Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
1
1. AGENCJA NIERUCHOMOŚCI ROLNYCH
Powstała 19.10.1991r, weszła w życie 01.01.1992r. Początkowo nazywała się Agencja Własności
Rolnej SP. W 2003r. weszła wżycie ustawa o ukształtowaniu ustroju rolnego (UKUR). Podmiot
pozostał ten sam, ale zmieniły się uprawnienia (uzyskała kompetencje do obrotu nieruchomościami),
więc zmieniła się nazwa na Agencja Nieruchomości Rolnych.
ANR jest państwową osobą prawną. Nie jest organem administracji publicznej. Nie jest agencją
płatniczą.
Nadzór nad ANR sprawuje minister wł. do spraw rozwoju wsi. Siedzibą Agencji jest
Warszawa. Dwuszczeblowa struktura: Centrala w Warszawie i 11 oddziałów terenowych. Dyrektorzy
oddziałów terenowych działają na podstawie pełnomocnictw wydanych przez Prezesa (ogólne bądź
szczególne). Działają więc w imieniu ANR.
Pełnomocnictwa szczególne:
o - sprzedaż ziemi pow. 50 ha
o - zawiązanie spółki
o - wniesienie mienia do spółki
o - dzierżawa pow. 500 ha
Pełnomocnictwa muszą mieć formę pisemną, a przy przeniesieniu własności nieruchomości forma
aktu notarialnego!
Cele i działania ANR mają charakter publiczno-prawny, a formy działalności charakter prywatno-
prawny.
ANR jest powiernikiem SP, (powiernictwo germańskie - Treuhand), zastępcą pośrednim– wynika to z:
Art. 5. Ust.oGospNierSP
1. Skarb Państwa powierza Agencji wykonywanie prawa własności i innych praw rzeczowych na jego
rzecz w stosunku do mienia, o którym mowa w art. 1 i 2.
2. Agencja, obejmując we władanie powierzone składniki mienia Skarbu Państwa, wykonuje we
własnym imieniu prawa i obowiązki z nimi związane w stosunku do osób trzecich, jak również we
własnym imieniu wykonuje związane z tymi składnikami obowiązki publicznoprawne.
3. Agencja wykonuje w imieniu własnym prawa i obowiązki związane z mieniem Skarbu Państwa
powierzonym Agencji po zlikwidowanym państwowym przedsiębiorstwie gospodarki rolnej, w tym
również prawa i obowiązki wynikające z decyzji administracyjnych.
4. Mienie nabyte przez Agencję ze środków własnych, w celu zapewnienia funkcjonowania Biura
Prezesa i oddziałów terenowych Agencji, stanowi jej własność.
Organem Agencji jest
Prezes
. Powoływany jest on przez Premiera na wniosek Ministra wł. do spraw
rozwoju wsi. Prezes kieruje Agencją i reprezentuje ją na zewnątrz. Prezes działa jako organ adm.
publ. (na jego decyzje przysługuje odwołanie).
Rada Nadzorcza nie jest organem ANR (od 16 września 2011r.). Składa się z 11 członków o 3letniej
kadencji oraz Prezesa ANR. Ma kompetencje nadzorcze, opiniuje akty prawne dot. ANR.
Zasób Własności Rolnej Skarbu Państwa – mienie SP określone w Ust.oGospNierSP, czyli:
nieruchomości rolne w rozumieniu KC, z wyłączeniem lasów państwowych i parków narodowych,
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
2
nieruchomości po PPGR, lasy niewydzielone geodezyjnie. Zasób nie jest osobą prawną. Jest masą
majątkową (własności i inne prawa majątkowe).
Sposoby przejęcia składników Zasobu:
1. Mienie PPGR – przejęcie mienia PPGR na podstawie Ustawy o Komercjalizacji i Prywatyzacji z
30.08.1986r. Zmiana ust., 92r., likwidowano PPGR-y; decyzje wydawał organ założycielski
Minister Rolnictwa, od tej decyzji nie było odwołania, mienie było przekazywane do Zasobu i
przejmowane przez Agencję. Odpowiedzialność za długi: najpierw osobista i nieograniczona z
całego majątku, później do wysokości wartości majątku przejętego – pro viribus
patrimonium; w końcu tylko mieniem PPGR –
cum viribus patrimonium
. PPGR można było
skomercjalizować do jednoosobowych spółek SP (Minister rolnictwa mógł to zrobić).
Przedsiębiorstwa Państwowe: Komercjalizacja – przekształcenie przedsiębiorstwa w
jednoosobową spółkę SP.
Prywatyzacja pośrednia – udostępnianie udziałów lub akcji osobom trzecim. Prywatyzacja
bezpośrednia – sprzedaż przedsiębiorstwa. Uwłaszczenie państwowych osób prawnych – na
mocy ust. Z 5.12.1990r o uwłaszczeniu państwowych osób prawnych: nabycie ex lege
użytkowania wieczystego przez państwowe osoby prawne, które miały w zarządzie mienie
państwowe. Potwierdzał wojewoda.
2. PFZ (Państwowy Fundusz Ziemi) – powstał w 1942r. Pierwotnie służył realizacji reformy rolnej z
‘44r. i przekazywaniu ziemi osobom prywatnym Od lat ’60 służył procesowi odwrotnemu, czyli
kolektywizacji ziemi. Na podstawie decyzji wojewody ziemie PFZ przekazywano do Zasobu.
30.06.2010r. – ziemie zgromadzone w PFZ, które nie trafiły do Zasobu stały się własnością gmin, na
których terenie się znajdują.
2. FORMY GOSPODAROWANIA ZASOBEM
Uprawnienia ANR dot. Nieruchomości Zasobu ograniczają cele, które ANR ma realizować oraz formy
dysponowania mieniem. ANR nie może dokonywać wszystkiego, co może normalny właściciel.
Art. 24. Ust.oGospNierSP
1. Agencja gospodaruje Zasobem w drodze:
1) w pierwszej kolejności sprzedaży mienia w całości lub jego części na zasadach określonych w
rozdziale 6; SPRZEDAŻ
2) oddania na czas oznaczony do odpłatnego korzystania osobom prawnym lub fizycznym na
zasadach określonych w rozdziale 8; UŻYTKOWANIE, DZIERŻAWA, NAJEM
3) wniesienia mienia lub jego części do spółki, o której mowa w przepisach wydanych na podstawie
art. 5 ust. 6, lub innej spółki prawa handlowego, w której Skarb Państwa lub instytut badawczy
posiada większość udziałów lub akcji; WNIESIENIE APORTEM DO SPÓŁKI
4) oddania na czas oznaczony administratorowi całości lub części mienia w celu gospodarowania, na
zasadach określonych w art. 25;
5) przekazania w zarząd; TRWAŁY ZARZĄD
6) zamiany nieruchomości. ZAMIANA
NIEODPŁATNE PRZEKAZANIE: jednostkom samorządu terytorialnego, osobom bezrobotnym bez
prawa do zasiłku (spełniającym dodatkowe wymagania)
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
3
Ten katalog nie jest zamknięty.
Tylko Agencja dysponuje Zasobem, może więc też ustanowić
służebność, hipotekę. Nie może ustanowić użytkowania wieczystego!
Przekazanie nieruchomości Lasom Państwowym lub w zarząd Ministrowi ds. sportu nie jest
czynnością rozporządzającą! Zmienia się tylko zarządzający, bo właścicielem pozostaje SP.
Formy gospodarowania mieniem:
o czynności prawne
rozporządzające: sprzedaż, wniesienie aportem do spółki, zamiana, nieodpłatne
przekazanie w formie darowizny lub przewłaszczenia
zobowiązujące: przekazanie w zarząd, oddanie do odpłatnego korzystania (najem,
dzierżawa), oddanie w administrowanie, nieodpłatne przekazanie w trwały zarząd
lasom państwowym
o inne czynności: odłogowanie, zabezpieczenie
SPRZEDAŻ: norma rozmiarowa –
nabywca po zakupie nie może mieć więcej niż 500 ha użytków
rolnych.
Z zasady w trybie przetargowy. Wyjątkowo przy sprzedaży lokalu najemcy, użytkowanej
nieruchomości użytkownikowi wieczystemu, w przypadku leasingu rolniczego, w przypadku instytucji
pierwszeństwa. ANR przez okres 5 lat po sprzedaży pierwokupu w przypadku chęci sprzedaży.
DZIERŻAWA: w drodze przetargu, chyba że przedłuża się umowę. Możliwość wypowiedzenia umowy,
gdy zmieni się przeznaczenie nieruchomości w MPZP. ANR może zwolnić z czynszu.
LEASING ROLNICZY:
umowa dzierżawy
z możliwością zakupu na koniec trwania umowy.
TRWAŁY ZARZĄD: przysługuje państwowym oraz wojewódzkim jednostkom organizacyjnym
nieposiadającym osobowości prawnej. Przekazanie w zarząd następuje na podstawie decyzji Prezesa
ANR lub na podstawie umowy zawartej za zgodą Prezesa ANR między tymi jednostkami. Na czas
oznaczony lub nieoznaczony. Gdy wygasa trwały zarząd musi być do tego decyzja Prezesa.
Nieruchomość przekazana w zarząd może być za zgodą Prezesa Agencji wynajęta, wydzierżawiona
albo użyczona w drodze umowy zawartej na okres nie dłuższy niż czas, na który został ustanowiony
zarząd.
3. SCALANIE I WYMIANA GRUNTÓW, ELEMENTY EWIDENCJI GRUNTÓW
W rozumieniu tej ustawy jest to scalanie wiejskie/rolnicze. Celem scalenia jest stworzenie
korzystniejszych warunków gospodarowania w rolnictwie i leśnictwie, przez poprawę struktury
obszarowej.
Starosta prowadzi postępowanie
scaleniowe z budżetu państwa, ale uczestnicy też
ponoszą koszty.
Wojewoda jest organem odwoławczym.
SCALANIE
etap
WYMIANA
- na wniosek
większości właścicieli
gospodarstw rolnych lub właścicieli
większości gruntów
- z urzędu
Wszczęcie postępowania następuje w
drodze postanowienia starosty.
Wszczęcie
Na wniosek wszystkich uczestników.
Wszczęcie postępowania następuje w
drodze
postanowienia
starosty.
Postanowienie to doręczane jest
uczestnikom
na
piśmie.
Nie
przewiduje się zażalenia, bo jest to
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
4
Postanowienie
to odczytuje się na
zebraniu uczestników scalenia, które
zwołuje starosta. Od tego czasu liczy 7
dni
na
złożenie
zażalenia
do
wojewody przez starostę.
Starosta może też odmówić wszczęcia
postępowania. Od tej
decyzji
służy
odwołanie
do
wojewody
przez
starostę w ciągu 14 dni.
wspólny wniosek. Na podstawie
decyzji starosta może odmówić
wszczęcia postępowania – przysługuje
na tą decyzję odwołanie w ciągu 14
dni przez starostę do wojewody.
Zebranie uczestników scalenia (jeśli
uczestników jest ponad 10, tworzy się
radę uczestników scalenia, w której
skład wchodzi 3-12 osób). Ew. zespół
powołany
przez
postanowienie
starosty.
Komisja
pełni
funkcje
doradcze, jest powoływana przez
starostę. W jej skład wchodzą m.in.
wszyscy uczestnicy scalenia bądź
Rada. Kryteria przy oszacowywaniu
gruntów:
wartość
(~3%),
wielkość(~20%), rodzaj.
1.
Ustalenie
zasad
szacowania
gruntów: następuje na zebraniu
uczestników scalenia. Starosta może
wydać postanowienie, gdy uzna, że
zasady są sprzeczne z interesem
chociaż jednego uczestnika. Na to
postanowienie nie służy zażalenie.
2. Szacuje geodeta upoważniony
przez starostę.
3. Ogłoszenie wyników oszacowania
następuje na zebraniu i udostępnia się
do publicznego wglądu w lokalach
gmin przez 7 dni. Można wnosić
zastrzeżenia.
4. Przyjęcie szacunku:
uczestnicy
scalenia zgodę wyrażają w formie
uchwały,
podczas zebrania. Temu
zebraniu przewodniczy starosta.
Szacunek gruntów
Występują wszyscy uczestnicy –
zasada bezpośredniego uczestnictwa.
Kryteria
przy
oszacowywaniu
gruntów: wartość (3%), wielkość
(20%), rodzaj. 1. Sami uczestnicy
ustalają zasady szacowania. 2. Szacują
też sami uczestnicy. 3. Zgoda musi być
jednomyślna.
Projekt scalenia opracowuje geodeta
określając
proponowane
granice
wydzielonych gruntów. Wyznacza się
je na gruncie i okazuje uczestnikom.
Zastrzeżenia: uczestnicy mogą je
składać staroście, na piśmie, przez 14
dni od dnia okazania projektu.
Zatwierdzenie:
gdy
większość
uczestników scalenia nie zgłosiła
Projekt
Projekt opracowuje geodeta. Okazuje
go na polu.
Gdy któryś z uczestników
nie zgadza się z projektem następuje
umorzenie
postępowania
–
na
każdym etapie wymagany konsensus.
Zatwierdzenie w drodze decyzji
starosty. Dostarcza się ją uczestnikom
na piśmie.
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
5
zastrzeżeń.
W drodze decyzji projekt
scalenia
zatwierdza
starosta.
Odwołanie do wojewody. Decyzję
odczytuje się na zebraniu uczestników
i
wywiesza
w
lokalach
gmin.
Wprowadzenie
w
posiadanie:
podczas zebrania.
Termin zebrania
uważa się za datę objęcia w
posiadanie poscaleniowych gruntów.
Na wniosek starosty do KW wpisane
jest zastrzeżenie o toczącym się
postępowaniu.
Decyzja
o
zatwierdzeniu projektu scalenia nie
kreuje nowego stanu prawnego,
stanowi tytuł do ujawnienia nowego
stanu prawnego w KW i podstawę do
wprowadzenia uczestników scalenia
w posiadanie. Hipoteka idzie za
osobą!
Skutki
Decyzja o zatwierdzeniu projektu
wymiany stanowi tytuł do ujawnienia
nowego stanu w KW. Obciążenia idą
za osobą!
EWIDENCJA GRUNTÓW I BUDYNKÓW
- urzędowy rejestr dotyczący gruntów, budynków, lokali. Prowadzą je starości.
5 zasad:
- Z. powszechności: cała powierzchnia RP została objęta EGiB. Podzielona jest na jednostki
powierzchniowe: działki ewidencyjne, obręby ewidencyjne (stołectwa, wsie, dzielnice), jednostki
ewidencyjne (całe gminy, dzielnice, ewentualnie całe wsie lub miasta).
Nieruchomość a działka to nie to samo! 1 działka nie musi się równać 1 nieruchomości.
- Z. ograniczonej jawności: każdy może przeglądać dane (operaty ewidencyjne), a właściciel
dokumenty urzędowe i może uzyskiwać wypisy z rejestru gruntów oraz wyrysy z map ewidencyjnych.
Dostęp do dokumentów ma też osoba mająca w tym interes prawny.
- Z. jednolitości: ewidencja jest oparta w całej RP o te same zasady.
EGiB prowadzą starości.
Jest to
zadanie administracji rządowej.
- Z. zupełności: EGiB zawiera wszystkie informacje o danym gruncie: powierzchnia działki, granice,
położenie (adres), rodzaj użytków (tereny mieszkaniowe, użytki rolne, nieużytki, itp.), klasa
bonitacyjna (tylko dla gruntów rolnych i leśnych, jest VI klas), właściciel niekoniecznie, ale władający
tak.
Wśród użytków rolnych wyróżniamy: grunty orne, sady, pastwiska, łąki, grunty rolne
zabudowane, grunty rolne pod stawami, rowy.
-
Z. wiarygodności:
Nie daje nam jednak żadnych gwarancji, domniemań, ani rękojmi. Jest to tylko
rejestr. KW ma pierwszeństwo przy właścicielu. Dane z EGiB są podstawą do wpisu do Rozdziału I KW
– opis nieruchomości. EGiB jest aktualizowany z urzędu, częściej niż KW.
Kataster – pojęciem tym posługuje się ustawodawca, ale jeszcze go nie ma. Pod tą nazwą rozumiemy
obecnie EGiB. Ma to być w przyszłości połączony rejestr: KW, EGiB i Rejestr wartości katastralnej
(jego właśnie jeszcze nie ma). Ma być połączony automatycznie, elektronicznie i służyć
wprowadzeniu podatku katastralnego.
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
6
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego – jest
uchwałą Rady Gminy, aktem prawa
miejscowego.
Nie jest obligatoryjny w każdej gminie. Sporządza wójt/ burmistrz/ prezydent. Określa
się w nim przeznaczenie terenu, warunki zabudowy, warunki inwestycyjne. Ogłasza się w
Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym. W wypadku zmiany przeznaczenia gruntów rolnych (klasy I-III,
powyżej 0,5ha) w MPZP zgodę musi wyrazić Minister Rolnictwa. W przypadku lasów państwowych –
Minister Ochrony Środowiska, a przy lasach prywatnych – marszałek województwa. Zgody nie trzeba
uzyskać, gdy grunty rolne stanowiące użytki rolne znajdują się w granicach administracyjnych miasta.
O zgodę występuje wójt/ burmistrz/ prezydent. Zgoda ta ma charakter decyzji administracyjnej.
Decyzja ta jest warunkiem zmiany przeznaczenia, ale sama w sobie nie stanowi tej zmiany.
WZ – ta decyzję (o warunkach zabudowy) wydaje się, gdy nie został sporządzony MPZP, gdy
nieruchomość ma dostęp do drogi publicznej. Wydaje wójt/ burmistrz/ prezydent, czyli ten kto
normalnie sporządza MPZP. Gdy nie ma MPZP, to WZ która zastępuje ten plan wydaje ten sam organ.
POZWOLENIE NA BUDOWĘ – wydaje co do zasady starosta.
4. OCHRONA GRUNTÓW ROLNYCH I LEŚNYCH
1971r. – pierwsza ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Nacisk kładziony na ochronę wartości
produkcyjnej, ochronę jakościową i ilościową. Sankcją mogło być nawet wywłaszczenie. Nie można
było odłogować tych gruntów.
01.01.1992 uchylono obowiązek rolniczego wykorzystania gruntu.
Obecna ustawa z 1995r. kładzie nacisk na aspekty ekologiczne (zrównoważony rozwój) i ochronę
gruntów rolnych i leśnych. Szeroki jest zakres przedmiotowy tej ustawy.
Jako właściciela ustawa ta
rozumie również posiadacza samoistnego, zarządcę, użytkownika, użytkownika wieczystego,
dzierżawcę.
Na tak szeroko rozumianym właścicielu ciąży obowiązek ochrony.
Ustawa przewiduje 3 rodzaje ochrony:
- ochronę ilościową: ograniczenie przeznaczania tych gruntów na cele nierolnicze i nieleśne, co
dokonuje się w MPZP.
- ochronę jakościową: zapobieganie dewastacji (całkowita utrata wartości użytkowej) i degradacji
(zmniejszenie wartości użytkowej)
- obowiązek rekultywacji
OCHRONA ILOŚCIOWA:
Wyłączenie gruntów z produkcji rolnej – rozpoczęcie innego niż rolnicze lub leśne użytkowanie
gruntów. Decyzje w sprawie gruntów rolnych wydaje starosta, przy gruntach leśnych Dyrektor
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych, przy parkach narodowych Dyrektor Parku Narodowego.
Wcześniej musi nastąpić zmiana przeznaczenia.
Zmiana przeznaczenia Wyłączenie
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
7
Wyłączający musi: - uiścić należność (gdy jest to trwałe wyłączenie), - uiszczać opłaty roczne, - uiścić
jednorazową opłatę z tytułu przedwczesnego wyrębu drzew (w przypadku gruntów leśnych), - zdjąć
próchniczną warstwę gleby.
NALEŻNOŚĆ – jednorazowa opłata z tytułu trwałego wyłączenia
OPŁATA ROCZNA – opłata z tytułu użytkowania gruntów na cele nierolnicze lub nieleśne
Zwolnienia obligatoryjne: - kiedy wyłączenie następuje na cele budowlane, 5 arów przy
jednorodzinnym, przy wielorodzinnym do 2 arów na każdy lokal.
Zwolnienia fakultatywne: - marszałek województwa na cele użyteczności publicznej z zakresu
oświaty, wychowania, kultury, kultu religijnego, ochrony zdrowia opieki społecznej.
WYŁĄCZENIE
TRWAŁE NIETRWAŁE
Należność + opłaty roczne opłaty roczne
przez 10 lat , 10 % należności max. 20 lat - na okres wyłączenia
+ ew. oprocentowanie
W przypadku rezygnacji z wyłączenia opłata roczna nie podlega zwrotowi.
Charakter należności i opłat: NSA uznał, że maja charakter podatkowy, gdyż są jednostronnie
ustanawiane przez państwo, nieekwiwalentne, przymusowe, generalne, powszechne. Przedawnienie
więc po 5 latach od końca roku kalendarzowego.
Sankcje:
- w przypadku wyłączenia gruntu niezgodnie z ustawą (niezgodność kwalifikowana), sprawcy
wyłączenia ustala się opłatę w wysokości dwukrotnej należności.
- w przypadku wyłączenia gruntu z produkcji rolnej bez decyzji, gdy w MPZP były przeznaczone na
cele nierolnicze i nieleśne, decyzję wydaje się z urzędu podwyższając wysokość należności o 10%.
+ sankcje z prawa budowlanego
W przypadku, gdy chcemy coś zbudować a:
1) nieruchomość jest w mieście, jest MPZP: tylko pozwolenie na budowę
2) nie w mieście, jest MPZP: decyzja o wyłączenie z produkcji rolnej (starosta), pozwolenie na
budowę
3) miasto, brak MPZP: WZ (wójt/ burmistrz/ prezydent) , pozwolenie na budowę
4) nie w mieście, brak planu: WZ, wyłączenie z produkcji, pozwolenie na budowę
5) jest plan, ale obszar przeznaczony na cele rolnicze: konieczna zmiana planu
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
8
OCHRONA JAKOŚCIOWA:
2 instrumenty:
- Degradacja: właściciel jest zobowiązany do przeciwdziałania degradacji gleb, w tym erozji i ruchom
masowym ziemi. Starosta/ Dyrektor PN/ Dyrektor regionalny LP mogą przez wzgląd na tą ochronę
nakazać właścicielowi zalesienie, zadrzewienie, zakrzewienie lub założenie trwałych użytków
zielonych. Zwrot nakładów ze środków budżetu województwa. W przypadku wystąpienie innych form
degradacji gruntów z winy właściciela wójt w drodze decyzji nakazuje wykonanie odpowiednich
zabiegów.
-Dewastacja: na podstawie uchwały Rady Gminy sporządza się dla terenów istniejących wokół
zakładów przemysłowych, na ich koszt, plan gospodarowania na tych terenach.
Właściciel może
żądać odszkodowania, wykupu gruntu od zakładów.
Starosta zarządza badanie skażenia gleb.
Skażone grunty wyłączane są spod produkcji, a przedsiębiorstwo musi je wykupić.
REKULTYWACJA
Polega na przywróceniu wartości użytkowej. Osoba powodująca – szkodnik na swój koszt. Starosta,
gdy obszary są zniszczone przez nieznanego sprawce bądź też przez klęski żywiołowe. Z budżetu
województwa przy gruntach rolnych, a przy gruntach leśnych z budżetu państwa.
5. UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE ROLNIKÓW
1962r
. – pojawił się system rent za ziemię. Rolnik musiał oddać wszystkie grunty SP. Organem
właściwym w kwestii przyznawania rent w drodze decyzji było Prezydium Rady Narodowej.
1974r
. – Organem właściwym jest już naczelnik gminy. Rolnik musi przekazać min. 2 ha. Spod
przekazania może wyłączyć budynek mieszkalny (pojawiła się odrębna własność budynku, która była
niezbywalna i niedziedziczna), który po śmierci rolnika przechodził na własność SP. Rolnik jednak nie
miał żadnych praw do gruntu, na którym stał budynek – ani użytkowania, ani służebności. W
przypadku budynku na użytkowaniu wieczystym nie ma dla niego odrębnej KW, ale w tym przypadku
była.
W 1978r
. weszła w życie ustawa z 27.10.1977r. i pojawił się system ubezpieczeń rolników. Był
pierwszym systemem emerytalno-rentowym. Kryteria: wiek k 60 lat, m 65 lat; opłacanie składek;
coroczna sprzedaż produktów rolnych na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej: przekazanie
gospodarstwa rolnego następcy albo SP. Następca: mógł być tylko jeden; bliski ale niekoniecznie
najbliższy krewny; musiał być zdolny do pracy; mieć odpowiednie kwalifikacje rolnicze; max. 55 letni.
Umowa o przekazanie gospodarstwa następcy: nieodpłatna, pisemna, zobowiązująco-
rozporządzająca, blankietowa, przed naczelnikiem gminy (nie w formie aktu). W
1984r.
nastąpiła
konwalidacja nieważnych umów, ze względu na brak podpisu naczelnika gminy. W przypadku
zawarcia umowy w formie aktu notarialnego umowa była ważna, ale emerytura nie przysługiwała.
Przekazanie gospodarstwa SP miało charakter subsydiarny. Odbywało się na podstawie decyzji
naczelnika gminy z zachowaniem budynku i służebnością gruntową dla rolnika. Prawo to było już
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
9
dziedziczne i zbywalne, lecz Państwo miało prawo pierwokupu (przy sprzedaży) i wykupu (przy
umowach innych niż sprzedaż).
Ustawa ta była ważna do 1983 roku, gdy weszła w życie ustawa z
14.12.1982r
. Przesłanki uzyskania
emerytury: wiek, składki, przekazanie gospodarstwa rolnego następcy, SP (w drodze decyzji), os. 3.
na podstawie umów cywilnoprawnych (od ‘89r.). Następca: bliski krewny, wykwalifikowany rolnik,
max. 55 lat, zdolny do pracy. Mógł być więcej niż jeden. Umowa w formie aktu notarialnego.
Przekazanie SP: rolnik miał prawo zatrzymać zabudowaną część nieruchomości, a nie tylko sam
budynek. Prawo to było zbywalne i dziedziczne. Zakładano osobną KW.
Obecna ustawa o ubezpieczeniu rolników z
1990r
.
Definicja rolnika – właściciel lub współwłaściciel
gospodarstwa rolnego.
Rolnik: wiek 60 lat k, 65 lat m; musiał podlegać ubezpieczeniu przez min. 25
lat. Umowa z następcą nie jest obecnie konieczna. Prawie się jej nie stosuje
. Jeśli jednak nadal ma się
na własność gospodarstwo lub je posiada, to otrzymuje tylko część emerytury. Zawieszeniu ulega
część uzupełniająca.
Aby otrzymać całość trzeba się wyzbyć własności lub oddać GR w dzierżawę na
min. 10 lat. Wymogi umowy z następcą: Następca musi być przynajmniej 15 lat młodszy od rolnika,
nie musi być rodziną, nie musi mieć kwalifikacji rolniczych, może być więcej niż 1 następca. Forma i
treść: akt notarialny, przeniesienie własności i posiadania w chwili uzyskania prawa do emerytury lub
renty indywidualnej, jeśli następca podejmie pracę. Rolnik zobowiązuje się do przeniesienia
własności i posiadania GR. Jest to tylko skutek zobowiązujący, nie rozporządzający. Nie jest to więc
umowa dwustronnie zobowiązująca. Tylko rolnik się zobowiązuje. Jeśli następca nie pracuje, rolnik
może żądać rozwiązania umowy (tylko rolnik może zażądać rozwiązania). Umowa rzeczowa musi
zostać zawarta osobno, aby własność GR przeszła na następcę.
Przesłanki rozwiązania umowy z następcą (czyli tej zobowiązującej):
1) jeżeli następca bez usprawiedliwionych powodów nie podjął albo zaprzestał pracy w
gospodarstwie rolnika,
2) nie wywiązuje się z obowiązków przyjętych w umowie
3) postępuje w taki sposób, że nie można wymagać od rolnika, aby spełnił obowiązki względem
następcy.
Następcy przysługuje roszczenie o przeniesienie własności GR. Staje się ono wymagalne z chwilą
uzyskania przez rolnika prawa do emerytury lub renty. Roszczenie przedawnia się z upływem roku od
dnia, w którym miała zostać zawarta umowa przyrzeczona. Rolnikowi może przysługiwać dożywocie
(opieka, wikt i opierunek, czasami służebność budynku).
Rolnik może też zażądać rozwiązania umowy rzeczowej. Przesłanki jak przy wydziedziczeniu.
Decyduje sąd. Skutek rzeczowy następuje z chwilą uprawomocnienia się wyroku. Przy rozwiązaniu
umowy z następcą upada kauza umowy rzeczowej, upada więc też skutek umowy rzeczowej, ale SN
uznaje, że trzeba z powrotem przenieść własność.
Zaprzestanie prowadzenia rolniczej działalności jest przesłanką otrzymania wcześniejszej emerytury
w wieku k 55lat, m 60 lat, pod warunkiem płacenia składek przez 120 kwartałów.
Zaprzestaniem jest
wyzbycie się własności GR lub zawarcie umowy dzierżawy na min. 10 lat (również małżonek).
Wypłata emerytury lub renty rolniczej z ubezpieczenia ulega częściowemu zawieszeniu, jeżeli emeryt
lub rencista prowadzi
działalność rolniczą
.
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
10
KASA ROLNICZEGO UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO (KRUS)
Nie ma osobowości prawnej ani organów. W 1991 r. weszła ustawa tworząca KRUS, wcześniej
emerytury wypłacał ZUS. Jednostki organizacyjne w ramach KRUS-u:
Centrala Oddziały Regionalne Placówki Terenowe
Prezes KRUS-u jest centralnym organem administracji rządowej, niekadencyjnym. Wydaje decyzje
administracyjne. Jednak nie ma toku administracyjnego wg KPA. Na decyzję Prezesa służy odwołanie
do sądu powszechnego. Organem nadzoru jest Minister Rolnictwa.
Rada Rolników a właściwie Rada Ubezpieczenia Społecznego Rolników. W jej skład wchodzi 25
członków. Powołuje ich Minister Rolnictwa, śród kandydatów przedstawionych w społecznych
zawodowych organizacjach rolników. Minimum 15 z nich musi podlegać ubezpieczeniu, a min. 5 musi
pobierać już świadczenia. Kompetencje Rady: kontrola działalności Kasy, opiniowanie aktów
normatywnych, określanie wysokości składek na fundusz składkowy.
Fundusze w ramach KRUS:
Fundusz składkowy – z niego finansowane są ubezpieczenia wypadkowe, chorobowe,
macierzyńskie oraz działalność KRUS. Ma osobowość prawną w przeciwieństwie do samego
KRUS-u. Organy: Rada Nadzorcza, Zarząd. Funkcję zarządu pełni Prezes KRUS-u. Do RN
oddelegowanych jest 5 rolników z Rady Rolników.
Fundusz emerytalno – rentowy – z niego finansowane są renty i emerytury. Nie ma
osobowości prawnej. Jest finansowany z Budżetu Państwa.
Fundusz prewencji i rehabilitacji
Fundusz administracyjny
Zakres podmiotowy ubezpieczenia:
- rolnik – osoba posiadająca gospodarstwo rolne, prowadząca działalność rolniczą, która legalnie
zamieszkuje na terenie RP.
- domniemanie prowadzenia gospodarstwa – każdy kto jest właścicielem GR w ewidencji
- małżonek rolnika (obydwoje mogą też mieć status rolnika)
- domownik – musi mieć ukończone 16 lat, jest osoba bliska rolnikowi, pracuje w GR, ale nie z umową
o pracę
Kiedy można być ubezpieczonym? Gdy spełnia się powyższe przesłanki. Na wniosek: inny rolnik, pod
warunkiem, że działalność rolnicza stanowi jego stałe źródło utrzymania i że nie jest ubezpieczony w
innym systemie (ZUS). Z mocy ustawy: Rolnik, który prowadzi gospodarstwo rolne o powierzchni
powyżej 1 ha przeliczeniowego.
Rodzaje ubezpieczeń:
Sami ubezpieczeni opłacają składki: wypadkowe, chorobowe, macierzyńskie
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
11
Opłacane z Budżetu Państwa i ze składek (10% emerytury podstawowej): emerytalno-
rentowe. Składka podwyższona w zależności od areału (w ha przeliczeniowych):
12% - 50-100ha ; 24% - 100-150 ; 36% - 150-300 ; 48% - pow. 300
Do 2009r. składka wynosiła 10% niezależnie od areału.
Emerytura podstawowa to kwota miesięcznej, najniższej emerytury. Obecnie wynosi 728zł.
ŚWIADCZENIA: - jednorazowe: uszczerbek na zdrowiu lub śmierć w wyniku rolniczej choroby
zawodowej lub podczas pracy rolniczej. Są wyłączenia. Kwota 66% emerytury podstawowej za każdy
% uszczerbku na zdrowiu; zasiłek chorobowy wypłacany przez max. 180 dni, ewentualnie można
przedłużyć o dalsze 360 dni; zasiłek macierzyński równy 4 x emerytura podstawowa.
ŚWIADCZENIA Z UBEZPIECZENIA EMERYTALNO-RENOTWEGO: emerytura i renta rolnicza z tytułu
niezdolności do pracy, renta rolnicza szkoleniowa, renta rodzinna, emerytura i renta z ubezpieczenia
społecznego rolników indywidualnych i członków rodzin, dodatki do emerytury i rent, zasiłek
pogrzebowy.
Nie można równocześnie podlegać pod ZUS i pod KRUS.
6. RENTY STRUKTURALNE
W latach 60/70 narodził się pomysł wcześniejszych emerytur w WE. Manshalt.
W 1972r. wydano 3 dyrektywy Rady WE dot. rent strukturalnych. Na podstawie drugiej z nich, kraje
członkowskie otrzymywały częściowo refundację z WE za wypłacanie wcześniejszych emerytur.
W 1992r. – reforma McSharry’ego
. Rozporządzenie regulujące wcześniejsze emerytury.
W Polsce w ramach negocjacji o wstąpienie do UE wydano w 2001r. ustawę o rentach strukturalnych.
Do końca 2003 roku można było składać wnioski. Warunki przyznawania tych rent były surowe. Renty
wypłacało samo państwo.
2004-2006: rozporządzenie. bardzo liberalne przesłanki, wystarczyło przekazać 1 ha; połączenie renty
z instytucją młodego rolnika; działalność rolnicza uprzednio przez min 10 lat, ubezpieczenie w KRUS .
2007 – 2013 – zmieniono rozporządzenie. Warunki: Rolnik (producent rolny, os. fizyczna, prowadząca
na własny rachunek działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym położonym na terenie RP) będący
właścicielem bądź współwłaścicielem GR. Min. 55 lat, nie mógł osiągnąć wieku emerytalnego, ani
mieć ustalonego prawa do renty. Musiał prowadzić działalność rolniczą przez min. 10 lat. Przez min. 5
lat musiał podlegać ubezpieczeniu KRUSowskiemu. W dniu składania wniosku o rentę strukturalną
nie może mieć zaległości w płaceniu składek do KRUS. Musi być wpisany do ewidencji IACS. Musi
przekazać min. 6ha użytków rolnych (w województwie małopolskim, podkarpackim, śląskim i
świętokrzyskim 3ha). Musi zaprzestać prowadzenia działalności rolniczej. Może sobie pozostawić max
0,5ha na użytek własny. Renta może być przyznana tylko jednemu małżonkowi. Tylko jeden z
małżonków może być wpisany do IACS. Gdy rolnik umrze, małżonek może wnioskować o dalsze
wypłacanie renty, tak długo, jak byłaby wypłacana rolnikowi.
Przekazanie GR może nastąpić na rzecz osoby prawnej bądź fizycznej. Przy osobie fizycznej na rzecz
tylko jednego podmiotu. Może być nim rolnik bądź następca. Następcy należy przekazać całe
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
12
gospodarstwo, a w wyniku tego przekazania musi posiadać gospodarstwo rolne o pow. równej
przynajmniej średniej krajowej (10,23ha). Następca nie prowadził jeszcze działalności rolniczej, ale
została mu przyznana pomoc w ramach działania ułatwiania startu młodym rolnikom. Rolnik
natomiast to osoba już prowadząca działalność rolniczą, która posiada kwalifikacje rolnicze, ma max.
50 lat, nie posiada ustalonego prawa do emerytury bądź renty. Osoba prawna lub ułomna osoba
prawna, na rzecz której może być przekazane gospodarstwo, musi mieć w swoim zakresie działania
działalność rolniczą. SPOSÓB PRZEKAZANIA: w drodze umowy o skutku rozporządzającym (darowizna,
sprzedaż, dożywocie, zamiana), forma aktu notarialnego. Renta wynosi 1013 zł. Dodatek 676zł gdy
ma małżonka, i + 102zł, gdy przekazał gospodarstwo osobie poniżej 40 roku życia.
Jest wypłacana
miesięcznie, do 65 roku życia.
Renta ulega zawieszeniu, gdy: - beneficjent podejmie zatrudnienie, z którym łącza się składki ZUS-
owskie;
- rozpocznie działalność rolniczą
(gdy stanie się właścicielem lub współwłaścicielem GR).
Można pobierać emeryturę i rentę równocześnie, ale renta jest zmniejszana o emeryturę.
PRZYZNANIE RENTY: złożenie wniosku pisemnego do kierownika biura powiatowego ARiMR, który
weryfikuje wniosek. Odwołanie do Dyrektora Oddziału Regionalnego. Punktowanie wniosku przez
dyrektora oddziału regionalnego. Publikacja wykazu. Wydanie postanowień o spełnieniu warunków.
Na przekazanie GR jest 9 miesięcy.
7. KONTRAKTACJA. GRUPY PRODUCENCKIE.
Kontraktacja - art. 613 KC: przez tą umowę producent rolny zobowiązuje się wytworzyć i dostarczyć
kontraktującemu oznaczona ilość produktów rolnych określonego rodzaju, a kontraktujący
zobowiązuje się produkty te odebrać w umówionym terminie, zapłacić umówiona cenę oraz spełnić
świadczenia dodatkowe, gdy umowa je przewiduje; Jest to umowa pisemna pod rygorem
dowodowym (ad probationem).
Strony umowy: Producent rolny – musi posiadać GR i być zdolny do wytwarzania produktów rolnych.
Nie ma innych wymogów. Może to być także grupa producentów rolnych lub ich związek.
Kontraktujący – każdy, brak wymogów podmiotowych. Jest uprawniony do nadzoru i kontroli nad
wykonywaniem umowy przez producenta.
Producent zobowiązuje się wytworzyć i dostarczyć kontraktującemu oznaczoną ilość produktów
rolnych określonego rodzaju. Świadczenie producenta powinno być spełnione w miejscu
wytworzenia zakontraktowanych produktów, chyba że co innego wynika z umowy. Producent musi
zgłosić niemożność dostarczenia produktu z przyczyn od niego niezależnych (obowiązek ten musi
wynikać z umowy). Gdy producent nie dopełnia obowiązku zgłoszenia odpowiada tak, jakby on
zawinił, chyba że kontraktujący o tych okolicznościach wiedział lub były one powszechnie znane.
Kontraktujący zobowiązuje się odebrać produkty i zapłacić cenę.
Świadczenia dodatkowe – nie są obowiązkowymi postanowieniami umowy. Obciążają
kontraktującego.
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
13
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
Odpowiedzialność producenta za przedmiot kontraktacji:
- Kontraktowa. Za niewykonanie/nienależyte wykonanie, szkodę musi wykazać kontraktujący, musi
wystąpić wina producenta tzn. niezachowanie należytej staranności. Adekwatny związek między
niewykonaniem/ nienależytym wykonaniem a szkodą.
- Za wady. Rękojmia za wady. Powstanie szkody nie jest wymagane. Odpowiedzialność na zasadzie
ryzyka. Stosujemy przepisy o rękojmi za wady przy sprzedaży z modyfikacjami. Kontraktujący może
odstąpić od umowy, gdy wady są istotne. Gdy nie są istotne to może żądać obniżenia ceny, wymiany
rzeczy (producent musiałby mieć zapas, gdyż musi je sam wytworzyć), naprawy rzeczy (gdy GR jest
prowadzone przez kilka podmiotów ponoszą oni odpowiedzialność solidarną; kontraktujący nie może
odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, gdy przedmiot jest podzielny, a strony tego w umowie
nie wykluczyły).
Odpowiedzialność kontraktującego:
- Za niewykonanie/ nienależyte wykonanie zobowiązania. Np. nie odebrał produktów, nie zapłacił.
Odpowiedzialność na zasadzie winy, tj. za niezachowanie należytej staranności. Musi wystąpić szkoda
i związek przyczynowy między niewykonaniem/ nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą.
- Za wady fizyczne i prawne przedmiotów dostarczonych w ramach świadczeń dodatkowych.
Stosujemy przepisy jak przy rękojmi za wady przy umowie sprzedaży, ale bez modyfikacji. Odpowiada
jak sprzedawca, czyli nie tylko za każde wady, nie tylko istotne. Producent więc może odstąpić od
umowy, również wtedy gdy wady nie są istotne. Oprócz tego producent może żądać obniżenia ceny,
wymiany rzeczy, naprawy rzeczy.
PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ
2 lata od spełnienia świadczeń przez producenta i 2 lata od dnia, w którym świadczenie to miało być
spełnione.
NIEMOŻNOŚĆ DOSTARCZENIA PRZEDMIOTU KONTRAKTACJI
Wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności (brak winy – brak
odszkodowania). Zwrotowi podlegają tylko zaliczki i kredyty bankowe. Producent nie zwraca
świadczeń w naturze. Zasada podzielonego ryzyka (modyfikuje ogólną zasadę KC w przypadku
następczej
niezawinionej
niemożliwości świadczenia).
KONSEKWENCJE ZMIANY POSIADACZA GOSPODARSTWA
Jeśli po zawarciu umowy kontraktacji gospodarstwo producenta przeszło w posiadanie innej osoby,
prawa i obowiązki z niej wynikające przechodzą na nowego posiadacza (chyba, że przejście było
odpłatne, a nabywca nie wiedział i nie mógł się dowiedzieć o umowie kontraktacji).
GRUPY PRODUCENTÓW ROLNYCH
Mogą je tworzyć osoby fizyczne, prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości
prawnej. Musza prowadzić GR lub działalność rolnicza w zakresie działów specjalnych produkcji
rolnej. Nie jest istotny tytuł prawny do GR. Cel utworzenia: dostosowanie produkcji rolnej do
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
14
warunków rynkowych, poprawa efektywności gospodarstwa, planowanie produkcji ze szczególnym
uwzględnieniem jej jakości i ilości, koncentracja podaży oraz ograniczenie sprzedaży produktów
rolnych, a także ochrona środowiska naturalnego. Proces tworzenia: Wybór formy prawnej (musi
działać jako osoba prawna): spółka kapitałowa, z o.o., S.A.; Stowarzyszenie; Spółdzielnia (min. 5
członków); zrzeszenie branżowe rolników – kółko rolnicze. Akt założycielski: umowa przy sp. z o.o.,
statut przy spółce S.A., spółdzielni, stowarzyszeniu. Żaden członek nie może mieć więcej jak 20%
głosu na walnym zgromadzeniu więc min. 5 członków. Wymóg przynależności tylko do jednej grupy
w
ramach danego produktu lub grupy produktów
. Wpis do KRS do rejestru przedsiębiorców. Uzyskanie
NIP i REGON. Wniosek do Marszałka Województwa o wpis do rejestru Grup Producentów Rolnych.
Wystawia on decyzje administracyjną o spełnieniu warunków i o wpisie (sprawdza statut).
Odwołanie do Ministra Rolnictwa. Rejestr Grup Producentów Rolnych prowadzi Marszałek
Województwa.
ZWIĄZKI GRUP PRODUCENTÓW ROLNYCH. Mogą je tworzyć grupy producentów rolnych danego
produktu lub grupy produktów. Celem jest reprezentowanie swoich interesów. Rejestr Związków
prowadzi Minister Rolnictwa. Sprawuje też nad nimi nadzór.
8. OBRÓT INTER VIVOS GRUNTAMI ROLNYMI.
Ustawa z 2003r. o kształtowaniu ustroju rolnego reguluje obrót nieruchomościami. Ogranicza obrót
nieruchomościami sensu stricto (właścicielski) inter vivos na podstawie umów cywilnoprawnych.
Nieruchomość rolna wg. UKUR to nieruchomość rolna w rozumieniu KC, czyli nieruchomości, które są
lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie
produkcji roślinnej, zwierzęcej, sadowniczej, ogrodniczej i rybnej. + z wyłączeniem nieruchomości
położonych na obszarach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele
inne niż rolne (też w WZ).
Użytek rolny to taki, który jest sklasyfikowany w EGiB-ie jako jedna z 7 kategorii użytków rolnych:
grunty orne, sady, łąki trwałe, pastwiska trwałe, grunty rolne zabudowane, grunty pod stawami,
rowy.
Gospodarstwo rolne – wg. KC: grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami,
urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą,
oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. + o obszarze nie mniejszym niż
1ha użytków rolnych.
Grunt rolny jest najważniejszym i obligatoryjnym składnikiem gospodarstwa rolnego.
Gospodarstwo rodzinne – jest to gospodarstwo rolne, które: jest podstawą ustroju rolnego RP (art.
23 Konst.); ma powierzchnię 1 – 300ha użytków rolnych; prowadzi je rolnik indywidualny. Rolnik
indywidualny to osoba fizyczna; będąca właścicielem, użytkownikiem wieczystym, samoistnym
posiadaczem lub dzierżawca nieruchomości rolnych; łączna powierzchnia użytków rolnych nie może
przekraczać 300ha; posiada kwalifikacje rolnicze (takie jak przy rentach strukturalnych) i co najmniej
od 5 lat mieszka w gminie, na obszarze której jest położona jedna z nieruchomości rolnych
wchodzących w skład gospodarstwa rolnego i prowadząca przez ten okres osobiście to
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
15
gospodarstwo. Ad. Kryterium obszarowe: przy współwłasności ułamkowej uwzględnia się
powierzchnię NR odpowiadającej udziałowi, a przy współwłasności łącznej uwzględnia się całą
powierzchnię.
SPRZEDAŻ NIERUCHOMOŚCI ROLNEJ
- Umowa warunkowa pod rygorem nieważności.
Pierwokup na rzecz SP. Sprzedawca zawiadamia ANR listem poleconym. ANR ma 30 dni na
skorzystanie z prawa pierwokupu od momentu powiadomienia. Gdy ANR chce skorzystać z prawa
pierwokupu dyrektor właściwego oddziału terenowego składa przed notariuszem oświadczenie w
formie aktu notarialnego, doręcza sprzedawcy oświadczenie. Dzień doręczenia jest dniem
skorzystania z pierwokupu. Dochodzi do skutku umowa o takiej samej treści, ale bez warunku.
Nieruchomość rolna wchodzi do Zasobu. ANR ma obowiązek zapłacić taką sama cenę, jaka była
ustalona z pierwotnym kupcem. ANR może wystąpić do sądu o ustalenie ceny nieruchomości, gdy
cena ta rażąco odbiega od wartości rynkowej. ANR ma na to 14 dni od momentu złożenia
oświadczenia. Gdy ANR nie chce skorzystać z prawa pierwokupu nie wysyła żadnego oświadczenia
albo wysyła oświadczenie o niekorzystaniu z prawa pierwokupu. Skutek: sporządza się nową umowę
– rozporządzającą.
Wyjątki od zasady pierwokupu (umowa warunkowa nie jest konieczna):
Nieruchomość rolna jest mniejsza niż 5 ha
Sprzedaż osobie bliskiej (wstępni, zstępni, rodzeństwo, dzieci rodzeństwa, małżonek, osoby
przysposabiające i przysposobione, osoba która pozostaje ze zbywca w faktycznym pożyciu)
Spółdzielnia produkcji rolnej (wkład gruntowy członka)
Powiększenie gospodarstwa rodzinnego
Osoby prawne kościoła katolickiego
W przypadku zbiegu pierwokupów (pierwokup kaskadowy): dzierżawca, współwłaściciel, zarządcy
SSE i portów, gmina, SP, ANR.
PRAWO NABYCIA
Może mieć miejsce, gdy przeniesienie własności nieruchomości rolnej następuje w wyniku zawarcia
umowy innej niż sprzedaż. Umowa jest bezwarunkowa, gdyż prawo nabycia ma zastosowanie, gdy
doszło już do przeniesienia własności. Zbywca zawiadamia ANR pod sankcja nieważności. Ta
oświadczenie wysyła nabywcy.
Wyjątki od prawa nabycia:
Powierzchnia poniżej 5ha
Powiększenie gospodarstwa rodzinnego
Osoba bliska
Spółdzielnia produkcji rolnej
Umowa z następcą
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
16
NABYWANIE NIERUCHOMOŚCI PRZEZ CUDZOZIEMCÓW
Cudzoziemiec: - osoba fizyczna nieposiadająca obywatelstwa polskiego.
- osoba prawna mająca swoja siedzibę za granicą
- nieposiadająca osobowości prawnej spółka osób wymieniony powyżej, mająca
siedzibę za granicą, utworzona zgodnie z ustawodawstwem państw obcych.
- osoba prawna i spółka handlowa nieposiadająca osobowości prawnej, mająca
siedzibę na terytorium RP, kontrolowana bezpośrednio lub pośrednio przez osoby lub spółki
wymienione powyżej.
Spółka handlowa kontrolowana to taka, w której cudzoziemiec dysponują powyżej 50% głosów na
zgromadzeniu wspólników lub na walnym zgromadzeniu bądź taka w której cudzoziemcy mają
pozycję dominującą w rozumieniu przepisów KSH.
NABYCIE NIERUCHOMOŚCI:
Zezwolenia nie wymaga służebność, dzierżawa, przekształcenie spółki handlowej w rozumieniu KSH,
nabycie nieruchomości w drodze dziedziczenia przez osoby uprawnione do dziedziczenia
ustawowego. W przypadku dziedziczenia testamentowego przez cudzoziemca, ma 2 lata na uzyskanie
zezwolenia od dnia otwarcia spadku.
ZEZWOLENIE – to decyzja administracyjna Ministra do spraw wewnętrznych. Wypowiada się też
Minister Rolnictwa i Minister Obrony Narodowej. Sprzeciw w formie postanowienia, w terminie 14
dni. W wypadku odmowy wydania zezwolenia, wyrażenie opinii przez MON i MR nie jest konieczne.
Służy wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Zezwolenie jest wydawane na wniosek cudzoziemca
jeśli nabycie przez niego nieruchomości nie spowoduje zagrożenia obronności, bezpieczeństwa
państwa lub porządku publicznego, a także nie sprzeciwiają się temu względy polityki społecznej i
zdrowia społeczeństwa. Cudzoziemiec musi ponadto wykazać jego więzi z RP.
DWIE GRUPY CUDZOZIEMCÓW
1. Spoza EOG: nie ma znaczenia czy nieruchomość jest rolna czy nierolna. Zasada jest taka, że
konieczne jest zezwolenie. Wyjątki to nabycie samodzielnego lokalu mieszkalnego,
samodzielnego
lokalu
użytkowego,
nabycie
nieruchomości
przez
cudzoziemca
zamieszkującego min. 5 lat w RP, gdy jest małżonkiem obywatela polskiego, (jeszcze kilka)
2. EOG i Szwajcaria: Z zasady brak zezwolenia na nieruchomości nierolne i nieleśne
(sprawdzamy EGiB, ale decyduje MPZP). Do 2016r. muszą mieć zezwolenie na nieruchomości
rolne i leśne. Wyjątek braku zezwolenia to nabycie po dzierżawie, która trwała 3 lata, a na
Ziemiach Odzyskanych 7lat.
Przy strefie nadgranicznej zawsze zezwolenie.
9. DZIERŻAWY Z ZWRSP
Założenia ustawy z 16 września 2011 roku o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami
rolnymi SP w zakresie dzierżaw z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa.
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
17
ANR w terminie 6 (sześciu) miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy przedstawia dzierżawcom
„propozycję” dokonania zmiany umowy dzierżawy w zakresie wyłączenia z umowy dzierżawy 30%
powierzchni użytków rolnych. Projekt zmiany umowy, określający działki ewidencyjne, które
proponuje się wyłączyć z dzierżawy, stanowi załącznik do w/w „propozycji”.
W terminie do 3 miesięcy od otrzymania „propozycji” dzierżawca może:
1/ przyjąć zaproponowane zmiany lub
2/ złożyć oświadczenie o nieprzyjęciu zmian przy czym brak jakiegokolwiek oświadczenia w
terminie uważa się za nieprzyjęcie proponowanych zmian.
ad.1 W terminie do 1 miesiąca od złożenia oświadczenia o przyjęciu zmian powinna nastąpić zmiana
umowy w zakresie wyłączenia wskazanych w propozycji użytków rolnych z umowy dzierżawy,
pociągająca za sobą proporcjonalne zmniejszenie czynszu. W zamian dzierżawca nabywa uprawnienie
do zakupu całości lub części gruntów, które pozostały w jego dzierżawie, z zastosowaniem
pierwszeństwa, niezależnie od faktycznego trwania umowy dzierżawy.
Oświadczenie o skorzystaniu z uprawnienia do zakupu, dzierżawca składa Agencji Nieruchomości
Rolnych w formie pisemnej wraz z oświadczeniem o przyjęciu zaproponowanych przez Agencję
Nieruchomości Rolnych zmian umowy dzierżawy, podając termin, w którym dokona tego zakupu.
Termin ten nie może być krótszy niż 3 miesiące od dnia dokonania zmiany umowy dzierżawy i dłuższy
niż:
1) 2 lata, jeżeli okres, na jaki została zawarta umowa dzierżawy, upływa nie później niż po 5 latach od
dnia dokonania zmiany umowy dzierżawy;
2) 4 lata, jeżeli okres, na jaki została zawarta umowa dzierżawy, upływa po 5 latach od dnia dokonania
zmiany umowy dzierżawy i nie później niż po 10 latach od dnia dokonania zmiany umowy dzierżawy;
3) 6 lat, jeżeli okres, na jaki została zawarta umowa dzierżawy, upływa później niż po 10 latach od dnia
dokonania zmiany umowy dzierżawy.
Przy zakupie gruntów obowiązuje reguła wyrażona w art. 28a ugnrSP.
Agencja Nieruchomości Rolnych przeznacza do sprzedaży użytki rolne wyłączone z dzierżawy w
wyniku zmiany umowy dzierżawy - w terminie roku od dnia dokonania zmiany umowy dzierżawy.
ad.2 Umowa dzierżawy trwa do końca terminu na jaki została zawarta. Dzierżawca traci jednak
pierwszeństwo do zakupu dzierżawionych gruntów. Po upływie terminu dzierżawy umowa nie zostaje
przedłużona.
Wyżej opisanych regulacji nie stosuje się gdyby dzierżawca po wyłączeniu 30% użytków rolnych z
dzierżawy dzierżawił mniej niż 300 ha użytków rolnych. W związku z tym unormowaniem
„propozycja” zostanie złożona wyłącznie tym dzierżawcom, którzy dzierżawią ponad 429 ha użytków
rolnych z Zasobu.
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
18
10. RYNKI ROLNE. AGENCJE.
AGENCJA RYNKU ROLNEGO – Jest Agencją płatniczą. Posiada osobowość prawną, jest państwową
jednostką organizacyjną. Nie jest organem administracji publicznej. Organ: tylko Prezes, brak RN.
Prezes i Dyrektorzy są organami administracji publicznej. Wydają decyzje administracyjne.
AGENCJA RESTRUKTURYZACJI I MODERNIZACJI ROLNICTWA – Jest Agencją płatniczą. Posiada
osobowość prawną. Jej organem jest Prezes. Ma trójstopniową strukturę. Pełni zadania o charakterze
krajowym, tj. finansowane z budżetu państwa, m.in. wspieranie inwestycji w rolnictwie, głownie
zakup czynników produkcji.
W 1958r. podpisano Traktat Rzymski dotyczący wspólnej polityki rolnej. Opiera się ona na 2 filarach.
I FILAR: Polityka Rynkowa. Mechanizmy rynkowo dochodowe, płatności bezpośrednie. Współpracują
tu obie agencje.
II FILAR: Polityka Strukturalna. Co do zasady ARiMR.
Mechanizmy rynkowo-dochodowe. Przy interwencji rynkowej wyróżniamy interwencję publiczną i
dopłaty do prywatnego przechowywania. Limitowanie produkcji (kwoty produkcyjne). Nadzwyczajne
środki wspierania rynku. Środki pomocy.
11. PŁATNOŚCI BEZPOŚREDNIE
Geneza - Reformy Raya MacSharry’ego - Przyczyny:
-
kryzys nadprodukcji wywołany dotychczasową polityką rynkowo-dochodową,
-
kryzys budżetowy wywołany nadmiernym zaangażowaniem środków przeznaczonych na
interwencje na rynkach i dopłaty eksportowe (w 1991 roku 90% wydatków WPR),
-
zanieczyszczenie środowiska naturalnego,
-
negocjacje w ramach Rundy Urugwajskiej GATT.
-
zaburzenie prorynkowego nastawienia wspólnotowych producentów rolnych.
MacSharry zdecydował się wprowadzić nowe instrumenty interwencji, posługując się systemami
wsparcia, które zabezpieczałyby odpowiedni dochód rolnikom, ukierunkowując ich jednocześnie ku
wymaganiom wolnego rynku- płatności bezpośrednie wpisywały się w przyjętą wówczas koncepcję
ograniczania produkcji rolnej takimi instrumentami jak: kwoty produkcyjne, zalesianie, premie
ekstensyfikacyjne. W ten sposób próbowano również ograniczyć wydatki budżetowe na WPR poprzez
istotny spadek cen gwarantowanych. Rekompensatę za obniżenie tych cen miały być właśnie
„płatności kompensacyjne” (pierwotna nazwa płatności bezpośrednich) - płatności te były bardzo
zróżnicowane, w zależności od rynku konkretnego produktu rolnego - nie istniała jedna płatność
bezpośrednia ale funkcjonowały różne płatności na poszczególnych rynkach rolnych (np. zboża,
wołowiny i cielęciny etc.)
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
19
Ze względu na swoją rynkową genezę płatności bezpośrednie tradycyjnie zaliczane są do
mechanizmów I filara WPR.
II.
Reformy podjęte na szczycie berlińskim w 1999 roku.
Ograniczono kolejny raz ceny rolne a co za tym idzie dopłaty do eksportu i interwencję
rynkową. Zwiększono różnorodność instrumentów wsparcia dochodów rolniczych - w ślad za tym
zmieniono ich nazwę z płatności kompensacyjnych na płatności bezpośrednie - powiązano ich
funkcje z oddziaływaniem na struktury rolne (rozporządzenie 1257/99) poprzez uwarunkowanie ich
przyznawania od spełnienia wymogów w zakresie ochrony środowiska naturalnego.
Na szczycie berlińskim nie udało się jednak całkowicie zreformować instrumentu płatności poprzez
wskazanie maksymalnego ich poziomu na jedno gospodarstwo, ani dopuszczenia Państw
członkowskich do ich współfinansowania.
III.
Reformy przyjęte na szczycie luksemburskim w czerwcu 2003 roku - rozporządzenie
1782/2003 z 29 września 2003 roku.
Wprowadzenie systemu płatności jednolitej na gospodarstwo rolne (single payment) - zryczałtowana
płatność. Proces jej wdrożenia na terytorium danego państwa członkowskiego najczęściej przebiegał
według tzw. modelu historycznego - płatność przyznawana w oparciu o okres referencyjny 2000-
2002 jako suma uzyskiwanych w tym okresie dopłat z różnych tytułów prawnych (np. z tytułu
partycypacji w rynku mleka, zbóż etc).
Rozporządzenie wykreowało również pojęcie uprawnienia do płatności, którego wysokość zależna
jest od wysokości dopłat uzyskiwanych w okresie referencyjnym. Uprawnienie do płatności
ukształtowano jako zbywalne.
Przyznanie tego uprawnienia i jego zachowanie opiera się na trzech zasadach:
1).
decoupling - niezależność od prowadzenia jakiejkolwiek produkcji - „wsparcie na
kwalifikujący się hektar nie na tonę” - ma ukierunkować producentów rolnych na wymagania
wolnego rynku
2).
cross-complience (zasada współzależności) - płatności mają charakter warunkowy i są
uzależnione od przestrzegania tzw. dobrej praktyki rolniczej - wymogi w zakresie ochrony
środowiska, bezpieczeństwa żywności, dobrostanu zwierząt, higieny i bezpieczeństwa pracy oraz
obowiązku utrzymywania terenów w dobrych warunkach ekonomicznych,
3).
modulation - obowiązkowa redukcja płatności dotyczący dużych gospodarstw rolnych
otrzymujących z Unii ponad 5 tys. euro rocznie; wynosiła ona 3% w 2005 roku, 4% w 2006, 5% w 2007
i tak aż do 2012 - zaoszczędzone w ten sposób środki przeznaczane są na rozwój obszarów wiejskich.
IV.
Najnowsze zmiany w ramach health-check 2008 - rozporządzenie 73/2009
Rozporządzenie to uchyliło poprzednie rozporządzenie 1782/2003 i na nowo zdefiniowało system
płatności bezpośrednich. Nie wprowadziło jednak drastycznej rewolucji w tym systemie. Pojawiły się
jednak zmiany polegające na:
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
20
1) Ograniczeniu kręgu rolników kwalifikujących się do płatności,
2) Włączeniu specjalnych systemów wsparcia przewidzianych rozporządzeniem 1782/2003 do reżimu
płatności jednolitej - dalsza integracja wsparcia powiązanego z produkcją z systemem płatności
jednolitej, prowadząca do oddzielenia wsparcia unijnego od wielkości produkcji.
3) Zwiększeniu poziomu modulacji - wszelkie płatności bezpośrednie, których kwota przekracza 5 tys.
Euro, a które mają być przyznane rolnikowi w danym roku kalendarzowym zmniejsza się w każdym
roku do roku 2012: o 7% w 2009, 8% w 2010, 9% w 2011, 10% w 2012.
V.
Płatności bezpośrednie w Polsce
Traktat Ateński w miejsce systemu płatności jednolitej wprowadził w nowych krajach UE uproszczony
system jednolitej płatności obszarowej - SAPS - Single Area Payment System, w ramach którego
płatności przysługują na określony obszar (najczęściej 1 ha użytków rolnych) wchodzących w skład
gospodarstwa rolnego.
Jednolita płatność obszarowa jest finansowana ze środków unijnych w 2012 roku w wysokości 90%.
W Polsce problematyki płatności dotyczy ustawa z dnia 26 stycznia 2007 roku o płatnościach w
ramach systemów wsparcia bezpośredniego, która aktualnie do tych płatności zalicza (art. 1 i 2
ustawy):
1. płatności bezpośrednie, tzn.:
a) jednolitą płatność obszarową (single area payment),
b) płatności z tytułu owoców miękkich
2. uzupełniające płatności obszarowe z tytułu określonych upraw:
a) chmiel,
b) rośliny przeznaczone na paszę dla zwierząt, tzw. płatności zwierzęce,
c) inne rośliny (zboża, rośliny oleiste, len, konopie)
3) płatność cukrową
4) płatność do pomidorów
5) wsparcie specjalne:
a) płatność do krów i owiec
b) specjalna płatność obszarowa do powierzchni uprawy roślin strączkowych i
motylkowatych
drobnonasiennych
Podstawowe znaczenie posiada (jednolita płatność obszarowa JPO) - uzyskanie wszystkich
pozostałych w/w płatności uzależnione jest od przyznania JPO.
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
21
VI.
Przesłanki uzyskania JPO (jednolitej płatności obszarowej)
O jednolitą płatność obszarową może ubiegać się rolnik, to jest:
„osoba fizyczna lub prawna lub grupą osób fizycznych lub prawnych, bez względu na status prawny
takiej grupy i jej członków, którego gospodarstwo znajduje się na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej
oraz który prowadzi działalność rolniczą (art2 rozp. 1782/2003).
Działalność rolnicza oznacza produkcję, hodowlę lub uprawę produktów rolnych, włączając w to
zbiory, dojenie, chów zwierząt oraz utrzymywanie zwierząt do celów gospodarskich lub
utrzymywanie gruntów w dobrej kulturze rolnej zgodnej z ochroną środowiska.
Rolnikowi przysługuje jednolita płatność obszarowa, do będącej w jego posiadaniu w dniu 31 maja
roku, w którym został złożony wniosek o przyznanie tej płatności, powierzchni gruntów rolnych
wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, kwalifikujących się do objęcia tą płatnością, jeżeli:
1) w tym dniu rolnik posiada działki rolne o łącznej powierzchni nie mniejszej niż 1 ha; minimalna
powierzchnia sumowanych działek rolnych wynosi 0,1 ha,
2) wszystkie grunty rolne są utrzymywane zgodnie z normami (koszenie, wypasanie zwierząt raz do
roku, ugorowanie) przez cały rok kalendarzowy, w którym został złożony wniosek o przyznanie tej
płatności, a rolnik przestrzega wymogów przez cały rok kalendarzowy, w którym został złożony
wniosek o przyznanie tej płatności,
3) rolnikowi został mu nadany numer identyfikacyjny w trybie ustawy z dnia 18 grudnia 2003 roku o
krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków
o przyznanie płatności (jeden numer na małżeństwo).
W przypadku gdy działka rolna stanowi przedmiot posiadania samoistnego (własność) i posiadania
zależnego (np. dzierżawa), płatność przysługuje posiadaczowi zależnemu. W przypadku, gdy działka
rolna jest przedmiotem współposiadania płatność przysługuje temu z współposiadaczy, na którego
wyrażą zgodę pozostali.
JPO przyznawana jest w drodze decyzji kierownika biura powiatowego ARiMR po przeprowadzeniu
indywidualnego postępowania w administracji, do którego stosuje się przepisy kpa, z następującymi
odstępstwami (art.3):
1) Organ administracji publicznej (OAP) zobowiązany jest w sposób wyczerpujący rozpatrzyć cały
materiał dowodowy (wyjątek od 77 kpa, gdzie OAP zobowiązany jest zebrać i rozpatrzyć materiał
dowodowy),
2) Pouczenia co do okoliczności faktycznych i prawnych są udzielane stronom wyłącznie na ich
żądanie, podobnie jak czynny udział w każdym stadium postępowania jest zapewniany stronom
wyłącznie na ich żądanie (inaczej niż w 9 i 10 kpa).
3) Ciężar przedstawienia dowodów oraz udowodnienia faktów spoczywa nie na OAP ale na osobie,
która z tego faktu wywodzi skutki prawne (stronie postępowania).
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
22
13. WSPIERANIE OBSZARÓW WIEJSKICH
Wspólna polityka rolna opiera się na dwóch filarach: polityce rynkowej i strukturalnej. Polityka
Rozwoju Obszarów Wiejskich wchodzi w skład drugiego filaru. Jest finansowana z EFRROW, czyli
Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich.
Polityka strukturalna jest późniejsza od polityki rynkowej. W latach 60/70 przeprowadzono II plan
Mansholta. Wprowadzono 3 dyrektywy: modernizacyjną, odstąpieniową, informacyjną. Pod koniec
lat ’90 – Plan AGENDA 2000. Pojawiła się polityka rozwoju obszarów wiejskich. Współfinansowanie z
budżetu UE; państwa członkowskie mają udział w kosztach realizacji tej polityki. Okresy 7-letnie →
Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich miał wskazywać, które mechanizmy z rozporządzenia będą
stosowane w danym kraju. Minister Rolnictwa opracował plan rozwoju obszarów wiejskich 2004-
2006: Renty strukturalne, Wspomaganie grup producentów rolnych, Płatności do gruntów o
niekorzystnych warunkach gospodarowania, Pomoc na zalesianie.
Obecnie obowiązuje Rozporządzenie 1698/2005 (1.01.2007). W dużym stopniu powiela w/w
schemat. Obowiązuje 7 lat. Zawiera katalog mechanizmów polityki rozwoju obszarów wiejskich –
znacznie rozbudowanych. W/w mechanizmy pogrupowane są w 3 osie, służą realizacji trzech
głównych celów:
1. poprawa konkurencyjności rolnictwa
2. poprawa jakości środowiska naturalnego
3. poprawa jakości życia na wsi
Ustawa z dnia 7.03.2007r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich. Art. 5 tej ustawy zawiera
katalog wybranych przez Polskę środków służących do rozwoju obszarów wiejskich – 23 mechanizmy
- 1-8: mechanizmy dla poprawy konkurencyjności rolnictwa
- 12-16: mechanizmy dla poprawy jakości środowiska naturalnego, m.in.
a) Program rolno środowiskowy
b) Płatności do obszarów i niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW)
c) Płatności dla obszarów Natura 2000
d) Pomoc do zalesiania
- 17-20: mechanizmy dla poprawy jakości życia na wsi, m.in.
a) Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw
b) Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej
PROCEDURA UDZIELANIA WSPARCIA
Jednostki wdrażające
1. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
2. Agencja Rynku Rolnego
3. Samorząd województwa
Sposoby przyznawania płatności
Prawo rolne/ notatki z ćwiczeń/ 2011/2012
23
1. Droga administracyjna (decyzja)
Właściwość
− Kierownik biura powiatowego ARiMR (renty strukturalne)
− Dyrektor oddziału regionalnego ARiMR (wsparcie młodych rolników)
− Marszałek województwa
Podstawa prawna – k.p.a. z następującymi wyjątkami:
− Ciężar dowodu na wnioskodawcy
− Udział w postępowaniu i informowanie strony jedynie na jej wyraźne żądanie
− Decyzja od razu wykonalna – odwołanie nie wstrzymuje biegu wykonania
(te same wyjątki obowiązują zarówno przy wspieraniu obszarów wiejskich, jaki płatnościach
bezpośrednich)
2. Droga cywilnoprawna (umowa)
: zawarcie umowy lub odmowa zawarcia
− W przypadku odmowy zawarcia umowy przysługuje skarga do WSA w trybie u.p.s.a. (skarga na
bezczynność) zamiast powództwa cywilnego