1
Roland Barthes
Działalność strukturalistyczna
strukturalizm
˃
nie jest to szkoła
˃ nie jest to ruch
strukturalizm to słownictwo → struktura: termin wywodzący się z gramatyki i anatomii; nadużywany
do terminu struktura odwołują się nauki społeczne, dlatego użycie tego słowa przestaje być wyróżnikiem
funkcje, formy, znaki i znaczenia nie są bardziej jednoznaczne → kamuflują deterministyczny schemat przyczynowo-
skutkowy
aby zbliżyć się do tego, co dzieli strukturalizm od innego sposobu myślenia trzeba odwołać się do par:
a) znaczące – znaczone (signifiant – signifie): odsyła do modelu lingwistycznego (de Saussure) → lingwistyka (obok
ekonomiki) jest nauką o strukturze
b) synchronia – diachronia: zdaje się przypisywać pewną rewizję pojęcia historii → o tyle o ile idea synchronii zakłada
pewne unieruchomienie pojęcia czasu, a pojęcie diachronii dąży do przedstawienia procesu historii jako czystego
następstwa form
główny opór wobec strukturalizmu pochodzi ze strony marksizmu
słowny znak strukturalizmu należy widzieć w odwołaniu się do słownictwa dotyczącego znaczenia (nie do terminu, który
nie ma cech wyróżnika)
metajęzyk intelektualny wyraźnie posługuje się konceptami metodologicznymi
strukturalizmu nie należy sprowadzać do założenia a priori (bo nie jest ani szkołą ani ruchem)
można założyć, że istnieją artyści, dla których pewne uprawianie struktury przedstawia szczególne doświadczenie
można założyć, że wspólnym mianownikiem dla analityków i twórców może być kategoria „człowiek strukturalny”
→ określony przez wyobraźnię (to, co sobie wyobraża) czyli sposób w jaki myślowo przeżywa strukturę → nie jest
określany przez idee lub język
strukturalizm jest przede wszystkim działalnością → uporządkowanym szeregiem pewnej ilości operacji umysłowych
celem działalności strukturalistycznej jest odtworzenie „przedmiotu” tak, aby przejawiała się zasada działania („funkcja”)
tego przedmiotu
struktura jest ukierunkowanym wizerunkiem przedmiotu
człowiek strukturalny bierze to, co rzeczywiste, rozkłada na elementy, a potem składa → wytwarza coś nowego →
wizerunek to intelekt dodany do przedmiotu
w działalności strukturalistycznej twórczość czy refleksja to wytwarzanie świata, który przypomina swój pierwowzór, nie
w celu skopiowania, ale w celu uczynienia zrozumiałym
strukturalizm z natury jest działaniem naśladowczym → nie ma technicznej różnicy miedzy naukowym strukturalizmem a
sztuką w ogóle
jedno i drugie wiąże się z mimesis opartą na analogiczności funkcji → Levi-Strauss nazywa to homologią
nie jest ważne czy pierwowzór jest dany w świecie jako już zebrany czy rozproszony, ani z jakiej rzeczywistości pochodzi:
to nie natura naśladowanego przedmiotu określa sztukę → sztukę określa to, co człowiek dodaje do przedmiotu: istotą
wszelkiej twórczością jest technika
cele działalności strukturalistycznej są nierozłącznie związaną z pewną techniką → przedmiot rozkłada się na elementy,
by ujawnić funkcję
działalność strukturalistyczna obejmuje dwie typowe operacje: najpierw tniemy, potem porządkujemy
pociąć: znaleźć w przedmiocie ruchome fragmenty, których sytuacja dyferencjalna rodzi pewien sens → ten fragment sam
w sobie nie ma sensu, charakteryzuje się tym, że najmniejsza zmiana w jego położeniu powoduje zmianę całości
wszystkie jednostki posiadają znaczące istnienie dzięki granicom
a) które albo oddzielają je od aktualnych jednostek
b) które odróżniają je od innych jednostek wirtualnych, z którymi wchodzą w pewną klasę (paradygmat → możliwie
ograniczony zasób przedmiotów, z których wywołuje się (za pośrednictwem aktu zacytowania) przedmiot/jednostkę,
którą pragniemy obdarzyć aktualnym znaczeniem; przedmiot paradygmatyczny pozostaje w pewnym związku
podobieństwa wobec innych przedmiotów tej samej klasy, a zarazem pozostaje w stosunku odmienności)
rozcinanie powołuje do istnienia pierwszy rozproszony stan „wizerunku”
jednostki struktury nie są „anarchistyczne” → każda z nich tworzy wraz ze swym własnym wirtualnym zasobem rozumny
organizm, poddany zasadzie najmniejszej różnicy
po ustaleniu jednostek człowiek strukturalny powinien ustalić zasady ich kojarzenia → działalność porządkująca
mimo, iż syntaksa sztuk i języków jest zróżnicowana → w każdym dziele, zrodzonym z projektu strukturalnego,
odnajdujemy podporządkowanie się pewnym regularnym przymusom, których formalizm jest znacznie mniej istotny niż
stałość
w tym stadium działalności naśladowczej dzieło jawi się jako skonstruowane, tzn. obdarzone sensem dzięki regularnemu
powrotowi i kojarzeniu jednostek → lingwiści te zasady kombinowania nazywają formami → to, co sprawia, że
sąsiadowanie jednostek nie wydaje się wynikiem przypadku
dzieło sztuki jest tym, co człowiek wydziera przypadkowi
