KARKONOSKA PAŃSTWOWA SZKOŁA WYŻSZA 

W JELENIEJ GÓRZE 

         WYDZIAŁ HUMANISTYCZNY 

 

 

 

 

 

 

 

              PRACA DYPLOMOWA 

 

ROLA  ZABAWY  W  ROZWOJU  PSYCHICZNYM             

CZTEROLETNIEGO DZIECKA 

 

 

 

                          Ewelina Kamińska 

 

         

         Praca napisana pod kierunkiem: 

                                              Dr Urszuli Gałęskiej 

 

 

                    

 

 

Jelenia Góra 2011 r. 

 

 

1 

 

SPIS  TREŚCI 

                                                                                                                                           Strona 

Wstęp   

 

 

 

 

 

 

 

 

                   3                         

Rozdział 



                                                                                                                              

ZAGADNIENIE ROLI ZABWY W ROZWOJU PSYCHICZNYM                                     
CZTEROLETNIEGO DZIECKA W LITERATURZE PRZEDMIOTU 



.1.Pojęcie i definicje zabawy 

 

 

 

                                          5                     



.2.Klasyfikacja zabaw 

 

 

 

 

 

 

 

       7           



.3.Funkcje zabawy   

 

 

 

 

 

 

                 10               



.3.1.Charakterystyczne cechy zabaw dziecięcych   

 

 

                 13                     



.4.Etapy rozwoju psychicznego dziecka od urodzenia do 4 lat 

 

 

     15                                                                                



.4.1.Rozwój osobowości czteroletniego dziecka 

 

 

 

 

     19                                                                                            



.4.2.Charakterystyczne cechy osobowości czteroletniego dziecka  

 

     21                                                                     



.5.Wpływ zabawy na rozwój psychiczny czteroletniego dziecka   

 

     23                                                                                          



.5.1.Rodzaje zabaw wspierających rozwój psychiczny czteroletniego dziecka 

     25                                                                                                                                                                                                                                    



.5.2.Wpływ zabawy na rozwój aktywności i twórczości czteroletniego dziecka        28                                                    



.6.Znaczenie  organizacji  i  przebiegu  zabawy   w  procesie  rozwoju                      

psychicznego czteroletniego dziecka                                                                            32                                                                               

Rozdział II 

METODOLOGICZNE PODSTAWY BADAŃ WŁASNYCH 

II.1.Przedmiot i cel badań                                                                                             34             
II.2.Problemy i hipotezy badawcze                                                                               35                               
II.3.Metody, techniki i narzędzia badawcze                                                                  37                              
II.4.Organizacja i przebieg badań                                                                                 45                                            
II.5.Charakterystyka badanego środowiska                                                                  45                                                              
II.5.1.Charakterystyka przedszkola, do którego uczęszcza badane dziecko                 45                                                                                    
II.5.2.Charakterystyka rodziny badanego dziecka                                                        46                                                                         
II.5.3.Charakterystyka badanego dziecka                                                                     47 

Rozdział III 

ANALIZA WYNIKÓW  BADAŃ  WŁASNYCH                                                                                                       
I WNIOSKI  Z  NICH  WYNIKAJĄCE  

III.1.Analiza wyników badań uzyskanych z przeprowadzonego wywiadu                     
z rodzicami badanej dziewczynki                                                                                 49                                                                                                                            
III.2.Analiza wyników badań uzyskanych z przeprowadzonego wywiadu                                           
z wychowawczynią                                                                                                       51                                                                                           

 

2 

 

III.3.Analiza wyników obserwacji badanego dziecka                                                  52                                                                     
III.4.Wnioski wynikające z przeprowadzonych wszystkich badań własnych              56 

Rozdział IV                                                                                                                         

Własne autorskie propozycje zabaw dla 4latków                                                        58             
Zakończenie                                                                                                                 66           
Bibliografia                                                                                                68                
Spis załączników                                                                                                           70  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 

 

Wstęp 

Zabawy  pełnią  bardzo  ważną  rolę    we  wszechstronnym    rozwoju  małego  dziecka. 

Podczas zabawy dziecko zaspakaja swoje potrzeby społeczne, ruchowe, estetyczne i intelek-
tualne. Zabawa to podstawowy element w  kształceniu małego człowieka. Aby zabawa wpły-
wała pozytywnie na rozwój musi być dobrane odpowiednie miejsce, czas w którym dziecko 
się bawi oraz odpowiednio dostosowane do wieku zabawki. Dzięki tym czynnikom zabawa 
będzie efektywna. Aktywność zabawowa jest najczęściej podejmowana przez dziecko dobro-
wolnie. 

Zabawa  jest  podstawową  formą  aktywności  dziecka.  Dzięki  niej  może  się  wszech-

stronnie  rozwijać.  Zabawa  wpływa  na  kształtowanie  jego  osobowości.  Podczas  zabawy 
dziecko  jest  szczęśliwe  i  radosne,  co  dobrze  wpływa  na  jego  rozwój.  W  zabawie  dziecka 
można dostrzec jego uczucia, doznania oraz wszelkie pragnienia. Jest również formą nabywa-
nia wiedzy o życiu ludzi jak i o otaczającej rzeczywistości. 

Zabawy mają również wpływ  na uspołecznianie się dziecka. Podczas zabawy współ-

pracując z innymi dziećmi  w grupie, samo nabywa umiejętności potrzebne w dalszym rozwo-
ju psychospołecznym.   

W  wieku  przedszkolnym  zabawa  posiada  różnorodne  formy.  Zabawy  indywidualne 

oparte  na  twórczym  myśleniu,  następnie  przechodzą  w    zabawy  zespołowe,  gdzie  dziecko 
uczy się podporządkowywać regułom i zasadom. Typowymi zabawami w wieku przedszkol-
nym są  zabawy tematyczne, konstrukcyjne, dydaktyczne oraz ruchowe. Z wiekiem, zabawy 
stają się bogatsze i ciekawsze. Wykorzystywanych jest coraz więcej materiałów do zabawy.  

Zabawa wpływa na rozwój psychiczny dziecka.  Dla dziecka zabawy są zarówno pra-

cą jak i „bawieniem się”. Dzięki nim dziecko się doskonali i kształci. 

Jestem studentką Pedagogiki Opiekuńczej  i  Resocjalizacyjnej. Problematyka zabawy 

interesuje mnie i zaciekawia. W mojej przyszłej pracy zawodowej z dziećmi na pewno będę ją 
wykorzystywała, gdyż dzięki niej będę mogła lepiej poznać moich podopiecznych, będę mo-
gła wpłynąć na ich rozwój psychiczny, moralny, społeczny, a także fizyczny. Dlatego, podję-
łam ten temat, a pracę moją napisałam z pełnym zaangażowaniem, ponieważ sama zapropo-
nowałam zbadanie interesującego mnie problemu. 

W niniejszej  pracy  dyplomowej pt.  ”Rola zabawy  w rozwoju psychicznym  czterolet-

niego dziecka” starałam się tę problematykę ukazać jak najlepiej. Problem główny  w  mojej 
pracy  brzmi:  „Jaką  rolę  pełni  zabawa  w  rozwoju  psychicznym  czteroletniego  dziecka?”  Z 
problemu głównego wynikają następujące problemy szczegółowe, które są następujące: 

1.W jakim stopniu zabawa wpływa na rozwój psychiczny czteroletniego dziecka? 

2.Jakie rodzaje zabaw mają znaczący wpływ na rozwój psychiczny czteroletniego dziecka?  

3.Od czego zależy znaczący wpływ zabawy na rozwój psychiczny czteroletniego dziecka?  

Moja praca dyplomowa składa się z czterech rozdziałów. 

 

4 

 

Pierwszy rozdział zawiera informacje dotyczące zabawy. Zostały ukazane różne defi-

nicje zabawy wraz z klasyfikacją. Następnie funkcje zabawy i charakterystyczne cechy zabaw 
dziecięcych. Kolejnym elementem w mojej pracy są etapy rozwoju psychicznego dziecka od 
urodzenia do 4 lat, rozwój  osobowości  czteroletniego dziecka oraz charakterystyczne cechy 
osobowości  czteroletniego  dziecka.  Opisany  również  został  wpływ  zabawy  na  rozwój  psy-
chiczny  czteroletniego  dziecka,  rodzaje  zabaw,  które  wspierają  rozwój  psychiczny  oraz 
wpływ  zabawy  na  rozwój  aktywności  i  twórczości  czteroletniego  dziecka.  Na  koniec  omó-
wione  zostało  znaczenie  organizacji  i  przebiegu  zabawy  w  procesie  rozwoju  psychicznego 
czteroletniego dziecka. 

Drugi rozdział zawiera metodologię badań własnych. Ukazany został przedmiot i cel 

moich badań, problemy badawcze i hipotezy. Następnie wymieniłam metody, techniki i na-
rzędzia badawcze, którymi się posłużyłam w swojej pracy. Na koniec omówiłam organizację i 
przebieg badań wraz z charakterystyką badanej grupy. 

W trzecim  rozdziale ukazałam wyniki badań własnych przeprowadzonych metodą in-

dywidualnego przypadku. 

Ostatni rozdział to moje własne autorskie propozycje zabaw dla czterolatków. 

Mam świadomość tego, że nie wyczerpałam całości problematyki dotyczącej zabaw. 

Ale też ograniczone ramy pracy dyplomowej stanowiły pewnego typu przeszkodę. Mam jed-
nak nadzieję, że treści zawarte w tej pracy mogą być wykorzystane praktycznie przez nauczy-
cieli, wychowawców i rodziców czterolatków w ich codziennej pracy, czyli zabawie. 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5 

 

Rozdział I 

Zagadnienie roli zabawy w rozwoju psychicznym dziecka w literaturze przedmiotu. 

  

W tym rozdziale przedstawię podstawowe pojęcia dotyczące zabawy oraz klasyfikację 

zabawy.  Również  opiszę,  jakie  spełnia  funkcje.  Omówię  charakterystyczne  cechy  zabaw 

dziecięcych. W kolejnej części swojej pracy przedstawię etapy rozwoju psychicznego dziecka 

od urodzenia do 4 lat, rozwój osobowości czteroletniego dziecka oraz charakterystyczne ce-

chy osobowości czteroletniego dziecka. W dalszej części swojej pracy omówię wpływ zaba-

wy na rozwój psychiczny czteroletniego dziecka wraz z rodzajami zabaw wspierających roz-

wój psychiczny czteroletniego dziecka. Przedstawiony został także wpływ zabawy na Rozwój 

aktywności i twórczości czteroletniego dziecka. Na zakończenie opiszę znaczenie organizacji 

i przebiegu zabawy w procesie rozwoju psychicznego czteroletniego dziecka. 

 



.1. Pojęcie i definicje zabawy 

Zabawa jest podstawową formą działalności dziecka. Można wyodrębnić trzy podsta-

wowe  rodzaje  działalności  człowieka:  zabawę,  naukę  i  pracę.  Jednak  ”Zabawę  zwykliśmy 

traktować, jako formę działalności przynależną głównie dzieciństwu, najczęściej niepoważną, 

ulotną, stanowiącą jakąś wyodrębnioną część dziecięcego świata, pełniącą co prawda istotne 

funkcje w rozwoju dziecka, stanowiącą ważny obszar jego aktywności, ale nie ten ‘prawdzi-

wy’,  ani  tak  owocny  jak  uczenie  się  czy  praca.”(Pod  red.A.Brzezińskiej,  T.Czuba, 

G.Lutomskiego, B. Smykowskiego 1995,s.8-9) 

W literaturze przedmiotu występuję wiele definicji dotyczących zabawy, które są uj-

mowane z różnych punktów widzenia. 

Pierwsze próby  zdefiniowania pojęcia zabawy podjął  J. Dewey(1933,s.108). Według 

niego zabawa jest to: ”swobodna, łączna gra wszystkich władz dziecka, jego myśli i ruchów 

fizycznych, przez którą dziecko ucieleśnia, w formie sprawiającej mu zadowolenie, swe wła-

sne wyobrażenia i zainteresowania.” 

Termin  „zabawa”  według  W.  Okonia(1984,s.358)  to”  działalność  wykonywana  dla 

przyjemności, którą  sama sprawia; prócz pracy, której celem jest zmiana otaczającej rzeczy-

wistości , i uczenia się, mającego na celu zmianę podmiotu-trzeci podstawowy rodzaj działal-

 

6 

 

ności ludzkiej. Zabawa jest główną formą aktywności dzieci, młodzieży a dorośli natomiast 

zajmują się nią w czasie wolnym od nauki i pracy.” 

E.B.  Hurlock(1985,s.7)  termin  zabawa  definiuję  następująco  „każdą  czynność  wyko-

nywaną dla przyjemności, bez względu na końcowy jej rezultat. Przystępuje  się do niej do-

browolnie, a nie pod wpływem siły zewnętrznej lub przymusu.”  

Według  D.Waloszek( 1996, s.48 ) zabawa jest „życiem  człowieka, przygotowaniem 

do  życia.  Jest  podstawową  płaszczyzną  doświadczania  siebie,  prezentacji  siebie, 

doświadczania  kontaktów  ze  światem,  uczeniem  się  świata.  Jest  więc  swoistą  edukacją 

człowieka”  

 

Inne definiowanie zabawy stwierdza, że: „zabawa stanowi podstawową formę działal-

ności  małego  dziecka.  Jeśli  jest  ono  zdrowe  i  dobrze  się  rozwija,  podejmuje  zabawę  samo-

rzutnie, nie licząc się często z miejscem, porą, a nawet brakiem zabawek, które zastępuje so-

bie różnymi innymi przedmiotami. Zabawa podejmowana jest dobrowolnie, bez liczenia się z 

końcowym  efektem  czy  wytworem  i  zawsze  łączy  się  z  przyjemnością.”(  A.Landa, 

M.Kwiatkowska, Z.Topińska 1970,s.279-280) 

Kolejną definicją, którą bym chciała przytoczyć jest definicja Piageta, który sądzi, że 

zabawa  „składa  się  z  reakcji  powtarzanych  wyłącznie  dla  przyjemności  funkcjonal-

nej.”(Piaget 1951, cyt. za.: Hurlock, 1985,s.7) 

Bettelheim uważa, że „czynności zabawowe to takie w których nie obowiązują żadne 

reguły, poza tymi, jakie bawiący się sami sobie nałożyli, i w których nie dąży się do żadnego 

zamierzonego  rezultatu  końcowego,  widocznego  w  zewnętrznej  rzeczywistości”(Bettelheim, 

1972,cyt za: Hurlock, 1985,s.7) 

W  przytoczonych  powyżej  definicjach  zabawa  jest  różnorodnie  charakteryzowana. 

Zabawa  stanowi  element  działalności  człowieka.  Każda  z  definicji  pojmuje  zabawę,  jako 

czynność,  która  powoduje  przyjemność  i  radość  dla  dziecka.  Jest  to  czynność  dobrowolna, 

która ma ogromny wpływ na dalszy rozwój jednostki.  

Zabawa  w  wieku  przedszkolnym  jest  bardzo  rozmaita,  ale  zawsze  cechuje  ją  samo-

dzielność i  twórczość.  Formy zabaw zaczynają się od indywidualnych do zabaw w grupie. 

Bawiąc  się  w  grupie  dziecko  uczy  się  podporządkować    sytuacji  w  grupie,  a  wpływa  to  na 

dalszy jego rozwój psychiczny, społeczno-moralny, fizyczny i inny. 

 

7 

 



.2. Klasyfikacja zabaw 

W  literaturze  występuje  wiele  klasyfikacji  zabaw.  Psychologowie  gromadzili  swoje 

spostrzeżenia podczas zabaw dzieci. W trakcie zbierania obserwacji wyróżnili rozmaite formy 

zabaw. Każdy z psychologów wyróżnia różne formy zabaw, które są nazywane innymi termi-

nami.   

 K. Groos był jedną z pierwszych osób, które podzielił zabawy na dwie grupy: 

Pierwsza z nich to ”eksperymentowanie zabawowe, np. ruchy ciała osoby bawiącej się 

lub  przedmiotów”(  Elżbieta  Kędzior-Niczporuk  2003,s.15)  oraz  drugą  grupę  „popędowe 

czynności zabawowe, np. zabawy łowieckie”( Elżbieta Kędzior-Niczporuk 2003,s.15) 

Typologia  Grossa  posiada  „dwa  podziały:  jeden  ze  względu  na  stronę  funkcjonalną, 

drugi ze względu na treść popędową. Jednocześnie obydwie grupy zachodzą na siebie wza-

jemnie, na przykład eksperymentowanie styka się bardzo blisko z naśladownictwem, ćwicze-

nia zabawowe narządów motorycznych- z zabawami bojowymi.”(W.Okoń 1995,s.148) 

Kolejną klasyfikację dokonał E.Claparede, który podzielił zabawę na: 

1)”odnoszące się do zdolności ogólnych, 

2)ćwiczące funkcje specjalne.”( W.Okoń 1995,s.149) 

Do pierwszej  grupy zalicza się „zabawy sensoryczne, czyli oparte na doświadczeniu 

zmysłowym(świstawki, trąbki, kołatki, bąki, kalejdoskopy), zabawy motoryczne, czyli rozwi-

jające koordynację ruchów oraz ich siłę i bystrość, jak również zabawy psychologiczne, roz-

padające się na umysłowe(porównywanie i odpoznawanie, kojarzenie, rozumowanie, działa-

nie wyobraźni) i wzruszeniowe, na przykład sprawianie sobie bólu, wywoływanie grozy, za-

bawy rozwijające uczucia estetyczne.”( W.Okoń 1995,s.149) 

Do drugiej grypy zalicza się ”zapasy o charakterze cielesnym lub umysłowym, a mię-

dzy tymi ostatnimi-gry hazardowe i komizm, zabawy łowieckie, na przykład gonitwa, gra w 

chowanego,  chwytanie  much  i  innych  owadów,  kolekcjonerstwo,  zabawy  towarzy-

skie(koleżeństwo, przechadzki, sporty zbiorowe), zabawy rodzinne, na przykład w ojca i mat-

kę, w lalki, w urządzanie mieszkania, i w końcu zabawy naśladowcze.”( W.Okoń 1995,s.149)  

 

 

8 

 

Ch. Buchler przedstawia następującą klasyfikację zabaw opartą na 

 „…podłożu empirycznym: 

1) „Zabawy funkcjonalne, np. wstawanie, skakanie, 

2) Zabawy w fikcje, np. rozmawianie z zabawkami, naśladowanie ról, 

3) Zabawy receptywne, np. słuchanie bajek, oglądanie obrazków 

4)  Zabawy  konstrukcyjne,  np.  budowanie  z  klocków”(  Elżbieta  Kędzior-Niczporuk 

2003,s.15) 

Kolejną klasyfikację, którą chciałabym przedstawić, jest klasyfikacja    

W. Okonia(1984,s.358) : 

1) „Zabawa  dydaktyczna, zabawa  wg  wzoru opracowanego przez  dorosłych, prowadząca z  reguły do 
rozwiązania jakiegoś założonego w niej zadania; najczęściej gra umysłowa, której celem jest rozwijanie 
zdolności poznawczych. Do zabaw dydaktycznych zalicza się m.in. loteryjki, układanki, rebusy, krzy-
żówki oraz gry stolikowe, np. chińczyk, domino czy warcaby. 
2)  Zabawa  konstrukcyjna,  zabawa  polegająca  na  budowaniu  różnych  obiektów,  z  klocków  lub  innych 
elementów,  np. domów, zagród, maszyn,  środków lokomocji itp. Do zabawa  konstrukcyjnych zalicza 
się również rozbieranie różnych przedmiotów i ponowne  ich składanie. Zabawa konstrukcyjna dopro-
wadzane  do  końca  przyzwyczajają  dzieci  do  wykonywania  zadań,  przygotowując  je  w  ten  sposób  do 
pracy. 
3) Zabawa ruchowa(gra ruchowa), zabawa wymagająca od uczestników częstych zmian miejsca, stoso-
wanie do obowiązujących w niej reguł, w szczególnym stopniu rozwijająca funkcje motoryczne dzieci i 
młodzieży oraz wdrażająca do przestrzegania obowiązujących reguł. Do zabaw ruchowych zalicza się 
m.in. gry w berka, komórki do wynajęcia, w klasy, w dwa ognie.  
4) Zabawa tematyczna(zabawa twórcza), zabawa w granie roli, umożliwiająca dzieciom fikcyjne speł-
nianie  społecznych  funkcji,  wykonywanych  przez  przedstawicieli  różnych  zawodów;  zrealizowanie 
przyjętej roli lekarza, kierowcy, nauczyciela, Górniaka staję się dla dzieci osiągnięciem celu i przyczy-
ną wywołanego przez to zadowolenia. Zabawy tematyczne szczególnie absorbują dzieci w wieku przed-
szkolnym.” 

 

 

Następną klasyfikację, która według mnie jest godna uwagi, to klasyfikacja       

  A. Landy, M. Kwiatkowskiej, Z.  Topińckiej(1970,s.281-284

)

. Wyróżniają one takie zabawy 

jak:                                                 

1) „Zabawy ruchowe  wyrażają się bieganiem, skakaniem, koziołkowaniem itp. Zabawy ruchowe moż-
na zaobserwować już u niemowlęcia. Na początku okresu przedszkolnego utrzymują się jeszcze zabawy 
ruchowo-manipulacyjne, polegające na operowaniu różnymi przedmiotami i materiałami przy pomocy 
rąk, np. przesypywanie piasku, ugniatanie gliny darcie papieru, układanie i wyrzucanie klocków z pude-
łek, posuwanie różnych pojazdów, wózków, samochodów na podłodze itp. Zabawom takim towarzyszy 
badanie, poznawanie przez dziecko właściwości przedmiotów różnymi zmysłami, a wiec wzrokiem, do-
tykiem słuchem itp. Stąd nazywane również bywają zabawami manipulacyjno-badawczymi. 
2) Zabawy badawcze w okresie przedszkolnym to umyślne dokonywanie przez dziecko różnych ekspe-
rymentów. 

 

9 

 

3)  Zabawy  tematyczne    bywają  również  nazywane  zabawami  w  role  albo  zabawami  naśladowczymi, 
fikcyjnymi  czy    twórczymi.  W  wielki  przedszkolnym  w  zabawach  zaczynają  występować  czynności  i 
sytuacje  bardziej  złożone,  a  także  powiązane  ze  sobą  w  łańcuch  zdarzeń.  Zabawy  tematyczne  są  już 
oparte na wyobraźni, przy znacznym udziale umowności, choć nadal występuje w nich naśladowanie.  
4)  Zabawy  konstrukcyjne  polegająca  wytwarzaniu  przez  dziecko  różnych  przedmiotów,  a  więc  w  bu-
dowaniu, lepieniu, majsterkowaniu przy użyciu piasku, klocków, patyków, szyszek, kamieni, pudełek, 
papieru  itp.  Wynikiem  tych  czynności  są  konkretne  wytwory,  będące  celem  podejmowania  zabawy 
przez dziecko.” 

 

Inną  klasyfikację  przedstawia  M.  Przetacznik-Gierowska  oraz  G.  Makiełło-

Jarża(1992,s.209). Klasyfikują zabawę zależną od: 

1) „Zależnie od poziomu własnej aktywności dziecka wyróżniamy zabawy swobodne i 

dowolne-podejmowane z inicjatywy dziecka i całkowicie samodzielne oraz zabawy kierowa-

ne przez matkę, starsze rodzeństwo lub nauczycielkę w przedszkolu. 

2) Zależnie od liczby dzieci biorących udział w zabawie wyodrębniamy zabawy indy-

widualne lub samotne oraz zabawy grupowe 

3)  Zależnie  od  poziomu  uspołecznienia  dzieci  można  wskazać  trzy  rodzaje  zabaw 

dzieci przebywających w grupie: 

-równoległe(paralelne),  gdy  dzieci  bawią  się  obok  siebie,  lecz  nie  ze  sobą,                             

wymieniając, co najwyżej zabawki czy nawiązując kontakt słowny 

-zabawy zbiorowe,  gdy  dzieci  bawią się wspólnie, lecz nie dzielą między siebie ról i 

funkcji 

-zabawy zespołowe, podporządkowane wspólnemu celowi, z podziałem ról, przywód-

cą i wykonawcami poszczególnych zadań” 

 

Wyróżniamy również zabawy: 

-„zabawy  nie  wyuczone,  które  dzieci  podejmują  z  własnej  inicjatywy  i  kierują  ich 

przebiegiem samorzutnie(tzw .zabawy dowolnie wybierane), 

-zabawy  inicjowane  i  kierowane  przez  nauczycielkę(zabawy  i  gry  dydaktyczne  oraz 

zabawy ruchowe), 

 

10 

 

-fragmenty  zabaw  dydaktycznych  wplecione  w  przebieg  zajęć.”(Zofia  Bogdano-

wicz,1968,s.5) 

 Występuje wiele klasyfikacji zabaw, które różnią się pod względem treści i termino-

logii.  Jak pisze S. Karpowicz o klasyfikacji( Karpowicz, 1965 cyt. za.:W. Okoń 1995,s.147) 

”podział zabaw jest rzeczą trudną, że wątpić można, czy kiedykolwiek całkowita ich klasyfi-

kacja dokonana zostanie.” 



.3.Funkcje  zabawy

 

Funkcje,  które  spełnia  zabawa  są  bardzo  ważne  w  rozwoju  psychicznym  człowieka. 

Poprzez  zabawę  dziecko  rozwija  swój  układ  nerwowy.  Podczas  zabaw  dziecko  wychowuje 

się i poznaje tajniki życia społecznego. Dzięki zabawie dziecko socjalizuję się.  

M.Przetacznik-Gierowska i G. Makiełło-Jarża wymieniają takie funkcje zabaw jak: 

-wychowawcza, poprzez zabawę dziecko nabywa wiadomości, wiedzę oraz wszelkie-

go rodzaju sprawności 

-poznawcza,  ”podczas  zabawy  dziecko  utrwala  i  doskonali  przyswojone  już  sposoby 

myślenia i działania, a ponadto rozwija swe możliwości umysłowe, wzbogaca zasób wiedzy o 

otoczeniu” (M.Przetacznik-Gierowska i G. Makiełło-Jarża 1992,str.217) 

Wincenty Okoń(1995,str.72) wymienia również taką funkcję jak: 

- funkcja wyrównawcza, która polega na wyrównywaniu braków 

-funkcja katartyczna, „ …sprzyja ona bowiem przeniesieniu punktu ciężkości z walki 

między  jednostką  a  otoczeniem  społecznym  na  walkę  tendencji  aspołecznych  i  prospołecz-

nych w samej jednostce. Jest to funkcja równie ważna dla jednostki, jak i dla społeczeństwa.” 

Zabawa jest bardzo ważna, ponieważ: 

1) „

Zabawa jest istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój fizyczny dziecka, a przede wszystkim- 

na rozwój kośćca i muskulatury. 
2)  Poprzez  zabawę  dziecko  poznaje  świat,  w  którym  żyje,  uczy  się  go  rozumieć,  uczy  się  dostrzegać 
różnicę między rzeczywistością a wyobraźnią i fantazją.  
3) Zabawa jest czynnikiem  kształtującym  sprawność  i  umiejętność dziecka, takie jak:  sprawności  ma-
nualne koordynację wzrokowo-ruchową i inne; umiejętności odróżniania i poznawania kształtów, barw 
i wielkości przedmiotów, rodzaju materiału, z którego są zrobione itp. 
4) Zabawa rozwija u dziecka myślenie przyczynowo-skutkowe.(Tymborowska 1957) 
5) Aktywność  zabawowa  ma  zawsze zabarwienie emocjonalne, towarzyszy jej uczucie  przyjemności, 
zadowolenia z osiągniętego rezultatu, poczucie satysfakcji itp. 

 

11 

 

6) Dzięki zabawie dziecko uczy się  współżyć z innymi dziećmi, podporządkowuje się przepisom pra-
widłom obowiązującym w grupie(Piaget 1932), rozwija swoje uczucia społeczne. 
7) Zabawa jest także jednym z ważnych czynników wychowania moralnego.”( Pod.red. M.Żebrowskiej 
1973,s243) 
 

Inni psychologowie sądzą, że zabawa posiada charakter terapeutyczny, ponieważ: 

-„W  zabawach  tematycznych  następuje  swego  rodzaju  rozładowanie  nieprzyjemnych 

stosunków pomiędzy starszym a młodszym rodzeństwem, pomiędzy dorosłymi i dziećmi. 

-W  zabawie  dziecko  uwalnia  się  od  napięć,  jakie  wywołują  w  nim  ograniczenia 

wprowadzone przez otoczenie. 

-W zabawie dziecko pozbywa się lęków. 

-W zabawach dzieci uspokajają swoje potrzeby i życzenia, których inaczej zaspokoić 

nie mogą, przez co zmniejsza się u nich stan napięcia frustracyjnego, osłabiają się, wyłado-

wywują konflikty emocjonalne dziecka.”( Pod.red. M.Żebrowskiej 1973, s.248) 

Jak pisze B. Becelewska(2006,s.39) zabawę wykorzystuje się w celu: 

-„stymulującym(pobudzającym) 

-wychowawczym 

-socjalizującym(uczenie, kształcenie) 

-diagnostycznym(określenie  problemów  rozwiązujących  w  trakcie  zabawy,  poziomu 

rozwojowego, zaburzeń rozwojowych) 

-terapeutycznym(pomoc  w  uporaniu  się  z  problemami,  rozwiązaniu  ich, korekcie  za-

chowań, uczeniu nowych mechanizmów radzenia sobie)” 

 

 

 

 

 

 

 

12 

 

Chciałabym również wymienić funkcje zabawy, które wymienia  

E. Hurlock(1980,s.16): 

1.”Funkcja  kształcąca-  polega  na  tym,  iż  dziecko  w  zabawie  kształci  swoje  zmysły 

wzbogaca wiedzę o świecie, poznaje samego siebie, rozwija język i umiejętność komuniko-

wania się, uczy poznawać swoje możliwości i dokonywać samooceny; 

2.Funkcja wychowawcza- zabawa rozbudza u dziecka określony stosunek do otocze-

nia  społecznego,  poznaje  normy  społeczne  i  reguły  postępowania,  uczy  się  rzetelności  i 

uczciwości; 

3.Funkcja terapeutyczna- dziecko podczas zabawy uwalnia się od napięć emocji, uczy 

się różnych sposobów wyrażania swoich uczuć oraz rozwiązywania swoich problemów; 

4. Funkcja projekcyjna- dziecko w zabawie wchodzi w różne sytuacje, wykonuje róż-

ne zadania, pełni różne role i dzięki temu ujawnia swoje właściwości. Natomiast wychowaw-

ca może odkryć i lepiej poznać mocne i słabe strony wychowanka.” 

W życiu dziecka zabawa pełni wiele funkcji. Każda z funkcji odgrywa ważna rolę w 

rozwoju  psychicznym  czteroletniego  dziecka.  Jak  pisze  M.  Żebrowska(1973,s.243-244) 

„Wszystkie funkcje psychiczne człowieka kształtują się i doskonalą w jego działaniu. Dlatego 

działalność zabawowa dziecka odgrywa tak ważną rolę w jego życiu; tą drogą poznaje rze-

czywistość, dzięki niej kształtują się fizyczne i  umysłowe jego funkcje, zdolności  ruchowe, 

spostrzeganie, pamięć, wyobraźnia o raz myślenie i mowa. Rozwój mowy i myślenia dziecka 

odbywa się w trakcie rozwoju jego działalności, wpływając ze swojej strony na dalszy rozwój 

tej  działalności.  Rozwój  umysłowy  dziecka  jest,  więc  ściśle  związany  z  całokształtem  jego 

działalności, której główną formą w wieku przedszkolnym jest zabawa. Dlatego dla rozwoju 

umysłowego dziecka ważne jest również to, jak się ono bawi.” 

 

 

 

 

 

 

 

13 

 



.3.1.Charakterystyczne cechy zabaw dziecięcych 

Każde z zabaw dziecięcych posiadają swoje charakterystyczne cechy, które wyróżnia-

ją się od pozostałych form aktywności w życiu człowieka. 

Bułgarski psycholog Gentscho D. Piryow. wymienia takie cechy zabaw jak: 

a) ”spontaniczne działanie, 

b) własna motywacja, 

c) aktywny udział uczuć, 

d) przekształcanie rzeczywistości”(Piryow,1974, cyt. za.:W. Okoń 1995,s.33) 

Hans Scheuerl wymienia takie cechy jak: 

a) ”bezcelowość i wolność, 

b) wewnętrzna nieskończoność, 

c) ułuda jako unoszenie się ponad lub poza rzeczywistością 

d) wieloznaczność, 

e) wewnętrzna jednolitość, 

f)  nastawienie  na  bezpośrednią  teraźniejszość.”(Hans  Scheuerl  1969,  cyt.zam.:  W. 

Okoń 1995,s.33-34) 

Kolejnym autorem, który wymienia cechy zabaw jest Heinz Heckhausen. Wyróżnia on 

m.in. takie cechy zabaw jak: 

a) ”swoboda w wyborze celu, 

b)  ośrodek  aktywności,  to  jest  szukanie  zmiany  napięcia  i  rozluźnienia-wielokrotnie 

powtarzane, 

c) czynna konfrontacja z ‘kawałkiem’ realnego świata, 

d) nie zróżnicowana struktura celu i bezpośrednia perspektywa czasowa, 

e) niby- rzeczywistość. ”( Heinz Heckhausen1978, cyt.zam.: W. Okoń 1995,s.34) 

 

 

14 

 

Następnym autorem, który podjął się charakterystycznych cech zabaw jest Rogers Ca-

illois(1973,s.306), który wyodrębnia takie cechy jak: 

a)  ”dobrowolne:  grający  czy  bawiący  się  nie  może  tego  robić  z  obowiązku,  w  prze-

ciwnym razie gra czy zabawa traci od razu charakter wesołej, ochoczej rozrywki; 

b) wyodrębnione: zamknięte w określonych z góry granicach czasowo-przestrzennych; 

c)zawierające element niepewności: przebieg ani wynik zabawy czy gry nie może być 

z góry  wiadomy;  nieodzowne jest pozostawienie pewnego marginesu, pozwalającego  grają-

cemu rozwiązać inicjatywę i przejawiać pomysłowość; 

d) bezproduktywne: gra czy zabawa nie prowadzi do tworzenia dóbr, bogactw ani ja-

kiegokolwiek nowego elementu; prócz przemieszczenia własności w zamkniętym kręgu gra-

jących prowadzi ona do sytuacji identycznej z sytuacją wyjściową; 

e)ujęte  w  normy:  poddane  konwencjom,  które  zawieszają  zwykłe  prawa  i  chwilowo 

wprowadzają nowe <ustawodawstwo>, jedynie obowiązujące; 

f)fikcyjne: towarzyszy im specyficzne poczucie wtórnej rzeczywistości lub też całko-

witego oderwania od życia powszedniego.” 

Do głównych cech zabawy można wyróżnić: 

1.”Bezinteresowna, autoteliczna motywacja człowieka bawiącego się. Zabawa jest ce-

lem samym w sobie i nie jest środkiem realizacji jakiegokolwiek celu poza nią. 

2. Fikcyjność i odmienność świata zabawy, zamkniętego umownymi granicami czasu i 

przestrzeni. 

3. Istnienie reguł, konwencji”( E. Kędzior-Niczporuk 1995, s.14) 

Aktywność zabawowa jest, więc dobrowolnym działaniem dziecka, które z przyjem-

nością podejmuje się zabawie. Uważa się, iż zabawa jest podstawowym elementem wycho-

wania  dziecka.  Jest  jedną  z  form,  która  wspomaga  rozwój  psychiczny  i  fizyczny  dziecka. 

Podczas zabawy dziecko wyraża swoje emocje, uczucia, które są spontaniczne i szczere. Ak-

tywność zabawowa jest elementem, który  dzięki swoich właściwości rozwija intelekt i emo-

cjonalność dziecka.  

 

 

15 

 



.4.Etapy rozwoju psychicznego dziecka od urodzenia do 4 lat 

Okres  wczesnego  dzieciństwa  cechuje  to,  że  dziecko  poprzez  swoje  zmysły  i  przez 

„działania na przedmiotach”(.M.Przetacznik-Gierowska,G. Makiełło-Jarża 1992,s.38) poznaje 

swoje otoczenie, kształci swoją inteligencję. Dziecko przeistacza się w „istotę społeczną na-

wiązując i podtrzymując związki uczuciowe z osobami dorosłymi oraz ucząc się porozumie-

wać z nimi słowami.”( M.Przetacznik-Gierowska,G. Makiełło-Jarża 1992,s.38) 

M. Żebrowska wyróżnia pięć okresów   rozwoju człowieka od pierwszego roku życia 

do 24 lat. 

1.Niemowlęctwo- pierwszy rok życia 

2.Wiek poniemowlęcy - od 1 o 3 lat 

3.Wiek przedszkolny- od 3 do 7 lat 

4.Młodszy wiek szkolny od 7 do 11-12lat 

5.Wiek dorastania-od 12-13 do 17-18lat 

6.Okres młodzieńczy- od 17-18 do 24 lat 

Powyżej wymieniona autorka podzieliła te okresy ze względu na pewne kryteria: 

1.”W każdym z  okresów zachodzą istotne  zmiany  w  świadomości  dziecka, tj. w sposobie  ujmowania 
przez nie przedmiotów i zjawisk otaczającej rzeczywistości, w formach spostrzegania, zapamiętywania, 
myślenia itp. 
2. W każdym stadium rozwoju następują  ważne  zmiany  w  zakresie aktywności  dziecka,  czyli  w jego 
działaniu i zachowaniu dającym się obserwować z zewnątrz. W kolejno po sobie następujących okre-
sach  ujawniają  się  nowe  rodzaje  działania  i  nowe  czynności  podejmowane  przez  dziecko.  Przy  tym 
określony rodzaj działalności staje się dominujący i wskutek tego charakterystyczny dla danego wieku. 
3. W każdym okresie obserwuje  się nieco odmienne formy i środki oddziaływania wychowawczego na 
dziecko.  Mimo  ciągłości  w  obrębie  niektórych  środowisk  wychowawczych(rodziny,  szkoły)  wraz  z 
wiekiem zmieniają się sposoby wychowania i treści n nauczania zależne od szczebla osiągniętego przez 
dziecko poprzednio.”(1992,s.39) 

 

Tak  więc  w  każdym  stadium  występują  charakterystyczne  cechy,  które  dominują  w 

pewnym okresie życia dziecka. 

 

 

 

 

 

16 

 

M.Przetacznik-Gierowska  i    G.  Makiełło-Jarża(1992,s.37)    w  swojej  książce  przed-

stawiły podziały rozwoju psychicznego m.in. wg: 

1) Oswalda Kroha(1887-1955) 

I.”Wczesne dzieciństwo 

-Faza  1:  od  urodzenia  do  pierwszego  uśmiechu  odwzajemniającego  uśmiech  osoby  doro-

słej(5-8 tydzień). Dojrzewanie funkcji biologicznych. 

-Faza  2:  Od  pierwszego  uśmiechu”  społecznego”  do  początków  nauki  mówienia  i  chodze-

nia(11-12  miesiąc).  Kontakt  czuciowy(sensoryczny)  z  otoczeniem.  Spostrzeganie  fizjono-

miczne(wyglądu rzeczy) 

-Faza 3: Od nauki mówienia i chodzenia do pierwszego wieku przekory(3 rok życia). Rozwój 

inteligencji praktycznej(wgląd),wzrost zasób słów. 

Przełom: Pierwszy wiek przekory jako zwiastun II stopnia rozwoju.” 

B. Harwas- Napierała i J. Trempała wymieniają takie okresy rozwojowe jak: 

-od poczęcia do narodzin- okres prenatalny, 

-(0-3r.ż) okres wczesnego dzieciństwa, a tu 

 

-(0-1 r.ż) podokres wieku niemowlęcego, 

 

-(2-3 r.ż)podokres wieku poniemowlęcego, 

-(4-6 r.ż) okres średniego dzieciństwa, wiek przedszkolny, 

Okres prenatalny cechuję: 

„Sylwetka: przemiana od ‘komórki jajowej’ do ‘dziecka-bobasa’.                                                                         
Somatyka: egzystencja symbiotyczna z matką, lecz funkcje życiowe indywidualne. 
Zdrowie: uzależnione od materiału genetycznego oraz braku teratogenów.                                                                 
Motoryka: systematycznie rozwijająca się, uzależniona od okresu życia. 
Psychika: 
a)intelekt: stały rozwój, odruchy bezwarunkowe i warunkowe, 
b)emocje: kształtujące się pod wpływem odbieranych bodźców, uczenie się czuciowe, 
c)wola: reakcje instynktowne. 
Kontakty społeczne: kształtują się pod wpływem odbieranych bodźców, 
Rozwój duchowy: symbioza z matką. 
Trudności rozwojowe: związane są z procesem rozwoju OUN i somatycznym. 
Wsparcie: 

 

17 

 

a)emocjonalne: przez kontakt z matką i bodźcami pochodzenia zewnętrznego tworzenie symbiotyczne-
go komfortu emocjonalnego matce, 
b)pedagogiczne: znaczenie dla dalszego rozwoju dziecka ma styl życia matki, 
c)społeczne: przez kształtowanie sposobów odbioru zewnętrznych bodźców społecznych.”( B. Harwas- 
Napierała i J. Trempała 2000, s.114) 

 

Wczesne dzieciństwo obejmuje 0-3 roku życia.  

M. Żebrowska wymienia: 

-stadium noworodka( 0-1 m.ż.), 

-okres niemowlęcy( 1.m.ż do 1 r.ż.) 

-okres poniemowlęcy(od 1 r.ż. do 3 r.ż.) 

Wczesne dzieciństwo cechuję: 

„Sylwetka- ‘bobas’(duża głowa, duży tułów, podkurczone, krótkie kończyny). 
Somatyka-  adaptujące  Siudo  warunków  życia  samodzielnego  układy  wewnętrzne,  łatwo  ulegające  za-
kłóceniom. 
Motoryka- przypadkowa, słabo skoordynowana. 
Zdrowie- odporność wrodzona, wzbogacona naturalnymi pokarmami. 
Psychika: 
a)Intelekt- odbiera głównie bodźce: dotykowe, węchowe, smakowe oraz słuchowe i wzrokowe o dużym 
natężeniu, bodźce za silne są traumatyczne, 
b)Emocje- związane są z zaspokojeniem lub niezaspokojeniem potrzeb organicznych, 
c)Wola- w interakcjach bark przejawów woli świadomej, działania instynktowe, wpływające z potrzeb 
organicznych. 
Kontakty społeczne- reaguje głównie na matkę(zapach, głos, dotyk itp.), 
Rozwój duchowy- pełna symbioza z matką, faza areligijna. 
Wsparcie: 
a)emocjonalne- reagowanie na rytm biologiczny dziecka i jego potrzeby, zapewnienie dziecku bezpie-
czeństwa przez kontakt bezpośredni i natychmiastowe zaspokajanie potrzeb, 
b)pedagogiczne- prawidłowe stymulowanie rozwoju, 
c)społeczne-  konieczność  całodobowej  opieki,  inicjowanie  i  reagowanie  na  komunikaty  społeczne 
dziecka.” ( B. Harwas- Napierała i J. Trempała 2000,s.127-128) 
 

Do najważniejszych cech okresu niemowlęcego należą: 

„Sylwetka- ‘duży bobas’(nadmiernie rozwinięta tkanka tłuszczowa, obwód głowy jest większy od klatki 
piersiowej, mała twarzyczka, krótkie kończyny). 
Somatyka- potrojenie wagi i przyrost wzrostu o 50%, rozwój wszystkich układów wewnętrznych. 
Motoryka- od pozycji dorsalnej do zpionizowanej i samodzielnego chodu i chwytu, opanowanie sche-
matów różnorodnych ruchowych.. 
Zdrowie- naturalna odporność wspomagana właściwą pielęgnacją i opieką medyczną. 
Psychika: 
a)Intelekt- od odruchów bezwarunkowych do  warunkowych,  myślenie sensoryczno-motoryczne, przy-
gotowanie do rozwoju mowy, recepcja rzeczywistości, 
b)Emocje- od przeżyć odruchowych do społecznych, odczucia przyjemności i nieprzyjemności,  
c)Wola- od  fazy przedwoluntarnej do pierwszych świadomych aktów woli. 

 

18 

 

Kontakty społeczne- preferuje kontakt z dorosłymi, rozpoznaje i odwzorowuje proste komunikaty spo-
łeczne, wchodzi w interakcje z innymi, kształtowanie w sobie ufności lub nieufności w kontaktach z in-
nymi. 
Rozwój duchowy- od fazy areligijnej do zachowań quasi religijnych, początki wyodrębniania własnego 
ja(ego) 
Wsparcie: 
a)emocjonalne-  zaspokajanie    wszystkich  potrzeb  dziecka  w  sposób  nieodraczany(  czyli  możliwie  na-
tychmiastowo), 
b)pedagogiczne- prawidłowe stymulowanie rozwoju, 
c)społeczne- zapobieganie chorobie sierocej i wytworzeniu się pustki wewnętrznej. 
Osobowość-  okres  przygotowawczy  do  procesu  kształtowania  się  osobowości(za:M.Porębska,  1982), 
zaczątki osobowości”(B. Harwas- Napierała i J. Trempała 2000,s.147) 
 

Okres poniemowlęcy(1-3r.ż.) cechuje: 

„Sylwetka- ‘duża lala’(obwód  głowy mniejszy, niż klatki piersiowej, buzia pyzata, stopniowo zmniej-
szająca się tkanka tłuszczowa). 
Somatyka- spadek łaknienia, większy przyrost wzrostu, niż wagi. 
Motoryka- systematycznie  wzrastająca sprawność lokomocyjna i  manualna, duża aktywność ruchowa, 
eksploracja. 
Zdrowie- dobre, nabyta odporność przy właściwej pielęgnacji i opiece medycznej. 
Psychika: 
a)Intelekt- intensywny rozwój wszystkich procesów, narodziny mowy, umiejętność rozwiązywania pro-
blemów w działaniu oraz częściowo przez kombinacje myślowe, opanowanie językowych i nielingwi-
stycznych sposobów porozumiewania się, posiada coraz większą wiedzę o otaczającej rzeczywistości. 
b)Emocje- pojawienie się cech usposobienie, duży rozwój wszystkich uczuć, szczególnie przywiązania 
do dorosłych, co staje się podstawą rozwoju emocjonalnego i moralnego. 
c)Wola- pierwsza przekora, potrzeba zabawy, silny instynkt orientacyjno-badawczy, brak zdolności sa-
mokontroli. 
Kontakty społeczne- zachowanie stadne, preferuje kontakt z dorosłymi, wykorzystuje własny wpływ na 
innych(próba siły), rozwój uczuć społecznych i moralnych. 
Rozwój  duchowy-  wyodrębnianie  własnego  ja,  początki  sumienia,  religijności  indywidualnej,  brak 
możliwości samooceny. 
Wsparcie: 
a)psychologiczne-  dbałość  o  prawidłowy  rozwój  osobowości,  zapewnienie  mu  poczucia  bezpieczeń-
stwa, miłości, afiliacji, samodzielności, 
b)pedagogiczne- kanalizowanie emocji, uczenie pokonywania trudności, uczenie radzenia sobie ze stre-
sem, rozwijanie aktywności, 
c)  emocjonalne-  wspieranie  i  ochranianie  delikatnej  psychiki,  okazywanie  dziecku  zainteresowania  i 
opieki.” ( B. Harwas- Napierała i J. Trempała 2000,s.163-164) 

 

Okres średniego dzieciństwa cechuję:

 

Wiek przedszkolny  jest to wiek w którym występują zmiany w psychice jak i w sferze 

anatomiczno-fizjologicznej. Waga jak  i wzrost dziecka w tym wieku nie jest taka intensywna 

jak w poprzednim  okresie.  Układ  nerwowy również podlega zmianom . Dziecko zaczyna 

się zastanawiać nad swoim zachowaniem, sprawność kierowaniem  uwagą   jest coraz bar-

dziej zwiększona oraz dzieci zaczynają rozwiązywać swoje problemy.  Dziecko w tym wieku  

jest w stanie wykonywać proste czynności samoobsługowe. 

 

19 

 



.4.1. Rozwój osobowości czteroletniego dziecka 

Dziecko rozwija się poprzez środowisko, które go otacza. Pierwszymi osobami, które 

mają wpływ na jego rozwój osobowości i zdolności intelektualnych są rodzice. I to od nich 

zależy jak dziecko, będzie się rozwijało. Bardzo ważne są zatem pierwsze jego doświadcze-

nia, które nabywa. Dzieci uczą się przypadkowo różnych rzeczy. Jednym z przykładów jest 

mowa  dziecka.  Im  więcej  rodzice  rozmawiają  z  dzieckiem  tym  szybciej  dziecko  „rozwinie 

swoje umiejętności językowe.”( J.Friedl 2006,str.8)  

Małe dzieci są bardzo aktywne. Jak pisze autor jednej z książek „ów pęd ku wiedzy 

jest  niezwykle  silny,  dzieci  są  bardzo  aktywne  a  ich  ręce  w  ciągłym  ruchu.  Oczywisty  jest 

związek  pomiędzy  ręką  a  rozumem,  ruchem  a  nauką,  pomiędzy  dotykaniem  a  poznaniem.”               

(  J.Friedl  2006,s.8)  Jak  widać  każda  czynność  jest  powiązana  ze  sobą.  Na  samym  początku 

dziecko uczy się podczas zabawy. „Każde dziecko ma swoje tempo”( J.Friedl 2006,s.8) po-

nieważ  dzieci  różnią  się  od  siebie  pod  względem  psychicznym  i  fizycznym.  Dziecko  musi 

dostosować  tempo  do  swoich  zdolności  i  możliwości.  Ważnym  czynnikiem  wspierającym 

rozwój osobowości i zdolności są  rodzice, którzy  pełnią bardzo ważną rolę w rozwoju, po-

nieważ  mogą wspierać rozwój swojego dziecka.  

Proces    rozwoju  osobowości    i  zdolności  intelektualnych    można  aktywizować  pod-

czas  zabawy.  Dostosowanie  zabawy  do  dziecka  jest  bardzo  ważnym  elementem.  Rodzice  i 

wychowawca przedszkola powinni wybierać takie zabawy, które pobudzają rozwój osobowo-

ści  i  rozwój  zdolności  intelektualnych.  Równie  ważne  jest  to  aby  zabawa  odbywała  się  w 

spokoju i skupieniu. Są to bardzo ważne elementy, które mają wpływ na zabawę.  Dziecko w 

procesie rozwoju osobowości wymaga „poczucia bezpieczeństwa i bliskości. Tylko pod wa-

runkiem, że najbliżsi  zaspokoją jego fizyczne i  psychiczne potrzeby, będzie ono zdolne do 

budowania w sobie tak zwanego zaufania pierwotnego.”( J.Friedl 2006,s.9)  

Tak  więc  więź  między  rodzicami  jest  kolejnym  elementem,  który  ma  wpływ  na  roz-

wój osobowości. Ważne jest to aby nie narzucać dziecku swojej bliskości i miłości. Rodzice 

jak  i  również  wychowawcy  przedszkola,  nie  powinni  narzucać  swojej  woli.  Jak  wspomina 

autor  „Rodzice,  wychowawcy  i  nauczyciele  powinni  zagwarantować  dziecku  jak  najwięcej 

swobody, stawiając przy tym granice tylko tam, gdzie to konieczne.”( J.Friedl 2006,s.9) Waż-

nym  elementem  jest,  aby  bliskie  dziecku  otoczenie  stanowiło  wzór,  ponieważ  dziecko  uczy 

się  według  określonego  przykładu.  Nie  powinno  się  interweniować  w  zabawę  dziecka,  po-

 

20 

 

nieważ dziecko poprzez popełnianie błędów nauczy się i w dalszym rozwoju nie będzie po-

pełniać takich samych błędów. 

Psychologowie i pedagodzy twierdzą, iż osobowość dziecka: 

-„Osobowość małego dziecka odznacza się ogromną plastycznością. 

- Osobowość małego dziecka kształtuje się różnie w zależności  od warunków  środo-

wiskowych, w których dziecko żyje, oraz od procesu wychowawczego, głównie zaś od rodza-

ju stosowanej dyscypliny wychowawczej. 

-W ciągu pierwszych lat życia kształtują się te podstawy osobowości dziecka, które w 

poważny sposób zdecydują dalszym jej rozwoju.”(M.Żebrowska,1973,s.223) 

Układ nerwowy jest bardzo ważnym elementem dla prawidłowego rozwoju psychicz-

nego  dziecka.  Od  tego  między  innymi  zależy  temperament,  uspołecznienie  się  dziecka.  W 

tym wieku układ nerwowy jest bardzo plastyczny, dzięki czego można go formować.  

Rozwój  osobowości  dziecka  kształci  się  przez  całe  życie  począwszy  od  narodzin.. 

Człowiek od momentu narodzin posiada wrodzoną inteligencję i charakter, który z połącze-

niem ze środowiskiem zewnętrznym rozwija swoją osobowość. 

O osobowości również pisze Hurlock

(1960,s.677)

, który mówi, że 

 ”Od tego, co wpływało na osobowość dziecka we wczesnych latach życia, w dużym stopniu zależy to, 
na jaką jednostkę wyrośnie dziecko w przyszłości. Między drugim a trzecim rokiem życia dziecko uczy 
się samodzielności albo też trwa w zależności. Jeśli jego dążenia do samodzielności nie będą potrakto-
wane rozsądnie, stanie się ono uległe albo złe i uparte. We wczesnych latach życia kształtuje się skala 
uczuć albo uczuciowo zabarwione reakcje, które wpływają na postawę dziecka wobec życia. Te dobre i 
złe  strony  nie  są  rezultatem przypadkowych, bezpośrednich doświadczeń, lecz są  wynikiem doświad-
czeń, poczynionych  w przeszłości  pod  wpływem  specyficznych bodźców ściśle  dotyczących dziecka, 
doświadczeń, które wytworzyły ogólną postawę.” 
 

W  okresie  dzieciństwa  osobowość  jest  najbardziej  kształcona,  ze  względu  na  to,  że 

dziecko jest najbardziej podatne na wpływ zewnętrzny.  Na osobowość składa się wiele czyn-

ników m.in. należą: 

-czynniki biologiczne 

-czynniki społeczne 

-aktywność dziecka 

 

 

21 

 



.4.2.Charakterystyczne cechy osobowościowości czteroletniego dziecka 

Czteroletnie  dziecko  jest  w  okresie  wieku  przedszkolnego  inaczej  zwanego  okresem 

średniego  dzieciństwa.  Okres  ten  rozpoczyna  się  od  4r.ż  do  6r.ż.  Jak  pisze  autor  jednych  z 

książek  „Dziecko,  które  rozpoczyna  ten  etap  życia,  charakteryzuje  poziom  rozwoju  moto-

rycznego i sensorycznego umożliwiający mu poruszanie się w najbliższym otoczeniu i docie-

ranie do interesujących je obiektów traktowanych przez  nie, jako istniejące realnie, noszące 

cechy stałości i obiektywności.”( B. Harwas-Napierała , J. Trempała  2002,s.83)  

Na tym etapie dziecko posiada „…wiele doświadczeń na temat właściwości obiektów 

fizycznych oraz relacji między nimi. Nabyło umiejętności rozwiązywania problemów w dzia-

łaniu  oraz  przez  kombinacje  myślowe…”(  B.  Harwas-Napierała  ,  J.  Trempała    2002,s.83) 

Dziecko w tym okresie jest w stanie porozumieć się z innymi. 

Każdy etap rozwoju, który osiągnie dziecko jest następstwem po kolejnym etapie. Jak 

pisze  jeden  z  autorów  „…Każde  dziecko  nada  tej  sekwencji  swoje  indywidualne  piętno.”                        

(  Frances  L.IIg,Louise  Bates  Ames,  Sidney  M.Baker  1994,s.18)  Każde  dziecko  przechodzi 

etapy indywidualnie. Jedno szybciej się rozwija drugie, zaś później. Bardzo ważne jest to, aby 

„…rozpoznać rytm rozwoju dziecka, przemienność okresów ekspansji i zacięcia, harmonii i 

dysharmonii, być przygotowanym na to, że po ciszy często następuje burza i na odwrót, niż 

skupiać  się  na  tym,  aby  pasowało  ono  ściśle  do  jakiegokolwiek  wzorca  czy  schematu…”                   

( Frances L.IIg,Louise Bates Ames, Sidney M.Baker 1994,s.18)  

Rozwój  osobowość  dziecka  czteroletniego  kształci  się  wraz  z  rozwojem  emocjonal-

nym,  społecznym  jak  i  poznawczym.  Proces  identyfikacji  odgrywa  ważną  role  w  procesie 

kształtowania  osobowości  dziecka.  Małe  dziewczynki  rozpoczynają  swoją  identyfikacje  po-

przez naśladownictwo matki a chłopcy zaczynają identyfikować się z ojcem. W wieku czte-

rech  lat  dzieci  rozpoczynają  kontrolę  nad  swoimi  emocjami.  Działania  ich  są  zaplanowane. 

Dziecko  stopniowo  zaczyna  dostosowywać  się  do  poleceń  rodziców.  Okres  dzieciństwa  ce-

chuje rozwój obrazu własnej osoby. Zaczynają rozróżniać „mój”,  „twój”. Co uwidacznia się 

podczas zabaw, gdzie używają takie zwrotu jak „to moja zabawka”. Kształci się również oce-

na samego siebie. 

Tak, więc każdy etap w rozwoju dziecka jest inny, dlatego też, nie można wzorować 

się na podstawie jakichkolwiek wzorców. Każdy z etapów posiada „zarówno pozytywne, jak i 

negatywne aspekty.”( Frances L.IIg,Louise Bates Ames, Sidney M.Baker 1994,s.18) 

 

22 

 

Rozwój somatyczny i aktywność ruchowa. 

W tym okresie, dziecko posiada „wyraźne osiągnięcia w rozwoju somatycznym i mo-

torycznym”( B. Harwas-Napierała , J. Trempała 2002,s.83) Dziecko posiada wszystkie zęby 

mleczne,  chodzi  i  biega.  W  tym  okresie  dziecko  jest  wystarczające  samodzielne,  wykonuje 

czynności samoobsługowe. Wzrost dzieci nie jest tak intensywny jak w pierwszych okresach 

życia. Na rozwój fizyczny ma wpływ przede wszystkim „płeć, warunki środowiskowe, rasa”( 

B. Harwas-Napierała , J. Trempała 2002,s.83) 

Średnie dzieciństwo cechuje „wzrost sprawności motorycznej.”( B. Harwas-Napierała,  

J. Trempała 2002,s.84) Ruchy dziecka są doskonalone, po czym „pojawiają się nowe umiejęt-

ności; proste ruchy łączone są w kombinacje ruchowe.”( B. Harwas-Napierała , J. Trempała  

2002,s.84) Ruchy dzieci łączone są z kilkoma innymi ruchami w tym samym czasie. Etap ten 

również  cechuje  ruchliwość  dzieci.  Dziecko  nie  umie  się  skupić  przez  długi  czas  na  jednej 

rzeczy, więc ich zajęcia ruchowe są bardzo często zmieniane. 

Dzieci w wieku przedszkolnym rozwijają także małą motorykę poprzez samodzielne 

ubieranie się i jedzenie oraz samodzielnie załatwiają potrzeby fizjologiczne. 

Dziecko  czteroletnie  potrafi  rozpoznawać  litery,  odróżnia  pismo  od  bazgrołów  i  ry-

sunku.  

Dzieci czteroletnie są na etapie gdzie występują napady złości, często używają brzyd-

kich  słów  i  zachowanie  jest  czasami  niemądre.  Jest  to  ciężki  okres  dla  rodziców.  Jednakże 

każde dziecko musi przejść przez pewne etapy, aby ich rozwój psychiczny był prawidłowy.  

Jest to wiek gdzie ich zachowanie jest „nie do opanowania”( Frances L.IIg,Louise Ba-

tes  Ames,  Sidney  M.Baker  1994,s.35)  Symptomy,  które  na  to  wskazują  to  między  innymi: 

kopanie, szturchanie, bicie, niszczenie różnego rodzaju przedmiotów. Jest to wiek gdzie wy-

stępują napady buntu, przeciwstawiają się rodzicom, nie wykonują poleceń starszych. Cztero-

latek lubi fantazjować, lecz nie umie odróżnić rzeczywistość  od imaginacji. Rodzice muszą 

nauczyć się stanowczości wobec swojego dziecka. Te wszystkie elementy, które występują u 

czterolatka są konieczne do tego, aby ich rozwój był prawidłowy.  

W zachowaniu  czteroletniego dziecka można dostrzec takich zachowań jak pewność 

siebie.  Jest  to  charakterystyczne  dla  tego  wieku.  Każdy  czterolatek  chce,  aby  miał 

„…możliwość sprawdzenia się. Trzeba mu pozwolić jechać na rowerze w jedną i drugą stronę 

 

23 

 

ulicy, i  na coraz dalszą odległość. Dobrze, jeśli  w pobliżu mieszkają sąsiedzi,  których może 

odwiedzić i którzy powiadamiają o tym matkę. Trzeba mu także pozwolić, by w czasie space-

ru biegł naprzód i czekał na najbliższym rogu…”( Frances L.IIg,Louise Bates Ames, Sidney 

M.Baker 1994,s.36) Te elementy ukazują jak czteroletnie dziecko „…potrafi być zaskakująco 

odpowiedzialny,  jeżeli  zezwoli  mu  się  na  pewną  ekspansję…”(  Frances  L.IIg,Louise  Bates 

Ames, Sidney M.Baker 1994,s.36) 

Tak,  więc  dzieci  czteroletnie  są  zaradne  i  samodzielne.  Nawiązują  bez  problemów 

kontakt z innymi dziećmi. Dla wieku czteroletniego cechą charakterystyczną jest impulsyw-

ność, agresywność i  egocentryczne zachowanie wobec innych. Uwielbiają być w  grupie ró-

wieśników gdzie wspólnie podejmują zabawę. Zabawa ta jednak nie jest tak do końca zapla-

nowana i zorganizowana. 



.5.Wpływ zabawy na rozwój psychiczny czteroletniego dziecka 

Zabawy  posiadają  ogromny  wpływ  na  różnorodne  płaszczyzny  w  rozwoju  dziecka. 

Wpływa między innymi na rozwój fizyczny dziecka gdzie podczas zabawy dziecko ma moż-
liwość rozładowania swojej energii oraz rozwija się sprawność manualna. Kolejną płaszczy-
zną, na którą wpływa zabawa to rozwój społeczny.  

Dzięki  zabawie  dziecko  ma  możliwość  nauczenia  się  różnych  zachowań  występują-

cych w społeczeństwie, uczy również współpracy w grupie. Podczas zabaw dziecko zaspakaja 
swoje  potrzeby.  W  trakcie  zabaw  dziecko  uczy  się  odróżniać  świat  rzeczywisty  od  świata 
fikcyjnego. W sferze poznawczej dziecko ma możliwość w czasie zabawy na naukę odróżnia-
nia kolorów, rozmaitych kształtów jak i również rozmiarów.   

Na skutek zabawy dziecko uczy się poznawania różnych przedmiotów jak i również, z 

czego te przedmioty są wykonane.  

 

Podczas zabaw dziecko: 

-rozwija swoje doświadczenia 

-nabywa wiedzę o życiu i o świecie 

-wpływa na uspołecznienie się dziecka 

-wspomaga w rozwoju układ nerwowy 

-wspomaga w rozwoju moralnym 

 

24 

 

Znaczenie zabawy w rozwoju dziecka Sutton-Smith(E.B. Hurlock 1985,s.10) wyjaśnia 

następująco: „zabawa pomaga dziecku poznać świat czteroma podstawowymi metodami- po-

przez naśladowanie, doświadczenie, eksplorowanie, próbowanie i konstruowanie.”  

W okresie dzieciństwa zabawa wpływa w różny sposób na przystosowanie psychiczne 

i społeczne dziecka. 

Według Huizinga zabawa „upiększa życie, uzupełnia je i w tej właśnie mierze jest nie-

zbędna, niezbędna, jako funkcja biologiczna dla poszczególnej osoby i niezbędna dla społe-

czeństwa z uwagi na zawarty w niej sens, ze względu na swoje znaczenie, na wartość wyrazu 

i z uwagi na związki duchowe i społeczne, które tworzy: słowem, jako funkcja kulturalna.”( 

E.B. Hurlock 1985,s.22) 

„Poprzez zabawę dzieci poznają, jakie są ich zdolności w porównaniu ze zdolnościami 

ich  towarzyszy.Umożliwia  im  to  wytworzenie  bardziej  trafnego  i  realistycznego  pojęcia 

własnego ja.” (E.B. Hurlock 1985, s. 11) 

Znaczenie zabawy według Hurlocka (1985,s.11): 

1) „Rozwój fizyczny- Zabawa aktywna ma ważne znaczenie dla rozwoju mięsi, a ponadto rozwija także 
wszystkie części ciała dziecka. Stanowi ona również ujście dla nadmiaru energii, która-jeśli jest tłumio-
na- wywołuje u dzieci napięcie, nerwowość i drażliwość. 
2) Zachęta do komunikowania się-Jeśli dziecko chce z powodzeniem bawić się z innymi osobami, musi 
się nauczyć komunikować z nimi w sposób dla nich zrozumiały, a także musi nauczyć się rozumieć, co 
jej te osoby chcą zakomunikować.  
3)  Rozładowanie  tłumionych  napięć  emocjonalnych  –  Zabawa  uwalnia  dzieci  od  napięć  spowodowa-
nych ograniczeniami, jakie na ich zachowanie nakłada środowisko. 
4) Ujście potrzeb i pragnień- Potrzeby i pragnienia, których nie można zaspokoić w inny zadowalający 
sposób, często mogą być zaspokojone w zabawie. Dziecko, które w realnym życiu nie potrafi osiągnąć 
roli przywódcy, może znaleźć satysfakcje i zaspokoić to pragnienie, dowodząc ołowianymi lub plasty-
kowymi żołnierzykami. 
5) Uczenie się- Zabawa dostarcza możliwości nauczenia się wielu rzeczy- za pośrednictwem książki, te-
lewizji lub eksplorowania środowiska-których dzieci mogły nie mieć okazji nauczyć się w domu lub w 
szkole. 
6) Stymulowanie twórczości-  Poprzez zabawę dzieci poznają, jakie są ich zdolności  w porównywaniu 
ze zdolnościami ich towarzyszy. Umożliwia im to wytworzenie bardziej trafnego i realistycznego poję-
cia własnego „ja”. 
7) Uczenie się życia  w społeczności- Bawiąc  się z innymi, dzieci uczą się nawiązywać kontakty spo-
łeczne, poznawać oraz rozwiązywać problemy, które wyłaniają się w czasie tych kontaktów.  
8) Normy moralne- Chociaż dzieci uczą się w domu i w szkole tego, co jest uważane za dobre, a co za 
złe w tych środowiskach, nigdzie jednak nie przestrzega się norm moralnych tak surowo jak w grupie 
zabawowej. 
9)  Uczenie  się  pełnienia  roli  właściwej  dla  płci-  Dzieci  uczą  się  i  w  domu,  i  w  szkole,  jakie  role  są 
aprobowane dla danej płci. Jednakże wkrótce przekonują się, że muszą  również zaakceptować te role, 
jeżeli chcą stać się członkami grupy zabawowej. 
10) Rozwój pożądanych cech osobowości- Poprzez kontakty z członkami grupy rówieśniczej w czasie 
zabawy  dzieci  uczą  się  współdziałania,  wspaniałomyślności,  prawdomówności,  uczą  się  być  dobrymi 
towarzyszami, z którymi obcowanie jest przyjemne.” 

 

25 

 

Chciałabym również przedstawić cztery aspekty zabawy  

K. Tymborowskiej(1973,s.242-243): 

1.”Zabawa  dziecka,  jako  swoista  i podstawowa  forma  jego  działalności  jest  zjawi-

skiem  społecznym,  a nie-czysto  biologicznym.  Powstaje  i rozwija  się  pod  wpływem 

otoczenia i własnej działalności dziecka, kierowanej przez wychowawcę. 

2.Zabawa dziecka jest jakościowo inna od zabawy zwierząt. 

3.Zabawa ma historyczny charakter, tzn. zmienia się i kształtuje zależnie od historycz-

no-społecznych  warunków,  w  jakich  się  dzieci  wychowują.  Zależnie  od  tych  warunków 

zmienia się i tematyka, i treść zabawy, jakkolwiek forma pozostaje nieraz ta sama. 

4.Zabawa dziecka jest odzwierciedleniem poznawanej przez nie rzeczywistości” 

Jak widać zabawa ma ogromne znaczenie w życiu dziecka. Jest to główna forma po-

znawania rzeczywistości oraz jest jedną z form uspołecznienia się dziecka. W wieku przed-

szkolnym zabawa ma szczególne znaczenie w dalszym rozwoju dziecka. Poprzez działanie w 

zabawie  „  wyodrębnia  pewne  właściwości  działania  i  opanowuje  je  tak,  że  mogą  być  one 

później w pełni zastosowane w rzeczywistym działaniu.”( Wanda Hajnicz 1982,s.10) 

 



.5.1. Rodzaje zabaw wspierających rozwój psychiczny czteroletniego dziecka

 

Aby zabawa mogła wspierać rozwój psychiczny  czteroletniego dziecko  musi spełnić 

odpowiednią rolę, która spełnia odpowiednie warunki takie jak: 

-„dobrowolność udziału(jest to cecha stopniowalna, tym samym może być spełniana i 

naruszana w różnym stopniu; chodzi tu nie tylko o brak przymusu często zewnętrznego, ale i 

o minimalizację przymusu wewnętrznego), 

-demokratyczną, nie zhierarchizowaną strukturę grupy, 

-bezpośredni  kontakt  uczestników  według  własnego  uznania,  zyskiwanie  członków 

coraz to innych grup, 

-rozwój inwencji każdego uczestnika, 

 

26 

 

-różnorodność  środków  wyrazu(możliwość  wyrażania  i  komunikowania  się  poprzez 

ruch, malowanie, odgrywanie ról, maski, tańce), 

-klimat zaufania, poczucie bezpieczeństwa, 

-radość”( Z.Zaorska 1991,s.34-36) 

Do zabaw, które wspierają rozwój psychiczny czteroletniego dziecka są zabawy tema-

tyczne i konstrukcyjne. 

W swojej  książce M.Przetacznik-Gierowska i    G. Makiełło-Jarża(1992,s.214)  piszą, 

że  „  W  wieku  przedszkolnym  rozwijają  się  twórcze  zabawy  tematyczne,  w  których  realne 

doświadczenie  dziecka  zostaje  uzupełnione  czynnością  jego  wyobraźni  i  fantazji.  Dzieci  w 

wieku czterech lat uświadamiają sobie rolę jaką pełnią poprzez wypełnianie określonych ról 

w zabawie. Poprzez zabawy tematyczne oraz doświadczenie i swoją wyobraźnię zmienia się 

ich postawa  wobec dorosłych osób. W czasie zabaw tematycznych dzieci  posługują się róż-

nymi materiałami, które dziecko przypisuje określone „…znaczenie symboliczne, tj. umowny 

sens dostosowany do celu i treści zabawy.”  

Zabawy  konstrukcyjne  według    M.Przetacznik-Gierowska  i    G.  Makiełło-

Jarża(1992,s.218) „uczą dzieci projektowania i planowania, kształtują więc te czynności umy-

słowe, które będą im potrzebne w  nauce i pracy przy rozmaitego rodzaju zadaniach. Budo-

wanie i konstruowanie według modelu lub wyobrażonego wzorca rozwijają umiejętność do-

konywania analizy i syntezy zarówno materiału, jaki dziecko ma do dyspozycji, jak i własne-

go wytworu przez porównanie go z wyimaginowanym lub rzeczywistym wzorcem. Czynno-

ści  tego  typu  kształtują  również  estetyczny  zmysł  dziecka,  poczucie  ładu  i  celowości  kon-

strukcji, zdolności sensoryczno-motoryczne.” 

Wpływ zabaw konstrukcyjnych na rozwój jest bardzo duży, ponieważ, zabawy te po-

wodują, iż dziecko usamodzielnia się poprzez tą zabawę oraz wpływa na socjalizację dziecka. 

E.B. Hurlock(1985,s.25)  piszę, że „…Robienie czegoś samodzielnie sprawia im radość. Uczą 

się więc, jak się bawić, gdy nie mają towarzystwa. Gdy natomiast konstruują coś wspólnie z 

towarzyszami  zabawy,  uczą  się,  jak  postępować  w  sposób  społecznie  akceptowany,  jak 

współpracować  z  innymi,  jak  oceniać  swoją  pracę.  Zabawa  konstrukcyjna  pobudza  także 

twórczość dziecka.” Tak, więc zabawa konstrukcyjna posiada różny wpływ na rozwój dziec-

ka. 

 

27 

 

Kolejną zabawą, która wpływa na rozwój psychiczny dziecka jest zabawa tematyczna. 

Podczas  zabaw  tematycznych  dziecko  zaczyna  używać  swojej  wyobraźni,  naśladuje  pewne 

zachowania i odgrywa wszelakie role. Dzięki zabaw tematycznych dziecko dostrzega „siebie” 

w społeczeństwie. 

Zabawa tematyczna ”… jest to  forma zabawy  czynnej,  w której  dzieci  w swoim za-

chowaniu i mowie traktują przedmioty lub sytuacje tak, jakby miały one cechy inne od rze-

czywiście  posiadanych.  Ten  rodzaj  zabawy  może  mieć  charakter  odtwórczy(reprodukcyjny) 

lub  wytwórczy-  często  zwanym  ”twórczym”(J.Huizinga  1985,str.20)  Wiek  przedszkolny 

sprawia, że zabawy stają się bardziej urozmaicane. Zabawy te „…oparte na wyobraźni, przy 

znacznym  udziale  umowności,  choć  nadal  występuje  w  nich  naśladowanie…”(A.Landa, 

M.Kwiatkowska, Z.Topińska 1970,s.282)  W trakcie zabaw tematycznych dziecko „…utrwala 

i doskonali przyswojone już sposoby myślenia i działania, a ponadto rozwija swe możliwości 

umysłowe,  wzbogaca  zasób  wiedzy  o  otoczeniu.  Zabawy  tematyczne  pomagają  dziecku 

skonkretyzować to, co wie o życiu człowieka, o czynnościach i pracy ludzkiej, o zjawiskach 

społecznych…”( M.Przetacznik-Gierowska,G. Makiełło-Jarża 1992,s.217) Równie ważne jest 

to, że zabawy tematyczne kształtują uczucia dziecka, są tzw. „szkołą uczuć i umożliwia po-

szerzanie zakresu własnych doznań emocjonalnych oraz kształtowanie uczuć wyższych: miło-

ści, przywiązania, patriotyzmu.”( M.Przetacznikowa,Z. Włodarski 1980,s.518) 

Podczas  zabaw  dowolnych  dziecko  kształtuje  swoje  uczucia,  ponieważ  zabawy  te 

”…zawierają wiele wartości wychowawczych z punktu widzenia kształtowania sfery uczuć i 

emocji…”( M.Przetacznik-Gierowska,G. Makiełło-Jarża 1992,s.218) 

Zabawy  w  zespole  także  mają  wpływ  na  rozwój.  M.  Przetacznikowa  i  Z.  Włodar-

ski(1980,s.513)  piszą,  że  „Zabawa  w  zespole  spełnia  istotną  funkcję  w  procesie  socjalizacji 

jednostki: dziecko bawiąc się w grupie uczy się podporządkowywać swe  osobiste dążenia i 

chęci wspólnym projektom oraz dostosować swe osobiste dążenia i chęci wspólnym projek-

tom  oraz  dostosować  własne  działania  do  czynności  rówieśników  i  do  reguł  postępowania 

ustalonych w zespole.” 

Zabawy ruchowe również odgrywają ogromną rolę ”…kształtują jego sprawność, ko-

ordynację jego ruchów i orientację przestrzenną.”( Pod.red. M.Żebrowska 1973,s.247) 

Zabawy  dydaktyczne  również  wpływają  na  rozwój  dziecka.  Podczas  tych  zabaw  za-

bawy te wpływająca czynności umysłowe dziecka. Zabawy dydaktyczne posiadają określony 

 

28 

 

plan zabawy. Pełnią one zarówno funkcję utrwalającą, ale również stawiają dziecko do roz-

wiązywania pewnych zadań. Zadania te odwołują się do doświadczeń, wiadomości, spostrze-

żeń  do  wszystkiego,  co  dane  dziecko  nabyło,  aby  dziecko  mogło  rozwiązać  dane  zadanie. 

Właściwością  zabaw  dydaktycznych  jest  to,  iż  „przyspieszają  rozwój  umiejętności  porozu-

miewania się z otoczeniem przez rozszerzenie skromnego jeszcze zasoby słów, którymi dzieci 

się  posługują,  ugruntowują  pojęcia  ,utrwalają  wiadomości  uzyskane  drogą  własnych  do-

świadczeń w toku zabaw i zajęć, ćwiczą funkcje umysłowe i rozwijają uzdolnienia.”(Z. Bog-

danowicz 1968,s.3) 

Okres  przedszkolny  jest  to  etap  rozwoju  dziecka,  które  „tempo  fizycznego  wzrostu 

oraz  zmian  zachodzących  w  psychice  dziecka  jest  nadal  szybkie.”(  M.Przetacznikowa,Z. 

Włodarski 1980,s.514) 

 



.5.2.Wpływ zabawy na rozwój aktywności i twórczości czteroletniego dziecka 

Zabawa w wieku przedszkolnym tworzy podstawę aktywności dziecka. Dziecko pod-

czas  dorastania,  w  jego  życiu,  ogromną  rolę  zaczynają  odgrywać  różnorakie  zajęcia,  które 

mają wpływ na dalszy rozwój. Podczas zabawy występują takie elementy jak praca i nauka, 

które podczas przyjemności uczą się, rozwijają umysł i kształcą w ten sposób charakter. 

Zabawa dla dziecka w wieku czteroletnim jest jedną z form działania. Podczas zabawy 

dziecko  poszerza  swoje  dotychczasowe  zainteresowania.  Zabawa  stanowi  jednym  z  najważ-

niejszych  elementów  w  rozwoju  dziecka.  W  trakcie  zabaw  dziecko  poznaje  otaczający  je 

świat oraz rozwija swoją wiedze i doświadczenia. 

A.  Brzezińska, T. Czub, G. Lutomski, B. Smykowski(1995, s.9)  uważają, iż zabawa 

posiada  

„(…) element nieprzewidywalności, dopiero tworzenia reguł, spełniania się w działaniu właśnie, a nie 
podporządkowania  się  już  istniejącym  w  świecie  poza  zabawą,  zewnętrznym  wobec  bawiącego    się 
dziecka,  oczywistym  dla  dorosłych  lub  dzieci  nie  bawiących  się  regułom,  wśród  których  jednymi  z 
ważniejszych są dotyczące  „owocnego działania”, „doprowadzenia spraw rozpoczynanych do końca”, 
„bycia  sprawnym i efektywnym”, „pełnego skupienia  w pracy nad zadaniem”, „nieprzeszkadzania in-
nym”.  Zabawa, ta  prawdziwa jest czymś poważnym  i  niepoważnym jednocześnie, jest przyjemnością 
dla dziecka, ale i czymś, co wiąże się z wielkim wysiłkiem, także fizycznym; jest wspólnym polem bu-
dowanym z innymi, ale jednocześnie „polem tylko moim”, polem budowanym z innymi, ale całkowicie 
samodzielnie, czasami samotnie; stanowi  okazję do tworzenia reguł, ale jednocześnie sama przebiega 
według reguł ściśle określonych, którym dziecko w pełni i z dużą  determinacją podporządkowuje się.”

 

 

 

29 

 

Tak, więc, zabawa może mieć charakter indywidualny oraz zespołowy. Bawiąc się w 

grupie dziecko nabiera pewnych zasad, stosuje się do pewnych reguł panujących podczas za-

bawy.  Zabawa jest bardzo ważna dla prawidłowego rozwoju. 

U dzieci wraz z wiekiem zmienia się „postawa wobec własnych czynności, ich prze-

biegu i efektu, niezależnie nawet od charakteru tych czynności, od tego, czy są one zabawą , 

czy też nie”(M.Przetacznik, G.Makiełło-Jarża 1974, s.119). W wieku przedszkolnym zabawa 

„przybiera coraz różnorodniejsze i bogatsze formy.”( M.Przetacznik, G.Makiełło-Jarża 1974, 

s.120) Zabawa w okresie przedszkolnym staje się samodzielniejsza i twórcza.  

Twórczość  czteroletniego  dziecka  można  spostrzec  poprzez  rysowanie,  malowanie, 

lepienie  z  plasteliny  oraz  poprzez  różne  zajęcia  manipulacyjno-konstrukcyjne.  Wymienione 

czynności można włączyć do zabaw dzieci czteroletnich, ponieważ „są one podejmowane dla 

przyjemności,  a  w  ich  wyniku  powstają  wytwory,  które  nie  mają  wartości  ekonomicznej  i 

użytecznej. Wy twory te nie są sporządzone z gotowego, już w jakiś sposób ukształtowanego 

materiału, lecz dziecko samo formuje i modeluje ów materiał- a także ze względu na ich wa-

lory  artystyczne-  określamy  je  często  mianem  „sztuki  dziecka”(M.Przetacznik,  G.Makiełło-

Jarża1974,s.124) Arcydzieła dzieci nie są jednak uniwersalne. Często psychologowie amery-

kańscy zaznaczają, że rysunek jest u dzieci formą ekspresji niż sposobem okazywania piękna.  

Arkin  o  aktywności  pisze  następująco:  „znajduje  najbardziej  swobodne,naturalne  uj-

ście w zabawie, gdyż ze względu na swoją strukturę, treść i wykonanie zabawa jest najbar-

dziej zgodna z całą strukturą psycho-fizyczną i treścią, która wypełnia życie dziecka w wieku 

przedszkolnym.”(Arkin 1948, za: Pod.red. M.Żebrowska 1973,s.243) 

W zabawie dziecko ujawnia swoje uczucia i pragnienia. „Emocjonalna pobudliwość, 

niezróżnicowanie oraz żywotność wyobraźni i przeżyć pozwalają dziecku, nawet przy małych 

środkach,  na  zorganizowanie  wspaniałego  działania  dramatycznego.”(Arkin,1948,za.: 

Pod.red. M.Żebrowska 1973,s.243) 

Aktywność  dziecka  „…należy  również  do  grupy  czynników  wewnętrznych,  biolo-

gicznych, warunkujących rozwój psychiczny. Ma ona bowiem swoje źródło w cechach orga-

nizmu  ludzkiego,  który  czynnie  uczestniczy  w  swym  własnym  rozwoju…”(M.Przetacznik, 

G.Makiełło-Jarża 1974,s.30) 

Dziecko reaguje w sposób aktywny na wszelkiego rodzaju bodźce wychodzące ze śro-

dowiska. Przez okres swojego życia dziecko „…kształtuje i przejawia coraz bardziej różno-

 

30 

 

rodne i skomplikowane formy aktywności…”(M.Przetacznik, G.Makiełło-Jarża 1974,s.30) 

Aktywność własna dziecka „…staje się stopniowo w coraz większej mierze aktywnością 

umysłową…”(M.Przetacznik, G.Makiełło-Jarża 1974,s.30) 

Aktywność daje szansę na kumulowanie informacji i poszerzania nabytych doświadczeń. 

Stefan  Szuman  uważa  aktywność  własną  dziecka  za  „…niezmiernie  ważny  czynnik 

rozwoju  psychicznego.  Ten  zasłużony  psycholog  podkreśla  w  licznych  swych  pracach  war-

tość  zabawy  jako  czynności,  która  rozwija  wszechstronnie  psychikę  małego  dziecka:  jego 

umysł,  uczucia  i  wolę  oraz  umiejętność  współżycia  i  współdziałania  z  rówieśnikami…”                   

(M.Przetacznik,  G.Makiełło-Jarża1974,s.31)  Tak,  więc  zabawa  jest  bardzo  ważnym  elemen-

tem w przejawie aktywności dziecka.  

 S. Szuman(1966,s.59) uważa, że ”Zabawa pozwala dziecku być aktywnym i działać. 

Nie umie ono jeszcze działać tak jak dorośli,  tj. na serio, produkując rzeczy ekonomiczne i 

społecznie użyteczne, więc jego działalność ogranicza się głównie do zabawy.” Autor kładzie 

nacisk  na  manipulacji  wszelkiego  rodzaju  przedmiotami,  które  są  potrzebne  w  codziennym 

życiu. Proces ten polega wg. S. Szumana na  „…wykonywaniu takich czynności, których ce-

lem jest wpływanie na przedmioty, przeistaczanie, opanowanie i przekształcanie ich stosowa-

nie 

do 

potrzeb 

jednostkowych 

i 

społecznych…(M.Przetacznik,G.Makiełło-

Jarża19741974,s.31)  Na  skutek  tych  czynności  dziecko  jest  w  stanie  rozwinąć  swój  umysł 

oraz pozwala na kształtowanie funkcji poznawczych. Podczas realizacji działań, dziecko do-

konuje „…następujących czynności poznawczych: 

-wyodrębnia i obserwuje przedmiot działalności; 

-poznaje warunki, w których działania, od nich zaś zależy m.in. wynik jego czynności 

-zauważa skutki działania, stwierdza , jakim przekształceniom uległ przedmiot działa-

nia; 

-odzwierciedla w świadomości sposoby i metody, którymi posłużyło się dla osiągnię-

cia celu, oceniając ich skuteczność lub nieskuteczność; 

-poznaje w działaniu swe własne motywy i pragnienia, a także swe własne możliwo-

ści.”( M.Przetacznik, G.Makiełło-Jarża 1974,s.31-32) 

 

31 

 

Powyższe  czynności  stanowią  ważnym  składnikiem  w  rozwoju  psychiki  dziecka. 

Również  „…czynności  werbalne  i  umysłowe  są  istotnym  czynnikiem  i  motorem  rozwoju 

psychicznego dziecka.”( M.Przetacznik, G.Makiełło-Jarża1974,s.32) 

Na rozwój aktywności ma wpływ zabawa symboliczna, która „rozwija się biorąc po-

czątek z prostszych form aktywności dziecka i zawsze zakłada zastępowanie jednych przed-

miotów  drugimi,  a  więc  rozumienie  relacji  znaczący-znaczony.”(  B.  Harwas-  Napierała  i  J. 

Trempała  2002,str.99)  Podczas  zabawy  dzieci  posługują  się  różnymi  przedmiotami,  które 

dostają  „nowe  znaczenie.”(  B.  Harwas-  Napierała  i  J.  Trempała

 

2002,s.99)  Podczas  zabawy 

symbolicznej dziecko ćwiczy swoją wyobraźnię.  

Według Piageta (1962,za: B. Harwas- Napierała i J. Trempała

 

2002,s.99)” to dziecko 

asymiluje w zabawie świat do swojego ego, a nie dostosowuje swoich pomysłów do rzeczy-

wistości.” 

Piaget(1962,za: B. Harwas- Napierała i J. Trempała

 

2002,s.100)  wymienił dwa stadia 

rozwoju zabawy dziecięcej: 

„W stadium I(od 1.do 4.r.ż)  zachodzi(1) projekcja symbolicznych schematów na no-

we obiekty, (2) rozdział między indeksami i działaniami oraz (3)kombinacja symboli. Projek-

cja  symbolicznych  schematów(podstadium1)  na  nowe  obiekty  przyjmuje  początkowo  formę 

projekcji  schematów  znanych,  a  następnie  schematów  naśladowczych.  W  pierwszej  formie 

chodzi o reprodukowanie przez dziecko na niby własnych działań w odniesieniu do nowych 

obiektów(dziecko może najpierw udawać płacz lalki, potem płacz misia i innych zabawek, a 

wreszcie płacz buta). W przypadku drugiej formy chodzi o zastosowanie schematów działań 

zaobserwowanych u innych osób w odniesieniu do nowych obiektów. 

W stadium II(od 4. Do 7.r.ż.) zabawa symboliczna staję się uporządkowana; następuje 

odtwarzanie rzeczywistości w zabawie, a role uczestników stają się nawzajem dopełniające.” 

Zabawa jest dla dziecka formą, poprzez którą uczy się „…właściwości obiektów, które 

stanowią podstawę do ustalenia ich zastępników znaczeniowych, ale także świat  społeczny: 

role, wartości, tradycje, zwyczaje…”(B. Harwas- Napierała i J. Trempała

 

2002,s.100)  Rów-

nież zabawa wpływa na poznawaniu swojej „tożsamości płciowej.”( B. Harwas- Napierała i J. 

Trempała

 

2002,s.100)  Rozwój  emocjonalny  dziecka  rozwija  się,  poprzez  zabawy  z  ‘przytu-

lankami’, które „ pomagają dziecku przejść od emocjonalnego kontaktu z matką do autonomii 

emocjonalnej.” B. Harwas- Napierała i J. Trempała

 

2002,s.100) 

 

32 

 

Twórczość dziecka w okresie przedszkolnym „…ma charakter zabawowy, nie można 

jej  ostro  oddzielić  od  zabawy…”(  Pod.red.  M.Żebrowska  1973,s.249)  Do  form  twórczości 

dziecka  zalicza  się  rysunek  „…w  którym  dziecko  najłatwiej  może  wyrazić  wszystko  to,  co 

widzi wokół siebie…”( Pod.red. M.Żebrowska 1973,s.249)  

S.  Szuman  „wskazuje  również,  że  dzieci  nie  należy  uczyć  rysować,  bo  tłumi  się  ich 

własną twórczość-lepszą i ładniejszą. Jest to słuszne w odnoszeniu do dawnych metod: ryso-

wania  ornamentów,  kalkowania,  przerysowania  na  szkole  gotowych  wzorów.  Należy  nato-

miast  nauczyć dziecko rysunku przez kierowanie jego spostrzeżeniami,  zwracanie uwagi  na 

istotne  cechy  przedmiotu  ważne  szczegóły,  przez  wzbogacanie  jego  spostrzeżeń.(Szuman 

1947,za: Pod.red. M.Żebrowska 1973,s.250)  

Twórczość dziecka rozwija się poprzez wzorzec  wzięty z rzeczywistości. Aktywności 

twórcze jak pisze jeden z autorów „…pomagają i uczą dziecko przekształcać rzeczywistość, 

bliżej  ją  poznawać,  rozwijają  także  pomysłowość  dziecka,  jego  odkrywczość,  kształcą  jego 

indywidualność; budzą jego wyobraźnię, aktywność umysłową, zainteresowania, uczucia es-

tetyczne.”( Pod.red. M.Żebrowska 1973,s.253)  

Twórczość pełni również istotną rolę  w „…przygotowaniu dziecka do szkoły- przede 

wszystkim  w  przygotowaniu  do  czynności  pisania  i  czytania…(  Pod.red.  M.Żebrowska 

1973,s.253)  Poprzez  malowanie,  wycinanie  itp.  dziecko  rozwija  swoją  motorykę  małą, 

usprawnia ją co powoduje, iż dziecko na dalszym etapie łatwiej przyswaja naukę pisania. 

 



.6.Znaczenie organizacji i  przebiegu  zabawy w procesie rozwoju psychicznego  cztero-

letniego dziecka 

Znaczenie organizacji  i przebiegu zabaw jest kolejnym elementem bardzo ważnym w 

procesie rozwoju psychicznego czteroletniego dziecka. 

Ważne jest to aby dziecko miało warunki do zabaw. Dziecko podczas swoich zabaw 

potrzebuje  terytorium do tego aby móc się bawić. Każde dziecko określa sobie własną tzw.  
przestrzeń, gdzie będzie podejmowało zabawę.  

Kolejnym elementem  jest to aby dziecku  nie przeszkadzać podczas zabawy ponieważ 

dziecko  powinno  mieć  „możliwość  doprowadzenia  do  końca  podejmowanych  przez  siebie 
działań.”( Wanda Hajnicz 1982,s.152) Do zabaw potrzebne są odpowiednio dostosowane do 
wieku zabawki, które ułatwią rozwój psychiczny. 

 

33 

 

Podczas zabawy w przedszkolu  ważne jest  to,  aby nauczyciel również brał  udział w 

zabawach dzieci. Nauczycielka powinna być „ na ich wysokości tak, aby kontakt z nią był jak 
najłatwiejszy. Taka sytuacja umożliwia różnorodny kontakt nauczycielki z dziećmi i aktywny 
udział w zabawach bez zaburzenia ich przebiegu, wtedy możliwe jest prowadzenie szczegó-
łowych obserwacji zachowania dzieci.”( Wanda Hajnicz 1982,s.153) 

Chciałabym    również  przytoczyć    cechy  dotyczące  organizacji  zabaw                                     

D. Becelewskiej(2006,str.40). Autorka wyróżnia 

Zabawa musi być: 

-„zabawa musi być dostosowana do wieku i możliwości rozwojowych danej jednostki, (dlate-
go w każdym okresie rozwojowym jest inna), 

-zabawa  musi  wyzwalać  kreatywność  człowieka(winna  być  twórcza,  rozwijająca  pomysło-
wość i aktywność), 

-w  zabawie  konieczne  jest  współdziałanie(interakcje),  lecz  w  każdym  okresie  rozwojowym 
innego typu, 

-zabawki muszą być odpowiednio dobrane do wieku i sytuacji psychologicznej jednostki oraz 
cyklicznie zmieniane(gdyż już nie są interesujące, nie inspirują, nudzą), 

-zabawa  winna  zakończyć  się  zaplanowanym  i  zrealizowaniem  czynności  porządkowych, 
gdyż ten sposób wdraża do planowania i realizowania działań własnych i cudzych.”  

Kolejnym  czynnikiem  prawidłowej  organizacji  i  przebiegu  zabaw  dzieci  jest  to,  aby 

podczas zabaw była właściwa atmosfera. Dzieci w trakcie zabaw powinny czuć się bezpiecz-

nie i komfortowo. Zabawy w domu jak i w przedszkolu powinny być podporządkowane pew-

nym regułom współżycia w grupie. 

W rozdziale pierwszym mojej pracy przedstawiłam definicje i pojęcia zabawy, klasy-

fikację oraz charakterystyczne cechy zabaw dziecięcych. Następnie omówiłam etapy rozwoju 

psychicznego  od  urodzenia  do  4  lat,  rozwój  osobowości  dziecka  oraz  scharakteryzowałam  

cechy  osobowości  czteroletniego  dziecka.  Został  ukazany  wpływ  zabawy  na  rozwój  psy-

chiczny dziecka, jak i również rodzaje zabaw wpierających rozwój psychiczny czteroletniego 

dziecka. Następnie ukazałam wpływ zabawy na rozwój aktywności i twórczości czteroletnie-

go dziecka. Ostatni podrozdział zawiera znaczenie organizacji i przebiegu zabawy w procesie 

rozwoju psychicznego czteroletniego dziecka. 

 

 

 

34 

 

Rozdział II 

Metodologiczne podstawy badań własnych 

Badanie  naukowe  jest  według    W.  Zaczyńskiego(1995,s.9)

 

„wieloetapowym    proce-

sem  zróżnicowanych  wewnętrznie  działań  mających  zapewnić  nam  obiektywne,  dokładne  i 

wyczerpujące poznanie obranego wycinka rzeczywistości przyrodniczej, społecznej lub kultu-

rowej.”

 

Badania  naukowe  obejmują  określone  etapy  M.  Łobocki(2003,s.37)  wyróżnia  takie 

etapy  jak: 

1. „ Zaistnienie sytuacji problemowej 

2. Formułowanie problemów badawczych 

3. Projektowanie narzędzi badawczych 

4. Dobór osób badanych 

5. Przeprowadzenie badań 

6.Opracowanie wyników badań” 

Rozdział ten poświęcę problematyce badawczej. Omówię przedmiot, cel oraz proble-

matykę moich badań. Określę metody, jakimi posługiwałam się w badaniach oraz przedstawię 

techniki i narzędzia badawcze.  Następnie przestawię przebieg  moich badań.  Scharakteryzu-

ję także teren, na którym  przeprowadzałam badania oraz  badaną  przeze mnie grupę.  

II.1. Przedmiot  i cel badań 

Wg.  Z.  Skórnego  „Przedmiotem  badań  naukowych    jest  określony  zbiór  zjawisk, 

przedmiotów  lub  osób.  Badania  psychologiczne  i  pedagogiczne  dotyczą  wybranej  kategorii 

osób określanej mianem populacji.”(1984, s.107)

 

Przedmiotem  moich  badań  jest  rola  zabawy w  rozwoju psychicznym    czterolet-

niego dziecka.  

 

35 

 

Cel  jest definiowany w encyklopedii  pedagogicznej jako: „cel – etymologiczne zna-

czenie wiąże się z niemieckim słowem wieloznacznym, oznaczającym punkt, do którego skie-

rowane jest jakieś działanie. Celami nazywamy stany rzeczy i zjawisk, w których powinien 

się znaleźć działający podmiot lub przedmiot oddziaływań. Oznacza to, że są nimi przyszłe 

stany, rzeczy, zjawiska, których oczekujemy z uwagi na to, że stanowią one dla nas określone 

wartości.”(2003,s.459)

 

Celem mojej pracy jest  zbadanie i ukazanie roli zabawy w rozwoju psychicznym 

czteroletniego dziecka . 

 

II.2. Problemy i hipotezy badawcze 

Zdaniem  T. Pilcha(1998,s.25-26) „ Problem  badawczy,  czy raczej  zespół  problemów 

badawczych wyznacza dalszy proces myślowy w fazie koncepcji. Stanowią podstawę tworze-

nia hipotez, bo często zabieg budowania hipotez polega na zmianie gramatycznej formy pro-

blemu, ze zdania pytającego na twierdzące lub przeczące. Formułowanie problemów badaw-

czych  jest  więc  ze  wszech  miar  ważnym  zabiegiem,  wymagającym    poważnego  namysłu  i 

pewnego zasobu wiedzy

.” 

W. Goriszowski(2006,s.38) przedstawia wskazania  przy formułowaniu problemu  ba-

dawczego: 

1.”W  badaniach  winno się dokonać ustalenia dziedziny, w  ramach której mieści się 

problem oraz określenia płaszczyzny, w jakiej będzie rozpatrywany. 

2.Temat badań winien dotyczyć spraw aktualnych, odzwierciedlać  potrzeby bądź na-

uki, bądź też praktyki. 

3.Winien on dotyczyć spraw związanych z uprzednim doświadczeniem badacza. 

4. Każde badanie naukowe bez względu na to, czy dotyczy nauki czy też praktyki pe-

dagogicznej, winno w  końcowym efekcie wnosić do teorii lub metodologii badań coś  nowe-

go.” 

 

36 

 

Będąc na etapie formułowania problematyki przedstawiłam problem główny oraz pro-

blemy szczegółowe:  

Problem główny mojej pracy to: 

„Jaką rolę pełni zabawa w rozwoju psychicznym czteroletniego dziecka?” 

Z problemu głównego wynikają następujące problemy szczegółowe : 

1.   „W  jakim stopniu zabawa wpływa na rozwój psychiczny czteroletniego 

dziecka?” 

2.  „Od czego zależy znaczący wpływ zabawy na rozwój psychiczny czteroletnie-

go dziecka?” 

3.   „ Jakiego rodzaju zabawy w znaczącym stopniu wpływają na rozwój psy-

chiczny czteroletniego dziecka?” 

Wg W.Okonia(1984,s.97)  hipoteza to „nie sprawdzone twierdzenie, które ustala bądź 

wyjaśnia  cechy  badanych  zjawisk  lub  związki  między  nimi.  Sprawdzenie  hipotezy  odbywa 

się przez wyprowadzenie z niej wniosków empirycznych ,przy czym im więcej prawdziwych 

zdań z hipotezy wynika, tym większy jest stopień jej uzasadnienia.” 

Wg. Zaczyńskiego(1995, s.61) hipotezy  są„ pierwszym i koniecznym elementem na-

ukowego badania  jakiegokolwiek wycinka rzeczywistości. Naukowe poznanie rzeczywisto-

ści podejmujemy bowiem po to, by wytłumaczyć w sposób bezsporny źródła pojawiania się 

nowych,  dotąd  nie  obserwowanych  zdarzeń,  lub  po  to,  by  powszechnie  znane  jednostkowe 

fakty jednoznacznie określić przez wskazanie ich pełnego uwarunkowania. W drodze pozna-

nia zmysłowego nie można wykryć tego uwarunkowania i  dlatego konieczna jest ingerencja 

myślenia, dzięki któremu człowiek zdolny jest przenikać do istoty danego zdarzenia.”  

T.Pilch(1998,s.28) wyróżnia dwa rodzaje hipotez:  

1)Hipotezy 

proste- 

wprowadzane 

z 

uogólnienia 

prostych 

obserwacji                                     

2)Hipotezy złożone- zakładające istnienie powiązań między zdarzeniami  lub nawet   skom-

plikowanych łańcuchów przyczyn i skutków. 

Za pomocą wcześniej przedstawionych problemów badawczych   sformułowałam na-

stępujące hipotezy: 

 

37 

 

Hipotezą główną w mojej pracy jest: 

Przypuszczam, że: 

„Zabawa pełni bardzo ważną rolę w rozwoju psychicznym czteroletniego dziecka” 

Hipotezy szczegółowe w mojej pracy to: 

1.  „Zakładam, że zabawa w znacznym stopniu wpływa na rozwój psychiczny czte-

roletniego dziecka” 

2.  „Zakładam, że znaczący wpływ  zabawy na rozwój psychiczny czteroletniego 

dziecka  zależy od rodziców oraz nauczyciela przedszkola.”   

3.  „Zakładam, że zabawy dydaktyczne, konstrukcyjne oraz zabawy „na niby” w 

znacznym stopniu wpływają na rozwój psychiczny  czteroletniego dziecka.” 

 

II.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze 

W pedagogice wyróżnia się wiele metod badawczych.. Najpierw  jednak  należy zde-

finiować pojęcie metody. 

Według.  A.  Kamińskiego(1974,s.65)  metoda  to  „zespół    teoretycznie  uzasadnionych 

zabiegów  koncepcyjnych  i  instrumentalnych  obejmujących  najogólniej  całość  postępowania 

badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.” 

R.  Wroczyński(1985,s.118-119)  uważa  że  metoda  to:  „szereg  czynności  zmierzają-

cych do rozwiązania problemu badawczego i osiągnięcia zamierzonego w badaniach celu, są 

to sposoby uzyskania materiałów, które następnie stanowią podstawę analizy i uogólnień.” 

Wg W.Okonia(1984,s.178) metody badań pedagogicznych to „ogół sposobów działa-

nia, które zmierzają do ustalenia charakteru pedagogiki jako nauki, jej przedmiotu, rodzaju i 

sposobów badań, sposobów wyrażania twierdzeń pedagogicznych.”

 

M. Łobocki( 2003, s.27) pisze, że” zarówno metody, jak i techniki badań to sposoby 

postępowania naukowego, mające na celu rozwiązanie sformułowanego uprzednio problemu. 

 

38 

 

Różnice  między  nimi  upatruje  się  tutaj  w  tym,  że  metody  są  raczej  ogólnie  zalecany-

mi(postulowanymi) sposobami  rozwiązywania nurtujących badacza problemów.” 

Klasyfikację    metod    badań  pedagogicznych    przedstawia  M.  Łobocki  (2003,  s.45-

308):  

1.Obserwacja 

2.Metoda szacowania(skaleocen) 

3.Eksperyment pedagogiczny 

4.Testy osiągnięć szkolnych  

5.Metoda socjometryczna 

6.Analiza dokumentów 

7.Metoda sondażu 

8.Metoda dialogowa(rozmowa)                                                                                                      

9.Metoda biograficzna 

T.Pilch klasyfikuje  metod y badań pedagogicznych : 

1.Eksperyment pedagogiczny. 

2.Monografia pedagogiczna. 

3. Metoda sondażu diagnostycznego.  

4 . Metoda indywidualnych przypadków. 

Wg. W. Zaczyńskiego(1995, s.87) eksperyment pedagogiczny jest  ”metodą naukowe-

go badania określonego wycinka rzeczywistości polegającą  na wywołaniu  lub tylko zmie-

nianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie  do nich  jakiegoś  czynnika  i obserwowaniu 

zmian  pod  jego wpływem zachodzących.” 

Monografia pedagogiczna jest według  T .Pilcha(1995,s.46): „ metoda badań  której 

przedmiotem  są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki, prowadzącą do gruntow-

nego rozpoznania struktury instytucji zasad i efektywności działań wychowawczych oraz 

opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych.” 

Według T. Pilcha(1995,s.51) sondaż diagnostyczny to: „sposób gromadzenia wiedzy o 

atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i 

poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk 

 

39 

 

instytucjonalnie nie zlokalizowanych posiadających znaczenie wychowawcze w oparciu o 

specjalną dobraną grupę reprezentującą populację generalną w której badane zjawisko wystę-

puje.” 

Na  potrzeby  moich  badań  zastosowałam    metodę  indywidualnego  przypadku.  

Moim zdaniem  jest to najbardziej adekwatna metoda do mojej problematyki. Metoda  ta bę-

dzie mi przydatna do rozwiązania problemu oraz do zgromadzenia materiału.  

Według  T.  Pilcha(1998,s.48)  „metoda  indywidualnych    przypadków    jest  sposobem  

badań    polegającym  na  analizie  jednostkowych    losów    ludzkich,  uwikłanych  w  określone 

sytuacje  wychowawcze  lub  na  analizie  konkretnych  zjawisk  natury  wychowawczej  poprzez 

pryzmat jednostkowych  biografii  ludzkich z  nastawieniem na opracowanie diagnozy przy-

padku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.” 

„Metoda    indywidualnych    przypadków    w    pedagogice  sprowadza  się  do  biografii  

ludzkich”( T. Pilch1998, s.48) Podczas stosowania owej metody uzyskuje się dane związane z 

rozwojem  i życiem fizycznym, społecznym oraz psychicznym. Dzięki tej metodzie uzyskuje 

się  pożądany  rezultat  w  badaniach.    Metoda  indywidualnych  przypadków    potrzebuje  dłuż-

szego  czasu  do  wykonania.  Ważne  jest  również  to,  aby  ukazać  środowisko,  w  którym  żyje 

osoba badana. 

W badaniach pedagogicznych każdej metodzie przypisane są techniki badawcze. 

Według    A.  Kamińskiego(1974,s.54)    „Techniki  badawcze  to  przede  wszystkim 

sposoby  zbierania  materiału  oparte  na  starannie  opracowanych  dyrektywach  (dokładnych, 

jasnych,  ścisłych),  weryfikowanych  w  badaniach  różnych  nauk  społecznych  i  dzięki  temu 

posiadających  walor  użyteczności  międzydyscyplinarnej.  Mają  charakter  instrukcji  –  tym 

użyteczniejszej im wierniej stosowanej.” 

Techniki  badań  wg. T. Pilcha i T. Baumana(1998,s.42) są ” czynnościami  określo-

nymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowanymi. Czynności te w sensie 

logicznym są pojęciami podrzędnymi w stosunku do metody, a w sensie rzeczowym o znacz-

nie węższym  zakresie niż metoda. Technika badawcza ogranicza się do czynności  pojedyn-

czych lub pojedynczo jednorodnych.” 

 

40 

 

Wg.  W.  Goriszowskiego(2006,  s.73)  techniki  badawcze  „  to  czynności,  regulowane  sta-

rannie  wypracowanymi  dyrektywami,  pozwalającymi  na  uzyskanie  optymalnie  sprawdzal-

nych informacji, opinii, faktów. Właśnie ze względu na dokładność i ścisłość instrukcji okre-

ślających poprawność czynności potrzebnych  do zebrania materiału badawczego mówimy o 

technice badawczej, jakby podkreślając jej charakter praktycznego aparatu badawczego.”  

W 

badaniach 

 

pedagogicznych 

 

wykorzystywane 

są 

różne 

techniki.                                                

T. Pilch(1998,s.77-106) wyróżnia: 

1.”Obserwacja-jest  czynnością  badawczą  polegającą  na  gromadzeniu  danych  drogą  po-
strzeżeń.                                                                                                                                  
2.Wywiad- jest rozmową badającego z respondentem  lub respondentami według opraco-
wanych  wcześniej  dyspozycji  lub  w  oparciu  o  specjalny  kwestionariusz. 
3.Ankieta-jest  techniką  gromadzenia  informacji  polegająca  na  wypełnieniu  najczęściej 
samodzielnie  przez  badanego  specjalnych  kwestionariuszy  na  ogół  o  wysokim  stopniu 
standaryzacji 

w 

obecności 

lub 

częściej 

bez 

obecności 

ankietera. 

4.Badanie dokumentów- jest techniką badawczą służącą do gromadzenia wstępnych, opi-
sowych  ,  także  ilościowych    informacji  o  badanej  instytucji  czy  zjawisku  wychowaw-
czym.  Jest  także  techniką  poznawania  biografii  jednostek  i  opinii  wyrażonych  w  doku-
mentach.                                                                                                                           
5.Analiza treści- jest techniką badawczą służącą do obiektywnego, systematycznego i ilo-
ściowego 

opisu 

jawnej 

treści 

przekazów 

informacyjnych.                                                           

6.Techniki  projekcyjne-  jest  to  wprowadzenie  między  badającego  a  badanego  czynnika 
celowo dobranego, co do którego można żywic nadzieję, że wywoła w  badanym określo-
ne reakcje  i postawy emocjonalne.”  

Inny podział technik wg.  M. Łobockiego: 

 Techniki obserwacji 

1. Techniki obserwacji dorywczej 

2. Technika dzienników obserwacyjnych 

3. Technika obserwacji kategoryzowanej 

Techniki eksperymentalne 

1. Technika grup równoległych 

2. Technika rotacji 

3. Technika jednej grupy 

Techniki socjometryczne 

1. Technika socjometryczna  J. I. Moreno 

2. Technika "Zgadnij kto?" 

 

41 

 

3. Plebiscyt życzliwości i niechęci 

4. Technika szeregowania rangowego 

Techniki analizy dokumentów 

1. Analiza dzienników 

2. Analiza rysunków 

3. Analiza wypracowań 

  

 

Do  metody  indywidualnego  przypadku  w  swojej  pracy  zastosowałam    technikę 

obserwacji  i  wywiadu.  Sądzę,  że  owe  techniki  będą  najbardziej  adekwatne  do  przeprowa-

dzenia moich badań. 

 

Wg.  T.Pilcha(1998,s.76)  „obserwacja  jest  najbardziej  wszechstronną  techniką 

gromadzenia materiałów. Z uwagi  na jej złożoność i  wszechstronność istnieją niekiedy ten-

dencje do nazywania jej metodą badawczą.”

 

         W.Okoń(1984,s.206-207)  definiuję obserwację jako „metoda badania naukowe-

go polegająca na planowym i systematycznym  spostrzeganiu faktów; w pedagogice planowe 

i systematyczne gromadzenie danych poprzez spostrzeganie przez jakiegoś badacza czynności 

dydaktyczno-wychowawczych nauczycieli i uczniów oraz skutków tych czynności. Taka ob-

serwacja nosi miano obserwacji bezpośredniej; różni się od niej obserwacja pośrednia, która 

wymaga  gromadzenia  materiałów  przedstawiających  proces  dydaktyczno-wychowawczy  i 

jego wyniki przez wiele osób i za pomocą odpowiednich kwestionariuszy. W przypadku gdy 

obserwator  bierze  udział  w  badanym  procesie  jako  członek  badanej  zbiorowości,  mamy  do 

czynienia z obserwacją uczestniczącą.” 

Rodzaje obserwacji wg. W.Zaczyńskiego(1995, s.70): 

1”.Ze względu na czas prowadzonej obserwacji możemy wyłonić obserwację ciągłą i 

próbek czasowych. Obserwacja ciągła polega na celowym spostrzeganiu  określonego zjawi-

ska na przestrzeni dłuższego czasu. Obserwacja próbek czasowych polega na planowym spo-

strzeganiu  wybranego przedmiotu  lub  zdarzeniu  w określonych z  góry krótszych odcinkach 

czasu. 

 

42 

 

2. Ze względu na treść możemy wyróżnić obserwację całościową i częściową. Obser-

wacja  całościowa  ma  nam  dać  pełny  obraz  danej  rzeczywistości,  obserwacja  częściowa  zaś 

ma dostarczyć obraz wybranego fragmentu danej rzeczywistości.” 

Wg. Sztumskiego(1995,s.112) obserwacja  ” jest  najbardziej elementarną metodą po-

znania empirycznego, jaka wchodzi w skład innych metod tej grupy. Przez obserwację rozu-

mie się celowe, tzn. ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie badanego 

przedmiotu, procesu lub zjawiska.”

 

W. Goriszowski(2006, s.111) wymienia wymogi prawidłowej obserwacji naukowej: 

1.”Zdobycie konkretnej wiedzy o przedmiocie badań,(umiejętność zdefiniowania po-

jęcia, ustalenie hierarchii pojęć) . 

2.Uzasadnione  metody  badań(  dlaczego  te,  a  nie  inne  metody  badań  zostały  wybra-

ne).” 

Przykłady  metod obserwacyjnych, które  wymienia   W. Goriszowski(2006,s.112): 

1.”Obserwacja ciągła. Systematyczne protokołowanie zachowania się badanego przez 

pewien czas z notowaniem określonych odcinków czasu. Protokoły są materiałem do analizy. 

2.Obserwacja  charakterologiczna.  Metoda  arkuszy  obserwacyjnych.  Służy  do  pozna-

wania  i  oceny  zachowania  się  badanych.  Polega  na  notowaniu  w  szablonowych  rubrykach 

ułożonych wg określonych założeń bieżących spostrzeżeń. 

3. Obserwacja kliniczna. Niekiedy przeprowadza się badanie testowe, a w ogóle usiłu-

je się wywołać reakcje typowe przez zastosowanie odpowiednich  pytań.” 

Obserwacja może być:  kontrolowana i  niekontrolowana;  zewnętrzna i  uczestnicząca; 

bezpośrednia i pośrednia. 

 

Następną  techniką  jaką  się  posłużyłam  się w swojej pracy badawczej  jest wy-

wiad.  

 

43 

 

 Według T.Pilcha wywiad „jest  rozmową badającego z respondentem  lub responden-

tami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz.” 

(1998,s.77) Wywiad  stosuję się  aby poznać określone zjawisko, fakty  i opinie. 

Wywiad  jest to rozmowa, która jest wcześniej zaplanowana.  

Cechy wywiadu: 

-bezpośredni kontakt z respondentem 

-określony cel przeprowadzonego wywiadu 

-planowy 

-odpowiednio kierowany 

Występują  następujące  typy  wywiadów: 

-jawny 

-ukryty 

-jawny nieformalny 

Według  W.  Okonia(1984,s.191)„narzędzia  badawcze  to:  materiały  lub  urządzenia  tech-

niczne służące do przeprowadzenia badań  i opracowania ich wyników; mogą to być zarówno 

testy,  testy  programowane,  programy  komputerowe,  algorytmy,  kwestionariusze  czy  plany 

zajęć eksperymentalnych, jak też urządzenia techniczne w postaci aparatów fotograficznych, 

magnetofonów, magnetowidów, kamer telewizyjnych, czy maszyn dydaktycznych i kompute-

rów, wartość narzędzia badawczego zależy od tego, w jaki stopniu umożliwiają uwzględnia-

nie  i  wyodrębnianie  badanych  zmiennych,  ustalenie  ich  wzajemnych  relacji  i  stwierdzenie 

poszukiwanych prawidłowości.” 

 

T.Pilch (1998,s.136) wymienia zasady metodologiczne takie jak: 

1.”W badaniach społecznych nie można opierać poznania na jednej technice badań. 

 

44 

 

2.Zbudowanie dla każdych badań odrębnych  narzędzi badawczych. 

3.Nakazuję budowę i treść narzędzia podporządkować celom ogólnym badań zawartych w 

problemach badawczych. 

4.Konstrukcja pytań winna odróżniać opisywanie od opiniowania. 

5.Trzymać  się właściwej kolejności w przygotowaniu badań. 

6.Szósta zasada dotyczy języka i narzuca surową dyscyplinę w zakresie ścisłości i jedno-

znaczności używanych pojęć i zdań. 

7.Wewnętrzna  struktura  narzędzi  badań,  stopień  ich  standaryzacji,  wielkość,  pytania  fil-

trujące, kontrolne, nawet okoliczności wypełniania mają istotny wpływ na wiarygodność uzy-

skiwanych informacji. 

8.Ósma  zasada  wymaga  aby  każde  narzędzie  spełniało  przynajmniej  dwie  podstawowe 

warunki. Musi być trafne i rzetelne.” 

Na potrzeby moich badań  posłużyłam się takimi narzędziami badawczymi jak: ar-

kuszem obserwacji oraz kwestionariuszami wywiadów.  

Wykorzystując metodę indywidualnego przypadku, starałam  się udowodnić, iż zaba-

wa ma ogromny wpływ na rozwój psychiczny czteroletniego dziecka. 

 

II.4. Organizacja i przebieg badań 

Pierwsze badanie , które przeprowadziłam, to  był wywiad z rodzicami dziecka cztero-

letniego.  Badania  wykonałam  w  miejscu  zamieszkania  dziewczynki.    Informacje  dotyczące 

czteroletniego 

dziecka 

otrzymałam 

poprzez 

wywiad 

z 

matką 

i 

ojcem                                          

( Załącznik Nr.1, Załącznik Nr.2). Badania zostały przeprowadzone w miesiącu marcu 2011 

roku. 

Drugie badanie, które wykonałam była to obserwacja dziecka czteroletniego w przed-

szkolu. Zaplanowałam, że obserwację przeprowadzę w Przedszkolu nr 5 w Bolesławcu, dnia 

od 04.04.2011 do 8.04.2011 i od 11.04.do15.04.2011 r.. Nawiązałam kontakt z przedszkolem 

w  marcu  2011 roku  w  rozmowie z dyrektorem otrzymałam   pozytywną odpowiedz doty-

 

45 

 

czącą przeprowadzenia badań w ich placówce.  Podczas rozmowy uzgodniłam  termin reali-

zacji  badań.  Informacje  dotyczące  obserwowanego  dziecka  uzyskałam  od    wychowawczyni 

grupy oraz na podstawie własnych obserwacji.  

II.5. Charakterystyka badanego środowiska 

Badania przeprowadziłam w  mieście- Bolesławiec. Miasto to znajduję się w  woje-

wództwie Dolnośląskim.

 

Przez miasto przepływa rzeka Bóbr, okoliczne obszary leśne należą 

do Borów Dolnośląskich. Miasto liczyło według danych z 31 grudnia 2009  40 021 mieszkań-

ców.  Bolesławiec słynie z ceramiki Bolesławieckiej.  

II.5.1.Charakterystyka przedszkola, do którego uczęszcza badane dziecko 

 

Od 1977 funkcjonuje Przedszkole Publiczne nr 5 im. Jana Brzechwy w Bolesławcu. 

Przedszkole to znajduję się w centrum miasta Bolesławca. Położenie przedszkola jest znako-

mite, ze względu na to, iż jest z dala od ruchu ulicznego oraz otoczone jest piękną  zielenią i 

dużym podwórkiem. Przedszkole wyposażone jest w  nowy sprzęt oraz  zabawki.  W przed-

szkolu panuje przyjazna atmosfera, co sprawia, że dzieci chętnie przychodzą.  

  Obiekt przyjmuje dzieci od 4,5 miesiąca do 6 lat. Występują trzy grupy przedszkol-

ne: „Biedronki”, ”Pszczółki”, ”Krasnoludki”. Przedszkole zatrudnia 6 nauczycieli, 4 pomoce 

nauczyciela, 4 pielęgniarki, 2 pomoce pielęgniarki oraz katechetkę. Kadra placówki jest do-

świadczona z wykształceniem pedagogicznym oraz  posiada wykwalifikowane pielęgniarki. 

Przedszkole oferuje m.in. zajęcia dodatkowe z języka obcego ,muzyką, rytmiką, naukę tańca 

oraz spotkania z teatrem. Również występują spotkania ze specjalistami takimi jak pediatra, 

pielęgniarka oraz logopeda. 

 

Przedszkole współpracuje z rodzicami dzieci. Rodzice są ich partnerami, któ-

rzy mają prawo do uzgadniania ważnych spraw dotyczących rozwoju  jak  i wychowania 

dziecka, placówka daj możliwość uczestnictwa w zajęciach otwartych i zabawach, które or-

ganizują w przedszkolu. Rodzice również mają prawo do przebywania ze swoim dzieckiem w 

przedszkolu.  Organizowane są wszelkie rodzaju zebrania,  spotkania okolicznościowe takie 

jak:  Dni Matki i Ojca, Dzień Babci  i Dziadka, Wigilię itp.  

Placówka  jest  odpowiednio  dostosowana  do  potrzeb  dzieci.  Przedszkole  przystępuje 

do różnych akcji  takich jak np. „ Sprzątanie świata” oraz  biorą udział w konkursach. 

 

46 

 

II.5.2. Charakterystyka rodziny badanego dziecka 

Matka-34  lat.  Rozwój  fizyczny  i  psychiczny  prawidłowy.  Stan    zdrowotny  także. 

Wykształcenie średnie, bez matury. Pracuje w domu wczasowym  jako kelnerka. Dobrze zaj-

muje  się  swoim  dzieckiem. Jest  przykładnym  wzorem  dla  dziecka.  Zaspakaja  wszelakie  po-

trzeby dziecka.  Jej głównym cechami jest: odpowiedzialność, czułość, opiekuńczość, praco-

witość. Jest troskliwą matką, która bardzo kocha swoje dziecko.  Swój czas poświęca dziecku 

i mężowi.  

Ojciec-lat  40.  Rozwój  fizyczny  i  psychiczny  prawidłowy.  Stan    zdrowotny  dobry. 

Wykształcenie  średnie.  Pracuje  jako  kucharz  w  pensjonacie.    Jest  odpowiedzialnym  i  opie-

kuńczym  ojcem.  Dobrze rozumie się z żoną. Jego głównymi cechami są: pracowitość, od-

powiedzialność, opiekuńczość. Uważam, że są zgodną i przykładną  rodziną. Nie posiada za 

dużo czasu dla siebie i dla swoich pasji, ze względu na to, że ma za mało czasu.  

Córka-lat 4. Rozwój fizyczny jak i  psychiczny  prawidłowy. Stan  zdrowia również. 

Przeszła wszelkie szczepienia.  Uczęszcza do przedszkola. Nie stwarza problemów. Uwielbia 

bawić się w dom, oglądać bajki, przeglądać  książeczki, chodzić na plac  zabaw z rodzicami.  

Nawiązuje kontakt z innymi dziećmi bez problemu. Pomaga mamie czasami gotować i sprzą-

tać. Nie dominuje w grupie. Jest pogodną i uśmiechniętą dziewczynką. 

Miejsce zamieszkania 

Rodzina mieszka w Bolesławcu. Posiadają mieszkanie własnościowe, trzy pokojowe, 

kuchnia , łazienka, przedpokój. Warunki uważam, że  są bardzo dobre. Dziecko porusza się w 

mieszkaniu  swobodnie.  Mieszkanie  jest  zadbane  i  czyste.  Wyposażone  w  niezbędny  sprzęt 

elektroniczny.  

 

 

 

 

 

 

47 

 

II.5.3. Charakterystyka badanego dziecka 

Opis badanego dziecka w oparciu o materiał informacyjny uzyskany od rodziców 

dziecka. 

Dane osobowe dziecka 

1.Imię i Nazwisko: Daria P. 

2.Data urodzenia: 24.06.2007 

3.Rodzice: 

Nazwisko i imię matki: Bogumiła P. 

Nazwisko i imię ojca: Jan P. 

 

Stan zdrowia dziecka 

Ogólny stan zdrowia dziecka jest prawidłowy. Nie posiada żadnych dysfunkcji.  Wy-

konuje  czynności  samoobsługowe  czyli:  sama  myje  zęby,  rączki,    potrafi  korzystać  samo-
dzielnie z toalety. Czasami przy pomocy  mamy się ubiera lecz sama również potrafi się ubrać 
i rozebrać. Nie przebyła poważniejszych  chorób. 

 

Stan fizyczny dziecka 

Ogólny stan fizyczny również jest prawidłowy. Chętnie rysuje  koloruje  i wycina. Z 

rozmowy rodziców wynika, że chętnie uczestniczy w  zajęciach  ruchowych. Potrzebuje po-
mocy w zapinaniu zamka błyskawicznego oraz przy zapinaniu guzików.  Uwielbia się bawić 
na placu zabaw, gdzie biega skacze, chodzi po drabinkach, zjeżdża z zjeżdżalni. 

 

Kontakt i stan psychofizyczny dziecka 

 

Dziecko łatwo nawiązuje kontakt z drugą osobą. Jest spontaniczna, śmiała i 

pogodna. Chętnie podejmuje rozmowy. Nie przejawia zaburzeń mowy. Wymawia wszystkie 

literki, płynność w wypowiedzi dziecka. Rozwój psychiczny prawidłowy. Jest bardzo ener-

giczna  i  chętna do wszelkich zabaw. Chętnie bawi się z rówieśnikami z piaskownicy. Gdy 

przychodzą  znajomi z dziećmi chętnie z nimi się bawi.  

 

 

48 

 

Stan emocjonalno-społeczny 

 

Dziecko chętnie podejmuje coraz to nowe zabawy, nie potrzebuje stałej opieki, 

nie przejawia agresji w domu, jest posłuszna i wykonuje polecenia rodziców. Przejawia w 

zachowaniu takie uczucia jak: radość, strach, niepokój, zdenerwowanie.  Podczas zabaw  jest 

uśmiechnięta i radosna.  

Zainteresowania 

  

Daria uwielbia oglądać bajki, takie jak m.in. „Kubuś Puchatek”, „Smerfy”, 

„Shrek”, „Calineczka”, podczas których jest bardzo skupiona i spokojna. Codziennie ogląda 

dobranockę.  Zabawy, które chętnie podejmuje to zabawa w dom. Doskonale wciela się w 

rolę mamy. Uwielbia bawić się swoimi lalkami i misiami, które ubiera i przebiera. Lubi także 

malować i rysować swoją rodzinę. Kolejnym zainteresowaniem są klocki  podczas, których 

wymyśla różne budowle. Dzięki czemu rozwija swoją wyobraźnię. 

                                                                                                                                                          

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

49 

 

Rozdział III 

Analiza wyników badań własnych i wnioski z nich wynikające 

III.1.  Analiza  wyników  badań  uzyskanych  z  przeprowadzonego  wywiadu  z  rodzicami 
badanej dziewczynki- Darii. (załącznik Nr 1, załącznik Nr 2 ) 

Badania przeprowadziłam w marcu 2011 roku, w których użyłam metody indywidual-

nego  przypadku.  W  wywiadach,  które  przeprowadziłam  z  rodzicami  dziecka  czteroletniego 
posłużyłam się pytaniami otwartymi. Pytania te były konkretne, zrozumiałe dla obojga rodzi-
ców. Ponieważ kwestionariusze zawierały te same pytania dla matki i dla ojca, analizę prze-
prowadzę-opiszę łącznie. 

Na pierwsze pytanie: „Jak często Pani bawi się z dzieckiem?” 

-  matka  Darii  odpowiedziała,  że  odprowadza  Darię  do  przedszkola  na  8:00.  Później 

idzie do pracy. Po pracy matka idzie do przedszkola po córkę. Po 14:00 ma czas na to, aby 
pobawić się z córką. Na zabawę poświęca 3-4 godz. dziennie. Zdaje sobie sprawę z tego, że 
mało poświęca czasu dla Darii. W dni wolne od pracy cała trójka aktywnie spędza czas. Cho-
dzą  na spacery, jeżdżą na rowerze, idą na plac zabaw. Gdy jest pochmurnie razem grają w 
gry i układają puzzle. 

-ojciec  Darii  również  odpowiada  na  to  pytanie  podobnie,  lecz    od  poniedziałku  do 

piątku ojciec spędza czas od godziny 15.00, ponieważ pracuje od 8:00 do 15:00 a w sobotę i 
niedzielę spędza z dzieckiem cały dzień. Dniami, w których dziecko spędza najwięcej czasu z 
ojcem  jest   sobota i  niedziela.  W tych dniach razem  jeżdżą na rowerze, chodzą na spacery, 
idąca plac zabaw, grają w gry, układają puzzle. Zdaje sobie sprawę z tego, że nie wiele czasu 
ma dla córki w ciągu dnia ale za to chce na drobić w dni wolne od pracy. 

Na drugie pytanie: „W jakie zabawy Pani dziecko się bawi najchętniej?” 

-rodzice  zgodnie  odpowiedzieli,  że  ich  dziecko  uwielbia  bawić  się  lalkami,  w  dom, 

malować oraz uwielbia przeglądać swoje książeczki. Podczas tych zabaw dziecko jest zado-
wolone i chętnie powraca do tych zabaw. 

Na trzecie pytanie: „Czy Pani/Pan dziecko lubi bawić się z innymi dziećmi?” 

 -matka i  ojciec odpowiedzieli w ten sam sposób. Razem chodzą na plac zabaw gdzie 

dziecko chętnie bawi się z innymi dziećmi, łatwo nawiązuje kontakty z  rówieśnikami. Czuje 
się swobodnie w grupie. 

Na czwarte pytanie: „Czy dziecko chętniej bawi się z Panią/Panem czy samo?” 

-matka Darii odpowiedziała,  że dziecko lubi się bawić samo ale również bardzo czę-

sto się zdarza, że dziecko wciąga matkę do wspólnej zabaw . Dziewczynka uwielbia wymy-
ślać zabawę, w którą się będzie bawiło z rodzicem ale również jest chętna na propozycje za-
baw matki. 

 

50 

 

-ojciec Darii odpowiedział, że dziewczynka woli bawić się  z nim ale również samotna 

zabawa też jest podejmowana przez dziecko. Podczas wspólnych zabaw dziecko jak i ojciec 
są zadowoleni. Wspólnie wymyślają tematykę zabaw. 

Na piąte pytanie: „Czy Pani/Pan lubi razem z dzieckiem spędzać czas na wspólnej za-

bawie” 

-rodzice zgodnie odpowiedzieli, że zabawa z dzieckiem to najprzyjemniejsza rzecz ja-

ką robią. Podejmując wspólną zabawę sprawia im  to  wiele radości. Każde z rodziców stara 
się,  aby  ich  zabawa  była  odpowiednio  dostosowana    do  wieku  dziewczynki.  Na  zabawę    z 
dzieckiem przeznaczają każdą swoją wolną chwilę. Podczas zabaw z dzieckiem powracają do 
czasów dzieciństwa. Mogą choć na chwilę zapomnieć o rzeczywistości. 

Na  szóste  pytanie:  „Jakiego  rodzaju  zabawki  są  wykorzystywane  przez  Pani/Pana 

dziecko?” 

- rodzice odpowiedzieli, że dziewczynka  wykorzystuje wszelkie zabawki, które ma w 

pokoju ale najchętniej wybiera  lalki, które czesze , ubiera, przebiera(zabawa w dom), misie, 
klocki lego , książki edukacyjne dla dzieci ale również przedmioty codziennego użytku też są 
wykorzystywane podczas zabaw Darii.  Na siódme i ósme  pytanie: „Czy według Pana/Pani 
zabawa ma wpływ na dalszy rozwój dziecka oraz na co według Pani/Pana wpływa zabawa?” 

-matka jak i ojciec Darii zgodnie odpowiedzieli, że zabawa ma duży wpływ na rozwój 

dziecka, ponieważ dziecko poprzez zabawę i zabawki  ma możliwość kształcenia się. Podczas 
zabaw  dziecko  jest  szczęśliwe.  Dzięki  bawieniu  się  w  dom,  dziecko  uczy  się  ról  jakie  są  w 
późniejszym  okresie  przydatne,  za  pomocą  klocków  lego    dziecko  uczy  się  i  kształci  a  po-
przez książki edukacyjne dla dzieci dziecko poszerza swoją wiedzę. Według rodziców zaba-
wa  ma  wpływ  na  m.in.  myślenie,  na  kondycję  ruchową,  poprzez  zabawę  nabywają  wiedzy. 
Podczas  zabawy w grupie dziecko szybko nawiązuje kontakty z rówieśnikami, oraz  dzięki 
odpowiednim zabawkom dziecko łatwiej i szybciej uczy się mówić. Ale równie ważne jest to 
,że rozwój dziecka zależy od rodziców i nauczyciela przedszkola ponieważ mają bezpośredni 
kontakt z małym dzieckiem. Uważają, iż zabawa jest istotna w życiu małego dziecka, posiada 
pozytywny wpływ na dalszy rozwój dziecka. 

Podsumowując  przeprowadzone  wywiady  z  rodzicami  dziewczynki,  można  stwier-

dzić, iż  rodzice wykorzystują  każdą wolną chwile na to, aby być ze swoją córeczką. Chociaż 
są zapracowani znajdują czas na to, aby poświęcić chociaż parę godzin na zabawę z  dziec-
kiem.  Starają  się,  aby  dziecko  miało  odpowiednie  zabawki  do  zabawy.  Czas  spędzony  z 
dzieckiem jest dla nich bardzo ważny, uwielbiają spędzać czas ze swoją córeczką na zabawie. 
Bawią się z nią w rozmaite zabawy ale także czytają jej książeczki na dobranoc. Uważają, iż 
zabawy odgrywają ogromną rolę w życiu dziecka. 

 

 

 

51 

 

III.2. Analiza wyników badań uzyskanych z przeprowadzonego wywiadu z wychowaw-
czynią 

Przejdę teraz do analizy wywiadu, który przeprowadziłam z wychowawczynią Darii w 
Przedszkolu(Wzór kwestionariusza wywiadu to Załącznik Nr 4  ) 

Badania przeprowadziłam w maju 2011 roku. W wywiadzie, który przeprowadziłam z 

wychowawczynią dziecka czteroletniego. Posłużyłam się pytaniami, były krótkie i konkretne. 

Na pierwsze pytanie: „W jakie zabawy Daria bawi się najchętniej?” 

-wychowawczyni odpowiedziała, że Daria lubi się bawić w wiele zabaw. Ale najchęt-

niej bawi się lalkami w dom. Chętnie uczestniczy w zajęciach prowadzonych przez wycho-
wawczynię. 

Na drugie pytanie: „ Czy Daria lubi bawić się z innymi dziećmi?” 

-wychowawczyni odpowiedziała, że Daria nie ma problemu z nawiązaniem kontaktu z 

innymi  dziećmi,  dlatego  lubi  bawić  się  z  innymi  dziećmi.  Z  wypowiedzi  wychowawczyni 
można  stwierdzi,  że  to  zależy  od  humoru  Darii.  Czasami  bywa  tak,  że  przez  czas  będąc  w 
przedszkolu,  bawi  się  sama.  Chętnie  współpracuje  z  innymi  dziećmi,  podczas  zajęć  organi-
zowanych przez wychowawczynię. 

Na trzecie pytanie: „Jakiego rodzaju zabawki są wykorzystywane przez Darię?” 

-wychowawczyni  odpowiedziała,  że  Daria  wykorzystuje  podczas  zabawy  takie  za-

bawki jak: lalki, misie, klocki i wiele innych zabawek, które są dostępne w przedszkolu. 

Na czwarte pytanie: „Czy według Pani zabawa ma wpływ na dalszy rozwój dziecka?” 

-wychowawczyni  odpowiedziała,  że  zabawa  jest  bardzo  ważna,  ponieważ  dzięki  niej 

dziecko  może  się  kształcić,  poznaje  swoje  zainteresowania,  wzbogaca  słownictwo  lub/i  do-
skonali  je.  Wychowawczyni  również  twierdzi,  iż  odpowiednio  dostosowana  zabawa  daje 
możliwość doskonalenia się przez dziecko.  Poprzez zabawę dziecko się uczy. 

Na piąte pytanie: „ Na co według Pani wpływa zabawa?” 

-wychowawczyni  odpowiedziała,  że  zabawa  wpływa  między  innymi  na  fizyczność 

dziecka,  na  jego  psychikę,  umysłowość.  Dobrze  dobrana  zabawa  ma  wpływ  na  myślenie 
dziecka i na rozwój  mowy. Zabawa sprzyja rozwojowi intelektu, sensoryki oraz motoryki. 

Podsumowując przeprowadzony wywiad z wychowawczynią Darii, można stwierdzić, 

że zabawy, które dziecko podejmuje w przedszkolu są podobne do tych , w jakie bawi się w 
domu.  Również  zabawki,  jakie  wykorzystuje  podczas  zabawy  są  prawie  identyczne.  Lubi 
bawić  się  lalkami.  Ale  również  chętnie  bawi  się  pozostałymi  zabawkami  jakie  są  w  przed-
szkolu. Daria chętnie bawi się z innymi dzieci, jest śmiałą dziewczynką. Chętnie współpracu-
je z wychowawczynią. Zabawa według wychowawczyni ma wpływ na dalszy rozwój dziecka, 
ze względu na to, że poprzez zabawę może kształcić swój intelekt, wzbogaca słownictwo jak i 
również je doskonali. Ważne jest to, aby dostosować zabawę do dziecka. 

 

52 

 

III.3. Analiza wyników obserwacji badanego dziecka 

Analiza  wyników  obserwacji  czteroletniej  Darii,  którą  prowadziłam  w  dniach  od 
04.04.2011 do 8.04.2011 oraz od 11.04 do 15.04.2011 w Przedszkolu Nr 5 w Bolesławcu 

 

Dane osobowe dziecka 

1.Imię i Nazwisko: Daria P. 

2.Data urodzenia: 24.06.2007 

3.Rodzice: 

Nazwisko i imię matki: Bogumiła P. 

Nazwisko i imię ojca: Jan P. 

Stan zdrowia dziecka 

Ogólny stan zdrowia dziecka jest prawidłowy. Nie posiada żadnych dysfunkcji.  Wy-

konuje  czynności  samoobsługowe  czyli:  sama  myje  zęby,  rączki,    potrafi  korzystać  samo-
dzielnie z toalety. Czasami przy pomocy  mamy się ubiera lecz sama również potrafi się ubrać 
i rozebrać. Nie przebyła poważniejszych  chorób. 

Badania-  obserwację  prowadziłam  według  przygotowanego  przeze  mnie  arkusza  ob-

serwacji. 

 

 04.04.2011 r. 

Dziecko  układa  puzzle  na  stoliku.  Jest  zadowolone.  W  między  czasie  pomaga  kole-
żance w czesaniu lalki.. 

05.04.2011 r. 

Dziecko  maluje  obrazek  przedstawiający  rodzinę.  Wykorzystuje  do  tego  kredki.  Jest 
bardzo skupione na tym co robi .Po malowaniu odkłada wszystko na miejsce. 

06.04.2011 r. 

Dziecko  podczas  zabaw  organizowanych  przez  nauczycielkę  przedszkola  dziecko 
śpiewa piosenki, skacze. Widać, że sprawia jej to wielką frajdę. 

07.04.2011 r. 

Dziecko  bawi  się  z  koleżankami  w  dom.  Każda  z  dziewczynek  wcieliła  się  w  rolę 
matki. Ubierają i czeszą lalki.  Na ich twarzach widać uśmiech. 

 

 

53 

 

08.04.2011 r. 

Dziecko bawi się w grupie. Razem z dziećmi układają lego. Bawiąc się z innymi dzieli 
się  z  zabawkami.  Widać  zadowolenie  u  dziecka.  Po  zabawie  nie  sprzątnęła  za  sobą 
klocków lego.

 

11.04.2011 r. 

Dziecko koloruje kolorowankę. Po kolorowaniu  nie sprzątnęła za sobą. Pobiegła po-
bawić z innymi dziećmi w piratów. 

12.04. 2011 r. 

Dziecko zjeżdża na zjeżdżalni z innymi dziećmi. Biega, skacze w piaskownicy. 

13.04.2011 r. 

Dziecko biega po sali i bawi się z koleżanką w berka. Po chwili dziewczynki biorą lal-
ki i zaczynają się bawić. 

14.04.2011 r. 

Dziecko  podczas  zajęć  organizowanych  przez  nauczycielkę  siedzi  w  kole  z  innymi 
dziećmi i słucha poleceń nauczycielki. Razem z innymi dziećmi śpiewają  piosenkę. 

15.04.2011 r. 

Dziecko  układa  puzzle.  Nie  chce  się  bawić  z  innymi  dziećmi.  Często  zmienia  ukła-
danki. Puzzle odkłada na miejsce. 

 

Szczegółowy  arkusz  obserwacyjny  czteroletniej  Darii  prowadzony  od  dnia 

04.04.2011r. do 15.04.2011 r. zamieszczam na następnych stronach niniejszej pracy. Stanowi 
on podstawę do sformułowania wniosków podsumowujących całość przeprowadzonych prze-
ze mnie badań własnych. 

 

 

 

 

 

 

 

 

54 

 

Arkusz  obserwacyjny  czteroletniej  Darii  przeprowadzony  od  dnia  04.04.2011r.  do 
15.04.2011r. 

l.
p 

 
 

da-
ta 

miejsce 

Rodzaj              
zabawy 

Formy               
zabawy 

Środki i             
materiały               
wykorzy-
stywane 
przez 
 dziecko 

Przebieg 

Wnioski z ob-
serwacji 

1 

04.04.

 

przed-
szkole

  

Zabawa  
kon-
struk-
cyjna 

indywi-
dualna 

puzzle 

Dziecko układa 
puzzle na  
stoliku. Widać, że 
 sprawia jej to ra-
dość. Nie jest sku-
piona na tym co 
robi, w między cza-
sie pomaga koleżce 
w czesaniu lalki. 
Dziecko złożyło 
puzzle. 

Dziecko dobrze 
poradziło sobie z 
ułożeniem puzzli. 
Jest bystra i mą-
dra. Brak sku-
pienia na jednym 
przedmiocie. 

2 

05.04.

 

przed-
szkole 

Zabawa  
twórcza 

indywi-
dualna 

kartka 
papieru, 
kredki 

Dziecko maluje 
obrane przedsta-
wiający rodzinę. 
Układa kredki. 
 

Dziecko maluje 
estetycznie,  
motoryka pra-
wej i lewej ręki 
prawidłowa. 

3 

06.04.

 

przed-
szkole 

Zabawa 
 tema-
tyczna 

grupo-
wa 

brak 

Dziecko podczas 
zabaw zorganizo-
wanych przez na-
uczycielkę, śpiewało 
piosenki. Daria 
wraz z innymi 
dziećmi siedziała w 
kręgu. 

Dziecko było 
zadowolone z 
przeprowadzo-
nej zabawy. 
Śmiało się. 
Dziecko współ-
pracowało z in-
nymi dziećmi. 

4 

07.04.

 

przed-
szkole 

Zabawa  
fikcyjna 

zespo-
łowa 

Lalki, 
ubranka, 
szczotki do 
włosów, 
gumki 

Dziecko bawi się 
rówieśniczkami w 
dom. Dziewczynki 
wcieliły się w role 
mam. Ubierały i 
czesały lalki. 

Dziecko było  
zadowolone i 
uśmiechnięte. 
Dobrze sobie 
radziła z rolą 
matki. Dbała o 
lalkę. 

5 

08.04.

 

przed-
szkole 

Zabawa  
kon-
struk-
cyjna 

zespo-
łowa 

klocki lego 

Dziecko bawi się w 
grupie rówieśniczej. 
Razem z innymi 
dziećmi Daria ukła-
da klocki lego. Po 
zabawie Daria stara 
się po układać kloc-
ki lego na miejsce 

Dziecko świetnie 
sobie dawało 
radę z układa-
niem klocków 
lego. Starała się 
samodzielnie coś 
stworzyć. 

 

55 

 

 

 

 

 

 

 

 

6 

11.04.

 

Przed-
szkole 

Zabawa  
dowol-
na 

indywi-
dualna 

Koloro-
wanka, 
kredki 

Dziecko koloruje 
kolorowankę. Lecz 
nie jest 
 skupiona na tym co 
robi. 
 Niestarannie kolo-
ruje kolorowankę. 

Dziecko nie było 
skupione pod-
czas kolorowania 
kolorowanki. 
Oglądała się.  
Patrzyła co inni 
robią. 

7 

12.04.

 

plac 
zabaw 

Zabawa  
rucho-
wa 

grupo-
wa 

brak 

Dziecko zjeżdża na 
zjeżdżalni z innymi 
dziećmi. Biega, ska-
cze. 

Dziecko było 
zadowolone i 
uśmiechnięte. 
Nie miała  
problemów  
podczas zabaw 
na placu zabaw. 

8 

13.04.

 

przed-
szkole 

Zabawa 
dowol-
na 

zespo-
łowa 

lalki 

Dziecko bawi się w 
berka z innymi 
dziećmi. Po paru 
minutach zmieniają 
tematykę zabaw i 
zaczynają bawić się 
lalkami. 

Brak zdecydo-
wania podczas 
zabawy. 

9 

14.04.

 

przed-
szkole 

Zabawa 
tema-
tyczna 

zespo-
łowa 

brak 

Dziecko podczas 
zabawy organizo-
wanej przez  
nauczycielkę 
siedzi w kole wraz z 
innymi dziećmi. 
Słucha uważnie 
poleceń nauczyciel-
ki. Śpiewanie piose-
nek 

Dziecko dobrze 
rozumie polece-
nia nauczycielki.  
Widać było za-
dowolenie z za-
jęć. 

10 

15.04.

 

przed-
szkole 

Zabawa 
dowolna 

indywi-
dualna 

puzzle 

Dziecko siedzi na 
dywanie i układa 
puzzle. Daria jest 
niezdecydowana i 
nie wie jakie puzzle 
ma ułożyć. Często 
zmienia puzzle. 

Dziecko jest nie 
zadowolone, brak 
uśmiechu na twa-
rzy. Zły kontakt z 
innymi dziećmi. 

 

56 

 

 

Podsumowanie  wyników  obserwacji  04.04.2011  do  8.04.2011  oraz  od    11.04    do 
15.04.2011 r. 

 

Dziecko  chętnie  bawi  się  ze  swoimi  rówieśnikami  ale  także  jego  zabawa  również 

przybiera formę zabawy indywidualnej. Wykorzystuje takie zabawy jak zabawy konstrukcyj-
ne, zabawy „na niby”, zabawy ruchowe, tematyczne. Szybko zmienia temat zabaw. Wykorzy-
stuje liczne materiały zabawowe. Podczas obserwacji,  zabawa przebiegała bez zakłóceń. W 
trakcie zabaw dziecko było zadowolone i uśmiechnięte. Dziewczynka nie miała problemów z 
układaniem  puzzli jak  i  również  z  innymi  zabawami.  Podczas  rysowania  dziewczynka  była 
bardzo skupiona. Podczas kolorowania wychodzi poza kontur obrazka.   

Dziecko  w  przedszkolu  czuje  się  swobodnie.  Dziewczynka  jest  zwykle  wesoła  i 

uśmiechnięta,  nie sprawia problemów wychowawczych. 

 Chętnie przystępuje do zajęć organizowanych przez nauczycielkę. Jest komunikatyw-

na. Podczas obserwacji  nie zaobserwowałam  konfliktów z innymi dziećmi. Stosunek do in-
nych  dzieci  jest  poprawny.  Wykonuje  polecenia  nauczycielki  przedszkola.  Podczas  prowa-
dzenia zajęć przez nauczyciela, zabawy były dostosowane do wieku ale również wpływały na 
rozwój dziecka. 

 

III.4. Wnioski wynikające z przeprowadzonych wszystkich badań własnych 

 

Poniższy podrozdział gromadzi  wnioski z przeprowadzonych wszystkich  badań wła-

snych.  Sformułowałam  wnioski  na  podstawie  przeprowadzonych  wywiadów  z  rodzicami  i 
wychowawczynią  dziecka  czteroletniego  oraz  na  podstawie  wyników  obserwacji  badanej 
dziewczynki 

W przeprowadzanych badaniach starałam się być obiektywna i  życzliwa. Z charakte-

rystyki  badanego  środowiska,  obserwacji  jak  i  wywiadów  mogę  sformułować  odpowiednie 
wnioski: 

1.Wyniki  moich  badań  udowodniły,  iż  założona  przeze  mnie  hipoteza  główna  po-

twierdziła się, zakładała ona, że zabawa pełni ważna rolę w rozwoju psychicznym czterolet-
niego  dziecka.  Dzięki  doborze  odpowiednich  zabaw  dziecko  rozwija  swoje  doświadczenia 
oraz wiedzę. Każda z zabaw w pewnym stopniu wpływa na wszechstronny rozwój czterolet-
niego dziecka. 

2.Przeprowadzone przeze mnie badania potwierdziły także pierwszą hipotezę szczegó-

łową,  iż  zabawa  w  znacznym    stopniu  wpływa  na  rozwój  czteroletniego  dziecka.  Pierwszą 

 

57 

 

aktywnością  jaką podejmuje dziecko jest zabawa, dlatego jest ona znacząca w wszechstron-
nym rozwoju dziecka. 

3.Moje  badania  potwierdziły  również  drugą  hipotezę  szczegółową,  która  zakłada,  że 

znaczący  wpływ  zabawy  na  rozwój  psychiczny  czteroletniego  dziecka  zależy  od  rodziców 
oraz  od  wychowawczyni    przedszkola.  Rodzice  i  wychowawczyni  przedszkola  mają  bezpo-
średni kontakt z dzieckiem, dzięki czemu mają wpływ na rozwój psychiczny dziecka. Mogą 
oni dobrać takie zabawy, które odpowiednio będą  kształciły psychikę dziecka. 

4.Wyniki moich badań potwierdziły trzecią hipotezę szczegółową, która zakładała, że  

zabawy  dydaktyczne,  konstrukcyjne  oraz  zabawy  „na  niby”  w  znacznym  stopniu  wpływają  
na rozwój czteroletniego dziecka. Dzięki tym zabawom dziecko nabywa umiejętności i wie-
dzę potrzebną w dalszym rozwoju. 

 

Wniosek końcowy: 

Zabawa pełni ważną rolę w rozwoju psychicznym czteroletniego dziecka. Dzięki za-

bawom dziecko kształtuje swoje cechy charakteru oraz inne równie ważne cechy osobowości. 
Czteroletnie  dziecko  dzięki  zabawom  kształci  swoją  sprawność  motoryczną,  umiejętności 
współdziałania  w  grupie  rówieśniczej  oraz  wytwarza  pozytywne  stany  uczuciowe.  Dlatego 
jest bardzo ważne, aby rodzice jak i nauczyciel przedszkola udostępniali dzieciom odpowied-
nie do nich dostosowane zabawki, które będą kształciły u dzieci wszystkie sfery w rozwoju. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

58 

 

Rozdział IV 

Własne autorskie propozycje zabaw dla 4-latków 

 

Scenariusz nr 1 

„W krainie Królowej Śniegu” 

Grupa : 4-latki 

Temat : „W krainie Królowej Śniegu” 

1. Cele ogólne: 

- stwarzanie możliwości obcowania z literaturą piękną,                                                                               

- budzenie wrażliwości na słowo mówione, 

- stwarzanie sytuacji do kształcenia umiejętności rozpoznawania    

 

      

charakterystycznych cech zimy, 

- rozwijanie wyobraźni i twórczego myślenia. 

               

2 Cele operacyjne: 

Dziecko:                                                                                                                                      - 

uważnie słucha i nie przeszkadza innym, 

- potrafi wymienić charakterystyczne oznaki zimy, 

- bierze aktywny udział w zabawach, 

- stara się stworzyć koronę z przygotowanych materiałów. 

        

3. Metody dydaktyczne: 

- z grupy metod czynnych:   

zadania stawiane dzieciom do wykonania, 

 

 

 

kierowanie własną działalnością dziecka. 

- z grupy metod słownych:   rozmowa, instrukcja. 

- z grupy metod percepcyjnych: 

pokaz, przykład.   

 

59 

 

4. Formy pracy : 

- grupowa, indywidualna. 

 

 

5. Środki dydaktyczne:   

Baśń „Królowa Śniegu” H.CH Andersena, białe prześcieradła, dwa koce, folie, kukła 

(lalka)  –  przypominająca  zimę,  kartoniki  z  symbolami  pogodowymi  oraz  napisami  dotyczą-
cymi  różnych  pór  roku,  „  kule  śniegowe”,  „płatki  śniegu”  -    wykonane  
z  papieru,  płyta  cd  z  nagraną  piosenką  „Zima,  zima...”,  klej,  nożyczki,  zszywacz  
i zszywki, paski i kartki białego papieru. 

 

6. Tok i przebieg zajęć: 

1.  Dzieci  wchodzą  do  sali,  w  której  na  dywanie  są  rozłożone  białe  prześcieradła  

i folie, pośrodku ustawiona jest duża lalka, kukła – Pani Zima. Nauczycielka mówi dzieciom, 
że  znalazły  się  w  „Krainie  Śniegu  i  Lodu  –  królestwie  Pani  Zimy”.  Zaprasza  dzieci,  żeby 
usiadły  na  rozłożonych  kocach,  które  mają  je  ochronić  przed  zimnem.  
I zachęca do wysłuchania baśni. 

2. Słuchanie baśni H. Ch. Andersena pt. „Królowa Śniegu” czytanej przez nauczyciel-

kę. 

3.  Ćwiczenie  oddechowe  –  dmuchanie  na  „płatki  śniegu”.  Każde  dziecko  trzyma  

w dłoni płatek śniegu (wykonany z papieru) i ma za zadanie dmuchaniem wprawić go w ruch, 
a następnie zdmuchnąć go z dłoni. 

4. Rozmowa na temat w/w baśni (próby wyciągnięcia morału, przypomnienie bohate-

rów). 

5. Zabawa ruchowa „ Kulig” – dzieci przy piosence „Zima, zima ..” improwizują san-

nę. Poruszają się w różnych kierunkach sali. 

6.  Nauczycielka  kieruje  kulig  w  stronę  dywanu,  gdzie  są  porozkładane  kartoniki  z 

symbolami  pogodowymi oraz napisami związanymi z różnymi porami roku. Zadaniem dzieci 
jest dobranie tych, które dotyczą zimy. Dzieci nazywają je i doczepiają do stroju lalki. 

7. Zabawa ruchowa z elementem  celowania „Kto trafi?” (Dzieci  zgniatają kartki pa-

pieru w kule i na sygnał rzucają w kolegę, a następnie do celu – kosz). 

8. Wykonanie z papieru korony Pani Zimy (zgodnie z inwencją dzieci). 

9. Wystawa prac. 

 

60 

 

Ewaluacja: 

Dziecko poznało baśń „ Królowa Śniegu” . 

Dziecko zna i rozpoznaje cechy charakterystyczne zimy. 

 

 

Scenariusz nr 2 

„Świąteczny obrazek ” 

Temat : „Świąteczny obrazek” 

1. Cele ogólne: 

  -    Doskonalenie  poprawności  gramatycznej  wypowiedzi  i  wzbogacanie   

                słownika poprzez kontakt z obrazkiem o tematyce świątecznej,     

   - 

 

Stwarzanie  sytuacji  do  utrwalenie  pojęć  określających  położenie   

                przedmiotów 

na 

płaszczyźnie 

( 

na, 

pod, 

przed, 

wysoko,   

                nisko, za). 

2. Cele operacyjne: 

 Dziecko:          

 - wypowiada się na temat oglądanego obrazka, 

 - zna pojęcia określające położenie przedmiotów na  płaszczyźnie; 

 - uważnie słucha i nie przeszkadza innym,   

 - bierze aktywny udział w zabawach, 

             

3. Metody dydaktyczne: 

- z grupy metod czynnych: zadania stawiane dzieciom do wykonania,  

kierowanie własną działalnością dziecka. 

 

61 

 

- z grupy metod słownych: rozmowa, instrukcja. 

- z grupy metod percepcyjnych:  pokaz, przykład.   

 

 

4. Formy Pracy : 

- grupowa, indywidualna. 

 

5. Środki dydaktyczne:  

Magnetofon, płyta Cd z piosenką „Pisanki”,  płyta Cd z nagranymi odgłosami zwie-

rząt,  arkusz  papieru,  gotowe  elementy  potrzebne  do  utworzenia  „Świątecznego  obrazka” 

(kurczaczek, 

jajka, 

słońce, 

chmurki, 

trawka, 

wóz 

na 

jajka). 

Wycięte  

z  papieru  jajko  pocięte  na  cztery  części,  papierowe  pisanki,  obrazki  do  kolorowania  

( baranek, zając, kurczątko). 

6. Tok i przebieg zajęć: 

1. 

Zaproszenie 

dzieci 

na 

dywan. 

Wprowadzenie 

do 

zajęć 

piosenką                                               

„Pisanki” 

  (autor nieznany) – utrwalenie piosenki. 

2. Zagadki słuchowe – rozpoznawanie głosów (kura, kogut, pisklę, gęś, baran,kaczka).  

3.  Ćwiczenia  ortofoniczne  na  zgłoskach  –  naśladowanie  głosów  przedstawionych     

    postaci ( kura, kogut, pisklę, gęś, baran, kaczka).  

4.  Tworzenie  obrazka  z  gotowych  elementów  (  naklejanie  na  arkusz).  Określanie   

    położenia podczas naklejania.  

5. Zabawa ruchowa z elementem orientacji „ Wielkanocne zajączki”. 

    Na  dywanie  rozłożone  sylwety  pisanek,  między  którymi  dzieci  będą  się  poruszać    

    podczas  muzyki,  a  na  przerwę  w  muzyce  –  stają:  na  pisance,  przed  pisanką,  za   

    pisanką  (n-ka  wcześniej  demonstruje).  Przed  zabawą  n-ka  zamienia  dzieci  „w  

 

62 

 

    zajączki”  słowami:  „Hokus  –  pokus,  ecie-pecie,  zajączkami  zostaniecie.  Już  

    zajączków cały tłum skacze zwinnie : szur, szur, szur.” 

6. Opowiadanie „ Świąteczny obrazek” – próby wypowiedzi dzieci na temat obrazka. 

    Dzieci odpowiadają na pytania nauczycielki dotyczące obrazka. 

7. Mowa rytmizowana „pi-san-ki, pi-san-ki, jaj – ka  ma- lo- wa- ne”                                           

8. Układanie obrazków w całość z pociętych elementów „ Jajko”. 

 Każde  z  dzieci  otrzymuje  pocięte  na  cztery  części  papierowe  jajko,  które  ma  za    

 zadanie ułożyć w całość. 

9. Kolorowanie obrazków przez chętne dzieci ( baranek, zając, kurczątko). 

Ewaluacja: 

Dziecko wypowiada się na określony temat. 

Dziecko zna pojęcia określające położenie przedmiotów na płaszczyźnie. 

 

Scenariusz Nr 3 

„Jesień to piękna pani, która obdarza nas kolorami ” 

Grupa: 4-latki 

Temat : „Jesień to piękna pani, która obdarza nas kolorami” 

1. Czas trwania: 20 minut 

2. Cele ogólne: 

-  Tworzenie sytuacji sprzyjających przeżywaniu piękna i bogactwa przyrody jesienią. 

-  Wyjaśnianie zaobserwowanych zjawisk, bogacenie słownictwa. 

- Posługiwanie się liczebnikami głównymi 1,2,3. Określanie liczby elementów    liczebni-

kiem.                                                                                                                                        

-        Porównywanie  liczebności  zbiorów  i  stosowanie  określeń  więcej,  mniej,  tyle  samo.                                         

-    Tworzenie kompozycji płaskich – naklejanie na kartkę elementów z  kolorowego   pa-

pieru. 

 

63 

 

3. Cele operacyjne: 

Dziecko: 

-wymienia cechy charakteryzujące jesień, 

-rozpoznaje kolory liści jesiennych: żółty, czerwony, brązowy, 

-uważnie słucha i wypowiada się na określony temat, 

-bierze udział w zabawach,                                                                                                                       

-tworzy zbiory listków o określonej liczbie elementów,                                                                                                                    

-przelicza zbiory w zakresie 3 , posługuje się liczebnikami głównymi,                                                                  

-porównuje liczebność zbiorów przez przeliczanie elementów, poprawnie                                                          

-stosuje określenia: więcej, mniej, tyle samo. 

4. Aktywność: 

Społeczno – przyrodnicza: 

- oglądanie ilustracji przedstawiających krajobraz jesieni. 

Językowa: 

- wypowiedzi ustne dotyczące treści wiersza, ilustracji. 

Matematyczna: 

- tworzenie zbiorów o określonej liczbie elementów, 

- porównywanie liczebności zbiorów: więcej, mniej, tyle samo. 

Plastyczna: 

- naklejanie na kartkę elementów z  kolorowego papieru. 

Muzyczno - ruchowa: 

- zabawy ruchowe. 

5. Metody dydaktyczne: 

- z grupy metod czynnych: zadania stawiane dzieciom do wykonania,  

                      kierowanie własną działalnością dziecka. 

- z grupy metod słownych: rozmowa, instrukcja. 

- z grupy metod percepcyjnych:  pokaz, przykład.   

 

64 

 

6. Formy Pracy : 

- grupowa, indywidualna. 

7. Środki dydaktyczne:  

Wiersz, pt. „Bukieciki” Lucyny Krzemienieckiej, ilustracje z krajobrazem jesiennym, 

gazety,  listki  w  trzech  kolorach:  żółte,  czerwone,  brązowe,  papierowe  koszyczki,

 

kartoniki  

z kółeczkami oznaczającymi liczby: 1,2,3, kartki z narysowanym drzewem, klej, magnetofon, 

nagrania CD z piosenkami : „Wszyscy są” i „Jesienny wiatr” oraz muzyką instrumentalną. 

8. Tok i przebieg zajęć: 

1. Taniec powitalny „Wszyscy są” ( Klanza ) 

      Wszyscy są, witam was 

      zaczynamy już czas - wszyscy maszerują po kole 

      Jestem ja – każdy wskazuje na siebie 

      Jesteś ty – każdy wskazuje na osobę po przeciwległej stronie 

      Raz, dwa, trzy – trzy klaśnięcia w swoje dłonie. 

2.  Dzieci  siedzą  przed  tablicą  na  której  wiszą  ilustracje  z  krajobrazem  jesiennym.                             

Nauczyciel  wprowadza  w  tematykę  zajęć  poprzez  recytację  wiersza  pt.  „Bukieciki”  Lucyny   

Krzemienieckiej. 

3. Omówienie treści wiersza. Rozmowa nauczyciela z dziećmi na temat: ,,Po czym  poznaje-
my, że już jest jesień?” 

4. Zabawa naśladowcza „Wiatr” – dzieci naśladują wiatr wykorzystując gazetę, ugniatają ją,   
gładzą ręką i stopą, dmuchają w gazetę. 

5. „Jesienne liście” – klasyfikacja materiału przyrodniczego. Dzieci mają za zadanie posegre-

gować liście, które pomieszał jesienny wiatr : 

-  segregowanie  listków  wg  kolorów  do  trzech  koszyczków  na  tablicy.  Tworzenie  zbiorów 

listków czerwonych, żółtych i brązowych. Przeliczanie listków i „podpisywanie” (układanie 

pod koszyczkiem kartonika z odpowiednią ilością kółeczek). 

 -  Ile czerwonych listków ma Pani Jesień? (trzy) 

-  Ile żółtych listków ma Pani Jesień?  (dwa) 

 

65 

 

 -  Ile brązowych listków ma Pani Jesień? (jeden) 

- Porównywanie liczebności zbiorów. Stosowanie pojęć: więcej, mniej, tyle samo. 

6.  Zabawa  relaksująca „LAS” 

Przy spokojnej cichej muzyce instrumentalnej dzieci ustawiają się w dowolnym miejscu sali. 
Dzieci  są  drzewami  kołyszącymi  się  na  wietrze  w  rytm  muzyki.  Ręce  wysoko  uniesione  w 
górę.  

Na głośne uderzenie w tamburin dzieci – drzewa łamią się – powoli przewracają się na dy-
wan. 

7. Praca indywidualna przy stolikach. Dzieci otrzymują kartki z narysowanym drzewem oraz  
czerwone, żółte i brązowe listki. Ich zadaniem jest ozdobienie drzewka kolorowymi    listka-
mi ( przy użyciu kleju). 

8. Wystawa prac w sali. 

9. Podziękowanie dzieciom za udział w zajęciach. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

66 

 

ZAKOŃCZENIE 

 

Istotnym    momentem  w  rozwoju  dziecka  jest  pojawienie  się  aktywności  zabawowej. 

W życiu dorosłym panują takie reguły i zasady, że człowiek zapomina o zabawie. Zazwyczaj 
spowodowane jest  to albo  brakiem  czasu  albo  innymi  czynnikami. Ale  dzieci, a zwłasz-
cza te najmniejsze potrzebują i pragną zabawy. Dlatego ważne jest to, żeby zapewnić dziecku 
jak najlepsze warunki do tego, aby dziecko mogło podejmować  działalność zabawową. 

Zabawa jest to aktywność dziecka poprzez którą ma możliwość poznawania świata i 

jego  zasobów.  Jest  to  podstawowa  działalność  dziecka,  dzięki  której  poznaje  tajniki  życia 
społecznego,  kształtuje  postawy  społeczne  jak  i  moralne.  Dziecko  w  tym  wieku  potrzebuje 
jak najlepszych warunków do tego, aby mogło się rozwijać psychicznie i  fizycznie. Dlatego 
ważne  jest,  aby  rodzice  i  nauczyciele  przedszkola    pomagali  w  kształtowaniu  i  rozwijaniu 
psychiki dziecka.  

Tematem  mojej  pracy  była  rola    zabawy  w  rozwoju    psychicznym    czteroletniego 

dziecka.  

Psychologowie oraz pedagodzy, którzy zajmowali się definiowaniem  pojęcia zabawy 

to  m.in.  E.Hurlock,  Maria  Przetacznikowa,  Wincenty  Okoń,  Stefan  Szuman.  W  literaturze 

występują różne definicje i pojęcia zabawy. Chciałabym przytoczyć  jedną z definicji zabawy, 

która według mnie jest godna uwagi.  Jest to definicja                                              W. Oko-

nia(1984,s.358). Definiuje on zabawę następująco: ” działalność wykonywana dla przyjemno-

ści, którą  sama sprawia; prócz pracy, której celem jest zmiana otaczającej rzeczywistości , i 

uczenia się, mającego na celu zmianę podmiotu-trzeci podstawowy rodzaj działalności ludz-

kiej. Zabawa jest główną formą aktywności dzieci, młodzież i dorośli natomiast zajmują się 

nią w czasie wolnym od nauki i pracy.”  

Tak  więc  zabawa  to  pewna  działalność  wykonywana  przez  dziecko,  która  posiada 

swoje charakterystyczne cechy. Zabawa ma  dużo cech wspólnych zarówno  z pracą  jak i z 

nauką. Podczas zabawy dziecko zaspakaja swoje podstawowe potrzeby , co sprawia mu przy-

jemność . 

Występuje  wiele  klasyfikacji  w  literaturze.    Ch.  Buhler  wyróżniła  takie  zabawy  jak: 

zabawy funkcjonalne, zabawy w fikcje, zabawy receptywne oraz zabawy konstrukcyjne. Mo-

im  zdaniem    każda  z  wymienionych  zabaw  wpływa  na  rozwój  psychiczny  czteroletniego 

dziecka.  Bardzo  poważną  rolę  we  wszechstronnym  rozwoju  dziecka  odgrywają  te  zabawy, 

które  bazując  na  podstawowej  funkcji  psychiki  dziecka,  na  potrzebie  zabawy,  wywierają 

świadomie wpływ na jego czynności umysłowe, na jego psychiczny rozwój. 

 

67 

 

Podczas  zabaw  dziecka  można  dostrzec  jego  spontaniczność  i  pomysłowość.  Dzięki 

zabawie  dziecko  ma  możliwość    kształtowania  swojej  tożsamości  jak  i  inteligencji,  co  daje 

efekty w późniejszym  dorosłym życiu. Aktywność zabawowa jest zatem najlepszą i najbar-

dziej naturalną formą uczenia się.  

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

68 

 

BIBLIOGRAFIA 

 

1.  Becelewska D. (2006), Repetytorium z rozwoju człowieka, Rada wydawnicza Ko-

legium Karkonoskiego, Jelenia Góra.            

2.  Bogdanowicz  Z. (1968), Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli, Państw. Zakłady 

Wydaw. Szkolnych, Warszawa.  

3.  Caillois R. (1973),  Żywioł i ład, PIW,  Warszawa.                                                                                               
4.  Dewey J. (1933), Moje pedagogiczne credo. Szkoła i społeczeństwo, Warszawa. 

5. 

Encyklopedia   pedagogiczna XXI w. (2003), Wyd. „Żak”, Warszawa.   

 

6.  Friedl J. (2006), Zabawy, które uczą. Jak wspierać rozwój małego dziecka? wyd. 

Jedność, Kielce.                                                                                                                                                                              

7. 

Goriszowski W. (2006), Podstawy Metodologiczne badań pedagogicznych, Wy-
dawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa.

 

8.  Hajnicz W. (1982), Rozwój organizacji zabaw dzieci w wieku przedszkolnym, 

wydawnictwo szkolne i pedagogiczne, Warszawa.        

9.  Huizinga J. (1985), Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, Warszawa. 
10. Hurlock E.B. (1985), Rozwój dziecka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,   

Warszawa. 

11. Harwas-Napierała B.,  Trempała J. (2002), Psychologia rozwoju człowieka. Cha-

rakterystyka okresów życia człowieka., Tom I , wydawnictwo Naukowe PWN, 
Warszawa. 

12. Harwas- Napierała B., Trempała J. (2000), Psychologia rozwoju człowieka, t 2, 

PWN, Warszawa. 

13. Hurlock E.B. (1960),  Rozwój dziecka(Tłum. Pod red. B.Hornowskiego), PWN, 

Warszawa. 

14. 

 Hurlock E.B. (1980),  Rozwój dziecka, PWN, Warszawa. 

 

15. Hurlock E.B. (1985),  Rozwój dziecka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,   

Warszawa. 

16. 

 Kamiński A.(1974), Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empi-
rycznej; W: Metodologia pedagogiki społecznej, R. Wroczyński, T. Pilch, Wro-
cław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.                                                                                                                                            

 

17. Kędzior-Niczporuk E. (2003), Wprowadzenie do pedagogiki zabawy, wyd. Klan-

za, Lublin. 

18. Landa A., Kwiatkowska M., Topińska Z. (1970),  Rozwój i wychowanie dziecka w 

wieku przedszkolnym, Nasza Księgarnia, Warszawa. 

19. L.IIg Frances, Louise Bates Ames, Sidney M.Baker (1994), Rozwój psychiczny 

dziecka od 0 do 10 lat, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk. 

20. 

Łobocki M. (2003), Metody badań pedagogicznych, Impuls, Kraków.                                             

 

21. Okoń W. (1995), Zabawa a rzeczywistość, wyd. „ŻAK”, Warszawa. 

22. 

Okoń W. ( 1984), Słownik pedagogiczny ,Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 
Warszawa. 

 

 

69 

 

23. 

Pilch T. (1995), Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Akademickie 
„Żak”                                                                                                                                                      

 

24. Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G. (1992), Psychologia rozwojowa i 

wychowawcza wieku dziecięcego, wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, War-
szawa.  

25. Pod.red. Marii Żebrowskiej (1973),  Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, 

Państwowe wydawnictwo Naukowe, Warszawa. 

26. Przetacznik M., Makiełło-Jarża G. (1974), Psychologia rozwojowa, wydawnictwa 

Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa. 

27. Przetacznikowa M., Włodarski Z. (1980), Psychologia wychowawcza, Państwowe 

wydawnictwo naukowe , Warszawa. 

28. Pod. red. Anny Brzezińskiej, Tomasza Czuba, Grzegorza Lutomskiego, Błażeja 

Smykowskiego (1995), Dziecko w zabawie i świecie języka, Zysk i S-ka Wydaw-
nictwo Poznań. 

29. 

 Skorny Z. (1984), Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, WSiP, Warsza-
wa.             

 

30. 

 Sztumski J. (1995), Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice.    

 

31. Szuman S. (1966), O czynnikach kształtujących psychikę dziecka w wieku przed-

szkolnym. W:Materiały do nauczania psychologii. Pod.red. L.Wołoszynowej. Se-
ria II, Tom I, PWN, Warszawa. 

32. 

 Wroczyński R. (1985), Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa.                                             

 

33. 

 Zaczyński W. (1995), Praca badawcza nauczycieli, PWN,  Warszawa.      

 

 

Czasopisma                                               

 



  Zaorska Z. (1991), Pedagogika zabawy-inny styl wychowania, „Credo” , 

nr2 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

70 

 

SPIS ZAŁĄCZNIKÓW 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Załącznik 
Nr 

Tytuł 

Strona 

1. 

                                  

2.  

                                          

3. 

                                  
4. 

Kwestionariusz wywia-

du z matką dziecka 

Kwestionariusz wywia-

du z ojcem dziecka 

Kwestionariusz wywia-

du z wychowawczynią 

Arkusz obserwacyjny 

dziecka 

71 

 

72 

 

73 

         

74 

 

71 

 

ZAŁĄCZNIK NR 1 

 

KWESTIONARIUSZ WYWIADU Z MATKĄ DZIECKA 

Wywiad został przeprowadzony w miesiącu marzec 

 

Jak często Pani bawi się z dzieckiem? 

W jakie zabawy Pani dziecko się bawi najchętniej? 

Czy Pani dziecko lubi bawić się z innymi dziećmi? 

Czy dziecko chętniej bawi się z Panią czy samo? 

Czy  lubi  Pani  razem  z  dzieckiem  spędzać  czas  na 
wspólnej zabawie? 

Jakiego rodzaju zabawki są wykorzystywane przez Pa-
ni dziecko? 

Czy  według  Pani  zabawa  ma  wpływ  na  dalszy  rozwój 
dziecka?                                                  

Na co według Pani wpływa zabawa? 

 

 

 

 

 

 

72 

 

ZAŁĄCZNIK NR 2 

 

KWESTIONARIUSZ WYWIADU Z OJCEM DZIECKA 

Wywiad został przeprowadzony w miesiącu marzec 

 

Jak często Pan bawi się z dzieckiem? 

W jakie zabawy Pan dziecko się bawi? 

Czy Pana dziecko lubi bawić się z innymi dziećmi? 

Czy dziecko chętniej bawi się z Panem czy samo? 

Czy  lubi  Pan  razem  z  dzieckiem  spędzać  czas  na 
wspólnej zabawie? 

Jakiego rodzaju zabawki są wykorzystywane przez Pa-
na dziecko? 

Czy według  Pana zabawa  ma  wpływ na dalszy rozwój 
dziecka?                                                  

Na co według Pana wpływa zabawa? 

 

 

 

 

 

 

73 

 

ZAŁĄCZNIK NR 3 

 

KWESTIONARIUSZ WYWIADU Z WYCHOWAWCZYNIĄ 

Wywiad został przeprowadzony w miesiącu maj 

 

W jakie zabawy Daria  bawi się najchętniej? 

Czy Daria lubi bawić się z innymi dziećmi? 

Jakiego rodzaju zabawki są wykorzystywane przez Da-
rię? 

Czy  według  Pani  zabawa  ma  wpływ  na  dalszy  rozwój 
dziecka?                                                  

Na co według Pani wpływa zabawa? 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

74 

 

ZAŁĄCZNIK NR 4 

Wzór arkusza obserwacji dziecka 

 

L

L.p 

D

DATA 

 

MIEJSCE 

  

RODZAJ 

ZABAWY 

      

FORMA 

ZABAWY 

ŚRODKI I MA-
TERIAŁY WY-
KORZYSTY-
WANE PRZEZ 
DZIECKO 

 

PRZEBIEG 

 

WNIOSKI Z 

OBSERWA-

CJI