plik

Akademia Wychowania Fizycznego

im. Eugeniusza Piaseckiego

Wydział Wychowania Fizycznego, Sportu i Rehabilitacji

Kierunek Wychowanie Fizyczne - studia I stopnia

studia niestacjonarne

Marcin Żakowski

Nr albumu: 23473

Wpływ alkoholu etylowego na wydolność fizyczną

Praca licencjacka

napisana pod kierunkiem

dra Tomasza Podgórskiego

w Zakładzie Biochemii

Poznań 2014

STRESZCZENIE

Przedmiotem niniejszej pracy jest przedstawienie alkoholu etylowego i jego działania

na organizm człowieka oraz wydolność fizyczną.

Pierwsza część pracy dotyczy wyjaśnienia samego pojęcia alkoholi, ich właściwości

fizycznych i chemicznych. Zostały także wymienione rodzaje alkoholi podzielone ze względu

na pełnione funkcje, zastosowanie i właściwości. Uwzględnione także jest otrzymywanie

alkoholu etylowego jak i statystyki związane ze spożywaniem alkoholu.

W głównej części opisano procesy związane z metabolizmem etanolu. Przedstawiono

wpływ na poszczególne ograny ustroju człowieka oraz ogólnie skutki spożywania alkoholu

zarówno te pozytywne jak i negatywne. Wykazano różnice dzielące metanol od etanolu.

Uwzględniono także takie pojęcia jak kac, wydolność fizyczna, wysiłki tlenowe i

beztlenowe.

Końcowy rozdział przedstawia oddziaływanie alkoholu na wydolność fizyczną,

informacje o dawkowaniu alkoholu oraz o doniesieniach naukowych stosowania alkoholu w

sporcie amatorskim i wyczynowym.

ABSTRACT

The aim of this thesis is to describe ethanol and its impact on human body and the

physical efficiency.

The first part treats about the general concept of alcohol as well as its physical and

chemical features. It also lists different kinds of alcohol divided into groups depending on its

functions, usage and properties. It includes the method of extracting ethanol and some

statistics concerning the ethanol consumption.

The main part focuses on the whole process of the metabolism of ethanol. It describes

the influence of ethanol on particular organs of human body and the positive and negative

effect of alcohol consumption. Also, the differences between ethanol and methanol are shown

in this part. It depicts such terms as hangover, physical efficiency, aerobic and anaerobic

exertion.

The last part of the thesis describes the impact of alcohol on the physical efficiency. It

also includes some information on alcohol dosage as well as scientific reports on its usage in

amateur and professional sport.

WSTĘP

3. 1.

Pojęcie alkoholi

Alkohole to związki organiczne, których cząsteczki składają się z łańcucha

węglowodorowego i jednej lub kilku grup hydroksylowych. Najbardziej znanym alkoholami

są ETANOL, METANOL oraz PROPANOL

Ogólnie przyjmuje się klasyfikację alkoholi na mono- i polihydroksylowe



monohydroksylowe (jednowodorotlenowe)

alkanole, np. metanol, etanol

alkenole, np. alkohol allilowy

alkinole, np. alkohol propargilowy

alkohole cykliczne, np. cykloheksanol

alkohole aromatyczne, n p. alkohol benzylowy



polihydroksylowe (wielowodorotlenowe)

diole, np. etano-1,2-diol

cukrowe, np. glikol, glicerol

3. 2.

Charakterystyka chemiczna alkoholu etylowego

Alkohol etylowy (etanol) o wzorze sumarycznym C

OH to organiczny związek

chemiczny z grupy alkoholi (Ryc.1). W stężeniu 96% nazywany jest spirytusem, natomiast

czysty 100% chemicznie związek nosi nazwę alkoholu absolutnego. Ma charakter bezbarwnej

cieczy o charakterystycznym zapachu i ostrym smaku. Alkohol etylowy jest lżejszy od wody.

Wikipedia.pl

Posiada właściwości łatwopalne, a w powietrzu pali się charakterystycznym błękitnym

płomieniem. Etanol bardzo dobrze miesza się z wodą, stosuje się go również jako

rozcieńczalnik. Jest wszechobecny zarówno w przemyśle spożywczym jak również

chemicznym

Naturalnie występuje w przyrodzie między innymi jako produkt fermentacji

cukrów prostych w owocach

lub

(Ryc. 1). Wzory strukturalne alkoholu etylowego.

3. 3.

Charakterystyka fizyczna alkoholu etylowego

W temperaturze pokojowej alkohol etylowy ma postać bezbarwnej cieczy. Ze względu

na budowę chemiczną, skład atomowy oraz grupy chemiczne charakteryzuje się szczególnymi

właściwościami chemicznymi, które przedstawiono w tabeli 1.

Tab. 1. Właściwości fizyczne alkoholu etylowego

Cecha fizyczna

Wartość

Jednostka

Gęstość

789,00

kg/m³

Masa molowa

46,06844

g/mol

Temperatura topnienia

-114

°C

Temperatura wrzenia

78,37

°C

Lepkość

1,090

Ciepło właściwe

112,5

J/(K mol)

Przewodzenie ciepła

0,17

W/(mK)

Podczas spalania etanolu wytwarza się dość znaczna ilość energii, którą można wykorzystać

do napędzenia silnik spalinowego. Pamiętać trzeba, że podczas tego procesu mogą wytrącić

się substancje szkodliwe.

3. 4.

Powstawanie alkoholu etylowego w warunkach naturalnych

Etanol w warunkach naturalnych powstaje w procesie fermentacji alkoholowej zboża,

ziemniaków, kukurydzy, buraków cukrowych oraz w owocach, miedzy innymi w

winogronach.

Fermentacja alkoholowa jest to proces w którym za sprawą enzymów rozkładany jest cukier

zawarty w pożywieniu. Produktami fermentacji alkoholowej są alkohol etylowy, dwutlenek

węgla oraz wiele innych substancji np.: kwas octowy, kwas bursztynowy, gliceryna. Proces

ten katalizowany jest przez zespół enzymów katalizujących fermentację alkoholową

monosacharydów, tzw. zymazę, wytwarzane między innymi przez drożdże.

Podstawowe etapy fermentacji:

1) tworzenie się glukozy dzięki ATP, przemienione w 1,6 dwufosforanu fruktozy,

2) rozpad dwufosforanu fruktozy na aldehyd fosfoglicerynowy i wydziela się kwas

pirogronowy,

3) dekarboksylacja kwasu pirogronowego i redukcja aldehydu octowego do alkoholu

etylowego,

4) produktem końcowym są 2 cząsteczki etanolu i 2 cząsteczki CO

Zawartość alkoholu w produktach naturalnych:

Wiele produktów pochodzenia roślinnego zawiera naturalnie niewielkie ilości alkoholu

etylowego. W zależności od stopnia sfermentowania owoców stężenie etanolu wzrasta nawet

powyżej 1 procenta.



sok owocowy – zawartość mniej niż 1%,



owoc maruli (Sclerocarya birrea - RPA) zawartość alkoholu w 6kg gnijących owoców

= puszka piwa (4-6%),



winogrono - możliwe stężenie do ok 18% w postaci wina, zależnie od uzyskanego

poziomu cukru podczas procesu fermentacji,



kefir – zawartość 0,2-0,5% alkoholu, wzrost stężenia przy odpowiedniej temperaturze

nawet ok 0,2 % / godzinę.

3. 5.

Przemysłowe otrzymywanie alkoholu etylowego

Istnieje kilka technologii wykorzystywanych w przemysłowym otrzymywaniu

alkoholu etylowego. Do najczęściej stosowanych zalicza się:

Fermentacja alkoholowa:

W wyniku takiej fermentacji otrzymuje się kilkunasto procentowy alkohol w

roztworze wody (15 – 18%). Kolejnym etapem jest destylacja zwana rektyfikacją, czyli

odparowywanie. Efekt końcowy to etanol o stężeniu 96% i 4 % wody.

Hydratacja etylenu:

Następną metodą otrzymywania etanolu jest proces syntetyczny, polegający na

hydratacji etylenu.

W branży przemysłowej wytwarza się etanol z gazu syntezowego. Jest to przede

wszystkim dużo/znacznie tańszą metodą od fermentacyjnej, jednakże większość państw

zabrania stosowania tak wytworzonego alkoholu w celach spożywczych

W dzisiejszych czasach etanol znalazł bardzo szerokie zastosowanie zarówno do

celów spożywczych jak i chemicznych.

3. 6.

Postacie alkoholu w produktach komercyjnych

Alkohol etylowy występuję w wielu produktach codziennego użytku, między innymi:



do produkcji chloroformu,



jako rozpuszczalnik,



paliwo i dodatki do paliw,



działanie aseptyczne (denaturat),



materiały wybuchowe.

W celach spożywczych wykorzystuje się do produkcji napojów alkoholowych

oraz

innych wyrobów codziennego użytku. Wyróżnić tutaj można:

Napoje alkoholowe

1. Wódki

2. Wina

3. Piwa

4. Rumy

5. Likiery

6. Koniaki

7. Whisky

8. szampan

II.

Słodycze

1. Cukierki

2. Czekolady

www.alkoholeswiata.pl

3. Nadzienia ciast

III.

Kosmetyki

1. Perfumy

2. Dezodoranty

3. Kremy

IV.

Płyny do płukania ust

Środki czystości

VI.

Leki

VII.

Płyny do spryskiwaczy, odmrażacze

3. 7.

Spożycie alkoholu w Polsce i na świecie

Według danych z badań zrealizowanych przez agencję TNS OBOP, napoje

alkoholowe pije 85,5% pełnoletnich Polaków. Spośród spożywających alkohol więcej jest

mężczyzn (91%) niż kobiet (81%).

Statystyki wskazują też, że najwięcej Polaków pijących etanol przypada na wiek od 18 do 24

lata (98%) oraz wśród mieszkańców największych miast (89%). Dane przedstawiono na

rycinie 2.

Ryc. 2. Średnie spożycie alkoholu w Polsce

Egospodarka.pl

Spożycie alkoholu etylowego jest zróżnicowane w Europie i na świecie.:

Liderami pod względem spożywanego alkoholu są kraje Europy (Ryc. 2).:

Mołdawia (18,2),

II.

Czechy (16,5),

III.

Węgry(16,3)

(litry/osobę/rok)

Bardzo dużo alkoholu piją mieszkańcy wschodnich państw takich jak : Rosja,

Ukraina, Estonia.

Polska uplasowała się w środku stawki na tle Europy z wynikiem 13,3. W Europie najwięcej

alkoholu spożywają w Holandii, Andorze i Słowenii. Z danych wynika, że w UE spożywa się

średnio 11 litrów czystego alkoholu na osobę, czyli 2,5 razy więcej niż reszta mieszkańców

świata.



Średnia światowa wynosi 6,13 l/os./rok,



Australia 10-12 l/os./rok,



USA 7,5 – 10 l/os./rok,



Chiny 5-7,5 l/os./rok.

Najmniejsze spożycie poniżej 2,5 l/os./rok to Algieria, Libia, Egipt, Jordan, Arabia

Saudyjska, Madagaskar, Malezja, Indonezja. W niektórych państwach nie spożywa się wcale

alkoholu, ponieważ zabrania tego religia.

Ryc. 2. Spożycie w wybranych krajach (w litrach czystego alkoholu na osobę)

METABOLIZM ALKOHOLU ETYLOWEGO

4. 1. Wchłanianie

Metabolizm polega na przeminie składników zawartych w pożywieniu, podczas tego

procesu zmienia się ich toksyczność. Pierwszym etapem metabolizmu alkoholu jest

wchłanianie. Zaczyna się już w jamie ustnej i gardle, następnie trafia do żołądka i jelit, aż

ostatecznie dostaje się do krwi. Najszybciej wchłania się w jelicie cienkim. Największe

stężenie we krwi następuje między ok 20 – 40 minut po spożyciu alkoholu. Jest to

uzależnione od kilku czynników m.in. aktywności ruchowej, spożywanych posiłków.

4. 2. Utlenianie alkoholu etylowego

Następnie zachodzą czynności w procesie utleniania. Alkohol ulega przemianie

poprzez enzymy w wątrobie w aldehyd octowy, następnie aldehyd octowy utleniany jest do

kwasu octowego przez dehydrogenazę aldehydową. Kolejną fazą jest zamiana kwasu

octowego w dwutlenek węgla i wodę (Cykl Krebsa). W procesie utleniania udział ma też

mikrosomalny system utleniania w wątrobie, lecz udział jest stosunkowo mały, ale gdy

spożywane są większe ilości alkoholu etylowego, znacznie zwiększa się jego aktywność.

Natomiast enzym katalaza przeprowadza proces utleniania alkoholu przy udziale nadtlenku

wodoru.

Podczas utleniania wytwarza się za duża ilość NADH i aldehydu octowego, które

niekorzystnie oddziałują na organizm. Zwiększenie stężenia NADH wzrastając zmienia

stosunek ilościowy NADH : NAD co jest przyczyną zahamowania metabolizmu tlenowego, w

wyniku czego obniża się stężenie glukozy, a wraz z nią wydolność. Wzrasta także poziom

mleczanu w stosunku do pirogronianu co również obniża wydolność.

Wątroba jest w stanie przetworzyć prawie cały spożyty alkohol, lecz niewielki pozostały

procent pomaga w zmierzeniu stężenia alkoholu w naszym krwioobiegu. Jak początkowo

przypuszczano, ćwiczenia fizyczne nie przyspieszają bezpośrednio metabolizmu alkoholu.

Niewielkie ilości etanolu wydostają się z organizmu człowieka w formie niezmienionej z

moczem, potem i wydychanym powietrzem.

Całkowite utlenienie 1 grama etanolu (do CO

i H

O) dostarcza około 30 kJ (7 kcal).

Spożycie 150 g czystego alkoholu pokrywa około 1/2 dziennego zapotrzebowania na
energię!

Tempo metabolizmu zależne jest od kilku czynników:



czynnik genetyczny – geny kodujące enzymy biorące udział w metabolizmie alkoholu

etylowego ALDH2 i ADH1B



ilość i częstotliwość dostarczania pokarmu podczas spożywania etanolu -

przyjmowanie pokarmów podczas picia zwalnia wchłanianie,



rodzaj pokarmu – wysoka zawartość tłuszczu opóźnia proces metabolizmu poprzez

wolniejsze wchłanianie. Większa ilość wody w organizmie przyspieszy metabolizm



płeć – kobiety gorzej radzą sobie z tą samą ilością alkoholu co mężczyźni (mniejsza

aktywność enzymów odpowiedzialnych za metabolizm alkoholu [ADH] = wolniejszy

metabolizm) oraz mniejsza zawartość wody o organizmie,



masa ciała ( więcej ciała to większa tolerancja alkoholu),



wydolność fizyczna organizmu oraz stan zdrowia – osoby z niską wydolnością i

słabym stanem zdrowia trudniej metabolizują alkohol.

4. 3. Wpływ alkoholu etylowego na poszczególne organy

Alkohol etylowy nawet w niedużych ilościach może niekorzystnie działać na ludzkie

organy, wraz ze zwiększeniem porcji i/lub częstotliwości zwiększa się zakres uszkadzanych

narządów (Tab. 2).

Tab. 2. Działanie na organizm człowieka

DZIAŁANIE POZYTYWNE

DZIAŁANIE NEGATYWNE

Obniża możliwość depresji

Zwiększa poziom dobrego cholesterolu

Zmniejsza ryzyko cukrzycy

Zmniejsza ryzyko chorób układu krążenia

Zmniejsza szanse udaru

Zwiększa gęstość kości

Dodaje energii, wigoru, odwagi

Poprawia nastrój

Obniża ryzyko choroby Parkinsona

Piwo wzmacnia serce oraz obniża ciśnienie

krwi – zawiera witaminy, fosfor, wapń, potas

Wino – zapobiega miażdżycy, zaburzeń

sercowo- naczyniowych.

Ułatwia przemianę białka, tłuszczów, cukrów

Obniża ciśnienie tętnicze

Uszkodzenia mózgu

Zaburzenia snu

Zaburzenia układu nerwowego

Nowotwory przełyku, ust

Marskość i rak wątroby

Problemy psychologiczne

Zapalenie trzustki

Zwiększa ryzyko cukrzycy

Zaburzenia układu odpornościowego

Często prowadzi do zmniejszenia apetytu,

wywołuje wymioty

Drażni układ pokarmowy, może wywołać

zapalenia.

Zahamowuje wchłanianie glukozy i witamin.

Obniża potencję u mężczyzn.

4. 4. Skutki zdrowotne alkoholu etylowego

Sporadyczne picie alkoholu zwykle nie jest szczególnie niebezpieczne dla zdrowia i

nie powoduje większych zmian w funkcjonowaniu organizmu. Natomiast spożywany

regularnie prowadzi do ciężkich chorób, zaburzeń i nieodwracalnych zmian w całym

organizmie. Alkohol etylowy znacznie spowalnia działanie ośrodkowego układu nerwowego,

zatem u ludzi po nim czują odprężenie, podwyższoną pewność siebie mimo wystąpienia

zaburzeń koordynacji ruchowej i mowy. Podczas spożywania alkoholu można dostrzec

przypływ ciepła, ale jest to złudne. Naczynia krwionośne ulegają rozszerzeniu pod jego

wpływem, by następnie nagle wychłodzić organizm. Niebezpieczne jest to szczególnie

podczas mrozów. Większe upojenie alkoholowe może doprowadzić do nieżytu i zapalenia

żołądka. Spożywanie C

OH niszczy również wątrobę, powodując jej odwracalne

stłuszczenie, a po kilku latach picia już nieodwracalne zmiany tj. marskość, a to niesie za sobą

skutki w postaci komplikacji przetwarzania substancji odżywczych trafiających do organizmu

podczas trawienia. Etanol zmniejsza prawidłowe działanie układu odpornościowego.

Alkoholicy mają zmniejszoną zdolność wytwarzanie trombocytów. Wpływa również na

potencję, mimo poczucia w stanie nietrzeźwym podniecenia seksualnego. Picie alkoholu

przez kobiety w ciąży przyczynia się do alkoholowego zespołu płodowego lub encefalopatii

alkoholowej u dzieci

4. 5. Różnica pomiędzy etanolem i metanolem

Między etanolem a metanolem występuje wiele różnic, ale też kilka podobieństw

(Tab. 3). Wizualnie wyglądają identycznie - jednakowa barwa, konsystencja, oba ulegają

spalaniu, łatwo rozpuszczają się w wodzie, mają charakterystyczny zapach i ostry smak. Ze

względu na duże podobieństwo dochodziło do pomyłek etanolu z metanolem. Należy być

bardzo ostrożnym przy kontakcie metanolem, ponieważ jest on silną trucizną dla ludzkiego

organizmu.

Tab. 3.

Różnice miedzy etanolem a metanolem

METANOL

ETANOL

Niebezpieczny dla człowieka

Silna trucizna

Stosowany w przemyśle chemicznym

temperatura wrzenia: 64,65 °C

Nie jest niebezpieczny w umiarkowany

ilościach

Stosowany jako napoję alkoholowe

Stosowany w przemyśle chemicznym i

spożywczym

temperatura wrzenia: 78,30 °C

Metanol działa trująco na organizm, po dostaniu się do organizmu wytwarza formaldehyd i

kwas mrówkowy i powoduje silną kwasicę metaboliczną. Metanol szybko ulega

metabolizmowi, ale w organizmie zostaje silnie toksyczny kwas mrówkowy.

W zależności od spożytej ilości poszczególnych alkoholi dochodzi do uszkodzeń

narządowych, a w ostateczności do śmierci człowieka.

Metanol

- do zatrucia najczęściej dochodzi poprzez pomyłkę, ponieważ ma bardzo podobne

cechy charakterystyczne np. zapach, barwę, aromat, konsystencję. Natomiast największą

różnicą jest silna właściwość trująca metanolu. Wchłania się przez układ pokarmowy i

oddechowy, działając toksycznie głównie na białka i nerwy. Objawy zatrucia alkoholem

metylowym:



początkowo bóle głowy, nudności, wymioty,



bóle brzucha, zaczerwienienie spojówek,



obniżenie ciśnienia krwi



osłabienie widzenia



zaburzenia świadomości



uszkodzenie ośrodka oddechowego



4-5ml powoduje ślepotę,



> 30ml utratę życia.

W przypadku zatrucia, jednym z elementów ratowania jest wywołanie wymiotów oraz

podanie 100ml etanolu gdyż spowalnia on działanie metanolu. Druga metodą jest podanie

wodorowęglanu sodu ( do 4 gram co pół godziny).

Etanol

- bardzo szybko wchłania się do ludzkiego organizmu, już kilka minut po spożyciu

trafia do krwi. Może powodować groźne choroby takie jak rak krtani, przełyku i wątroby.



początkowo, dostarczony etanol powoduje pobudzenie, euforię, lekkie zaburzenia

koordynacji i mowy ( do 2 ‰ )



ok 2‰ zaburzenia mowy, ruchu, kontroli, osłabienie, senność, zanika reakcja na

bodźce.



2,5 – 4‰ utrata świadomości, brak kontroli nad swoja fizjologią, odczucie chłodu.



ok 4‰ hipotermia, brak reakcji źrenic, brak odruchów.



4-5 ‰ dawka śmiertelna (orientacyjna).

Spożywanie etanolu jest bardzo szkodliwe w dużych jednorazowych dawkach, ale

również małych i regularnych.

4. 6. Pojecie alkoholizmu

Alkoholizm jest to utrata kontroli na piciem alkoholu i uzależnienie od niego.

Spożywanie alkoholu przez alkoholika zazwyczaj w dużych ilościach zwykle pojawia się

proporcjonalnie do ilości niepowodzeń i problemów na tle psychicznym, społecznym.

Mechanizm ten jest możliwy do zatrzymania, a nawet do pozostania w abstynencji. Szacuje

się, że ok 20% polskiego społeczeństwa ryzykownie nadużywa alkoholu. Objawy

alkoholizmu to:

* silna potrzeba spożywania alkoholu (głód alkoholowy)

* zaburzona kontrola picia alkoholu

* zmieniona tolerancja alkoholu (wzrastające możliwości)

* zawężenie zakresu zachowań związanych z piciem alkoholu do 1-2 wzorców

* postępujące zaniedbywanie alternatywnych do picia przyjemności, zachowań i

zainteresowań.

Alkoholizm niesie ze sobą często wiele innych problemów np.:

* zaniedbania życia rodzinnego,

* utrudnione i zaburzone kontakty z ludźmi,

* długi, kredyty, zadłużenia finansowe,

* agresja, przemoc,

* łamanie prawa (karalność),

* utrata pracy,

* utrata dachu nad głową,

* strata bliskich.

4. 7. Pojęcie kaca

Jest to złe samopoczucie występujące po kilku godzinach po spożywaniu nadmiernej

ilości napojów alkoholowych. Jest to właściwie pewien zespół dolegliwości i objawów z

którymi nasz organizm nie radzi sobie odpowiednio szybko. Zwykle jest proporcjonalny do

ilości wypitego alkoholu oraz kilku innych czynników.

Kac objawia się :

* bólem głowy,

* nudnościami,

* brakiem apetytu,

* ogólnym osłabieniem

* potrzebą nawodnienia.

Metabolicznymi przyczynami kaca są zatrucie aldehydem octowym, odwodnienie za sprawą

hormonu wazopresyny i hipoglikemia czyli niedocukrzenie gdy poziom cukru we krwi

spadnie do 55 mg/dl (3,0 mmol/l). Możliwą przyczyną jest też minimalna zawartość metanolu

w napojach alkoholowych i poprzez spożycie (nawet po kilku godzinach od spożycia

alkoholu) symbolicznej ilości alkoholu etylowego objawy kaca osłabiają się.

ENERGETYKA WYSIŁKU FIZYCZNEGO

5. 1. Pojęcie wydolności fizycznej

Wydolność fizyczna to potencjał biologiczny organizmu, determinujący funkcjonalne

jego możliwości i jest podstawą dla dobrej wytrzymałości. Jest to zdolność do wykorzystania

maksymalnej pracy fizycznej w warunkach równowagi czynnościowej. Zależna jest ona od

budowy i sprawności układów zaopatrujących, metabolizmu oraz mechanizmów

termoregulacji. Wydolność oznacza zdolność do wykonywania długotrwałych wysiłków

fizycznych bez szybkiego narastania zmęczenia. Adekwatną miarą wydolności jest czas

wykonywania wysiłków o stałej lub narastającej intensywności np. cykloergometr lub bieżnia

aż do całkowitego osłabnięcia. Dobrą wydolność determinują takie czynniki jak sprawność

krążeniowo- oddechowa, wytrzymałość i siła mięśniowa oraz skład ciała.

Do pomiaru stopnia wydolności wykorzystuje się maksymalne pochłanianie tlenu, czyli pułap

tlenowy VO

max lub PWC 170 (Physical Working Capacity) – test wytrzymałości tlenowej,

do pomiaru służy: cykloergometr, pulsometr i stoper.

Rozróżniamy wydolność:



tlenową – wysiłki długie mało i średnio intensywne (statyczne i dynamiczne),



beztlenową – wysiłki krótkie, bardzo intensywne (statyczne i dynamiczne)

Czynniki warunkujące wydolność fizyczną:

 geny (wiek, płeć) – wydolność zmienia się wraz z upływem lat . Po 30 roku życia

znacznie zmniejsza się rozwój mięśni, a wzrasta poziom tkanki tłuszczowej,

 kobiety mają mniejszą wydolność poprzez różnice w budowie ciała

 prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia ( zmiana parametrów wraz z wiekiem)

 funkcjonowanie układu oddechowego – poprawa możliwości układu poprzez

ćwiczenia fizyczne, pogorszenie wraz z wiekiem, obniżenie ruchliwości klatki

piersiowej,

 mechanizm komórki mięśniowej,

 układ nerwowo-hormonalny,

 cechy psychiczne (motywacja, typ nerwowy),

 środowisko (środowisko, temperatura, hałas, zanieczyszczenie, wysokość) -

optymalne warunki życia oraz treningu pozytywnie wpływają na wydolność, np.czyste

leśne powietrze, klimat górski, odpowiednia wilgotność, optymalna temperatura,

 tryb życia – osiadły/statyczny lub aktywny/dynamiczny - osoby mało aktywne mają

znacznie mniejszą wydolność organizmu, poprzez brak przystosowania organizmu do

wysiłków, ruchu itp.,

 styl życia oraz dieta - dbałość o siebie, odpowiednią bogatą w wartości odżywcze

dietę, regularne posiłki, wypoczynek, sen, regeneracja.

5. 2. Wysiłki beztlenowe

Nazywane anaerobowe, charakteryzują się dużą intensywnością wysiłku. Tętno jest

znacznie podwyższone, nawet zbliżone do maksymalnego. Energetyka wysiłku oparta jest na

glikogenie i fosfokreatynie. Występuje silne zakwaszenie mięśni wywołaną wzmożona

syntezy kwasu mlekowego. Wysiłki beztlenowe występują przy sprintach, sportach

drużynowych takich jak piłka nożna, koszykówka, pływanie. Stosowany w treningu

wytrzymałości siłowej i szybkościowej. Tętno w tego typu przemianach to najczęściej

powyżej 90% tętna maksymalnego. Następuje szybki wzrost stężenia kwasu mlekowego w

mięśniach.

Podczas wysiłków beztlenowych zachodzi proces przekształcenia kwasu pirogronowego do

kwasu mlekowego w komórkach mięśniowych co wywołuje uczucie bólu.

Nieliczne organizmy reakcję oddychania beztlenowego przeprowadzają w odmienny sposób

tj., kwas pirogronowy zmieniany jest do alkoholu etylowego, przy czym wydziela się

dwutlenek węgla. Ten proces nazywa się fermentacja alkoholowa.

5. 3. Wysiłki tlenowe

Zwane też aerobowe, takie gdzie intensywność jest umiarkowanie duża, tętno nie

ulega większym wahaniom. Nie nadużywamy pracy mięśni i układu krążeniowo-

oddechowego, więc tego rodzaju wysiłki można wykonywać przez długi czas. Główne źródło

energii to węglowodany z pożywienia i po pewnym czasie spalany tłuszcz. Wysiłki tlenowe

zazwyczaj służą do trenowania wytrzymałości ogólnej. Wydzielanie kwasu mlekowego jest

dość małe. Tętno to około 60 - 75% tętna maksymalnego. Wolniejszy wzrost stężenia kwasu

mlekowego w mięśniach.

Podczas wysiłków tlenowych substraty z metabolizmu zamieniane jest na użyteczną

energię ATP i wodór, proces metabolizmu przebiega w następujący sposób:

1. glikoliza.

2. cykl Krebsa,

3. łańcuch oddechowy

Oddychanie tlenowe jest dużo bardziej korzystne dla metabolizmu i całej pracy

organizmu, przede wszystkim dlatego, że dostarcza znacznie więcej energii niezbędnej do

pracy narządów. Początkowym źródłem energii są węglowodany, następnie tłuszcze, kwasy

tłuszczowe, glicerol. W wyniku braku źródeł węglowodanów w organizmie, głównie w

formie zgromadzonego glikogenu organizm może wykorzystywać aminokwasy budujące

białka jako źródło energii. Jest to proces wysoce niekorzystny, głównie dla sportowców,

ponieważ prowadzi to do zubożenia puli aminokwasowej, przede wszystkim mięśni

poprzecznie-prążkowanych.

ALKOHOL ETYLOWY A WYDOLNOŚĆ SPORTOWA

6. 1. Aspekty prawne

Alkohol silnie oddziałuje na organizm w różny sposób, także na sportowców.

Udowodniono, że ma też pozytywny wpływ na wyniki w niektórych dyscyplinach, więc

został dopisany na listę niedozwolonych środków jako doping sportowy

Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl) definiuje doping jako:

„podanie lub zastosowanie przez sportowców jakiejkolwiek substancji obcej dla organizmu

lub jakiejkolwiek fizjologicznej substancji użytej w nieprawidłowej dawce lub niefizjologiczną

drogą, z zamiarem podwyższenia w sztuczny, czyli nieuczciwy, sposób zdolności wysiłkowej

podczas zawodów”

Według Światowej Agencji Antydopingowej (WADA) alkohol etylowy zabroniony

jest w dyscyplinach sportu w których przeważa precyzja lub wykorzystywany jest sprzęt

mechaniczny. Podczas zawodów zabroniony jest zatem w następujących dyscyplinach:

•

Karate

•

Kręgle

•

Łucznictwo

•

Sporty lotnicze

•

Sporty motorowe

•

Sporty samochodowe

•

Sporty motorowodne

Wartością niedopuszczalną przez przepisy jest stężenie ponad 0,10 g/l. czyli 0,2 (‰).

Stężenie określa się poprzez wydychane powietrze lub stężenie we krwi.

www.amplus.pl

6. 2. Działanie pozytywne

Istnieje niewiele naukowo udokumentowanych doniesień odnośnie pozytywnego

wpływu alkoholu etylowego na zdrowie (dotyczy wyłącznie niewielkich ilości). Fakty te

dotyczą głownie czerwonego wina, które poprawia pracę układu krążenia. Umiarkowane

ilości etanolu hamująco działają na procesy biochemiczne aktywujące agregację płytek krwi.

Alkohol oddziałuje także antystresowo w wielu sytuacjach, dlatego sportowcy często sięgają

po niego, raczej po zawodach niż przed nimi. Często ma to związek z problemami po porażce,

odpowiedzialnością i chęcią zapomnienia.

6. 3. Działanie negatywne

Nawet nie duże ilości alkoholu powodują niekorzystne zmiany dla organizmu, który

poddany jest wysiłkowi fizycznemu. Obniża przede wszystkim sprawność poszczególnych

narządów ciała i całych układów, w tym oddechowego, krążeniowego i nerwowego. Etanol

powoduje szybsze zakwaszanie mięśni, obniża wydajność energetyczną oraz naraża mięśnie

na mikro urazy, a następnie hamuję ich naturalną regenerację powysiłkową.

6.4. Dawkowanie

Regularne spożywanie alkoholu powoduje wzrost tolerancji organizmu względem

niego. Oznacza to, że osoba uzależniona potrzebować będzie coraz większe dawki alkoholu

wraz z upływem czasu.

Standardowa dawka alkoholu to 10g / 12ml etanolu

Przeliczając na najczęstsze napoje alkoholowe :

 200 g piwa 5%

 100 g wina 10%

 25 g wódki 40%

Uwzględniając więc najczęstsze jednostki objętościowe napojów alkoholowych przyjmuje

się, że:

500 ml piwa 4,5%  22,5 ml / 18 g alkoholu

175 ml wina 12%  21 ml / 16,8 g alkoholu

50 ml wódki 40%  20 ml /16 g alkoholu

W miarę bezpieczna dla zdrowia dzienna dawka alkoholu nie powinna być większa niż:



W przypadku mężczyzn – 2 piwa 0,5l lub 125g wódki (40g)



W przypadku kobiet – o połowę mniej (20g)

Zaznaczyć należy, że po takich dawkach alkoholu bezwzględne uwzględnić trzeba

dwa dni zupełnie wolne od alkoholu.

Niebezpieczna porcja alkoholu to 60g dla mężczyzn, a 20g dla kobiet w przeliczeniu na

czysty alkohol etylowy. Ponadto całkowicie niewskazane jest przyjmowanie etanolu podczas

stosowania leków.

Kierowcy powinni zachować zupełną trzeźwość organizmu, lecz w niektórych krajach

dopuszczone są niewielkie stężenia wyrażone w promilach (Tab.4).

PROMILE

KRAJ

0,0

Azerbejdżan, Białoruś, Czechy, Mołdawia, Rosja, Rumunia, Słowacja,

Ukraina

0,1

Albania, Algieria

0,2

POLSKA, Norwegia, Szwecja

0,3

Japonia, Urugwaj, Bośnia i Hercegowina

0,4

Litwa

0,5

Włochy, Szwajcaria, Turcja, RPA, Portugalia, Niemcy, Izrael , Holandia,

Hiszpania, Francja, Chiny, Belgia, Argentyna, Australia

0,7

Honduras, Ekwador, Boliwia

0,8

Wielka Brytania, USA, Kanada, Meksyk, Luksemburg, Irlandia, Nowa

Zelandia

Tab. 4. Dopuszczalna zawartość alkoholu we krwi (‰).

Za dawkę śmiertelną uznaje się przedział od 4 do 5 promili, jednak jest to tylko

wartość orientacyjna. Uzależniona jest ona bowiem od indywidualnych predyspozycji

każdego człowieka.

Odnotowane rekordy wśród Polaków to 10, 12, 13 a nawet 14,8 promila Pana, który z

takim stężeniem spowodował wypadek samochodowy w 1995 roku.

DONIESIENIA NAUKOWE DOTYCZĄCE STOSOWANIA

ALKOHOLU ETYLOWEGO W SPORCIE

Liczne badania wykazują negatywny wpływ alkoholu etylowe na organizm

sportowców. Zawodnik, który regularnie spożywa alkohol, nigdy nie osiągnie takich

wyników na jakie pozwala mu jego potencjał, ponieważ sam siebie osłabia alkoholem. Etanol

nie może pełnić źródła energii czy minerałów odżywczych, gdyż pracujący w czasie wysiłku

organizm potrzebuje znacznie więcej niezbędnych składników.

Marcinkowski w 1986 wykazał negatywny wpływ na układ nerwowo-mięśniowy, który

objawia się wydłużonym czasem reakcji psychomotorycznej i opóźnieniem refleksu.

Grochmal [1988] dowiódł, że nawet mała dawka alkoholu może obniżyć zdolność do oceny

odległości i prędkości, co w sportach motorowych i samochodowych mieć może przykre

konsekwencje.

Alkohol ma bardzo negatywny wpływ na organizm sportowca, główne z nich to:



obniża poziom testosteronu, czyli hamuje budowę mięśni,



zaburza bilans wodny organizmu, powoduje straty minerałów i odwodnienie,



ogranicza regenerację mięśni po wysiłku poprzez pozbawienie organizmu wartości

odżywczych,



zaburza proces glukoneogenezy,



może powodować mikro uszkodzenia mózgu,



rozszerza naczynia krwionośne, przyspiesza tętno i ciśnienie krwi,



ma hamujący wpływ na wiele procesów biochemicznych,



zaburza działanie mózgu np. osłabia koncentrację, prawidłowe reakcje, spowalnia

myślenie,



duże dawki zwiększają pobudliwość mięśnia sercowego – arytmia,



obniżenie temperatury ciała,



obniża stężenie glikogenu,



opóźnia opróżnianie żołądka.

Sport w obecnych czasach nie jest ikoną moralności, ciągły pęd za medalami, pieniędzmi i

wynikami zostawiają w cieniu moralność i naturalną uczciwość ludzką. Jest to pętla zaczęta

od samych zawodników po trenerów, menadżerów, aż po różnego rodzaju działaczy

sportowych. Sport zatem niczym nie różni się pod tym względem od życia społecznego.

Sport jest dziedziną życia, prawdę mówiąc jedną z największych w ludzkości. Rozwija

człowieka, kształtuje jego zachowania, charakter, umacnia i hartuje. Natomiast jeśli coś stanie

na przeszkodzie, np. alkohol to wszystko może zostać zniszczone, nawet kilka lat ciężkiej

pracy, treningów i wyrzeczeń. Można zadać sobie pytanie dotyczące współistnienia sportu i

alkoholu. Nie istnieje prawidłowe ich połączenie, co więcej najczęściej się po prostu ze sobą

wykluczają. Niestety mamy z tym do czynienia, nawet w sporcie wyczynowym na

najwyższym poziomie. Już około 50 lat temu zauważono, że zwiększenie czasu wolnego jest

proporcjonalne do wzrostu spożywanego alkoholu przez młodzież akademicką. Na szczęście

Ci aktywni sportowo pili wówczas znacznie mniej.

Analizując piśmiennictwo dotyczącą obecności alkoholu w środowisku sportowym na

terenie Polski, napotkać można na pracę Pani Wiktorii Nawrockiej z badań

przeprowadzonych w latach 1962-63 na temat spożywania alkoholu wśród 800 sportowców

kadry narodowej [Nawrocka 1966, 1967] . Byli to reprezentanci różnych dyscyplin takich jak

kolarstwo, narciarstwo, pływanie, szermierka, piłka nożna, koszykowa, siatkowa, gimnastyka

czy boks. Badania potwierdziły mniejsze spożycie alkoholu wśród sportowców aniżeli

społeczeństwo polskie. Większość ich „wyskoków” alkoholowych to były uroczystości np.

rodzinne.

Kraśnik i wsp. [1978] ocenił studentów poznańskiego AWF-u pod względem picia napojów

alkoholowych. Badana grupa liczyła około 500 osób, z czego 87% przyznało się do

spożywania alkoholu, natomiast pozostałe 13% zaprzeczyło.

Kustra [1986] udowodniła zależność między sposobem spędzania wolnego czasu a

intensywnością picia alkoholu. Więcej pili młodzi ludzie, którzy charakteryzowali się większą

aktywnością, rozrywkowością oraz dużo czasu przebywając poza domem rodzinnym.

Ochmański [1987] dowiódł spadek picia alkoholu tam gdzie zwiększa się uczestnictwo

sportowe, kulturowe i społeczne.

Istnieją też sytuacje wyjątkowe gdzie zauważono znaczne powiększenie intensywności

sięgania po alkohol przez sportowców, takie jak: wyjazdy, zgrupowania i obozy sportowe.

Badane kobiety natomiast na pytanie dotyczące powodu picia alkoholu najczęściej

odpowiadały, że alkohol poprawia nastrój, smak, pozwala na zapomnienie o kłopotach czy też

ulegaj a namowom koleżanek.

W latach 1994 – 2000 zauważono, że niepokojący jest fakt bardzo młodego wieku

ludzi sportu, którzy sięgają po alkohol. Zauważyć należy, że środowisko sportowe znacznie

rzadziej i w mniejszych ilościach pije alkohol niż ich rówieśnicy z poza tego środowiska.

Duże znaczenie ma tutaj wiedza na temat negatywnego wpływu alkoholu na organizm

człowieka, na jego wydolność, prawidłową pracę narządów i układu nerwowego.

Doniesienia z poza kraju:

Maughan w 1997 roku przedstawił badania zawodników pierwszoligowej drużyny

squosha ze Szkocji. Wynikało z nich, że dzienne spożywali oni od 10 do 12 gramów

alkoholu. Stanowiło to niemal 3% dziennego zapotrzebowania na energię [Maughan, 1997].

Inne doniesienia wskazywały, że 25% amatorskich piłkarzy z Kamerunu stosowało spirytus

metylowy z czego 16% przed samym rozpoczęciem meczu [Ama i wsp., 2003]. Burke i

Maughan [2000] wykazali, że większość piłkarzy australijskich nie spożywała alkoholu wcale

lub sporadycznie, natomiast część wypijała po meczu nawet 20 gramów alkoholu etylowego,

co odpowiadało 2 drinkom. Nieliczni z nich spożywali nawet 120 gramów. Inne badania

przeprowadzone przez Lyons [1998] określiły, że najwięcej alkoholu spożywa się w

dyscyplinach tj. rugby, połka nożna, football amerykański, krykiet, golf. Przyznaje się do tego

80% badanych. Mniejszą podaż wykazano w sekcjach jazdy konnej, kolarstwie oraz tenis

(30% sportowców).

Średnio sportowcy spożywali prawie 15 jednostek standardowych alkoholu tygodniowo.

Media / Prasa:

W dzisiejszych czasach bardzo dużo słychać o obecności alkoholu w życiu

sportowców głównie z mediów. Są dyscypliny, które wręcz się kojarzą z piciem np. piłka

nożna.

Wojciech Kowalczyk, reprezentant Polski, świetny talent piłkarski, grał swego czasu w

Hiszpanii na najwyższym poziomie. Jego kariera jednak dość szybko się skończyła, bo jak

sam przyznał miał dużą słabość do alkoholu. Podobna sytuacja dotyczyła urodzonego w

Koszalinie świetnego piłkarza Mirosława Okońskiego, reprezentanta Polski, gracza m.in.

Lecha Poznań, przez wielu uważany za jeden z największych talentów Polski. Opisywano, że

gdy Mirosław bawił się w Poznaniu, bawiło się tez pół miasta..krótko mówiąc bardzo

rozrywkowy sportowiec. Alkohol może więc zrujnować nie tylko karierę sportową, ale

również reputację samego zawodnika. Głośno było również w mediach o sprawie trzech

znanych siatkarzy, którzy następnie zostali zawieszeni przez trenera. Zawodnicy ci spożywali

alkohol w trakcie trwania turnieju międzynarodowego w Olsztynie i w konsekwencji nie

zostali nominowani na Mistrzostwa Europy.

Podobna sytuacja dotyczyła trójki piłkarzy Boruca, Dudka i Majewski, którzy jako

członkowie kadry narodowej zostali wyrzuceni z zespołu za imprezę alkoholową.

Nie dotyczy to wyłącznie dier zespołowych, ale również dyscyplin indywidualnych. Wśród

nich między innymi skoczków narciarskich. Należeli do nich Mateusz Rutkowski i Wojciech

Fortuna z Polski, Primoż Peterka ze Słowacji, Janne Ahonen i Harri Olli z Finlandii czy

Sven Hannawald z Niemiec.

Jak widać alkohol jest w sporcie obecny od dawna, a dyscypliną dominującą w tej

tematyce jest piłka nożna. Nie zawsze jest on przyczyną słabej formy, czy złych występów,

ale za to na pewno nadmierne picie bardzo niekorzystnie wpływa na zdrowie sportowców, na

ich reputację społeczną i w konsekwencji może zrujnować karierę największego talentu.

8. PODSUMOWANIE

Alkohol, Alkoholizm… jest to choroba XXI wieku. Jeśli alkohol otacza nas wszędzie

to bardzo ciężko jest go zupełnie uniknąć. Wnioskując mogę stwierdzić, że najważniejsza jest

kontrola nad sobą, nad ilością spożywanego alkoholu i czy nie za często po niego sięgamy.

Rozsądne i umiarkowanie picie wcale nie musi szkodzić zdrowiu i kondycji, wręcz

przeciwnie może wpływać pozytywnie na organizm. Oczywiście jeżeli pojawia się

regularność zaczynają się problemy, gdy są to wielkie ilości wtedy bardzo się zatruwamy i

szkodzimy sobie. Uzależnienie prowadzi do poważnych chorób i negatywnych konsekwencji

psychicznych.

Alkohol nawet spożyty jednorazowo niekorzystnie wpływa na wydolność, a regularnie

upośledza prawidłowe funkcjonowanie prawie całego organizmu począwszy od układu

oddechowego i krążenia, serce po metabolizm, zasoby energii, termoregulację i układ

nerwowy.

Pamiętać trzeba, o odwadniającym działaniu alkoholu przez co bardzo ogranicza wydolność.

Zwiększa się też ryzyko wystąpienia kontuzji spowodowane nieprzemyślanymi

zachowaniami, nadmierną odwagą lub agresją.

Niekorzystny wpływ mediów, które wręcz namawiają do otworzenia piwa podczas

oglądania meczu utrudniają walkę z abstynencją w środowisku sportowym. Często

producenci wielkich marek alkoholowych są dochodowymi sponsorami klubów sportowych

co też nie jest ułatwieniem.

Uważam, że środowisko sportowe, kluby zarządy, stowarzyszenia i organizacje

powinny bardzo skrupulatnie pilnować dyscypliny pod względem obecności alkoholu w

sporcie. Oczywiście surowo karać, ale nie tylko, ważne są też wykłady, warsztaty na temat

negatywnych skutków picia alkoholu. Wprowadzone powinny być już w młodocianym wieku

by zapobiegać przykrym historią i już więcej nie marnować talentów sportu.

PIŚMIENNICTWO

1. Ama P.F.M., Betnga B., Ama Moor V.J. and Kamga J.P. (2003): Football and doping: Study

of African amateur footballers. British Journal of Sports Medicine, 37, 301–310.

2. Anna Jegier (red.) 2007. Dozwolone i niedozwolone wspomaganie zdolności wysiłkowych

człowieka. POLSKIE TOWARZYSTWO MEDYCYNY SPORTOWEJ, Łódź.

3. Burke L.M. and Maughan R.J. (2000): Alcohol in sport. In: R.J. Maughan (ed.). Nutrition in

sport (pp. 405–416). Oxford Blackwell.

4. Chemia dla szkół średnich 2. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.

5. Grochmal S. 1988. Alkohol a wychowanie fizyczne i sport. SKP, Kraków.

6. Ignacy Wald (red.) 1986. Alkohol oraz związane z nim problemy społeczne i zdrowotne.

Warszawa.

7. Johannes Lindenmeyer, opracowanie Jan Chodkiewicz. 2007. Ile możesz wypić? O nałogach i

ich leczeniu. Gdańsk.

8. Kraśnik W., Wasilewska-Hładka S., Helwich K. 1978. Zagadnienia spożywania napojów

alkoholowych przez studentów AWF w Poznaniu. Praca zbiorowa. Seria Monografie, AWF,

Poznań, Nr 5.

9. Kustra K. 1986. Alkoholizowanie się dzieci i młodzieży. SKP, Warszawa

10. Lidia Cierpiałkowska. 2000. Alkoholizm : przyczyny , leczenie, profilaktyka. Wydawnictwo

naukowe UAM, Poznań.

11. Lyons F.P. (1998): Can regular alcohol consumption increase the risk of injury [thesis]?

Exeter: University of Exeter.

12. Maughan R.J. (1997): Energy and macronutrient intakes of professional football (soccer)

players. British Journal of Sports Medicine, 31, 45–47.

13. Nawrocka W. 1967. Społeczna oraz psychologiczna problematyka spożycia napojów

alkoholowych w środowisku sportowców kwalifikowanych. Maszynopis pracy doktorskiej,

Uniwersytet Warszawski, Warszawa.

14. Nawrocka W. 1967. Spożycie napojów alkoholowych w środowisku polskich sportowców

„Problemy Alkoholizmu”, Nr 1.

15. Ochmański M. 1987. Losy młodzieży z rodzin alkoholicznych i jej charakterystyka

psychospołeczna. SKP, Ciechanów.

Oświadczenia studentów:

......................................................................

/ imię i nazwisko /

OŚWIADCZENIE

Wyrażam zgodę ( nie wyrażam zgody )* na udostępnianie mojej pracy

licencjackiej.

................................................................

/ podpis /

Poznań, dnia .....................................................

* niewłaściwe skreślić

............................................................................................

kierunek Wychowanie Fizyczne – studia I stopnia

Poznań, dnia .............................

OŚWIADCZENIE

Niniejszym oświadczam, że przedłożoną pracę licencjacką napisałam

samodzielnie, tzn.:

1. nie zleciłem opracowania pracy lub jej części innym osobom,

2. nie przepisywałem pracy lub jej części z innych opracowań i prac

związanych tematycznie z moją pracą,

3. korzystałem jedynie z niezbędnych konsultacji.

Mam świadomość, że złożenie nieprawdziwego oświadczenia skutkować

będzie cofnięciem decyzji o wydaniu dyplomu.

...................................

czytelny podpis