plik

INSTALACJE ELEKTRYCZNE O NAPIĘCIU DO 1 kV

l. WIADOMOŚCI OGÓLNE

1. Jak dzielimy instalacje elektryczne ze względu na charakter

odbiorników energii elektrycznej i przeznaczenia?

Zależnie od charakteru odbiorników energii elektrycznej, instala

cje elektryczne dzieli się zwykle na instalacje oświetleniowe i siłowe

oraz sterownicze i sygnalizacyjne, związane z oświetleniowymi i siło

wymi.

Do instalacji oświetleniowych zalicza się urządzenia zasilające źró

dła światła oraz instalacje urządzeń grzejnych małej mocy w budyn

kach mieszkalnych i innych obiektach budowlanych.

Do instalacji siłowych zalicza się urządzenia zasilające trójfazowe

odbiorniki, np. silniki, przemysłowe urządzenia grzejne i inne urzą

dzenia związane z funkcjonowaniem gospodarstw domowych oraz

obiektów biurowych, handlowych i przemysłowych.

Ze względu na czas użytkowania, instalacje dzieli się na stałe i tym

czasowe - prowizoryczne, (np. na placach budowy).

2. Z jakich elementów składa się instalacja elektryczna?
W skład instalacji elektrycznej wchodzą:

• przewody, elektrotechniczny sprzęt i osprzęt instalacyjny, rozdziel

nice, urządzenia automatyki oraz sterowania.
W zależności od zadań pełnionych przez poszczególne elementy

instalacji rozróżnia się w instalacjach (głównie mieszkaniowych):

• przyłącze, złącze, wewnętrzne linie zasilające (wiz), instalacje od

biorcze (rysunek 1).

3. Co nazywamy przyłączem?

Przyłącze jest odcinkiem linii elektroenergetycznej łączącym ze

wnętrzną sieć zasilającą (sieć Zakładu Energetycznego), ze złączem

znajdującym się w budynku (rzadko na zewnątrz budynku).

Przyłącze może być wykonane jako kablowe lub napowietrzne.

-e&-

•ea-

Rysunek 1. Elementy funkcjonalne instalacji elektrycznej:

1 - linia napowietrzna nn, 2 - siup, 3 - przyłącze, 4 - złącze, 5 - tablica główna,

6 - tablica piętrowa, 7 - instalacje odbiorcze w mieszkaniach, 8 - wiz, 9 - fydrofor,

10 - obwody administracyjne

4. Co nazywamy złączem?

Złącze jest elementem (urządzeniem) łączącym instalację odbiorczą

bezpośrednio lub przez wewnętrzne linie zasilające. W złączu znajduje

się główne zabezpieczenie instalacji elektrycznej w obiekcie (budynku).

Jeżeli ze złącza jest wyprowadzona więcej niż jedna wewnętrzna li

nia zasilająca, to za złączem należy zainstalować główną rozdzielnicę z

zabezpieczeniami poszczególnych wewnętrznych linii zasilających (wiz).

5. Co nazywamy wewnętrzną linią zasilającą (wiz)?
Wewnętrzna linia zasilająca (wiz) jest częścią instalacji łączącej układ

pomiarowy ze złączem bezpośrednio lub przez główną rozdzielnicę.

6. Co nazywamy instalacją odbiorczą?
Instalacja odbiorcza jest instalacją, która znajduje się za układem

pomiarowym i doprowadza energię elektryczną do odbiorników. W ra

zie braku układu pomiarowego instalacja odbiorcza występuje za wyj

ściowymi zaciskami pierwszego urządzenia zabezpieczającego instala

cję odbiorcy od strony zasilania.

2. SPOSOBY WYKONANIA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH

7. Jak dzielimy instalacje elektryczne zw względu na sposoby wy

konania - zamontowania przewodów i osprzętu?

Rodzaj i sposób wykonania instalacji winien być dostosowany do

charakteru budynku oraz przeznaczenia pomieszczeń. Ze względu na
sposób prowadzenia przewodów, stosowane są różne rozwiązania in
stalacji, a mianowicie:

Instalacja w rurach pod tynkiem. W rurach stalowych lub termo

plastycznych PCV. Jest wykonywana ze względu na przewidywane moż

liwości uszkodzenia mechanicznego przewodów a także estetykę po

mieszczeń. Przy zastosowaniu osprzętu szczelnego instalacja ta może

być stosowana w pomieszczeniach wilgotnych, zapylonych, niebezpiecz

nych pod względem pożarowym (z wyjątkiem rur termoplastycznych)

przy I i II kategorii niebezpieczeństwa pożarowego.

Instalacja wtynkowa. Polega na układaniu specjalnych przewodów (w

podwójnej izolacji) na ścianach lub sufitach i pokryciu ich warstwą tynku.

Przewody na ścianie (suficie) winny być mocowane specjalnymi paskami

lub klejami. Nie wolno przybijać (mocować) przewodów gwoździami!

Instalacja na tynku. Polega na układaniu przewodów w rurach sta

lowych i z twardego PVC na tynku. Mocowanie rur wykonuje się za

pomocą specjalnych uchwytów do ścian, stropów.

Instalacja w prefabrykowanych bruzdach. Montowana jest jak insta

lacja wtynkowa, po ułożeniu w gotowych bruzdach i przykryciu zaprawą.

Instalacja zatapiana w prefabrykowanych płytach. Polega na wcią

gnięciu przewodów do rur instalacyjnych (zwykle z karbowanego PVC)

i puszek zatopionych w trakcie produkcji płyt.

Instalacja zatopiona w konstrukcjach. Polega na wylewaniu odpo

wiedniego układu rur i puszek. Jako prefabrykat po przygotowaniu w

warsztacie jest mocowany na budowie do deskowania, a następnie za

lewany betonem. System ten ma podobne cechy jak instalacja zatopio

na omówiona wyżej.

Instalacja listwowa. Polega na układaniu przewodów w odpowiednich

listwach przypodłogowych i ściennych wykonanych z tworzyw sztucznych.

Instalacja mieszana (listwowo-zatapiana). Wykonywanie tej insta

lacji polega na tym, że pionowe odcinki rur są zatapiane w płytach,

natomiast poziome odcinki instalacji są wykonywane za pomocą listwy

z tworzywa sztucznego.

Instalacja podłogowa. Wykonywanie tej instalacji polega na ukła

daniu przewodów w podłodze. Jest to możliwe pod warunkiem wyko

nania warstwy wyrównawczej podłogi o grubości co najmniej 60 mm,

wylewanej jako podłoże.

Instalacja przewodami kabelkowymi. Polega na wykonaniu przewo

dami wielożyłowymi przez ich mocowanie za pomocą specjalnych uchwy

tów do ścian, stropów, konstrukcji lub przez zawieszenie na stalowej lince

nośnej. Rozwiązanie to stosuje się przede wszystkim w instalacjach prze

mysłowych, a także w pomieszczeniach wilgotnych, o wyziewach żrących

oraz w pomieszczeniach niebezpiecznych pod względem pożarowym lub

wybuchowym.

Instalacja przewodami szynowymi. Jest to instalacja wykonywana na

izolatorach - przewodami gołymi o profilach okrągłych lub prostokątnych o

dużych przekrojach. Stosowana w budownictwie przemysłowym o dużej gę

stości obciążenia powierzchniowego, w budynkach wysokich i wielokondy

gnacyjnych, pozwalających na pionowe prowadzenie ciągów instalacyjnych.

Instalacje w korytkach i na drabinkach. Są to instalacje prowadzone w

zbiorczych ciągach instalacyjnych, w których są wykorzystywane prefabry

kowane elementy nośne i wsporcze. Perforowane korytka instalacyjne z

blachy stalowej służące do układania znacznej liczby przewodów kabelko-

wych o izolacji i powłoce polwinitowej (do 40 i więcej).

Instalacja wiązkowa. Polega na prowadzeniu przewodów kabelko-

wych o izolacji i osłonie polwinitowej, uformowanych w wiązki podwie

szane na linkach nośnych lub ułożonych w osłonach rurowych.

Instalacja przewodami samonośnymi. Przewody samonośne są wy

korzystywane do wykonywania przyłączy domowych lub jako połącze

nia napowietrzne pomiędzy budynkami głównie w budownictwie wiej

skim. Przewody samonośne są wykorzystywane również w instalacjach

oświetleniowych hal przemysłowych.

Instalacja przewodami na izolatorach. Polega na układaniu przewodów

gołych i izolowanych na podporach izolacyjnych, izolatorach, gałkach itp.

Instalacje systemu ZELP. Jest to zespół elektrycznych linii piono

wych. System ten polega na tym, że w obudowie z blachy stalowej o

prostokątnym przekroju poprzecznym są prowadzone obwody instala-

ej i elektrycznych (wiz) oraz umieszczane liczniki, zabezpieczenia, gniaz

da wtyczkowe i oprawy oświetleniowe.

8. Jakie sposoby wykonania instalacji rozróżniamy ze względu na

długotrwałą obciążalność przewodów?

Ze względu na długotrwałą obciążalność prądową przewodów

rozróżnia się dziewięć podstawowych sposobów, a mianowicie: Al,

A2, BI, B2, C, D, E, F, G, (rysunek 2), które określone są w normie,

Pr PN - IEC 60364-5-523 - Instalacje elektryczne w obiektach bu

dowlanych. Obciążalności prądowe długotrwałe przewodów.

Sposób podstawowy wykonania instalacji

pomieszczenie

Przewody jednożyłowe w rurze

instalacyjnej

w izolowanej cieplnie ścianie

Przewody wielożyłowe w rurze

instalacyjnej

w izolowanej cieplnie ścianie

Przewody jednożyłowe w rurze

instalacyjnej

na ścianie drewnianej

Przewód wielożyłowy w rurze

instalacyjnej

na ścianie drewnianej

Przewód jednożyłowy lub

wielożyłowy

na ścianie drewnianej
Kabel wielożyłowy w osłonie w ziemi

Prześwit
ixl ściany
z m n i e j s z y

niż 0.3 średnicy ^ if-
przewodu De sĄSDt*

Przewód wielożyłowy w powietrzu

Pt7C$wil

od ściany

nie mniejszy
niż 0,3 średnicy
przewodu De

Przewody jednożyłowe w powietrzu

stykające sie.

Przewody jednożyłowe w powietrzu

oddalone od siebie

*».ij, -UE-

Rysunek 2. Podstawowe sposoby wykonania instalacji

3. PRZEWODY

9. Z jakich podstawowych elementów składa się przewód?

Przewód składa się z trzech podstawowych elementów:

• żyły metalowej,
• izolacji żyły,

• powłoki.

10. Z jakich materiałów wykonywane są żyły przewodów?

Najczęściej żyły przewodów wykonywane są z miedzi (Cu) i alu

minium (Al). Miedź ma dobrą przewodność prądu elektrycznego -

konduktywność 56 m/śimm

, natomiast aluminium 35m/Qmm

. Waż

nym wskaźnikiem materiałów używanych do produkcji przewodów i

kabli jest wytrzymałość na rozciąganie. Miedź wyżarzona na rozcią

ganie wytrzymuje od 20-^30 kG/mm

, a półtwarde aluminium wytrzy

muje około 10 kG/mm

, ale jego ciężar jest więcej niż trzy razy mniej

szy od miedzi.

11. Jakie są znamionowe przekroje żył przewodów i kabli?

Obowiązują następujące znamionowe przekroje żył w mm

0,35; 0,50; 0,75; 1; 1,5; 2,5; 4; 6; 10; 16; 25; 35; 50; 70; 95; 120; 150; 185;

240; 300; 400; 500; 600; 800; 1000.

12. Jak dzielimy przewody i kable elektroenergetyczne?

Przewody i kable można klasyfikować ze względu na przeznacze

nie, budowę itp. Pod względem użytkowania przewody można podzie

lić na: napowietrzne, ogólnego przeznaczenia do układania na stałe,

ogólnego przeznaczenia do otlbiorników ruchomych i przenośnych,

specjalne oraz szynowe.

Ze względu na sposób budowy przewody i kable dzieli się na:

• przewody gołe (aluminiowe, miedziane, stalowe i stalowo-alumi

niowe),

• przewody aluminiowe i miedziane jedno- i wielożyłowe o izolacji

termoplastycznej (polwinitowej),

• jw. lecz o izolacji i osłonie gumowej,

• przewody szynowe,

• kable z żyłami aluminiowymi i miedzianymi o izolacji i powłoce

termoplastycznej; np. polwinitowej, polietylenowej.

13. Jak są oznaczane przewody i kable?

Oznaczenie przewodu składa się z kodu literowego i członu cyfrowego.

• kod literowy oznacza konstrukcję przewodu, materiał żyły i sposób

jej wykonania (drut, linka), rodzaj izolacji (żyły, powłoki) oraz inne

szczegóły budowy;
• człon cyfrowy składa się z dwóch części:
pierwsza, oznacza napięcie znamionowe izolacji (300, 500 lub 750 V,

w przypadku budownictwa mieszkaniowego), druga część oznacza licz

bę i przekroje żył. Przykład: YADYt 3x2,5 mm

300 V, oznacza prze

wód o żyle aluminiowej (A) jednodrutowej (D), o izolacji polwinito

wej (Y), w powłoce polwinitowej (Y), wtynkowy (t), trójżyłowy o prze

kroju żył 2,5 mm

, na napięcie znamionowe 300 V.

Przykład oznaczenia kabla: typ YAKY 4x2,5mnr 1 kV; oznacza

kabel (K) z żyłami aluminiowymi (A) o izolacji polwinitowej (Y) i po

włoce polwinitowej (Y) z czterema żyłami o przekroju 2,5 mm

każda,

na napięcie znamionowe 1000 V.

Uwaga: Wybrane oznaczenia przewodów i kabli elektroenergetycznych

opisane są w poradniku szkoleniowym na stronach 113 i 114.

14. W jakich obwodach stosuje się przewody z izolacją na napięcie

300 lub 500 \, a w jakich przewody z izolacją na napięcie 750 V?

Przewody na napięcie 300 lub 500 V stosuje się w obwodach jedno

fazowych, natomiast w obwodach trójfazowych - przewody na napięcie

750 V. Napięcie izolacji 750 V jest wymagane również w obwodach

jednofazowych, jeżeli przewody jednożyłowe są ułożone w rurkach sta

lowych lub otworach prefabrykowanych elementów budowlanych. Na

pięcie izolacji 750 V jest wymagane dla przewodów układanych w po

mieszczeniach zagrożonych wybuchem, jak i układanych na podłożu

lub w podłożu palnym.

4. ZABEZPIECZENIA

16. Jak dobiera się zabezpieczenia w obwodach instalacji elektrycznych?

Zabezpieczenia obwodów instalacji elektrycznych dobiera się z

charakterystyk. Przy doborze zabezpieczeń obwodów instalacji przez

różne urządzenia zabezpieczające (tj. bezpieczniki z wkładką topiko-

wą, nadmiarowe wyłączniki instalacyjne i wyłączniki różnicowo-prą-

dowe) winien być zapewniony warunek koordynacji charakterystyk tych

urządzeń zabezpieczających, a więc wymaga uzyskania danych dołą

czonych energii przenoszonej przez zabezpieczenia. W tym celu powi

nien być spełniony warunek:

(If-t<k

gdzie: I

składowa początkowa prądu zwarciowego w amperach;

/ - czas w sekundach;

S -

przekrój przewodu w mm

;

k -

współczynnik A/mm

• s

Współczynniki wynosi:

115 - dla przewodów o żyłach miedzianych i izolacji PVC,

74 - dla przewodów o żyłach aluminiowych i izolacji PVC.

Przy projektowaniu zabezpieczeń silników należy kierować się po

nadto następującymi zaleceniami:
a) każdy silnik powinien mieć oddzielne zabezpieczenie zwarciowe.

Dopuszcza się wspólne zabezpieczenie zwarciowe dla grupy silni

ków tak dobrane, aby w przypadku zwarcia w jednym silniku za

działało zabezpieczenie grupowe,

b) stosować zabezpieczenie od nadmiernego obniżenia lub zaniku na

pięcia gdy:

- obniżenie napięcia uniemożliwia pracę silnika;

- niepożądany jest samorozruch silnika zwartego;

- niedopuszczalny jest samorozruch silnika pierścieniowego.

17. Jakie warunki powinny spełniać charakterystyki c/a sowo-prą

dowe zabezpieczeń przeciążeniowych?

Charakterystyki czasowo-prądowe zabezpieczeń przeciążeniowych

(głównie przewodów), powinny spełniać następujące (dwa) warunki:

<I; I

<1,45I;

gdzie: I

prąd obliczeniowy w obwodzie elektrycznym

- prąd znamionowy urządzenia zabezpieczającego,

- obciążalność prądowa długotrwała przewodu,

/, - prąd zadziałania urządzenia wyłączającego.

18. Jakie praktycznie wartości prądu zadziałania przyjmuje się dla

urządzeń wyłączających?

Wartość prądu zadziałania I

może być przyjmowana w zależności

od rodzaju zastosowanych urządzeń np.:

• dla wyłączników z wyzwalaczami przeciążeniowymi prąd I

= 1,2 +1,45

prądu nastawienia, można przyjąć, że prąd I

= I

spełnia wymagania

zabezpieczenia przeciążeniowego;

• dla bezpieczników, prąd największy odczytany z charakterystyki pa

smowej dla czasu t = lh.

19. Jak sprawdzamy prawidłowy dobór zabezpieczenia?

Prawidłowy dobór zabezpieczenia można sprawdzić obliczając prze

krój przewodu ze wzoru:

gdzie 5 - przekrój przewodu w mm-,

/ - wartość skuteczna prądu zwarciowego w A,

t -

czas zwarcia w s (do 5 s),

k -

współczynnik zależny od rodzaju przewodu.

=135 - dla przewodów z żyłami miedzianymi i izolacją

z gum} lub polietylenu usieciowanego,

k =

115 - dla przewodów z żyłami miedzianymi i izolacją

z polwinitu,

k =

87 - dla przewodów z żyłami aluminiowymi i izolacją

z gumy polietylenu umocowanego lub z etylenu
propylenu,

k =

74 - dla przewodów z żyłami aluminiowymi i izolacją

z polwinitu.

20. Z jakich elementów składa się bezpiecznik topikowy?
Bezpiecznik składa się z gniazda, wstawki ograniczającej, wkładki

topikowcj i główki.

Gniazda wykonywane są jako naścienne lub tablicowe w czterech

wielkościach: 25A, 63A, 100A i 200A. Gniazda naścienne mogą być

jedno- dwu i trójbiegunowe.

21. Jaka jest zasada działania bezpiecznika topikowego?
Podstawowym elementem bezpiecznika topikowego jest wkładka

topikowa. która pełni funkcję zabezpieczenia instalacji. Wewnątrz

wkładki jest umieszczony drucik topikowy o przekroju odpowiadają

cym prądowi znamionowemu bezpiecznika. Drucik znajduje się w osło

nie piaskowej. Prąd znamionowy wkładki jest dostosowany do prze

kroju zabezpieczonego przewodu. Wystąpienie prądu większego niż

prąd znamionowy wkładki powoduje przetopienie się drucika, a tym

samym przerwanie obwodu.

22. Do czego służy wstawka ograniczająca?
Wstawka ograniczająca uniemożliwia umieszczenie w gnieździe

bezpiecznikowym wkładki topikowcj o większym prądzie znamiono

wym niż jest przewidziane w projekcie instalacji.

Wstawka może być wkręcona do gniazda bezpiecznikowego, jeżeli

nie znajduje się ono pod napięciem. Wstawki ograniczające są produ

kowane w zakresie od 10 do 63 A.

23. Jak oznaczamy znamionowy prąd wkładki topikowej?

Prąd znamionowy wkładki topikowej jest oznaczony liczbą oraz

kolorem oczka wskaźnikowego. Po przepaleniu się drucika topikowe

go oczko wskaźnikowe odpada.

Przepalonej wkładki nie można naprawić - należy ją zastąpić nową

wkładką o tym samym prądzie znamionowym.

Tablica 1. Wkładki topikowe.

Oznaczenie

Bi-Wts 6

Bi-Wts 10
Bi-Wts 16

Bi-Wts 20

Bi-Wts 25

Bi-Wts 32
Bi-Wts 50
Bi-Wts 63
Bi-Wts 80

Bi-Wts 100
Bi-Wts 125
Bi-Wis 160

Bi-Wts 200

Prąd znamionowy, A

10
16

50
63
80

100

Gwint

E27

E33

G l 1/4"

Kolor oczka

«|l

czarny

biały

miedziany

srebrny

czerwony

24. W jakim czasie powinna się stopić wkładka topikowa?

Czas stopienia się wkładki topikowej zależy od jej charakterystyki

czasowo-prądowej.

a)'°

10<

10>

• 10*

» 10

0,1

0.01

0,002

\ \

s; s^

10'

S00 1000

0,01

0,001

y/y!

x/X4>&</

50 100 200 S00 1000 A

I-

50 100 200

Rysunek 3. Charakterystyki czasowo-prądowe bezpieczników topikowych:

a) charakterystyka ogólna; b) charakterystyki pasmowe.

1 - z wkładką o działaniu zwłocznym,

2 - z wkładką o działaniu szybkim,

3 - z wkładką 6 A o działaniu szybkim

4 - z wkładką 25 A o działaniu szybkim.

Na rysunku 3a) przedstawiono charakterystyki ogólne dwóch pod

stawowych typów wkładek topikowych o działaniu szybkim Bi-Wts i o

działaniu zwłocznym Bi-Wtz.

Rysunek 3b) przedstawia przykładowe pasmowe charakterystyki

czasowo-prądowe dwóch wkładek topikowych 6 i 25 A o działaniu szyb

kim. Charakterystyka pasmowa oznacza, że zależność prądu powodu

jącego stopienie wkładki i czasu odpowiadającego temu zjawisku nic

jest ściśle jednoznaczna. Stopienie się elementów topikowych powin

no nastąpić dla wartości znajdujących się w granicach określonych dol

ną (lewą) i górną (prawą) charakterystyką. Charakterystyki te podaje

się na wykresach ze skalą logarytmiczną zarówno dla prądu, jak i czasu.

Do wyznaczania danych, np. czasu zadziałania elementu topikowe-

go, należy posłużyć się szczegółowymi charakterystykami umieszczony

mi w materiałach informacyjnych dostarczanych przez wytwórców.

25. Jak odróżnia się bezpieczniki o działaniu zwłocznym od bez

pieczników (wkładek) o działaniu szybkim?

Na bezpiecznikach o działaniu zwłocznym Bi-Wtz znajduje się ry

sunek ślimaka, a na wkładkach o działaniu szybkim nie ma tego znaku.

<©

Rysunek 4. Wkładka o działaniu zwłocznym z rysunkiem ślimaka odróżniają

cym ją od wkładki o działaniu szybkim.

26. Jaka jest zasada działania instalacyjnego wyłącznika nadmia

rowego?

Wyłącznik nadmiarowy, popularnie zwany bezpiecznikiem automa

tycznym, może być wkręcany w typowe gniazda bezpiecznikowe z gwin

tem E27. Wyłączniki są produkowane na prądy do 25 A, rysunek poniżej.

Rysunek 5. Wyłącznik nadmiarowy wkrętkowy: a) widok; b) schemat

1- elektromagnes, 2- bimetal, S - sprężyna, O - przycisk wyłączający, I - przycisk

Wyłącznik jest wyposażony w szybko działający wyzwaiacz elektro-

magnesowy oraz zwłoczny wyzwaiacz termiczny. Proces gaszenia łuku

przebiega wewnątrz komór ceramicznych. Na części czołowej wyłącz

nika są umieszczone dwa przyciski: jeden w kolorze czarnym - załącza

jący (umieszczony w osi podłużny), drugi czerwony - wyłączający (prze

sunięty względem osi). Wyłącznik ma trwałość około 7000 łączeń.

27. Jakie są nowe konstrukcje wyłącznika nadmiarowego?

W ostatnich latach coraz powszechniej stosowane są zmodernizo

wane konstrukcje wyłączników nadmiarowych. Są to samoczynne wy

łączniki nadmiarowe płaskie.

Przykładem tej konstrukcji są wyłączniki rodziny S190. Wyłącznik

jest wyposażony w przeciążeniowy wyzwaiacz termobimetalowy oraz

wyzwaiacz zwarciowy clektromagnesowy. Konstrukcja układu gasze

niowego łuku oraz wytrzymałość termiczna obudowy, wykonanej z two

rzywa sztucznego, zapewniają stosunkowo dużą zwarciową zdolność

łączeniową, wynoszącą co najmniej 6 kA.

Płaski kształt pojedynczego modułu wyłącznika pozwala na two

rzenie odpowiednich zestawów (rysunek 6). Wyłączniki są produko

wane jako jedno-, dwu, trzy i czterotorowe. Wspólna dźwignia umoż

liwia jednoczesne łączenie wszystkich torów. W przypadku zadziała

nia wyzwalacza w jednym z torów, wyłączone są jednocześnie i pozo

stałe. W ten sposób uzyskuje się wyłączenie wszystkich faz przy zwar

ciu jednofazowym.

Wyłączniki są produkowane na prądy znamionowe: 8,10,13,16,20,

25, 32, 40, 50, 63 A. Wyłączniki o tzw. charakterystyce B (zbliżonej do

dotychczas stosowanej L) służą do zabezpieczenia przewodów w insta

lacjach mieszkaniowych, zaś o charakterystyce C (zastępujące dotych

czasowe charakterystyki UiK) - do zabezpieczenia silników. Wyzwalacz

elektromagnesowy o charakterystyce B powinien zadziałać w czasie

ok. 0,ls przy prądzie w zakresie (3+5) 7

, zaś o charakterystyce C - przy

prądzie (5+10) /

26. Jaki jest cel stosowania wyłączników ochronnych różnicowo-

prądowych?

Wyłączniki ochronne różnicowoprądowe są stosowane jako środek

ochrony przeciwporażeniowej do wyłączania obwodu lub grupy obwo

dów w chwili pojawienia się niebezpiecznego napięcia dotykowego gro

żącego porażeniem.

Wyłącznik jako zabezpieczenie w ochronie przeciwporażeniowej

jest wykorzystywany w wersji podstawowej o prądzie 1^ = 30 mA.

Rozwiązania o prądach 300+500 mA, reagujące na prądy upływowe

i zwarciowe, służą również jako zabezpieczenie przeciwpożarowe.

W tym przypadku wyłącznik stosuje się na początku instalacji bu

dynku np. w złączu.

27. Jaka jest zasada działania wyłącznika przeciwporażeniowego

różnicowoprądowego?

Wyłącznik jednofazowy przeciwporażeniowy, np. PI 90 (rysunek na

stronie 132 - poradnika) składa się z właściwego modułu różnicowo

prądowego i łącznika rozłączającej) tor prądowy i tor N.

Moduł różnicowoprądowy wyłącznika jest wyposażony w przekład -

nik różnicowy Ferranticgo, w którym porównuje się prądy płynące w

przewodach L i N.

Asymetria wywołana różnicą wektorową tych prądów, wynosząca

kilka miliamperów, powoduje zadziałanie elementu wyzwalającego oraz

- poprzez układ sprzęgający - rozłączenie zestyków głównych toru prą

dowego L i toru N. Przycisk kontrolny T umożliwia sprawdzenie zdol

ności wyłącznika do poprawnego działania.

W warunkach pracy normalnej (niezakłóceniowej^ w obu przewo-

tjuch

płynie jednakowy prąd ale w kierunkach przeciwnych. W rezulta

cie pola magnetyczne obu przewodów wzajemnie się znoszą i w uzwo

jeniu wtórnym nie pojawia się żaden prąd.

Różnica prądów występuje w przypadku upływu prądu, spowodo

wanego:

• pogorszeniem się izolacji przewodów instalacji,

• uszkodzeniem izolacji odbiorników przyłączonych do instalacji,

• w wyniku bezpośredniego dotknięcia do przewodu fazowego.

Wskutek zaistnienia jednego z ww. przypadków, wówczas układ

prądowy zamyka się częściowo przez przewód neutralny N, a częścio

wo poprzez uszkodzoną izolację, obudowę odbiornika, a następnie

przewód ochronny PE lub instalację uziemiającą.

Łącznik rozłączający tor prądowy może być wyposażony w wyzwa-

lacz magnesowy i termobimetalowy. Wówczas wyłącznik ochronny (róż-

nicowoprądowy) jest jednocześnie wyłącznikiem nadmiarowym. Takie

rozwiązanie jest stosowane w różnych typach wyłączników ochronnych

np.wP191.

28. Na jakie znamionowe prądy zadziałania I

produkowane są

wyłączniki ochronne - różnicowoprądowe?

Wyłączniki ochronne - różnicowoprądowe produkuje się na zna

mionowe prądy zadziałania /^: 10,30,100,300, 500 m A (a nawet i na

większe) oraz na prądy znamionowe od 16 do 224 A.

Produkowane są wyłączniki ochronne różnicowoprądowe jako 2 lub

4 biegunowe, a do specjalnych celów również 3 biegunowe. Wyłączniki 2

biegunowe produkuje się na prądy od 16 do 40 A a 4-ro biegunowe na

prądy 25 do 224 A.

Wyłączniki ochronne różnicowoprądowe produkuje się w dwóch

wykonaniach: z zabezpieczeniami przetężeniowymi lub bez zabezpie

czeń przetężeniowych, tylko z wyzwalaczem różnicowoprądowym.

Wyłączniki z zabezpieczeniem przetężeniowym, w zakresie wytrzy

małości zwarciowej podawanej na tabliczce znamionowej wyłącznika

w podłużnym prostokącie (zwykle 6 lub 10 kA), nie wymagają żadnych

dodatkowych zabezpieczeń.

5. OSPRZĘT I SPRZĘT INSTALACYJNY

29. Co nazywamy osprzętem instalacyjnym?
Osprzęt instalacyjny jest przeznaczony do mocowania, łączenia i

ochrony przewodów.

30. Co zaliczamy do osprzętu instalacyjnego?

Do osprzętu mocującego zaliczamy: listwy elektroinstalacyjne, izo

latory, główki i rolki, uchwyty i elementy mocujące, korytka instalacyj

ne, drabinki, półki kablowe, kanały podłogowe.

Istnieje duża różnorodność osprzętu mocującego, przy czym zasto

sowanie danego typu osprzętu zależy od sposobu układania przewo

dów w instalacji.

Do osprzętu łączeniowego zaliczamy: puszki instalacyjne odgałęź-

ne, odgałęźniki instalacyjne, złączki przewodowe gwintowane i gwin-

towo-zaciskowe, listwy zaciskowe i zaciski tablicowe, zaciski do łącze

nia żył przewodów w puszkach.

W tej grupie osprzętu główne znaczenie mają puszki instalacyjne

odgałęźne, które są produkowane w odmianie podtynkowej, wtynko-

wej i na tynkowej.

Do osprzętu ochronnego należą rury instalacyjne.

Stosowane są następujące rodzaje rur: rury winidurowe sztywne

typu RVS, rury winidurowe giętkie (karbowane) typu RVKL, rury sta

lowe gwintowane typu RS-P, wraz z osprzętem pomocniczym.

31. Co zaliczamy do sprzętu instalacyjnego?

Do sprzętu instalacyjnego zaliczamy: gniazda wtyczkowe, wtyczki i łącz

niki instalacyjne. Gniazda wtyczkowe i wtyczki tworzą razem łączniki wtycz

kowe. Są wykonywane jako jedno- i trójfazowe. Gniazda wtyczkowe jed

nofazowe są wykonywane na napięcie 250 V i prąd znamionowy 10 i 16 A

jako podtynkowe, wtynkowe i natynkowe. Wtyczki jednofazowe są produ

kowane na napięcie 250 V i prąd znamionowy 6,10 i 16 A w dwóch odmia

nach; ze stykiem ochronnym i bez stylu ochronnego. Gniazda i wtyczki

trójfazowe są produkowane na napięcie 380 i 500 V i prąd znamionowy 16,

32 i 63 A. Mają one obudowy metalowe lub z tworzyw termoplastycznych.

32. Jak rozróżniamy łączniki instalacyjne?
Łączniki instalacyjne rozróżniamy ze względu na sposób budowy i

montażu - podtynkowe, wtynkowe i natynkowe.

Ze względu na rodzaj mechanizmu powodującego zmianę położe

nia styków, łączniki dzieli się na dzwigienkowe, pokrętne i klawiszowe.

Ze względu na realizowane funkcje łączeniowe w obwodach łącz

niki można podzielić na:

• jednobiegunowe, (służące do załączania jednego obwodu),
• przełączniki szeregowe - świecznikowe, (służące do niezależnego

załączania i wyłączania dwóch obwodów oświetleniowych);

• przełączniki zmienne, zwane schodowymi, (służące do załączania i

wyłączania obwodu z dwóch różnych miejsc),

• przełączniki krzyżowe, (służące do załączania i wyłączania obwodu

z trzech i więcej miejsc).

Łączniki te produkowane są na napięcie 250 V i prąd znamionowy

6 i 10 A, rzadziej 16 A.

Oprócz wyżej wymienionych, w instalacjach stosowane są następu

jące łączniki:
• łączniki jedno- lub dwubiegunowe do nadbudowania na przewody

lub też do wbudowania w odbiorniki;

• przełączniki grzejnikowe;
• łączniki elektroniczne dotykowe i do łączenia pośredniego;
• łączniki sensorowe;

• ściemniacze stałe i przenośne.

33. Jakie łączniki są przeznaczone do wykonywania czynności

łączeniowych w stanie bezobciążeniowym?

Do wykonywania czynności łączeniowych w stanie bezobciążeniowym

stosowane są łączniki zwane izolacyjnymi - w celu stworzenia bezpiecznej

przerwy izolacyjnej w obwodzie, lub zmiany połączeń (przełączniki). Zwykle

są stosowane jako elementy rozdzielnic i tablic rozdzielczych:
• zatablicowe przełączniki dwupołożeniowe typu OZ i OZK;

• zatablicowe przełączniki trójpołożeniowe typu PZ i PZK;

• przełączniki izolacyjne typu PRA (do współpracy ze stycznikami w

polach silnikowych);

• odłączniki typu OKW.

34. Do czego służą rozłączniki i styczniki?

Rozłączniki i styczniki służą do łączenia obwodów obciążonych prą

dami roboczymi. Są to zwykle łączniki ręczne: nożowe, warstwowe,

krzywkowe, (np. ŁK i ŁUK).

35. Jaką rolę spełniają wyłączniki samoczynne?

Wyłączniki samoczynne przeznaczone są do łączenia prądów ro

boczych przeciążeniowych i zwarciowych przy niewielkiej częstości łą

czeń. W zależności od potrzeb, wyłączniki mogą być wyposażone w

wyzwalacze: termiczne, elektromagnesowe, napięciowo-zanikowe i

wybijakowe.

Wyłączniki samoczynne niskiego napięcia można podzielić na:

mechaniczne typu APIII-25, do silników typu M611, Mól2, wyłączniki

zwarciowe - uniwersalne typu APU i DS.

Do samoczynnych wyłączników instalacyjnych należą wyłączniki

serii S190.

36. Co to są łączniki bryzgoszczelne?

Są to łączniki przeznaczone do instalowania w pomieszczeniach

wilgotnych, produkowane w wykonaniu natynkowym, z sygnalizacją lub

bez sygnalizacji świetlnej. Łącznik ten jest dwuczęściowy - składa się z

właściwego łącznika oraz osłony chroniącej przed wnikaniem wody do

wnętrza. Osłona jest wykonana z bezbarwnego tworzywa termoplastycz

nego. Łącznik ten szczególnie nadaje się do instalowania w pralniach i

garażach. Łączniki bryzgoszczelne są oznaczone stopniem ochrony

IPX4.

37. Do czego służą łączniki z sygnalizacją świetlną?
Łączniki (w tym również przyciski) z sygnalizacją świetlną ułatwia

ją zlokalizowanie łącznika w mieszkaniu lub na klatce schodowej, gdy

jest wyłączoner>świetlenie. W łącznikach są wmontowane lampy tlące

(neonówki) połączone szeregowo z rezystorem, które dają wystarcza

jąco jasną poświatę.

38. Gdzie należy stosować gniazda wtyczkowe ze stykiem ochron

nym, a w jakich przypadkach dopuszczalne jest stosowanie

gniazd wtyczkowych bez styku ochronnego?

Gniazda wtyczkowe ze stykiem ochronnym należy stosować we

wszystkich pomieszczeniach w budownictwie mieszkaniowym. Styk

ochronny połączony z przewodem ochronnym jest elementem ochro

ny dodatkowej.

Gniazda bez styku ochronnego można instalować tylko w tych po

mieszczeniach, gdzie wymagana ochrona (przed dotykiem pośrednim)

może być spełniona przez zastosowanie izolacji stanowiska. Oznacza

to, że w pomieszczeniach tych podłogi i ściany powinny być nieprzewo-

dzące (rezystancja nie mniejsza niż 50 k£2), natomiast odległości po

między częściami przewodzącymi powinny być co najmniej takie, aby

nie można było ich równocześnie dotknąć. W pomieszczeniach speł

niających takie wymagania mogą być stosowane odbiorniki klasy O

oraz gniazda bez styku ochronnego.

W praktyce rezygnuje się jednak z instalowania odbiorników klasy O

w celu uniknięcia zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym.

39. Gdzie stosowane są gniazda wtyczkowe bryzgoszczelne?

Gniazda bryzgoszczelne przeznaczone są do instalacji natynkowych,

układanych w pomieszczeniach wilgotnych i nie zagrożonych wybu

chem.

Gniazdo ma styk ochronny oraz osłonę z tworzywa termoplastycz

nego, podobnie jak łączniki bryzgoszczelne.

40. Jakie rozróżniamy rodzaje wtyczek?
Rozróżniamy wtyczki przeznaczone do przyłączania odbiorników

jedno- i trójfazowych.

Konstrukcja wtyczki do przyłączania odbiorników jednofazowych

jest dostosowana do klasy ochronnosci odbiornika. Produkowane są

wtyczki do odbiorników klasy I i II. Wtyczki do odbiorników klasy I

mają styk ochronny, do którego jest przyłączony przewód ochronny,

dostosowany do łączenia z gniazdem ze stykiem ochronnym.

Wtyczki przeznaczone do przyłączania odbiorników klasy II, które

są wykonane w podwójnej lub wzmocnionej izolacji, są środkiem ochro

ny dodatkowej. Odbiorniki tej klasy mogą być stosowane we wszyst

kich miejscach wymagających ochrony dodatkowej.

Aby zapobiec nieprawidłowym połączeniom i zapewnić właściwą

izolację, wtyczki tego typu są zaprasowane łącznie ze sznurem.

Konstrukcja wtyczki i gniazda powinna być rozwiązana w taki spo

sób, aby nie było możliwości zetknięcia się kołka stykowego wtyczki ze

stykiem w gnieździe po włożeniu jednego kołka.

Istnieją również wtyczki przeznaczone do gniazd stosowanych w

instalacjach o obniżonym napięciu. Kołki stykowe takich wtyczek mają

mniejszy rozstaw i nie pasują do gniazd o napięciu 220 V.

41. Jakie typy łączników stosuje się w instalacjach, wtynkowych.

podtynkowych i w jaki sposób winny być montowane?

W instalacjach wtynkowych i podtynkowych stosuje się obecnie pra

wie wyłącznie łączniki klawiszowe. W handlu znajduje się wiele od

mian tych łączników różniących się wyglądem zewnętrznym.

Łączniki montuje się w puszkach instalacyjnych o średnicy 55 mm,

które umieszcza się również w miejscach rozgałęzień przewodów in

stalacyjnych.

Puszki mogą być przyklejone do podłoża lub zamocowane za po

mocą wkrętów, (przy tynkowaniu puszki winny być zakryte pokrywą).

Po związaniu się zaprawy tynkowej zdejmuje się pokrywy i instaluje

odpowiedni sprzęt. Przykład połączenia wyłącznika z punktem świetl

nym ilustruje rysunek 7.

Omawiając łączniki instalacyjne, należy wspomnieć, że w rozdziel

niach głównych, administracyjnych lub zasilających miejscowe odbiory

siłowe występują łączniki o większych prądach znamionowych (niż 10 i

16 A) i odpowiednio wzmocnionej budowie. Są to najczęściej wyłącz

niki warstwowe trójfazowe.

Konstruk«|e zestyków łączników są dostosowane do trwałego ob

ciążenia prądem równym ich prądowi znamionowemu. Zapewniają

szybkie przerywanie obwodu, przy wyłączaniu, niezależnie od szybko

ści dokonywania wyłączenia przez człowieka. Jest to istotne z tego

Tablica 2. Rodzaje, układy połączeń oraz rodzaje łączników

Symbol

Rodzaj łącznika

Sposób działania

Układy połąc/eń łączników

bębenkowych

klawiszowych

Wyłącznik

jednobiegunowy

Włączanie i wyłączanie

obwodu prądu w jednym

przewodzie

Wyłącznik

dwubiegunowy

Włączanie i wyłączanie

obwodu prądu w dwóch

przewodach

Przełącznik Włączanie i wyłączanie

grupowy dwóch odbiorów:

(hotelowy) 1. pierwszy odbiór

włączony, drugi odbiór
wyłączony;

2. obydwa odbiory

wyłączone;

3. drugi odbiór włączony,

pierwszy odbór

wyłączony, pierwszy

odbiór wyłączony;

Włączanie i wyłączanie

dwóch odbiorów:

1. pierwszy odbiór

włączony, drugi odbiór

wyłączony;

2. obydwa odbiory

włączone;

3. drugi odbiór włączony,

pierwszy odbiór

wyłączony;

4. obydwa odbiory

wyłączone

I—a-l

Przełącznik

szeregowy

(świecznikowy)

Włączanie i wyłączanie

odbioru z dwóch miejsc

i f -

Przełącznik

zmienny

(schodowy)

Przełącznik

krzyżowy

(schodowy

pośredni)

Włączanie i wyłączanie

odbioru z kilku miejsc

w połączeniu z przełącznikami

zmiennymi

42. Jakie są cechy i wymiary rur elektroinstalacyjnych?
Rury elektroinstalacyjne winidurowe i stalowe posiadają różne ce

chy i wymiary, a mianowicie:
• rury elektroinstalacyjne cienkościenne RB.

Są wykonane z modyfikowanego polwinilu. Produkowane są o wy

miarach średnicy zewnętrznej 16, 18, 20, 22, 25, 28, 37, 47 mm.

Przeznaczone są do układania pod tynkiem w tych przypadkach, w

których dawniej stosowano rury izolacyjne płaszczowe. Zachowują

swoje własności do temperatury 65°C.

• rury elektroinstalacyjne karbowane RKLG

Są wykonane w postaci cienkościennych wężów z twardego polwi

nilu. Rury mają karby zwiększające odporność na ściskanie i umoż

liwiające gięcie rury na łukach. Oznaczenia rur i średnic wewnętrz

nych podano w tablicy 3.

Tablica 3. Rury karbowane RKLG

Typ

RKLG 15

RKLG18
RKLG21
RKLG28

Wymiary średnicy (mm)

wewnętrznej

13,5

zewnętrznej

15,8

18,7

21,4

28.5

Produkowane są również rury karbowane giętkie z polipropylenu.

Są to rury typu RKLG 90 o wielkościach 18 i 21, przeznaczone do

stosowania w podwyższonej temperaturze do 120°C. Używane do

instalacji zatapianej w prefabrykatach.

• rury elektroinstalacyjne gładkie sztywne RL

Są wykonywane z twardego poiwinitu. Produkowane w wielkościach

przedstawionych w tablicy 4.

Tablica 4. Rury z twardego poiwinitu (sztywne) typu RL

Typ

RL18
RL21

,RL22

RL28

|RL37

RL47

Wymiary średnicy (mm)

wewnętrznej

14,8
16,6
18,7

29,1

32,0

41,2

zewnętrznej

18,6

20,4

22,5

28,3

37,0

47,0

Przeznaczone są do układania na tynku w pomieszczeniach suchych

i wilgotnych.

Mają odpowiednią wytrzymałość mechaniczną, stanowią więc

ochronę od uszkodzeń.

• rury elektroinstalacyjne stalowe RS-P.

Są wykonane z taśmy ze stali węglowej i pokryte wewnątrz i zewnątrz

lakierem bitumicznym chroniącym przed korozją, a końce rur są

gwintowane. Przewidziane są przede wszystkim do układania na tyn

ku, w pomieszczeniach suchych i wilgotnych oraz tam, gdzie rury z

twardego polwinilu mogłyby ulec uszkodzeniom mechanicznym.

Tablica S. Rury elektroinstalacyjne stalowe RS-P

Typ

RS-P 11

RS-P 13,5

RS-P 16

RS-P 21

RS-P 29

RS-P 36

Wymiary średnicy (mm)

wewnętrznej

16,3

18,1

20 2

25,6

34,3

44,3

zewnętrznej

18,6

20,4

22 5

28,3

37,0

47.0

43. Jak należy sprawdzać poprawność ułożenia rur?

Przed wciągnięciem i połączeniem przewodów należy sprawdzić

drożność rur, przepychając przez rurę od puszki do puszki elastyczną

taśmę stalową z kulką na jednym końcu.

44. W jaki sposób wciąga się przewody do rur?
Przewody do rur wciąga się w ten sposób, że odizolowane końce

przewodów przywiązuje się do oczka taśmy stalowej. Następnie prze

pycha się taśmę przez rurę do najbliższej puszki, po czym jeden z pra

cowników ciągnie taśmę, a drugi wprowadza do rury przewody przy

wiązane do oczka taśmy. Wciągnięte przewody powinny być starannie

ułożone, nie poplątane, jednolite na całej długości (bez łączeń między

puszkami). Łączenia mogą być wykonywane tylko w puszce.

45. Jakie przewody powinny być wciągane do rur?

Do rur powinny być wciągane przewody jednożyłowe DG, LG,

ADG, ALG, DY, LY, ADY, ALY.

46. Jak dobiera się wymiary rur w zależności od przekroju i liczby

przewodów?

Liczba przewodów, które można wciągnąć do jednej rury elektro

instalacyjnej, zależy od typu rury oraz typu i przekroju żyły przewodu.

Zależności te przedstawione są w tablicach 6 i 7.

47. W jaki sposób stwierdza się, które przewody należy doprowa

dzić do wyłącznika i do oprawki punktu świetlnego?

Gdy określenie przewodu przez poruszanie nim jest trudne, to sto

suje się sposób zwany "przedzwanianiem". Polega to na realizowaniu

za pomocą bateryjki i sygnalizatora akustycznego (brzęczyka) lub

optycznego - żarówką. Obwód zamyka się przy użyciu dodatkowego

przewodu.

Tablica 6. Średnice znamionowe rur stalowych typu RS-P stosowanych w insta

lacjach elektrycznych w zależności od przekroju i liczby przewodów w rurze

Przekrój

1 przewodu

mm"

1.5

2,5

10
16

50
70
95

120
150

* Jeżeli rur

Przewody DG, LG. ADG, ALG

Przewody DY, LY, ADY, ALY

liczba przewodów

11
11

11"

13,5*

16*

21*

11
11
11

11*

13,5*

11*

13,5*

16* 21

21
29
29

29*

36
36

2 1/2"

21*

36
36

2 1/2"

11*

13,5*

16*

29
29

2 1/2"

3"
3"

13,5
13,5

29
29
36
36

11 11
11
11
11

11
11

13,5*

21
21

11*

13,5*

21
21

36
2"

29 2"

11*

13,5*

16*

U *

13,5*

11*

13,5*

16 16

21 21*

21*

29*

2"
2"

36
2*

2 1/2"

2 1/2" 1 2 1/2"

29
36

v są układane pod tynkiem, to średnica rury powinna być o jeden stopień większa.

Tablica 7. Średnice znamionowe rur z polwinitu stosowanych w instalacjach

elektrycznych w zależności od przekroju i liczby przewodów w rurze.

Przekrój

przewodu

1,5

2,5

120

150

Przewody

gole

LiAL

Przewody DO, LG , ADG, ALG

Przewody DY, LY, ADY, ALY

liczba przewodów

28 18

- •

28 37

48. Jak łączy się wyłącznik i oprawę punktu świetlnego?
Po ustaleniu odpowiednich przewodów - fazowego i neutralnego,

jak widać na schemacie montażowym (rysunek 7c), do wyłącznika 4 oraz

do jednego zacisku oprawki - przez obie puszki rozgałęźne 1 i 2, jest

doprowadzony przewód fazowy. Drugi zacisk oprawki jest przyłączony

do przewodu neutralnego N (zerowego). Przerwanie wyłącznikiem

przewodu fazo\*;go jest właściwe, tzn. po zgaszeniu światła, oprawka

5 jest wyłączona spod napięcia i można przy niej bezpiecznie dokony

wać odpowiednich czynności np. wymiany żarówki. Istniejące połącze

nie z przewodem neutralnym N nic stanowi zagrożenia.

49. Na jakiej wysokości w mieszkaniach należy instalować gniaz

da wtyczkowe?

Gniazda wtyczkowe należy instalować w pokojach na wysokości

0,4*0,85 m, a w kuchni 0,85 m. W mieszkaniach, w których instalacja

jest wykonana w listwach przypodłogowych, gniazda należy instalować

bezpośrednio nad listwą, odpowiednio chronione przed zagrożeniami

- porażeniem prądem elektrycznym.

6. URZĄDZENIA OŚWIETLENIOWE

50. Co nazywamy urządzeniami oświetleniowymi?

Urządzeniami oświetlenia elektrycznego nazywamy zespół elemen

tów składający się ze źródeł światła i opraw oświetleniowych wraz z

konstrukcjami wsporczymi a także obwodami zasilającymi i sterujący

mi ich pracą.

51. Jak dzielimy urządzenia oświetlenia elektrycznego?

Urządzenia oświetlenia elektrycznego dzielimy na:

• urządzenia oświetlenia zewnętrznego
• urządzenia oświetlenia wewnętrznego
• urządzenia oświetlenia iluminacyjnego i reklam świetlnych.

Do połączenia instalacji zasilającej ze źródłem światła (żarówką,

świetlówką) stosuje się oprawy oświetleniowe.

52. Z czego składa się oprawa oświetleniowa?

Oprawa oświetleniowa składa się z korpusu, w którym znajduje się

oprawka do żarówki, klosza mocowanego do korpusu oraz wieszaka

do zawieszania oprawy.

W niektórych oprawach korpus mocuje się bezpośrednio do ściany

lub sufitu.

Oprawy z większą liczbą oprawek są nazywane świecznikami.

53. Jak dzielimy oprawy oświetleniowe?
Oprawy oświetleniowe dzielimy w zależności od rodzaju źródła

światła i od stopnia zabezpieczenia przed porażeniem prądem elek

trycznym.

W zależności od rodzaju źródła światła oprawy dzieli się na grupy:

• do żarówek;

• do lamp fluorescencyjnych (świetlówek);

• do lamp rtęciowych;
• do lamp sodowych;
• do lamp ksenonowych.

W zależności od stopnia zabezpieczenia przed porażeniem prądem

elektrycznym oprawy dzieli się na 4 klasy ochronności; 0,1, II, III.

Klasyfikacja w zależności od stopnia ochrony przed dotknięciem

części będących pod napięciem, przedostawaniem się do wnętrza opra

wy ciał stałych oraz wody. Np. zwykła oprawa oświetleniowa spełnia

równocześnie wymagania dotyczące ochrony przed wnikaniem ciał sta

łych i wody. Przykładowo oprawa o stopniu ochrony IP54 jest oprawą

pyłoszczelną i bryzgoodporną.

Jeżeli oprawa jest chroniona na przykład tylko przed wnikaniem

wody, to w oznaczeniu stopnia ochrony pierwszą cyfrę zastępuje się

literą X. Oprawa IPX8 jest oprawą wodoszczelną, a oprawa IP6X -

pyłoszczelną.

Uwaga: klasy ochronności i stopnie ochrony opisane są szczegółowo

w poradniku szkoleniowym, na stronach od 191+195.

Do celów specjalnych są konstruowane oprawy oświetleniowe o

innych jeszcze typach budowy.

W pomieszczeniach, w których istnieje niebezpieczeństwo wybu

chu par lub gazów są instalowane oprawy przeciwwybuchowe.

W pomieszczeniach, które są narażone na wpływy chemiczne in

staluje się oprawy odpowiednio zabezpieczone przed tymi wpływami

dzięki stosowaniu specjalnych powłok ochronnych. Wykonuje się rów

nież oprawy przystosowane do pracy w klimacie tropikalnym, warun

kach morskich itp.

54. Jakie są wymagania dotyczące doboru i montażu opraw oświe

tleniowych?

Oprawy oświetleniowe i inne urządzenia oświetlenia elektryczne

go powinny być odpowiednio dobrane do środowiska i warunków pra

cy w miejscu ich instalowania:

• liczba, rozmieszczenie i konstrukcja opraw oświetleniowych powin

na zapewniać wymagane natężenie oświetlenia, równomierność

oświetlenia i odpowiedni stopień zabezpieczenia przed olśnieniem;

• oprawy zamocowane na zewnątrz pomieszczeń i w pomieszczeniach

innych niż suche powinny być mocowane w odległości większej niż

250 cm od powierzchni podłogi; jeśli oprawy są mocowane niżej, to

Rysunek 10. Oprawy strugoszczelne: a) zwykła; b) z dodat jkowym zabezp

czeniem siatką metalową.

56. Jakie rozwiązania instalacji elektrycznych oraz n*nocowania opn' /

oświetleniowych stosowane są w budownictwie - przemy słowy n'

Pod pojęciem budownictwa przemysłowego należy r-^-c^mieć hale \\\

bryczne, magazyny i wiaty wykonywane przede wszystka^

elementc> c

prefabrykowanych, wylewane metodami monolitycznym<jj i

montowa

z prefabrykowanych elementów stalowych i drewnianych (hale lekkie)','

Z licznych rozwiązań instalacji elektrycznych sto %sowanych w b |-

downictwie przemysłowym najbardziej przydatne do ^wykonywania i

stalacji oświetleniowych są:

• rozwiązania instalacji oświetleniowych wykonane ~ z elementów sj

temu U produkowanych przez ELEKTROMON^AŻ;

• przewody szynowe oświetleniowe;

• przewody z wtopioną linką nośną.

W skład systemu U wchodzą następujące główne elementy; f

• kształtowniki perforowane, pręty gwintowane. tulc^j

rozporowe n \l

talowe z gwintem, kołki kotwiące Ukk, śruby specjalne itp. oi

haki z tuleją i haki z gwintem oraz wieszaki do o r ^ ,

r a w ;

|c.

• prefabrykowane podłoża instalacyjne w postaci: k._

rytek, drabin'

zwieszaków prętowych itp. ,'

Z podanych elementów tworzyć można prefabrykowane podłe ,|i-

instalacyjne do układania przewodów i kabli elektroenergetyczny*•*'-

Do tych podłoży lub elementów konstrukcji hal prz emysłowych r< icJ-

nież za pomocą elementów systemu U można mocować oprawy ośw

tleniowe.

57. Jak dzieli się elektryczne źródła światła?

Elektryczne źródła światła dzieli się wg sposobu wytwarzania świa

tła na trzy grupy: temperaturowe, luminescencyjne i mieszane.

Do pierwszej grupy należą: żarówki i lampy łukowe.

Do drugiej grupy zależą wyładowcze źródła światła, a więc: lampy

fluorescencyjne (świetlówki), lampy indukcyjne (najnowsze źródła świa

tła), lampy rtęciowe, metalohalogenowe, ksenonowe, sodowe.

Do trzeciej grupy zaliczane są: lampy rtęciowo-żarowe.

58. Jaki jest podział żarówek pod względem zastosowania?

Pod względem zastosowania żarówki dzieli się na:

a) żarówki do ogólnych celów oświetleniowych:

- żarówki głównego szeregu: przezroczyste, matowane, opalizo

wane, mleczne, barwne, kryptonowe;

- żarówki halogenowe;

- żarówki specjalnego kształtu: fasonowe, dekoracyjne, zwiercia

dlane.

b) żarówki specjalne:

- żarówki sygnałowe do celów informacji i sygnalizacji świetlnej

w teletcchnice, energetyce, w transporcie kolejowym i wodnym,

w urządzeniach automatyki przemysłowej itp.

- żarówki samochodowe: projektorowe, dwuświatłowe o syme

trycznym i asymetrycznym świetle mijania, konwencjonalne i ha

logenowe, pomocnicze jedno i dwu światłowe, kontrolne i sy

gnalizacyjne;

- żarówki kolejowe;

- żarówki miniaturowe: górnicze, rowerowe, do skal radiowych,

do latarek, z soczewką centrowane o ściśle określonym położe

niu żarnika;

- żarówki fotograficzne i projekcyjne: do rzutników i mikrosko

pów, do zdjęć fotograficznych, do powiększalników do projek

torów wąskotaśmowych halogenowe, błyskowe jedno- i wielo

krotne.

59. Jakie są podstawowe parametry techniczne żarówek głównego

szeregu zasilanych napięciem 220 V?

Podstawowymi parametrami żarówek głównego szeregu zasilanych

napięciem 220 V są:

• typ trzonka E14 lub B15 o mocy: 15, 25, 40, 60 W;
• typ trzonka E27 lub B22 o mocy: 40, 60, 75,100,150, 220 W;
• typ trzonka E40 o mocy: 300, 500, 1000 W.

60. Od czego zależy odpowiednie natężenie oświetlenia?
Żarówki lub inne źródła światła (świetlówki lampy wyładowcze),

umieszczane w oprawie wysyłają podczas świecenia pewną ilość światła

zwaną strumieniem świetlnym. Strumień świetlny § mierzy się w lume

nach (Im). Miarą jasności oświetlenia powierzchni jest natężenie oświe

tlenia E, którą mierzy się w luksach (lx), przy czym 1 lx = 1 lm/m

Natężenie oświetlenia jest to iloraz strumienia świetlnego (Im) pa

dającego na powierzchnię oświetlaną do pola tej powierzchni wyrażo

nej w metrach kwadratowych (m

). Zwykle wyznacza się średnic natę

żenie Ea.

Sprawność oświetlenia n określa, jaka część strumienia pada na

podłogę - zależy od rodzaju oprawy, wysokości pomieszczenia, współ

czynnika odbicia i sufitu (r\ = 0,4+0,8).

61. Jakie jest wymagane minimalne średnie natężenie oświetlenia?

Według normy minimalne średnie natężenie oświetlenia wynosi:

• dla pomieszczeń mieszkalnych 200+300 be

• dla łazienek i toalet 100 lx,

• dla kuchni 200 be

• dla korytarzy i klatek schodowych 50+100 lx.

62. Jak należy konserwować urządzenia oświetleniowe?
W czasie eksploatacji urządzeń oświetleniowych są konieczne na

stępujące zabiegi konserwacyjne:

• wymiana zużytych źródeł światła;

• czyszczenie oraz wymiana zużytych opraw oświetleniowych;

7. WYMAGANIA DLA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH O

ZWIĘKSZONYM ZAGROŻENIU

63. Jakie wymagania stawiane są instalacjom, gdy zagrożenia są

większe niż normalne?

Gdy zagrożenie jest większe niż normalne, dla uniknięcia wypad

ków wymagane jest wówczas, bądź specjalne wykonanie instalacji, bądź

obniżenie bezpiecznego napięcia do 25 V prądu przemiennego i 60 V
prądu stałego.

64. Jakie wymagania dla instalacji elektrycznych winny być speł

niane na placach budowy?

Instalacje elektryczne na placach budowy i robót rozbiórkowych

zgodnie z normą PN-IEC 60364-4-4:2000 w arkuszach normy o nume

rach powyżej 700, są zaliczone do warunków szczególnego zagrożenia.

Do wymagań tych m.in. zaliczamy:

• rozdzielenia przewodu PEN na PE i N w instalacjach ruchomych;
• przekrój przewodów znajdującymi się we wspólnej oprawie powi

nien być jednakowy;

• miejscem rozdziału PEN na PE i N powinna być na placu budowy

rozdzielnica główna, o stopniu ochrony co najmniej IP43;

• stosowania wyposażenia sprzętu i osprzętu o stopniu ochrony co

najmniej IP44;

• zabezpieczenia gniazd wtyczkowych wyłącznikami ochronnymi róż-

nicowoprądowymi.

Należy bezwzględnie przestrzegać oznaczeń barwami przewodów:

przewód PEN - pasy żółto-zielone oraz w miejscach przyłączeń i za

kończeń oznaczenia jasno-niebieskie. przewód N - jasnoniebieski, prze

wód PE - pasy żółto-zielone.

65. Jak należy wykonywać instalacje elektryczne w pomieszczeniach

wilgotnych i t atmosferą żrącą?

W pomieszczeniach wilgotnych w instalacjach elektrycznych należy:

• stosować osprzęt instalacyjny hermetyczny, szczelny;
• oprawy do lamp muszą być hermetyczne ze szczelnym kloszem;

• przewody obwodów prowadzonych do pomieszczeń wilgotnych po

winny być odłączone dwubiegunowo;

• do zasilania narzędzi przenośnych i ręcznych stosować gniazda wtycz

kowe hermetyczne, zasilane z transformatorów bezpieczeństwa.

W przypadku wykonywania instalacji w pomieszczeniach o wyzie

wach żrących, oprócz przestrzegania podanych wyżej zasad, należy:

• stosować przewody jak dla pomieszczeń wilgotnych z wyjątkiem

przewodów izolowanych w rurach stalowych i winidurowych,

• starać się prowadzić instalację poza pomieszczeniem, wprowadza

jąc do wnętrza krótkie odcinki przewodów zasilające odbiorniki.

66. Od czego zależy prawidłowe funkcjonowanie instalacji i urzą

dzeń elektrycznych w strefach zagrożonych wybuchem?

Prawidłowe i bezpieczne funkcjonowanie instalacji i urządzeń elek

trycznych w strefach zagrożonych wybuchem, zależy w dużym stopniu

od oceny zagrożenia oraz od zastosowanych sposobów wykonania in

stalacji i rodzajów urządzeń elektrycznych. Ważnym czynnikiem jest

również: ochrona odgromowa i ochrona przed elektrycznością statycz

ną zagrożonego obiektu, pomieszczenia.

Ocena zagrożenia wybuchem powinna być wykonana przez inwe

stora - użytkownika obiektu lub jednostkę projektową, a więc jednost

ki, które posiadają informacje o profilu produkcji i procesie technolo

gicznym.

W pomieszczeniach należy wyznaczyć strefę zagrożenia wybuchem,

jeżeli może w nich wystąpić mieszanina wybuchowa o objętości co naj

mniej 0,01 m

w zwartej przestrzeni.

67. Jakie przyczyny mogą być powodem wybuchu?

Powodem wybuchu mogą być iskry, powstałe podczas pracy insta

lacji i urządzeń (zwarcia itp.) wyładowania atmosferyczne i elektrosta
tyczne.

68. Jaka jest klasyfikacja stref zagrożenia wybuchem?

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia

3 listopada 1992 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków,

innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. nr 92), klasyfikacja

stref zagrożenia wybuchem jest następująca:

ZO - strefa, w której mieszanina wybuchowa gazów, par lub mgieł wy

stępuje stale lub długotrwale w normalnych warunkach pracy;

Z1 - strefa, w której mieszanina wybuchowa gazów, par lub mgieł może

występować w normalnych warunkach pracy;

Z2 - strefa, w której występuje niewielkie prawdopodobieństwo wy

stąpienia mieszaniny wybuchowej gazów, par lub mgieł, przy czym

mieszanina wybuchowa może występować jedynie krótkotrwale;

Z10 - strefa, w której mieszanina wybuchowa pyłów występuje często

lub długotrwale w normalnych warunkach pracy;

Z l l - strefa, w której zalegające pyły mogą krótkotrwale stworzyć mie

szaninę wybuchową wskutek przypadkowego zawirowania po

wietrza.

69. Jak kwalifikuje się budynki, ich części lub pomieszczenia do

kategorii zagrożenia ludzi?

Budynki, ich części lub pomieszczenia kwalifikuje się do kategorii

zagrożenia ludzi w sposób następujący:

ZL I - budynki użyteczności publicznej lub ich części, w której mogą

przebywać ludzie w grupach ponad 50 osób;

ZL II - budynki lub ich części przeznaczone do użytku ludzi o ograni

czonej zdolności poruszania się;

ZL III - szkoły, budynki biurowe, domy studenckie, internaty, hotele,

ośrodki zdrowia, otwarte przychodnie lekarskie, sanatoria, lo

kale handlowo-usługowe, w których może przebywać do 50 osób,

koszary, pomieszczenia ETO, zakłady karne i inne podobne;

ZL IV - budynki mieszkalne;
ZL V - archiwa, muzea i biblioteki.

70. Jakie informacje powinny posiadać osoby projektujące i wyko

nujące instalacje elektryczne w pomieszczeniach, obiektach

oraz obszarach zagrożonych wybuchem?

Projektanci i osoby wykonujące instalacje w pomieszczeniach,

obiektach i obszarach zagrożonych wybuchem, winne posiadać znajo-

mość parametrów wybuchowości i temperatury samozapalenia wystę

pującej substancji podanych w protokole komisji "kwalifikacyjnej - prze

ciwwybuchowej".

71. Jaka powinna być rezystancja uziomów i urządzeń pióruno-

chronnych w obiektach zagrożonych wybuchem?

Rezystancja uziomów i urządzeń piorunochronnych w obiektach

zagrożonych wybuchem, w żadnym przypadku nie powinna przekra

czać 5Q.

72. Jakie obowiązują kryteria doboru urządzeń elektrycznych do

warunków zagrożenia wybuchem?

Na każdym urządzeniu elektrycznym w wykonaniu przeciwwybu

chowym powinny być podawane parametry przeciwwybuchowe (Ex)

elektryczne, stopień ochrony IP oraz znak stacji badawczej i numer

certyfikatu.

Uwaga: Zasady doboru sprzętu i materiałów do wykonywania in

stalacji o zwiększonym zagrożeniu, doboru urządzeń oraz przyjmowa

nia ich do eksploatacji a także eksploatacji, szczegółowo opisane są w

poradniku na stronach od 305*321 poradnika.

73. W jakich przypadkach obiekty budowlane nie wymagają ochro

ny odgromowej?

Ochrony odgromowej w budownictwie mieszkaniowymnie wyma

gają obiekty kiedy:
• budynek jest usytuowany w strefie ochronnej sąsiadujących obiektów;

• budynek o wysokości nie przekraczającej 25 m jest usytuowany w

zwartej zabudowie (za zabudowę zwartą uważa się budynek, do

którego przylegają z obu stron budynku sąsiednie i którego po

ziom dachu nie przekracza więcej niż o 6 m poziomów dachów

budynków sąsiednich).
Budynki mieszkalne powinny mieć ochronę odgromową, jeżeli są

to obiekty:
• nie występujące w zwartej zabudowie, o wysokości powyżej 15 m

i powierzchni większej niż 500 m

;

• dla których - ze względu np. na rodzaj konstrukcji budynku (wyko

nanie z materiałów łatwo zapalnych), położenie w strefie o dużej

gęstości wyładowań - istnieje średnie zagrożenie piorunowe.

74. Jakie minimalne wymiary powinny mieć elementy stosowane

na zwody oraz przewody odprowadzające i uziemiające (pio-

runochronne)?

Wymiary minimalne elementów wykonanych ze stali ocynkowanej

stosowanych na zwody oraz przewody winny wynosić: średnica drutu 6

mm, zaś wymiary taśmy 20x3 mm. Zwody i przewody uziemiające mogą

być wykonane z linki 7x2,5 mm

lub blachy o grubości 0,5 mm.

75. Ile powinna wynosić rezystancja uziomów?
Rezystancja uziomów otokowych i ław fundamentowych powinna

wynosić nie więcej niż 30ii, a rezystancja pozostałych rodzajów uzio

mów 20Q.

Uziomy sztuczne zaleca się wykonywać jako poziome otokowe, a w

przypadku trudności w ich realizacji jako poziome promieniowe lub

pionowe.

Uziomy poziome umieszcza się na głębokości co najmniej 0,6 m w

odległości nie mniejszej niż 1 m od budynku.

76. Co to jest ochrona wewnętrzna i w jakich przypadkach powin

na być stosowana?

Ochrona wewnętrzna polega na zapewnieniu bezpieczeństwa lu

dziom (także zwierzętom) znajdującym się w budynku, przed skutka

mi wyładowań piorunowych.

Powinna być stosowana w obiektach wymagających ochrony od

gromowej.

Dobór środków i rozwiązań zależy od rozmieszczenia instalacji

(elektrycznych i rurowych), którą należy chronić przed powstaniem

napięć indukowanych i przeskoków.

Napięcia indukowane wywołane są działaniami pola magnetyczne

go powstającego od prądu pioruna przepływającego przez zwody i prze

wody odprowadzające.

8. PRÓBY POMONTAZOWE, ODBIORY I EKSPLOATACJA

INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH

78. Jakie próby pomontażowe wykonuje się w celu sprawdzenia in

stalacji elektrycznej?

Każda instalacja elektryczna, nowa, po remoncie lub modernizacji

powinna być przygotowana do eksploatacji.

Próby pomontażowe wykonuje się w celu sprawdzenia, czy prace

elektryczne zostały wykonane zgodnie z dokumentacją techniczną, nor

mami, przepisami oraz sztuką budowlaną.

W instalacjach wnętrzowych wykonuje się następujące próby po

montażowe:

• sprawdzenie ciągłości przewodów (w tym głównych, ochronnych i

dodatkowych połączeń wyrównawczych);

• dokonanie pomiaru rezystancji izolacji instalacji i odbiorników przy

łączonych na stałe;

• sprawdzenie skuteczności działania ochrony przeciwporażeniowej;

• sprawdzenie prawidłowości funkcjonowania instalacji.

79. Jaka jest kolejność czynności podczas pomiaru rezystancji izo

lacji instalacji?

Przy wykonywaniu pomiaru rezystancji izolacji należy:

• załączyć wszystkie łączniki (wyłączniki, styczniki, bezpieczniki itp.);

• odłączyć wszystkie odbiorniki (wykręcić żarówki, wyjąć z gniazd

wtyczkowych sznury połączeniowe odbiorników ruchomych, odłą

czyć od zacisków w instalacji przewody zasilające odbiorniki przy

łączone na stałe);

• przeprowadzić pomiar rezystancj i izolacj i między każdą żyłą a prze

wodem ochronnym lub ochronno-neutralnym oraz między wszyst

kimi żyłami wzajemnie.

Pomiary te powinny być wykonane w każdym obwodzie oddzielnie.

Pomiaru dokonuje się induktorem (megaomomierzem) o napięciu

500 lub 1000 V.

Wynik pomiaru uznaje się za poprawny wówczas, gdy rezystancja

izolacji wynosi co najmniej 500Q.

80. Kto powinien dokonywać pomiaru skuteczności działania

ochrony przeciwporażeniowej?

Pomiary skuteczności działania ochrony przeciwporażeniowej mogą

wykonywać wyłącznie te osoby, które mają odpowiednie uprawnienia,

(świadectwa kwalifikacyjne E na pomiary). Protokoły prób i pomia

rów powinny być podpisane przez osoby ich wykonujące.

81. Kiedy należy dokonać próbnego załączenia instalacji pod na

pięcie celem poprawnego jej funkcjonowania?

Celem sprawdzenia poprawnego funkcjonowania instalacji napię

cie można załączyć po zakończeniu wyżej opisanych pomiarów. Po włą

czeniu napięcia należy sprawdzić prawidłowość działania łączników i

odbiorników.

82. Jakie warunki winny być spełnione, aby instalacja mogła być

przekazana do eksploatacji?

Przekazanie do eksploatacji instalacji może nastąpić wówczas, gdy

zespół osób odbierających (w tym osoba posiadająca uprawnienia bu

dowlane i świadectwo kwalifikacyjne D), otrzyma następujące doku

menty:

• dokumentację techniczną (projekt techniczny zawierający rysunki

techniczne oraz opis techniczny z obliczeniami) z poprawkami na

niesionymi w trakcie wykonywania prac.

• protokoły badań i pomiarów;

• instrukcje eksploatacji zamontowanych maszyn i urządzeń;
• inne dokumenty związane z eksploatacją (np. karty gwarancyjne,

certyfikaty jakości, instrukcje obsługi).

83. Co należy do obowiązków osób eksploatujących instalacje?
Do obowiązków osób eksploatujących instalację należy:

• pełnienie dyżurów zmianowych i wykonywanie czynności łączeniowych;

• usuwanie zakłóceń (np. wymiana źródeł światła, wymiana bezpiecz

ników, łączników itp.)

• okresowe oględziny i przeglądy instalacji;

, pomiary napięć i obciążeń;

• remonty instalacji.

84. Jakie czynności wchodzą w zakres oględzin instalacji elektrycznych?

W zakres oględzin instalacji elektrycznej wchodzi w szczególności

sprawdzenie stanu:
• widocznych części przewodów, izolatorów i ich zamocowania;
• dławików w miejscach wprowadzenia przewodów do skrzynek przy

łączeniowych, odbiorników energii elektrycznej i sprzętu;

• osłon przed uszkodzeniami mechanicznymi przewodów;
• ochrony przeciwporażeniowej;

• gotowości ruchowej urządzeń zabezpieczających, automatyki i ste

rowania;

• napisów i oznaczeń.

Oględziny instalacji u odbiorców mocy należy przeprowadzić nie

rzadziej niż co 5 lat oraz bieżące w ramach pełnienia normalnych czyn

ności.

85. Jakie czynności wchodzą w zakres przeglądów instalacji elek

trycznych?

Zakres przeglądów w szczególności powinien obejmować:

• szczegółowe oględziny urządzeń oświetlenia wewnętrznego i ze

wnętrznego;

• sprawdzenie ciągłości przewodów ochrony przeciwporażeniowej;
• czynności konserwacyjne i naprawy zapewniające poprawną pracę

instalacji;

• pomiary i próby: skuteczności działania środków ochrony przeciw

porażeniowej, rezystancji uziemień roboczych i ochronnych, rezy

stancji izolacji przewodów roboczych instalacji - zgodnie z obowią

zującymi przepisami.

Niezależnie od warunków podanych wyżej, pomiary należy wyko

nywać w razie przeprowadzenia zmian w instalacji oraz w przypadkach

nasuwających podejrzenie, że stan instalacji uległ pogorszeniu lub na

stąpiły uszkodzenia. Wyniki pomiarów powinny spełniać wymagania

obowiązujące takie - jak przy przyjmowaniu instalacji do eksploatacji.

86. Jakie terminy przeglądów instalacji (okresy kontroli) urządzeń

elektroenergetycznych przewidziane są w obowiązujących prze

pisach Prawa budowlanego?

Przeglądy instalacji i urządzeń zasilanych z instalacji elektrycznych

winny być wykonywane:

• instalacji na otwartej przestrzeni lub w pomieszczeniach bardzo wil

gotnych, gorących, o wyziewach żrących -1 raz w roku;

• okresowej kontroli co najmniej raz na 5 lat, polegającej na spraw

dzeniu stanu sprawności technicznej i wartości użytkowej całego

obiektu budowlanego, estetyki obiektu oraz jego otoczenia; kon

trolą tą powinno być objęte również badanie instalacji elektrycznej

i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności, połączeń, osprzę

tu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji

przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów.

87. Jak powinny być - bezpiecznie wykonywane prace konserwa

cyjno remontowe przy instalacjach i urządzeniach elektroener

getycznych?

Prace konserwacyjno remontowe przy czynnych instalacjach i urzą

dzeniach elektroenergetycznych powinny być wykonywane po wyłącze

niu spod napięcia całej instalacji, danego obwodu lub odbiornika, a

następnie sprawdzeniu braku napięcia.

a) Wyłączenie instalacji spod napięcia winno być poprzedzone znajo

mością rozwiązań instalacji (na podstawie aktualnej dokumentacji

i wizji lokalnej), przykład na rysunku 11.

Uwaga: Bez wyłączenia napięcia mogą być wykonywane tylko prace pole

gające na wymianie wkładek bezpiecznikowych i żarówek (świetlówek) o

nie uszkodzonej obudowie i oprawie.

b) Prace przy elektrycznych maszynach wirujących mogą być wykony

wane po wyłączeniu ich z ruchu i skutecznym zabezpieczeniu przed

nieprzewidzianym uruchomieniem od strony urządzeń napędzają

cych lub urządzeń napędzanych, np. pomp, wentylatorów, przykła

dy: rysunek 12 i 13.

9. OCHRONA PRZECIWPORAŻENIOWA W INSTALACJACH I

URZĄDZENIACH O NAPIĘCIU DO 1 KV

88. Jakie zmiany w dotychczas istniejących układach sieci powodują

zmodyfikowane przepisy w zakresie ochrony przeciwporażeniowej?

Zmodyfikowane przepisy ochrony przeciwporażeniowej nie powo

dują zmian w dotychczas istniejących układach sieci elektroenergetycz

nych, za jedynym wyjątkiem, że w części układów jest stosowany od

dzielny przewód ochronny.

89. Jak się dzieli sieci niskiego napięcia?
Sieci niskiego napięcia dzieli się na:

• sieci pracujące z bezpośrednio uziemionym punktem neutralnym

(zwanym dotychczas również zerowym); układ sieci oznacza się li

terą T;

• sieci w których może być zastosowane połączenie części czynnych z

ziemią przez rezystor lub iskiernik bezpiecznikowy; układ sieci

oznacz się literą I.
Jeżeli dostępne części przewodzące instalacji i odbiorników są po

łączone z punktem neutralnym przewodem ochronnym PE lub wspól

nym przewodem ochronno-neutralnym PEN, to w oznaczeniu sieci

drugą literą jest N.

Jeśli dostępne części przewodzące są połączone przewodem ochron

nym do uziemienia niezależnego od uziemienia roboczego punktu neu

tralnego sieci, to drugą literą w oznaczeniu jest T.

Uwaga: Niezależnie od rysunku umieszczonego w poradniku na stronie

183, to dla utrwalania wiadomości, układy o których mowa przedstawio

ne są w szczególnej interpretacji na rysunku 14.

W zależności od sposobu połączenia zacisku ochronnego na obu

dowie urządzenia lub odbiornika rozróżnia się następujące układy TN:
• układ TN-C, w którym istnieje jeden wspólny przewód ochronno-

neutralny PEN (rysunku 14a);

• układ TN-S, w którym istnieją oddzielne przewody: neutralny N i

ochronny PE (rysunku 14b);

«;

PEN

o o

o 6

77"

/>£

—

PjN

~pMN

^ I

ó ó ó ! ; Ó Ó

rat

/>£

ó 6

6 W j j 6 6 6 6iV

- i /

~£2

-i,?

6 iAT

ÓÓÓÓN

]££, j t'«#T^

-LZ

-U

rro «i rii i'

;

2 n^nriaE

L H ;

-£f

-L3

LI:

!/>£

/>£

Rysunek 14. Układy sieci: a) TN-C; b) TN-S; c) TN-C-S; d) TT; e) IT - odizo

lowany od ziemi; f) IT - połączony z ziemią przez bezpiecznik iskiernikc

wy; g) IT - z uziemieniem pośrednim przez rezystor

1 - dostępne części (elementy) przewodzące, 2 - iskiernik bezpiecznikowy,

3 - rezystor (opornik)

• układ TN-C-S, którego część ma jeden wspólny przewód ochronno-

neutralny PEN, a cześć ma osobne przewody: neutralny N i ochron

ny PE (rysunek 14c);

• układ TT. Jest to układ z uziemieniem roboczym punktu neutral

nego i oddzielnymi uziemieniami odbiorników, z którymi są połą

czone ich dostępne części przewodzące przewodami ochronnymi

PE (rysunek 14d);
W układach izolowanych IT (rysunek 14e, f, g) dostępne części prze

wodzące odbiorników są przyłączone do indywidualnych uziemień.

Podana wyżej klasyfikacja umożliwia określenie wymagań ochrony

przeciwporażeniowej dla instalacji oraz urządzeń i jest powszechnie
stosowana w przepisach międzynarodowych IEC 364.

90. Kiedy w Polsce została wprowadzona norma PN/E-05009 (wie-

loarkuszowa) dotycząca ochrony przeciwporażeniowej?

Norma PN/E-05009 została wprowadzona jako obowiązujące w Pol

sce wymagania w zakresie ochrony przeciwporażeniowej w roku 1993.

Norma ta jest tłumaczeniem ww. przepisów międzynarodowych, obec

nie oznaczona jest: PN-IEC 60364-4-41:2000.

91. Jakie elementy instalacji, urządzenia, wyróżnia się ze względu

na wymagania ochrony przeciwporażeniowej?

Ze względu na wymagania ochrony przeciwporażeniowej wyróżnia się:

• części czynne instalacji, tj. przewody oraz inne elementy przewo

dzące instalacji elektrycznej, które mogą znaleźć się pod napięciem

podczas normalnej pracy instalacji. Do części czynnych zalicza się

przewód neutralny N (zerowy) izolowany, natomiast nie zalicza się

przewodu ochronno-neutralnego PEN;

• części przewodzące dostępne, tj. części przewodzące instalacj i, które

mogą być dotykane i które mogą znaleźć się pod napięciem w wy

niku uszkodzenia izolacji. Są to przede wszystkim wszelkie obudo

wy urządzeń;

• części przewodzące obce, tj. części przewodzące nie będące częścią

instalacji elektrycznej, zwykle połączone z ziemią. W mieszkaniach

są to przede wszystkim instalacje i urządzenia wodociągowe, ogrzew

cze, gazowe itp.

92. Jakie są stosowane rodzaje ochrony przeciwporażeniowej?

Jako ochronę przeciwporażeniową stosuje się:

• ochronę przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa);

• ochronę przed dotykiem pośrednim (ochronę dodatkową).

93. Jakie stosuje się środki ochrony przed dotykiem bezpośrednim?
Przed dotykiem bezpośrednim jako środki ochrony stosuje się:

• izolowanie lub osłony (obudowy) części czynnych;

• ochronę przez umieszczenie poza zasięgiem ręki (np. zachowanie

odpowiedniej odległości nieizolowanych przewodów - przyłącza,

szyny rozdzielnic);

• stosowanie wyłączników różnicowoprądowych (jako środek uzu

pełniający).

94. Jakie są stosowane środki ochrony dodatkowej - ochrony przed

dotykiem pośrednim?

Dla instalacji i urządzeń zbudowanych przed wejściem w życic prze

pisów normy PN/E-05009 były stosowane następujące środki ochrony

dodatkowej - (aktualnie funkcjonujące):

a) zerowanie,

b) uziemienie ochronne,

c) sieć ochronna,
d) wyłączniki przeciwporażeniowe różnicowoprądowe,
e) izolowanie stanowiska,

f) izolacja ochronna,
g) separacja elektryczna - odbiorników.

Dla instalacji i urządzeń wykonanych (nowych lub zmodernizo

wanych) po wejściu w życie przepisów normy PN/E-05009, (obecnie

PN-IEC 60364-4-41:2000):
a) samoczynne wyłączenie zasilania i stosowanie połączeń wyrównaw

czych dodatkowych (miejscowych),

b) stosowanie urządzeń II klasy ochronności lub izolacji równoważnej,

c) izolowanie stanowiska,

d) nieuziemione połączenia wyrównawcze miejscowe,

e) separacja elektryczna - odbiorników.

95. Co w praktyce oznacza równoczesna ochrona przed dotykiem

bezpośrednim i pośrednim?

Jest to ochronne obniżenie napięcia znamionowego do wartości na

pięć bezpiecznych. Są to niskie napięcia - bezpieczne, które wynoszą:

a) przy prądzie przemiennym o częstotliwości 15+100Hz w normal

nych warunkach środowiskowych 50 V.

W szczególnych warunkach (np. wilgotnych) 25 V.

W przypadku instalacji zanurzonej w wodzie 12 V.

b) przy prądzie stałym w normalnych warunkach środowiskowych 120 V.

W szczególnych warunkach 60 V.

W przypadku instalacji zanurzonej w wodzie 30 V.

W praktyce napięcia bardzo niskie są to napięcia o wartościach nie

przekraczających 25 V prądu przemiennego. W normie międzynaro

dowej określono je nazwami SELV, PELY

Źródłem zasilania w obwodach SELV i PELY mogą być transfor

matory ochronne (bezpieczeństwa) lub przetwornice, które zapewnia

ją oddzielenie elektryczne obwodu pierwotnego od wtórnego.

Nie dopuszcza się stosowania takich źródeł zasilania jak: autotrans

formatory, baterie akumulatorów ładowanych buforowo przez pro

stowniki lub urządzenia półprzewodnikowe, ponieważ żadne z tych źró

deł nie zapewnia nie przenoszenia się napięcia pierwotnego na stronę

wtórną.

96. Jaka jest różnica między obwodami SELV i PELY?

a) Części czynne obwodów SELY nie są w żadnym punkcie połączo

ne z częściami czynnymi i przewodami ochronnymi wchodzącymi

w skład innych obwodów, a więc instalacja jest całkowicie oddzie

lona od ziemi - od innych instalacji. Zatem przewody i zaciski

odbiorników mogą być w tym przypadku nie osłonięte - dostępne

dla dotyku.

b) Części czynne obwodów PELY mogą być połączone z uziomem ze

względu na wymagania technologiczne. W tych obwodach można

nie stosować żadnych środków ochrony przed dotykiem bezpośred

nim, w każdych warunkach środowiskowych, jeżeli napięcie zna

mionowe instalacji nie przekracza 6 V - przy prądzie przemiennym

lub 15 V przy prądzie stałym.

97. Co to są obwody FELV?

Są to obwody - funkcjonalne, dla spełnienia określonych funkcji,

zasilane napięciem nie przekraczającym wartości bardzo niskich na

pięć bezpiecznych. Budowa tych obwodów nie spełnia jednak wszyst

kich warunków koniecznych dla uniemożliwienia pojawienia się na nich

napięć wyższych od wartości napięć bezpiecznych. Dotyczy to zarówno

źródeł zasilania, elementów instalacji, sposobu jej układania oraz bu

dowy odbiorników.

Obwody FELV nie mogą zatem być traktowane jak w pełni bez

pieczne obwody SELV i PELV. Wymagają one tej samej ochrony, któ

ra jest stosowana w zasilających je obwodach wyższego napięcia.

98. Jaką rolę spełnia uziemienie robocze i gdzie się je wykonuje?
Uziemienie robocze umożliwia ochronę sieci niskiego napięcia

przed skutkami przeniesienia się na nią wyższego napięcia.

Uziemienie robocze wykonuje się w instalacjach i urządzeniach elek

trycznych połączonych bezpośrednio z siecią rozdzielczą lub zasilanych z

układu o napięciu wyższym niż 1 kV przez transformator lub przetwornicę.

99. Jakie są sposoby wykonania uziemienia roboczego w sieci prą

du przemiennego?

Uziemienie robocze w sieci prądu przemiennego wykonuje się jako

bezpośrednie lub też jako otwarte przy zastosowaniu bezpiecznika

iskiernikowego.

100. Jaki warunek powinna spełniać rezystancja uziemienia robo

czego - punktu neutralnego transformatora?

Rezystancja uziemienia roboczego punktu neutralnego transfor

matora powinna spełniać warunek:

/, - prąd zwarcia doziemnego w sieci wyższego napięcia, w amperach.

Przy spełnieniu tego warunku najwyższe napięcie, które może się

pojawić po stronie niskiego napięcia, między punktem neutralnym

transformatora a ziemią nie może przekroczyć 50 V, a więc nie może

osiągnąć wartości napięcia dotykowego - niebezpiecznego.

101. Co nazywa się połączeniem wyrównawczym i do czego służy?
Połączeniem wyrównawczym nazywa się połączenie elektryczne

części przewodzących dostępnych, części przewodzących obcych i prze

wodów ochronnych.

Połączenie wyrównawcze zapewnia odpowiednią skuteczność

ochrony przeciwporażeniowej przed dotykiem pośrednim, ale nie jest

samodzielnym środkiem ochrony, lecz tylko wspomagającym - ochro

nę dodatkową.

Uwaga: W poradniku na stronie 21 pokazane sq na rysunku 28 połącze

nia wyrównawcze w budynku mieszkalnym.

102. Co to jest ograniczona przestrzeń przewodząca i jakie są do

datkowe wymagania dotyczące ochrony przeciwporażeniowej

w tych przestrzeniach?

Do ograniczonych przestrzeni przewodzących zaliczamy ciasne

pomieszczenia w budynku, albo ciasne wnętrza innego obiektu tech

nicznego o ścianach i innych częściach przewodzących, z którymi czło

wiek może się stykać znaczną powierzchnią ciała, mając ograniczoną

możliwość przerwania tej styczności. Przekonywującym przykładem są:

kotły, rurociągi, różnego kształtu zbiorniki itp.

Dodatkowe wymagania w zakresie ochrony przeciwporażeniowej

w obiektach i urządzeniach technicznych stałych:

• oświetlenie winno być zasilane z obwodu SELV - bardzo bezpiecznym

napięciem do 25 V prądu przemiennego lub 60 V prądu stałego.

• j ako źródła napięcia należy użyć transformatora bezpieczeństwa za

instalowanego na stałe - w II klasie ochronności. Dotyczy to również

oświetlenia przenośnego - lamp ręcznych w wykonaniu specjalnym.

• inne odbiorniki winny być wykonane w II klasie ochronności, pod

warunkiem, że zasilane są z obwodu zabezpieczonego wyłączni

kiem różnicowoprądowym i zastosowania ochrony uzupełniającej

tj. miejscowych połączeń wyrównawczych.

10. PODSTAWOWE WZORY, SYMBOLE GRAFICZNE I WAŻNIEJ

SZE OZNACZENIA STOSOWANE W ELEKTROENERGETYCE

Prawo Ohma

U U

U = I R

(V); / = - (A); R = - (li);

R I

Rezystancja odcinka przewodu

/? = — = £ ^ («); G = - ; y = - ;

ys s R c

l -

długość przewodu (m);

konduktywność (przewodność właściwa _ ,

ii • mm"

s -

przekrój przewodu mm

g -

rezystywność w — ' .

m m

;

R -

rezystancja w ii; .

G -

Konduktancja w simensach iS= — I

Przyjmuje się przewodność właściwą - konduktywność dla:

Miedź - y = 57-

Qmnr

Aluminium - y = 35 --',

Qmm

Żelazo- 7 = 8,3-

ilmm"

Cynk- y= 15,5

- ;

Q.mm

Oporności

Dławik X

= 2-n-f-L

(ii); X, = co • L:

(0 = 2- n-f,

Kondensator X

= (fi); / = •

2-n-f-c X

Impedancja z = JR

+{X, -Xj

(Q); Z = -^- (fi);

cosę

L -

indukcyjność (H) (henry);

C - pojemność (F) (farady);

oporność indukcyjna (£2);

/- częstotliwość (Hz); ę - kąt fazowy;

(0,f=

częstotliwość kołowa, częstotliwość (l/s);

- oporność pojemnościowa (ii);

Rezystancja przewodu w zależności od temperatury

/?, = /?„ [1 +a (f-20°)] (O);

- rezystancja przewodu w temperaturze /;

-rezystancja przewodu w temperaturze 20°

a -

współczynnik temperaturowy rezystancji ~ ;

°C

Rezystancja wypadkowa szeregowo połączonych n rezystorów

(oporników)

**R

+ R

+...+R

(Q,y,

I A

Rysunek 15. Szeregowe połączenia n rezystorów.

Pierwsze prawo Kirchhoffa

Suma prądów dopływających do każdego węzła jest równa sumie

prądów wypływających z tego węzła.

Prądy dopływające do węzła oznaczamy jako dodatnie, a prądy

wypływające jako ujemne.

I,+I

-I

=0; I,+I

+ I

;

^ /

f c

= 0 (wzór ogólny)

k=l

Rysunek 18. Węzeł obwodu elektrycznego.

Drugie prawo Kirchhoffa

W zamkniętym obwodzie elektrycznym, który nazywamy oczkiem,

suma algebraiczna napięć źródłowych (E)

E,-E, + E=I-R,+I-R, + I-

i? , + /•/?, + /• R, + I • /?,;

1 2 3

m n

^E = \.Ui

(wzór ogólny)

k=l 1=1

Prawo Joulea - Lenza

Ilość ciepła Q

wydzielonego w przewodniku pod wpływem prze

pływu prądu elektrycznego jest proporcjonalna do rezystancji R prze

wodnika, do kwadratu prądu I oraz czasu przepływu t.

= R-P-t

(J);

Jednostką ciepła Q

jest 1 dżul (J).

U = lW-s; lk\Vh=3,6- 1(/>(J).
Uwaga: Wzory do obliczania przekrojów przewodów i spadków na

pięć, zamieszczone są w poradniku na stronie 120.

Tablica 8. Symbole graficzne i ważniejsze oznaczenia w elektroenergetyce

Symbol lub

oznaczenie

L+ lub +

L - lub -

PEN

-50 Hz

3 -50 Hz 400 V

Znaczenie symbolu lub oznaczenia

Oznaczenia przewodów i symbole rodzaju prądu i napięcia
Prąd przemienny

przewód fazy 1

przewód fazy 2

przewód fazy 3

przewód neutralny (zerowy) (barwa jasnoniebieska)

Prąd stary

biegun dodatni

biegun ujemny

Przewód ochronny uziemiony (barwa zielona i żółta)

Przewód ochronny nieuziemiony (barwa zielona i żótta)

Przewód ochronno-neutralny (barwa zielona i żółta, a na

końcówkach - jasnoniebieska)

Przewód uziemiający

Prąd przemienny wielkiej częstotliwości

Prąd przemienny o częstotliwości 50 Hz

Prąd przemienny trójfazowy o częstotliwości S0 Hz, napięciu 400 V

Tablica 8. Symbole graficzne i ważniejsze oznaczenia w elektroenergetyce cd.

Symbol lub

oznaczenie
3 N-50 Hz

230/400 V

3NPE-50 Hz

230/400 V

3PEN-50 Hz

230/400 V

— i —

-£•

Znaczenie symbolu lub oznaczenia

Prąd przemienny trójfazowy o częstotliwości 50 Hz i napięciu

230/400 V, linia czteroprzewodowa (3 przewody fazowe i przewód

neutralny)

Prąd przemienny trójfazowy o częstotliwości 50 Hz i napięciu

230/240 V, linia pięcioprzewodowa (3 przewody fazowe, przewód

neutralny, przewód ochronny uziemiony)

Prąd przemienny trójfazowy o częstotliwości 50 Hz i napięciu

230/240 V, linia czteroprzewodowa (3 przewody fazowe, przewód

ochronno-neutralny)

Prąd tętniący

Układy połączeń

Układ trójfazowy trójkątowy

Układ trójfazowy gwiazdowy

Układ trójfazowy gwiazdowy czteroprzewodowy (z przewodem

neutralnym)

Układ trójfazowy gwiazdowy czteroprzewodowy (z punktem

neutralnym uziemionym).

Odgałęzienie

Przewód neutralny N

Przewód ochronny PE

Przewód ochronno-neutralny PEN

Przewód ekranowany

Linia: odchodząca w górę; przychodząca z góry

Linia: odchodząca w dół; przychodząca z dołu

Linie: odchodzące w górę i w dół; przychodzące z góry i z dołu;

przechodzące z dołu do góry i z góry w dół

Linia prowadzona na ścianie lub na tynku

Linia prowadzona pod tynkiem; w tynku

Linia prowadzona w podłodze

Symbol lub

oznaczenie

TTT

— 3 —

- w ~

—a—

•

^m?

-•-

>k li

-+~

ffl

-«-

Znaczenie symbolu lub oznaczenia

Linia prowadzona pod podłogą

Linia prowadzona w rurze ochronnej

Linia prowadzona w listwie

Linia prowadzona w korytku kablowym

Linia prowadzona na drabince kablowej

Linia prowadzona na izolatorach

Linia prowadzona na wspornikach

Rozdzielnica - symbol ogólny (szafa, tablica, pulpit, skrzynka

zaciskowa)

Rozdzielnica z 1 zasilaniem i 5 odpływami

Bezpieczniki

Bezpiecznik instalacyjny

Bezpiecznik instalacyjny 25 A z wkładką 16 A w 3 fazach (przykład

oznaczenia)

Układ trójfazowy zygzakowaty

Układ trójfazowy zygzakowaty cztcroprzewodowy (z przewodem

neutralnym)

Uziemienie

Połączenie elektryczne / korpusem, obudową (masą)

Źródła prądu i maszyny

Ogniwo, akumulator

Bateria akumulatorów

Prądnica prądu stałego

Prądnica prądu przemiennego

Silnik prądu stałego

Silnik prądu przemiennego

Transformator

Prostownik (dioda prostownicza)

Tablica 8. Symbole graficzne i ważniejsze oznaczenia w elektroenergetyce cd.

Symbol lub

oznaczenie

-t/f-\-f-

-m-i—t-

—f—

—X «?

-X

flTP

S I

C ^

Znaczenie symbolu lub oznaczenia

Linie i rozdzielnice

Linia, przewód

Linia trójprzewodowa

Linia czteroprzewodowa

Połączenie giętkie, przewód giętki

Linie krzyżujące się bez połączenia elektrycznego

Linie krzyżujące się połączone elektrycznie

Gniazdo podwójne

Gniazdo z łącznikiem

Gniazdo telefoniczne

Wtyczka dwubiegunowa

Wtyczka dwubiegunowa ze stykiem ochronnym

Wtyczka trójbiegunowa ze stykiem ochronnym

Odbiorniki

Punkt świetlny z żarówką

Punkt świetlny z żarówką i łącznikiem jednobiegunowym

Punkt świetlny z regulowanym strumieniem

Punkt świetlny oświetlenia awaryjnego

Punkt świetlny oświetlenia ewakuacyjnego

Punkt świetlny z lampą fluorescencyjną (świetlówką)

Punkt świetlny z lampą wyładowczą

Grzejnik - symbol ogólny

Promiennik podczerwieni

Zamek drzwiowy elektromagnesowy

Kuchnia elektryczna

Chłodziarka elektryczna

Elektryczny podgrzewacz wody

Pralka elektryczna

Symbol lub

oznaczenie

/
rf»
<f

?
D"

Znaczenie symbolu lub oznaczenia

Łączniki i gniazda wtyczkowe
Łącznik jcdnobiegunowy

Łącznik jednobiegunowy z wbudowaną lampką sygnalizacyjną

Łącznik jcdnobiegunowy grupowy (hotelowy)

Przełącznik jcdnobiegunowy szeregowy (świecznikowy)

Przełącznik jednobiegunowy zmienny (schodowy)

Przełącznik krzyżowy

Łącznik dwubiegunowy

Łącznik trójbiegunowy

Łącznik jednobiegunowy uruchamiany przez pociąganie

Łącznik krańcowy, drogowy

Łącznik krańcowy, drogowy jednokierunkowy

Łącznik krańcowy, drogowy dwukierunkowy

Łącznik automatyczny

Stycznik

Przycisk

Lampka sygnalizacyjna

Przycisk z lampką sygnalizacyjną

Przycisk dwuguzikowy

Gniazdo dwubiegunowe

Gniazdo trójbiegunowe

Gniazdo dwubiegunowe ze stykiem ochronnym

Gniazdo trójbiegunowe ze stykiem ochronnym

Elektryczna zmywarka do naczyń

Wentylator

Suszarka
Radioodbiornik

Telewizor

Urządzenie z silnikiem elektrycznym

Tablica 8. Symbole graficzne I ważniejsze oznaczenia w elektroenergety

Symbol lub

oznaczenie

\U\M\

•<

Znaczenie symbolu lub oznaczenia

Łączniki - zestyki

Symbol ogólny zestyku:
a) zwiernego

b) rozwianego

Wyłącznik

Wyłącznik z wyzwalaczem elektromagnesowym

Wyłącznik z wyzwalaczem lermicznym (bimetalowym)

Stycznik:
a) symbol ogólny
b) z samoczynnym wyzwalaniem

Aparatura, elementy sterownicze i sygnalizacyjne
Cewka aparatu (stycznika, przekaźnika, wyłącznika) - symbol

ogólny

Cewka przekaźnika nadprądowego

Cewka przekaźnika podnapięciowego

Cewka przekaźnika (wyłącznika) różnicowoprądowcgo

Cewka aparatu ze zwłoką przy wzbudzaniu

Cewka aparatu ze zwłoką przy odwzbudzaniu

Cewka aparatu z blokadą mechaniczną

Człon napędowy przekaźnika cieplnego

Zestyk zwiemy

Zestyk rozwierny

Zestyk przełączny

Zestyk zwiemy przyciskowy

Zestyk rozwierny przyciskowy

Zestyk zwiemy cięgnowy

Zestyk zwiemy pokrętny

Zestyk łącznika krańcowego

11. BIBLIOGRAFIA UZUPEŁNIAJĄCA I UAKTUALNIONA

Przepisy

1. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz.U. nr

54 z 1997 r. poz. 348, Dz.U. nr 158 z 1997 r. poz. 1042, Dz.U. nr 94

z 1998 r. poz. 594, Dz.U. nr 106 z 1998 r. poz. 668, Dz.U. nr 162 z

1998 r. poz. 1126, Dz.U. nr 88 z 1999 r. poz. 980, Dz.U. nr 91 z 1999

r. poz. 1042, Dz.U. nr 110 z 1999 r. poz. 1255, Dz.U. nr 43 z 2000 r.

poz. 489, Dz.U. nr 48 z 2000 r. poz. 555).

2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. nr 89 z

1994 r. poz. 414, Dz.U. nr 100 z 1996 r. poz. 465, Dz.U. nr 106 z
1996 r. poz. 496, Dz.U. nr 146 z 1996 r. poz. 680, Dz.U. nr 8 z

1997 r. poz. 554, Dz.U. nr 111 z 1997 r. poz. 726, Dz.U. nr 106 z

1998 r. poz. 668, Dz.U. nr 41 z 1999 r. poz. 412, Dz.U. nr 49 z

1999 r. poz. 483, Dz.U. nr 62 z 1999 r. poz. 682, Dz.U. nr 12 z

2000 r. poz. 136, Dz.U. nr 29 z 2000 r. poz. 354, Dz.U. nr 43 z
2000 r. poz. 489).

3. Ustawa z dnia 22 stycznia 2000 r. o ogólnym bezpieczeństwie pro

duktów (Dz.U. z 2000 r. nr 15 poz. 179).

4. Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (Dz.U. z

2000 r. nr 122 poz. 1321).

5. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 18 lutego 1999 r. w

sprawie wymagań w zakresie efektywności energetycznej, jakie

powinny spełniać urządzenia produkowane w kraju i importowa

ne, oraz wymagań w zakresie stosowania etykiet i charakterystyk

technicznych (Dz.U. z 1999 r. nr 16, poz. 145).

6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 11 sierpnia 2000 r. w

sprawie przeprowadzania kontroli przez przedsiębiorstwa energe

tyczne (Dz.U. z 2000 r. nr 75 poz. 866).

7. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 grudnia 2000 r. w

sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz

zasad rozliczeń w obrocie energię elektryczną (Dz.U. z 2001 r. nr 1

poz. 7).

8. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 15 grudnia 2000 r. w

sprawie obowiązku zakupu energii elektrycznej ze źródeł niekon

wencjonalnych i odnawialnych oraz wytwarzanej w skojarzeniu z

wytwarzaniem ciepła, a także ciepła ze źródeł niekonwencjonal

nych i odnawialnych oraz zakresu tego obowiązku (Dz.U. z 2000 r.

nr 122 poz. 1336).

9. Rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownic

twa z dnia 14 grudnia 1994 r. w sprawie warunków technicznych,

jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jed

nolity - Dz.U. nr 15 z 1995 r. poz. 140, Dz.U. nr 44 z 1999 r. poz.

434, Dz.U. nr 16 z 2000 r. poz. 214).

10. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z

dnia 16 sierpnia 1999 r. w sprawie warunków technicznych użytko

wania budynków mieszkalnych (Dz.U. nr 74 z 1999 r. poz. 836).

11. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z

dnia 31 maja 2000 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wpro

wadzenia obowiązku stosowania niektórych Polskich Norm (Dz.U.

nr 22 z 1999 r. poz. 209, Dz.U. nr 51 z 2000 r. poz. 617.

12. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 25 września 2000 r. w

sprawie szczegółowych warunków przyłączania podmiotów do sieci

elektroenergetycznych, obrotu energią elektryczną, świadczenia usług

przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardów

jakościowych obsługi odbiorców (Dz.U. nr 85 z 2000 r. poz. 957).

Normy

Normy PN-IEC 60364 (zaktualizowana wersja normy PN/E-05009)

13. PN-IEC 60364-4-42. Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.

Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed skutkami

oddziaływania cieplnego. (Zastępuje normę PN-91/E-05009/42).

14. PN-IEC 60364-4-442. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed

przepięciami. Ochrona instalacji niskiego napięcia przed przejścio

wymi przepięciami i uszkodzeniami przy doziemieniach w sieciach

wysokiego napięcia.

15. PN-IEC 60364-4-443. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed

przepięciami. Ochrona przed przepięciami atmosferycznymi lub

łączeniowymi. (Zastępuje normę PN-93/E-05009/443).

16. PN-IEC 60364-4-45. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed

obniżeniem napięcia. (Zastępuje normę PN-91/E-05009/45.

17. PN-IEC 60364-4-46. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Odłączanie izola

cyjne i łączenie. (Zastępuje normę PN-92/E-05009/46).

18. PN-IEC 60364-4-47. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Stosowanie środ

ków ochrony zapewniających bezpieczeństwo. Postanowienia ogól

ne. Środki ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym. (Za

stępuje normę PN-92/E-05009/47).

19. PN-IEC 60364-4-473. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Stosowanie środ

ków ochrony zapewniających bezpieczeństwo. Środki ochrony przeć

prądem przetężeniowym. (Zastępuje normę PN-91/E-05009/473)

20. PN-IEC 60364-4-481. Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.

Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Dobór środków ochrony

przeciwporażeniowej w zależności od wpływów zewnętrznych.

21. PN-IEC 60364-482. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Dobór środków

ochrony w zależności od wpływów zewnętrznych. Ochrona prze

ciwporażeniowa. (Zastępuje normę PN-91/E-05009/482).

22. PN-IEC 60364-5-51. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Postanowienia

ogólne. (Zastępuje normę PN93/E-05009/51).

23. PN-IEC 60364-5-52. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Oprzewodowanie.

24. PN-IEC 60364-5-523. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Obciążalności prądowe długotrwałe przewodów.

25. PN-IEC 60364-5-53. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Aparatura łą

czeniowa i sterownicza. (Zastępuje normę PN-93/E-05009/53.

26. PN-IEC 60364-5-537. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Aparatura roz

dzielcza i sterownicza. Urządzenia do odłączenia izolacyjnego i łą

czenia. (Zastępuje normę PN-92/E-05009/537).

27. PN-IEC 60364-5-56. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Instalacje bez

pieczeństwa. (Zastępuje normę PN-92/E-05009/56.

28. PN-IEC 60364-6-61. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Sprawdzanie odbiorcze. (Zastępuje normę PN-93/E-05009/61.

29. PN-IEC 60364-7-701. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji.

Pomieszczenia wyposażone w wannę lub/i basen natryskowy. (Za

stępuje normę PN-91/E-05009/701).

30. PN-IEC 60364-7-702. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji.

Baseny pływackie i inne. (Zastępuje normę PN-91/E-05009/702).

31. PN-IEC 60364-7-703. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji.

Pomieszczenia wyposażone w ogrzewacze do sauny.

32. PN-IEC 60364-7-704. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji.

Instalacje na terenie budowy i rozbiórki. (Zastępuje normę PN-91/

E-05009/704).

33. PN-IEC 60364-7-705. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji.

Instalacje elektryczne w gospodarstwach rolniczych i ogrodniczych.

(Zastępuje normę PN-91/E-05009/705).

34. PN-IEC 60364-7-706. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji

Przestrzenie ograniczone powierzchniami przewodzącymi.

35. PN-IEC 60364-7-707. Instalacje elektryczne w obiektach budowla

nych. Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji

Wymagania dotyczące uziemień instalacji urządzeń przetwarzani,

danych.

36. PN-IEC 60364-7-708. Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych

Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Kemping

i pojazdy wypoczynkowe. (Zastępuje normę PN-91/E-05009/708.

Pozostałe normy

37. PN-92/E-08106. Stopnie ochrony zapewniane przez obudowy (Kod IP).

38. PN-IEC 60664-1:1998. Koordynacja izolacji urządzeń elektrycznych

w układach niskiego napięcia. Zasady, wymagania i badania.

39. PN-IEC-60050-826. Słownik terminologiczny elektryki. Instalacje

elektryczne w obiektach budowlanych. (Zastępuje normę PN-91/

E-05009/02).

40. PN-E-05204:1994. Ochrona przed elektrycznością statyczną. Ochro

na obiektów, instalacji i urządzeń. Wymagania.

41. PN-IEC 60038:1999. Napięcia znormalizowane IEC.

42. PN-EN 50020:2000. Urządzenia elektryczne w przestrzeniach za

grożonych wybuchem. Wykonanie iskrobezpieczne "i" (51). Zastę

puje PN-84/E-08107.

43. PN-EN 1127-1:2001. Atmosfery wybuchowe. Zapobieganie wybu

chowi i ochrona przed wybuchem. Pojęcia podstawowe i metodo

logia (6). (Zastępuje PN-84/C-012000.01.

44. PN-EN 61032:2001. Ochrona osób i urządzeń za pomocą obudów.

Próbniki do sprawdzania (8).

45. PN-IEC 61024-1:2001. Ochrona odgromowa obiektów budowla

nych. Zasady ogólne (7). (Zastępuje normę PN-86/E-05003.02.

46. PN-IEC 61024-1-1:2001. Ochrona odgromowa obiektów budowla

nych. Zasady ogólne. Wybór poziomów ochrony dla urządzeń pio-

runochronnych (5).

47. PN-IEC 60364-5-523:2001. Instalacje elektryczne w obiektach bu

dowlanych. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Obciążal

ność prądowa długotrwała przewodów (8).

48. PN-E-79100:2001. Kable i przewody elektryczne. Pakowanie, prze

chowywanie i transport (2). (Zastępuje PN-70/E-79100).

49. PN-E-90500-1:2001. Przewody o izolacji polwinitowej na napięcie

znamionowe nie przekraczające 450/750V. Wymagania ogólne (5).

50. PN-E-90500-10:2001. Przewody o izolacji polwinitowej na napięcie

znamionowe nie przekraczające 450/750Y Sznury rozciągalne (5).

51. PN-E-90500-11:2001. Przewody o izolacji polwinitowej na napię

cie znamionowe nie przekraczające 450/750 V. Przewody do opraw

oświetleniowych (5).

52. PN-E-90500-12:2001. Przewody o izolacji polwinitowej na napię

cie znamionowe nie przekraczające 450/750 V. Przewody ciepłood-

porne do odbiorników ruchomych i przenośnych (sznury) (5).

53. PN-E-90500-13:2001. Przewody o izolacji polwinitowej na napięcie

znamionowe nie przekraczające 450/750 V. Przewody z powłoką po-

Iwinitową olejoodporną dwużyłowe lub o większej liczbie żył (5).

54. PN-IEC 60669- 1:2000/A 1:2000. Łączniki do stałych instalacji elek

trycznych domowych i podobnych. Wymagania ogólne. (Zmiana
Al) (50).

55. PN-IEC 60669-2-1:2000. Łączniki do stałych instalacji elektrycz

nych domowych i podobnych. Wymagania szczegółowe. Łączniki
elektroniczne (50). (Zastępuje normę PN-89/E-93154 (50).

56. PN-EN 60127-1:2001. Bezpieczniki topikowe miniaturowe. Defi

nicje dotyczące bezpieczników topikowych miniaturowych oraz

ogólne wymagania dotyczące wkładek topikowych miniaturowych

(2). (Zastępuje normę PN-92/E-06170.01).

57. PN-EN 60269-1:2001. Bezpieczniki topikowe niskonapięciowe

Wymagania ogólne (2). (Zastępuje normę PN-91/E-06160.10).

58. PN-EN 60598-1:2001. Oprawy oświetleniowe. Wymagania ogólne,

badania (4). (Zastępuje normę PN-IEC 598-1+AL1994).

59. PN-EN 60320-2-2:2001. Nasadki i wtyki do użytku domowego i

podobnego. Część 2-2. Połączenia wtykowo-nasadkowe do użytku

domowego i podobnego (11).

60. PN-EN 60432-1:2001. Żarówki. Wymagania bezpieczeństwa. Część

1. Żarówki z żarnikiem wolframowym do użytku domowego i po

dobnych ogólnych celów oświetleniowych (11). (Zastępuje PN-

IEC432-1+A1:1996).

61. PN-EN 60432-2:2001. Żarówki. Wymagania bezpieczeństwa. Część

2: Żarówki halogenowe do użytku domowego i podobnych ogól

nych celów oświetleniowych (9). (Zastępuje PN-IEC 432-2:1996).

62. PN-EN60947-2:2001. Aparatura rozdzielcza i sterownicza nisko

napięciowa. Wyłączniki (8). (Zastępuje PN-90/E-06150.20).

63. PN-EN 60947-4-2:2001. Aparatura rozdzielcza i sterownicza ni

skonapięciowa. Styczniki i rozruszniki do silników. Łączniki i roz
ruszniki półprzewodnikowe do silników prądu przemiennego (6).

UWAGA:

Podstawową bibliografią niniejszego opracowania są:

• Dozór i eksploatacja instalacji oraz urządzeń elektroenergetycznych w

zakładach przemysłowych i innych jednostkach gospodarczych. (Po

radnik szkoleniowy): Rozdział 3, od strony 109+256 (wraz z biblio

grafią). Tadeusz Uczciwek. COSIW Warszawa 2000.

• Biuletyny Stowarzyszenia Elektryków Polskich - INPE - Informacje o

normach i przepisach od nr 1+41.