1

Traktat wersalski 28 czerwca 1919 r.  

Jakub Jagiełło 

 
 
 
1. 

WSTĘP. 

W  dniu  11  listopada  1918  roku  podpisano  rozejm  w  francuskiej  miejscowości              

– Compiegne. To wydarzenie oznaczało koniec I wojny światowej – „wojny mającej połoŜyć 

kres  wojnom”.  O  nowym  ładzie  w  Europie  miała  zadecydować  konferencja  w  Wersalu,  na 

której zwycięscy alianci mieli przedyskutować warunki pokoju. Konferencje pokojowe, które 

obradowały od 1919 do 1922 roku jako główny cel stawiały sobie utrwalenie trwałych zasad 

pokoju  uwzględniających  interesy  narodów  i  regionów  oraz  określających  losy  państw 

pokonanych.  

Zakończenie I wojny światowej było waŜnym sprawdzianem. Rozpad państw z jednej 

strony,  odrodzenie  lub  powstania  nowych  państw  narodowych,  z  drugiej  strony,  stanowiły              

o  przemianie  obrazu  politycznego  nie  tylko  Europy,  ale  i  świata.  Materialny  i  ludnościowy 

wysiłek wojenny przesądzał o trudnej sytuacji gospodarczej, w której rozpoczynało się Ŝycie 

powojenne.  CięŜar  moralny  wieloletniej  wojny  zmuszał  do  zmiany  oceny  dotychczasowych 

wartości  oraz  celów  egzystencji.  Partnerzy  działań  wojennych,  państwa  i  narody,  które 

utraciły  niepodległość  w  wyniku  przewagi  politycznej  i  zaborów  mocarstw,  regiony,  które           

w  wyniku  działań  wojennych  oderwano  od  ojczyzn,  wreszcie  narody,  których  świadomość 

dojrzała do niepodległości na początku XX wieku, a takŜe niektóre obszary dawnych kolonii, 

wiązały  ze  stabilnością  powojenną  wielkie  nadzieje.  Nowe  państwa  wkraczały  w  okres 

suwerenności. 

W  ciągu  14  dni  od  podpisania  rozejmu  w  Compiegne  wojska  niemieckie  miały  się 

ewakuować  z  Francji,  Belgii,  Alzacji  i  Lotaryngii,  pozostawiając  dziesięciokilometrowy  pas 

neutralny.  CięŜki  sprzęt  wojenny  oraz  lotnictwo  i  okręty  miały  być przekazane zwycięzcom. 

Rząd  niemiecki  miał  się  ponadto  zgodzić  na  anulowanie  traktatów  brzeskich  podpisanych             

z  Rosją  w  marcu  1918  roku.  Zgodzono  się  jednak  na  pozostawienie  niemieckiej  tzw.  armii 

Ober-Ost  na  wschodzie,  by  nie  dopuścić  do  rozszerzenia  się  rewolucji  bolszewickiej               

w kierunku zachodnim. 

 

 

 

2

2. 

POLITYCZNE SKUTKI I WOJNY ŚWIATOWEJ. 

I  wojna  światowa  zakończyła  okres  istnienia  „powiedeńskiego  ładu”  w  Europie. 

Upadły  trzy  cesarstwa  i  dynastie:  Romanowych,  Hohenzollerów  i  Habsburgów.  W  Rosji 

rewolucja obaliła carat, przez co zagroŜenie i strach przed bolszewikami towarzyszyło wielu 

politykom na Zachodzie. Po rozpadzie Austro-Wegier,  narody Europy Środkowej przystąpiły 

do  organizowania  własnych  państw.  Na  mapie  politycznej  Europy  pojawiły  się:  Polska, 

Czechosłowacja, Węgry, Austria i Zjednoczone Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców 

(późniejsza  Jugosławia),  Finlandia,  Estonia,  Łotwa,  Litwa.  Zwycięska  koalicja  miała 

zadecydować o losach Europy i znacznej części świata.  

Francja,  stanowiąc  trzon  koalicji,  chociaŜ  wygrała  wojnę  to  była  daleka  od  wygrania 

pokoju.  Na  jej  terytorium  toczyły  się  działania  wojenne,  czyniąc  ogromne  spustoszenia. 

Francuzi  ponieśli  równieŜ  największe  straty  w  ludziach.  Dla  Francji  więc  najistotniejszą 

sprawą było zabezpieczenie swoich granic. Sojusz bowiem z bolszewicką Rosją nie był brany 

pod uwagę przez rząd francuski. Dlatego teŜ chcąc zapewnić sobie ochronę przed Niemcami 

zawarła  sojusz  z  Polską  i  Czechosłowacją. Natomiast Wielka Brytania przed przystąpieniem 

do  rokowań  osiągnęła  juŜ  swoje  najwaŜniejsze  cele.  Flota  wojenna  Niemiec  juŜ  jej  nie 

zagraŜała,  zdąŜyła  równieŜ  opanować  część  niemieckich  kolonii.  Powstała  tzw.    „Mała 

Ententa” – Rumunia, Czechosłowacja i Jugosławia – Ŝeby przeciwstawić się imperializmowi 

Węgier.  

Pod  względem  ekonomicznym  największe  korzyści  odniosły  Stany  Zjednoczone, 

które  dostarczały  aliantom  uzbrojenie  i    Ŝywność  oraz  znaczną  ilości  pieniędzy,  stając  się 

wierzycielem  Europy.  Stany  Zjednoczone  wysunęły  się  takŜe  na  pozycje  mocarstwa                 

i  próbowały  pełnić  rolę  arbitra  w  Europie.  Oficjalny  program  amerykański,  w  sprawach 

unormowania  przyszłych  stosunków  międzynarodowych  w  Europie,  wygłoszony  został                 

w  postaci  orędzia  prezydenta  Stanów  –  Wilsona  8  stycznia  1918r.,  słynnych  czternastu 

punktów. Mimo ukrytych zastrzeŜeń mocarstwa koalicji antyniemieckiej zgodziły się poprzeć 

przedstawione propozycje  w owym orędziu. RównieŜ Niemcy i Austro-Węgry, widząc swoja 

nieuchronną  klęskę  wyrazili  zgodę  na  przyjęcie  Czternastu  punktów  za podstawę przyszłego 

pokoju.  Wilson  domagał  się  m.  in.:  zniesienia  tajnej  dyplomacji,  wolności  Ŝeglugi  i  handlu, 

redukcji  zbrojeń  oraz  uregulowania  problemów  kolonialnych.  Kolejne  punkty  dotyczyły 

spraw poszczególnych krajów i narodów. 

 

 

 

 

3

3. 

KONFERENCJA POKOJOWA W PARYśU. 

Rozwiązania  polityczne  odnośnie  nowego  ładu  europejskiego  miały  zapaść  na 

konferencji  paryskiej,  której  obrady  rozpoczęły  się  18  stycznia  1919r.  Wprawdzie  wzięło              

w  niej  udział  aŜ  68  delegatów  z  27  państw  zwycięskiej  koalicji,  ale  decydujące  głosy  mieli: 

premier  brytyjski  David  Lloyd  Georges,  prezydent  USA  Thomas  Woodrow  Wilson  oraz 

premier  francuski  Georges  Clemenceau,  który  był  rzecznikiem  najostrzejszych  warunków 

pokojowych względem  agresorów. Pewien wpływ na obrady mieli delegaci Włoch i Japonii. 

Rządy  wymienionych  pięciu  mocarstw  utworzyły  Radę  NajwyŜszą  składającą  się                     

z  premierów  i  ministrów  spraw  zagranicznych.  Rosja  wystąpiła  z  Ententy  i  obrała  własną 

drogę  budowy  ustroju,  co  pozostawiło  ją  poza  głównym  nurtem  dalszych  wydarzeń 

europejskich i wyłączyło jej udział w rokowaniach pokojowych. 

 

4. 

TRAKTAT WERSALSKI. 

28  czerwca  1919r.  w  Wersalu  podpisano  ostateczny  tekst  traktatu  pokojowego. 

NajwaŜniejszą  kwestia,  jaką  miano  rozstrzygnąć,  było  określenie  warunków  pokoju                        

z  Niemcami.  Stany  Zjednoczone  i  Wielka  Brytania  nie  były  zainteresowane  nadmiernym 

osłabieniem pozycji Niemiec i ich rynku, i zbyt wielkim umocnieniem roli Francji w Europie. 

To z kolei zawaŜyło na kwestii reparacji, czyli odszkodowań wojennych i stosunku do sprawy 

granic odrodzonej Polski.  

Ze  względu  na  mnogość  poszczególnych  artykułów  zamieszczonych  w  traktacie 

wersalskim, w mojej pracy postaram się przedstawić najwaŜniejsze decyzje, które miały duŜy 

wpływ  na  kształt  granic  oraz  późniejsze  losy  ówczesnej  Europy.  Treść  traktatu  została 

podzielona na 15 rozdziałów: 

I.  Pakt (statut) Ligi Narodów 

II.  Granice Niemiec 

III.  Przepisy polityczne i europejskie 

IV.  Prawa i interesy Niemiec 

V.  Przepisy dotyczące wojska, marynarki i lotnictwa 

VI.  Jeńcy wojenni i groby 

VII.  Sankcje 

VIII.  Odszkodowania 

IX.  Przepisy finansowe 

X.  Przepisy ekonomiczne 

XI.  śegluga powietrzna 

 

4

XII.  Porty, drogi wodne i drogi Ŝelazne 

XIII.  Praca 

XIV.  Gwarancje wykonania 

XV.  Pozostałe przepisy 

Traktat  wersalski  zawierał  klauzulę  o  winie  wojennej  Niemiec  –  (art.  231)  rządy 

alianckie  i  stowarzyszone  potwierdzają,  a  Niemcy  akceptują  odpowiedzialność  Niemiec  za 

spowodowanie  strat  i  zniszczeń,  których  ofiarą  padły  rządy  alianckie  i  sprzymierzone  i  ich 

narody...  Stany  Zjednoczone  Ameryki,  Imperium  Wielkiej  Brytanii,  Francja,  Włochy                  

i  Japonia  jako  Główne  Mocarstwa  sprzymierzone  oraz  państwa  z  nimi  stowarzyszone  m.  in 

Polska  były  sygnatariuszami  traktatu  wersalskiego  podpisanego  28  czerwca  1919r.  W  jego 

treści  wspomniano  takŜe  główne  wydarzenia  stanowiące  przyczynę  wybuchu  I  wojny 

ś

wiatowej.  Wraz  z  wejściem  w  Ŝycie  traktatu  wersalskiego  formalnie  zakończył  się  stan 

wojny. 

Statut  Ligi  Narodów  włączony  został  do  traktatu  pokojowego  jako  jego  pierwsza 

część.  Autorem  tego  projektu  był  prezydent  Wilson.  Liga  Narodów  miała  być 

międzynarodową  organizacją  stojącą  na  straŜy światowego pokoju i bezpieczeństwa. W celu 

współdziałania 

narodów 

postanowiono: 

utrzymywanie 

jawnych 

stosunków 

międzynarodowych  opartych  na  sprawiedliwości  i  honorze,  zachowanie  przepisów  prawa 

międzynarodowego,  przestrzeganie  sprawiedliwości  i  szanowanie  wszelkich  rozwiązań 

traktatowych.  Do  Ligi  Narodów  nie  weszły:  Rosja,  Niemcy,  a  takŜe  Stany  Zjednoczone.       

W  skład  Ligi  weszło  początkowo  32  państwa  (sygnatariusze  traktatu)  i  13  państw 

neutralnych.  Głównymi  organami  Ligi  były:  Zgromadzenie,  Rada  (w  której  skład  wchodziły 

wielkie mocarstwa jako stali członkowie) oraz Sekretariat. Zgromadzenie wszystkich państw 

stanowiło  formę  międzynarodowego  forum  dyskusyjnego  zwoływanego  corocznie  lub                 

w  nadzwyczajnych  sytuacjach.  Liga  Narodów  posiadała  takŜe  specjalne  organy  tj.:  Stały 

Trybunał  Sprawiedliwości  Międzynarodowej  z  siedzibą  w  Hadze  oraz  Międzynarodowa 

Organizacja Pracy w Genewie. Podstawową słabością tej organizacji było to, iŜ uwzględniała 

ona  głównie  interesy  mocarstw.  Charakterystycznym  tego  przykładam  było  wprowadzenie 

systemu  mandatowego  w  stosunku  do  kolonii  niemieckich.  Liga  Narodów  nie  posiadała 

organów wykonawczych, zdolnych stworzyć i utrzymać system bezpieczeństwa zbiorowego.  

 

 

 

 

 

5

5. 

POSTANOWIENIA W SPRAWIE NIEMIEC. 

Postanowienia 

między 

Mocarstwami 

Sprzymierzonymi 

i 

Stowarzyszonymi                      

a Niemcami były następujące: 

 

gwarancją  bezpieczeństwa  francuskich  granic  miała  być  zdemilitaryzowana  strefa 

biegnąca  wzdłuŜ  prawego  brzegu  Renu,  o  szerokości  50  km.,  czyli  zabroniono 

utrzymywania  i  budowania  fortyfikacji,  utrzymywania  i  gromadzenie  sił  zbrojnych, 

przeprowadzania  ćwiczeń  wojskowych  oraz  zachowania  wszelkich  ułatwień 

mobilizacyjnych (art.42 i 43), 

 

Niemcy  w celu wynagrodzenia zniszczeń oddają Francji tereny Alzacji i Lotaryngii. 

Natomiast  Zagłębie Saary zastało powierzone na 15 lat jako terytorium powiernicze 

pod  zarząd  Ligi  Narodów.  Później,  czyli  po  upływie  15  lat  o  losach  ludności 

terytorium zagłębia Saary miał zadecydować plebiscyt (art.45), 

 

Francja  odzyskuje  tereny  utracone  w  wyniku  rezolucji  pokojowych  podpisanych               

w Wersalu 26 lutego 1871 r. i traktaty frankfurckiego  z 10 maja 1971 r. (art. 51), 

 

Niemcy  uznają  i  respektują  niepodległość  Austrii  i  jej  granice  ustanowione  przez 

traktat,  uznają  niepodległość  państwa  Czesko-słowackiego  oraz  granice  określoną 

między  Austro-Węgrami  i  Niemcami,  tak  jak  szła  w  dniu  3  sierpnia  1914  r.,  czyli 

autonomiczne terytorium Rosji na południu od Karpat (art. 80, 81 i 82), 

 

uznanie  przez  Niemcy  niepodległości  Polski  i  zrzeczenie  się  na  rzecz  Polski  części 

terytorium (art. 87), 

 

pomiędzy  rządem  Polskim  a  Wolnym  Miastem  Gdańsk  zawarta  została  Konwencja 

(art. 104), 

 

Niemcy  zrzekają  się  wszelkich  praw  do  swych  posiadłości  zamorskich  (kolonii)  na 

rzecz  Wielkiej  Brytanii,  Francji  oraz  przekazują  pewne  koncesje  w  Chinach  i  na 

Pacyfiku , które otrzymała Japonia (art. 119), 

 

Niemcy  zrzekają  się  na  korzyść  Chin  terenów  uzyskanych  w  wyniku  postanowienia 

podpisanego w Pekinie dnia 7 września 1901 r. (art. 128), 

 

najpóźniej  do  31  marca  1920  r.  ogólny  skład  armii  niemieckiej  nie  powinien 

przekraczać  100  tys.  Ŝołnierzy,  a  Główny  Sztab  niemiecki  został  rozwiązany; 

jednocześnie  zmniejszono  liczebność  kadry  oficerskiej  z  34  000  do  4  000  oficerów 

(art. 160), 

 

zniesiono powszechną słuŜbę wojskową w Niemczech (art.173), 

 

wszelkie    okręty  znajdujące  się  poza  portami  niemieckimi  oraz  samoloty  przestają 

naleŜeć do Niemiec (art. 184), 

 

6

 

Komisja  Odszkodowań  uznała,  Ŝe  zasoby  Niemiec  nie  zapewnią  zupełnego 

odszkodowania  za  wszystkie  straty  i  wyrządzone  krzywdy.  Niemcy  w  ciągu  30  lat 

miały  spłacić  reparacje  wojenne,  ustalone  dopiero  w  1921  r.  na  sumę  ok.  31,5  mld 

dolarów, 

 

zabroniono wszelkiego handlu i przewozu broni, amunicji i sprzętu wojennego oraz  

zakazano  produkcji  zbrojeniowej  m.in.  gazów  bojowych,  wybuchowych  na  terenie 

Niemiec, 

 

na wschodzie Niemcy oddawały Polsce Wielkopolskę i część Pomorza. Na Warmii, 

Pomorzu,  Mazurach  i  Górnym  Śląsku  miał  się  odbyć  plebiscyt,  podobnie  jak  na 

Zachodzie w Szlezwiku – Holsztynie, 

 

Luksemburg,  który  do  togo  czasu  wchodził  w  skład  obszar  celnego  Niemiec,  został           

z niego wydzielony, 

 

niepodległość i pełną suwerenność uzyskały; Litwa, Łotwa, Finlandia i Polska 

 

Rzeki: 

Łaba, 

Odra, 

Niemen 

i 

Dunaj 

oraz 

Kanał 

Kiloński 

zostały 

umiędzynarodowione, 

 

zakazano  unii  niemiecko  –  austriackiej.  Rozwiązaniu  ulega  państwo  austro                  

-węgierskie na dwa nieodległe państwa: Austrię i Węgry, 

 

wprowadzono 

tzw. 

„traktaty 

mniejszościowe”, 

które 

podpisały: 

Polska, 

Czechosłowacja,  Jugosławia,  Rumunia  i  Grecja.  Określały  one,  Ŝe  mniejszości 

narodowe będą traktowane na równi z obywatelami, 

 

zastały  nałoŜone  obowiązki  płacenia  odszkodowań  i  demilitaryzacji  oraz  oddania 

niektórych terytoriów na rzecz państw sąsiednich: Bułgaria na rzecz Rumunii, Grecji 

i  Królestwa  Serbów,  Chorwatów,  Słoweńców,  zaś  Węgrzy  na  rzecz  Królestwa 

Serbów, Chorwatów i Słoweńców, Rumunii i Czechosłowacji, 

 

Turcja utraciła prawie wszystkie swoje terytoria europejskie: została ograniczona do 

Azji Mniejszej, części Armenii i Kurdystanu, 

 

okręgi Eupen i Malmedy przechodziły na rzecz Belgii. 

 

 

 

 

 

 

 

 

7

6. 

MAŁY TRAKTAT WERSALSKI. 

Oprócz głównego traktatu pokojowego został tego samego dnia w Wersalu podpisany 

miedzy  głównymi  mocarstwami  a  Polską  układ  specjalny.  Dotyczył  ochrony  mniejszości 

etnicznych i religijnych na obszarze państwa polskiego, nakładając na nie róŜne ograniczenia 

suwerenności  i  poddając  wykonywanie  odnośnych  postanowień  kontroli  organów  Ligi 

Narodów. 

 

7. 

KONFERENCJA W WASZYNGTONIE. 

O  ile  traktat  wersalski  dotyczył  próby  uregulowania  spraw  w  Europie,  o  tyle  sprawy 

dotyczące  Dalekiego  Wschodu  wymagały  rozwiązania  na  innej  konferencji,  która  została 

ostatecznie  zwołana w Waszyngtonie. Obrady trwały od 12 listopada 1921 do 6 lutego 1922 

r. W spotkaniu udział wzięli przedstawiciele 9 państw: USA, Belgii, Chin, Francji, Holandii, 

Japonii,  Portugalii,  Wielkiej  Brytanii  i  Włoch.  Japonia  musiała  zawrzeć  pokój  z  Chinami. 

Mocarstwa  zagwarantowały  niepodległość  Chin  oraz  ustalał  zasadę  "równych  moŜliwości"           

w stosunkach gospodarczych z Chinami (polityka tzw. otwartych drzwi).. Ustalono wzajemny 

stosunek  tonaŜu  okrętów  wojennych  USA,  Wielkiej  Brytanii,  Japonii,  Włoch  i  Francji  w 

proporcjach  odpowiednio  5:5:3:1,5:1,5,  a  takŜe  zakazywał  rozbudowy  określonych  baz 

morskich oraz ograniczał wyporności i kaliber budowanych okrętów wojennych. 

 

8. 

PODSUMOWANIE . 

Podpisanie  traktatu  wersalskiego  zakończyło  najwaŜniejszy  etap  [prac  paryskiej 

konferencji  pokojowej.  Dalsze  etapy  miano  poświęcić  przygotowaniu  traktatów  pokojowych 

z  byłymi  sojusznikami  Niemiec:  Austrią,  Węgrami,  Bułgarią  i  Turcją.  W  odróŜnieniu  od 

„ładu  wiedeńskiego” (po 1815r.), który przetrwał stulecie, okazało się, Ŝe system wersalsko-

waszyngtoński  złamał  się  juŜ  po  20  latach..  Niemcy  bowiem  od  początku  nie  akceptowały 

traktatu  uznając  go  za  „dyktat  wersalski”.  Wykorzystywały  kaŜdą  sposobność  by  dokonać 

jego  rewizji  na  własna  korzyść.  Traktat  wersalski  uznano  jako  pokój,  który  doprowadził  do 

wojny.  Warunki  pokojowe  były  zbyt  surowe,  a  nadmierne  odszkodowania  spowodowały 

finansową  zapaść  Niemiec  w  1920r.  Stanowiło  to  zapewne  pośrednią  przyczynę  dojścia 

Hitlera  do  władzy  w  1933  r.,  co  ostatecznie  doprowadziło  do  kolejnej  globalnej  wojny. 

Francja  i  Wielka  Brytania  nie  potrafiły  uzgodnić  wspólnego  stanowiska  wobec  Niemiec, 

zarówno  co  do  kwestii  odszkodowań,  jak  i  polityki.  Państwom  tym  zaleŜało  na  odzyskaniu 

długów  od  ZSRR  jakie  zaciągnął  jeszcze  carat  i  Rząd  Tymczasowy.  Z  kolei  Rosjanie 

domagali  się  odszkodowań  za  straty  wyrządzone  w  czasie  interwencji  Ententy  w  ich  kraju. 

 

8

Liga  Narodów  w  praktyce  słuŜyła  przede  wszystkich  utrzymaniu  hegemonii  politycznej 

Wielkiej Brytanii i Francji. Jej działalność na rzecz pokoju nie zapobiegła agresji Japonii na 

Chiny, Włoch na Etiopię czy wywołaniu przez Niemcy II wojny światowej. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

9

BIBLOGRAFIA 

• 

Multimedialna Encyklopedia Powszechna – Millenium 

• 

Portal internetowy: www.historycy.pl, www.6plus.interklasa.pl 

• 

Historia  „Poznajemy  przeszłość  od  początku  XVIII  w.  do  1939r.”,  red.  A.  Stark, 

wydanie I, Stowarzyszenie Oświatowców Polskich Toruń 2003 

• 

Historia dla szkół średnich zawodowych: Świat – Europa – Polska w latach 1795-1939 

H. Tomalska, wydanie V, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1999 

• 

„U źródła”, red. K. Merta, , wydanie I, Wydawnictwo Graf Punkt Warszawa 1998 

• 

Wiek  XX  w  źródłach,  opracowanie  M.  Sobańska-Bondaruk,  S.B.  Lenard, 

Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 2001