matura ustna angielski zestawy

( matura_ustna_angielski_zestawy.pdf )

http://www5.filehost.pm/dl/matura_ustna_angielski_zestawy#

Podobne: matura ustna angielski zestawy, matura ustna angielski zestawy cke, matura ustna angielski zestawy 2017,

nowa matura ustna angielski zestawy, matura ustna angielski 2017 zestawy, matura ustna angielski zestawy 2014,

matura ustna angielski zestawy 2016, matura ustna polski zestawy, matura ustna angielski zwroty,

jednej. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: pozycja, w ktorej wypada bedzie dokonac

wyboru pomiedzy tymi racjami a, takze kazda rozstrzygniecie doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, z ktorych obie sa podobnie wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko cialo

zmarlego pozostanie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona wejdzie w konflikt z uprawnieniem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go

zbytnio zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze wlasnym sumieniem, ustawa

boskie a, takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie posiadal doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie fita od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego pobudzaja odbiorce sluzace do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a z tego

powodu pozwalaja jemu sie od chwili nich wyzwolic i zdobyc spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze

trwoge―, baczac na akcje tragedii. Polska (jezeli jestesmy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory jest sluzace do nas podobny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o ludzi celach.

Fatum – inaczej los albo przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w zyciu,

jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane za

sprawa wyrocznie winien spotkac jednostki i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty. Przykladem istnieja

dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi zas wlasnym

dzialaniem bohatera. Mezny jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego doboru. Dzialania swoim prowadza sluzace do katastrofy. Jest on

rownoczesnie ofiara a, takze winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w

charakterze siostra a, takze wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka panstwa, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow

gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala

racje serca, nie widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach a, takze zeslali wykladzinom w beczce

Pandory nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie

partii: osobno zlozyl mieso a, takze owinal gryzie w cere, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie moga

miec skladac bogom. Zeus wybral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci skladali bogom w

ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora to wciaz

odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z namietnosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili

jego godnosci powstalo ustalenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie namietnosci do jednostek.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on przeznaczyc sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, dowodzi, ze posiada taka sile jak

Bog, jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to ogromna, piesn konstruowanie, taka piosenka jest energia, dzielnosc,

takowa piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog dal mu moc

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu jej nie da, to maz odwroci od chwili Niego jednostek. Konrad okazuje sie byc cierpiacym

patriota, dla jakiego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, zechce sie gwoli niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow.

Wyslali po niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl maz jednak dojsc do panstwa cieni, gdyz zona nie zakopala swoim ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic w ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim. Zyl

czasochlonnie, az nareszcie przypomniano sobie o nim i wyslano Tanatosa po jego istote. Za kare Syzyf posiadal wniesc wysoki kamien w gore. Syzyf

wzial sie do pracy, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Tak bardzo bylo zbytnio drugim, 3, dziesiatym

wespol. Syzyf stale wznosi kamyczek, ale w kazdej sytuacji tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, operowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji w ziemiach naszych do pracy Syzyfa. Procedura ten nie byl mogl zniszczyc polskosci

tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil powrocic do Tunezji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by tym

sposobem mogl wraz z synem powrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbytnio wysoko, gdyz wosk byc moze sie stopic i aby nie

schodzil zbyt nisko wody, gdyz piora potrafia nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie powyzej i

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem

czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jest

zauwazona za sprawa nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za sprawa Niemcow.

Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

po Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednakze nic nie skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal

Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do

meza na cztery miesiace przy roku, wtenczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie sposob

starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc zmian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych wzorcow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe podloze, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, pisarstwo, sztuka globu

zachodniego). Rodzaje nawiazan sluzace do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne jak rowniez kanony a, takze zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu autorow, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli rozchodzi o postury ludzkie lub wzorce osobowe to kultura grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy istnieja nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa przyniesione niestety sluzace do jednego wymiaru - istnieja archetypami uczuc i ustaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja przy nowej

mysli w tego typu wymiarze ktory wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy aktualna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora to przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, ,

ktorzy niejasne pozostanie przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por roku - mit „Demeter a, takze Kora"). Mity dla dawnych pelnily opcje

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci niepodobna w

pelni pojac literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota okazuje sie byc dobrem

najwyzszym. Slowacki wspomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc

wyrazem dazenia czlowieka sluzace do nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali start tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze czlowiek powstaja

w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego a, takze wytrwalego w pracy, milosc macierzynska

prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Same

w sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z historii wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu

jest Amor przeszywajacy serce strzala.

trzy. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego

zwlok, gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi

sie do zyjacych. Na taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew

grozacej jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. jesliby

pozostawila zwloki brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w momencie kolejnego doboru. Musi zadecydowac,

czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z pani a na korzysc szczescia prywatnego syna. Kiedy waha sie przed wykonaniem ostatecznej woli,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje. Tamtego ciosu nie

wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, caly

czas stawiany w momencie wyboru, winien rozwazyc, lub powinien wyselekcjonowac dobro swego ludu, lub dobro swej rodziny. Swoim nieustepliwosc

idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku z nich.

W celu przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca sluzace do

walki. Po obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly wielu nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematyka jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca powiazany byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac przy pierwszym szeregu

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje sluzace do trwania w polu batalii i sluzace do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do

bohaterstwa, stosuje tak zwanym. anty model – ukazuje, co czeka tchorza, jednostki, ktory nie chce przekazac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc fita wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk

poprzez swa tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec przyszlych pokolen, jakkolwiek imie owego, ktory nie obcuje wraz z sztuka,

zas przede wszystkim z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie z tesknota nie wspomni,

zadnego serca nie wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze naszym nie rozchodzi o walke na sen wieczny i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka w piesci,

jaka podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

, ktorzy przyniesie ci jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze szczescie jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Los jest kaprysny, a

adaptuje sie faktycznie szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam nawet zorientowac, podczas gdy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow a, takze epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy lubowac sie rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Trwac nalezy wedle natura, zabierac od globu tyle, jak wiele

potrzeba, nie za wiele, ale i nie za nieduzo. Taka wizerunek zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze wyobrazenie, ze tworzenie wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia sobie za zycia poeta, okazuje sie byc jego dzielo. Poeta zapewnia tym samym termin swojej

pewnosci, ze posiada juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc zyc bedzie przy wierszach, przy pamieci ludzi, ktorzy owe wiersze beda kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki sluzace do czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych

albo historycznych bohaterow na tle wydarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu istnieja mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o pomocna

dlon w sporzadzaniu dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj

Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― a, takze ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac wyraznie w

sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane faktycznie, ze mozemy je bez problemu odtworzyc. To 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, 3 miast a, takze zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego dalszy czlon okazuje sie byc rozbudowany faktycznie, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od chwili toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

scalonego z naczelna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

7. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno a, takze uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej

Swiata - tez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy w charakterze cos wspanialego, a

ow kredyty prowadza naszego biura do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten mozemy uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, przy odniesieniu sluzace do dorastajacych

jednostek. Ogolnie materia biorac chodzi o to, ze kazdy ma przy sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy z

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, wlasny system

wartosci, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i nie rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje najmlodszych.

Bogini nie zniosla tak znakomitej zniewagi a, takze jej najmlodszych: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja

przy kamien. Jednakze i wtenczas smutek srodku przebywajacej przy glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia

swoistosc macierzynstwa a, takze wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swoje dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

po Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

nareszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do

meza na cztery miesiace przy roku, wtenczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie sposob

starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc zmian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwie. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o kwestiach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do wydarzen majacych obszar w wspolczesnosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one tresc religijny a, takze duchowy. Obecnie posiadaja przymioty kulturowe. Nie znaczy to

aczkolwiek, ze legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one gwoli nich faktycznie cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano sluzace do nich ogromna role. Udostepnia to argument, ze kultura i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Za pomoca

mitom poznajemy jakie dysponowali poglady w dane kwestie, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

o powstaniu jednostek opowiada nam mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza szkopul winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, iz starozytni dysponowali podobny poglad

na wiadomosci sprawy, jak na przyklad my dzis.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jak wspomnialem na wstepie "piekno

a, takze uniwersalizm historii greckich zauwaza sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni wiekow

mity zostaly i istnieja obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja gwoli poetow, konstruktorow i immych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie modelem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, nieogarnione,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele innych.

Podsumowujac, przy mitach zostaly utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu stalo sie szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal ziemia

i czlek, jaka okazuje sie byc jego natura i przeznaczenie. Dawni osobistosci odpowiadali w te zapytania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu

wyboru wartosci przeciwstawnych jednakze jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane w niepowodzenie zas sam swiadectwo

wyboru, pomijajac fakt, ktore z wartosci pozostanie wybrana winien doprowadzic sluzace do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja spotkac

za strony wladcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Asortyment jednego

sprawia kolizje drugiego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa calkowicie rozne. Antygona

jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie byc odwazna a, takze energiczna. Pragnie uczcic sen wieczny brata, chowajac

go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena okazuje sie byc inna. Boi sie o swoje istnienie i nie chce zlamac zakazu

krola. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie byc oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze

morzem losem wlasnym i swoich bliskich. Godzi sie w smierc. Nie buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie zanim Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba a,

takze przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownoczesnie zlamal ustawa boskie. Zatem zgineli swoim bliscy.

Gdyby uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl przegrac caly swoj autorytet zas to zdolalo doprowadzic sluzace do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze da rade byc sprawiedliwy i

nielitosciwy dla wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako srodek zapobiegawczy.

Modelem moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny wladzy. Chce umocnic ja a, takze swoj

autorytet. Bezwzgledny gwoli wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc

konsekwentny. Podczas konfrontacji z synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone

gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za

zlamanie praw boskich, ktore istnieja wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie sluzace do jego ludzkich uczuc. Pragnie by spojrzal na to jak na przyklad

zwykly czlek, a nie krol. Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon narasta w

obronie demokracji przy panstwie, swoim ojciec fita nie slucha. Kreon mniema sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza w wskazowki syna, ktory okazuje sie

byc mlodszy od chwili niego. Po przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora z postaci okazuje

sie byc wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze niepodobna go ustrzec sie. W tragedii „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant

wladzy ogolnokrajowej. Jest maz wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug pani a jest pierwsza i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony

smierc. Kobieta jednak mniema, ze nie moze postapic inaczej. Role jaka narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma sluzace do wyboru 2-ie mozliwosci a,

takze kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac zgonu. Dalsze istnienie bedzie aczkolwiek pelne

wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc, ze zdolala by nie dopelnic przymusu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, iz

racja okazuje sie byc po jej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma niepewnosci, w

odroznieniu od chwili siostry Polinejkesa, ktora nieustajaco i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn

miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde z nich okazuje sie byc przekonane o swojej racji. Nie ma miedzy nimi sposobnosci kompromisu. A, takze to jest

przeslanie tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora to daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem a, takze personifikacja pewnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy pozwolic Antygonie zginac. Jest rewolucyjny i walczy z zastosowaniem. Walka z

czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny skraj. Nic nie moglo uchronic Antygony zanim

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestie, a odniesc zwyciestwo mogla tylko i wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine a, takze oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku mamy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. Po utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne - problem

wladzy, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt przy imie wartosci moralnych to glowne konteksty utworu. Korab opowiadajaca sie po

jednej ze witryn internetowych ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Mysl

samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu tez wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na mojej dziurki

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec strata Kreona.

dziesieciu. Wymien typy literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie typy literackie, znane z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne zwazywszy na nie same, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych esencji. Wlasciwa objasnienie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc

czesto posluguje sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa projekty, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum

(tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie wycelowana jest sluzace do

Boga. W celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to stanowic takze patetyczny utwor poetycki, o esencji

patriotycznej albo religijnej. Kawalek ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby albo instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze w trudy wycieczki, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to napis, wyglaszany za sprawa duchowienstwo sluzace do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozemy tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs zgonu, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi, zalety.

Tren okazuje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest najczesciej wierszowany a, takze bardzo rozbudowany. Przedstawia maz

losy bohaterow na tle wydarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu okazuje sie byc

jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

wianek, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, natury, swiata a, takze milosci. Zapatrywania filozoficzne egzystuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez pomysl, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez danej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej a, takze refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, strukturze lub instytucji. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna jak rowniez

tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Czesto opowiadanie ogranicza sie sluzace do jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla opowiadania jest wystepowanie luznej akcji

(w jakiej czesto wychodza epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani przy kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie w dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Team aktorski ograniczal sie sluzace do trzech osob. Aktorami potrafili byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec podobnie i funkcje kobiece.

Po tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo sluzace do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu w akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru a, takze dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi fita do kleski,

czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne istnieja przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt wartosci i wymogu, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych

racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z owego wzgledu, iz

racje obu stron istnieja rownorzedne, konflikt tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie sluzace do kleski bohaterow. Antygona,

zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej

narzeczonego, a prywatnego syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca zycia. Tragizm

okazuje sie byc wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja

w siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dopisac, ze o ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie

czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga a, takze

przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z

tradycja i wiara, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza okazuje sie byc obrazem zycia codziennego,

pozostala zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie z 3 trzonow: dwa pierwsze to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne istnieja osoby a, takze wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego istote

5. moga miec zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na pole by zasiac ziarna. Jedno upadlo w droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone

za sprawa slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

slowo boze, zas gleba wszyscy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna gryzie albo przyswajac, albo odrzucic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu a, takze jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku a, takze wyruszyl przy swiat.

Dobrobyt roztrwonil aczkolwiek szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Gdy skruszony synek

wrocil sluzace do ojca ten sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory byl

jak na przyklad umarly, zas teraz znow ozyl. Ojcem jest Bog, ktory cieszy sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania

swoich bledow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie gwoli rannego a, takze obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem okazuje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze osobistosci

powinni okazywac innym spoleczenstwom milosc a, takze milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i sytuacje nie sa wazne ze wzgledu na nie same, ale jako model

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne esencji. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na

przerozne podloze. Jednego razu padlo w droge a, takze wydziobalo gryzie ptaki, nie wzeszlo w kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami. Wowczas gdy

ziarno trafilo w zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Prosto odczytac istotnosc uniwersalne naszej przypowiesci, odnalezc jej tresc, ktory dotyczy ziarna

madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc miesci nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem,

ktory odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl maz wczesniej a, takze

odszedl od chwili wiary, ale powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do dzinki traktuje

faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada konkretne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Bog Ojciec zas Jego synowie to

warianty ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem sluzace do ciaglego

powracania, dostrzegania swoich bledow a, takze checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego

Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka.

Poprzez dzis dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego duzym cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego. Bog pozwala

Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a nareszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob

samodzielnie walczy o swoja tytul odpierajac cechujaca je racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob swiadczy symbol religii,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlek powinien czcic tajemnicze projekty Opatrznosci, zas nie gryzie badac;

- Bog calkowicie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialo

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego istnienie podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie

sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To tez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do natury, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz

jest to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Duzy z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa: wiara, kosciol

katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest wiec symbolem wspanialego wladcy a, takze doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Odgrywa na ziemi funkcje

namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje

bohaterstwo, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola pozostala przedstawiona

z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie jak rowniez swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista

dzialalnoscia tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z

oddzialow, symbol rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym

celem swoim zycia okazuje sie byc walka przy obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza swoim rycerskich

cnot ukazuje scena smierci bohatera, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie

smierci, junak na jej miejsce wybiera wzgorze, aby byc bardziej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego stanu: miecz a, takze rog. Po swej ostatecznej

spowiedzi wspomina wartosci nadajace sens swoim zyciu. Po scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego

zbytnio wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac zostac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Jednakze na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu,

ktory oznacza umiejscowienie Boga przy centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje odpowiednie zasady prezentowania sie przy stole ï‚® procedura wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada na temat co rosnie na polu i niedlugo zostanie zebrane i odnajdzie sie w biesiadnym

stole. Udziela porad kobietom a, takze mezczyznom. Pod koniec zacheca sluzace do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci w wszystkich jednostek. Nazywany okazuje sie byc takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz miesci zbior

nakazow i pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec

kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej esencja i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania

smierc w charakterze wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora to zaprasza sluzace do tanca

przedstawicieli roznych stanow.

Obraz pojawia sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera pomysl, ze sen wieczny zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak zeby tego pragnal podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy kosciele

ale zostal w tym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza posiadala jeden cel parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy

kulturalne i uznawane w konkretnej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych w Zachodzie, ktore obyczaje a, takze wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre zasady zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor mowi o tym , ktorzy rosnie w polu a, takze niedlugo pozostanie

zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie zacnych

obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie radosci na wszelkich ludzi. Nazywany jest tez pierwszym savoir-vivrem polskim,

gdyz zawiera zespol nakazow a, takze pouczen, jak na przyklad powinien oszczedzic sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w powyzszym

utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje sen wieczny, ktora zacheca do

tanca przedstawicieli roznych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak zeby tego pragnal podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy kosciele

ale zostal w tym miejscu zabity. Zauwazamy tu konflikt spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje. Wywoluje sie

posrod nich buta.

Jest jeszcze duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis miesiaca, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie jej

powstania:

• piesn stanela w X w., zas jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala przy 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., , ktorzy nobilitowalo ten tekst sluzace do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn sluzace do Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, zas po zgonu przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania stanu sylabicznego, , ktorzy z czasem,

przy XVI przy., doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe,

ogarniajace czasem po kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul

wersowych wynika tym samym, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa - pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Poprzez zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw w jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na terenie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

przy Szwajcarii. Po XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna

precyzja przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Mozna powiedziec, iz na faktycznie przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony formalnej wyczekiwac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range naszej piesni, wykonywajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa,

spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka

ta byla znana wszystkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala

do XIV wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi z 1407r., aczkolwiek juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1 hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest sluzace do Matki Boskiej,

druga sluzace do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim a, takze wieczne istnienie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna liczba 4,

sluzace do ktorej wielokrotnie nawiazywali osobistosci sredniowiecza, jaka wspoltworza przy Bogurodzicy religijne osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog

a, takze Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np.

przy funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica miast Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, gdzie nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np.

wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela

Krzcicela). Zastosowane istnieja rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, innymi slowy rownolegly, symetryczny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym

argumentem na to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult

liryki maryjnej. Placz swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem

Chrystusa. Jednak przede wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie

do innych matek, spoleczenstwom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza

odbiorcy. Przekaz Lamentu z konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem podrecznikow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki

lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, innymi slowy hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana - lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na dworze ojca.

Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa tez znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich zyciu i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, istnieja rodzajem,, uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w

tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), gama zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania

przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Ich zbior swiadczy psalterz., zostaly bardzo znane w sredniowieczu, opiewaja skale i

uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszar np. terytorium szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy,

wiec tym chetniej boli swoim zniewazanie. Oryginal Boska ukazuje losy swego Syna od chwili biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie

go za sprawa Zydow, po przybicie sluzace do krzyza. Caly czas wspolcierpi z nim, pragnie czuc podobnie jak On, rozmyslac podobnie. Jednak przede

wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do innych matek,

spoleczenstwom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miescie,

postrzegana za sprawa ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw:

ciemnej i srebrnej. Czarny - prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie w czarno, byc moze dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrowy kolor,

srebrny - poniewaz jej wlosy sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal

powieszonych utracila jedno z podstawowych zagadnien do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty

swoich najmlodszych, ale tez z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w pewnym stopniu. Wedlug mnie Matka z wiersza Rozewicza

Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa koniecznosci

niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych najmlodszych lecz tez przyjmuje w swoje barki cierpienie

powstajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, ktorzy walczyli przy obronie naszej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja sluzace do szalenstwa. Z

kolei Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami

naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do szalenstwa lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze nasza jedna sen

wieczny, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna pierwowzor nie zostanie musiala faktycznie cierpiec jak na

przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane sluzace do Matki

Bozej, powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie a, takze

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora

mielibysmy szanse nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o

wysluchanie modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten pelni wielorakie opcje. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, a wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze zredagowana zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― mamy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie wieksza od krytycznej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze rozbudowane wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, oraz na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu przy wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers - 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak

rowniez pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma jakosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione przy tekst

apostrofy. Apostrofe swiadczy cala 1-wsza zwrotka, ktora to obejmuje zbior wolaczy a, takze dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. przy tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy z minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen

jest przy „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali sobie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca przy tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory przy centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Jednostki uwazali wyzszosc

dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W naszej epoce 2 pojecia istnieja centralne: Bog i czlek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednak to czlek zostal zbudowany na

obraz i zwiazek Boga a, takze dzieki temu zdolny jest odnalezc w sobie doskonalosc a, takze jednosc z Nim. Akcentuje ona wazne wartosci jednostki,

jego tytul zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania wolnego wyboru, sluzace do zdobywania madrosci, do namietnosci i czynieniu

dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlek znacza raz za razem mniej. Kazdy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac w filozofow z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc harmonijnego postepowania. Powinnismy

przystanac na krotko i zastanowic sie o naszej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za razem mniej istniejacy w

nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki zostaly: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja stanowic

dla nas zasadnicze.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne np.: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w opowiesciach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jak jest to biezace w otaczajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, , ktorzy najwazniejsze, innymi slowy nasze

istnienie. Zapominamy jak jest to siano ulotne a, takze kruche.

Milosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce przy sredniowieczu. Modelem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest istniejacy w kazdej epoce. Milosc to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna wielokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli, jednak my

mozemy siegac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga jak rowniez tym jaka wage posiada dla niego honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil w swojej wadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka,

zas czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. Na polnocy Swiata i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

bohaterow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do Portugalii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz odwolywala

sie zarowno do typow charakterystycznych gwoli tworczosci religijnej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe postaci zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska tworczosc

poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do progresu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow kultu

religijnego, opartych w legendach a, takze dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory owe mialy istote

dydaktyczny. Konstruowanie sie nowatorskich panstw a, takze dynastii sprzyja historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel historycznych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie

dramat liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy a, takze

zakonnikow przy kosciolach albo w umyslnie wyznaczonych w dodatku miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza

forma dramatyczna okazuje sie byc misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej

tematow ze Starego i Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze

prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek jednostki, odkupienie a, takze sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie

w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Wylacznym ze wybitnych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z zycia Maryi. Wraz z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa

grzechy a, takze upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie jednostki na wlasciwa droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy

silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy fajne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Panstwu utworow.

Glowna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi przy niej sluzace do glosu w szczegolnosci

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

jednostki. W sredniowieczu w centrum swiata jednostki stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary jednostek, ktorzy

postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal cechujaca je glosy a, takze raczyl dac spokojne,

pobozne zycie a, takze miejsce przy raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i

ostatecznych - zgonu, wiecznosci a, takze zbawieniu. Po sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem

jest pokoj. Zycie swiadczy jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem jak rowniez duszy z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania naszej walki. Po

utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O

nietrwalej namietnosci rzeczy globu tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow kredyty w stanie dac

czlowiekowi rzeczywistego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac trudno, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot milosci

a, takze piekna przy Bogu. Wartoscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej

do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo posiada radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Po baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie regula dwoistego zycia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech

zycia, jak na przyklad wiemy to wzorce osobowe zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku Jana Laskiego). Czas jej powstania sluzace

do dzis wywoluje zywe dysputy badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu powiazane sa z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy m. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest bezposrednio do Mateczki Boskiej z

prosba o wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego, miesci blagania

o "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci,

raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla poza mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila w

dalszym ciagu nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - pierwsze polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i unikatowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i cechujaca je odbicie przy literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie w

ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialo i ducha. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie natychmiastowe wziecie srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza a, takze ich stanowisku do religii. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

namietnosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja istote i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie przy obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w sobie szlachetnosc

a, takze odwage, az do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje przy zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i

wierny damie swego serca. W charakterze rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy przyjaciel, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem przy nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedlug Boleslaw narodzil sie

przy sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od malucha. Karol wysoki byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka pozostal przedstawiony przy utworze Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla tez liryka

milosna zgodnie z regula, ze kazdy rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych uczuc i

rozmysla poetow, istnieja one raczej wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl

wyidealizowany a opis uczuc rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo przy parze wraz z zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial jednostek do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala sluzace do

tzw. rzeczy ostatecznych w poblizu sadu ostatecznego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte

przyrzadzanie sie w spotkanie wraz z smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi a, takze

swiatem. Przyklady motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy przerozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte oczy i cialo, bez ukonczenia nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa przy reku i tym podobne. Mowi ona, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych przy

dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika tym samym, ze wykladzinom czlowiek minie przez istnienie

skromniej, naszym jego spotkanie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje

sie byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

Glowna zwrotka okazuje sie byc apostrofa sluzace do Matki Boskiej i miesci w sobie wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Odkrywamy w pani a prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozmysla.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mateczki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie nam jako forme cierpiaca, zalaca sie morzem soba a, takze swoim synem. Oplakuje swoje

dziecko, zechce z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezsilna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe wesele

Co zes mi sluzace do obiecywal, tylko i wylacznie bano wiele..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy napis, prosi jednostek o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku a, takze zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest podstawowym problemem utworu. Marie tym chetniej boli

zniewazenie syna, gdyz jest maz jej jedynym dzieckiem. Odslania losy swojego syna od chwili biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony, bicie

go za sprawa zydow po przybyciu sluzace do krzyza. Caly czas wspolcierpi z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec podobnie jak on, czuc. Wie, iz to aktualnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej humorystyczny i w blahy temat, dotyczy jakiegos zdarzenia albo osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter

przewaznie sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego zdarzenia.

Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub

zasady budowy). Istote piesni wyplywa z jej zwiazkow z muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal Kochanowski.

Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, powiazane z rama

sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji polskiej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej specjalizacji wiedzy. Wystepuje czesto przy tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly charakter utworow

literackich niekoniecznie pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom zycia

ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zyciu pasterzy albo wiesniakow. Klasa ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych a, takze oznaczal wtedy wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta formie literackiej najczesciej pasterza, z przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne wystepowal

takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w sposob realistyczny albo

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury a, takze niecheci sluzace do

miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z wlasciwym jej pragnieniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, przedstawienie tylko konkretnego watku, skoncentrowanie sie w jednym tylko i wylacznie problemie,

jeden punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Zostala srodkiem wczytania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z

swoim zyciem powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo ten gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie sluzace do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wiecej jest aczkolwiek glosow przemawiajacych, ze o

ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do poprawy, postepuje we wszelkich

nastepnych epokach literackich a, takze jest powiazane z zleceniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny stawia

ponad wlasnpe, prywatne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby naprawy, nie liczac sie z przykrymi gwoli niego

konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde nawet ta przykra.

Troska o losy ojczyzny i obywateli jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, nawet osobiste ambicje i osobiste dobro. Mocy

dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego rodzaju postepowania a, takze mysl, iz zasluguje sobie nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina przy przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika sluzace do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy

a, takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek

ksiedza, zas nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Po "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl swoje

rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, jak na przyklad gramatyka,

logika, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, umiejetnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze

taniec i spiew). Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie,

odrzuca zas dziedziczenie po przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i pracy na wioski, totez starannie opisywal lekcje ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy w wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi

zysk i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej a, takze

sprzedawac drozej w innych okolicach.

Akt milosny Reja sluzace do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata

szlachcica, to upatrywal w powyzszym glownie modelowanie jego zakresu, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac

cechujaca je zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, poniewaz oprocz madrosci praktycznej reprezentant tego ogromnego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza tez sympatii seks szlachcica sluzace do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, przynoszac im rozum i mowe,

Dlatego tez, kazdy winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny - borykac

sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wyzsza wartosc posiada oddanie zycia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako

dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski z

Turcja. Nazywa postawe Polaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore

glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze

Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina wedrowki (Francja, Niemcy,

Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra

ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stuleciu widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie byc oburzony

obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Sugeruje im walke, by placili na wojsko, na orez,

by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski zechce by wojowal caly narod. Zada

patriotyzmu. O swoim oburzeniu oferuje ironiczne zakonczenie iz Polak jest glupek przed a, takze po szkodzie. Mimo krzywdy nie staraja sie oni

zreperowac bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja z tragedii wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie przed

analogiczna sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem okazuje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i uchronic ojczyzne od chwili wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje

sie to przewazajacym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Polski, swiadczy na temat podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia.

Wytrzymalosc i potega panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie wystepuje nic ponad ojczyzne, czlek powinien nawet z

radoscia umierac zbytnio nia.

32. Wymien a, takze omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic , ktorzy ludzkie nie jest mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia a, takze podziw gwoli urokow natury. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy epoka po temu",

"Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, rozkosz duchowa a,

takze intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy tuz przy dzwiekach muzy, w aurze tanca,

dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w czasie zabawy wypada zachowac, faktycznie ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje tez

ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego utworow jest wianek, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn

o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie sluzace do koncepcji jednostki wyrazanej za sprawa Platona -

wylacznie element duchowy u czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten pojawia sie przy piesni "Niezwyklym i nie lada poslugi

opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez sluzace do mitologii, wprowadza

bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" - Proteusz (bozek lesny), przy utworze

"Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego,

pokazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny.

Czesto poeta nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, spaja rozne powody w jednym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow walki trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w tym miejscu problem

dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym a, takze ogolnym. W powyzszym utworze swobodnie odnalezc urywki,

w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki istnieja wyrazem mocnej troski o losy wlasnej ojczyzny. Jednym sposrod

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad pelnym narodem, byc trzymane na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Nie wolno wykladzinom myslec o prywatnych biznesach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W minionym fragmencie

naszej wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku

miast, a nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami

posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic

mlodziez rycerska sluzace do grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne detale, ktore mimo

umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy krajowy

balagan). Sadza przewodnia calego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi

zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z pania

a. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem gwoli Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego istnieja

przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w wiekszosci powazne, cechujaca je tematyka okazuje sie byc zas roznorodna. Wystarczy zrealizowac

przegladu roznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja swiata,

natury i zycia, milosci. Zapatrywania filozoficzne najczesciej stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge a, takze lament po klesce Polakow poniesionej w

czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( dziewczyny i najmlodszych ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie sluzace do tych, ktorzy czuja jeszcze milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu,

przygotowania finansow dla wojsk, mysli o kraju zas nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie ten rym: „Polak madry po szkodzie―

Jednak jesli nie myle sie i z tego naszego biura zbodzie,

Nowa przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze a, takze przed szkoda, i po szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie baczac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego punktu dla kazdego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, nareszcie czlowieka o

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i osobistosci, bo posiada czyste serce i owego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa

wizje swiata. Oto kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali dzielo Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz 1 o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam

trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat skladajacy sie z dwunastu piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. To proba

wytworzenia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali istnienie na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i

klopotach codziennych, nawet praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa

egzystencja pelna zalet, gdzie dorosleje sie grzecznie, poboznie a, takze bezpiecznie. Praca na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale a, takze

pewne wikt, wysilek zas jest motywem do pychy. Po pracy mozna wypoczac wesolo spedzajac czas w tancach a, takze spiewach. Istota ludzka zyje w

wsi przy harmonii z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, poniewaz to w istocie oni wskazuja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, A takze mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17

wieku jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako protest poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie a, takze radosc. Radosci plynace z zycia jednostki na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione przy obcowaniu przy z

natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych o swojej namietnosci prosto z

serca, podsmiewajacych sie z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w tych propozycji mitologizacji a,

takze jezyk mozemy podzielic w dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa lub przykladami, lub przerobkami idylli

antycznej, lub tez zestawem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednakze alegorycznych, kompletnych powiazan z mitologia±, gdzie pod maska

pasterzy a, takze pasterek przedstawia Szymonowic jednostek i sytuacja dworskie. Oczywiscie obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w

niczym nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja ponizej mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja

prawdziwe ale sztuczne a, takze zmyslone, jednakze prawdziwe bez watpliwosci sa uczucia, szczescie a, takze nieszczescie przy milosci, jakich

doswiadcza nieomal kazdy, jak wiele i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub wybitniej dworskim sielankom

przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej a, takze celnej obserwacji i oceny zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W

nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze naszym poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace w swoj los. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

dloni tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych sluby i zasobne zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja konflikt miedzy

panskim dozorca - Starosta, ktory wystepuje w kazdej sytuacji z wiernym symbolem wlasnej wladzy - nahajka±, zas chlopem bezwzglednie pedzonym

sluzace do roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". To

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan leka sie, lub czasem dzieki temu postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem nie

odszukaja sie w lewicy, a wiec czy nie zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie atakuje jeszcze ksiedza, twierdzi tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa wlasciwie

jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, winko, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie

sluzace do rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze w stu urzednikow, jeden okazuje sie byc

sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swoich procesow, chyba zeby za rownoczesne swiadczenia. Przerozne lapowki

a, takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate

bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac owego sporu wlacza sie a, takze przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini

Mezczyzna Ksiedza, zas nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to

kokosz. Przy przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala kolejny raz zwozic ziarna poki nie wybierze

dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest klopotliwa, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop

krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek

zycia ponad stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop okazuje sie byc zadowolony wraz z swego losu.

Jest czlowiekiem uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie sa nasyceni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor

okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wioski, omawia proces calego jej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka mozemy

sie nauczyc bez jej znajomosci. Debiutujacy szlachcic ma obowiazek posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc osobistych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie gospodarstwem a, takze

ozenic. Stosunek malzenski wypada zawierac z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. W celu urzedow nie powinno sie pretendowac. W trakcie roku

przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy na dzialce, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy z truskawkami i tym podobne. Latem mozemy z ludzi przygotowanych wiosna

krzewow a, takze drzewek posiadac owoce a, takze pozytek. Istnieja juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W szczycie

sezonu gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie

nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i osobistosci zle operuja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W borach polowania z bliskimi, a

takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne

zapasy daja nareszcie pozytek. Jednakze i podczas zimy nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozemy z produktami, albo podobnie

u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, przy innej obszarze drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni

sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia w wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, umyslnie cenionym. Liryk zwraca atencje na to, ktore wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. To

wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego picia z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie strony mialy wiecej zaufania. Chlop

podobnie o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden z utworow w ktorym poeta dotyka problem spoleczny w Polsce.

Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to dzielo

oparty w tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali

wies a, takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli

wezmiemy pod atencje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny drugiej mowi o tancu a, takze radosci. Przekonuje wszystkich sluzace do

pojscia przy jej slady. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj wioski. Chlop zachowuje ze swej

pracy mojej dziurki i rodzine, a fach jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza lub pisarza. Wylicza nastepnie

wszystkie przyjemnosci pracy, chwali wieczorne spiewy a, takze tance. Kawalek nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem

radosci zycia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan form, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Opierajac sie na tych zrodel

powstaly 2 glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w swoim poezji odnajdujemy echa

ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu

przyrody w ludzka psychike. Zawiera tez pochwale a, takze zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego

spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola jednostki w planecie, zastanawiaja

morzem nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale tez podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

niemal wszystkie rozwazania i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za dzielo stworzenia globu oraz jednostki, a takze harmonie miedzy

nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, baczac na owe czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje cechujaca je syntezy. W zyciu najwazniejsze okazuje sie byc miec czyste

sumienie, radzi, aby skorzystac z mozliwosci do gry, ale rozwaznie i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej przy sobie. Po „Piesni o cnocie― liryk stara sie uksztaltowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz

z swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty okazuje sie byc obowiazkiem kazdego czlowieka,

a najwyzsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage sluzace do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez

samodzielnie proces kreatywny. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic po

sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale

i danym artysta, ktory z racji w posiadany talent jest jednostka wybitna. Obraz lotu morzem roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego na temat, ze swoim dziela beda tez znane nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez sluzace

do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w

stosownym miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie

podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozemy odnalezc tez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna w dalszym ciagu pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel

zakladu swojej majetnosci. Wskazowki powstale sa przy „Zywocie jednostki poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac

dobytku, rozkoszujac sie darami natury o kazdej porze roku, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Podobny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― a nawet „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery a, takze znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych

za sprawa literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich dobr a

nawet zycia. Taki ideal stworzony jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a

zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden standard – wariant

renesansowego artysci, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny tworzenia, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci

niezbednych ma obszerna wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, istnienie zgodne z natura. Wlasciwy ozenek, zadania

gospodarskie a, takze obywatelskie oznaczaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace w roli a, takze w ogrodzie, przyjemnosci plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie zadania szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z

dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca a, takze troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak z dziedzicznego lub

nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach potrzebuje Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza korzyscia jest wianek ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana w charakterze czyste sumienie, ludzka

zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego powodzenia i spokoju wiec

przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek.

Podmiot poetycki uznaje zdrowie za jakas z zasadniczych wartosci, wobec ktorej odmienne dobra gubia swe istotnosc. Poeta we fraszce „Na lipe―

chwali spokojne istnienie w aprobacie z natura i nie szuka wiele do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego zycia i swoim prawdziwych wartosci w wybranych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia wypada zyc wedle natura a, takze jej prawami, pamietac, iz wszystko przemija ale wypada przy tym afirmowac zycie a,

takze w pelni tu korzystac. Wedlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i zapracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy zanim

atakami fortuny.

38. Ustal, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem okazuje

sie byc wydany przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju

idealnym uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru niesamowitego obywatela

Rzeczypospolitej oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu

takze postulat rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej gwoli roznych jednostek jest rozmaite prawo. Na

przyklad prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty a, takze inne gwoli

mieszczan. Mysle ze, ten problem okazuje sie byc nadal istniejacy. Tak aktualnie bylo a, takze jest, iz ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze zamozni

podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwykly obywatel, ale zazwyczaj istnieja traktowani w duzej mierze lzej, w wielu wypadkach moga sie

chociazby kupic. Czesto osobistosci na wielkich stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie przy ich sprawie jest o wiele przedluzone. Nastepnym

problemem, ktory porusza Modrzewski jest znaczenie nauki a, takze wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc krzepy

panstwa a, takze jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe uczelni i polepszyc sytuacje

finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i jest

zatrudnionych nadal z dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie przy malych miejscowosciach, zamknieto a,

takze dzieci wielokrotnie musza chodzic do ludzi odleglych w duzej mierze kilometrow. Poza tym szkoly moga miec zazwyczaj za male srodki pieniezne

na progres pracowni a, takze zakup pomocy naukowych, niekiedy nawet w utrzymanie. Po ksiedze o wojnie jakkolwiek mowi, ze kazda wojna powoduje

klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w interesie

innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia odnosnie spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem a, takze panstwo musi mu dac mozliwosc szczescie, - o wartosci czlowieka nie decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek ma obowiazek byc

legalnie przygotowany sluzace do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie

specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej chlop byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac

nowy kodeks prawny z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci z wojny nie sa faktycznie wielkie, aby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny nazywa

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu przy 1551 r. Modrzewski oferuje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

chwili Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez jednostek wyksztalconych a, takze

szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbedne, takie jak swietne domy jak rowniez sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone w ten cel wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie w dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie madrosci i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje przejecie

kurateli nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz 1 prawo

chodzenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. W taki sposob pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, innymi slowy brak namietnosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny

okazuje sie byc podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie wartosci (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie wiazac

w jakas calosc. Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra wspolnego, dla porzadna ojczyzny wypada poswiecic wszystko: majatek,

krzepy, zdrowie, szczescie, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna byc zgoda, poniewaz laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do ktorych moga przyczynic sie niezgodni obywatele - duzy

sejmowe, walki domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude a, takze obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej sluzace do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat

polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy nie istnieja spojni, nie

tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej

okazuje sie byc jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale u

heretykow jest to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich sferach zycia, zarowno publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet

odpierac panstwa zanim poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec krola

sluzace do obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz sluzace do przywrocenia jednosci religijnej przy

narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow a, takze pozbawienia cechujaca je ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza

legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe uwaza

zapisywane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione gwoli

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze w problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm ograniczajacych a, takze naruszajacych

przywileje Kosciola a, takze krola. W tym samym czasie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. natychmiastowe sadzenie a,

takze bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc a,

takze brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne sluzace do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek jak rowniez do tonacego

okretu, ktory wszyscy, przy chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, ktore maja obszar w kraju jak rowniez

proponuje naprawe istniejacego stanu rzeczy. Rownolegle przepowiada maz, iz rozplenienie sie tych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal

zarowno przy piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O solidnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i

sumiennej pracy gwoli dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej przy Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic potrafia jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna rozne analogie sluzace do wydarzen politycznych tego

czasu. Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor

naszego Sejmu. Zauwazyc mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor swiadczy

ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie jednostki poczciwego" odnalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy a, takze swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow literackich.

M. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany z pozycji kalwina i przy

duzej partii stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za sprawa protestantow, , ktorzy jest szczegolnie widoczne przy krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl do zycia w przepychu i

sztuczne zawyzanie liczby swietych, w ktorych nieprzerwanie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin a, takze

„koled―, ktore sa wedle niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednakze takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow religijnych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi pojac istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat

„Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i siega ponad

zwyczajnych ludzi. Tymczasem mnich ow jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osobistosci, uwazajac

zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska

na cmyntarzu pochowal okazuje sie byc anegdotka o plebanie, ktory pochowal swego psa w cmentarzu w poblizu grobow oddanych. Gdy parafianie

poczuli sie urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana,

jednakze z czworonoga uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie

lapowek a, takze lekcewazenie waznych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie sluzace do czesto

wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw przy zrozumialych gwoli wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje,

ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja cechujaca je spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je

uczestnictwo przy odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczescie ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach wielokrotnie nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal stanowic

stoikiem. Byl przekonany, iz jest bliski osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala,

w jakim stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow minionych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim talent, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych

a, takze zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal z ta regula. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie samemu, rownoczesnie

pragnie dowiedziec, , ktorzy obecnie dzieje sie z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego bycia. Brak okazuje sie byc na nie odpowiedzi wraz z strony

kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne",

"szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz po smierci, sluzace do miejsc gdzie przebywala

zanim wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to przy ostatnim z TRENOW, w ktorym opowiada swoj sen - we snie

ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze swoim coreczka okazuje sie byc

szczesliwa. Postura ojca adaptuje sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie istnienie Jana w wsi zostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do kompozycji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca - stracil ukochana coreczke, nie rozumie, dlaczego to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta za sprawa

nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu coreczki,

ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna,

gdzies jest sie podziala, W jakas strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w uczciwosc boska, wiedzie to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w punkcie

kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc tresc calego zycia i aktualnych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, iz corka zostanie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna smutku, rozpaczy, trwogi. W obliczu

zgonu corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym okres swoje Za zakupach

grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jeden z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej woli - Urszula poprzez sen wieczny w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami istnieja pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, sluzace do epiki – fabula a, takze narracja, sluzace do dramatu zas - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi a, takze rozmowy indywidualnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie najczesciej z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie nierzadko

tlem gwoli prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej Ostatnia z panien

wyglasza pochwale zycia wiejskiego; masywna, codzienna robota w polu i tuz przy gospodarstwie czyni radosc sasiadom wsi a, takze jest gwoli nich

motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze dodac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie

pochwala kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy przy literaturze

polskiej siegnal po motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia jakosci gatunku,

okazuje sie byc nietypowa, przedstawia bowiem robote panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica

decyduje wiec nie temat, ale sposob, w ktory zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w

motywach ludowych i narzeka razem z Oluchna w ciezka robote oraz w srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki

pani a sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI stuleciu jest, wedle Szymonowica,

pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie wielokrotnie dochodzi sluzace do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw

ciezkich, pokazuje ujemne strony zycia na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji globu i tworzac utwor zblizony raczej sluzace do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a jej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i radosci, jakie ciagnie ze soba afekt. Gdy Laura przybywa w spotkanie z ukochanym ponizej

umowionym jaworem nikt w nia nie czeka. Powoduje to posadzenie o zdrada i relacja z odrebna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza pobliskich zarosli wybiega Filon a, takze

uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, faktycznie charakterystyczne gwoli

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu namietnosci na styl zycia

czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zyciu do dzis wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza daleko poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, ,

ktorzy powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany religii, gdyz prawdopodobnie Mikolaj przy mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niepewnosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dostatecznie uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny, jednakze, z drugiej

strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest idealnym obrazem ludzi niepewnosci a, takze lekow. W szczegolnosci wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w 3 sonetach

– IV a, takze V.

Sonet IV: O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, okazuje sie byc wyrazem niepokoje poety o wynik bezustannej walki,

jaka kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od chwili Boga. W celu grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami

ciemnosci czlek jest samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc jakiego

kazdy czlek powinien rachowac, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, ziemia i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata owego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co duchowe, a najwznioslejsza

wartoscia sakralna jest afekt do Boga. Bog okazuje sie byc wielki a, takze dokonaly, czlek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od

chwili Boga, zawadza mu sciezke do zycia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do

pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla powszechnie znana spoleczenstwom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium historyczny, maske

(pretekst), pod jaka autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest silne, a podczas gdy slabe. Sens

rozwazan pisarza ma istote uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI

stuleciu, wowczas jeszcze silna a, takze znaczaca na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec

przestrzec rodakow zanim tym, iz niewlasciwa strategia moze przyczynic sie do upadku panstwa, jak wiele Troje. Po tekscie istnieja fragmenty

swiadczace o tego rodzaju intencjach pisarza.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") okazuje sie byc skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jak na

przyklad maja wykonywac powierzona wykladzinom wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie

liryk przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy na temat polski sposob glosowania za sprawa rozstapienie jak rowniez obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci

zbytnio losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo zas jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna sluzace do pijanstwa

a, takze obzarstwa, zas niezdolna sluzace do zadnego znoju, a zwlaszcza do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie persony beda potrafili w

przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku panstwa rzadzonego jak wiele w Troi.

5. Po kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. Pierwszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie z dobrem panstwa, realizowania osobistych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, choc sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, okazuje

sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by za sprawa atak zaskoczyc wroga, naruszyc go a,

takze nie dopuscic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza bowiem tematy w najwiekszym stopniu istotne, biezace i

skomplikowane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna stanela dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie rodowe, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz dzielo "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten szkopul; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, lub wysoka grzywna

[120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, zas ci , ktorzy sa w jego czele powinni

dawac przyklad,

dwie. "O namietnosci ku ojczyznie" - liczy 6 chorob Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, bezlad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, iz milosc sluzace do ojczyzny podstawowym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Niestety jej nie wystepuje, Skarga leka sie, iz fakt ten moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje sie byc

wykorzystywana za sprawa magnaterie sluzace do osiagniecia osobistych celow, , ktorzy prowadzi sluzace do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). wymaga wolnosci

prywatnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie w jej negatywnych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste sluzace do nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk

sierot za sprawa zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Polski, jesli jej obywatele

sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie maz na

gruncie niezaleznosci od chwili papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zyciu szlachcica od chwili narodzin az do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja a, takze

wychowaniem najmlodszych szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Komunikujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauki Rej ceni dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec a,

takze spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych zaslug.

Za wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy w wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynosza wiele pozytku, oraz

dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i parki warzywne, zeby niczego za sprawa caly rok kalendarzowy nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do pracy na wioski swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw jak rowniez innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odpoczywac w przyjemnym towarzystwie przyjaciol i dzinki, zaleca gry, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek a, takze daje rozkosz.

Dbajacy o fortune pisarz zaleca przy wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i wyprzedawac drozej przy

innych obszarach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem

mlodego szlachcica, to upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie swoim charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal o urzedach ogolnych

nie ceniac ich zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko dlatego, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej przedstawiciel owego

wysokiego stanu spolecznego ma obowiazek posiadac podobnie gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do przymusu

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow w Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl przy niej swoje przemyslenia odnosnie tego wydarzenia oraz sugestie, jak z czasem wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na najazd Tatarow

w Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie zanim napascia Turkow,

silniejszych o wiele od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami: "Skujmy

talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka a, takze

niesmiertelnej - poety. Psyche poety w jego opinii jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i nie znajacy barier. Piesn nasza

przekazuje swiadomosc wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" okazuje sie byc cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale

zycia w wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem wody i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia przy jednosci z natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W

piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala zycia na wioski w gronie rodzinnym. Praca ziemianina w roli przeciwstawiona jest pozostalym,

niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza,

a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu. Duzy wplyw

w tworczosc poety mialo podobnie spotkanie z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z istota znakomitego naszego poety, ktory jako jeden z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednak nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak na przyklad wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten

okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest tez uwidocznieniem mysli wlasnej

wartosci Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze czasochlonnie po swoim smierci beda czytane a, takze podziwiane

za sprawa wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z zycia codziennego, , ktorzy bylo zwyczajne dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przypadkami moga byc: Piosenka XXIII jak rowniez

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej drugiej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, choc nie da sie

zakamuflowac zawartej przy niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego rozwazania na

ten temat zostaly zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII a, takze XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora to

pielegnowana przy sercu jednostki moze byc gwoli niego rownolegle "nagroda a, takze placa" jak rowniez swoista ozdoba zycia. Otwarcie z cnota

zwiazana okazuje sie byc tak okreslana dobra slawa, tzn. porzadna opinia u wspolczesnych, zas po zgonu pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od chwili rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty.

Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka "Na most

warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy przy "Piesni o spustoszeniu

Podola". Powstala ona pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl przy niej swoje przemyslenia a, takze sugestie, jak na przyklad w

przyszlosci podeprzec obrone barier, ale w najwiekszym stopniu emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow.

Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat a, takze stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Innym jeszcze

utworem ukazujacym patriotyzm poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszystkie zalety stanowiace cnote istnieja

cenne, jednakze najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta sciezka do niebios, Tym, , ktorzy sluza

ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym okresie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej przy Czarnolesie, aby tam aranzowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina. Pisarz

opowiada o poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie przy

poszukiwaniu bitew i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej okazuje sie byc zyc w roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz z zbirow otrzymanych z

ofiarnej pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki a, takze pola, zas nastepnie wszystko znosi sluzace do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy w

kazdej sytuacji znajdzie epoka na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby albo w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie z pewnoscia pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o

wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i wstyd. Poeta potrzebuje, aby swoim wnuki zostaly dobrze wychowane i zeby

posiadaly owe zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale tez glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode globu, swojego domostwa – jest to

renesansowa afirmacja zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby lapac w

pulapke dzien, a, takze stoickie, zeby przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta przy

„Piesniach― posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen 3 starozytnych pradow

filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia jednostki jest szczescie, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z prawami

cnoty, daj szanse czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie

sluzace do korzystania z przyjemnosci zyciowych. W stosunku do przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do

korzystania z chwili, cieszenia sie z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy

wstanie zaobserwowac przy Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora to

byla nie wolna od chwili sprzecznosci. Stad fraszki zostaly tak roznorodne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona

czy Zenona zalecal dystans do globu i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez

watpliwosci blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej

staranie do powodzenia wiazalo sie z sztuka wykorzystania kazdej chwili, jaka niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore mogly

zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

budynek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co emituje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

potrzebuje boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, czyste

sumienie, humanistyczna zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra owego swiata nie

zapewniaja rzeczywistego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna z fraszek – „Na zdrowie―.

Pochwale zycia w aprobacie z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc globu: jego przemijalnosc i

trwalosc wobec faktycznie krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i umiejacego ze

stoickim spokojem sledzic otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, przy korzystaniu z

rozumu, ale i w przyjemnosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a, takze wizji Boga, jako

wielkiego Architekta, odkrywamy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wobec Boga, jednakze tez wizja

czlowieka godnego, umiejacego zuzytkowac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do powodzenia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od chwili trosk a, takze cierpienia jak rowniez

obawy zanim smiercia. Ow dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety przy ustalone za sprawa myslicieli wartosci – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta z ironia wytycza sie odnosnie madrosci, ktora to powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie z

problemami, dawac sile sakralna i stale szczescie jak rowniez czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie przy swych

piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi odnalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej harmonijnej i

calkowitej ufnosci filozofii renesansowego artysci po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu a,

takze ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swa „Iliade―. Kochanowski z

przeszlosci wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow po porwana za sprawa Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla sie kleska a,

takze stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne postury polityczne

obywateli i stalo sie pretekstem sluzace do rozwazan natury ogolnej.

Po konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, choc w pewnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej, zachodzi

podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob w scenie nie przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal przy nagrode zbytnio wyrok przy sporze bogin, wine wiec ponosi laleczka, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie tu takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno okazuje sie byc tu ustalic glownego bohatera, bowiem postepuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac prywatny interes w rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od chwili reguly okazuje sie byc rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow przy tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z owego okresu okazuje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w W celu Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni z tego czasu opisuja sercowe klopoty (Piesn

XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A przy tym przy

zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad wszystko przedkladajacy uciechy

zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), narasta wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej

zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka W celu gor a, takze lasow,

zredagowana w chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swoje zycie, sentymentalne i

rownolegle ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie

do Proteusza (starogrecki idol, ktory posiadal dar przemieniania sie przy rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Obecnie zas pyta z

pewnym niepokojem: „dalej co zostanie? ―

dwie. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny stan ducha, inne istnieja tez tematy. W wielu utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc domu

rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na pieczy /

Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie natury, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, poniewaz wlasne istnienie bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w swoim zyciu

najistotniejsza byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) a, takze nawet wlasny pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, nalezacych do roznych gatunkow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow a, takze zagadnien z zycia jednostki, porusza kwestie jednostki, oraz calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedstawienie w istnienie prostego

ukladu wartosci. Istota ludzka i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza przy, odniesieniu sluzace do w/w tematu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka swoim utworow dotyczy

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, oraz ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane w charakterze wskazowka gwoli

jednostki, ale dla wszelkich, bowiem stosowac sie byc moze do tych propozycji kazdy, gdyz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie 20 wersach przy lapidarny sposob przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor zamierza odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i

naklaniaja go sluzace do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane za sprawa glownego bohatera: „Trudny (... ) nasz rzad z tymi

pany: szedlem kimac trzezwo, zas wstane wypity. ― Fraszka ta posiada na celem osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego rezultaty i

niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim

uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem zostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pamietac o tym, iz cialo ludzkie ulega po smierci rozpadowi, w wiec kazdy ma obowiazek usilnie starac sie, aby pozostawic po sobie dobre wspomnienie.

Nie jest dobrym czlowiekiem ten, kto rozmysla tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog odroznil jednostki od

zwierzakow, dajac jemu rozum a, takze mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel – sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie

dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc

rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy powinien ksztalcic swych

nabywcow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzetelnej wolnosci. Z kolei ludzie posiadajacy

odpowiednia sile i odwage powinni z bronia przy reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie przy walce przekazac zycie.

„Piesn o solidnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, dotyka wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

dopuszczalny kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac sluzace do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa

poswiecic wszystko dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci

dostalo sie sluzace do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma faktycznie rozwinietej

cywilizacji; nie umie budowac domkow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku bystrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie pomysla

zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi, iz i zanim szkoda,

a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej opinii o narodzie polskim, ktory przeciez nie jest glupi. Zeby to udowodnic potrzeba czynow, a wyraznie –

poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to w istocie odroznia wlasny narod od chwili plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zadanie i szkopul calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednakze sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Robi to

gwoli pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz

od chwili poczatku bycia naszego panstwa, ale lub takie dzialanie duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni

doglebnie sie zastanowic morzem dalszymi swymi wlasnymi losami, aby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest tez problemem narodu, poniewaz tworza go pojedynczy ludzie. Jesli zawiedzie jeden element przy

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ukladu organicznego – panstwa – mozemy tu zawrzec

do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jakas z powodow upadku

niepodleglosci Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty w wzorach antycznych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta z

mitologii a, takze przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

nedzne spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas w scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora a, takze Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach twierdzi posel

-akcji – zredukowana do konkretnego watku – sporu o Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, ,

ktorzy ludzkie nie jest mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw formie, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swoje losy spaja z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestie narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem konsekwencjami

kazdego czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, oparty na przykladach antycznych.

Kawalek ten pozostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden z epizodow walki trojanskiej. Po utworze naszym latwo odnalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow jak rowniez zle

ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny detal przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedostatek parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i pustka, co

ludzkie nie jest jest obce―. Po odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg ustaw postaci, cechujaca je zachowan; od chwili

patriotow zaczynajac, a w zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem a, takze intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim

zgubnym zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w powyzszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu posiada charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze w istocie w naszej epoce produkuje sie chodliwy w Polsce mit sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa przy „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot jednostki poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Pierwsze oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa z „Piesni o Sobotce―: „wsi spokojna,

wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu w prace, ktora to wszystkim zapewnia

radosc a, takze rozrywke, ktora to tez przynosi zadowolenie. Taki obraz przedstawia „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni,

sadza egoistycznie, istnieja chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia.

Ksiadz nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Chlop musi pracowac na panskim polu, robota nie jest radosna piesnia - jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei z „Krotkiej

rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski zadnej z istotnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i...

Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza elementem dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w pani a mysl, ze „bez norm nie moze stanowic

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska w cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna mozliwe, ze jak odkrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego jednostki niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje kary, a plebejusz traci istnienie.

Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za , ktorzy innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac

winien rowniez kontrole wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta kwitnac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc a,

takze nam a, takze bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie zostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli duzym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), zas zwolennikiem potwierdzenia i noclegu, chociaz

uzasadnial potrzebe walki obronnej, gdyz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage sluzace do edukacji malolata obywatela a,

takze do powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy a, takze rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i

wola o potrzebe finansowania szkol, ktore istotniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz wydatki na odmienne rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc

bardzo swobodnie zapamietac, gdyz dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane przy literaturze.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Sugestie te powstale sa przy „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami natury w kazdej porze roku. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt medrzec, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy smierc.

Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i przy bliskosci z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro ponad prywate, nie

zaluje jej swoich dobr, a takze a, takze zycia - taki wzorzec ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja artysci tacy jak na

przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze lansujaca

pozytywne. Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski konstruktorow tego czasu o losy ojczyzny. Po

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Interlokucja ten okazuje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami trzech

reprezentatywnych gwoli polskiego spoleczenstwa stanow a, takze pietnuje czynu kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy

sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach

wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej―

sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych

jednostkom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym stosownego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie jedynie

dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Walczyl z korupcja

sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O

Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i swoim legatow.

Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w

szkolach publicznych a, takze nakladow w ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci

toczace Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu przy 1575 r. Poeta

pokazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju a,

takze wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ten niesie przy sobie esencji uniwersalne, przedstawia sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, dba o interesy narodu,

nie unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie sluzace do szantazu

a, takze przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten

przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal wszyscy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie jednostki poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny forma,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli o zysku („na

oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, koszmarnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej

Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - twierdzi Pleban). Zatem Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A nam

prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje

owa „poprawe kraju― przy pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, ale bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Ukazujac szesc chorob spolecznych - obojetnosc wobec

ojczyzny, zachlannosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy przeciw Bogu - glosi wizje

upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, przy XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy

wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony religii katolickiej, batalii z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia sluzace do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: afekt do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic moga miec fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych odkrywamy tez przy licznych fraszkach, a najwazniejsza pozycja okazuje sie

byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym spoleczenstwom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem.

Jest bez watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal o ksztalt swojego

stylu, o forme trzymanych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, oraz o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal

tez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow naszych. Nawiazania

sluzace do antyku przy dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul kapitalnych,

elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego, przy podejmowaniu

motywow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego ponad tlumem.

Ten wybitny czlek zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta a, takze dramaturg, ale takze w charakterze tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady artysci, ktory uznaje swiat zbytnio wielka

harmonie, znajduje duze wartosci natury i wioski, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy ery uzyto owego terminu dopiero w XVIII wieku we Francji - poczatkowo gwoli

okreslenia zapozyczen i modeli wloskich przy sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia okresow panowania

Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W powyzszym znaczenie ustalenie to zostalo przyjete za sprawa nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo

stanowic poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla wiele sporow a, takze polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu aczkolwiek

odrodzenia antyku lecz okres swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale potem sama doszla

do szczytow przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od chwili XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, zas w krajach

Europy polnocnej od ukonczenia XV do samego konca XVI stuleciu. Jest maz rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie

faktory jak: recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po okresie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe a, takze religie, najwazniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, w plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek staje w centrum badan a, takze

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do progresu

osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. Po mysl

humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce przydatny, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm.

Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w centrum swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i pustka co

ludzkie nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za formalny jej start

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku 1529 - protest mniejszosci luteranskiej przy Spirze w sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozemy ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze

dawac udzielenia rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia jednostek od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze kazdy czlowiek posiada swoj los zapisany przy

gwiazdach. Oddane jest jemu niebo albo pieklo, zas zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i gromadzenie dobr. Swoje to

zasluga, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Anglii. Ruch ten powstal z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni w sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem istnieja wydane

przy 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one sluzace do literatury religijnej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie

krzywd spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Kazanie I - "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Autor charakteryzuje przypadlosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni stanowic ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Kazanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc chorob Polski. To: brak namietnosci ojczyzny, niedostatek zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca autor pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora to plynie z "chciwosci domowego lakomstwa". Po sposob sugestywny i

wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci

milosci sluzace do ojczyzny, namietnosci dla pani a samej. Atak skierowany okazuje sie byc w strone www magnatow dbajacych jedynie o swoje

bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, najmlodszych jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz laczy

cechujaca je jedna religia, nakazujaca afekt blizniego, ten sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej potwierdzenia szczegolnie w

sejmach wywoluje u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV a, takze V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa klapa dla Polski, poniewaz poglebia niezgode

narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, prowadzacej do potwierdzenia i sluzace do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu.

Poddani winni istnieja swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co okazuje sie byc

jednoznaczne z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Wylicza prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc sluzace do ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedostatek sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tekst zwiazana

okazuje sie byc z pierwszym, pelnym jeszcze nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech kluczowych

stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory ujawnia istotne problemy

nurtujace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy korzystania z zup solnych, czy niedostatek stalego ukladu obronnego

panstwa. Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej.

Mezczyzna i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie

zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda).

Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie przy jedzeniu a, takze piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi

mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych naszych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie sluzace do rodakow z prosba, aby pomysleli wreszcie o grozacym im ryzyku; Polacy

musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac sluzace do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem ten, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest zginac mlodo, jednakze w

sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo a, takze umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu w oparciu o niektore przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy przy wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly sluzace do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka w charakterze czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa natury

c) rozumienie zycia w charakterze wiecznej batalii o byt

2. wizerunek uczonego a, takze badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie byc on absolutny podziwu gwoli prostoty a, takze kontaktu z

natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tym miejscu

zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do

wioski, tamtego zycia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii pisarza. Pozostale

sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora po stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z pracy rak, zas kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, silny, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednakze to nie pomagalo. Nie stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie byc

starsza niewiasta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) a, takze mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci zycia. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Cechy naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej decyzji na drugi los, przygniatajaca wizja, walka o byt, przetrwanie

trzy. obiektywizm a, takze bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie przy plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne posiada ukazywac klopoty duchowe jednostki. Te sfery ludzkich problemow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 ulamkowy zbiorek z roku 1898. Sonety owe mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

odmienny, glebszy. 2 pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie sluzace do zimnej

tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie wiec do losow czlowieka. Zachowuje sie wiec jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka,

zadumane posiada skronie), okazuje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ten

probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa burze. Ow firma

symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity rozklad.

Podobnie okazuje sie byc z czlowiekiem, ktory w starosc okazuje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny sluzace do zycia niz ludzie mlodzi.

(zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn ten wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad ostateczny i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma istote symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka.

Osobiscie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w powyzszym utworze rozmysla o potedze ducha. W porownaniu

do dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego istote skazony okazuje sie byc niemoca.

Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Przemiana barw a, takze odcieni. 4 opisy konkretnego

krajobrazu zmieniajacego sie ponizej wplywem periodu dnia.

jednej. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, refleks

2. Won: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

trzy. Nastroj: podziw, zaduma morzem wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i okazuje sie byc piekna, szczedzi sie, okazuje sie byc delikatna, szuka

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w czasie burzy pozostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy zanim jej dynamicznoscia, ale dazy do przetrwania. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta

kurczowo trzyma sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly gawede starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, gdyz dbal maz o zrecznosc jezyka, forma swojego stylu i forme uprawianych

typow, a nade wszystko posiadl calosciowa wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie spaja sie z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o swoim wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemal boska moc tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), innymi slowy przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - oszczedzic umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, wypada sie bawic, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszego biura czeka nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, iz zgadnie , ktorzy nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, ale moralne: cnota uczciwosci,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc z tego

, ktorzy sie posiada.

- Piosenka XX - w zyciu okazuje sie byc czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie pod zadnym pozorem bawic, jednakze mozna a, takze zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o zdrowie.

- rozne nawiazania sluzace do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na duzym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl wielokrotnie

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z kluczowych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych

tradycji, wyraznie tworzyl wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki,

Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ten ukazuje obraz panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej o bogactwach a, takze wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna chce obrony a, takze pieniedzy w wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem. Ukazal

przy niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami przy bitwie ponizej

Chicimiem przy 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc sluzace do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie z 10 partii dosc szczegolowo opisujacych w pierwszej kolejnosci

obustronne przygotowywania, a potem bardzo starannie, dzien po dniu sytuacje pamietnej batalii, az do poczatku ukladow a, takze zaprzestania prac

wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek sluzace do opisywanych rzeczy: nad pelnym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga.

Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, iz

uwage obecnych nalezy odwrocic na kwestie naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Przedstawia w tych

propozycji zywy obraz owczesnego zycia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacje o Kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. Po 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl w wsi przy krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami,

zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Glowna czesc obejmuje 1656-1666 r i miesci opis wydarzen wojennych, innymi slowy taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa sluzace do Danii, wojna z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

szczegolnych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami przy walce a, takze

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw w zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zbior dodatnich jakosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem gwoli

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie sluzace do zycia ponad stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako mysl calkiem pociagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa,

ktora to doprowadzila sluzace do upadku A, takze Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa modele kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Autor w sposob mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu owymi

jak: hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zagadnieniem jest pokazanie zycia a, takze urody przy pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi ostry kontrast z pierwszym - jest dwubarwny (czern

a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika z kaprysu. Planuje to gre z uczuciem,

nastroj gry dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego z sytuacja

nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie spokoju trupa z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja

zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od chwili nich uwolnic. Pointa:

zanim miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela po jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym jak rowniez slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym podlozem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja

wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska okazuje sie byc przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci we wnetrzu stanowej, wyobrazenie o

wyzszosci stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do innych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji w

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, zas zaniedbujacych zadania. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu rycerskiego a, takze

wojennego rekodziela. Porownanie obecnych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz okazuje sie byc mysl, iz kobiety istnieja niestale przy uczuciach.

Pomysl ta wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sprawy niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej mozemy je zrealizowac (uspokoic zatrzesienie, wiatr

zapiac w wor) niz zanotowac stalosc przy uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo podobnie moga stac sie tematem gwoli artysty.

Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe staranie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na

cale szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa fachowym zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany smak,

erudycja, nowinki tez istnieja w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego stracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna przedstawiona jest w charakterze piekna a, takze zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka a, takze

nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku a, takze ich dzialanie na istnienie umyslowe ery.

W pewnym uproszczeniu mowimy, ze przy literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, fundamentalne prady. Pierwszy - gentlemenski – rozwijajacy sie w

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych osobistych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

innowacyjna stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec

zaskoczyc odbiorce, dowodzic mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie zgromadzenia. Byl to nurt

kosmologiczny, czyli czerpiacy z modeli zachodnich, wykladzinom skladajacy uznanie, a z niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, naszych

tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo nasza wlasnie pisarstwo, odmiennie

niz nurt gentlemenski, przykladala duza wage sluzace do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj krajowy rodowod

uznawala za najwyzszy tworcami owego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten nazywa sie tez sarmackim od chwili slynnej

teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial podrecznikow na 2 nurty okazuje sie byc wygodny, ale nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

gentlemenski i zostaly siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednak byly tez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn a, takze Naborowski istnieja poetami, ktorzy znacznie sie roznia

– mozna wiec mowic przynajmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie przy XV stuleciu. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - pierwsze oznacza obyczaj szlachty przy XV a, takze XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje progres zakresu znaczeniowego

o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska posiadala poczucie, iz

Polska swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - winien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej w wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji polityczno -

religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - o szczegolnej pozycji jaka gra Matka Boza. Kolejnym

aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - istnienie na wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne zostaly takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje sluzace do laski, czego swiadectwem okazuje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie sluzace do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, dokad sady skazaly go w infamie a, takze banicje. Swoim pamietniki obejmuja okres sluzby

wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym podlozem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z

tych propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii a,

takze milosci natury - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna z pierwszych naszych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach 1688 - 1696

"Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi sluzace do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie respektuje. Autor zwraca

atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stosunek szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie dlaczego represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, iz represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go argument, ze w kraju, ktory nie wystepuje za , ktorzy

oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z nietypowym

realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego okazuje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory ustaw: szlachcic

– ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje zadnej z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszelkich mszy, zas mysli wylacznie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk biednej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic nadal formy obronnej kraju, poniewaz szlachta przy wojsku

wykazuje chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych przy utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka rzeczy szlachty a, takze panstwa. Niejednokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan lezacy wewnatrz panstwa

naszego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze potrafia sluzyc wychowankom do gry. Wszyscy dbaja

o osobiste dobro, nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady spoleczenstwa. Polacy sadza tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje tylko dla siebie a,

takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez ona sama. Po wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza szkopul nietolerancji

religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio

bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, gdyz jest

zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem przy 1621r. Poemat opisuje proces bitwy a, takze

rokowan. Caloksztalt przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc przy zwyciestwie morzem poganami.

Umilowanie ojczyzny widac przy przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie sluzace do czasow przeszlych,

chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Duzo jest przy nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

sytuacje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow istnieja znakomitym podlozem poznania jednostek i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada

o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje jej

uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji sluzace do walki zapewnia mu gotowosc zdobycia lupow, a

nie milosc sluzace do ojczyzny. Pas mowi podobnie o odbytych podrozach zagranicznych, ktore zostaly wynikiem swoim zainteresowan a, takze

ciekawosci. Pas opisuje podobnie msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy licznych ucztach. Lubil

pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem okazuje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo sluzace do pojedynku Paska z Nurzynskim.

Chytry Pas, ktory nie chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni fita. W koncu Pas zabil natreta i

odcial reke swoim bratu. Jednakze taki modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na

zone. W drugiej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe z ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz zycia ziemianskiego a, takze

obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swa klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne

szlachty polaczone jest troska o dobrobyt i korzysci wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo,

pojedynki zwyczajne dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym,

wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwie. Monolog zwrocony do osoby, wziety przy cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac sobie sprawe z ich wplywu na istnienie polityczne

przy owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow a, takze klesk potrafia one przyczynic sie, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. W celu walki z nimi uslugiwaly mu zwlaszcza bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak opowiesci, ukazuja obraz zycia przy XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tych czasow. Krasicki

obnazal a, takze osmieszal przy nich najogromniejsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc sluzace do hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i dorazny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne a, takze

ponadczasowe. Krasicki tak samodzielnie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie stanowic nie

tylko moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na wejsciu utwor ten jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony juz przy tytule,

zas przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, za mlody ilosc

lat, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna troska o nauke i kulture. Zarzuty owe pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie mozemy, ze tym sposobem Krasicki ukazuje zalety

krola. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego strategii wewnetrznej, zas jednoczesnie okazuje

sie byc atakiem w sarmacje, w jej wady i nedzne przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje opilstwo. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, konwersacji prowadzonej za sprawa dwoch

szlachcicow. Jeden z nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Wymowa satyry okazuje sie byc

pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by odnalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez zwyczajne cechy

Polakow, ktorzy tuz przy alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie znaja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja rozwazac i ponizej lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie okresow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Wychodzi na to, ze przy Rzeczypospolitej dzieje sie

raz za razem gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Taki

brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego upadku

i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

prezentowana byla przy sposob niepodwazalny i bezposredni. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana sluzace do fikcyjnego adresata,

niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez co autor chcial uwydatnic swoj dystans od pogladow bohatera. Odejscie od szczerej perswazji prawdopodobnie

najwyrazniej przy satyrach dialogowych, szczegolnie zas w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbytnio reprezentanta

pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie

odpowiedniej esencji i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje siegaja V. przy.

p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

pokazania i stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow.

Mnisi walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku mial

szanse pomiescic a, takze na pejzaz ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu,

opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora to wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych okresow.

Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru okazuje sie byc „Wstep sluzace do bajek―. Po sposob humorystyczny autor wymienia rozne ludzkie

wady, deklarujac ze spotykamy ludzi idealnych, ale to tak wyjatkowe postawy, iz mozna gryzie miedzy opowiesci wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― okazuje sie byc atakiem w jedna z najgorszych wad ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak zwana maska:

wspolwystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo,

pycha, czlowiek przykry. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz z sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Historia zawiera niezaprzeczalne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej sytuacji trafi sie

na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl tu problem uniwersalny, wazny wlasciwie dla kazdej zywej: zamilowanie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i

nie zna posmaku wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje swoje zycie przy klatce a, takze uwaza, iz jest to cos normalnego. Jednakze stary czyzyk nie

zgadza sie z twierdzeniem malolata. On niegdys byl wolny, zostal aczkolwiek uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie sluzace do niewoli, w

kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac ta bajke, pokazuje sie w fakt, iz powstala ona po pierwszym rozbiorze Polski, moze

wiec Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, ale zyl przy nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, ale byl zasobny. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

jednostek naturalne, owymi, jakimi istnieja, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej a,

takze najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna w duzej mierze wiecej zdobyc.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w

planecie dominuje ustawa silniejszego, ze racja okazuje sie byc po stronie www tego, kto ma sile. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci a, takze

okrucienstwa). Kiedy pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, niedysponowany i przy lesie", zas

nastepnie pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare przy Boga a, takze

smieje sie ze wszelkich swietych. Jednakze gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we osobistych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze

wielokrotnie teoretyczne madrosci nie pomagaja w zyciu.

Zas zatem ziemia w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki a, takze

zaprezentowane nabywcy.

79. Ocen role podrecznikow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: przy Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z mocnej troski o kraj, z leku zanim utrata niepodleglosci.

Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamiarem powinno stanowic szczescie ojczyzny. Poniewaz szczescie

spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich swoim mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem oswiaty krajowej stanowic powinna zdatnosc

obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czym poparl znacznie program reform Komisji Edukacji

Narodowej.

Duzo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Przemawial o wymogu utworzenia nieustannej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszar w swoim dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Wraz z samych panow zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal system reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Przy swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny a, takze polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie traktowanie

chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra w

owczesne ludnosc.

Do listy utworow wypada jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych sluzace

do zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal podczas kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma maz charakter

doskonaly – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca a, takze akcji, niedostatek jest takze scen zbiorowych, calosc zas utrzymana

okazuje sie byc w jednej konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na

renome publiczna jak rowniez na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Kawalek ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc zmian

ustrojowych Polski, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem a, takze ukazal bohaterow jednoczesnie

konkretnych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu

jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia dialogow prezentujacych

jednostkowe poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― beda przedstawieni w charakterze prawi a, takze wzorowi obywatele, ci

„zli― zas w charakterze durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze

ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Nastepnie ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona

Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka klopoty, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, , ktorzy doprowadza sluzace do upadku Polski,

podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swego zycia

potezna i wyzwolona z ponizej obcych sladow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele twierdzi, ale najczesciej bez sensu; zadziwia

sie, iz Starosta zezwala na wszystkie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); wreszcie okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, nie respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke przymusem za

malzonek, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski przedstawia jego

niedostatek zainteresowania wiedza, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety);

elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete ustawa szlachty, na ktorym mozna z pewnoscia niezle zarobic; Szarmancki okazuje sie

byc czlowiekiem, ktory roztrwonil wlasnosc rodzicow w zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac sposobnosc finansowa, jak na przyklad moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego fita nie nauczyly, niczego

ciekawego sie nie dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przeswiadczenia o ogromnej roli slowa jako sprzet oddzialywania w spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na progres tego nurcie mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja postepowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie

– byla to afekt, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali

sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on najmniejszy udzial przy tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Podstawa jego stalo sie rozumienie olsniewajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Oprocz

literatura rokoko najpelniej zostalo zrealizowane przy malych formach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy

eleganckiej ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od chwili 1730 sluzace do 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w trzech dziedzinach zycia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Po 1740 zalozyl szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowatorskie metody ksztalcenia. Byl maz pijarem a, takze z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 roku oddano sluzace do uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozmysla naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 roku krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku zalozyl Szkole Rycerzy. Komendantem

uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednakze rowniez dawala gruntowna a, takze wszechstronna

wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane w angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany przy pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i

roznorodne tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, reportaz, listy sluzace do

redakcji a, takze odpowiedzi w nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone

mieszczan a, takze chlopow, konweniuja o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Polski. Wydawany za sprawa 21 lat. Z inicjatywy krola przy

1765 roku zalozono na warszawskim rynku pierwszy przy dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach okreslany mianem

Operalnia, w ktorym zaczely odbyc sie trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766

roku dla teatru zaczyna aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze na starym kontynencie

ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Trusia przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm

Delegacyjny powierzyl jej kompleks prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim

podlegaly uczelni wydzialowe a, takze podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w

szkolach miala odbywac sie przy jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia stosownego poziomu nauki potrzebne istnieja dobre

pozycje ksiazkowe dlatego przy 1775 roku powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo sie opracowanie a, takze wydanie

nowatorskich podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego krola. Brali przy

nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, ale jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie elementy bohaterskie a, takze komiczne. Rezultat komiczny

osiagniety zostaje przez celowe wdrozenie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym a, takze podnioslym

sposobem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora to wybucha miedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych

dopiero puchar, , ktorzy wiele trunku mogl pomiescic, na pejzaz ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym

patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne,

np. „wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od chwili

wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza owego poematu o charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn w czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – posiada poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego macy jest

afekt, ogarniajaca pelny narod. Po imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy przy

uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego

porzadna. Pycha popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia

sie i oskarzenie Boga o zlo dominujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil

sie dla porzadna ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske,

bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci

ludzkiej w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on przy pyche a, takze megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos przy dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba oceny ruchu listopadowego i powodow jego

katastrofy. Nalezy zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie sluzace do

Paryza, dokad uczestniczyl przy wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych a, takze na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie maz o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze naszym Slowacki pragnal dac riposta na

zapytanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, iz rzady ludzi ludzi

zostaly jedna z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku okazuje sie byc zamach w cara. Ludnosc jest przy tej sprawie podzielone. Jedynie mlodzi oficerowie

pragna batalii. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Lud, reprezentowany

za sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora to nienawidzi cara i potrzebuje powstania, ale potrzebuje wodzow. Wynik

glosowania, ktore posiada przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Mozna zatem

przy dramacie odczytac caly proces powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( zamach Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, cechujaca je pragnienie

wolnosci jest tu oceniane w charakterze bardzo wartosciowe i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki entuzjazm zostal wyrzucony w bloto,

niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania przy walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narod, niz uratowac go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia przy niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest okazem

patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa przeszlosci i postepu. Poeta nawiazuje do

kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly wiec

rozumiane a, takze doceniane za sprawa wspolczesnych. Wowczas po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub punktu pochowku. ―.

Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci albo po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero

cechujaca je wielkosc. Liryk uwaza, iz moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi sluzace do grobu, przy ktory nie sklada cialka bohatera. To symbol

przetrwania idealow Bema - batalii o niepodleglosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody...

―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze maz

do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo sen wieczny

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych a, takze

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie a, takze budzic sluzace do walki narody. Ale zanim wielka mysl

Browna pozostanie przez innych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, swoim wielkosci. Muza Chopina okazuje sie byc

przedstawiona za sprawa Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Podstawa sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt

absolutny. Idealu owego nie mozna zdobyc ale mozemy don zmierzac. Muzyka robi z jednostek istoty doskonale. Miara naszej doskonalosci okazuje sie

byc porownanie sluzace do hostii. Po wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi

fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci.

Wydaje sie byc tez w tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za zycia, a nawet po smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po

zgonu Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona.

Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl przy cieniu ogromnych ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarl w

przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka zaplate musi uregulowac naleznosc kazda

indywidualnosc za swa odmiennosc, innosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzeczywiste, kiedys istniejace, niosa

przyszlym pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie faktycznie dlugo jak na przyklad pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na pewnych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do kulturze dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady trzech jednosci: epoka miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa

sie w wielu miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne: duze

monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: legendy

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek dama Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa idei wolnosci swietnie poswiecic pelny narod, niz ocalic fita ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) gwoli zycia przy niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest

okazem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa przeszlosci i postepu. Slowacki

Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, jakim

przykryta okazuje sie byc „anielska psyche narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal dzialalnosc sil

politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie ogromna, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz gawede obyczjowo-prywatna,

odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal cechujaca je od mojej dziurki, dzieki czemu dzieje ulegaja zdynamizowaniu. Swiat

powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej warstwy wywodza sie bohaterowie a, takze zolnierze walczacy o

niepodleglosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa w ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je wiec autor przy

wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie sluzace do panstwa a, takze monarchy. Gwoli Sienkiewicza swoim bohater o wyrazistych

wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor akcentuje kilka glownych typow

cechujaca je charakteru. Cechy typowe istnieja najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby, zasadniczego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to

komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, a wiec posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal

obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez pelny narod krajowy oraz cenzurka grozy polozenia naszego kraju w

ciagu najazdu. Pokazanie wojny wraz z Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak

brawury, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku. Samotna walka

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu uswiadamia

Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i

izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce. Ukazujac

szeroko podstawy kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc

jak rowniez brak religii narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w dzialach

wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania, zawiera wiele aluzji a,

takze mozna baczyc go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i przecietny Polak nie wystepuje prawa powstrzymac sie ponizej Termopilami,

dokad Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom owego brak. Liryk

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow wyznaje:

„Mowie - bom smutny - i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu przy powstaniu, a wiec identyfikuje sie z narodem -

oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje popowstancze (

wydarzenia z 1823 roku, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z zaleznosci naocznych

swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wspolwystepuja takze rozne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy tez

odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu

przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Wlaczony jest szkopul winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, zas Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje

przy utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien a, takze goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia sluzace do uzyskania

powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud po ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic drugiego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec uczucia innych, nie

kpic z nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny poglad na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedle niego, istnieja

przeznaczone nowego przez Boga i zwiazane na lata. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wespol z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych a, takze nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom ustawa do osobistego szczescia jak rowniez szydzi z tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie.

Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za zycia zazna maz

szczescia ziemskiego, bo tego typu fakt podobnie opoznia a, takze utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem fundamentalne wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej o natchnienie, pomocna dlon w sporzadzaniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka po siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( istnieja nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc pojawia sie

takze arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu albo klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona w Moskwe).

Brak jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow a, takze ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie