Nr 2–3 (9–10)

2009–2010

„Sztuka pod dyktatur

û” 

Jerzego Waldorffa – szkic 

o relacjach mi

ądzy faszyzmem 

a kultur

û na przykãadzie 

W

ãoch Benito Mussoliniego

Arkadiusz Meller   (Toru

č)

J

‡”œ›ƒŽ†‘”ơ

ͳ

™’‘™•œ‡…Š‡Œä™‹ƒ†‘‘ä…‹Œ‡•–œƒ›Œƒ‘œƒÏ‘Ă›…‹‡Ž™ͳͻ͹Ͷ

”‘—’‘χ…œ‡‰‘‘‹–‡–—’‹‡‹ƒ”œ‡…œ…Š”‘›–ƒ”›…Š‘™¦œ‡Ǥ‡†Ǧ

ƒŒ—Ă™‘”‡•‹‡‹¸†œ›™‘Œ‡›†ƒÏ•‹¸’‘œƒ©Œƒ‘™›„‹–›”‡…‡œ‡–

—œ›…œ›‹”›–›–‡ƒ–”ƒŽ›’‹•œ¦…›‰Ïי‹‡†‘Ƿ—”‹‡”ƒ‘”ƒ‡‰‘dzǤ’”ƒ™Ǧ

†œ‹‡„‡œ’‘䔇†‹‘‹‡ƒ‰ƒĂ‘™ƒÏ•‹¸™†œ‹ƒÏƒŽ‘ä©’‘Ž‹–›…œ¦ǡƒŽ‡•™‘Œ‡–‡•–›

œƒ‹‡•œ…œƒÏ‘†ͳͻ͵͸”‘—™’‘…œ›–›‹‘’‹‹‘–™×”…œ›–›‰‘†‹—Ž‹–‡”ƒ…Ǧ

‘Ǧƒ”–›•–›…œ› Ƿ”‘•–‘ œ ‘•–—dz

ʹ

 —ƒœ—Œ¦…› •‹¸ ™ Žƒ–ƒ…Š ͳͻ͵ͷȂͳͻ͵ͻǡ ”‡Ǧ

†ƒ‰‘™ƒ› ’”œ‡œ –ƒ‹•Ïƒ™ƒ ‹ƒ•‡…‹‡‰‘

͵

ǡ –×”‡— ’”œ›’‹•—Œ‡ •‹¸ „Ž‹•‹‡

ƒϐ‹Ž‹ƒ…Œ‡œ”—…Š‡ƒ”‘†‘™›

Ͷ

Ǥ•’×ϒ”ƒ…ƒœ”œ‡…œ‘›…œƒ•‘’‹•‡–”™ƒǦ

󠆑 Œ‡•‹‡‹ ͳͻ͵ͺ ”‘—ǡ ‹‡†› –‘ Ǥ‹Ǥ ™•’׎‹‡ œ ‡”œ› †”œ‡Œ‡™•‹

ͷ

ǡ

ͳ

 ‹¸…‡Œƒ–‡ƒ–‡”œ‡‰‘ƒŽ†‘”ơƒœ‘„ǤǤ”„ƒ‡ǡWaldorff. Ostatni baron Peere-

lu

ǡƒ”•œƒ™ƒʹͲͲͺǤ

ʹ

 ǤƒŽŽ†‘”ˆǡSzukalski – ale Nieznaleziewiczǡ”‘•–‘œ‘•–—ͳͻ͵͸ǡ”ʹͺǡ•ǤͷǢ‹†‡ǡ

Dwie  „Szko

Ïy Ăon”ǡ‹„‹†‡ǡͳͻ͵͸ǡ”ͷ͵ǡ•ǤͷǢ‹†‡ǡWychowawca pokoleÑǡ‹„‹†‡ǡͳͻ͵͹ǡ

”ͳ͹ǡ•Ǥ͸Ǣ‹†‡ǡProblemy wspóÏczesnej twórczoäci muzycznej (na marginesie „Koncertu” 
Maciejewskiego)

ǡ‹„‹†‡ǡͳͻ͵͹ǡ”ʹͲǡ•ǤͷǢ‹†‡ǡListy Chopinaǡ‹„‹†‡ǡͳͻ͵͹ǡ”ʹͶǡ•Ǥ͵Ǣ

‹†‡ǡO dobre rzemiosÏoǡ‹„‹†‡ǡͳͻ͵͹ǡ”͵͵ǡ•ǤͷǤ

͵

 ‹¸…‡Œƒ–‡ƒ––›‰‘†‹ƒœ‘„ǤEntuzjazm – antologia publicystyki tygodnika Pro-

sto z Mostu 1935–1939

ǡ”‡†ǤǤ—„‹…œǡƒ”•œƒ™ƒʹͲͲͲǤ

Ͷ

 ‘„Ǥ ’‘‰Ž¦†› –ƒ‹•Ïƒ™ƒ ‹ƒ•‡…‹‡‰‘ ƒ –‡ƒ– œ™‹¦œ— Ž‹–‡”ƒ–—”› œ ƒ”‘†‡

Ǥ ”„ƒ‘™•‹ǡ Nacjonalistyczna  krytyka  literacka.  Próba  rekonstrukcji  i  opisu  nurtu 
w II Rzeczpospolitej

ǡ”ƒ×™ͳͻͻ͹ǡ•ǤͶʹȂͶͺǤ

ͷ

 ‹¸…‡Œƒ–‡ƒ–‡”œ‡‰‘†”œ‡Œ‡™•‹‡‰‘œ‘„ǤǤœ›‘”ƒ†œƒǡAndrzejewskiǡ”ƒ×™

ͳͻͻ͹ǢǤœ›ƒÑ•ƒǡMój przyjaciel Jerzyǡ™ƒ”–ƒŽ‹”–›•–›…œ›ͳͻͻ͹ǡ”Ͷǡ•ǤͺʹȂͳͲͳǤ

106

Historia i Polityka   Nr 2–3 (9–10)/2009–2010   My

Ěl polityczna

‘Ž‡•Ïƒ™‡ ‹…‹Ñ•‹

͸

ǡ ƒ”‘Ž‡ ”œ›‘™•‹

͹

 œ†‡…›†‘™ƒÏ •‹¸ ƒ œ‡”™ƒ‹‡

™•’×ϒ”ƒ…›œ’‘™‘†—œ„›–‹‡‰‘†”›ˆ‘™ƒ‹ƒ”‡†ƒ…Œ‹™‹‡”——ƒ–›•‡‹–›œ—

ͺ

Ǥ

Ƿ”‘•–‘œ‘•–—dz—ƒœƒÏ•‹¸ǡ…‡›†Žƒ”‡†ƒ…Œ‹ǡŒ‡‰‘™›™‹ƒ†

ͻ

œ’”œ›Ǧ

™×†…¦‘”‰ƒ‹œƒ…Œ‹Š”‹•–—•‡š

ͳͲ

Ȃ•—’‹ƒŒ¦…‡Œ™ƒŽ‘Ñ•‹…Š‹–‡‰”ƒŽ›…Šƒ…Œ‘Ǧ

ƒŽ‹•–×™Ȃ‡‘‡‡‰”‡ŽŽ‡ǡ„¸†¦…›‘™‘…‡Œ‡‰‘’‘†”×ۑ†„›–‡ŒŒ‡•‹‡Ǧ

‹¦ͳͻ͵͸”‘—†‘”ƒ…Œ‹ǡ‡Ž‰‹‹‹‘Žƒ†‹‹Ǥ‹”›‹‘™ƒ›™›™‹ƒ†œ‹‡

’”œ‡Œƒ™‹Ïƒ•‹¸ˆƒ•…›ƒ…Œƒ„‘Šƒ–‡”ƒƒ•œ‡‰‘–‡•–—™•’‘‹ƒ›’‘Ž‹–›‹‡

‘™›”ƒĀ›’‘†–‡ä…‹‡Š‘‘•‡•—ƒŽ›

ͳͳ

Ǥ

•’×ϒ”ƒ…‘™ƒÏ–ƒĂ‡œ”‡†ƒ…Œ¦œƒÏ‘Ă‘‡‰‘’‘†‘‹‡…ͳͻ͵͸”‘—‹‹•–Ǧ

‹‡Œ¦…‡‰‘ †‘ ͳͻ͵͹ ”‘— –›‰‘†‹ƒ Ƿ—–”‘dz

ͳʹ

 ”‡†ƒ‰‘™ƒ‡‰‘ ’”œ‡œ Œ‡†‡‰‘

œ…œ‘Ï‘™›…Š†œ‹ƒÏƒ…œ›—…Š—ƒ”‘†‘™‘Ǧƒ†›ƒŽ‡‰‘ǷƒŽƒ‰ƒdz

ͳ͵

Ȃ‘Œ…‹‡Ǧ

͸

 ‹¸…‡Œƒ–‡ƒ–‘Ž‡•Ïƒ™ƒ‹…‹Ñ•‹‡‰‘œ‘„ǤǤƒŽƒ‘Ǧ”ƒ‘™•ƒǡMalowanie 

s

Ïowami. Rzecz o filozofii BolesÏawa MiciÑskiegoǡ”‘…σ™ʹͲͲ͹ǢǤ‘œÏ‘™•‹ǡPodróĂe do 

piekie

Ï. O eseistyce BolesÏawa MiciÑskiegoǡ‘œƒÑͳͻͻ͸Ǥ

͹

 ‘„ǤǤ‹Ž‘™ƒǡKarol Irzykowski, Ăycie i twórczoä©ǡ”ƒ×™ͳͻͻͶǤ

ͺ

 Ǥ”„ƒ‡ǡ‘’Ǥ…‹–Ǥǡ•Ǥ͸ͺǤ

ͻ

 ‘„Ǥ’”œ‡†”—ǣWódz MÏodej Belgii. Rozmowa z Leonem Degrellemǡ‡’Ž—‘Ǧ

˜—ʹͲͲ͹ǡ”Ͷǡ•Ǥ͸ͳȂ͸ͷ

ͳͲ

 ƒ –‡ƒ– Christus  Rex œ‘„Ǥ ”‘‰”ƒ ”—…Š—  ƒ ™›„‘”› ͳͻ͵͸ ”‘—ǡ ‹„‹†‡ǡ

ʹͲͲ͹ǡ”Ͷǡ•Ǥ͸͸Ȃ͸͹ǢǤ‹‡Ž‘•‹ǡLeon Degrelle a frankofoÑski narodowy radykalizmǡ‹„‹Ǧ

†‡ǡʹͲͲ͹ǡ”Ͷǡ•Ǥ͸ͺȂͺͶǤ

ͳͳ

 Ǥ”„ƒ‡ǡ‘’Ǥ…‹–Ǥǡ•ǤͷͺȂ͸ͲǤ

ͳʹ

 „‹†‡ǡ•Ǥ͸ͲǤ

ͳ͵

 ƒ–‡ƒ–’‘Ž•‹‡‰‘ƒ”‘†‘™‡‰‘Ǧ”ƒ†›ƒŽ‹œ—™‘”‡•‹‡†™—†œ‹‡•–‘Ž‡…‹ƒ‹¸†œ›™‘Ǧ

Œ‡‡‰‘œ‘„Ǥycie i ämier© dla Narodu! Antologia myäli narodowo-radykalnej z lat trzydziestych 
XX wieku

ǡ”‡†ǤǤ‡ŽŽ‡”ǡǤ‘ƒ•œ‡™•‹ǡ‘”—ÑʹͲͲͻǢǤǤ—•œ›Ñ•‹ǡObóz Narodowo-Rady-

kalny, Encyklopedia „Bia

Ïych Plam”ǡʹͲͲͶǡ–Ǥǡ•Ǥͳͺ͵ȂͳͻͷǢ‹†‡ǡRuch Narodowo-Radykalnyǡ

‹„‹†‡ǡʹͲͲͷǡ–Ǥǡ•Ǥ͵ͺȂͶ͹ǢǤ—‹ǡNacjonalizm i antysemityzm w programie Obozu Na-
rodowo-Radykalnego, Studia nad faszyzmem i zbrodniami hitlerowskim

ǡͳͻ͹͹ǡ–Ǥ͵ǡ•Ǥ͵͵͹Ȃ͵ͷʹǢ

Ǥ—†‡ǡǤ›–‡ŽǡBolesÏaw Piasecki – próba biografii politycznejǡ‘†›ͳͻͻͲǡ•ǤͳͷȂͳͲ͵Ǣ

Ǥ”œ‡œ‹Ñ•‹ǡProjekcja ,,ustroju totalnego” w myäli politycznej BolesÏawa Piaseckiego okresu 
dwudziestolecia mi

¸dzywojennegoȏ™ǣȐMi¸dzy otwart¦ a domkni¸t¦ myäl¦ polityczn¦. Szkice 

o najnowszej refleksji politycznej

ǡ”‡†ǤǤƒ…‡”ǡǤƒ”•œƒÏ‡Ǧƒ™ƒǡ‘”—ÑʹͲͲ͸ǡ•ǤͷͲȂ͸͵Ǣ‹†‡ǡ

Koncepcja Organizacji Politycznej Narodu w my

äli politycznej BolesÏawa Piaseckiego recept¦ na 

kryzys demokracji parlamentarnej w Polsce w XX-leciu mi

¸dzywojennymȏ™ǣȐKryzysy i sposo-

by ich przezwyci

¸Ăania w myäli politycznej XX wiekuǡ”‡†ǤǤ‘Œ†›Ï‘ǡ‘”—ÑʹͲͲͶǡ•Ǥͳͷ͹Ȃͳ͸ͷǢ

Ǥ”‘––ǡNacjonalizm chrzeäcijaÑski. Narodowo-katolicka formacja ideowa w II RP na tle po-
równawczym

ǡ”ƒ×™ͳͻͻ͸ǡ•ǤͻͻȂͳʹͷǢ‹†‡ǡCzÏowiek, wychowanie i kultura w programie Fa-

langi

ǡ”œ‡‰Ž¦†—ƒ‹•–›…œ›ͳͻͻͶǡ”ͳǡ•Ǥ͵ͳȂͶͳǢ‹†‡ǡKatolicyzm w doktrynach ugrupo-

wa

Ñ narodowo-radykalnych do roku 1939ǡ”ƒ×™ͳͻͺ͹Ǣ‹†‡ǡKoncepcje gospodarcze Ruchu 

Narodowo-Radykalnego „Falanga” w 

äwietle prasyǡ–—†‹ƒ‹•–‘”›…œ‡ͳͻͻͷǡœǤʹǡ•ǤʹͶ͵ȂʹͷʹǢ

‹†‡ǡMyäl spoÏeczno-paÑstwowa ugrupowaÑ rozÏamowych obozu narodowego (1934–1939)ǡ

”œ‡‰Ž¦†—ƒ‹•–›…œ›ͳͻͺͺǡ”͸ǡ•Ǥͳ͵ȂʹͻǢǤ‘–ƒ•ǡJan Mosdorf.Filozof, ideolog, politykǡ

”œ‡•œ‘™‹…‡ʹͲͲ͹ǢǤƒ™¸…‹ǡDziaÏalnoä© i myäl spoÏeczno-polityczna ONR ABCǡƒ”•œƒ™ƒ

ʹͲͲͻǢǤǤ‹’•‹ǤǡKatolickie PaÑstwo Narodu Polskiegoǡ‘†›ͳͻͻͶǢǤ—Ž‹Ñ•ƒǡOrganizacja 

107

Arkadiusz Meller   „Sztuka pod dyktatur

û” Jerzego Waldorffa – szkic o relacjach miądzy faszyzmem a kulturû…

…Šƒƒ•‹—–›Ñ•‹‡‰‘

ͳͶ

ƒ•–ƒ™‹‘‡‰‘ƒ’‘œ›•ƒ‹‡•œ‡”‘‹‡Œ”œ‡•œ›‘†„‹‘”Ǧ

wewn

¸trzna w latach 1934–1944ȏ™ǣȐZ dziejów obozu narodowego w Polsce w latach 1944–

–1947

ǡƒ”•œƒ™ƒȂ”ƒ×™ͳͻͻͻǡ•ǤͳͳͳȂͳͳͷǢǤƒ†ƒ—ǦœƒŒƒǡNaród i paÑstwo w publicystyce 

polskiej skrajnej prawicy nacjonalistycznej lat 1926–1939

ǡœ‹‡Œ‡ƒŒ‘™•œ‡ͳͻͻͳǡ”ʹǡ•ǤͷͻȂ

Ȃ͹͹ǢǤO¸–‘…ŠƒǡKoncepcje Jana Mosdorfa jako przykÏad nacjonalizmu katolickiegoȏ™ǣȐNacjo-
nalizm czy nacjonalizmy? Funkcja warto

äci chrzeäcijaÑskich i neopogaÑskich w ksztaÏtowaniu 

idei nacjonalistycznych

ǡ”‡†ǤǤ”‘––ǡ”ƒ×™ʹͲͲ͸ǡ•Ǥ͵ͷȂͶ͸Ǣ‹†‡ǡ,,Totalizm katolicki” jako 

koncepcja  ustroju  dla  Polski

ȏ™ǣȐReligia chrzeäcijaÑska a idee polityczneǡ”‡†ǤǤ”‘––ǡ”ƒǦ

×™ͳͻͻͺǡ•Ǥ͸ͲȂ͹ͷǢ‹†‡ǡrzedmowaȏ™ǣȐ‘•†‘”ˆǤǡWczoraj i Jutroǡ‹ƒÏƒ‘†Žƒ•ƒʹͲͲͷǡ

•Ǥ͹Ȃ͵͹ǢǤƒŒ…Š”‘™•‹ǡObóz Narodowo-Radykalny – okres dziaÏalnoäci legalnej, œ‹‡Œ‡ƒŒǦ

‘™•œ‡ͳͻ͹͸ǡǤǡœǤ͵ǡ•Ǥͷ͵Ȃ͹ͲǢ‹†‡ǡRuch Narodowo-Radykalnyȏ™ǣȐ‹†‡ǡGeneza poli-
tyczna ugrupowa

Ñ katolickich, Stronnictwo Pracy, grupa Dziä i Jutroǡƒ”›ĂͳͻͺͶǢ‹†‡ǡSzki-

ce z historii polskiej prawicy politycznej lat Drugiej Rzeczypospolitej

ǡ”ƒ×™ͳͻͺ͸ǡ•ǤʹͻȂ͸ʹǢ

Ǥƒœ—”ǡǤ›•œ‹‡™‹…œǡObóz Narodowo-Radykalny we Lwowieǡ‡•œ›–›‹•–‘”›…œ‡ʹͲͲ͵ǡ

”ͳͶͶǡ•ǤͳʹͶȂͳͶͶǢǤ‡ŽŽ‡”ǡ,,Nowy Ïad gospodarczy” jako alternatywa dla liberalizmu i mark-
sizmu. Kwestie gospodarcze i agrarne w my

äli politycznej Obozu Narodowo-Radykalnego ,,ABC”ǡ

Žƒ—‘’‹• ʹͲͲͻǡ ” ͳͷȂͳ͸ǡ •Ǥ ͷͳȂͺʹǢ ‹†‡ǡ Koncepcje  gospodarczo-agrarne  Ruchu  Narodo-
wo-Radykalnego  „Falanga”

ǡ‹„‹†‡ǡʹͲͲͻǡ”ͳ͵ȂͳͶǡ•Ǥ͸ͺȂͻͻǢ‹†‡ǡMonarchia czy republi-

ka? – czyli dylematy ustrojowe polskiego ruchu narodowo-radykalnego na przyk

Ïadzie koncep-

cji Juliusza Sas-Wis

Ïockiego i BolesÏawa Piaseckiegoȏ™ǣȐNarodowa Demokracja XIX–XXI wiek. 

Koncepcje – ludzie – dzia

Ïalnoä©ǡ”‡†ǤǤ‹‘”•‹ǡǤƒ–‘”ǡœ…œ‡…‹ʹͲͲͺǡ•Ǥʹͻ͹Ȃ͵ͳͻǢǤƒ–‡”ǡ

Polityka  prze

Ïomu.  DziaÏalnoä©  Obozu  Narodowo-Radykalnego  w  ärodowisku  Poznania  w  la-

tach  1934–1939

ȏ™ǣȐNarodowa Demokracja XIX–XXI wiekǥǡ•Ǥ͸ͻͶȂ͹ͳͶǢǤ‹†›‰ƒǡObóz 

Narodowo-Radykalny w Warszawie mi

¸dzywojennejȏ™ǣȐWarszawa II Rzeczypospolitej 1918–

–1939

ǡ–Ǥǡƒ”•œƒ™ƒͳͻ͹ͲǢǤ‹‡…œ‘”‡ǡǤƒ†—”ƒǡTadeusz GluziÑski – ĂoÏnierz ideiȏ™ǣȐ

Ž—œ‹Ñ•‹ǤǡOdrodzenie idealizmu politycznegoǡ‹ƒÏƒ‘†Žƒ•ƒʹͲͲ͹ǡ•Ǥ͹Ȃͳ͹ǢǤ‘ƒ•œ‡™•‹ǡ
Koncepcje ustroju pa

Ñstwa polskiego w myäli spoÏeczno-politycznej Wojciecha WasiutyÑskiego 

w latach trzydziestych XX wieku

ǡ–—†‡…‹‡ƒ’‹•‹‹•–‘”›…œ‡ʹͲͲͷǡœǤʹǡ•ǤͻͳȂͳͲ͵Ǣ‹†‡ǡ

Oblicze ideowo-polityczne miesi

¸cznika „Wielka Polska”ȏ™ǣȐHistoria i Polityka. Wiek XX – Stu-

dia z historii my

äli politycznej i ideiǡ–Ǥǡ”‡†ǤǤ‘ƒ•œ‡™•‹ǡ‘”—ÑʹͲͲͶǡ•Ǥͻ͹ȂͳͳͲǢ‹†‡ǡWy-

chowanie w publicystyce dzia

Ïaczy Ruchu Narodowo-RadykalnegoǡŽƒ—‘’‹•ʹͲͲͻǡ”ͳ͵ȂͳͶǡ

•ǤͷͳȂͻ͹ǢǤƒ–‡”, Rewolucja na prawicy. DziaÏalnoäci Obozu Narodowo-Radykalnego w Wil-
nie  w  latach  1934–1938

ǡ‹•–‘”‹ƒ‹‘Ž‹–›ƒǡ–Ǥ͹ǡ”‡†ǤǤ–›•ǡǤ‘ƒ•œ‡™•‹ǡ‘”—ÑʹͲͲͺǡ

•Ǥ͹ͻȂͳͲ͵ǢǤ‘‰ƒ…œ‡™•ƒǡPaÑstwo i naród w myäli politycznej Ruchu Narodowo-Radykalne-
go ,,Falanga”

ȏ™ǣȐStudia z teorii polityki, kultury politycznej i myäli politycznejǡ”‡†ǤǤ‘ƒŒÏ‘ǡ

”‘…σ™ͳͻͻ͸ǡ•Ǥͳͻ͹ȂʹͲ͸ǢǤ—†‹…‹ǡObóz Narodowo-Radykalny. Geneza i dziaÏalnoä©ǡƒ”Ǧ

•œƒ™ƒͳͻͺͷǢ‹†‡ǡONR – Falanga, czyli antysemityzm totalnyǡ‹—Ž‡–››†‘™•‹‡‰‘•–›–—–—

‹•–‘”›…œ‡‰‘™‘Ž•…‡ͳͻͻͳǡ”͵ǡ•ǤʹͻȂͷ͸Ǣ‹†‡ǡProgram spoÏeczny Obozu Narodowo-Rady-
kalnego (ONR). Stosunek do kwestii robotniczej

ǡ‘ŽƒƒŽ‹ͳͻ͸ͷǡ”͵ͳǡ•ǤʹͷȂͶ͸Ǣ‹†‡ǡRoz-

bicie ruchu m

ÏodzieĂowego ,,obozu narodowego”ǡœ‹‡Œ‡ƒŒ‘™•œ‡ͳͻ͹͹ǡǤǡǤͳǡ•Ǥʹ͵ȂͶͶǢ

Ǥ—†œ‹Ñ•‹ǡBojówki ONR na ulicach Warszawy w 1934 rokuǡ‘‘Ž‡‹ƒͳͻ͸ʹǡ”ͶȂͷǡ•ǤͳͲ͵Ȃ

ȂͳͲͻǢǤ‹‡”…Š—σǡObóz narodowo-radykalny w Wielkopolsce 1934–1939ȏ™ǣȐNarodowa De-
mokracja  XIX–XXI  wiek

ǥǡ•Ǥ͸͹ͻȂ͸ͻ͵ǢǤ‘Ž‹ǡStruktura spoÏeczeÑstwa polskiego w myäli 

W. Wasiuty

Ñskiegoȏ™ǣȐNarodowa Demokracja XIX–XXI wiekǥ•ǤͶͲ͹ȂͶʹʹǢǤ‘•‘™•‹ǡKrew 

i Honor.

DziaÏalnoäci bojowa Obozu Narodowo-Radykalnego w Warszawie w latach 1934–1939ǡ

ƒ”•œƒ™ƒʹͲͲͲǢǤcŽ‹™ƒǡNarodoworadykalny model paÑstwa totalitarnego w Polsceǡœ‹‡Œ‡

ƒŒ‘™•œ‡ͳͻͻ͸ǡ”ͳǡ•Ǥ͵ͻȂͶͷǤ

ͳͶ

 –Ǥ ‘Œ…‹‡…Šƒ ƒ•‹–—Ñ•‹‡‰‘ œ‘„Ǥ Ǥ ‘Ž‹ǡ Myäl  polityczna  Wojciecha  Wasiu-

108

Historia i Polityka   Nr 2–3 (9–10)/2009–2010   My

Ěl polityczna

…×™Ǥ™œ‹ƒ‘™ƒ›’‹ä‹‡‘„Œ¦Ï”‡†ƒ…Œ¸†œ‹ƒÏ——œ›…œ‡‰‘‹™”—Ǧ

„”›…‡Ƿ•ƒŽ‘…‡”–‘™›…Šdz’—„Ž‹‘™ƒÏƒ”–›—Ï›œ–‡‰‘œƒ”‡•—

ͳͷ

Ǥ

•‹¦Ăƒ „¸†¦…ƒ ’”œ‡†‹‘–‡ ’‘‹Ă•œ›…Š ”‘œ™ƒĂƒÑ „›Ïƒ ‡ˆ‡–‡ Œ‡‰‘

’‘†”×ۆ‘Ï‘…Š™ͳͻ͵͹”‘—Ǥ‘’‘™”‘…‹‡†‘”ƒŒ—ƒÏƒƒ…Š–›‰‘†‹Ǧ

ƒ Ƿ”‘•–‘ œ ‘•–—dz ‘† ’ƒĀ†œ‹‡”‹ƒ ͳͻ͵͹ ”‘— ’—„Ž‹‘™ƒÏ ™ ‘†…‹ƒ…Š

•™‘Œ‡™•’‘‹‡‹ƒœ”œ‡…œ‘‡‰‘™›Œƒœ†—

ͳ͸

’‘†…œƒ•ǡ–×”‡‰‘‹ƒÏ‘Бä©

•’‘–ƒ‹ƒ•‹¸œ™Ï‘•‹‹‹•–”‡’”‘’ƒ‰ƒ†›ǡƒ†‘•™‘Œ‡Œ•–ƒÏ‡Œ†›•’‘œ›Ǧ

…Œ‹‹ƒÏ–”œ‡…Š—”œ¸†‹×™Ǥˆ‘”‹‡•‹¦Ă‘™‡ŒŒ‡‰‘”‡ϐŽ‡•Œ‡—ƒœƒÏ›•‹¸

™ͳͻ͵ͻ”‘—ƒÏƒ†‡•–›–—–—›†ƒ™‹…œ‡‰‘Ƿ‹„Ž‹‘–‡ƒ‘Ž•ƒdz’‘†–›Ǧ

–—χSztuka pod dyktatur¦’‘†’‹•ƒƒŒƒ‘Ƿ‡”œ›ƒŽŽ†‘”ˆdzǤ—„Ž‹ƒ…Œƒ•’‘Ǧ

–ƒÏƒ•‹¸œĂ›™›’”œ›Œ¸…‹‡œ‡•–”‘›œƒ”×™‘’”ƒ™‹…‘™›…ŠŒƒ‹Ž‡™‹…‘Ǧ

™›…Š’—„Ž‹…›•–×™’”œ›’‹•—Œ¦…’‘Ž•‹‡—”›–›‘™‹—œ›…œ‡—ˆƒ•…›ƒ…Œ¸

ˆƒ•œ›œ‡

ͳ͹

Ǥ

ƒ”–‘œ„Ž‹•ƒ’”œ›Œ”œ‡©•‹¸‘™‡Œ’—„Ž‹ƒ…Œ‹™œ„—†œƒŒ¦…‡ŒŒ—Ă’”œ‡†—ƒǦ

œƒ‹‡•‹¸ƒä™‹ƒ–Ï‘†œ‹‡‡–›Ž‡‘–”‘™‡”•Œ‹ǡ–›„ƒ”†œ‹‡Œǡǜƒ‰ƒ†‹‡‹ƒ

’‘”—•œƒ‡™•‹¦Ă…‡™’‹•—Œ¦•‹¸™’”œ‡™‘†‹–‡ƒ–„‹‡Ă¦…‡‰‘—‡”—Ƿ‹Ǧ

•–‘”‹‹‹‘Ž‹–›‹dzǤ•œƒ”‡Žƒ…Œ‡ƒŽ‹‹‹ƒ—–‘”›–ƒ”›œȂ•œ–—ƒ‹‡•¦–‡ƒ–‡

œ„›–…œ¸•–‘’‘”—•œƒ›Ǥ†ƒŒ‡›•‘„‹‡Œ‡†ƒ‘™‘Ă•’”ƒ™¸œˆƒ–—ǡǒ‘Ǧ

‹Ă•œ›•œ‹…ƒŒ‡†›‹‡™ƒŽ‘”’”œ›…œ›ƒ”•‹‹„›©‘Ç’‘•Ï—Ă›™’”œ›•œÏ‘Ǧ

䅋†‘’‘†Œ¸…‹ƒ„ƒ”†œ‹‡Œ•–ƒ”ƒ›…Š‹†‘‰Ï¸„›…Š„ƒ†ƒÑ™–›œƒ”‡•‹‡Ǥ

’‘™•œ‡…Š‡Œä™‹ƒ†‘‘ä…‹’ƒ—Œ‡’”œ‡‘ƒ‹‡ǡǙ•›•–‡ƒ…Šƒ—Ǧ

–‘”›–ƒ”›…Š †œ‹ƒÏƒŽ‘ä© ƒ”–›•–›…œƒ œƒ‹‡”ƒ „¦†Ā ™ ƒŒŽ‡’•œ› ’”œ›’ƒ†Ǧ

— Œ‡Œ ™ƒ”–‘ä© Œ‡•– œ‹‘ƒǡ ‰†›Ă œƒŒ†—Œ‡ •‹¸ ƒ —•Ï—‰ƒ…Š ”‡Ă‹— •–ƒŒ¦…

ty

Ñskiegoǡ‘”—ÑʹͲͲͶǢǤ‘ƒ•œ‡™•‹ǡKoncepcje ustroju paÑstwa polskiego w myäli spo-

Ïeczno-politycznej Wojciecha WasiutyÑskiego w latach trzydziestych XX wiekuǡǡ–—†‡…‹‡

ƒ’‹•‹‹•–‘”›…œ‡ʹͲͲͷǡœǤʹǡǡ•ǤͻͳȂͳͲ͵ǢǤ‘ƒ•œ‡™•‹ǡWojciech WasiutyÑskiȏ™ǣȐEn-
cyklopedia „Bia

Ïych Plam”ǡ–Ǥǡƒ†‘ʹͲͲ͸ǢǤ—”‡ǡArka przymierza. Wojciech Wa-

siuty

Ñski 1910–1994. Biografia politycznaǡ”ƒ×™ʹͲͲͺǤ

ͳͷ

 ǤƒŽŽ†‘”ˆǡPrzedstawiam si¸ǡ—–”‘ͳͻ͵͹ǡ”͵͵ǡ•ǤͶǢ‹†‡ǡSkandaliczna opera. }le 

by

Ïo za Waydowej, za Mazarakiego nie lepiejǡ‹„‹†‡ǡͳͻ͵͹ǡ”Ͷ͵ǡ•ǤͶǢ‹†‡ǡXI dzieÑ Kon-

kursu

ǡ‹„‹†‡ǡͳͻ͵͹ǡ”͸͵ǡ•ǤͶǢ‹†‡ǡWitold MaÏcuĂyÑskiǡ‹„‹†‡ǡͳͻ͵͹ǡ”͸Ͷǡ•ǤͶǢ‹†‡ǡ

Ku ko

Ñcowi konkursuǡͳͻ͵͹ǡ”͸ͷǡ•ǤͶǢ‹†‡ǡPod znakiem Francjiǡ‹„‹†‡ǡͳͻ͵͹ǡ”͸͸ǡ•ǤͶǢ

‹†‡ǡBandrowska i Cooper w Filharmoniiǡ‹„‹†‡ǡͳͻ͵͹ǡ”͵͹ǡ•ǤͶǢ‹†‡ǡDziewi¦ta symfo-
nia

ǡ‹„‹†‡ǡͳͻ͵͹ǡ”ͶͶǡ•ǤͶǢ‹†‡ǡAbendroth w Filharmoniiǡ‹„‹†‡ǡ”Ͷ͸ǡ•ǤͶǢ‹†‡ǡAn-

dre-Casadesus

ǡ‹„‹†‡ǡͳͻ͵͹ǡ”ͷͳǡ•Ǥ͸Ǥ

ͳ͸

 Ǥ ƒŽŽ†‘”ˆǡ Sztuka  pod  dyktatur¦.  IV.  WÏoskie  malarstwoǡ ”‘•–‘ œ ‘•–— ͳͻ͵ͺǡ

”ʹǡ•Ǥ͵Ǣ‹†‡ǡSztuka pod dyktatur¦. V. RzeĀba wÏoskaǡ‹„‹†‡ǡͳͻ͵ͺǡ”͸ǡ•Ǥ͵Ǣ‹†‡ǡSztu-
ka pod dyktatur

¦. VI. WÏoska architekturaǡ‹„‹†‡ǡͳͻ͵ͺǡ”ͺǡ•Ǥ͵Ǣ‹†‡ǡSztuka pod dykta-

tur

¦. VII. Caffe Grecoǡ‹„‹†‡ǡͳͻ͵ͺǡ”ͳͶǡ•ǤʹǢ‹†‡ǡSztuka pod dyktatur¦. VIII. Teatr wÏo-

ski

ǡ‹„‹†‡ǡͳͻ͵ͺǡ”ͳ͹ǡ•Ǥ͵Ǥ

ͳ͹

 Ǥ”„ƒ‡ǡ‘’Ǥ…‹–Ǥǡ•Ǥ͸ͳǡ͸͹Ȃ͸ͺǤ

109

Arkadiusz Meller   „Sztuka pod dyktatur

û” Jerzego Waldorffa – szkic o relacjach miądzy faszyzmem a kulturû…

•‹¸‡Ž‡‡–‡’”‘’ƒ‰ƒ†›Ǥ‡”œ›ƒŽ†‘”ơ™•™‘Œ‡Œ•‹¦Ă…‡™›•œ›†œƒ–›…Š

™•œ›•–‹…Šǡ–×”œ›—™ƒĂƒŽ‹ǡǙ‡Ï‘•œ‡…Š™•œ‡Žƒ†œ‹ƒÏƒŽ‘䩃”–›•–›…œǦ

ƒœ‹¸Ïƒ’‘†™’Ï›™‡Ƿ‹‡Ž—†œ‹…Šdz”œ¦†×™DuceǤ‹‡Ž…‡×™‹¦…›Œ‡•–

’‘‹Ă•œ›’”œ‡ä‹‡™…œ›ˆ”ƒ‰‡–ǣǷ”œ‡…‹™‹…›•›•–‡×™–‘–ƒŽ›…Š™’‘Ǧ

—”›…Š„ƒ”™ƒ…Š’”œ‡†•–ƒ™‹ƒŒ¦•‘„‹‡Ă›…‹‡”ƒŒ×™ǡŒ¸…œ¦…›…Š’‘††›–ƒ–‘”Ǧ

•‹—…‹•‹‡Ǥϑхƒ‹‡™‹†ƒ©™‹…Šǡ‰†›Ăœƒ”›–‡Œ‡•–™‹‡…œ‹‡”×љ¦

‰Ï¦ǡ–×”ƒ—‘•‹•‹¸œƒ†•–”—‹‡‹”™‹ǡ’Ï›¦…›…Š™‹‡Œ•‹‹ä…‹‡Ăƒ‹

‹—Ž‹…ƒ‹‹ƒ•–Ǥ†…œƒ•—†‘…œƒ•—™›…Š›ŽƒŒ¦•‹¸œ‡•–”—‹‡‹‰Ï‘™›‘”†‘Ǧ

™ƒ›…Šǡƒ„›”‡•œ–ƒ‹•‹Ï”œ—…ƒ©’”œ‡Ž‡Ñ•–™ƒǤ‹‡‹ƒ†”Ă›„‡œ’”œ‡”™›’‘†

‹ƒ”‘™›–—’‘–‡ƒ’‘ƒŽ‹’–›…œ›…Š™‘Œ•ǡ™œ‘•œ¦…›…Š‘”œ›‹ƒ…œ‡ä©

†›–ƒ–‘”ƒǡƒ‘Ȃ—•œ…œ¸äŽ‹™‹‘›Ȃϛ’‹‡‘‹‡œ„ƒŽ‘—Œƒ‹‡‰‘䜃‰”ƒ„‹‘Ǧ

‡‰‘’ƒÏƒ…—Ǥ”–›ä…‹‰‹Œ¦’‘™‹¸œ‹‡‹ƒ…Š”›•—Œ¦…‘‰ƒ”ƒ‹’‘ä…‹ƒƒ…Š…‡Ž

ƒ”…›†œ‹‡ÏƒŽ—„’‹•œ¦…™‹‡”•œ‡ƒ•×”ƒ…Š‘†…ŠŽ‡„ƒǡ’‘Ç”ƒ›…Š„‡œŽ‹–‘䐋‡

’”œ‡œ•œ…œ—”›Ǥœ–—ƒ‹‡‹•–‹‡Œ‡ǡ„‘‹ŒƒĂ‡„›‹•–‹‡©‘‰Ïƒǫdz

ͳͺ

Ǥ

‡†Ï—‰ƒ—–‘”ƒǷœ–—‹’‘††›–ƒ–—”¦dzœƒ”›–›¦‹–‡Ž‡–—ƒŽ‹•–×™–‘–ƒŽ‹Ǧ

œ—ǡœƒŒ‡‰‘”œ‡‘‡‘‰”ƒ‹…œƒ‹‡•™‘„‘†›”‘œ™‘Œ—ƒ”–›•–›…œ‡‰‘Ǥ”›Ï•‹¸

’‘†•×”›ƒ–ƒƒ”—…Š›ƒ”‘†‘™‡ǡ–×”‡†‘’”‘™ƒ†œ‹Ï›™—”‘’‹‡†‘‘†”‘Ǧ

†œ‡‹ƒ•‹¸–‘Ă•ƒ‘ä…‹ƒ”‘†‘™‡Œ

ͳͻ

Ǥ”‡•œ–¦—™ƒĂƒÏǡǕƒ”‘œ™×Œ•œ–—‹Œ‡•–

ƒ—–‘‘‹…œ›™œ‰Ž¸†‡†ƒ‡Œˆ‘”›—•–”‘Œ‘™‡Œǡ‰†›ĂŽ—†œ‹‰‡‹—•œœƒŽ‡ĂǦ

›Œ‡•–‘†‘•‘„‹•–›…Š’”‡†›•’‘œ›…Œ‹Ǥƒ‘’”œ›Ïƒ†’‘†ƒ™ƒÏ…œƒ•›™Ï‘•‹‡‰‘

”‡‡•ƒ•—‹’ƒ’‹‡Ăƒ—Ž‹—•œƒǡ–×”›œ…ƒÏ¦•—”‘™‘ä…‹¦–”ƒ–‘™ƒÏ’Ǥ‹…ŠƒÏƒ

‹‘σƒŽ—Œ¦…‡‰‘ˆ”‡•‹™ƒ’Ž‹…›•›•–›Ñ•‹‡ŒǤ‘ƒ†–‘™•œ‡”‡‰—’ƒÑ•–™

†‡‘”ƒ–›…œ›…Š—…Š‘†œ¦…›…Šœƒ…‡‹¦…‡‹…‡Ž‡„”—Œ¦…‡™‘Ž‘ä©Ăƒ†ƒ™›Ǧ

„‹–ƒ†œ‹ƒÏƒŽ‘䩍—Ž–—”ƒŽƒ‹‡œƒ‹•–‹ƒÏƒǤ‘„‡…–‡‰‘”‘Ž¦’ƒÑ•–™ƒ™œ‰Ž¸Ǧ

†‡–™×”…œ‘ä…‹ƒ”–›•–›…œ‡Œ’‘™‹‘„›©Œ‡†›‹‡•–™ƒ”œƒ‹‡Ƿ†‘„”›…ŠŽ—„

œÏ›…Š™ƒ”—×™†Žƒ‡‰œ›•–‡…Œ‹•œ–—‹ǡƒŽ‡‹‡”‡‘™ƒ‹‡Œ‡Œ–™×”…×™Ǥ–›

†‡…›†—Œ‡Œ‡†›‹‡×‰dz

ʹͲ

Ǥ

‘Ž•‹”›–›—œ›…œ›”‘œ”×ЋƒÏ‹†‘’ƒ–”›™ƒÏ•‹¸”×Ћ…œƒ…Š‘†œ¦…›…Š

‹¸†œ›†™‘ƒ×™…œ‡•›‹œƒ…Š‘†‹‘‡—”‘’‡Œ•‹‹•›•–‡ƒ‹–‘–ƒŽ‹–ƒ”›Ǧ

‹ǡ…œ›Ž‹ƒ”‘†‘™›Ǧ•‘…ŒƒŽ‹œ‡ƒ™Ï‘•‹ˆƒ•œ›œ‡Ǥƒ•ƒ†‹…œƒ”×Ћ…ƒ

’‘Ž‡‰ƒÏƒƒ–›ǡǙ’”ƒ™†œ‹‡Ï‘•‹œƒƒ…‡’–‘™ƒŽ‹’‘†’‘”œ¦†‘™ƒ‹‡•‹¸

™Ïƒ†œ›ƒ™œ×”‹Ž‹–ƒ”›–‘Œ‡†ƒ™‰Ï¸„‹†—•œ›’‘œ‘•–ƒŽ‹ƒ†ƒŽǷ…›™‹Žƒ‹dzǤ

‹‡Œƒ‘…ƒÏƒ‘–‘…œƒœ™‹¦œƒƒœ†›•…›’Ž‹¦ǡƒ”‘ä…‹¦ǡ’‘†’‘”œ¦†‘™ƒ‹‡

„›ÏƒŒ‡†›‹‡•™‘‹•–‡‰‘”‘†œƒŒ—–‡ƒ–”‡™™›‘ƒ‹—Ï‘…Š×™ǡ‰†›Ă‹‘

œ‹ƒ›•›•–‡—’‘Ž‹–›…œ‡‰‘ƒ†ƒŽœƒ…Š‘™ƒŽ‹™•‘„‹‡•‹Ž‡’‘…œ—…‹‡‹†›™‹Ǧ

ͳͺ

 ǤƒŽŽ†”‘ơǡSztuka pod dyktatur¦ǡƒ”•œƒ™ƒͳͻ͵ͻǡ•ǤͳͷǤ

ͳͻ

 „‹†‡ǡ•ǤͳʹǤ

ʹͲ

 „‹†‡ǡ•ǤͳͳǤ

110

Historia i Polityka   Nr 2–3 (9–10)/2009–2010   My

Ěl polityczna

†—ƒŽ‹œ—…Šƒ”ƒ–‡”›•–›…œ‡ƒ—Ž–—”›”‘ƒÑ•‹‡ŒǤ‘†…œƒ•‰†›™œ‡•œ›

‹‡…›™’‡Ï‹œƒƒ…‡’–‘™ƒŽ‹•›•–‡–‘–ƒŽ‹–ƒ”›ǡ‰†›Ăƒœ‹œ‘†œ™‹‡”…‹‡Ǧ

†ŽƒÏǡ„›Ï‘–›—ƒ…Œ¦‰‡”ƒÑ•‹‡Œ—Ž–—”›ǡ…›™‹Ž‹œƒ…Œ‹

ʹͳ

Ǥ

‘™›Ă•œ‡ ”‘œ”×Ћ‡‹‡ ’”œ›™‘†œ‹ ƒ ›äŽ ‘…‡’…Œ‡ǣ ™›„‹–‡‰‘ ’‘ŽǦ

•‹‡‰‘ Š‹•–‘”‹‘œ‘ˆƒ Ȃ ‡Ž‹•ƒ ‘‡…œ‡‰‘ ƒ –‡ƒ– ’‘†œ‹ƒÏ— …›™‹Ž‹œƒ…Œ‹ǡ

™–×”›‹•–‹ƒÏ‘•‹Ž‡ƒ’‹¸…‹‡‹¸†œ›…›™‹Ž‹œƒ…Œ¦”‘ƒÑ•¦velσ…‹Ñ•¦

ȋ†‘–×”‡Œ–ƒĂ‡œƒŽ‹…œƒÏ‘Ž•¸Ȍǡƒ…Š‘…‹ƒĂ„›—Ž–—”¦‰‡”ƒÑ•¦ǡ–×”ƒ„›Ïƒ

—–‘Ă•ƒ‹ƒƒ œ …›™‹Ž‹œƒ…Œ¦ „‹œƒ–›Ñ•‘Ǧ–—”ƒÑ•¦

ʹʹ

ǡ ƒ –ƒĂ‡ ™›„‹–‡‰‘ ’‘ŽǦ

•‹‡‰‘”‡Ž‹‰‹‘œƒ™…›‡‘ƒƒŽ„ƒƒǡ–×”›†‘™‘†œ‹Ï‹•–‹‡‹ƒ‘”‰ƒ‹…œ‡‰‘

œ™‹¦œ—‹¸†œ›†ƒ™›‹‰‡”ƒÑ•‹—Ž–ƒ‹’‘‰ƒÑ•‹‹ǡƒƒœ‹œ‡™‹Ǧ

†œ¦…–›•ƒ›™ƒ”‘†‘™›Ǧ•‘…ŒƒŽ‹œ‹‡œ™‹‡Ñ…œ‡‹‡’‡™‡‰‘’”‘…‡•—

†œ‹‡Œ‘™‡‰‘

ʹ͵

Ǥ†ƒŒ‡•‹¸ǡNj–—‹…›Œ‹‡‡”œ›ƒŽ†‘”ơœ†ƒ™ƒÏ•‘„‹‡•’”ƒ™¸ǡÇ

™‡Ï‘•œ‡…Šœ‡™œ‰Ž¸†×™ƒ…œ›‹‹—Ž–—”‘™‡ǡ…›™‹Ž‹œƒ…›Œ‡ǡƒœ™Ïƒ•œ…œƒ

œ‡™œ‰Ž¸†—ƒ•‹Ž‡–”ƒ†›…Œ‡ƒ–‘Ž‹…‹‡ǡƒ–×”‡™•™‘Œ‡Œ•‹¦Ă…‡ƒ—–‘”‹‡

™•ƒœ—Œ‡ǡ‹‡‘ĂŽ‹™‡„›Ï‘•–™‘”œ‡‹‡’ƒÑ•–™ƒ–‘–ƒŽ‡‰‘ƒ™œ×”•‘™‹‡…‹

…œ›‹‡‹‡…‹ǡ…‘œ‰ƒ†œƒ•‹¸œ–™‹‡”†œ‡‹‡Ž„‡”–‘“—ƒ”‘‡

ʹͶ

Ǥ

‘Ž•‹’‹•ƒ”œ™•™‘Œ‡Œ†‡ϐ‹‹…Œ‹…œ›Œ‡•–—Ž–—”ƒœ„Ž‹ĂƒÏ•‹¸†‘Žƒ•›…œ‡Ǧ

‰‘•–ƒ‘™‹•ƒǤ‹ƒ‘™‹…‹‡—™ƒĂƒÏǡǕœ–—ƒƒ…Šƒ”ƒ–‡”–”ƒ•…‡†‡–ƒŽ›

‹’‘™‹ƒŒ‡†‘…œ‡ä‹‡•‹¸‰ƒ©†‘’”œ‡•œÏ‘ä…‹‹‡œ”›™ƒŒ¦…™‹¸œ×™œ–”ƒ†›Ǧ

…Œ¦ƒ”–›•–›…œ¦ǡŽ‡…œ’‘™‹ƒœ‹‡Œ‘„ϐ‹…‹‡‹™•’‘•×„–™×”…œ›…œ‡”’ƒ©

ʹͷ

Ǥ›

•ƒ›Œ‡‰‘‘…‡’…Œƒ’‘œ‘•–ƒ™ƒÏƒ™‘–”œ‡†‘’Ǥ‹’”‡•Œ‘‹œ—ǡ–×”›

œƒÏƒ†ƒÏœ‡”™ƒ‹‡œ™•œ‡Ž¦‡–ƒϐ‹œ›¦‹ƒ‹‡”‘™ƒ‹‡—™ƒ‰‹ƒ’‘™‹‡”œǦ

ʹͳ

 ǤƒŽŽ†”‘ˆǡSztuka…ǡ•Ǥͳ͸Ȃͳ͹Ǥ

ʹʹ

 ƒĂ‹‡Œ•œ‡’”ƒ…‡‡Ž‹•ƒ‘‡…œ‡‰‘–‘ǣCywilizacja bizantyjskaǡ‘†›ͳͻ͹͵ǢCy-

wilizacja 

Ăydowskaǡ‘†›ͳͻ͹ͶǢO Ïad w historiiǡ‘†›ͳͻ͹͹ǢPaÑstwo i prawo w cy-

wilizacji 

ÏaciÑskiejǡ‘†›ͳͻͺͳǢPrawa dziejoweǡ‘†›ͳͻͺʹǢPolskie logos a etosǡ‘Ǧ

œƒÑͳͻʹͳǤ‘Ž‡‹™ƒĂ‹‡Œ•œ‡‘’”ƒ…‘™ƒ‹ƒ–‘ǣǤƒ™”‘–ǡO wieloäci cywilizacji. Filozofia 
spo

Ïeczna Feliksa Konecznego, —„Ž‹ʹͲͲʹǢǤ‹Ž‹Ñ•‹ǡFeliks Koneczny (1862–1949). y-

cie i dzia

Ïalnoä©, ƒ”•œƒ™ƒʹͲͲͳǢǤœ—‰‘–ǡPrawo jako fundament cywilizacji ÏaciÑskiej 

w my

äli Feliksa Konecznego, ”œ‡•œ‘™‹…‡ʹͲͲ͹ǢǤ‘…œ›Ñ•‹ǡIdee historiozoficzne Felik-

sa Konecznego, 

”ƒ×™ͳͻͻͻǢ‹†‡ǡKoneczny Teoria cywilizacji, ƒ”•œƒ™ƒʹͲͲ͵ǢǤ‘Žƒǡ

Cywilizacje a moralno

ä© w myäli Feliksa Konecznego, —„Ž‹ʹͲͲͳǢǤ”‘„‘™‹‡…ǡModel spo-

ÏeczeÑstwa obywatelskiego w historiozofii Feliksa Konecznego, ”‘…σ™ʹͲͲͲǢFeliks Ko-
neczny dzisiaj

ǡ’‘†”‡†ǤǤ‘…œ›Ñ•‹‡‰‘ǡ”ƒ×™ʹͲͲͲǤ

ʹ͵

 ‘„ǤǤƒŽ„ƒǡReligia w Trzeciej Rzeszyǡ™×™ͳͻ͵͸Ǣ‹†‡ǡReligia starogermaÑska 

i jej aktualne znaczenie w Niemczech

ǡ—„Ž‹ͳͻͶͻǢ‹†‡ǡMistyczne podstawy narodowego 

socjalizmu

ǡ—„Ž‹ͳͻͶ͸ǢǤc™‹‡”œ‘™‹…œǡTragedia religijna Niemiec. Na marginesie ksi¦Ăki 

L. Halban

ǡ›äŽƒ”‘†‘™ƒǡͳͻ͵ͺǡ”ʹͲǡ•Ǥ͵Ͳ͸Ȃ͵ͲͺǢ

ʹͶ

 Ž„‡”–‘“—ƒ”‘‡ǡPaÑstwo totalitarne a dyktatura personalnaȏ™ǣȐǤǤ‘”‡Œ•œƒǡ

Faszyzmy europejskie (1922–1945) w oczach wspó

Ïczesnych i historyków, –ÏǤǤ”‡‹•„‡”‰ǡ

ƒ”•œƒ™ƒͳͻ͹ͻǡ•ǤͶͺ͹Ǥ

ʹͷ

 ǤƒŽŽ†”‘ˆǡSztukaǥ, •ǤͶͻǤ

111

Arkadiusz Meller   „Sztuka pod dyktatur

û” Jerzego Waldorffa – szkic o relacjach miądzy faszyzmem a kulturû…

…Š‘™‘ä…‹ǡ—Ž‘–‘䩆ƒ‡Œ…Š™‹Ž‹

ʹ͸

ǡ”‡ƒŽ‹œ—•‘…ŒƒŽ‹•–›…œ‡‰‘ȋ•‘…”‡ƒŽ‹œ—Ȍ

„¸†¦…‡‰‘‹…œ›™‹¸…‡ŒŒƒ‘†œ™‹‡”…‹‡†Ž‡‹‡ƒ’‘Ž—ƒ”–›•–›…œ›œƒÏ‘Ǧ

Ă‡Ñ‹†‡‘Ž‘‰‹…œ›…Š•‘…ŒƒŽ‹•–›…œ‡‰‘‘Ž‡–›™‹œ—

ʹ͹

…œ›–‡Ă™‡”›œ—ǡ–×”›

•’”‘™ƒ†œƒÏ•‹¸†‘™‹‡”‡‰‘ƒäŽƒ†‘™ƒ‹ƒ”œ‡…œ›™‹•–‘ä…‹„‡œ‘†™‘Ï›™ƒ‹ƒ

•‹¸†‘”›–›‘™ƒ‡‰‘•›„‘Ž‹œ—

ʹͺ

Ǥ

‘…œ¦–‹œ‹ƒ™‡—”‘’‡Œ•‹‡Œ•œ–—…‡†ƒŒ¦…‡Œƒ•—’–†‘™›†ƒ”œ‡Ñǡ–×Ǧ

”›…Š„›Ï䙋ƒ†‹‡™‡Ï‘•œ‡…Š†‘’ƒ–”›™ƒÏ•‹¸™™›†ƒ”œ‡‹ƒ…Šœ™‹¦œƒǦ

›…Šœ‘Ñ…‡™‘Œ›ä™‹ƒ–‘™‡Œǡ‹‡†›–‘ƒ•–¦’‹Ï‘—’‘†‹‘–‘™‹‡‹‡ƒ•

•’‘χ…œ›…Š‹†‡ϐ‹‹–›™‡œ‡”™ƒ‹‡œ’ƒ—Œ¦…›‘†‘Ñ…ƒ™‹‡—’ƒ”ƒǦ

†›‰ƒ–‡•–ƒ™‹ƒŒ¦…›ƒ”‘œ™×Œ•œ–—‹™›ƒ„•–”ƒŠ‘™ƒ‡Œ‘†•’‘χ…œ›…Š

™ƒ”–‘ä…‹ •–ƒ™‹ƒŒ¦…‡Œ ƒ •ƒ¦ ƒ–›™‘ä© ‹ †œ‹ƒÏƒŽ‘ä© ƒ”–›•–›…œ¦ —™ƒĂƒǦ

¦œƒ™ƒ”–‘ä©•ƒ¦™•‘„‹‡Ǥ‘Ž‹–›…›†‘•–”œ‡‰ƒŒ¦……‘”ƒœ™‹¸•œ‡œƒ…œ‡‹‡

–Ï—×™•–ƒ”ƒŽ‹•‹¸‰‘œƒ‰‘•’‘†ƒ”‘™ƒ©†Žƒ™Ïƒ•›…Š…‡Ž×™–ŒǤǷ™•œ…œ‡’‹‡‹ƒ

™‹…Š‹Ï‘ä…‹‹‡Œ‡†›‹‡†‘ƒ™ƒÏƒœƒ‹‡•œ‹™ƒ‡Œœ‹‡‹ǡƒŽ‡‹†‘™•œ›•–Ǧ

‹…Š–›…Š’‘œƒƒ–‡”‹ƒŽ›…Š™ƒ”–‘ä…‹ǡ–×”‡•Ïƒ†ƒŒ¦•‹¸ƒ—Ž–—”¸ƒ”‘†—ǡ

–ƒƒ„›™”ƒœ‹‡’‘–”œ‡„›‘„›™ƒ–‡Ž‡’‘–”ƒϐ‹Ž‹ǡ™ƒŽ…œ¦…™‘‘’ƒ…Š”œ›…œ‡©

–ƒĂ‡‰Ï‘䐑ǡDžŠ…¦×™‹©•™‘‹Œ¸œ›‹‡‹Ă›©™•™‘Œ‡Œ—Ž–—”œ‡ǡ‹‡‰‘”Ǧ

•œ‡Œ‘†—Ž–—”›™”‘‰ƒdz

ʹͻ

Ǥ

‘„‡…’‘™›Ă•œ›…Šˆƒ–×™‹…œ›•œ…œ‡‰×Ž‹‡œƒ•ƒ—Œ¦…›•¦…‡Ž‡ŒƒǦ

‹‡’‘•–ƒ™‹Ï’”œ‡†•‹¦Ă¦ǡƒ„›Ï›‹‹’”œ‡‘ƒ‹‡ǣ

ƒ”–›•–×™†‘–‡‰‘ǡǕƒˆƒ•œ›œ‹‡’‘™‘†—Œ‡œƒŠƒ‘™ƒ‹ƒ”‘œ™‘Ǧ

Ȃ

Œ—Ă›…‹ƒ—Ž–—”ƒŽ‡‰‘Ǣ

”œ¦†œ¦…›…Šǡǖ‘–ƒŽ‹œ‘Ç„›©”‡…‡’–¦†Žƒ”‘œ™‘Œ—’ƒÑ•–™ƒ•‘Ǧ

Ȃ

”‘–ƒ—„‘‰‹™•—”‘™…‡ƒ–—”ƒŽ‡”ƒŒŒƒÏ‘…Š›×‰Ï•–ƒ©•‹¸’ƒÑǦ

•–™‡‘™›•‘‹’‘œ‹‘‹‡”‘œ™‘Œ—

͵Ͳ

Ǥ”‡•œ–¦‹‡™›Ž—…œƒÏǡǑŽǦ

•ƒœƒŒ†—Œ¦…ƒ•‹¸‹¸†œ›†™‘ƒ–‘–ƒŽ‹–ƒ”›‹’ƒÑ•–™ƒ‹’‘™‹ƒ

‘„”ƒ©’‘†‘„¦†”‘‰¸Œƒ–‡”ƒŒ‡ǡƒƒ”–›ä…‹™×™…œƒ•’‘™‹‹œ”‡œ›Ǧ

‰‘™ƒ©œ‡•™‘‹…Š•™‘„׆ƒ”œ‡…œ†‘„”ƒ‘‰×ϗ

͵ͳ

Ǥ–›™œ‰Ž¸†œ‹‡

’‘œ‘•–ƒ™ƒÏ„Ž‹•‹ƒ”‘†‘™›Ǧ”ƒ†›ƒÏ‘

͵ʹ

…œ›–‡Ă‹‡œƒŽ‡Ă›‹–‡Ǧ

ʹ͸

 ‘„ǤǤ¸’‹Ñ•‹ǡImpresjonizmǡƒ”•œƒ™ƒͳͻͺ͸ǢǤ‡™ƒŽ†ǡHistoria impresjonizmuǡ

–ÏǤǤ—œ‡ǡƒ”•œƒ™ƒͳͻͺͷǤ

ʹ͹

 ‘„ǤǤ‘ƒ•‹ǡOkolice socrealizmu: prawie tuzin szkicówǡ›†‰‘•œ…œʹͲͲͻǤ

ʹͺ

 ‘„ǤǤƒ„‘Ž‹…‹ǡGiovani Verga i weryzmǡƒ”•œƒ™ƒͳͻͺͻǤ

ʹͻ

 ǤƒŽŽ†”‘ˆǡSztuka…ǡ•ǤͻǤ

͵Ͳ

 „‹†‡ǡ•Ǥͳ͵

͵ͳ

 „‹†‡ǡ•ǤͳʹǤ

͵ʹ

 ‘„ǤǤœƒ”„ƒ…Š‘™•‹ǡPaÑstwo totalne. Problem wÏadzyǡ”œ‡Ï‘ǡͳͻ͵ͺǡ”͵ǡ

•ǤͳͳȂͳ͵ǢZasady programu narodowo-radykalnegoǡƒ”•œƒ™ƒͳͻ͵͹Ǥ

112

Historia i Polityka   Nr 2–3 (9–10)/2009–2010   My

Ěl polityczna

Ž‡–—ƒŽ‹•–‘’‘‘”‘Œ—‘Ǥ‘…‡–‡‰‘Ǥ‘…Š‡Ñ•‹‡‰‘

͵͵

ǡ…œ›•Ǥ‡”œ‡Ǧ

‰‘ ƒ™•‹‡‰‘

͵Ͷ

 ”‘œ™‹ŒƒŒ¦…›…Š ‘…‡’…Œ¸ –‘–ƒŽ‹œ— ƒ–‘Ž‹…‹‡‰‘ǡ …œ›

ƒ™‡–䔑†‘™‹•’”‘•ƒƒ…›Œ‡‰‘™‹¦œ—Ï‘†›…Šƒ”‘†‘™…×™

͵ͷ

Ǥ

 ’”œ›™‘σ‡Œ •‹¦Ă…‡ ‡”œ› ƒŽ†‘”ơ ’‘œ‘•–ƒ™ƒÏ ’‘† ‘‰”‘› œƒǦ

…Š™›–‡ƒ†”‘œ™‘Œ‡—Ž–—”ƒŽ›Ï‘…Šœƒ…œƒ•×™‡‹–‘—••‘Ž‹‹‡‰‘ǡ

†‘–‡‰‘•–‘’‹ƒǡ‹Ă’‘—•‹Ï•‹¸‘•–™‹‡”†œ‡‹‡ǡǐƒ×ϙ›•’‹‡’‡‹Ñ•‹‹‡

‹ƒÏƒ‹‡Œ•…ƒœ™›Ïƒ‡•’ƒ•Œƒ•œ–—‹ǡŽ‡…œǷœ„”‘Œ‡‹‡—Ž–—”ƒŽ‡dz

͵͸

Ǥƒ…œ‡‹‡

Duce

†Žƒ”‘œ™‘Œ—™–ƒŽ‹‹Ă›…‹ƒ—Ž–—”ƒŽ‡‰‘’‘Ž‡‰ƒÏ‘ƒ‹Ž—‡Ž‡‡–ƒ…Šǣ

ƒ–›ǡǐ‹‡’‘†‡Œ‘™ƒÏ•‹¸‹‰‡”‡…Œ‹™†œ‹‡†œ‹¸‡•–‡–›‹’‘œ‘•–ƒǦ

Ȃ

™‹ƒŒ¦…ƒ”–›•–‘•œ‡”‘‹‡’‘Ž‡†‘†œ‹ƒÏƒ‹ƒ™–›œƒ”‡•‹‡

͵͹

™›ƒ‰ƒǦ

Œ¦…Œ‡†›‹‡œƒƒ…‡’–‘™ƒ‹ƒ‹•–‹‡‹ƒˆƒ•œ›•–‘™•‹‡‰‘”‡Ă‹—„‡œ•–ƒǦ

™‹ƒ‹ƒ ™›‘‰— Œ‡‰‘ ’”‘’ƒ‰ƒ†‘™‡‰‘ ™•’‹‡”ƒ‹ƒǢ Œƒ –‘ •–™‹‡”†œ‹Ï

‘ƒ˜‡–—”ƒ‘””‡–‹‘™‘•–ƒ–‹‡Œ”‘œ‘™‹‡œ‡”œ›ƒŽ†‘”ơ‡

’‘†…œƒ•Œ‡‰‘’‘„›–—™‡Ï‘•œ‡…ŠǣǷ—會Ž‡–¦—•–”‘Œ—ˆƒ•œ›•–‘™•‹‡Ǧ

‰‘ǡƒ”ƒ…œ‡Œ‘•‘„‹•–¦Ȃ—••‘Ž‹‹‡‰‘Œ‡•––‘ǡǐ‹‡™”ƒ…œƒ‘™†œ‹‡Ǧ

†œ‹¸‡•–‡–›…œ›…Šœƒ‰ƒ†‹‡Ñ•œ–—‹Ǥ”‰ƒ‹œ—Œ‡Ă›…‹‡ƒ”–›•–×™Œ‡†›‹‡

‘†•–”‘›’”ƒ–›…œ‡ŒȏǥȐǤ”œ‡…‹‡Ăǡ•’”‘™ƒ†œƒŒ¦…™‡•–‹¸†‘•›„‘Ǧ

Ž—ǡ‘Ѓ„›’‘™‹‡†œ‹‡©ǡ‹Ă™›ƒ‰ƒ‘†‹…ŠŒ‡†›‹‡‘•œ‡‹‡™„—–‘Ǧ

‹‡”…‡œƒ…œƒˆƒ•œ›•–‘™•‹‡‰‘Ǥ‹…œ‡‰‘™‹¸…‡ŒǨdz

͵ͺ

Ǣ

”‘œ…‹¦‰‹¸…‹‡’”œ‡œ’ƒÑ•–™‘‡…‡ƒ–——Ž–—”ƒŽ‡‰‘ǡ–×”›™œƒ”‡Ǧ

Ȃ

•‹‡‹•–›–—…Œ‘ƒŽ›’”œ›Œ¦Ïˆ‘”¸œ•œ‡”‡‰‘™ƒ‹ƒ–™×”…×™™‘”’‘Ǧ

”ƒ…Œƒ…ŠǢ

—‘ĂŽ‹™‹‡‹‡ƒ•‘•’‘χ…œ›‘”œ›•–ƒ‹‡œ†×„”—Ž–—”›

Ȃ

͵ͻ

Ǥ

‡†‘…œ‡ä‹‡™”‘œ‘™‹‡™”œ›•‹‡Œƒ™‹ƒ”‹”‡…‘œƒ‘‹‘™›‹

’”œ‡†•–ƒ™‹…‹‡Žƒ‹•œ–—‹™Ï‘•‹‡Œǣ’‘‡–¦ǡŽ‹–‡”ƒ–‡ǡƒŽƒ”œ‡‘”ƒœƒ”…Š‹–‡Ǧ

–‡–‡‘•–ƒ–‹™’”‘•–•–™‹‡”†œ‹ÏǡÇDuce ‹‡™•’‹‡”ƒ—Ž–—”›…ƒÏ‘™‹…‹‡

͵͵

 o. I. N. BocheÑski, List do redakcji „Prosto z Mostu”ǡ”‘•–‘œ‘•–—ͳͻ͵ͺǡ”ͺǡ•ǤͳǤ

͵Ͷ

 •ǤǤƒ™•‹ǡPolska na tle tendencji totalnychǡ”‘Š”‹•–‘ͳͻ͵͹ǡ”ͳͲǡ•Ǥ͵Ȃ͵ͲǤ

͵ͷ

 Ǥƒ”…œƒǡZwi¦zek MÏodych Narodowcówǡœ…œ‡”„‹‡…ͳͻͻͺǡ”ͳͳȂͳʹǡ•ǤͳͻȂʹʹǢ

œ‘„Ǥstron¸ autorytaryzmu. Nacjonalizm integralny Zwi¦zku MÏodych Narodowcówǡ™›„Ǥ

‹‘’”ǤǤƒ”•œƒÏǡ”ƒ×™ʹͲͲͺǤ

͵͸

 ǤƒŽŽ†”‘ˆǡSztuka…ǡ•Ǥ͹ͷǤ

͵͹

 ǷȏǥȐ™’ƒÑ•–™ƒ…Š–‘–ƒŽ›…Š‹‡ƒ‹‡Œ•…ƒ†Žƒ‡Ž‡‡–×™œ„›–‡…œ›…Šǡ†Žƒ–‡‰‘

†›–ƒ–‘”œ›ǡŒ‡†‡’‘†”—‰‹ǡ™œ‹¸Ž‹•‹¸†‘”ƒ…Œ‘ƒŽ‹œ‘™ƒ‹ƒ•œ–—‹Ǥ–›‹‡Œ•…—œ‰×”›

„¸†¸ —•‹ƒÏ ’”œ‡’”‘•‹© ƒ–›ˆƒ•œ›•–×™ǡ „‘ ™›’ƒ†‹‡ ‹ œ‘™— •–™‹‡”†œ‹© Ă‡ Œ‡†››

†›–ƒ–‘”‡ǡ–×”›œ–”—†›’”‘„Ž‡‡•œ–—‹†ƒŒ‡•‘„‹‡”ƒ†¸ǡŒ‡•–Ȃ—••‘Ž‹‹Ǥ¦†”‘ä©

—…‡’‘Ž‡‰ƒƒ–›ǡǐ‹‡—™ƒĂƒ•‹¸œƒœ„›–¦†”‡‰‘‹‹‡œƒ„‹‡”ƒ‰Ï‘•—™†œ‹‡†œ‹‹‡‡•Ǧ

–‡–›‹dzǡ„‹†‡ǡ•ǤͷʹǤ

͵ͺ

 „‹†‡Ǥǡ•Ǥͳ͵ͶǤ

͵ͻ

 „‹†‡ǡ•ǤʹͲȂʹͳ

113

Arkadiusz Meller   „Sztuka pod dyktatur

û” Jerzego Waldorffa – szkic o relacjach miądzy faszyzmem a kulturû…

„‡œ‹–‡”‡•‘™‹‡ǡ‰†›Ă‹†¦…–”‘’‡…‡•ƒ”œ› Imperium Romanum …Š…‡•‘„‹‡

™–‡•’‘•×„œƒ’‡™‹©•Ïƒ™¸ƒ™‹‡‹

ͶͲ

Ǥ

‡”œ›ƒŽ†‘”ơ‹‡‘‰”ƒ‹…œƒÏ•‹¸Œ‡†›‹‡†‘—œƒ‹ƒœƒ•Ï—‰‡‹–‘—•Ǧ

•‘Ž‹‹‡‰‘ƒ’‘Ž——Ž–—”›ǡŽ‡…œ–ƒĂ‡†‘•–”œ‡‰ƒÏœ‹ƒ›•’‘χ…œ‘Ǧ…›™‹Ž‹œƒǦ

…›Œ‡ ‘ …Šƒ”ƒ–‡”œ‡ ‘†‡”‹œƒ…›Œ›ǡ –×”‡ œƒ•œÏ› ƒ ×ϙ›•’‹‡ ’‡‹ÑǦ

•‹ǡƒ†‘–×”›…ŠœƒŽ‹…œ›ÏǤ‹Ǥǣ‘•—•œ‡‹‡„ƒ‰‹‡’‘–›Ñ•‹…Š‹œƒÏ‘ǐ‹‡

ƒ‹…Š…œ–‡”‡…Š‘™›…Š‹ƒ•–ǡ’”œ‡’”‘™ƒ†œ‡‹‡’‘™•œ‡…Š‡Œ‡Ž‡–”›ϐ‹ƒǦ

…Œ‹ǡ™›„—†‘™ƒ‹‡•œ‡”‡‰—ǣ•œ‘•ǡ•‹‡…‹‘Ž‡Œ‘™›…Šǡƒ—–‘•–”ƒ†ǡ•ƒƒ–‘”‹×™†Žƒ

†œ‹‡…‹”‘„‘–‹×™ǡƒ–ƒĂ‡™’”‘™ƒ†œ‡‹‡ƒÏ‡Œ”‘œ’‹¸–‘ä…‹’󅏋¸†œ›™›Ǧ

™ƒŽ‹ϐ‹‘™ƒ›‹ ”‘„‘–‹ƒ‹ ƒ —”œ¸†‹ƒ‹

Ͷͳ

Ǥ ‰”‘¦ œƒ•Ï—‰¦ ™Ï‘•‹‡Ǧ

‰‘ˆƒ•œ›œ—ǡ™‡†Ž‡’‘Ž•‹‡‰‘’‹•ƒ”œƒǡ„›Ï‘œ”×™ƒ‹‡•’‘χ…œ‡‘„›™ƒ–‡Ǧ

Ž‹™‹…ŠŒ‡†ƒ‘™›•–‘•——†‘™‘†œƒǡ™‘„‡…–×”‡‰‘™‘Ž‹™•œ›•…›„›Ž‹

—™Œ‡†ƒ‘™›•–‘’‹—’‘†’‘”œ¦†‘™ƒ‹‹™–ƒ‹•ƒ›•–‘’‹œƒǦ

™†œ‹¸…œƒŽ‹ — •™‘Œ¦ ’‘œ›…Œ¸ •’‘χ…œ¦Ǥ › •ƒ› ‘„›™ƒ–‡Ž‡ ’‘•‹ƒ†ƒŽ‹

䙋ƒ†‘‘ä©ǡǒ”ƒ…—Œ¦ƒ”œ‡…œ”ƒŒ——–‘Ă•ƒ‹ƒ‡‰‘œDuce

Ͷʹ

Ǥ”‡•œ–¦ƒ—Ǧ

–‘”Ƿœ–—‹’‘††›–ƒ–—”¦dz„›Ï’‘†—”‘‹‡ˆƒ–—ǡǒ”œ›™×†…ƒ™Ï‘•‹‡‰‘

ˆƒ•œ›œ— ’”‘™ƒ†œ‹Ï œ™›Ï› –”›„ Ă›…‹ƒ ’‘œ„ƒ™‹‘› ‡Ž‡‡–×™ …‡œƒ”›œ—

™’”œ‡…‹™‹‡Ñ•–™‹‡†‘’‘Ž‹–›×™†‡‘”ƒ–›…œ›…Š‘–ƒ…œƒŒ¦…›…Š•‹¸‘”†‘Ǧ

‡‘…Š”‘›‹ä™‹–›—”œ¸†‹×™

Ͷ͵

Ǥ–›‹‡•œ…œƒÑ•‹‡ȋ…œ›–‡Ăƒ–›„—”Ă—Ǧ

ƒœ›Œ‡Ȍ’”œ‡‘ƒ‹ƒ‡”œ‡‰‘ƒŽ†‘”ơƒ™›”ƒĂƒŒ¦…‡•‹¸…Š‘…‹ƒĂ„›™’‘‰ƒ”†Ž‹Ǧ

™›•–‘•——†‘‰—•–—ƒ”–›•–›…œ‡‰‘‹‡•œ…œƒÑ•–™ƒǡ†‘’”‘™ƒ†œ‹Ï›‰‘†‘

’‘…Š™ƒÏ›‡‹–‘—••‘Ž‹‹‡‰‘œƒ‘–‘…œ‡‹‡–”‘•¦œ‡•–”‘›’ƒÑ•–™ƒ”‘„‘–Ǧ

‹×™‹‹…Š”‘†œ‹ǡƒ–ƒĂ‡‘„Ï‘Ă‡‹‡™›•‘‹‹’‘†ƒ–ƒ‹„—”Ă—ƒœŒ‹‘”ƒœ

œƒ…Œ‘ƒŽ‹œ‘™ƒ‹‡„ƒ×™

ͶͶ

Ǥ

‡†ƒ–‘‹‡’‘•–¸’‰‘•’‘†ƒ”…œ›‹†‘‘ƒƒ‘†‡”‹œƒ…Œƒ„›Ï›–›‹

‡Ž‡‡–ƒ‹ǡ –×”‡ †Žƒ ’‘Ž•‹‡‰‘ ”›–›ƒ –‡ƒ–”ƒŽ‡‰‘ ’‘œ‘•–ƒ™ƒÏ› ƒŒ™ƒĂǦ

‹‡Œ•œ‡ǡ‰†›ĂŽ—…œ‘™¦•’”ƒ™¦„›Ï‘’”œ‡•œ–ƒÏ…‡‹‡—›•Ï‘™‘ä…‹Ï‘…Š×™

™‹‡”——„ƒ”†œ‹‡Œ™‘Œ‘™‹…œ›–ƒ‹Œƒ‹’ƒ‘™ƒÏ™ƒ–›…œ›œ›‹‡ǣ

Ƿ†‘„›…œ‡ƒ–‡”‹ƒŽ‡ǡ–×”‡œƒ™†œ‹¸…œƒ–ƒŽ‹ƒˆƒ•œ›œ‘™‹ǡ×‰Ï„›™›Ž‹Ǧ

…œƒ©•–”‘ƒ‹ǡƒŽ‡…œ›ĂƒŒ¦‘‡Œƒ‹‡äœƒ…œ‡‹‡™‘„‡…Œ‡†›‹‡™ƒĂ‡‰‘

ˆƒ–—ǡǗ••‘Ž‹‹œƒ”‘†—™Ïׅœ¸‰×™‹Ž‡‹×™’‘–”ƒϐ‹Ïœ”‘„‹©™’‹¸–ƒä…‹‡

Žƒ–‘…ƒ”•–™‘ǡ–×”‡™ƒŽ…œ¦…œ…ƒÏ›ä™‹ƒ–‡’‘†„‹Ï‘„‹•›‹¸dz

Ͷͷ

Ǥ

ͶͲ

 „‹†‡ǡ•Ǥ͹͸Ǥ

Ͷͳ

 „‹†‡ǡ•ǤͳͺǤ

Ͷʹ

 „‹†‡ǡ•Ǥ͸ͶȂ͸ͷǤ

Ͷ͵

 „‹†‡ǡ•ǤʹͲǤ

ͶͶ

 „‹†‡ǡ•ǤͳͺǤ

Ͷͷ

 „‹†‡ǡ•ǤͳͺǤ

114

Historia i Polityka   Nr 2–3 (9–10)/2009–2010   My

Ěl polityczna

—–‘”Ƿœ–—‹’‘††›–ƒ–—”¦dz‹‡‘‰”ƒ‹…œ›Ï•‹¸–›Ž‘†‘™›”ƒĂƒ‹ƒ•™‘Ǧ

Œ‡‰‘œƒ…Š™›–—ƒ†’ƒ—Œ¦…›‹™ˆƒ•œ›•–‘™•‹…ŠÏ‘•œ‡…Š•–‘•—×™•’‘Ǧ

χ…œ›…ŠǡŽ‡…œ’‘•œ‡†Ï‘”‘†ƒŽ‡Œ™›”ƒĂƒŒ¦…‘‹‡…œ‘ä…‹œ™ƒŽ…œƒ‹ƒ’”œ‡œ

™Ïƒ†œ‡ˆƒ•œ›•–‘™•‹‡‘’‘œ›…Œ‹’‘Ž‹–›…œ‡Œǡ–×”ƒ—…Š‘†œ‹Ïƒ™Œ‡‰‘‘…œƒ…Šœƒ

™”‘‰ƒƒ”‘†—

Ͷ͸

Ǥ

–‡”‡•—Œ¦…‘’”œ‡†•–ƒ™‹ƒŒ¦•‹¸’‘‰Ž¦†›‡”œ‡‰‘ƒŽ†‘”ơƒƒ‹–‡Ž‡–—ƒŽǦ

‡‘”œ‡‹‡™Ï‘•‹‡‰‘ˆƒ•œ›œ—Ǥ–×ه†Ï—‰‹‡‰‘ƒ×ϙ›•’‹‡’‡‹Ñ•‹

”‡™‘Ž—…Œ¸ǡƒ–×”‡Œ…œ‡Ž‡•–ƒ¦Ï‡‹–‘—••‘Ž‹‹’‘’”œ‡†œ‹Ïƒ•œ–—ƒǡƒ‘Ǧ

”‡–‹‡–™×”…œ‘䩈—–—”›•–×™

Ͷ͹

ǡ–×”œ›ǣ™›™›Ă•œƒŽ‹‹–—‹…Œ¸™’”‘…‡•‹‡–™×”Ǧ

…œ›ƒ•ˆ‡”¦‹–‡Ž‡–—ǡ†¦Ă›Ž‹†‘‘„”ƒœ‘™ƒ‹ƒ™•™‘Œ‡Œƒ–›™‘ä…‹•–ƒ—†—Ǧ

•œ›ǡ™›ƒœ›™ƒŽ‹•‹¸’‘•–ƒ™¦„—”œ›…‹‡Ž•–™ƒǡ’”œ‡Ïƒ›™ƒ‹ƒ‘Ž‡Œ›…Š‰”ƒ‹…ǡ

œƒˆƒ•…›‘™ƒ‹„›Ž‹’‘•–¸’‡–‡…Š‹…œ›ǡ†›ƒ‹œ‡Ǥ–‡•’‘•×„‹‡Ǧ

Ž‹’‘†Ï‘Ă›©ˆ—†ƒ‡–›’‘†‰ƒ…Š‹†‡‘Ž‘‰‹‹ˆƒ•œ›•–‘™•‹‡Œ‘”ƒœ’”œ›…œ›‹Ǧ

Ž‹•‹¸†‘”‘œ„—†œ‡‹ƒ™‡Ï‘•œ‡…Šƒ•œ‡”‘¦•ƒŽ¸–™×”…œ‘ä…‹ƒ”–›•–›…œ‡ŒǤ

”œ‡†‡™•œ›•–‹œ™”ƒ…ƒÏ—™ƒ‰¸ƒ†™ƒƒœ™‹•ƒ–ŒǤƒ„”‹‡Žƒǯ—œ‹‘

‹‹Ž‹’’‘‘ƒ•ƒƒ”‹‡––‹‡‰‘

Ͷͺ

Ǥ‡‘•–ƒ–‹ǡœ–×”›‡”œ›ƒŽ†‘”ơ‹ƒÏ

‘ƒœŒ¸”‘œƒ™‹ƒ©’‘†…œƒ••™‡‰‘’‘„›–—™‡Ï‘•œ‡…Š

Ͷͻ

ǡ–‘Œ‡†‡œ–™×”…×™

Ƿƒ‹ˆ‡•–—ˆ—–—”›•–›…œ‡‰‘dzœͳͻͲͻ”‘—ǡ‘†–×”‡‰‘ƒœ™¸™œ‹¦Ï…ƒÏ›‹‡”—Ǧ

‡ƒ”–›•–›…œ›Ǥ•™‘Œ‡Œ–™×”…œ‘ä…‹œ†”ƒ†œƒÏˆƒ•…›ƒ…Œ¸—Ž–‡™‘Œ›ǡœ”‡•œǦ

–¦•ƒ™›ƒœƒÏ•‹¸™ƒŽ‡…œ‘ä…‹¦ƒ’‘Žƒ…Š„‹–‡™™‘Œ›ä™‹ƒ–‘™‡Œ’‘‹‘

Œ—Ă’‘™ƒĂ‡‰‘™‹‡—ǡƒ’‘Œ‡Œœƒ‘Ñ…œ‡‹—œƒŽƒœÏ•‹¸™…‡–”ƒŽ‹’‘™•–ƒŒ¦…‡Ǧ

‰‘”—…Š—ˆƒ•œ›•–‘™•‹‡‰‘ǡœƒŒ—Œ¦…™ͳͻͳͻ”‘—Ȃ™™›„‘”ƒ…Š’ƒ”Žƒ‡–ƒ”Ǧ

›…Š‹‡Œ•…‡–—Ăœƒ‡‹–‘—••‘Ž‹‹ǡƒ’‘‹•–›–—…Œ‘ƒŽ‹œƒ…Œ‹ˆƒ•œ›œ—œ‘Ǧ

•–ƒÏ•‡”‡–ƒ”œ‡›†›ƒ–——–‘”×™‹‹•ƒ”œ›

ͷͲ

Ǥ‘Ž‡‹ƒ„”‹‡Žǯ—œ‹‘

ͷͳ

–‘–ƒĂ‡™›„‹–›’”œ‡†•–ƒ™‹…‹‡Ž™Ï‘•‹‡‰‘ˆ—–—”›œ—ǡƒƒ†‡™•œ›•–‘–™×”Ǧ

…ƒœ„‹‘”‘™‡Œä™‹ƒ†‘‘ä…‹Ï‘…Š×™Ǥ‘™Ïƒä‹‡‘™•™‘‹…Š’”œ‡†•–ƒ™‹‡Ǧ

‹ƒ…Š –‡ƒ–”ƒŽ›…Š Œƒ‘ ’‹‡”™•œ› ™Ï‘•‹ †”ƒƒ–—”‰ ™›”‡‘™ƒÏ ™‘†œƒǦƒ†Ǧ

Ͷ͸

 „‹†‡ǡ•ǤͳͺȂͳͻ

Ͷ͹

 ƒ–‡ƒ–™Ï‘•‹…Šˆ—–—”›•–×™œ‘„ǤǤ‹…œƒǡCzas przeszÏy niedokonany. O wÏoskiej 

sztuce futurystycznej

ǡƒ–‘™‹…‡ͳͻͺͺǤ

Ͷͺ

 ǤƒŽŽ†”‘ˆǡSztuka…ǡ•Ǥʹ͵Ȃʹ͹Ǥ

Ͷͻ

 ”‘œ‘™‹‡–‡Œ™•ƒœ›™ƒÏǡǖ™×”…ƒœƒ™•œ‡™›œƒ…œƒ‘™‡‹‡”—‹ƒ”–›•–›…œǦ

‡‰‘”‘œ™‘Œ—‹†Žƒ–‡‰‘‹‡‘Ç„›©œ”‘œ—‹ƒÏ†Žƒ•œ‡”‘‹‡Œ’—„Ž‹…œ‘ä…‹ǡ–×”ƒ™‹ƒ’‘Ǧ

†¦Ăƒ©œƒ‹ǡƒ‹‡‘…‡‹ƒ©ǡ–ƒĂ‡‘†ƒ™‹ƒÏ’”ƒ™ƒƒ”–›•–›…œ‡Œ‘…‡›–™×”…›œ‡•–”‘›

’”œ‡”×Л…Š™‘†œ×™Ǣ„‹†‡ǡ•ǤʹͻȂ͵͵Ǥ

ͷͲ

 Ǥ‹…œƒǡ‘’Ǥ…‹–Ǥǡ•Ǥ͹Ȃʹͳǡ͵͹ȂͶ͵ǡͶͶȂͷͻǡͳͷ͵Ȃͳ͸͸ǡͳ͹ͶȂͳͺ͸ǢǤ—”‰—ŽǡEcha wÏo-

skie w prasie polskiej (1860–1939). Szkice bibliograficzne

ǡ”ƒ×™ʹͲͲ͸ǡ•ǤͻͻȂͳͲͳǡͳͲ͸Ȃ

ȂͳʹͲǡͳʹ͸Ȃͳʹͻǡͳ͵ͶȂͳͶͶǡͳͶͶȂͳͷͺǢǤƒŽ†‘”ơǡSztuka…ǡ•ǤʹͷȂʹ͹Ǥ

ͷͳ

 ‘„ǤǤ‘†‡ŽǦ‡†ƒ”ƒ•ǡGabriel D’Annunzio u ĀródeÏ ideologii wÏoskiego faszyzmuǡ

”ƒ×™ʹͲͲͺǤ

115

Arkadiusz Meller   „Sztuka pod dyktatur

û” Jerzego Waldorffa – szkic o relacjach miądzy faszyzmem a kulturû…

…œÏ‘™‹‡ƒǡƒ–×”‡‰‘’”œ›Œä…‹‡‹ƒÏ‘‘…œ‡‹™ƒ©•’‘χ…œ‡Ñ•–™‘Ǥ‘‘–ƒĂ‡

’”‘™ƒ†œ¦…†‘䩃™ƒ–—”‹…œ›–”›„Ă›…‹ƒ™‡™”œ‡ä‹—ͳͻͳͻ”‘—œƒŒ¦Ï™”ƒœ

œ–‘™ƒ”œ›•œƒ‹œƒ‹‡•œƒÏ‡™™‹¸•œ‘ä…‹’”œ‡œÏ‘…Š×™ƒ†”‹ƒ–›…‹‡‹ƒǦ

•–‡…œ‘‹—‡ȋ‘„‡…ƒ‹Œ‡ƒȌ

ͷʹ

œƒŒ†—Œ¦…‡•‹¸™ƒŽƒ…Œ‹Ǥ”œ‡œ‘”‡•’‘ƒ†

”‘—ǡ‹‡†›–‘™Ïƒ†œ¸ƒ†‹ƒ•–‡‘„Œ¦Ïƒ™ƒ‰ƒ”†‘™›’‘‡–ƒƒ†ƒŒ¦…—•’‡Ǧ

…›ϐ‹…œ¦‘•–›–—…Œ¸Ȃƒ”–¸œƒ”ƒ”‘œƒ•–‘•‘™ƒ‘™‹‡Ž‡‡Ž‡‡–×™ǡ–×”‡

’×Ā‹‡Œ’”œ‡Œ¦Ïˆƒ•œ›œǡƒ–×”‡‘Ѓƒœ™ƒ©•–›Ž‡ˆƒ•œ›•–‘™•‹–ŒǤǤ‹Ǥ

ƒœ›™ƒ‹‡•™‘‹…ŠĂ‘ϐ‹‡”œ›Ž‡‰‹‘‹•–ƒ‹ǡ—Ă›™ƒ‹‡ƒ’‘™‹–ƒ‹‡saluto ro-
mano

ͷ͵

 

ȋ…Š‘©–‡‰‡•–™›‘”œ›•–ƒÏŒ—Ă™…œ‡ä‹‡Œƒ”œ‡…œ•…‡ƒ”‹—•œƒϐ‹Ž‘Ǧ

™‡‰‘œͳͻͳͶ”‘—Ȍǡƒ–ƒĂ‡…œƒ”›—‹ˆ‘”Ǥ

‘†™œ‰Ž¸†‡‹†‡‘Ž‘‰‹…œ›‘„ƒŒˆ—–—”›ä…‹Ï¦…œ›Ž‹œ‡•‘„¦‹†‡‡”‹‡Ǧ

†”‹…Šƒ‹‡–œ•…Š‡‰‘‹‡‘”‰‡•ƒ‘”‡Žƒ†‘‘—Œ¦…–›•ƒ›•™‘‹•–‡‰‘”‘Ǧ

†œƒŒ—•›–‡œ›’”ƒ™‹…›‹Ž‡™‹…›ǡ…‘œ”‡•œ–¦‘†’‘™‹ƒ†ƒÏ‘•ƒ‡Œ‹•–‘…‹‡ˆƒ•œ›Ǧ

œ—ǡ–×”›•ƒ•›–—‘™ƒÏ•‹¸Œƒ‘Ƿ–”œ‡…‹ƒ†”‘‰ƒdz‹¸†œ›’”ƒ™‹…¦‹Ž‡™‹…¦

•–ƒ‘™‹¦…‘‰Ž‘‡”ƒ––ƒƒ–›‘‹…œ›…Š‹†‡‹Œƒ’Ǥ†ƒ”™‹‹œ•’‘χ…œǦ

›ǡ•‘…ŒƒŽ‹œǡƒ…Œ‘ƒŽ‹œǡ•›†›ƒŽ‹œǡŠ‡‰Ž‹œǡ‹‡–œ•…Š‡ƒ‹œ

ͷͶ

Ǥ›•ƒǦ

›œ‰‘†‹‡œ–™‹‡”†œ‡‹‡—‰Šǯ‘‡–‘ƒǦƒ–•‘ƒˆƒ•œ›œÏ¦…œ›Ï™•‘Ǧ

„‹‡Ƿ™”×Л…Š’”‘’‘”…Œƒ…Šǡ”‡ƒ…›Œ¦‹†‡‘Ž‘‰‹¸œ‡™•’×υœ‡•¦‘”‰ƒ‹œƒ…Œ¦

ƒ•‘™¦Ǥ ȏǥȐ …Š ’‹‡”™‘–‡ ‹†‡‡ ’”œ›’‘‹ƒŒ¦ …œ¸•–‘ ‹†‡‡ •–ƒ”‘䙋‡…‹…Š

‘•‡”™ƒ–›•–×™ǡ Ž‡…œ ‹…Š ‡–‘†› ™ƒŽ‹ǡ ƒ ƒ™‡– …ƒÏ‡ ’‘Œ¸…‹‡ ‘”‰ƒ‹œƒ…Œ‹

’‘Ž‹–›…œ‡Œ ‹‡ ‘†’‘™‹ƒ†ƒ ™›‹†‡ƒŽ‹œ‘™ƒ‡Œ ’”œ‡•œÏ‘ä…‹ǡ Ž‡…œ –‡”ƒĀ‹‡Œ•œ‘Ǧ

䅋dz

ͷͷ

Ǥ‘„‡…–‡‰‘ƒŽ‡Ă›ˆƒ•œ›œ—œƒ©Œƒ–‘œƒ•—‰‡”‘™ƒÏ‡›‘—”‹’•‡–

œƒǷ‡•–”‡‹•–›…œ›‹‡”—‡…‡–”—dzœ‡™œ‰Ž¸†—ƒÏ¦…œ‡‹‡”×Л…Š—”Ǧ

–×™‹†‡‘™›…Š

ͷ͸

Ǥ›†ƒŒ‡•‹¸ǡǙ•’‘•×„ƒŒ„ƒ”†œ‹‡Œ‘„”ƒœ‘™›”×Ћ…¸‹¸Ǧ

†œ›ˆƒ•œ›œ‡ƒ•‘…ŒƒŽ‹œ‡‹‘—‹œ‡’”œ‡†•–ƒ™‹Ïƒ‘‹‘™›’‘‡–ƒ

™”œ›•‹‡Œƒ™‹ƒ”‹”‡…‘ȂŒ‡†‡œ†›•—–ƒ–×™„‘Šƒ–‡”ƒƒ•œ‡‰‘•œ‹…—ǡ

–×”›’‘•Ï—Ă›Ï•‹¸ƒ•–¸’—Œ¦…¦ƒŽ‡‰‘”‹¦ǣǷ›‘„”ƒĀ•‘„‹‡ǡNj•–‹‡Œ‡…œÏ‘™‹‡ǡ

–×”› ƒ †™ƒ†œ‹‡ä…‹ƒ ”×™Ǥ †›„› ’”œ›•œ‡†Ï †‘Ñ ‘—‹•–ƒǡ ”œ›¦Ï„›ǣ

‘䏋‡Žƒ•œ•‹¸Š‘†‘™ƒ©’”›™ƒ–¦™Ïƒ•‘ä©ǫƒ†ƒŽǨƒŒœƒ”ƒœ”‘™›’ƒÑǦ

•–™—ǡƒŽ„‘…‹¸”‘œ•–”œ‡Žƒ›Ǩ†›„›’”œ›•œ‡†Ï•‘…ŒƒŽ‹•–ƒǡ”œ‡Ï„›ǣ†™ƒ†œ‹‡ä…‹ƒ

”×™ǫ‘œƒ†—Ă‘Ǥ‘Ï‘™¸‘††ƒ•œ„”ƒ…‹‡ǡpro publico bonoǤƒ•œ›•–ƒƒ‹…Š

‹‡Œ•…——…‹‡•œ›Ï„›•‹¸•œ…œ‡”œ‡ǣƒ–‘󆐋‡ǡǏƒ•œ–›Ž‡”×™Ǥ‡•–‡ä†œ‹‡ŽǦ

ͷʹ

 ‘„ǤǤ‘†‡•‹ǡWyprawa na Fiume 1919–1920ǡ‘”—ÑʹͲͲͷǤ

ͷ͵

 ƒ–‡ƒ–‰‡•–—saluto romanoœ‘„ǤǤƒ‡ǡSaluto RomanoǡŠ––’ǣȀȀ™™™Ǥƒ…Œ‘ƒǦ

Ž‹•–ƒǤ’ŽȀƒ”–›—Ž›Ǥ’Š’ǫ‹†α͹͸ƬŽ‹…œαͳǤ

ͷͶ

 Ǥƒ–™‡ŽŽǡFaszyzm. Historiaǡ–ÏǤǤŽŒƒ•œǡ‘œƒÑͳͻͻͻǡ•ǤͶͳȂͷͶǡͺͺȂͻ͵ǢǤƒŽŽǦ

†”‘ˆǡSztuka…ǡ•Ǥʹ͵ȂʹͶǤ

ͷͷ

 Ǥ‡–‘Ǧƒ–•‘ǡFaszyzm, prawica i lewicaȏ™ǣȐǤǤ‘”‡Œ•œƒǡ‘’Ǥ…‹–Ǥǡ•Ǥ͵ͻͲǤ

ͷ͸

 Ǥ‹’•‡–ǡFaszyzm jak ekstremistyczny kierunek centrumȏ™ǣȐ‹„‹†‡ǡ•Ǥ͵ͲͶȂ͵ͳ͸Ǥ

116

Historia i Polityka   Nr 2–3 (9–10)/2009–2010   My

Ěl polityczna

›‰‘•’‘†ƒ”œ‡Ǥ¸†œ‹‡›…‹’‹Ž‘™ƒ©ǡƒ„›‹–•–ƒ†ƒ‹‡—”ƒ†ÏǤœƒǦ

‹ƒ’‘œ™‘Ž‹•œƒ–›Ž‘†‘‹©•™‘Œ‡”×™‹–”œ›”ƒœ›†œ‹‡‹‡dz

ͷ͹

Ǥ

‘…‘—”œ‡Ï‘‡”œ‡‰‘ƒŽ†‘”ơƒ™‡Ï‘•œ‡…Š–‘•’”ƒ™‘ä©œ‘”‰ƒ‹Ǧ

œ‘™ƒ‹ƒĂ›…‹ƒ—Ž–—”ƒŽ‡‰‘Ǥƒ‘Ž‡Œ›…Š•–”‘‹…ƒ…Š•™‡Œ”‡Žƒ…Œ‹œ’‘„›–—

™–ƒŽ‹‹‘’‹•›™ƒÏ•’‘•×„ˆ—…Œ‘‘™ƒ‹ƒ•œ–—’Žƒ•–›…œ›…Šǡ–‡ƒ–”—ǡƒ”…Š‹Ǧ

–‡–—”›ǡŽ‹–‡”ƒ–—”›ǡ—œ›‹Ǥ”œ‡†‡™•œ›•–‹ǡ™‡†Ï—‰‹‡‰‘ǡ–ƒ‹’‘—Œ¦Ǧ

…›”‘œ™×Œƒ”–›•–›…œ›„›Ï‘ĂŽ‹™›†œ‹¸‹œƒ•–‘•‘™ƒ‹—†™‘Œƒ‹‡‰‘”‘†œƒǦ

Œ— ‡…‡ƒ–—ǣ ’”›™ƒ–‡‰‘ ‹ ’ƒÑ•–™‘™‡‰‘Ǥ ‡ ‘•–ƒ–‹ „›Ï ‘ĂŽ‹™› †œ‹¸‹

™’”‘™ƒ†œ‡‹—•œ‡”‡‰—œ‹ƒ™’‘Ž‹–›…‡‰‘•’‘†ƒ”…œ‡Œ’ƒÑ•–™ƒǡ–×”‡’‘Ǧ

Ž‡‰ƒÏ›ƒǣ

’”œ›’‹•ƒ‹—™Ïƒ•‘ä…‹ˆ—…Œ‹•’‘χ…œ‡Œǡ…‘†ƒ™ƒÏ‘’ƒÑ•–™—‘ĂŽ‹Ǧ

Ȃ

™‘ä©™›™Ïƒ•œ…œ‡‹ƒœ‡™œ‰Ž¸†—ƒ™ƒĂ‡‹™‡•–›…Œ‡–ƒŒƒ–‘—…œ›Ǧ

‹‘‘™’”œ›’ƒ†—‘•—•œƒ‹ƒ„Ï‘–’‘–›Œ•‹…ŠǢ

™’”‘™ƒ†œ‡‹—™›•‘‹…Š’‘†ƒ–×™’Ǥ‘††›™‹†‡†•‹¸‰ƒŒ¦…›…Š’‘Ǧ

Ȃ

™›Ă‡ŒͳʹΨ’‘Ï‘™ƒ„›Ïƒ’”œ‡ƒœ›™ƒƒƒ”œ‡…œ’ƒÑ•–™ƒǢ

œ‡”™ƒ‹—œ”×™‘™ƒ‰¦„—†Ă‡–‘™¦

Ȃ

ͷͺ

Ǥ

ϑ…Š› —••‘Ž‹‹‡‰‘ •–™‘”œ›Ï› •œ‡”‡‰ ‹•–›–—…Œ‹ǡ –×”›…Š œƒ†ƒ‹‡

„›Ï‘’”‘’ƒ‰‘™ƒ‹‡™ä”׆•’‘χ…œ‡Ñ•–™ƒĂ›…‹ƒ—Ž–—”ƒŽ‡‰‘Ǥä”׆‹…Š‡Ǧ

”œ›ƒŽ†‘”ơœƒŽ‹…œ›Ïǣ

‹™‡”•›–‡…‹‡”—’›ƒ•œ›•–‘™•‹‡ǡ–×”›…Šœƒ†ƒ‹‡„›Ï‘’”‘’ƒǦ

Ȃ

‰‘™ƒ‹‡—Ž–—”›™ä”׆•–—†‡–×™’‘’”œ‡œ‘”‰ƒ‹œ‘™ƒ‹‡–œ™ǤŽ‹–‘Ǧ

”‹ƒ–×™ǡ…œ›Ž‹‘—”•×™œ”×Л…Š†œ‹‡†œ‹•œ–—‹ǡƒ–×”‡‰‘œ™›…‹¸œǦ

…ƒ‘–”œ››™ƒÏ–›–—ÏŽ‹–‘”ƒǢ

‘”‰ƒ‹œƒ…Œ¸‘’‘Žƒ˜‘”ƒȋœ™ÏǤȂ’‘’”ƒ…›ȌȂ„›Ïƒ–‘‹•–›–—…ŒƒœƒŒ—Œ¦Ǧ

Ȃ

…ƒ•‹¸”‘œ™‘Œ‡ǡ™›…Š‘™ƒ‹‡Ž—†‘ä…‹†‘—Ž–—”›’‘‰‘†œ‹ƒ…Š’”ƒǦ

…›ǡ™Œ‡Œ”ƒƒ…Šˆ—…Œ‘‘™ƒÏ›–œ™Ǥ™‘œ›‡•’‹•ƒǡ…œ›Ž‹‘„Œƒœ†‘™›–‡Ǧ

ƒ–”ǡ‘’‡”ƒ’”œ‡‹‡”œƒŒ¦…›…ƒÏ›”ƒŒœ‡•’‡–ƒŽƒ‹ǡ–×”›…Š™‹†‘™‹ƒ

’‘†…œƒ•Œ‡†‡‰‘’”œ‡†•–ƒ™‹‡‹ƒ•‹¸‰ƒÏƒ‘†͵†‘ͳͲ–›•‹¸…›‘•×„ǡ™”ƒǦ

ƒ…Š™•’‘‹ƒ‡Œ‘”‰ƒ‹œƒ…Œ‹œ”œ‡•œ‘›…Š„›Ï‘͵–›•‹¦…‡œ‡•’‘Ïי

—œ›…œ›…Š †ƒŒ¦…›…Š ™ …‹¦‰— ”‘— ‹Žƒ†œ‹‡•‹¦– –›•‹¸…› ‘…‡”–×™

”‘…œ‹‡Ǣ

‘—”•›•”œ›’…‘™‡‹Ǥƒ‰ƒ‹‹‡‰‘œƒ‰”‘†¦ͳͲͲ–›•‹¸…›Ž‹”×™Ǣ

Ȃ

’”œ‡œƒ…œƒ‹‡…‘”‘—ƒ”œ‡…œ”‘œ™‘Œ——œ›‹’‘™ƒĂ‡Œ͸‹Ž‹‘×™

Ȃ

Ž‹”×™ǡƒ†‘†ƒ–‘™›‹Ž‹‘Ž‹”×™„›Ï’”œ‡œƒ…œƒ›”‘”‘…œ‹‡ƒˆ—Ǧ

…Œ‘‘™ƒ‹‡•ƒŽ‹‘’‡”‘™‡Œƒ…ƒŽŽƒǢ

ͷ͹

 ǤƒŽŽ†”‘ˆǡSztuka…ǡ•Ǥ͹͹Ȃ͹ͺǤ

ͷͺ

 „‹†‡ǡ•Ǥ͹͸Ȃͺʹ

117

Arkadiusz Meller   „Sztuka pod dyktatur

û” Jerzego Waldorffa – szkic o relacjach miądzy faszyzmem a kulturû…

’”œ‡ƒœ›™ƒ‹‡ʹ͵Ψ™ƒ”–‘ä…‹„‹Ž‡–×™™•–¸’—†‘‰ƒŽ‡”‹‹ƒ”œ‡…œ•›Ǧ

Ȃ

†›ƒ–×™ƒ”–›•–×™’Žƒ•–›×™ǡ–×”œ›’”œ‡ƒœ›™ƒŽ‹’‘„”ƒ¦•—¸ƒ

”œ‡…œ„‹‡†›…ŠŽ—„•–ƒ”•œ›…Š‘Ž‡‰×™Ǣ

‘”‰ƒ‹œ‘™ƒ‹‡…‘”‘—’”œ‡œ•›†›ƒ–›’Žƒ•–›×™”‡‰‹‘ƒŽ›…Š™›Ǧ

Ȃ

•–ƒ™’”ƒ…ǡ–×”‡’‘•œ‡”‡‰—‡Ž‹‹ƒ…Œ‹‘‰Ï›œƒŽ‡Ā©•‹¸ƒ‘”‰ƒ‹Ǧ

œ‘™ƒ‡Œ…‘†™ƒŽƒ–ƒ™‡‡…Œ‹‹¸†œ›ƒ”‘†‘™‡Œ™›•–ƒ™‹‡Ȃ‹‡Ǧ

ƒŽ‡Ǣ

ƒ ƒ—…Œƒ…Š †œ‹‡Ï •œ–—‹ —…œ‡•–‹…œ›Ž‹ ’”œ‡†•–ƒ™‹…‹‡Ž‡ ‘”’‘”ƒ…Œ‹ „›

Ȃ

×…‘–”‘Ž‘™ƒ©’”œ‡œ•’”œ‡†ƒŒ¦…‡‰‘œƒ†‡Žƒ”‘™ƒ¦™ƒ”–‘䩆ƒ‡Ǧ

‰‘†œ‹ƒÏƒǡ‰†›Ă™’”œ›’ƒ†—‘•‹¦‰‹¸…‹ƒ…‡›’‘™›Ă‡ŒͳͲ–›•‹¸…›Ž‹Ǧ

”×™‘”‡äŽ‘ƒ™‘–ƒ’”‘…‡–‘™ƒ„›Ïƒ’”œ‡ƒœ›™ƒƒƒ—–‘”‘™‹–‡ŒĂ‡

’”ƒ…›Ǣ

‘„‘™‹¦œ‡’”œ‡’”‘™ƒ†œƒ‹ƒ’”œ‡œŒ‡†¦ƒ’ƒ‹¸–‡ƒ–”ƒŽ¦†Žƒ”‘Ǧ

Ȃ

„‘–‹×™‹…ŠÏ‘’×™™”ƒƒ…Š‘”‰ƒ‹œƒ…Œ‹‘’‘Žƒ˜‘”‘™•‘„‘–¸”ƒ‘

’”œ‡†•–ƒ™‹‡‹ƒ–‡ƒ–”ƒŽ‡‰‘Ǣ

‘”‰ƒ‹œƒ…Œƒ—ˆȂœƒŒ—Œ¦…ƒ•‹¸’”œ‡’”‘™ƒ†œƒ‹‡ƒ—‹™‡”•›–‡–ƒ…Š

Ȃ

‘—”•×™•…‡‘‰”ƒϐ‹…œ›…Šǡ”‡Ă›•‡”•‹…Š‹ƒ–‘”•‹…ŠǢ

ˆ—…Œ‘‘™ƒ‹‡ ”׎‡™•‹‡Œ ƒ†‡‹‹ œ–—‹ ”ƒƒ–›…œ‡Œ ™ œ›Ǧ

Ȃ

‹‡’‘™‘σ‡Œ†‘•œ–ƒÏ…‡‹ƒ’”œ‡œ‘”‡•–”œ‡…ŠŽƒ–™•‡…Œƒ…Šǣƒ–‘”Ǧ

•‹‡Œǡ”‡Ă›•‡”•‹‡Œǡ•…‡‘‰”ƒϐ‹…œ‡Œ’”œ›•œÏ›…Šƒ”–›•–×™’”ƒ…—Œ¦…›…Š™

–‡ƒ–”œ‡ǡ‘’”×…œ•›•–‡—•–›’‡†‹ƒŽ‡‰‘ƒ†‡‹ƒ‰™ƒ”ƒ–‘™ƒÏƒœƒǦ

–”—†‹‡‹‡™–‡ƒ–”œ‡•™‘‹ƒ„•‘Ž™‡–‘Ǣ

’‘™‘󐋇†‘Ă›…‹ƒ†™—ƒ•–‘‘•‘„‘™‡‰‘‘‹–‡–—‡–—”›œ–—‡Ǧ

Ȃ

ƒ–”ƒŽ›…Š†œ‹ƒÏƒŒ¦…‡‰‘’”œ››†›ƒ…‹‡—–‘”×™‹‹•ƒ”œ›’‘™‘󐇉‘

†‘‘–”‘Ž‘™ƒ‹ƒŒƒ‘ä…‹™›•–ƒ™‹ƒ›…Š•œ–—Ǣ‘‹–‡–’‘†œ‹‡Ž›ƒ

…œ–‡”›•‡…Œ‡‘…‡‹ƒÏƒĂ†¦’‘™•–ƒÏ¦•œ–—¸–‡ƒ–”ƒŽ¦ǡŒ‡Ă‡Ž‹—œ›•ƒǦ

σ’”œ›…Š›Ž¦‘’‹‹¸–‘‹•–‹ƒÏŒ‡Œ‘„‘™‹¦œ‡™›•–ƒ™‹ƒ‹ƒƒ†‡•ƒ…Š

™Ï‘•‹…Š–‡ƒ–”×™Ǣ

†‡”‡–

Ȃ

Duce 

ƒ‘…›ǡ–×”‡‰‘™ƒĂ†›‘™‘’‘™•–ƒÏ›„—†›—ʹΨ

Œ‡‰‘’‘™‹‡”œ…Š‹‹ƒÏ›œƒŒ‘™ƒ©†‡‘”ƒ…Œ‡ƒ”…Š‹–‡–‘‹…œ‡Ǥ

”ƒ…Œ‹–‡‰‘ǡdžŽƒ™‘†œƒ™Ï‘•‹‡‰‘ˆƒ•œ›œ—–‘ƒ”…Š‹–‡–—”ƒ„›Ïƒ—Ž—Ǧ

„‹‘¦†œ‹‡†œ‹¦•œ–—‹’”œ‡’”‘™ƒ†œ‘‘‹‡–›Ž‘™•’‘‹ƒ¦™›Ă‡Œœ‹ƒ¸ǡ

ƒŽ‡–ƒĂ‡™’”‘™ƒ†œ‘‘™›×‰‘Ž‡–›™‡Œ’”ƒ…›•Ïƒ™›…Šƒ”…Š‹–‡–×™–ƒ

„›Ăƒ†ƒ’”ƒ…ƒƒ”…Š‹–‡–‘‹…œƒ‹‡„›Ïƒƒ‘‹‘™ƒǤ‘ƒ†–‘™’”‘™ƒ†œ‘Ǧ

‘•œ›„¦”‡ƒŽ‹œƒ…Œ¸’”ƒ…ǡ–×”‡œ™›…‹¸Ă›Ï›™‘”‰ƒ‹œ‘™ƒ›…Š‘—”•ƒ…ŠǤ

‹‡Œƒ‘•›„‘Ž‡‘—‡–ƒŽ‡‰‘”‘œƒ…Š—’”ƒ…ƒ”…Š‹–‡–‘‹…œ›…Š„›Ï

”œ›•‹ •–ƒ†‹‘ —••‘Ž‹‹‡‰‘ ™ •œ–ƒÏ…‹‡ ‡Ž‹’•›ǡ ƒ –×”› œƒ‹‡•œ…œ‘‘

ͳͲͲ”œ‡Ā„•›„‘Ž‹œ—Œ¦…›…Š™•œ›•–‹‡”‘†œƒŒ‡•’‘”–—Ǥƒ—Œ¦…›•–›Ž‡™‡

118

Historia i Polityka   Nr 2–3 (9–10)/2009–2010   My

Ěl polityczna

™Ï‘•‹‡Œƒ”…Š‹–‡–—”œ‡„›Ïˆ—…Œ‘ƒŽ‹œÏƒ†¦…›ƒ…‹•ƒŽ‘ƒŽ‡—™ƒ”—Ǧ

‘™ƒ‹ƒ‰‡‘‰”ƒϐ‹…œ‡‹–”ƒ†›…Œ‡

ͷͻ

Ǥ

‹‘‹‡™¦–’Ž‹™‡‰‘œƒˆƒ•…›‘™ƒ‹ƒ”‘œƒ…Š‡†œ‹ƒÏƒÑ’‘†‡Œ‘™ƒǦ

›…Š’”œ‡œˆƒ•œ›•–×™ƒ’‘Ž——Ž–—”ƒŽ›ƒ—–‘”Ƿœ–—‹’‘††›–ƒ–—”¦dz†‘Ǧ

•–”œ‡‰ƒÏ’‡™‡—Ï‘‘ä…‹…œ›–‡Ă™ƒ†›’ƒ—Œ¦…‡‰‘•›•–‡—Ǥ‡†Ï—‰‡”œ‡‰‘

ƒŽ†‘”ơƒƒŒ•Ïƒ„‹‡Œ”‘œ™‹ŒƒŒ¦…›‹•‹¸†œ‹‡†œ‹ƒ‹•œ–—‹™‡Ï‘•œ‡…Š—•Ǧ

•‘Ž‹‹‡‰‘„›ÏƒŽ‹–‡”ƒ–—”ƒ‹’‘‡œŒƒǤƒ’‹‡”™•œƒœ–‡‰‘’‘™‘†—ǡ‰†›Ăƒ–—”ƒŽǦ

¦‹•’‹”ƒ…Œ¦†Žƒ’‹•ƒ”œƒŒ‡•–‘–ƒ…œƒŒ¦…ƒ‰‘”œ‡…œ›™‹•–‘ä©ǡ–×”ƒ’‘†Ž‡‰ƒ”‡Ǧ

‰Žƒ‡–ƒ…Œ‹œ‡•–”‘›”œ¦†—ǡ™‹¸…™•’‘•×„‘…œ›™‹•–›‹•–‹ƒÏ’‡™‹‡‘„•œƒ”

”œ‡…œ›™‹•–‘ä…‹ǡƒ–×”›‹‡‘Ѓ„›Ï‘™”ƒ…œƒ©Ǥ”—‰‹’‘™×†–‘–‡ǡǎ‹Ǧ

–‡”ƒ…‹œ‡•™‘Œ‡Œƒ–—”›„›Ž‹‹‡„‡œ’‹‡…œ‹†Žƒ•›•–‡—œ”ƒ…Œ‹–‡‰‘ǡǏ‘‰Ž‹

†‘‘›™ƒ©”‡–”‘•’‡…Œ‹ǡ…œ›Ž‹’‘™”ƒ…ƒ©†‘…œƒ•×™‹‹‘›…Šǡ–×”‡”‡Ă‹

•–ƒ”ƒÏ•‹¸’”œ‡†•–ƒ™‹©™‹‡‘”œ›•–›ä™‹‡–Ž‡Ǥ‡†ƒ‹‘‹•–‹‡‹ƒœƒƒǦ

œ—’‘”—•œƒ‹ƒ–ƒ‹…Š–‡ƒ–×™Œƒ’Ǥǣ”›–›ƒ‘ä…‹‘σǡ”‘œ™‹¦œÏ‘ä©•‡•—ƒŽǦ

ƒǡ•ƒ‘„׌•–™ƒ–‘™”‘œ‘™‹‡œ—”–‹‘ƒŽƒ’ƒ”–‡Ȃ”‡†ƒ–‘”‡‹‡•‹¸…œǦ

‹ƒŽ‹–‡”ƒ…‹‡‰‘Ƿ”‘•’‡––‹˜‡dzǡ–×”›œƒ”›–›¸‰‡ǤƒŽ„‘œ‘•–ƒÏœ‡•Ïƒ›ƒ

™›•’›‹’ƒ”‹ǡƒ’‘™›Œä…‹—ƒ™‘Ž‘ä©œœ‡•Ïƒ‹ƒœƒƒ‰ƒĂ‘™ƒÏ•‹¸™™•’‹‡”ƒǦ

‹‡”‡Ă‹—ˆƒ•œ›•–‘™•‹‡‰‘’‘Ž•‹’‹•ƒ”œ†‘™‹ƒ†—Œ‡•‹¸ǡǙ‡Ï‘•œ‡…Š–‡Ǧ

ƒ–›–‡•¦’”œ‡œ’‹•ƒ”œ›’‘”—•œƒ‡‹–‘†‘ä©…œ¸•–‘ƒ…œ‘Ž™‹‡’‘œƒ‘ϐ‹…ŒƒŽǦ

› ”›‹‡ ™›†ƒ™‹…œ›Ǥ Žƒ–‡‰‘ Œ‡†›› ˆƒ–›…œ› ‘‰”ƒ‹…œ‡‹‡

„›Ïœƒƒœ’‘”—•œƒ‹ƒ’”œ‡œŽ‹–‡”ƒ–×™–‡ƒ–×™stricte ’‘Ž‹–›…œ›…Š…‘†ŽƒŽ‹–‡Ǧ

”ƒ–—”›’‘•‹ƒ†ƒÏ‘…Šƒ”ƒ–‡”œ„ƒ™‹‡›ǡ‰†›Ă—‘ĂŽ‹™‹Ï‘•—’‹‡‹‡•‹¸ƒƒŒǦ

‹•–‘–‹‡Œ•œ›…Š†Žƒ’‹•ƒ”œ›™‡•–‹ƒ…Šǡƒ‹‡œƒ‹‡‹ƒ‹‡•‹¸™†œ‹‡‹ƒ”œ›Ǥ

‘Ž‡Œ›’‘™×††‘–›…œ›•ƒ‡Œ‹•–‘–›Ž‹–‡”ƒ–—”›ǡ„‘‘‹Ž‡‘Ѓƒ‘…‡”–›ǡ

™›•–ƒ™›ƒŽƒ”•–™ƒǡ”œ‡Ā„›œ—•‹©Ž—†œ‹†‘‹…Š—…œ‡•–‹…–™ƒ–‘‘™‹‡Ž‡™‹¸Ǧ

•œ›’”‘„Ž‡‡Œ‡•–™‡”›ϐ‹ƒ…Œƒ…œ›–‘䈃–›…œ‹‡’”œ‡…œ›–ƒÏ†ƒ¦•‹¦ĂǦ

¸Ǥ‘„‡…–‡‰‘ǡǃ„‹–‡’—„Ž‹ƒ…Œ‡…‹‡•œ›Ï›•‹¸‘‰”ƒ‹…œ‘›ƒÏƒ†ƒǦ

‹•‹¸‰ƒŒ¦…›‹†‘ʹͲ–›•‹¸…›‡‰œ‡’Žƒ”œ›ȋ’‘†…œƒ•‰†›Ž‹–‡”ƒ–—”ƒ’‘’—Žƒ”ƒ

‘‰ÏƒŽ‹…œ›©ƒ†œ‹‡•‹¸…‹‘”‘–‹‡™‹¸•œ¦Ž‹…œ„¸…œ›–‡Ž‹×™Ȍ’‹•ƒ”œ‡—–”œ›Ǧ

›™ƒŽ‹•‹¸‰Ïי‹‡œ’”ƒ…›†œ‹‡‹ƒ”•‹‡Œ

͸Ͳ

Ǥ

‘†‘„‹‡Œƒ•–ƒŽ‹–‡”ƒ–—”›™›‰Ž¦†ƒÏ•–ƒ’‘‡œŒ‹Ǥ–›’”œ›’ƒ†—Œ‡Œ

•Ïƒ„›’‘œ‹‘•’”‘™ƒ†œƒŒ¦…›•‹¸†‘™›’‹•›™ƒ‹ƒƒÏ‘ƒ„‹–›…Š™‹‡”•œ›

ƒ‘—”•›’‘‡–›…‹‡‹‹‡‹ƒ‡‹–‘—••‘Ž‹‹‡‰‘„”ƒÏ•‹¸œ–‡‰‘ǡǎ‹”›ƒ

™›™‘†œ‹Ïƒ•™‡‹•–‹‡‹‡œ‡‰œ›•–‡…ŒƒŽ‡‰‘…‹‡”’‹‡‹ƒǡ’‘‹‡¦††‡ƒ†‡Ǧ

–›œ—ǡ–×”‡™‡Ï‘•œ‡…Šœ”ƒ…Œ‹–‡‰‘ǡǒƒ‘™ƒÏ—Ž–’”ƒ…›ǡ™‹–ƒŽ‘ä…‹‹‡

ͷͻ

 „‹†‡ǡ•Ǥ͵ͶȂͶ͵ǡ•ǤͶͻȂͷͶǡ•ǤͷͶȂͷ͸ǡ•Ǥ͸ͳǡ•Ǥ͸ͷȂ͹ʹǡ•Ǥͺ͹ȂͳͲ͸

͸Ͳ

 „‹†‡ǡ•ǤͳͲ͹ȂͳʹͲǤ

119

Arkadiusz Meller   „Sztuka pod dyktatur

û” Jerzego Waldorffa – szkic o relacjach miądzy faszyzmem a kulturû…

‹ƒÏ‘’”ƒ™ƒ‹‡©‹‡Œ•…ƒ

͸ͳ

Ǥ‘†‘„‡‰‘œ†ƒ‹ƒƒ–‡ƒ–•–ƒ—™Ï‘•‹‡ŒŽ‹–‡Ǧ

”ƒ–—”›„›Ž‹”‘œ×™…›œ‰”‘ƒ†œ‡‹™”œ›•‹‡Œƒ™‹ƒ”‹”‡…‘ǡ–×”œ›—–›Ǧ

•‹™ƒŽ‹ƒ‹•‹’‘œ‹‘‘”‰ƒ‹œ‘™ƒ›…Š‘—”•×™

͸ʹ

Ǥ

‹‘†‘•–”œ‡‰ƒ‡‰‘’”œ‡œ’‘Ž•‹‡‰‘”›–›ƒ—œ›…œ‡‰‘‹‡œ™›Ï‡Ǧ

‰‘”‘œ™‘Œ—Ă›…‹ƒ—Ž–—”ƒŽ‡‰‘™‡Ï‘•œ‡…Š–‘™›”ƒĂƒÏ’‡™‡œƒ•–”œ‡Ă‡‹ƒ

…‘†‘’”œ›Œ¸–‡‰‘‘†‡Ž—’”‘’ƒ‰‘™ƒ‹ƒ™•’‘χ…œ‡Ñ•–™‹‡•œ–—‹Ǥ–×ϋ‘

™•’ƒ‹ƒÏ‡‰‘”‘œƒ…Š—‘”‰ƒ‹œƒ…›Œ‡‰‘™–ƒŽ‹‹‹‡„›Ï‘ƒ”–›•–›…œ›…Š‰‡Ǧ

‹—•œ×™Ǥ›‹ƒÏ‘–‘™‡†Ï—‰‹‡‰‘œˆƒ–—ǡLjƒ•œ›ä…‹•–™‘”œ›Ž‹œ„›–†‘„”‡

™ƒ”—‹‡‰œ›•–‡…Œ‹ƒ”–›•–‘ǡ–×”œ›œ‰ƒ†œƒŽ‹•‹¸ƒˆ—…Œ‘‘™ƒ‹‡•›–‡—

ƒ—–‘”›–ƒ”‡‰‘ǡ…‘–‡Ă’‘™‘†‘™ƒÏ‘‹…Šœ‰—䐋‡‹‡Ǥ‘ƒ†–‘–™×”…›ǡ–×”œ›

‹‡‰‘†œ‹Ž‹•‹¸ƒ™•’×ϒ”ƒ…¸œˆƒ•œ›œ‡‹‹‡œ”œ‡•œƒŽ‹•‹¸™•›†›ƒ–ƒ…Š

’‘œ‘•–ƒ™ƒŽ‹ ƒ ƒ”‰‹‡•‹‡ Ă›…‹ƒ •’‘χ…œ‡‰‘ ‹‡ ƒŒ¦… ‹•–›–—…Œ‘ƒŽ›…Š

‘ĂŽ‹™‘ä…‹†ƒŽ•œ‡‰‘”‘œ™‘Œ—

͸͵

Ǥ‡†ƒ‹‡‰”‘œ‹Ï›‹œ‡•–”‘›™Ïƒ†œ”‡’”‡Ǧ

•Œ‡Ǥ‡†›¦–ƒ¦‘•‘„¦ǡ–×”ƒ„›Ïƒœ”‡•œ–¦’”œ‡œ†Ï—‰‹…œƒ•–‘Ž‡”‘™ƒƒ’”œ‡œ

”‡Ă‹ˆƒ•œ›•–‘™•‹‹‘ǡǐ‹‡…Š…‹ƒÏ’—„Ž‹…œ‹‡™›‘›™ƒ©Š›—ˆƒ•œ›Ǧ

•–‘™•‹‡‰‘Giovanezy „›Ï䙋ƒ–‘™‡Œ•Ïƒ™›†›”›‰‡–”–—”‘‘•…ƒ‹‹

͸Ͷ

ǡ–×Ǧ

”›†‘„”‘™‘Ž‹‡™›„”ƒÏ‡‹‰”ƒ…Œ¸

͸ͷ

Ǥ

™‹‡”†œ‡‹‡’‘Ž•‹‡‰‘”›–›ƒ‘„”ƒ—‰‡‹—•œ×™™‡Ï‘•œ‡…Šˆƒ•œ›Ǧ

•–‘™•‹…ŠŒƒ’‘ƒœƒÏŠ‹•–‘”‹ƒ‹‡„›Ï‘†‘‘Ñ…ƒ—’”ƒ™‹‘‡Ǥ–×ٔ‘œǦ

‘™‹‡œŽˆ”‡†‘ƒ•‡ŽŽ¦Ȃ™›„‹–›™Ï‘•‹’‹ƒ‹•–¦ǡ‘’‘œ›–‘”‡ǡ†›Ǧ

”›‰‡–‡™‹‡Ž—œƒ‹‡‹–›…Š‘”‹‡•–”™–›Ǥ‹Ǥ™ƒ”•œƒ™•‹‹ŽŠƒ”‘‹‹ǡ

ƒ–ƒĂ‡œƒÏ‘Ă›…‹‡Ž‡™ͳͻͳ͹”‘—‘™ƒ”œ›•–™ƒƒ”‘†‘™‡‰‘—œ›‹ȋˆ—Ǧ

…Œ‘—Œ¦…‡‰‘™…œƒ•‹‡”œ¦†×™‡‹–‘—••‘Ž‹‹‡‰‘Œƒ‘‘”’‘”ƒ…Œƒ—œ›‹

•’×υœ‡•‡ŒȌœ‘•–ƒÏƒœ™”×…‘ƒ——™ƒ‰¸ǡǙä”׆†‘„”œ‡œƒ’‘™‹ƒ†ƒŒ¦Ǧ

…›…Š•‹¸Ï‘†›…Š‘’‘œ›–‘”×™Œ‡•–‹‘‘–ƒ

͸͸

Ǥי…œƒ•Œ‡•œ…œ‡•–—†‡–

’”‘ˆǤŽˆ”‡†‘‡••ƒŽ‹‡‰‘ǡ–×”›‘†ͳͻ͵ͻ”‘—„›Ïƒ—…œ›…‹‡Ž‡™‘™‡”Ǧ

•ƒ–‘”‹—™ƒ”‹ǡƒ‘†ͳͻͷͲ”‘—Œ‡Œ†›”‡–‘”‡Ǥƒ•Ï›¦ÏŒƒ‘‘’‘œ›–‘”

—œ›‹†‘ǷŒ…ƒ…Š”œ‡•–‡‰‘dz”ƒ…‹•ƒ‘”†ƒ‘’’‘Ž‹Ǥ•’×ϒ”ƒ…‘™ƒÏ–ƒǦ

ǜ–ƒ‹‹™›„‹–›‹”‡Ă›•‡”ƒ‹Œƒ’Ǥ‡†‡”‹…‘‡ŽŽ‹‹…œ›”ƒ…‘‡ˆϐ‹”‡Ǧ

ŽŽ‹Ǥä”׆’‘Ž‡…ƒ›…Š—™ƒ†œ‡’‘Ž•‹‡‰‘’‹•ƒ”œƒ‘’‘œ›–‘”×™™›‹‡‹‘›

œ‘•–ƒÏ–ƒĂ‡Ž†‡„”ƒ†‘‹œœ‡––‹Ȃ—œƒ›‘’‘œ›–‘”ǡ–™×”…ƒ‘’‡”‹—œ›Ǧ

‹–‡ƒ–”ƒŽ‡Œǡ‹•’‹”—Œ¦…›•‹¸—œ›¦„ƒ”‘‘™¦‘”ƒœ”‘ƒ–›…œ¦ǡ™•’×ϒ”ƒǦ

͸ͳ

 „‹†‡ǡ•ǤͳʹͳȂͳʹͻǤ

͸ʹ

 „‹†‡ǡ•ǤͺͷǤ

͸͵

 „‹†‡ǡ•Ǥͳ͵͹Ȃͳ͵ͺǤ

͸Ͷ

 ‘„ǤǤƒ…Š•ǡToscaniniǡ–ÏǤǤƒ‹Ñ•‹ǡƒ”•œƒ™ƒͳͻͺͺǤ

͸ͷ

 ǤƒŽ†‘”ơǡSztuka…ǡ•ǤͶͶȂͶͷǤ

͸͸

 „‹†‡ǡ•ǤͶͷ

120

Historia i Polityka   Nr 2–3 (9–10)/2009–2010   My

Ěl polityczna

…—Œ¦…›’”œ›‘’‡”œ‡Ƿ‡†”ƒdzœƒ„”‹‡Ž‡ǯ—œ‹‘ǤƒĂ‡‰‘†›’‘Ž‡…‡‹ƒ

œ‘•–ƒÏ™›‹‡‹‘›—‹‰‹ƒŽŽƒ’‹……‘ŽƒȂŒ‡†‡œ‰Ïי›…Š’”œ‡†•–ƒ™‹…‹‡Ž‹†‘Ǧ

†‡ƒˆ‘‹‹ǡ’”‘ˆ‡•‘”‘•‡”™ƒ–‘”‹—™‡Ž‘”‡…Œ‹ǡ–™×”…ƒ‘’‡”ȋǤ‹ǤǷ‘…Ǧ

›Ž‘–dz™‡†Ï—‰’”‘œ›–‘‹‡†‡ƒ‹–Ǧš—’±”›ǯ‡‰‘…œ›Ƿ‹¸œ‹‡ÑdzȌǡ™•™‘Œ‡Œ

–™×”…œ‘ä…‹™›”ƒĀ‹‡‘†•œ‡†Ï‘†‡‘Žƒ•›…œ‡‰‘’ƒ”ƒ†›‰ƒ–—‘„‘™‹¦œ—Œ¦Ǧ

…‡‰‘™×™…œ‡•‡Œ™Ï‘•‹‡Œ—œ›…‡’‘™ƒĂ‡ŒǤ‘Ž‡‹™ä”׆ƒŽƒ”œ›‰‘†Ǧ

›‹—™ƒ‰‹„›Ž‹ǣ‘”–—ƒ–‘‡’‡”‘Ȃœ™‹¦œƒ›œˆ—–—”›•–ƒ‹ǡ™ͳͻͳͻ”‘—

œƒÏ‘Ă›Ï‘œ–—‹—–—”›•–›…œ‡Œ™‘˜‡”‡–‘ǡƒ‘†ͳͻʹͺ”‘—œƒ‹‡•œƒÏ

™‘™›‘”—ǡ‰†œ‹‡’”‘Œ‡–‘™ƒÏ‘Ïƒ†‹†‘–ƒ‹…Š…œƒ•‘’‹•ŒƒǷŠ‡‡™

‘”‡”dzǡǷ‘‰—‡dzǤ‡†ƒƒŒ„ƒ”†œ‹‡Œ‡”œ‡—ƒŽ†‘”ơ‘™‹œƒ’ƒ†Ï™’ƒ‹¸…‹

œ‰”‘ƒ™Ï‘•‹…ŠƒŽƒ”œ›‹‘‡˜‡”‹‹

͸͹

ǡ–×”›†‘‘ƒÏ™•™‘Œ‡Œ–™×”…œ‘ä…‹

‡™‘Ž—…Œ‹œ‹‡”———„‹œ—†‘ˆ—–—”›œ—ǡƒƒ•–¸’‹‡œ™”×…‹Ï•‹¸™‹‡”—Ǧ

—ƒ„•–”ƒ…Œ‘‹œ—„›‘•–ƒ–‡…œ‹‡’”œ‡Œä©†‘—„‹œ—Ǥ

’”œ‡ƒƒŽ‹œ‘™ƒ‡Œ–”‡ä…‹•‹¦Ă‹‡”œ‡‰‘ƒŽ†‘”ơƒ™›Ïƒ‹ƒ•‹¸‘„”ƒœ

…œÏ‘™‹‡ƒ‘ƒ”–›•–›…œ›…Šœƒ‹–‡”‡•‘™ƒ‹ƒ…Šǡ…Š‘©•ƒ‹‡„¸†¦…›ƒ”–›•–¦ǡ

–×”› ™ •›•–‡‹‡ ƒ—–‘”›–ƒ”› Œƒ‹ „›Ï› ˆƒ•œ›•–‘™•‹‡ Ï‘…Š› ™‹†œ‹ƒÏ

’ƒÑ•–™‘ǡ–×”‡™„”‡™‘„‹‡‰‘™›‘’‹‹‘’ƒ—Œ¦…›™Ž‹„‡”ƒŽ›™ƒ”Ǧ

•œƒ™•‹ä™‹ƒ–—ƒ”–›•–›…œ›•Ïƒ‹ƒŒ¦…›•‹¸—ƒ”•‹œ‘™‹

͸ͺ

ǡ–×”‡

‹‡–›Ž‘•œƒ‘™ƒÏ‘ǡƒŽ‡–ƒĂ‡†‘’”‘™ƒ†œ‹Ï‘†‘‹‡„›™ƒÏ‡‰‘™’‘”×™ƒ‹—

’Ǥœ‘Ž•¦”‘œ™‘Œ——Ž–—”›Ǥ‘‹•–‘–‡•œ–—ƒ™Ï‘•ƒ‹‡œ‘•–ƒÏƒ™•’‘•×„

…ƒÏ‘™‹–› ‹ „‡œ™œ‰Ž¸†› œƒ’”œ¸‰‹¸–ƒ †Žƒ …‡Ž×™ ‹†‡‘Ž‘‰‹…œ›…Š –ƒ Œƒ –‘

‹ƒÏ‘‹‡Œ•…‡™ƒœ‹•–‘™•‹…Š‹‡…œ‡…Š…œ›™‹¦œ—‘™‹‡…‹Ǥ‘œƒ™›Ǧ

‘‰‹‡ˆ‘”ƒŽ‡Œƒ…‡’–ƒ…Œ‹œ‡•–”‘›ƒ”–›•–×™‹•–‹‡‹ƒ•›•–‡—ˆƒ•œ›•–‘™Ǧ

•‹‡‰‘‹‡™›ƒ‰ƒ‘‘†‹…Š’‹•ƒ‹ƒ’ƒ‡‰‹”›×™—…œ…‹Duceǡ…Š‘©™‹¸Ǧ

•œ‘ä©’‘‡œŒ‹’‘•‹ƒ†ƒÏƒ™›†Ā™‹¸•”ƒŒ‹‡–‡†‡…›Œ›Ǥƒ”—‹•–™‘”œ‘‡

†Žƒ”‘œ™‘Œ——Ž–—”›’”œ‡œ‡‹–‘—••‘Ž‹‹‡‰‘„›Ï›†Žƒ”‘†œ‹‡‰‘”›–›ƒ

—œ›…œ‡‰‘–ƒ™‹‡Ž‹œƒ•‘…œ‡‹‡ǡǙ‹†œ‹ƒÏ™‹…Šœƒ‰”‘ǐ‹‡†Žƒǥ

’‘Œƒ™‹‡‹ƒ•‹¸’”ƒ™†œ‹™‡‰‘‰‡‹—•œ—ƒ”–›•–›…œ‡‰‘ǡ‰†›Ă–‡×‰Ïœƒ‹•–‹‡©

Œ‡†›‹‡™”ƒœ’‘Œƒ™‹ƒŒ¦…›‹•‹¸–”—†‘ä…‹ƒ‹Ă›…‹‘™›‹Ǥ‡†ƒŒƒ’‘ƒœƒÏ

†ƒŽ•œ›”‘œ™×Œ™›’ƒ†×™–ƒ…›ƒ”–›ä…‹Œƒ’Ǥ‹‘‘–ƒ•™‘Œ‡’‹‡”™•œ‡”‘Ǧ

‹ƒ’‘Ž——Ž–—”ƒŽ›•–ƒ™‹ƒŽ‹™Ïƒä‹‡™‘”‡•‹‡”œ¦†×™ˆƒ•œ›•–‘™•‹…ŠǤ

‡”œ›ƒŽ†‘”ơ™’”ƒ™†œ‹‡–›Ž‘’‘™‹‡”œ…Š‘™‹‡ǡƒŽ‡‹¸†œ›™‹‡”•œƒ‹–Ï—Ǧ

ƒ…œ›Ï†Žƒ…œ‡‰‘™‡Ï‘•œ‡…Š‹‡†‘•œÏ‘†‘…ƒÏ‘™‹–‡‰‘’‘†’‘”œ¦†‘™ƒ‹ƒ

͸͹

 „‹†‡ǡ•Ǥͷ͸Ȃ͸ͳ

͸ͺ

 ‘„ǤǤŠ‘”‡ǡKawior i popióÏ. ycie i ämier© pokolenia oczarowanych i rozczarowa-

nych marksizmem

ǡ–ÏǤǤœ—•–‡”ǡƒ”•œƒ™ƒʹͲͲͺǢœ‘„Ǥ–ƒĂ‡œƒ•–”œ‡Ă‡‹ƒ†‘ƒ‰Ž‘Œ¸œ›…œ‡Œ

™‡”•Œ‹–‡Œ’—„Ž‹ƒ…Œ‹ǤǤŠ‘†ƒ‹‡™‹…œǡƒ”…‹Š‘”‡ǡCaviar nad Ashes. A Warsaw Genera-
tion’s Life and Heath in Marxism 1918–1968

ǡŽƒ—‘’‹•ʹͲͲͻǡ”ͳͷȂͳ͸ǡ•ǤͶͲͶȂͶͲͻǤ

121

Arkadiusz Meller   „Sztuka pod dyktatur

û” Jerzego Waldorffa – szkic o relacjach miądzy faszyzmem a kulturû…

ƒ”–›•–×™‹†‡‘Ž‘‰‹‹ˆƒ•œ›•–‘™•‹‡ŒǤ›…œ›‹‹‡„›Ïƒ–”ƒ†›…Œƒǡ–×”¦—–‘ĂǦ

•ƒ‹ƒœ†—…Š‡”‘ƒÑ•‹‘†’‘”›ƒ™•œ‡Ž‹‡†œ‹ƒÏƒ‹ƒ‹†‘–”›—Œ¦…‡

…œ›–‡Ă‹‡œ‰‘†‡œ‹•–‹‡Œ¦…›‘†‡Ž‡…›™‹Ž‹œƒ…›Œ›Ǥ

„Art under dictatorship” by Jerzy Waldorff – an outline about the relationship 

between fascism and culture on the example of Benito Mussolini’s Italy

”–‹…Ž‡‹„”‘ƒ†…‘–‡š–•Š‘™•Art under dictatorshipȂ„‘‘„›‡”œ›ƒŽ†‘”ơǡ

ˆƒ‘—•–Š‡ƒ–”‡…”‹–‹…ǤŠ‹•„‘‘ƒŽ†‘”ơ†‡•…”‹„‡•”‡Žƒ–‹‘•„‡–™‡‡…—Ž–—”‡ƒ†

’‘™‡” ‹ ƒ—–Š‘”‹–ƒ”‹ƒ •–ƒ–‡ ‘ˆ –ƒŽ› —†‡” ‡‹–‘ —••‘Ž‹‹ǯ• ”‡‰‹‡Ǥ  Š‹• –‡š–

Ǥ‡ŽŽ‡”’”‡•‡–‡†ƒŽ†‘”ơǯ•‘’‹‹‘•‘–Š‡†‡˜‡Ž‘’‡–‘ˆƒ”–‹‘Ǧ†‡‘…”ƒ–Ǧ

‹…•›•–‡Ǥ—–Š‘”™ƒ•—†‡”‰”‡ƒ–‹’”‡••‹‘‘ˆ‘”‰ƒ‹œƒ–‹‘ƒŽ‡ˆϐ‹…‹‡…›‘ˆ–ƒŽ‹ƒ

ˆƒ•…‹•‹–Š‡ϐ‹Ž‡†‘ˆ…—Ž–—”‡ǡ‹†‡–ƒ‹Ž•ƒƒŽ›œ‡††‡˜‡Ž‘’‡–‘ˆ’ƒ”–‹…—Žƒ”ϐ‹‡Ž†•‘ˆ

ƒ”–Ž‹‡Ž‹–‡”ƒ–—”‡ǡƒ”…Š‹–‡…–—”‡ǡ•…—Ž’–—”‡ǡ–Š‡ƒ–”‡ƒ†—•‹…Ǥ

Nr 2–3 (9–10)

2009–2010

1.

F

ƒ•œ›œ

ͳ

 •’”ƒ™‹ƒ „ƒ†ƒ…œ‘ ™›Œ¦–‘™‘ ™‹‡Ž‡ Ï‘’‘–×™Ǥ ‘ ’‹‡”™•œ‡ œ‡

™œ‰Ž¸†—ƒˆƒ–ǡǖ‡”‹×™œƒƒ‡–‘™ƒŽ‹’—„Ž‹…›ä…‹’”œ‡‹•–ƒ…œƒŒ¦…‰‘

™‡’‹–‡–

ʹ

Ǥ‘†”—‰‹‡Ȃœ’‘™‘†—•™‡Œ•œ…œ‡‰×Ž‡Œǡ’‘Ž‹‘”ϐ‹…œ‡Œƒ–—”›Ǥ

ͳ

 ‘Œ¸…‹‡ˆƒ•œ›œ—„¸†¸•‹¸’‘•Ï—‰‹™ƒÏ™œƒ…œ‡‹—œ‡•’‘Ï—’‘”‡™›…Š‹†‡‘Ž‘Ǧ

‰‹‹‘„‡Œ—Œ¦…›…Šˆƒ•œ›œ™Ï‘•‹‹‹‡‹‡…‹ƒœ‹œ‘”ƒœ”—…Š›‹†‘–”››‹•’‹”‘™ƒ‡

’”œ‡œ–‡†™ƒ’‹‡”™‘™œ‘”›Ǥƒ™‹ƒŒ¦…ˆƒ•œ›œ—™ƒ”‹ƒ–‘”›‰‹ƒŽ›„¸†¸†‘†ƒ™ƒÏ’”œ›Ǧ

‹‘–‹Ƿ™Ï‘•‹dzǤ

ʹ

 ’—„Ž‹…›•–›…‡’‘Œ¸…‹‡ˆƒ•œ›œ—’”œ‡•–ƒÏ‘…‘‘Ž™‹‡œƒ…œ›©ǡŒƒ‘ÇǷˆƒ•œ›•–¦dz

‘Çœ‘•–ƒ©†œ‹äƒœ™ƒ›ƒ„•‘Ž—–‹‡ƒĂ†›Ǥƒƒ„”›–›Œ•ƒ–”‘…‹•–ƒƒ‡••ƒ‡†‰”ƒǦ

˜‡œ‘•–ƒÏƒœƒ†‡—…Œ‘™ƒƒ’”œ‡œä”‘†‘™‹•ƒĂ›†‘™•‹‡Œƒ‘ƒ–›•‡‹–ƒ‹‡‘ƒœ‹•–ƒ

œ’‘™‘†—•™‡‰‘’‘’ƒ”…‹ƒ†ŽƒƒŽ‡•–›Ñ…œ›×™Ǥƒƒ”…Š‹•–›…œ›’‡”‹‘†›Ƿ‘˜‡Ƭ

ƒ‰‡dz™‹†œ‹ˆƒ•œ›•–‘™•‹‡™’Ï›™›™‡‘Ǧ–”‘…‹•–‘™•‹‡Œ‘”‡”•‘”Ž†ƒ”–›ǡœƒäƒǦ

‘‹•––‡”ƒ–‹‘ƒŽ‹•–‘˜‡‡–‘•ƒ”Ăƒ‘”›’–‘ˆƒ•œ›œ‹‡–›Ž‘‡‘…”ƒ–‹…‘…‹ƒŽ‹•–•

‘ˆ‡”‹…ƒǡƒŽ‡ƒ™‡–‡˜‘Ž—–‹‘ƒ”›‘—‹•–ƒ”–›ȋ–×”ƒ”‡’”‡œ‡–‘™ƒ©ƒǷ„‹ƒÏ¦

ƒ”›•–‘”ƒ…Œ¸”‘„‘–‹…œ¦dz™Œ‡†‘Ž‹–›ˆ”‘…‹‡‹’‡”‹ƒŽ‹•–›…œ›ȌǤǤ…Ž›ǡWorkers 
World Party: Worms On Their Mind

ǡ‘˜‡Ƭƒ‰‡ͳͻͻʹǡ‘Ǥ͵ǢItaly Elected Social-Fascistsǡ

‘–‡•ͳͻͻͶǡ‘ǤͻͳǢLabor aristocracy newsǡ‘–‡•ͳͻͻͶǡ‘ǤͻͷǤŽƒŽ‹„‡”ƒÏי

Ƿˆƒ•œ›œ‡dz„¸†œ‹‡ƒĂ†›’”œ‡Œƒ™‘Ž‡–›™‹œ—ȋ’—„Ž‹…›•–ƒǷƒœ‡–››„‘”…œ‡ŒdzœƒŽƒœÏ

’‘”‡™‹‡Ñ•–™‘‹¸†œ›ƒœ‹œ‡ƒ•œ™‡†œ¦•‘…ŒƒŽ†‡‘”ƒ…Œ¦Ȍǡ†ŽƒŽ‡™‹…›Ȃ™•œ‡Ž‹ƒǦ

’‹–ƒŽ‹œȋŽ‡™ƒ…‹—…Šƒ†›ƒŽ‘Ǧ‘•–¸’‘™›†‘•Ïƒ†‘™›…ŠǷˆƒ•œ›•–‘™•‹‡‰‘œƒ‰”‘ÇǦ

‹ƒdzœƒŽ‹…œ›Ï’”ƒ™‡•”œ›†Ï‘‹‹‘Ž‘ä…‹ȌǤǤ‡‰‹‡Ž•‹ǡNarodowy socjalizm po szwedz-
ku

ǡƒœ‡–ƒ›„‘”…œƒǡͷǤͲ͵Ǥͳͻͻ͹ǢFaszyzm nie jest histori¦ǡ…ŒƒǡͻǤͳͳǤͳͻͻͶǤƒ”ƒ‘‹…œ›

‡…Šƒ‹œ Ž‡™‹…‘™‡‰‘ ƒ……ƒ”–Š›œ— —ƒœ—Œ‡ ’”œ›’ƒ†‡ ‹…Šƒ”†ƒ —–ƒ Ȃ ƒƒ”…Š‹Ǧ

•–›—œƒ‡‰‘’”œ‡œǷƒœ‹„—•–‡”•dzœƒˆƒ•œ›•–¸ǤƒŽ‡ĂƒÏ‘†‘œƒÏ‘Ă›…‹‡Ž‹„”›–›Œ•‹‡Œ‰”—’›

Jaros

ãaw Tomasiewicz   (Katowice)

W poszukiwaniu istoty faszyzmu