjścia
drogi w prawo

Kierunek do
wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla
niepełnosprawnych
w prawo

Kierunek do wyjścia do
drogi ewakuacyjnej
schodami w dół w lewo

Kierunek do
wyjścia do drogi
ewakuacyjnej
schodami w górę
w prawo

Uwaga niski strop

Uwaga strome
schody

Rejon bez wyjścia
ewakuacyjnego

Zakaz korzystania
z dźwigu
osobowego w razie
poŜaru

Przy wszystkich telefonach słuŜbowych powinny być umieszczone tabliczki z napisem:

„W razie poŜaru alarmować straŜ poŜarną telefon nr 998 lub ogólny 112”. Jednostce straŜy
poŜarnej przy zgłaszaniu poŜaru naleŜy przekazać następujące informacje:

−

miejsce i rodzaj poŜaru,

−

czy w miejscu poŜaru znajdują się ludzie,

−

czy są tam materiały łatwopalne i wybuchowe,

−

imię i nazwisko osoby zgłaszającej poŜar.
W razie powstania poŜaru pracownik, który go pierwszy zauwaŜy, obowiązany jest

zaalarmować wszelkimi dostępnymi środkami innych pracowników, oraz straŜ poŜarną
i kierownictwo zakładu. Czynności te moŜe zlecić innej osobie, samemu zaś przystąpić
niezwłocznie do gaszenia poŜaru za pomocą wszelkich dostępnych środków.

W momencie przybycia straŜy poŜarnej osoba dotychczas kierująca pracami

ratowniczymi  ma  obowiązek  krótko  poinformować  dowódcę  przybyłej  jednostki
o dotychczasowym przebiegu akcji i wydanych zarządzeniach. Przybycie straŜy poŜarnej nie
zwalnia  pracowników  od  dalszej  pracy  w  zakresie  zwalczania  poŜaru  oraz  ewakuacji  ludzi
i mienia.
Za  nieprzestrzeganie  zasad  i  przepisów  bezpieczeństwa  przeciwpoŜarowego,  kaŜdy
pracownik  jest  odpowiedzialny  osobiście.  Sankcje  karne  są  przewidziane  zarówno  ustawą
o ochronie przeciwpoŜarowej Kodeksem Wykroczeń oraz Kodeksem Karnym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odpowiedzialność karna przewidziana Kodeksem Wykroczeń i Kodeksem Karnym
przewiduje kary aresztu lub grzywny między innymi za:

−

nieostroŜne obchodzenie się z ogniem,

−

eksploatowanie w sposób niewłaściwy urządzeń energetycznych lub pozostawianie ich
w stanie mogącym spowodować wybuch lub poŜar.
Przy budowie zakładu przemysłowego naleŜy brać pod uwagę moŜliwość powstania

poŜaru. W zakresie obrony czynnej, przy budowie pomieszczeń uwzględnia się takie wymiary
budynku, klatek schodowych i wyjść, które umoŜliwiają szybką ewakuację ludzi w razie
poŜaru.

W większych zakładach pracy, wszędzie tam, gdzie moŜe nastąpić samozapalenie się

materiałów, instaluje się czujniki reagujące na podwyŜszenie temperatury ponad ustaloną
normę lub na pojawienie się dymu.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie są obowiązki kierownika zakładu w zakresie ochrony przeciwpoŜarowej?

Jakie są przyczyny powstawania poŜarów?

Jakie są sposoby walki z poŜarami?

Jaki jest typowy sprzęt gaśniczy?

Jak naleŜy postąpić w przypadku zauwaŜenia poŜaru?

Jakie rodzaje poŜarów gasi się gaśnicą proszkową?

Jakie rodzaje poŜarów gasi się gaśnicą śniegową?

Jakie rodzaje poŜarów gasi się gaśnicą pianową?

Jaki jest numer alarmowy straŜy poŜarnej?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zapoznaj się z rodzajem i rozmieszczeniem sprzętu gaśniczego w Twojej szkole.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wypisać w zeszycie ćwiczeń rodzaje sprzętu gaśniczego i odpowiadające im oznaczenia,

zapoznać się z rozmieszczeniem poszczególnych rodzajów sprzętu gaśniczego (koce,
gaśnice, hydranty) w salach i na korytarzach,

zapoznać się ze sposobami oznakowania sprzętu gaśniczego w Twojej szkole,

policzyć sprzęt gaśniczy, znajdujący się w szkole, klasie,

określić przeznaczenie poszczególnego sprzętu gaśniczego w zaleŜności od palącego się
materiału,

wnioski zapisać w zeszycie ćwiczeń,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

plansze lub foliogramy z rodzajami sprzętu gaśniczego,

−

plansze lub foliogramy ze znakami informacyjnymi dotyczącymi sprzętu gaśniczego,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zapoznaj się z drogą ewakuacji z Twojej klasy w razie poŜaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z planem ewakuacji szkoły w razie poŜaru,

zapoznać się ze znakami ewakuacyjnymi i narysować je w zeszycie ćwiczeń,

opisać sposób ewakuacji uczniów z Twojej klasy w razie poŜaru,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

plan ewakuacji szkoły,

−

plansze lub foliogramy ze znakami ewakuacyjnymi w razie poŜaru,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Zapoznaj się ze sposobem uŜycia gaśnicy pianowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z budową gaśnicy pianowej i jej przeznaczeniem,

przeczytać uwaŜnie instrukcję obsługi gaśnicy pianowej,

zapisać w zeszycie ćwiczeń poszczególne etapy uŜycia gaśnicy pianowej,

określić rodzaj palącego się materiału, który moŜna gasić przy uŜyciu gaśnicy pianowej,

narysować plakat przedstawiający sposób uŜycia gaśnicy pianowej,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

gaśnica pianowa,

−

plansze lub foliogramy przedstawiające budowę gaśnicy pianowej,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

arkusz papieru,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić obowiązki kierownika zakładu w zakresie ochrony
przeciwpoŜarowej?

określić przyczyny poŜarów?

określić sposoby walki z poŜarami?

wymienić i scharakteryzować podstawowy sprzęt gaśniczy?

odczytać znaki dotyczące ochrony przeciwpoŜarowej?

opisać sposób uŜycia gaśnicy śniegowej?

opisać sposób uŜycia gaśnicy pianowej?

opisać sposób uŜycia gaśnicy proszkowej?

zawiadomić straŜ poŜarną w przypadku zauwaŜenia poŜaru?

10)

ustalić drogę ewakuacyjną na podstawie planu ewakuacji?

11)

odczytać znaki ewakuacyjne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.

Wypadki przy pracy i udzielanie pierwszej pomocy

4.6.1. Materiał nauczania

O skuteczności akcji zapobiegania wypadkom przy pracy decyduje poznanie warunków

pracy, a więc stanu bhp w zakładzie produkcyjnym. Badanie stanu bezpieczeństwa pracy
w zakładach ma na celu wykrycie istniejących zagroŜeń. Na zagroŜenie wypadkowe przy
pracy mają wpływ trzy czynniki: materialno-techniczny (T), organizacyjny (O) i ludzki (L).

Do czynnika materialno-technicznego zalicza się:

−

materiały, tj. surowce, półprodukty, produkty, materiały pomocnicze, opakowania itp.;

−

teren fabryczny, tj. składowiska, pomosty, kanały, rowy, mosty, nasypy, ogrodzenia itp.;

−

budynki, pomieszczenia i środowiska pracy, tj. elementy konstrukcyjne budynków,
instalacje elektryczne, instalacje ogrzewcze, wentylacyjne, klimatyzacyjne, instalacje
sanitarne, wszelkiego rodzaju zanieczyszczenia powietrza itp.;

−

urządzenia techniczno

−

produkcyjne, tj. maszyny i urządzenia związane z procesami

produkcyjnymi, remontem i konserwacją poszczególnych urządzeń, transportem oraz
magazynowaniem.
Do czynników organizacyjnych naleŜą: organizacja pracy na stanowisku roboczym,

organizacja produkcji, organizacja działalności bhp w zakładzie pracy i inne.

Jako czynnik ludzki uznaje się człowieka wraz z jego indywidualnymi cechami

w stosunku  do  wymagań  na  danym  stanowisku  roboczym,  tj.  anatomiczno-fizjologicznymi,
psychicznymi (zdolność, zręczność, uwaga) oraz dotyczącymi jego kwalifikacji.
Zwykle  bierze  się  przede  wszystkim  pod  uwagę  dwa  pierwsze  czynniki,  tzn.  materialno-
techniczny i organizacyjny, których działanie i skutki moŜna przewidzieć w warunkach pracy.
Reakcja i zachowanie się człowieka zaleŜą w duŜym stopniu od oddziaływania na niego tych
czynników.

Znając potencjalne zagroŜenia wypadkowe w tych trzech obszarach, moŜna tworzyć

warunki  bezpieczeństwa,  które  maksymalnie  ograniczają  moŜliwość  powstawania  wypadku.
Działalność  profilaktyczna  powinna  iść  w  dwu  kierunkach.  Z  jednej  strony  trzeba  dąŜyć  do
coraz  lepszego  poznania  stanu  psychicznego  człowieka  i  oddziaływania  na  niego
materialnego środowiska pracy. Na stan psychiczny i fizyczny człowieka  moŜe oddziaływać
wiele  róŜnych  czynników,  jak  stan  zdrowia,  pora  dnia,  stopień  zaabsorbowania  pracą
i warunki zatrudnienia, współpraca w danym zespole z przełoŜonymi i podwładnymi, a nawet
przeŜycia rodzinne i kłopoty materialne. Z drugiej zaś strony stanowiska pracy powinny być
tak  zorganizowane,  wyposaŜone  i  zabezpieczone,  aby  przy  wystąpieniu  chwilowej
niedyspozycji lub pomyłki pracownik nie był naraŜony na wypadek.

Jak wykazała praktyka, częstotliwość występowania wypadków w zakładzie pracy jest

tym większa, im mniej uwagi poświęca się wymienionym na wstępie trzem czynnikom:
materialnemu, organizacyjnemu i ludzkiemu.

Wykrywanie zagroŜeń wypadkowych w zakładzie pracy

MoŜna przyjąć pewną zasadę, Ŝe zagroŜeń naleŜy szukać przede wszystkim we wszelkich

nieprawidłowościach i odchyleniach od normalnej, ustalonej organizacji pracy. JeŜeli jakaś
czynność jest wykonywana niezgodnie z normalnym przebiegiem

−

czy to wskutek braku

właściwych  surowców,  czy  w  następstwie  uszkodzenia  maszyn  i  urządzeń,  złego  stanu
narzędzi,  braku  urządzeń  pomocniczych,  uszkodzenia  nawierzchni,  zatarasowania  przejść
i dróg  transportowych,  niewłaściwego  oświetlenia,  niedostatecznej  wentylacji,  nadmiernego
hałasu

−

to zwykle tam kryje się zagroŜenie. Ustalenie zagroŜenia jest bardzo waŜne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

poniewaŜ pozwala znaleźć właściwe źródło wypadków i kreślić sposób usunięcia
niebezpieczeństwa.

ZagroŜenia mogą pochodzić m.in. ze strony poruszających się mechanizmów

w przypadku ruchu nie osłoniętej maszyny lub pędni, ruchu maszyny lub jej części osłoniętej
niewłaściwie, ruchu uszkodzonej maszyny lub jej części.

Przyczyną wypadku moŜe być równieŜ zagroŜenie wynikające ze stanu fizycznego

otoczenia  i  środowiska,  np.  woda  lub  smar  rozlane  na  przejściach,  zanieczyszczone
substancjami  szkodliwymi  dla  zdrowia  powietrze  w  pomieszczeniu  przemysłowym,  zbyt
ciasne  ustawienie  maszyn  i  urządzeń,  nierówności  w  podłodze  lub  nie  zakryte  otwory,
płomień w pobliŜu substancji wybuchowej itp.

Zdarzają się równieŜ zagroŜenia wynikające z niedomagań pracowników lub

niewłaściwego  doboru  pracownika,  np.  zatrudnienie  daltonisty,  tam  gdzie  jest  potrzebne
prawidłowe  rozróŜnianie  kolorów,  zatrudnienie  przy  maszynie  chorego  na  padaczkę.
ZagroŜenie  występuje  równieŜ  w  przypadku  braku  naleŜytego  przygotowania  fachowego,
nieznajomości  bezpieczeństwa,  niewłaściwego  stosunku  do  pracy,  lekkomyślności,  braku
doświadczenia i wprawy w wykonywaniu poszczególnych czynności.
Wykrycie  zagroŜenia  jest  pierwszym  działaniem  w  celu  zapobiegania  wypadkom.
Zapobieganie  wypadkom  moŜna  więc  podzielić  na  trzy  fazy:  pierwsza  polega  na  wykryciu
i zarejestrowaniu  wykrytych  zagroŜeń,  druga

−

na opracowaniu planu usunięcia wykrytych

zagroŜeń i gromadzeniu środków potrzebnych do ich usunięcia, w fazie trzeciej następuje
praktyczne usunięcie wykrytych uprzednio zagroŜeń i poprawa stanu bhp.

Tryb postępowania przy ustalaniu okoliczności wypadków

W razie wypadku przy pracy pracodawca jest zobowiązany niezwłocznie ustalić jego

okoliczności i przyczyny oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegawcze. Poza tym
zakład pracy jest zobowiązany niezwłocznie zawiadomić inspektora pracy i prokuratora oraz
jednostkę nadrzędną o kaŜdym śmiertelnym, cięŜkim lub zbiorowym wypadku przy pracy.

Zakład pracy jest równieŜ obowiązany niezwłocznie zgłosić organom Państwowej

Inspekcji Sanitarnej i inspektorowi pracy kaŜdy przypadek choroby zawodowej albo
podejrzenia o taką chorobę.

Zakład pracy jest obowiązany systematycznie badać stan wypadkowości przy pracy oraz

zachorowalności na choroby zawodowe i inne schorzenia wywołane warunkami środowiska
pracy i na podstawie wyników tych badań stosować właściwe środki zapobiegawcze.

Kierownik zakładu pracy jest obowiązany: zapewnić pierwszą pomoc pracownikowi,

który  uległ  wypadkowi,  zabezpieczyć  miejsce  wypadku,  zbadać  okoliczności  i  przyczyny
wypadku oraz prawidłowo sporządzić właściwą dokumentację wypadku.
KaŜdy  pracownik,  który  zauwaŜył  wypadek  lub  dowiedział  się  o  nim,  a  w  szczególności
przełoŜony  pracownika,  który  uległ  wypadkowi,  jest  obowiązany  natychmiast  udzielić
pomocy poszkodowanemu pracownikowi i zawiadomić o wypadku kierownika zakładu pracy.

Okoliczności i przyczyny wypadków śmiertelnych lub powodujących cięŜkie

uszkodzenie ciała oraz wypadków zbiorowych

bada zespół, w którego skład wchodzą:

kierownik zakładu pracy jako przewodniczący oraz zakładowy społeczny inspektor pracy lub
przedstawiciel rady pracowniczej i pracownik słuŜby bezpieczeństwa i higieny pracy.
Niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku osoby z zespołu są obowiązane
przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, a w szczególności:

−

przesłuchać poszkodowanego, jeŜeli stan jego zdrowia na to pozwala,

−

dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i urządzeń oraz zbadać
warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie
wypadku,

−

przesłuchać świadków oraz zasięgnąć opinii lekarza i innych specjalistów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zespół jest zobowiązany równieŜ wykorzystać materiały zebrane przez organy prowadzące
ś

ledztwo lub dochodzenie, jeŜeli materiały te zostaną mu udostępnione.

Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku osoby powołane do zespołu mają obowiązek
sporządzić nie później niŜ w ciągu 5 dni od uzyskania zawiadomienia o wypadku protokół
powypadkowy.
Protokół powypadkowy powinien zawierać:

−

imię i nazwisko oraz stanowisko osoby sporządzającej protokół,

−

imię i nazwisko osoby zgłaszającej wypadek oraz datę zgłoszenia,

−

dokładne dane osobowe pracownika, który uległ wypadkowi,

−

rodzaj wypadku,

−

dokładny opis okoliczności i przebiegu wypadku,

−

ustalenie przyczyn wypadku,

−

stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy,

−

stwierdzenie, czy zachodzą okoliczności mogące mieć wpływ na ograniczenie prawa
pracownika do świadczeń przysługujących z tytułu wypadku przy pracy,

−

wskazanie przepisów i zasad bhp, których nieprzestrzeganie zostało stwierdzone
w związku z wypadkiem,

−

podpisy osób uczestniczących w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadku
i sporządzających protokół;

−

datę sporządzenia protokołu, podpis osoby zatwierdzającej protokół,

−

pouczenie o sposobie i trybie odwoływania się od ustaleń zawartych w protokole.

Do  protokołu  powypadkowego  dołącza  się  protokoły  przesłuchania  świadków,  pisemne
opinie lekarza, biegłych i specjalistów, szkic lub fotografię miejsca wypadku.
Protokół  powypadkowy  zatwierdza  kierownik  zakładu  pracy.  Decyzja  w  sprawie
zatwierdzenia  protokołu  powinna  być  podjęta  niezwłocznie,  nie  później  jednak  niŜ  w  ciągu
3 dni od dnia sporządzenia protokołu.

Odpowiedzialność prawna za wypadki przy pracy

RozróŜnia się kilka rodzajów odpowiedzialności za wypadki przy pracy:

odpowiedzialność

dyscyplinarną,

odpowiedzialność

karno-administracyjną

i odpowiedzialność materialną (cywilną).

Odpowiedzialność dyscyplinarna wynika z regulaminu pracy i odpowiedzialności

słuŜbowej pracowników. Środkami dyscyplinarnymi są upomnienia, nagany lub inne formy
wyraŜania dezaprobaty, np. przeniesienie na inne stanowisko, zwolnienie z pracy,
pozbawienie premii, pozbawienie funkcji kierowniczej.

Odpowiedzialność karna występuje wówczas, gdy wypadek został spowodowany czynem

określonym jako przestępstwo w rozporządzeniu z dnia 21 kwietnia 1992 r. w sprawie
ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. nr 37, poz. 160).

Odpowiedzialność karno-administracyjna. KaŜdy czyn niedozwolony, nie będący

przestępstwem w pojęciu Kodeksu karnego, a stanowiący naruszenie przepisów o bhp, jest
wykroczeniem podlegającym karze w trybie postępowania karno-administracyjnego.

Odpowiedzialność cywilna (materialna) ma zastosowanie wtedy, gdy zachodzi

konieczność  wypłacenia  odszkodowania  za  wypadek.  Odpowiedzialność  cywilna  ciąŜy  na
zakładzie  pracy  oraz  na  sprawcy  wypadku.  Wyrok  uniewinniający  w  sprawie  karnej,
umorzenie i odmowa wszczęcia śledztwa w sprawie wypadku nie pozbawia poszkodowanego
prawa do dochodzenia roszczeń powypadkowych na drodze powództwa cywilnego.
NaleŜy  dodać,  Ŝe  świadczenia  powypadkowe  wynikające  z  odpowiedzialności  zakładów
pracy  są  wypłacane  z  funduszów  zakładowych.  Jednak  nie  wynika  z  tego,  Ŝe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odpowiedzialność cywilna ciąŜy tylko na pracodawcy. Zakład pracy moŜe wystąpić o zwrot
wypłacanych kwot w całości lub w części od bezpośredniego sprawcy danego wypadku.
W przypadku częściowej, jak i całkowitej utraty zdolności zarobkowej Zakład Ubezpieczeń
Społecznych wypłaca renty inwalidzkie, a w przypadku śmierci pracownika

−

renty rodzinne.

Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych

Pracownikom, którzy doznali uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy lub

choroby zawodowej oraz członkom rodzin pracowników zmarłych wskutek takiego wypadku
lub choroby przysługują określone świadczenia, a mianowicie:

−

jednorazowe odszkodowanie dla pracownika, który doznał stałego lub długotrwałego
uszczerbku na zdrowiu,

−

jednorazowe odszkodowanie dla członków rodziny zmarłego pracownika lub rencisty;

−

wiadczenia wyrównawcze dla pracownika, którego wynagrodzenie uległo obniŜeniu

wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,

−

rentę inwalidzką dla pracownika, który stał się inwalidą,

−

rentę rodzinną dla członków rodziny zmarłego pracownika lub rencisty,

−

odszkodowanie za przedmioty utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy dla
pracownika lub członków jego rodziny,

−

nieodpłatne świadczenia lecznicze, połoŜnicze i rehabilitacyjne,

−

zaopatrzenie w leki: bezpłatne, opłacane kwotą zryczałtowaną lub częściowo płatne;
w przedmioty ortopedyczne, protezy, środki pomocnicze oraz prawo do przysposobienia
zawodowego i innych świadczeń w naturze − dla pracownika lub rencisty oraz dla
członków ich rodzin.

Organizacja pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy i nagłych zachorowaniach

Pierwszej pomocy jest obowiązany udzielić kaŜdy znajdujący się na miejscu wypadku.

Po udzieleniu pierwszej pomocy naleŜy wezwać lekarza pogotowia lub przewieźć rannego do
szpitala. Udzielający pomocy do czasu przybycia lekarza nie moŜe pozostawić rannego
samego.
Podstawowymi zasadami przy udzielaniu pierwszej pomocy są:

−

natychmiastowe

usunięcie

poszkodowanego

miejsca

wypadku,

jeŜeli

niebezpieczeństwo zagraŜa mu w tym miejscu w dalszym ciągu,

−

przerwanie działania lub usuniecie czynnika szkodliwego,

−

pobieŜne obejrzenie chorego i stwierdzenie, czy jest on przytomny, czy oddycha, czy są
oznaki krwawienia itp.

Po  wstępnych  oględzinach  ofiarę  wypadku  naleŜy  połoŜyć  wygodnie  na  ziemi,  ławce  lub
prowizorycznych  noszach  i  rozluźnić  ubranie.  Rannych  z  widocznymi  obraŜeniami  czaszki
i klatki  piersiowej  naleŜy  ułoŜyć  tak,  aby  głowa  i  tułów  były  skierowane  skośnie  ku  górze.
W razie  wymiotów  naleŜy  przechylić  głowę  chorego  na  bok.  Podawanie  płynów  łykami  jest
dozwolone  jedynie  wtedy,  gdy  chory  jest  przytomny  i  nie  ma  wyraźnych  objawów
uszkodzenia narządów przewodu pokarmowego (Ŝołądka, jelit).
U  rannych,  którzy  stracili  przytomność,  naleŜy  niezwłocznie  stwierdzić,  czy  oddychają,
a jeŜeli  oddechu  brak,  naleŜy  zastosować  sztuczne  oddychanie.  Sztuczne  oddychanie  stosuje
się jednak wtedy, gdy wiadomo, Ŝe nie ma obraŜeń klatki piersiowej lub brzucha.
Tamowanie krwotoków i opatrywanie ran
Rannych z krwotokami moŜna transportować dopiero wtedy, gdy krwotok został zatrzymany,
a na ranę nałoŜono opatrunek.
Aby zatrzymać krwotok zewnętrzny, stosuje się następujące sposoby:

−

ucisk krwawiącego naczynia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

załoŜenie opaski Esmarcha,

−

opatrunek uciskowy,

−

uniesienie kończyny lub części ciała ku górze.

Ucisk krwawiącego naczynia wykonuje się zwykle ręką, starając się przycisnąć naczynie do
kości w tym miejscu, gdzie przebiega ono powierzchownie. Uciskanie Ŝyły jest łatwe,
natomiast uciskanie tętnicy, której tkanki są grube i twarde, sprawia zwykle pewne trudności.
Ucisk wykonuje się jednym palcem, wszystkimi palcami, a nawet całą ręką złoŜoną w pięść.
Na rysunku 12 pokazano punkty ucisku przy tamowaniu krwotoków.

Rys. 12. Punkty ucisku przy tamowaniu krwi [4, s. 245]

W  przypadku  krwotoku  z  naczyń  krwionośnych  kończyn,  po  doraźnym  zatrzymaniu
krwotoku  na  skutek  uciśnięcia  naczynia,  naleŜy  niezwłocznie  załoŜyć  na  kończynę  opaskę
Esmarcha.  Jest  to  gumowa  rurka  długości  około  125  cm  o  przekroju  15  mm,  mająca  na
jednym końcu łańcuszek z oczkami, a na drugim haczyk. Opaskę zapina się po kilkakrotnym
opasaniu  kończyny.  JeŜeli  brak  opaski  Esmarcha  moŜna  ją  skutecznie  zastąpić  grubą  rurką
gumową,  szeroką  taśmą  gumową,  elastyczną  opaską,  miękkim  pasem  skórzanym,
a w ostateczności  cienkim  skręconym  ręcznikiem.  Nie  wolno  uŜywać  do  tego  celu  drutu,
sznurka, cienkiej taśmy itp.

Bez względu na to czy krwotok jest z ramienia, przedramienia, uda czy podudzia, opaskę

naleŜy zakładać tylko na ramieniu lub udzie. Przed załoŜeniem opaski naleŜy kończyny
unieść nieco ku górze, a pod opaskę połoŜyć kawałek płótna, waty lub czystą chustkę do nosa,
aby nie uchwycić skóry.

JeŜeli opaska jest załoŜona prawidłowo krwawienie ustaje natychmiast, kończyna staje

się blada, a tętno zanika zupełnie. Nie wolno zaciskać opaski zbyt silnie ani zbyt słabo. Silny
ucisk wpływa bowiem niekorzystnie na ścianki naczyń, nerwy i mięśnie, słaby natomiast nie
zamyka dostatecznie tętnicy. ZałoŜonej opaski nie moŜna trzymać zbyt długo (najwyŜej do
dwóch godzin), gdyŜ długotrwałe pozbawienie kończyny substancji odŜywczych
roznoszonych przez krew moŜe spowodować martwicę (obumarcie tkanek).

W przypadkach krwawienia z duŜych powierzchni, ale niezbyt intensywnego, zakłada się

opatrunki uciskowe. W tych przypadkach naleŜy brzegi rany (nie samą ranę) oczyścić
spirytusem lub jodyną, a na ranę nałoŜyć płat wyjałowionej gazy, następnie potrzebną ilość
waty i dość silnie przybandaŜować. Mniejsze opatrunki moŜna przymocować przylepcem.

Krwotok z ran skóry głowy daje się zatrzymać najszybciej przez uciskanie palcami rany

lub jej okolicy. Po nałoŜeniu materiału opatrunkowego uciska się ranę około 15

−

20 min,

następnie, nie zdejmując pierwszej warstwy, nakłada się dodatkowy pakiet materiału
opatrunkowego, mocno przybandaŜowuje i odsyła poszkodowanego do lekarza.

Przy krwawieniu z nosa chorego układa się z głową uniesioną wyŜej niŜ tułów, a na nos

i okolice karku kładzie się zimny okład i przyciska skrzydełko nosa do przegrody nosowej tak
długo, aŜ krwawienie ustanie. JeŜeli krwotoku nie moŜna zatrzymać w opisany wyŜej sposób,
naleŜy chorego odesłać do lekarza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady opatrywania ran

Opatrunek zawsze trzeba dostosować do rodzaju rany i jej umiejscowienia. Spełni on

swoją  funkcję  pod  warunkiem,  Ŝe  nie  będzie  umocowany  za  mocno,  nie  moŜe  jednak
przemieszczać  się  ani  zsuwać.  Powinien  przylegać  do  rany  i  szczelnie  ją  osłaniać  przed
ewentualnym  wniknięciem  drobnoustrojów.  Opracowano  kilka  rodzajów  opatrunków,  które
mają zastosowanie w bandaŜowaniu kończyn, głowy.

Do opatrywania i bandaŜowania ran najlepiej wykorzystywać typowe środki: kompresy

gazowe, gazę, watę, ligninę, opatrunki przylepne, bandaŜe z dzianiny o róŜnej szerokości.
Uniwersalnym, niezastąpionym środkiem opatrunkowym jest chusta trójkątna. Nadaje się do
opatrunku kaŜdej części ciała.

Zakładanie opatrunków i bandaŜy jest waŜnym składnikiem udzielania pierwszej

pomocy. Opatrywanie ran zapobiega ich zakaŜeniu, a takŜe przyspiesza proces gojenia.
Materiał, z którego wykonany jest opatrunek, powinien być czysty, nie pylić, nie strzępić się.

Rys.13. Przykłady opatrywania kończyn i głowy: a) opatrunek Ŝółwiowy stawu kolanowego,

b) opatrunek kłosowy dłoni, c) opatrunek głowy, d) opatrunek stopy za pomocą chusty trójkątnej [1]

Postępowanie przy zwichnięciach i złamaniach

Chorych ze złamaniami kończyn moŜna transportować jedynie po nałoŜeniu opatrunku

unieruchamiającego. Wszystkie próby nastawiania uszkodzonej kończyny są bezwzględnie
zabronione. Chorego trzeba jak najprędzej dostarczyć do lekarza.
Zasadniczym elementem opatrunku unieruchamiającego jest szyna. JeŜeli jej brak, moŜna
posłuŜyć się kaŜdym płaskim przedmiotem długości około 15÷45 cm, a więc deską, paskiem
tektury, laską itp.

Rys. 14. Opatrunek unieruchamiający [4, s. 248]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szynę przed załoŜeniem naleŜy wyściełać miękkim materiałem i owinąć zwykłym

bandaŜem.  Wskazane  jest  przed  załoŜeniem  szyny  okryć  miękkim  materiałem  miejsce,
na które  ma  być  nałoŜona  szyna,  aby  oszczędzić  choremu  bólu.  Złamaną  kończynę
przytwierdza  się  do  szyny  (lub  innego  płaskiego  przedmiotu)  bandaŜem  lub  trójkątnymi
chustkami.  JeŜeli  złamaniu  uległa  ręka,  po  przymocowaniu  do  szyny  lub  łubek  zakłada  się
dodatkowo temblak albo przybandaŜowuje do klatki piersiowej.

Ratowanie raŜonych prądem elektrycznym

PoraŜenie prądem elektrycznym jest szczególnie niebezpieczne dla Ŝycia. Pierwsza

pomoc  udzielana  poraŜonemu  polega  na  usunięciu  go  z  obwodu  prądu.  Nie  wolno  przy  tym
dotykać  poraŜonego  bez  zachowania  naleŜytej  ostroŜności,  tzn.  bez  izolowania  się  od  ziemi
i od  poraŜonego.  NaleŜy  pamiętać,  Ŝe  zaniedbanie  właściwych  i  koniecznych  środków
ostroŜności  przy  odłączaniu  poraŜonego  od  napięcia  moŜe  być  niebezpieczne  dla  Ŝycia
ratującego.

Akcję ratunkową rozpoczyna się od odłączenia tej części urządzenia, której dotyka

poraŜony,  a  jeŜeli  to  wymaga  dłuŜszego  czasu  naleŜy  przeciąć  przewód.  Do  przecięcia
przewodów  pod  prądem  trzeba  uŜyć  noŜyc  izolowanych,  a  w  razie  ich  braku  siekiery
z suchym  trzonkiem.  Przy  napięciu  wynoszącym  mniej  niŜ  600  V  ratujący  powinien
przystąpić do akcji w gumowych butach, stojąc na chodniku izolacyjnym, a w razie ich braku,
mając podłoŜoną pod nogi suchą, pozbawioną gwoździ deskę lub kilkakrotnie złoŜoną suchą
najlepiej wełnianą szmatę lub część ubrania.
PoraŜonego  wolno  dotykać  tylko  po  uprzednim  odizolowaniu  się  od  ziemi  i  tylko  rękami
w rękawicach  gumowych  lub  suchych  wełnianych  lub  teŜ  rękami  okręconymi  suchymi
szmatami.
Po uwolnieniu poraŜonego spod napięcia, w przypadku ustania oddechu, naleŜy natychmiast
przystąpić do stosowania sztucznego oddychania i jednocześnie wezwać najbliŜszego lekarza.
Do  czasu  przybycia  lekarza  nie  wolno  przerywać  sztucznego  oddychania  (nawet  gdyby
musiało  trwać  kilka  godzin)  mimo  braku  znaku  Ŝycia  poszkodowanego,  gdyŜ  przy  raŜeniu
prądem  elektrycznym  często  śmierć  bywa  pozorna.  Dzięki  natychmiastowemu  zastosowaniu
sztucznego oddychania udaje się często poraŜonego utrzymać przy Ŝyciu.

Do zabiegu sztucznego oddychania naleŜy poraŜonego odpowiednio przygotować.

Wstępnymi czynnościami są:

−

rozluźnienie w obrębie szyi i klatki piersiowej zapiętych części bielizny i ubrania,

−

sprawdzenie droŜności górnych dróg oddechowych; w tym celu naleŜy palcem
owiniętym chustką do nosa zbadać jamę ustną, gardło oraz nos i usunąć ewentualnie
znajdujące się w nich ciała obce, jak ziemia, piasek lub masa pokarmowa.

Sztuczne  oddychanie  naleŜy  przeprowadzić  na  świeŜym  powietrzu  lub  w  pomieszczeniu,  do
którego jest zapewniony dostateczny dopływ świeŜego powietrza.
W  praktyce  stosuje  się  kilka  sposobów  sztucznego  oddychania.  Sposób  Silvestra  (rys.  15)
polega  na  rytmicznym  unoszeniu  ku  górze  i  opuszczaniu  kończyn  górnych  chorego  oraz
ugniataniu nimi klatki piersiowej.

Rys. 15. Sztuczne oddychanie metoda Silvestra: a) wdech, b) wydech [ 4, s. 249]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obecnie stosowanym i zalecanym sposobem sztucznego oddychania jest metoda „usta-

usta" polegająca na wdmuchiwaniu powietrza wydechowego ratownika do ust, a więc do płuc
chorego. Jest to metoda najbardziej efektywna.

Rys. 16. Sztuczne oddychanie metoda „usta – usta”: a) przygotowanie, b) ratownik robi głęboki wdech,

c) wydech ratownika do płuc ratowanego [4, s. 251]

Nieprzytomnego układa się na wznak, pod łopatki podkłada wałek ze zwiniętej odzieŜy,

aby głowa odchyliła się do tyłu. Ratujący (klęczy po prawej stronie przy głowie ratowanego)
prawą  ręką  podciąga  jego  szczękę  mocno  do  przodu,  aby  dolne  zęby  znalazły  się  przed
górnymi,  palcami  lewej  ręki  zaciska  nozdrza,  odchylając  głowę  jeszcze  bardziej  do  tyłu.
Wówczas  otwierają  się  usta  chorego.  Ratujący  po  głębokim  wdechu  przywiera  wargami  do
warg  ratowanego  i  wydycha  powietrze  do  jego  ust.  Wydech  powietrza  z  ust  ratowanego
następuje  samoczynnie.  Czynność  wdmuchiwania  powietrza  powtarza  się  co  około
4 sekundy.  W  ten  sposób  w  ciągu  1  minuty  częstość  sztucznych  wdechów  wyniesie  około
15 razy. Jeśli wdmuchiwanie napotyka na opór lub klatka piersiowa nie unosi się, dowodzi to
niedroŜności dróg oddechowych. Trzeba ją zatem przywrócić przez ponowienie wykonanych
juŜ czynności albo stosując kolejny zabieg udraŜniający.

Pierwsza pomoc przy urazach oczu i uszu

Ciało obce w worku spojówkowym moŜna usunąć za pomocą zwilŜonej watki nawiniętej

na  zapałkę.  Watkę  naleŜy  nawijać  czystymi  palcami.  Znany  i  skuteczny,  a  przy  tym
bezpieczny  sposób  usuwania  zaprószeń  oka  polega  na  płukaniu  oka  przy  uŜyciu  kieliszka.
Ciał  obcych  wbitych  w  rogówkę  nie  wolno  ruszać.  Poszkodowanego  po  przebandaŜowaniu
oka odesłać do lekarza okulisty.

W przypadku dostania się ciała obcego do ucha naleŜy do zewnętrznego otworu usznego

ostroŜnie wkroplić nieco oliwy ogrzanej do temperatury ciała. JeŜeli ciało obce nie wypłynie,
chorego trzeba odesłać do lekarza.

Oparzenia środkami Ŝrącymi

Miejsca oparzenia środkami chemicznymi jak np. stęŜonymi kwasami, naleŜy polewać

obficie środkami alkalicznymi – wodą mydlaną, mlekiem. Miejsca oparzone zasadami naleŜy
spłukiwać słabymi roztworami kwasów, np. 1

−

procentowym kwasem octowym, 1

−

procentowym

kwasem  cytrynowym,  3–procentowym  kwasem  borowym.  Po  zakończeniu  spłukiwania  na
oparzoną  powierzchnię  naleŜy  nałoŜyć  suchy  jałowy  opatrunek  i spowodować,  aby
poszkodowany otrzymał pomoc lekarską.

RozróŜnia się trzy stopnie oparzenia:

−

stopień I – cechuje się zaczerwienieniem skóry, połączonym z lekkim obrzękiem
i bolesnym pieczeniem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

stopień II – charakteryzuje się tym, Ŝe oprócz zaczerwienienia i obrzęku pojawiają się
pęcherze wypełnione Ŝółtawym płynem surowiczym,

−

stopień III – cechuje się całkowitym zniszczeniem skóry, a często i tkanek leŜących
głębiej, niekiedy aŜ do kości.
W kaŜdym przypadku rozległego i cięŜkiego poparzenia ciała naleŜy dąŜyć do jak

najszybszego  dostarczenia  chorego  do  szpitala.  Bezpośrednio  po  wypadku  naleŜy  obnaŜyć
oparzone  części  ciała.  W  razie  oparzenia  ręki  naleŜy  pamiętać,  aby  natychmiast  zdjąć
z palców  pierścionki  i  obrączkę,  nawet  jeśli  trzeba  je  przecinać.  Pozostawienie  biŜuterii  na
palcach oparzonej ręki grozi martwicą na skutek narastającego obrzęku.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie czynniki wpływają na zagroŜenia wypadkowe przy pracy?

Jaki jest tryb postępowania przy ustalaniu okoliczności wypadku?

Jakie są rodzaje odpowiedzialności za wypadki przy pracy?

Jakie świadczenia przysługują pracownikowi, który doznał uszczerbku na zdrowiu
wskutek wypadku?

Jakie są zasady udzielania pierwszej pomocy?

Jakie są zasady tamowania krwotoków?

Jak naleŜy postępować przy zwichnięciach i złamaniach kończyn?

W jaki sposób udzielamy pierwszej pomocy osobom poraŜonym prądem?

W jaki sposób udzielamy pierwszej pomocy przy urazach oczu i uszu?

10.

Jakie są zasady udzielania pierwszej pomocy przy oparzeniach?

11.

Jak wykonuje się opatrunki róŜnych części ciała?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Udziel pierwszej pomocy poszkodowanemu z krwotokiem zewnętrznym przedramienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zebrać materiały niezbędne do wykonania ćwiczenia,

zorganizować stanowisko zgodnie z zasadami bhp i ergonomii pracy,

zaplanować kolejność czynności przy udzielaniu pierwszej pomocy,

uzgodnić z nauczycielem poprawność zaplanowanych czynności,

zademonstrować sposób tamowania krwotoku zewnętrznego przedramienia,

przeanalizować poprawność wykonania ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

plansze przedstawiające udzielanie pierwszej pomocy przy krwotokach,

−

opaska uciskowa,

−

apteczka z wyposaŜeniem,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj opatrunek unieruchamiający kończynę dolną poszkodowanego z podejrzeniem

złamania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zebrać materiały niezbędne do wykonania ćwiczenia,

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii pracy,

zaplanować kolejność udzielania pomocy,

uzgodnić z nauczycielem poprawność zaplanowanych czynności,

zademonstrować sposób unieruchamiania kończyny dolnej,

przeanalizować poprawność wykonania ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

plansze przedstawiające sposób udzielania pierwszej pomocy przy złamaniach
i zwichnięciach,

−

chusta trójkątna,

−

szyna do unieruchamiania kończyn,

−

apteczka z wyposaŜeniem,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Udziel pierwszej pomocy poszkodowanemu z zatrzymanym oddechem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zebrać materiały niezbędne do wykonania ćwiczenia,

zorganizować stanowisko zgodnie z zasadami bhp i ergonomii pracy,

zaplanować kolejność czynności przy udzielaniu pierwszej pomocy,

uzgodnić z nauczycielem poprawność zaplanowanych czynności,

zademonstrować sposób wykonania sztucznego oddychania na fantomie,

przeanalizować poprawność wykonania ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

plansze lub foliogramy przedstawiające sposób wykonywania sztucznego oddychania
„usta-usta”’,

−

fantom,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak

Nie

określić czynniki wpływające na zagroŜenia wypadkowe w pracy?

tryb postępowania przy ustalaniu okoliczności wypadku?

wymienić świadczenia przysługujące pracownikowi, który doznał
uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

określić zasady udzielania pierwszej pomocy?

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanemu z krwotokiem
zewnętrznym?

wykonać opatrunek unieruchamiający złamaną kończynę?

określić zasady udzielania pierwszej pomocy poraŜonym prądem?

określić zasady udzielania pierwszej pomocy przy oparzeniach?

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanemu z zatrzymanym
oddechem?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań, w tym: 14 poziomu podstawowego i 6 poziomu
ponadpodstawowego.
Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Przed dopuszczeniem pracownika do pracy, zakład jest zobowiązany
a)

przeszkolić pracownika w zakresie jego praw i obowiązków.

przeszkolić pracownika w zakresie bhp i prowadzić okresowe szkolenia.

zapoznać pracownika z wszystkimi pracownikami.

zapoznać pracownika z pomieszczeniami.

Szkolenie okresowe ma na celu
a)

uzupełnienie, ugruntowanie i pogłębienie wiadomości z zakresu bhp.

poznanie podstawowych wiadomości z bhp.

zapoznanie się z rodzajem wykonywanych prac.

zapoznanie się z funkcjonowaniem zakładu.

Młodociana jest osoba, która
a)

ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 20 lat.

nie ukończyła 16 lat.

nie ukończyła 15 lat.

ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 lat.

Zmniejszenie zdolności do pracy spowodowane wysiłkiem to
a)

zmęczenie.

koncentracja.

motywacja.

sprawność.

W razie zauwaŜenia poŜaru pracownik powinien
a)

oddalić się w bezpieczne miejsce.

opuścić zakład.

zaalarmować innych, straŜ poŜarną i kierownictwo.

zaalarmować innych, straŜ poŜarną, kierownictwo i przystąpić do gaszenia poŜaru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Hydranty słuŜą do
a)

poboru wody do celów gaśniczych.

gaszenia palących się cieczy.

gaszenia instalacji pod prądem.

gaszenia rozpuszczalników.

Przedstawiony na rysunku znak ostrzega przed
a)

substancją szkodliwą lub draŜniącą.

poraŜeniem prądem.

promieniowaniem cieplnym.

niebezpieczeństwem wybuchu.

Za szkodliwy dla człowieka uwaŜany jest hałas o natęŜeniu
a)

powyŜej 85 dB.

poniŜej 40 dB.

około 15 dB.

około 30 dB.

OdzieŜ ochronna ma na celu zabezpieczenie
a)

własnego ubrania pracownika przed uszkodzeniem.

pracownika przed niekorzystnymi wpływami środowiska zewnętrznego.

własnego ubrania przed jego zniszczeniem.

pracownika przed działaniem czynników szkodliwych.

10.

OdzieŜ ochronna, przedstawiona na rysunku powinna być zastosowana przez
pracownika, który pracuje w
a)

rodowisku o niskiej temperaturze.

atmosferze o wysokim stęŜeniu substancji szkodliwych.

rodowisku o wysokiej temperaturze.

kontakcie z wodą.

11.

Stanowisko pracy ręcznej powinno mieć oświetlenie
a)

naturalne.

ogólne.

miejscowe.

z prawej strony.

12.

Największe zagroŜenie poraŜeniem prądem elektrycznym występuje w pomieszczeniu
a)

z wilgotną i betonową posadzką.

przewiewnym z drewnianą podłogą.

wilgotnym z drewnianą podłogą.

suchym z betonowa posadzką.

13.

Udzielając pierwszej pomocy pracownikowi, który skaleczył palec igłą maszynową
naleŜy
a)

wezwać pomoc lekarską.

załoŜyć opaskę uciskową.

podać środki przeciwbólowe.

zdezynfekować ranę i nałoŜyć opatrunek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14.

W przypadku poŜaru na skutek awarii maszyny szyjącej elektrycznej w sali produkcyjnej
zakładu kuśnierskiego naleŜy uŜyć gaśnicy
a)

pianowej.

proszkowej.

wodnej.

wodno - pianowej.

15.

W przypadku zauwaŜenia przetartej instalacji na przewodzie elektrycznym Ŝelazka
naleŜy
a)

poczekać na przyjście elektryka.

owinąć przewód elektryczny dodatkową izolacją.

dokonać prowizorycznej naprawy i dalej prasować.

natychmiast wyłączyć Ŝelazko spod napięcia.

16.

Znak przedstawiony na rysunku oznacza nakaz stosowania ochrony

twarzy.

dróg oddechowych.

oczu.

rąk.

17.

Przedstawiona na rysunku gaśnica nosi nazwę
a)

niegowej.

proszkowej

pianowej.

wodnej.

18.

W razie zauwaŜenia poŜaru naleŜy alarmować straŜ poŜarną dzwoniąc pod numer
a)

998.

988.

996.

989.

19.

ZałoŜenie opatrunku uciskowego jest niezbędne przy
a)

tamowaniu krwotoku.

zwichnięciu stawu skokowego.

poparzeniu.

poraŜeniu prądem.

20.

Gdy nastąpiło poraŜenie prądem naleŜy w pierwszej kolejności
a)

sprawdzić oddech i puls poszkodowanego.

przerwać dopływ prądu.

ułoŜyć poszkodowanego w pozycji bocznej.

reanimować poszkodowanego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Brejtkopf B., Marciniak M., Worwa Z.: Przysposobienie obronne. WSiP, Warszawa 2002

Burzyński C., Suliga A.: Kuśnierstwo 1. WSiP, Warszawa 1976

Hasen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998

Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy dla szkół zasadniczych. WSiP,
Warszawa 2000

Praca zbiorowa: Bezpieczeństwo i ochrona człowieka w środowisku pracy. Ergonomia.
CIOP, Warszawa 1999

Praca zbiorowa: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. CIOP, Warszawa 1999

Samek P. (tłumaczenie): Krawiectwo. Technologia. WSiP, Warszawa 1999

www.aba.wroclaw.pl

www.ciop.pl

10.

www.gasnice.waw.pl

11.

www.gras.pl

12.

www.komers-bhp.pl

13.

www.robopol.pl

14.