5
www.wsip.pl
Scenariusze lekcji
Cywilizacje pozaeuropejskie u progu epoki nowożytnej
(1 godz.)
ŚRODKI DYDAKTYCZNE
J. Choińska-Mika, P. Szlanta, K. Zielińska, Historia. Kształcenie w zakresie podsta-
wowym. Podręcznik dla liceum i technikum, cz. 2, WSiP, Warszawa 2008 (dalej jako:
podręcznik), s. 5–11.
Mapa ścienna świata na przełomie XV i XVI w.
Atlas geografi czny.
K. Błachowska, K. Zielińska Maturalnie, że zdasz. Historia. Zakresy podstawowy
i rozszerzony. Zadania, testy, arkusze egzaminacyjne, WSiP, Warszawa 2004 (dalej
jako: Maturalnie, że zdasz).
Literatura: J. Danecki, Arabowie, Warszawa 2001; A. Metraux, Inkowie, Warszawa
1968; M. Tymowski, Państwa Afryki przedkolonialnej, Wrocław 1999.
GŁÓWNY CEL LEKCJI
Wyjaśnienie uczniom, na czym polegało zróżnicowanie polityczne, ekonomiczne
i kulturowe cywilizacji i społeczności rozwijających się poza Europą.
CELE OPERACYJNE LEKCJI
Po lekcji uczeń:
defi niuje, rozróżnia i stosuje pojęcia – „Jedwabny Szlak”, „animizm”, „Wielki
Mur”, „konfucjanizm”, taoizm”, buddyzm”, „cywilizacja prekolumbijska”, „Pań-
stwo Wielkiego Mogoła” [P], „szogun”, „samuraj”, „pismo kipu” [PP];
identyfi kuje postać Marco Polo [R];
charakteryzuje – system wierzeń Azteków, Inków i Majów [P], poziom wiedzy
geografi cznej i wizję świata w średniowiecznej Europie [R];
wymienia czynniki, dzięki którym nastąpiło poszerzenie wiedzy geografi cznej Eu-
ropejczyków w średniowieczu i początkach epoki nowożytnej [P];
wymienia najważniejsze osiągnięcia ludów i cywilizacji pozaeuropejskich w śred-
niowieczu [R];
lokalizuje na mapie – zasięg cywilizacji prekolumbijskich [P], strefy polityczno-kul-
turowe na kontynencie afrykańskim, największe organizmy państwowe w Azji [R];
określa czynniki, które decydują o nazwaniu jakiegoś kręgu kulturowego cywili-
zacją [R].
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
LEKCJA 1
LEKCJA 1
6
TOK LEKCJI
Wprowadzenie
NAUCZYCIEL
wyjaśnia, że na lekcji uczniowie dowiedzą się, jakie cywilizacje i kręgi
kulturowe rozwijały się poza Europą i jakie były ich najważniejsze osiągnięcia.
Zagadnienie 1: Horyzont geografi czny Europejczyków
UCZNIOWIE
odpowiadają na pytanie: Jak w średniowieczu wyobrażano sobie świat?
Na podstawie wiedzy z klasy pierwszej i podręcznika (s. 5) charakteryzują poziom
wiedzy geografi cznej oraz wizję świata średniowiecznych Europejczyków. Wymie-
niają czynniki, które sprzyjały poszerzaniu wiedzy geografi cznej w późnym średnio-
wieczu i u progu epoki nowożytnej. [Podróże, kontakty dyplomatyczne i handlowe, rozwój
druku i upowszechnianie drukiem nowych informacji o świecie, a także dzieł starożytnych astrono-
mów i geografów.]
UCZNIOWIE
wymieniają nowe informacje geografi czne, które Europejczycy uzyskali
w późnym średniowieczu, i wyjaśniają, na czym polegało poszerzenie wiedzy geo-
grafi cznej u progu nowożytności.
Zagadnienie 2: Cywilizacje i kręgi kulturowe na kontynencie afrykańskim
UCZNIOWIE
odpowiadają na pytanie: Na czym polegało zróżnicowanie polityczno-
-kulturowe kontynentu afrykańskiego? Analizują mapę w podręczniku (s. 7). Wy-
korzystując wiadomości z podręcznika (s. 5–6), oceniają poziom rozwoju politycz-
nego, społecznego i ekonomicznego poszczególnych kręgów kulturowych i cywili-
zacji w Afryce. [Nierównomierny rozwój – obok terenów wysoko rozwiniętych, gdzie powstały
organizmy państwowe, występowały terytoria, na których istniały organizacje plemienno-rodowe.]
Wymieniają główne ośrodki oraz najważniejsze ich osiągnięcia. [Mali, Songhaj, Kongo.]
Wskazują te kraje na mapie Afryki oraz określają, jakie państwa znajdują się współ-
cześnie na tych terenach (na podstawie atlasu geografi cznego).
Zagadnienie 3: Zróżnicowanie polityczno-kulturowe Azji u progu nowożytności
UCZNIOWIE
odpowiadają na pytanie: Jakie formy organizacji politycznych powstały
w Azji i czym się różniły pod względem społecznym, ekonomicznym i kulturowym?
Analizują mapę z podręcznika (s. 7). Wykorzystując wiadomości z podręcznika
(s. 6–7), wymieniają państwa powstałe w Azji oraz charakteryzują ich systemy spo-
łeczno-religijne. [Cywilizacje azjatyckie: Imperium Wielkich Mogołów, Chiny, Japonia; rozbudo-
wane systemy fi lozofi czno-religijne: hinduizm, buddyzm, taoizm, konfucjanizm, zen, sinto; wyrafi -
nowane rzemiosło, wysoki poziom medycyny, rozwinięte systemy edukacji.]
Zagadnienie 4: Cywilizacje prekolumbijskie w Ameryce
UCZNIOWIE
odpowiadają na pytanie: Jakie formy polityczno-społeczne oraz systemy
wierzeń rozwinęły się w Ameryce? Lokalizują na mapie zasięg cywilizacji Majów,
Inków i Azteków. Na podstawie atlasu geografi cznego wymieniają państwa znajdu-
jące się obecnie na tym obszarze. Na podstawie podręcznika (s. 8–10) charakteryzu-
ją organizację polityczno-społeczną oraz gospodarkę cywilizacji prekolumbijskich.
[Rozwinięte struktury polityczno-społeczne, wysoka kultura rolna, wyrafi nowane rzemiosło, duże
7
www.wsip.pl
umiejętności inżynieryjne, wiedza medyczna, rozbudowany system wierzeń i mitologia, pismo
piktografi czne i „pismo kipu”.]
Wymieniają cechy charakterystyczne systemów wierzeń
Majów, Inków i Azteków.
UCZNIOWIE
analizują tekst źródłowy z podręcznika (zadanie 2, s. 10) i odpowiada-
ją na zamieszczone pod nim pytania. [ A. Posiadał imitacje wszystkiego, co istnieje na
świecie, wykonane ze złota, srebra, drogich piór. Należały do niego także wspaniałe twierdze.
B. Władca ściągał daniny (w naturze) ze wszystkich prowincji swego państwa. Pobór danin uła-
twiały wykazy i rachunki prowadzone przez aparat państwowy. C. Władza despotyczna. Podobień-
stwo do despocji wschodnich.]
Podsumowanie lekcji
UCZNIOWIE
pod kierunkiem nauczyciela:
określają, w czym przejawiało się zróżnicowanie polityczne, społeczne i kulturowe
społeczności zamieszkujących terytoria pozaeuropejskie;
wykonują z podręcznika zadanie 1, s. 10; [ Za cywilizacje uznaje się zazwyczaj społecz-
ności, które wytworzyły jakieś formy pisma, ośrodki miejskie oraz formy państwowości. Część
ludów Czarnej Afryki nie posługiwała się pismem (choć powstały tam organizacje państwowe
i miasta).]
; uczniowie powinni przypomnieć sobie z klasy pierwszej defi nicję pojęcia
„cywilizacja”, zwracając uwagę na jego wieloznaczność.
NAUCZYCIEL
zwraca uczniom uwagę na pojęcia pojawiające się w rozdziale: „ani-
mizm”, „szogun”, „samuraj” (wyjaśnione w ramkach) oraz „kasta” (uczniowie po-
winni przypomnieć sobie jego znaczenie z klasy pierwszej).
PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ
Wymienić i scharakteryzować cechy systemu organizacji, gospodarki i wierzeń
cywilizacji prekolumbijskich odróżniające je od cywilizacji europejskiej u progu
epoki nowożytnej.
•
NAUCZYCIEL
planuje i omawia z uczniami formę prezentacji multimedialnej na
temat sztuki renesansu (zob. lekcja 4, s. 21).
•
•
•