„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 
 
 
 

 

MINISTERSTWO EDUKACJI 

NARODOWEJ 

 
 
 
Marek Zalewski 
 
 
 
 
 
 
 

Posługiwanie się dokumentacją techniczną 731[04].O1.03 

 
 

 

 

 

Poradnik dla ucznia 
 
 
 
 
 
 

 

 
 
 
 
 

Wydawca

 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy 
Radom 2007 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

1

Recenzenci: 
dr inŜ. Anna Kordowicz-Sot 
mgr inŜ. Wojciech Klimasara 
 
 
Opracowanie redakcyjne:  
mgr inŜ. Marek Zalewski 
 
 
Konsultacja: 
inŜ. Teresa Piotrowska 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Poradnik  stanowi  obudowę  dydaktyczną  programu  jednostki  modułowej  731[04].O1.03. 
„Posługiwanie się dokumentacją techniczną”, zawartego  w programie nauczania dla zawodu 
optyk-mechanik. 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Wydawca 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

2

SPIS TREŚCI 

 

1.

 

Wprowadzenie 

4 

2.

 

Wymagania wstępne 

5 

3.

 

Cele kształcenia 

6 

4.

 

Materiał nauczania 

7 

4.1.

 

Normalizacja w rysunku technicznym 

7 

4.1.1. Materiał nauczania 

7 

4.1.2. Pytania sprawdzające 

10 

4.1.3. Ćwiczenia 

10 

4.1.4. Sprawdzian postępów 

10 

4.2.

 

Podstawy sporządzania dokumentacji technicznej 

11 

4.2.1. Materiał nauczania 

11 

4.2.2. Pytania sprawdzające 

12 

4.2.3. Ćwiczenia 

12 

4.2.4. Sprawdzian postępów 

13 

4.3.

 

Rzutowanie prostokątne 

14 

4.3.1. Materiał nauczania  

14 

4.3.2. Pytania sprawdzające 

16 

4.3.3. Ćwiczenia 

16 

4.3.4. Sprawdzian postępów 

17 

4.4.

 

Rzutowanie aksonometryczne 

18 

4.4.1. Materiał nauczania  

18 

4.4.2. Pytania sprawdzające 

18 

4.4.3. Ćwiczenia 

19 

4.4.4. Sprawdzian postępów 

19 

4.5.

 

Odwzorowywanie rysunkowe zarysów przedmiotu 

20 

4.5.1.Materiał nauczania  

20 

4.5.2.Pytania sprawdzające 

23 

4.5.3.Ćwiczenia 

23 

4.5.4.Sprawdzian postępów 

24 

4.6.

 

Wymiarowanie rysunkowe 

25 

4.6.1. Materiał nauczania 

25 

4.6.2. Pytania sprawdzające 

28 

4.6.3. Ćwiczenia 

29 

4.6.4. Sprawdzian postępów 

29 

4.7.

 

Szkicowanie 

30 

4.7.1. Materiał nauczania 

30 

4.7.2. Pytania sprawdzające 

33 

4.7.3. Ćwiczenia 

33 

4.7.4. Sprawdzian postępów 

34 

4.8.

 

Tolerowanie wymiarów na rysunkach 

35 

4.8.1. Materiał nauczania 

35 

4.8.2. Pytania sprawdzające 

36 

4.8.3. Ćwiczenia 

37 

4.8.4. Sprawdzian postępów 

37 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

3

 

4.9.

 

Tolerowanie kształtu i połoŜenia 

38 

4.9.1. Materiał nauczania 

38 

4.9.2. Pytania sprawdzające 

40 

4.9.3. Ćwiczenia 

41 

4.9.4. Sprawdzian postępów 

42 

4.10.

 

Pasowania 

43 

4.10.1. Materiał nauczania 

43 

4.10.2. Pytania sprawdzające 

45 

4.10.3. Ćwiczenia 

45 

4.10.4. Sprawdzian postępów 

46 

4.11.

 

Oznaczanie chropowatości powierzchni 

47 

4.11.1. Materiał nauczania 

47 

4.11.2. Pytania sprawdzające 

49 

4.11.3. Ćwiczenia 

49 

4.11.4. Sprawdzian postępów 

50 

4.12.

 

Wprowadzenie do komputerowego wspomagania projektowania 

51 

4.12.1. Materiał nauczania 

51 

4.12.2. Pytania sprawdzające 

53 

4.12.3. Ćwiczenia 

53 

4.12.4. Sprawdzian postępów 

54 

5.

 

Sprawdzian osiągnięć 

55 

6.

 

Literatura 

62 

 
 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

4

1. WPROWADZENIE 
 

Poradnik  ten  będzie  Ci  pomocny  w  przyswajaniu  wiedzy  o  rysunku  technicznym  i  jego 

zastosowaniu podczas tworzenia dokumentacji technicznej. 

W poradniku znajdziesz: 

−

 

wymagania  wstępne  –  wykaz  umiejętności,  jakie  powinieneś  mieć  juŜ  ukształtowane, 
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,  

−

 

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, 

−

 

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia załoŜonych celów 
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej, 

−

 

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści, 

−

 

ć

wiczenia,  które  pomogą  Ci  zweryfikować  wiadomości  teoretyczne  oraz  ukształtować 

umiejętności praktyczne, 

−

 

sprawdzian postępów, 

−

 

sprawdzian  osiągnięć,  przykładowy  zestaw  zadań.  Zaliczenie  testu  potwierdzi 
opanowanie materiału całej jednostki modułowej, 

−

 

literaturę uzupełniającą. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Schemat układu jednostek modułowych 

731[04].O1.01 

Stosowanie zasad bezpieczeństwa  

i higieny pracy, ochrony 

przeciwpoŜarowej oraz ochrony 

ś

rodowiska 

731[04].O1 

Podstawy techniczne 

zawodu  

731[04].O1.04 

Wykonywanie 

podstawowych pomiarów 

warsztatowych 

731[04].O1.02 

Określanie właściwości 

materiałów stosowanych 

w przemyśle optycznym 

i precyzyjnym 

731[04].O1.05 

Wykonywanie podstawowych 

prac z zakresu ręcznej 

i mechanicznej obróbki 

materiałów 

731[04].O1.06 

Zastosowanie 

elektrotechniki i elektroniki 

w sprzęcie optycznym 

731[04].O1.03 

Posługiwanie się 

dokumentacją 

techniczną 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE 

 
 

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: 

–

 

stosować zasady wykonywania podstawowych konstrukcji geometrycznych, 

–

 

posługiwać się przyrządami kreślarskimi, 

–

 

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym, 

–

 

korzystać z róŜnych źródeł informacji.

 

 
 
 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

6

3.

 

CELE KSZTAŁCENIA 

 

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: 

–

 

rozróŜnić rodzaje dokumentacji technicznej, 

–

 

wykonać szkice prostych części maszyn, 

–

 

wykonać rysunek techniczny prostego modelu lub części maszyny, 

–

 

zwymiarować i opisać rysunek, 

–

 

określić pojęcia: tolerancja, pasowanie, chropowatość powierzchni, 

–

 

oznaczyć  na  rysunku  tolerancję  kształtu,  połoŜenia,  chropowatość  powierzchni  oraz 
obróbkę cieplną, 

–

 

rozpoznać oznaczenia i symbole graficzne stosowane w rysunku technicznym, 

–

 

wykonać rysunki techniczne prostych  części maszyn z wykorzystaniem komputerowych 
programów do wspomagania projektowania, 

–

 

odczytać schematy ideowe i montaŜowe oraz zinterpretować zawarte na nich oznaczenia,  

–

 

odczytać  rysunki  części,  rysunki  złoŜeniowe,  oraz  zinterpretować  zawarte  na  nich 
oznaczenia, 

–

 

skorzystać z Polskich Norm i katalogów. 

 
 
 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 

 

4.1. Normalizacja w rysunku technicznym 

 
4.1.1. Materiał nauczania 

 

Rysunek  techniczny  spełnia  rolę  międzynarodowego  języka  wszystkich  inŜynierów 

i techników a więc musi być sporządzony według ściśle określonych zasad. Zasady te z kolei 
muszą  być  stosowane  i  przestrzegane  przez  wszystkie  kraje,  które  współpracują  ze  sobą 
w zakresie wymiany myśli naukowo-technicznej. Brak ogólnie przyjętych reguł, dotyczących 
umownych  znaków,  skrótów,  sposobu  odwzorowania  przedmiotu,  wymiarowania  i  innych 
uproszczeń prowadziłby do nieporozumień. 
 

Normalizację  moŜna  zdefiniować  jako  działalność  polegającą  na  opracowaniu 

i wprowadzeniu w Ŝycie norm.  

Normą  nazywamy  dokument  prawny  i  administracyjny  przyjęty  na  zasadach 

porozumienia  zatwierdzony  przez  odpowiednią  jednostkę  administracyjną.  Zagadnieniami 
ujednolicenia  zasad  i  przepisów  dotyczących  między  innymi  rysunku  technicznego  zajmuje 
się Polski Komitet Normalizacyjny. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 1. Tabelki umieszczone na początku kaŜdej Polskiej Normy [opracowanie własne] 

 

Przykładem  są  znormalizowane  formaty  arkuszy  rysunkowych  według  normy  PN-EN 

ISO 5457:2002, czy teŜ znormalizowane podziałki według normy PN-EN ISO 5455:1998. 
Zagadnienie „Normalizacja i dziedziny związane – terminologia ogólna” teŜ ma swoją normę: 
PN-EN 45020:2007. 
 

W tabeli 1 przedstawiono jako przykład kilka norm dotyczących rysunku technicznego: 

 

Tabela 1. Przykładowe normy dotyczące rysunku technicznego 

Obszar 

Nazwa 

Oznaczenie i numer normy 

Gwinty i części gwintowane-zasady ogólne 

PN-EN ISO 6410-1:2000 

Gwinty i części gwintowane-wkładki 
gwintowane 

PN-EN ISO 6410-2:2000 

Gwinty i części gwintowane-przedstawianie 
uproszczone 

PN-EN ISO 6410-3:2000 

R

y

su

n

ek

 

te

ch

n

ic

zn

y

 

Metody rzutowania - Część 1: Postanowienia 
ogólne 

PN-EN ISO 5456-1:2002 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

8

Metody rzutowania - Część 2: 
Przedstawianie prostokątne 

PN-EN ISO 5456-2:2002 

Metody rzutowania - Część 3: 
Przedstawianie aksonometryczne 

PN-EN ISO 5456-3:2002 

Metody rzutowania - Część 4: Rzutowanie 
ś

rodkowe 

PN-EN ISO 5456-4:2002 

Przedstawianie uproszczone i oznaczanie 
połączeń klejonych, zawijanych  
i zagniatanych 

PN-EN ISO 15785:2003 

Przedstawianie uproszczone prętów  
i kształtowników 

PN-EN ISO 5261:2002 

 
Rodzaje dokumentacji technicznej 

Dokumentacja  techniczna  oparta  jest  na  normie,  w  której  ustalono  i  zdefiniowano 

terminy stosowane w dokumentacji technicznej wyrobów, dotyczące rysunków technicznych 
we  wszystkich  dziedzinach  stosowania  (Dokumentacja  techniczna  wyrobu.  Terminologia. 
Terminy  dotyczące  rysunków  technicznych:  ogólne  i  rodzaje  rysunków.  –  PN-ISO 
10209:1994). 
 

W tabeli 2 przedstawiono kilka norm dotyczących dokumentacji technicznej. 

 

Tabela 2. Przykładowe normy dotyczące dokumentacji technicznej 

Obszar 

Nazwa 

Oznaczenie i numer normy 

Dokumentacja techniczna wyrobu – Wymiary  
i układ arkuszy rysunkowych 

PN-EN ISO 5457:2002 

Dokumentacja techniczna wyrobu - Terminologia 
- Terminy odnoszące się do dokumentacji 
budowlanej 

PN-ISO 10209:2002 

Dokumentacja techniczna. Projektowanie  
i kreślenie wspomagane komputerem. 
Terminologia 

PN-N-01602:1997 

R

y

su

n

ek

 t

ec

h

n

ic

zn

y

 

Dokumentacja techniczna – Warstwowanie  
i nazewnictwo w projektowaniu wspomaganym 
komputerowo (CAD) – Część 1: Zasady ogólne 

PN-EN ISO 13567-1:2002U 

U – treść normy w języku angielskim 

 

RóŜnorodne dziedziny techniki i przemysłu spowodowały podział na obszary tematyczne 

rysunku technicznego: 

−

 

rysunek techniczny maszynowy, 

−

 

rysunek techniczny elektryczny, 

−

 

rysunek techniczny architektoniczno-budowlany. 
Rysunek techniczny wprowadził następujące terminy ogólne (wybrane elementy): 

−

 

schemat – rysunek wykonany przy pomocy symboli graficznych, 

−

 

szkic – rysunek wykonany na ogół odręcznie i niekoniecznie w podziałce, 

−

 

rysunek  podwykonawczy  –  rysunek  stosowany  do  zapisu  szczegółów  konstrukcji  po  jej 
zakończeniu, 

−

 

rysunek  złoŜeniowy  –  rysunek  przedstawiający  wzajemne  usytuowanie  zespołu  na 
wyŜszym poziomie strukturalnym zestawianych części, 

−

 

rysunek  wykonawczy  –  rysunek  zawierający  wszystkie  informacje  potrzebne  do 
wykonania części konstrukcyjnej. 

 

Rysunki  2,  3,  4,  przedstawiają  kolejno:  rysunek  wykonawczy,  złoŜeniowy,  schemat 

instalacji elektrycznej budynku mieszkalnego. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

9

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 2. Rysunek wykonawczy [opracowanie własne] 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Rys. 3. Rysunek złoŜeniowy [opracowanie własne] 

 

 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 4. Schemat instalacji elektrycznej budynku mieszkalnego [opracowanie własne] 

 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

10

4.1.2. Pytania sprawdzające 

 

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Jak moŜna zdefiniować normalizację? 

2.

 

Co to jest norma? 

3.

 

Jaka instytucja w Polsce zajmuje się normalizacją? 

4.

 

Na jakie obszary tematyczne moŜna podzielić rysunek techniczny? 

5.

 

Jakie elementy zawiera rysunek wykonawczy? 

 

4.1.3. Ćwiczenia 

 

Ćwiczenie 1 

Wyszukaj  w  normie  PN-ISO  129/AK:  1996  informacje  na  temat  ogólnych  zasad 

wymiarowania. Przedstaw wykaz tych zasad. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w Polskich Normach informacje o wymiarowaniu. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy:  

−−−−

 

normy dotyczące rysunku technicznego, 

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

Ćwiczenie 2 

Wyszukaj  w  Internecie  korzystając  z  dowolnej  wyszukiwarki  symbol  i  numer  aktualnej 

normy  dotyczącej  rysunku  technicznego  w  zakresie  metod  rzutowania.  Wyniki  poszukiwań 
zapisz. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w Internecie stronę internetową z wykazem norm, 

2)

 

wyszukać normy rysunku technicznego w zakresie metod rzutowania, 

3)

 

zapisać symbole i numer normy. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy:  

−−−−

 

normy dotyczące rysunku technicznego, 

−−−−

 

komputer podłączony do Internetu, 

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

4.1.4. Sprawdzian postępów 

 

Czy potrafisz: 

Tak 

Nie 

1)

 

zdefiniować pojęcie normalizacji? 

 

 

2)

 

określić,  jaka  instytucja  zajmuje  się  zagadnieniami  ujednolicenia 
zasad i przepisów dotyczących rysunku technicznego w Polsce? 

 

 

3)

 

wyjaśnić,  dlaczego  rysunki  wykonawcze  powinny  być  w  zasadzie 
wykonywane w podziałce 1:1? 

 

 

4)

 

wyjaśnić, z jakich elementów składa się rysunek złoŜeniowy? 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

11

4.2. Podstawy sporządzania dokumentacji technicznej 

 

4.2.1. Materiał nauczania 

 
Formatem zasadniczym arkusza jest format A4 o wymiarach 210 x 297 mm. Formaty A3, 

A2, A1 i A0 powstają poprzez odpowiednie zwielokrotnienie formatu A4 (rys. 5). 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Rys. 5. Formaty arkuszy rysunkowych [5] 

 

Do  wykonywania  rysunków  technicznych  słuŜą  następujące  rodzaje  linii:  linia  ciągła, 

linia  kreskowa,  linia  punktowa,  linia  dwupunktowa,  linia  falista,  linia  zygzakowa.  Poza  tym 
wykorzystywane są linie grube i cienkie. 
 

Rys. 6. przedstawia zastosowanie poszczególnych linii rysunkowych.  

 

Na rysunku zastosowano róŜne rodzaje linii zgodnie z ich przeznaczeniem: 

–

 

obramowanie arkusza – linia ciągła gruba, 

–

 

zewnętrzny zarys tabliczki rysunkowej – linia ciągła gruba, 

–

 

widoczne krawędzie przedmiotu – linia ciągła gruba, 

–

 

linie wymiarowe i pomocnicze linie wymiarowe – linia ciągła cienka, 

–

 

kreskowanie przekroju – linia ciągła cienka, 

–

 

osie symetrii – linia punktowa cienka, 

–

 

linia ograniczająca przekrój cząstkowy – linia falista cienka, 

–

 

linia niewidocznych zarysów (krawędzi) przedmiotu – linia przerywana cienka. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 6. Zastosowanie linii rysunkowych [opracowanie własne] 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

12

 

W rysunku technicznym stosuje się następujące podziałki: 

–

 

powiększające – 100:1, 50:1, 20:1, 10:1, 5:1, 2:1, 

–

 

naturalną – 1:1, 

–

 

zmniejszające – 1:2, (1:2,5), 1:5, 1:10, 1:20, (1:25), 1:50, 1:100, itd. 

 

Podziałki w nawiasach nie są zalecane. 
RozróŜnia się trzy rodzaje tabliczek rysunkowych: 

1)

 

tabliczki  podstawowe  przeznaczone  do  rysunków  wykonawczych  części  oraz  do 
rysunków złoŜeniowych, 

2)

 

tabliczki zmniejszone umieszczane na schematach, 

3)

 

tabliczki  uproszczone  umieszczane  na  drugich  i  trzecich  arkuszach  dokumentów 
tekstowych. 

 

4.2.2. Pytania sprawdzające 

 
 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Jakie wymiary posiada arkusz formatu A3? 

2.

 

Jaką linią rysuje się krawędzie niewidoczne przedmiotu? 

3.

 

Jaką linią rysuje się obramowanie rysunku? 

4.

 

Czy  zastosowanie  podziałki  5:1  spowoduje  powiększenie  czy  teŜ  pomniejszenie 
rysowanego przedmiotu? 

5.

 

Jakiej tabliczki uŜyjesz do rysunku złoŜeniowego? 

 

4.2.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Narysuj na arkuszu formatu A3 obramowanie rysunku. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać  w  materiałach  dydaktycznych  informacje  o  liniach,  ich  grubości 
i zastosowaniach, 

2)

 

wyszukać w normach zasady rysowania obramowania rysunku, 

3)

 

narysować obramowanie rysunku na przygotowanym arkuszu formatu A3. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy:  

−−−−

 

przybory kreślarskie, 

−−−−

 

arkusz formatu A3, 

−−−−

 

normy dotyczące rysunku technicznego, 

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 2 
 

Narysuj  na  arkuszu  formatu  A3  tabliczkę  uproszczoną.  UŜyj  do  tego  celu  arkusz  

z ćwiczenia 1. 
 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o tabliczkach, 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

13

2)

 

wyszukać w normach wymiary tabliczki podstawowej, 

3)

 

narysować tabliczkę podstawową zgodnie z normą. 

 
 

WyposaŜenie stanowiska pracy:  

−−−−

 

przybory kreślarskie, 

−−−−

 

arkusz formatu A3, 

−−−−

 

normy dotyczące rysunku technicznego, 

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

4.2.4. Sprawdzian postępów 

 
Czy potrafisz: 
 

Tak 

Nie 

1)

 

określić wymiary arkusza o formacie A2? 

 

 

2)

 

zastosować  linię  rysunkową  do  narysowania  krawędzi  zewnętrznych 
odwzorowanego przedmiotu? 

 

 

3)

 

zastosować linię rysunkową do narysowania krawędzi niewidocznych 
odwzorowanego przedmiotu? 

 

 

4)

 

dobrać rodzaj tabliczki do rysunku zestawieniowego? 

 

 

5)

 

zastosować podziałkę do przedstawienia na formacie A3 przedmiotu 
o wymiarach 445 x 305 x 165 mm? 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

14

4.3. Rzutowanie prostokątne 

 
4.3.1. Materiał nauczania 

 
Rzutem  nazywamy  rysunkowe  odwzorowanie  przedmiotu  lub  bryły  geometrycznej  na 

płaszczyźnie rzutów, zwanej rzutnią, którą jest płaszczyzna rysunku. 

Rozpatrzmy  rzutowanie  na  przykładzie  punktu  A.  Rzutem  punktu  A  na  płaszczyznę 

π

 

będzie  punkt  przebicia  prostej  poprowadzonej  z  tego  punktu  prostopadłej  do  płaszczyzny  
(rys. 7). 
 

Rzut punktu na jedną płaszczyznę nie określa jednoznacznie połoŜenia tego punktu. 

 
 
 
 
 
 
 

 

Rys. 7. Rzut punktu na jedną rzutnię [7] 

 
 

Jednoznaczne  połoŜenie  punktu  w  przestrzeni  moŜna  określić  poprzez  odwzorowanie 

tego punktu na trzech wzajemnie prostopadłych do siebie płaszczyznach (rys. 8). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Rys. 8. Trzy rzutnie: a) rysunek poglądowy, b) rozwinięcie trzech rzutni [7] 

 
 

Oznaczenie płaszczyzn: 

płaszczyzna pozioma II – rzutnia pozioma, 
płaszczyzna pionowa I – rzutnia pionowa, 
płaszczyzna III prostopadła do I i II – rzutnia boczna. 

 

WyŜej  wymienione  wzajemnie  do  siebie  prostopadłe  trzy  rzutnie  nazywa  się  głównymi 

płaszczyznami rzutów. 

Aby te trzy płaszczyzny sprowadzić do jednej płaszczyzny rysunku, postępuje się tak, jak 

to przedstawia rys. 8. Rzutnię pionową I kładzie się na płaszczyźnie rysunku, rzutnię poziomą 
obraca się dokoła osi x (o kąt 90

o

), a rzutnię boczną dokoła osi z (o kąt 90

o

) tak, aby z rzutnią 

pionową tworzyły jedną płaszczyznę rysunku. 

Aby określić połoŜenie punktu w układzie trzech płaszczyzn rzutowych trzeba znać trzy 

współrzędne,  określające  jego  odległość  od  trzech  rzutni,  a  więc:  jego  głębokość – g, 
wysokość – h i szerokość – s (rys. 9). 
 
 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

15

 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Rys. 9. Rzuty prostokątne punktu na trzy rzutnie: a) rysunek poglądowy, b) po rozwinięciu rzutni [7] 

 
Odwzorowanie bryły w przestrzeni 

Bryły  naleŜy  ustawiać  względem  rzutni  tak,  aby  jak  najwięcej  krawędzi  i  ścian 

zajmowało  połoŜenie  równoległe  do  płaszczyzn  rzutów.  Rzuty  ich  w  takim  ustawieniu 
odtwarzają, bowiem rzeczywiste ich wymiary i kształty. 
 

Na  rys.  10  przedstawiono  prostopadłościan  ustawiony  zgodnie  z  wyŜej  wspomnianą 

zasadą. Rzuty wierzchołków połączone liniami prostymi wyznaczą trzy prostokąty. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Rys. 10. Prostopadłościan w rzutach na trzy rzutnie: a) rysunek poglądowy, b) w rzutach prostokątnych [7] 

 
Rzutowanie prostokątne 

Podstawowym  sposobem  przedstawiania  przedmiotów  jest  rzutowanie  prostokątne 

według tzw. metody europejskiej E.  
 

Jeśli  przy  rzutowaniu  przedmiotu  na  wszystkie  płaszczyzny  dokonamy  ich  rozwinięcia, 

przyjmując  rzutnię  I  jako  płaszczyznę  rysunku,  otrzymamy  układ  rzutów  przedstawiony  na 
rys. 11. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 11. Normalny układ rzutów [7] 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

16

Podstawową  zasadą  wyboru  liczby  rzutów  potrzebnych  do  odwzorowania  rysunkowego 

przedmiotu jest ograniczenie ich liczby do niezbędnego minimum. 
 

4.3.2. Pytania sprawdzające 

 
 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Jaką płaszczyznę nazywamy rzutnią? 

2.

 

W jaki sposób moŜemy określić jednoznaczne połoŜenie punktu w przestrzeni? 

3.

 

Jak nazywają się współrzędne punktu określającego jego odległość od trzech rzutni? 

4.

 

Jakie  ustawienie  bryły  względem  rzutni  gwarantuje  rzeczywiste  odwzorowanie  jej 
wymiarów? 

 

4.3.3. Ćwiczenia 

 

Ćwiczenie 1 

Uzupełnij brakujące rzuty szkła optycznego zgodnie z zasadą rzutowania prostokątnego. 

 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 
 
 
 
 
 
 
 

Rysunek do ćwiczenia 1 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o zasadach rzutowania prostokątnego, 

2)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o rzutniach, 

3)

 

odwzorować szkło optyczne zgodnie z zasadami rzutowania prostokątnego. 

 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy:  

−

 

przybory kreślarskie, 

−

 

arkusz papieru z rysunkami do ćwiczenia, 

−

 

normy dotyczące rysunku technicznego, 

−

 

poradnik dla ucznia, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

17

Ćwiczenie 2 

Dorysuj rzut główny szkła optycznego zgodnie z zasadą rzutowania prostokątnego. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o zasadach rzutowania prostokątnego, 

2)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o rzutniach, 

3)

 

odwzorować szkło optyczne zgodnie z zasadami rzutowania prostokątnego. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 

Rysunek do ćwiczenia 2

 

 
WyposaŜenie stanowiska pracy:  

−

 

przybory kreślarskie, 

−

 

arkusz papieru z rysunkami do ćwiczenia, 

−

 

normy dotyczące rysunku technicznego, 

−

 

arkusze papieru formatu A4, 

−

 

poradnik dla ucznia, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

4.3.4. Sprawdzian postępów 

 
Czy potrafisz: 
 

Tak 

Nie 

1)

 

określić zasady rzutowania prostokątnego? 

 

 

2)

 

wyjaśnić,  dlaczego  rzut  odcinka  prostopadłego  do  rzutni  jest 

punktem? 

 

 

3)

 

wyjaśnić, dlaczego dla jednoznacznego odwzorowania brył potrzebne 

są trzy rzutnie? 

 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

18

4.4. Rzutowanie aksonometryczne 

 

4.4.1. Materiał nauczania 

 
Do  odwzorowania  kształtu  bryły  za  pomocą  jednego  rzutu  stosuje  się  rzuty 

aksonometryczne:  izometryczne  (jednomiarowe),  dimetryczne  ukośne  (dwumiarowe) 
i dimetryczne prostokątne. 
 

Rzut  aksonometryczny  izometryczny  (rys. 12  a)  –  w  rzucie  tym  wymiary  przedmiotu 

równoległe do którejkolwiek z osi układu ulegają jednakowemu skróceniu w stosunku 0,82:1. 
 
 
 
 
 
 

 

Rys. 12. Układ osi izometrycznych [6] 

 
 

Rzut  dimetryczny  ukośny  –  wykonuje  się  najczęściej  w  układzie  osi  współrzędnych  jak 

na rys. 12b. 
 

Rzut  dimetryczny  prostokątny  (rys.  12c)  –  w  rzucie  tym  wymiary  przedmiotów 

równoległe  do  osi  Y  lub  Z  nie  ulegają  skróceniu,  natomiast  wymiary  równoległe  do  osi  X 
ulegają skróceniu o połowę. 
 

Na rys. 13 przedstawiono prostopadłościan w rzucie dimetrii ukośnej. 

 
 
 
 
 
 
 

 

Rys. 13. Prostopadłościan w rzucie dimetrii ukośnej

 

[opracowanie własne] 

 

 

Rys. 14 przedstawia bryłę narysowaną w rzucie aksonometrycznym. 

 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 14. Bryła w rzucie aksonometrycznym

 

[opracowanie własne] 

 

4.4.2.

 

Pytania sprawdzające 

 

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Jaki rzut zastosujesz do odwzorowania kształtu bryły za pomocą jednego rzutu? 

2.

 

Jakie rozróŜniamy rodzaje rzutów aksonometrycznych? 

3.

 

Jaka jest wartość kątów między osiami X, Y i Z w rzucie dimetrii ukośnej? 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

19

4.4.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Narysuj sześciokąt foremny w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać  w  materiałach  dydaktycznych  informacje  o  zasadach  rzutowania 
aksonometrycznego, 

2)

 

odwzorować figurę płaską w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy:  

−

 

przybory kreślarskie, 

−

 

normy dotyczące rysunku technicznego, 

−

 

poradnik dla ucznia, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

 

Rys. do ćwiczenia 1

 

 

Ćwiczenie 2 

Narysuj zwierciadło w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej (wymiary dowolne). 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje  
o zasadach rzutowania aksonometrycznego, 

2)

 

odwzorować zwierciadło w rzucie aksonometrycznym  
dimetrii ukośnej. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy:  

−

 

przybory kreślarskie, 

−

 

normy dotyczące rysunku technicznego, 

−

 

poradnik dla ucznia,   

 

 

 

 

 

 

 

 

Rys. do ćwiczenia 2 

 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

4.4.4. Sprawdzian postępów 

 
Czy potrafisz: 
 

Tak 

Nie 

1)

 

rozróŜnić rodzaje rzutów aksonometrycznych? 

 

 

2)

 

określić,  o  ile  ulegają  skróceniu  wymiary  przedmiotu  równoległe  do 
osi X? 

 

 

3)

 

wyjaśnić,  dlaczego  rzut  dimetrii  ukośnej  nie  zastępuje  rysunku  
w rzutach prostokątnych? 

 

 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

20

 

4.5. Odwzorowywanie rysunkowe zarysów przedmiotu 

 

4.5.1. Materiał nauczania 

 
Widoki i przekroje  

Rzuty prostokątne przedmiotów przedstawiamy w postaci widoków i przekrojów. 

Na widokach krawędzie zewnętrzne przedmiotu rysujemy linią ciągłą grubą. 
 

Do odwzorowania krawędzi niewidocznych stosujemy linie kreskowe cienkie (rys. 15). 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 15. Przykład rysowania przedmiotu z niewidocznymi krawędziami

 

[opracowanie własne] 

 
Zasady wykonywania przekrojów 

Powstawanie  przekroju  przedstawia 

rys.  16.  Przedmiot  przecinamy  umowną 
płaszczyzną  przekroju  i  odrzucamy 
część  przedmiotu,  która  znajduje  się 
przed  płaszczyzną.  W  ten  sposób 
odsłaniają 

się 

zarysy 

wewnętrzne. 

 

Pozostałą 

część 

przedmiotu 

odwzorowujemy  zgodnie  z  zasadami 
rzutowania prostokątnego.  
 

Krawędzie 

niewidoczne, 

które 

w wyniku przekroju zostały „odsłonięte” 
rysujemy  linią  ciągłą  grubą.  Pole 
przekroju  kreskujemy  liniami  ciągłymi 
cienkimi. 

Rys. 16. Powstawanie przekroju; a) przedmiot w rzucie 

aksonometrycznym, b) dokonywanie przekroju, c) przekrój 
przedmiotu [7] 

 
Oznaczanie i kreskowanie przekrojów 

Płaszczyznę  przekroju  oznaczamy  dwoma  krótkimi  odcinkami  linii  grubej,  a  kierunek 

rzutowania oznaczamy przy pomocy strzałek (rys. 17). 
 
 
 
 
 
 

 
Rys. 17. Oznaczanie kierunku rzutowania [7] 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

21

 

MoŜna  pominąć  oznaczenie  przekroju,  jeŜeli  połoŜenie  płaszczyzny  nie  budzi 

wątpliwości (rys. 18). 
 
 
 
 
 
 

Rys. 18. Przekrój z uproszczonym oznaczeniem [7] 

 
 

Pole  przekroju  kreskujemy  liniami  ciągłymi  cienkimi  odchylonymi  od  pionu  o  kąt  45

o

. 

Podziałka  kreskowania  jest  zaleŜna  od  wielkości  pól  kreskowania  i  wynosi  od  0,5  mm  do 
5 mm. 
 

W przekrojach złoŜonych kaŜdą część kreskujemy inaczej (rys. 19). 

 
 
 
 
 
 

 

Rys. 19. Kreskowanie przekrojów złoŜonych [7] 

 
Przekroje wzdłuŜne i poprzeczne 

Przekrój  wzdłuŜny  –  płaszczyzna  przekroju  przecina  przedmiot  wzdłuŜ  osi  symetrii  

(rys. 20). Przy strzałkach piszemy duŜe litery np. A-A oznaczające kolejny przekrój. 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 20. Przekrój wzdłuŜny [6] 

 

 

Przekrój  poprzeczny  –  płaszczyzna  przekroju  przecina  przedmiot  prostopadle  do  osi 

(rys. 21). 

 

 
 
 
 

 
 

 

Rys. 21. Przekroje poprzeczne [7] 

 
Przekroje złoŜone 
 

Przekrój  złoŜony  –  przedmiot  jest  przecinany  dwoma  lub  więcej  płaszczyznami 

przekroju. 
 

Przekrój  łamany  –  płaszczyzny  przekroju  są  ustawione  względem  siebie  pod  kątem 

rozwartym. 

 

 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

22

Przekroje wybranych przedmiotów 

Na rys. 22 przedstawiono części maszyn, których nie kreskuje się. 

 

 
 

 
 
 
 
 

Rys. 22. Części maszyn, których się nie kreskuje [7] 

 

Widoki i przekroje przedmiotów symetrycznych 

Przedmioty symetryczne przedstawiamy w półwidoku i półprzekroju (rys. 23). 

 
 
 
 
 
 
 
 

 

Rys. 23. Półwidok – półprzekrój przedmiotu symetrycznego [7] 

 

Widoki i przekroje cząstkowe 

W  miarę  potrzeby  moŜemy  pokazać  szczegóły  konstrukcyjne  przedmiotu  w  widokach  

i przekrojach cząstkowych (rys. 24 a, b, c, d). 
 

Przekroje cząstkowe (wyrwania) rysujemy bezpośrednio na widoku. 

 
 
 
 
 
 

 
Rys. 24. Przekroje cząstkowe [7] 

 

Przerywanie i urywanie rzutów przedmiotów 

Długie  przedmioty  o  stałym  przekroju  poprzecznym  moŜemy  na  rysunkach  przerywać. 

Przykłady przerwań przedstawia rys. 25 a, b. 
 
 
 
 

Rys.25. Przykłady przerwań rzutów [7] 

 

 

Przykład  urwania  (przy  którym  pominięta  jest  końcowa  część  przedmiotu)  przedstawia  

rys. 26. 
 
 
 
 

Rys. 26. Przykład urwania przekroju [7] 

 

 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

23

Kłady przedmiotów 

W celu ograniczenia liczby przekrojów stosujemy tzw. kłady przekrojów. 

 

Kład przekroju jest figurą płaską, powstała w wyniku przecięcia przedmiotu tylko jedną 

płaszczyzną  przekroju.  Na  rysunku  kładu  nie  pokazuje  się  zarysów  przedmiotu,  które  leŜą 
poza płaszczyzną przekroju. 
 

RozróŜniamy kłady miejscowe i przesunięte. 

Kład miejscowy przedstawiono na rys. 27. 
 
 
 
 
 

 

Rys.27. Kład miejscowy [7] 

 

Kład przesunięty przedstawiono na rys. 28. 
 
 
 
 
 
 

Rys. 28. Kład przesunięty [7] 

 

4.5.2. Pytania sprawdzające 

 

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Jak nazywamy rzuty prostokątne odwzorowujące zewnętrzne kształty przedmiotów? 

2.

 

W jaki sposób określamy kierunek rzutowania przekroju? 

3.

 

Jakimi liniami kreskujemy pole przekroju? 

4.

 

W jaki sposób powstaje przekrój wzdłuŜny? 

5.

 

Czym charakteryzuje się przekrój łamany? 

6.

 

Czym charakteryzuje się kład przesunięty? 

 

4.5.3. Ćwiczenia 

 

Ćwiczenie 1 

Na  podstawie  wzoru  kreskowania  określ  rodzaj  materiału,  z  jakiego  został  wykonany 

przedmiot. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w normach informacji o wzorach kreskowania, 

2)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o przekrojach, 

3)

 

określić materiał na podstawie wzoru kreskowania. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy:  

−

 

normy dotyczące wzorów kreskowania, 

−

 

normy dotyczące rysunku technicznego, 

−

 

poradnik dla ucznia.,   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rys. do ćwiczenia 1

 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

24

Ćwiczenie 2 

Korzystając z zaznaczonej płaszczyzny przekroju narysuj przekrój A-A. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o widokach i przekrojach, 

2)

 

sporządzić przekrój A-A przedmiotu. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy:  

–

 

przybory kreślarskie, 

–

 

normy dotyczące rysunku technicznego, 

–

 

poradnik dla ucznia, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
 
 
 
 

Rys. do ćwiczenia 2 

 

4.5.4. Sprawdzian postępów 

 
Czy potrafisz: 
 

Tak 

Nie 

1)

 

rozróŜnić widoki i przekroje? 

 

 

2)

 

określić zasady wykonywania przekrojów? 

 

 

3)

 

oznaczyć przekroje? 

 

 

4)

 

wyjaśnić sposób tworzenia przekrojów złoŜonych? 

 

 

5)

 

wymienić części maszyn, których nie rysuje się w przekroju? 

 

 

6)

 

wyjaśnić sposób tworzenia kładu miejscowego? 

 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

25

4.6. Wymiarowanie rysunkowe  

 

4.6.1. Materiał nauczania 

 

 

Ogólne zasady wymiarowania są następujące:  

–

 

stosuje  się  linie  wymiarowe,  pomocnicze  linie  wymiarowe  oraz  znaki  i  liczby 
wymiarowe, 

–

 

linie wymiarowe rysuje się zawsze równolegle do odcinka, który jest wymiarowany, 

–

 

linie wymiarowe nie mogą pokrywać się z osiami symetrii lub krawędziami przedmiotu, 

–

 

linie  wymiarowe  nie  mogą  przecinać  się  ze  sobą  ani  z  pomocniczymi  liniami 
wymiarowymi, 

–

 

liczba wymiarowa nie moŜe być napisana na linii wymiarowej, 

–

 

liczby wymiarowe wpisuje się tak, aby móc je odczytać patrząc na rysunek z przodu (od 
dołu) i z prawej strony, 

–

 

na rysunku podaje się tylko wymiary konieczne, 

–

 

kaŜdy wymiar podaje się tylko jeden raz, 

–

 

większość wymiarów podaje się na rzucie głównym, 

–

 

wymiary umieszcza się raczej na przekrojach niŜ na widokach, 

–

 

wymiary ze sobą związane umieszcza się na jednym rzucie, 

–

 

nie wymiaruje się krawędzi niewidocznych przedmiotu. 

 

Porządkowe zasady wymiarowania są następujące: 

–

 

pomijanie wymiarów oczywistych, 

–

 

niepowtarzanie wymiarów, 

–

 

grupowanie wymiarów. 
Podstawowym  sposobem  wymiarowania  w  rysunku  technicznym  jest  wymiarowanie 

w układzie współrzędnych prostokątnych. 
 

Współrzędnymi  prostokątnymi  na  płaszczyźnie  są  dwie  osie  x  i  y  względem  siebie 

prostopadłe i przecinające się w punkcie 0. 
 

Rys.  29a  przedstawia  w  jednym  rzucie  płytkę  z  dwoma  otworami.  Wymiarowanie  tej 

płytki polega na umieszczeniu wzdłuŜ dwóch krawędzi (wzajemnie prostopadłych) odległości 
od osi współrzędnych (rys. 29b). 
 

Osie współrzędnych tworzą tak zwane bazy wymiarowe.  

 

Baza  wymiarowa  danego  przedmiotu  to  powierzchnia,  krawędź  lub  oś  symetrii, 

względem,  których  wyznacza  się  połoŜenie  innych  jego  powierzchni,  krawędzi  lub  osi 
symetrii. 
 

Za bazy wymiarowe przyjmuje się dowolne powierzchnie, krawędzie lub osie. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Rys. 29. Wymiarowanie płytki we współrzędnych prostokątnych 

 
Wymiarowanie kształtów geometrycznych przedmiotów 
 

Wymiarowanie  średnic  –  zawsze  wymiaruje  się  za  pomocą  znaku 

∅

  i  odpowiedniej 

liczby wymiarowej (np. 

∅

24,2) – rys. 30. 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

26

 
 
 
 
 
 
 

 
 

 

Rys. 30. Wymiarowanie średnic [opracowanie własne] 

 
 

Wymiarowanie  promieni  –  zawsze  wymiaruje  się  za  pomocą  znaku  R  i  odpowiedniej 

liczby wymiarowej (np. R26,49) – rys. 31. 
 
 
 
 
 
 
 

 

 
 

Rys. 31. Wymiarowanie promieni [opracowanie własne] 

 
 

Wymiarowanie  kuli  –  zawsze  wymiaruje  się  za  pomocą  znaku  O  i  odpowiedniej  liczby 

wymiarowej (np. 

Ο∅

 25, OR43) – rys. 32. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 32. Wymiarowanie kuli [opracowanie własne] 

 
 

Wymiarowanie łuku – zawsze wymiaruje się przy pomocy znaku             i odpowiedniej 

liczby wymiarowej (rys. 33). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 33. Wymiarowanie łuku

 

[opracowanie własne] 

np. 120

 

 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

27

 

Wymiarowanie otworów walcowych – wymiaruje się podając średnicę otworu i grubość 

materiału lub głębokość otworu (rys. 34). 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 

Rys. 34. Wymiarowanie otworów walcowych

 

[opracowanie własne] 

 

 

Wymiarowanie ścięć krawędzi – wymiaruje się podając długość i kąt ścięcia (rys. 35). 

 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 

Rys. 35. Wymiarowanie ścięć krawędzi

 

[opracowanie własne] 

 
 

Wymiarowanie  powierzchni  pochylonych  –  względem  kierunku  pionowego  lub 

poziomego  moŜna  wymiarować  z  uŜyciem  wymiarów  liniowych.  Stosuje  się  takŜe  znak 
wymiarowy pochylenia powierzchni (rys. 36). 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

Rys. 36. Wymiarowanie powierzchni pochylonych [opracowanie własne] 

 

 

Wymiarowanie  powierzchni  zbieŜnych  –  wymiaruje  się  podobnie  jak  pochylone 

jednostronnie (rys. 37). 
 
 
 
 
 

 
 

 

Rys. 37. Wymiarowanie powierzchni zbieŜnych

 

[opracowanie własne] 

 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

28

Sposoby wymiarowania 
 

Wymiarowanie  w  układzie  szeregowym  –  (wymiarowanie  łańcuchowe)  polega  na 

ustawieniu poszczególnych wymiarów składowych w szeregu (rys. 38). 
 

Wymiarowanie  w  układzie  równoległym  –  polega  na  podawaniu  wymiarów  od  jednej 

bazy wymiarowej (rys. 39). 
 
 
 
 
 
 
 

 

 
 
 

 
 
Rys. 38. Wymiarowanie w układzie szeregowym 

   

 

 

Rys. 39. Wymiarowanie w układzie 

 

 

[opracowanie własne] 

 

 

 

 

 

 

 

    równoległym [opracowanie własne] 

 
 

Wymiarowanie w układzie mieszanym – stanowi połączenie wymiarowania szeregowego  

i równoległego (rys. 40). 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

 

 

 
 
 
 
 
 
 

Rys. 40. Wymiarowanie w układzie mieszanym

 

[opracowanie własne] 

 
4.6.2. Pytania sprawdzające 

 
 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Dlaczego  linie  wymiarowe  nie  mogą  pokrywać  się  z  osiami  symetrii  lub  krawędziami 
przedmiotu? 

2.

 

Jak wymiaruje się średnice? 

3.

 

Jak wymiaruje się powierzchnie zbieŜne? 

4.

 

Czym się charakteryzuje wymiarowanie w układzie szeregowym? 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

29

4.6.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Zwymiaruj soczewkę przedstawioną na rysunku (wymiary dowolne).  
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje  
o wymiarowaniu, 

2)

 

zwymiarować soczewkę zgodnie z normami. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy:  

–

 

przybory kreślarskie, 

–

 

normy dotyczące rysunku technicznego, 

–

 

poradnik dla ucznia,   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rys. do ćwiczenia 1 

 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 2 

Zwymiaruj soczewkę sferyczną zgodnie z normami (wymiary dowolne). 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji  
o wymiarowaniu, 

2)

 

zwymiarować przedmiot zgodnie z normami. 

 
 

WyposaŜenie stanowiska pracy:  

−

 

kartka papieru formatu A4 z rysunkami soczewki, 

−

 

przybory kreślarskie, 

−

 

normy dotyczące rysunku technicznego,  

 

 

 

 

Rys. do ćwiczenia 2

 

 

−

 

normy dotyczące wymiarowania, 

−

 

poradnik dla ucznia, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

4.6.4. Sprawdzian postępów 

 
Czy potrafisz: 
 

Tak 

Nie 

1)

 

określić ogólne zasady wymiarowania? 

 

 

2)

 

określić porządkowe zasady wymiarowania? 

 

 

3)

 

wyjaśnić, na czym polega zasada grupowania wymiarów? 

 

 

4)

 

wyjaśnić, na czym polega zasada pomijania wymiarów oczywistych? 

 

 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

30

4.7. Szkicowanie 

 

4.7.1. Materiał nauczania 

 
Szkicowanie  rysunkowe  jest  sposobem  odwzorowania  przedmiotu  ręcznie  bez  pomocy 

dodatkowych  przyrządów  kreślarskich.  Szkicowanie  stanowi  podstawę  do  wykonania 
rysunku  i  jest  to  swojego  rodzaju  opracowanie  wstępne.  Szkic  staje  się  rysunkiem,  jeŜeli 
odwzorowuje  przedmiot  w  określonej  podziałce  z  uwzględnieniem  wszystkich  zasad 
zawartych w normach dotyczących rysunku technicznego. 
 

Szkic: 

–

 

wykonuje się odręcznie, 

–

 

grubości linii nie są istotne, 

–

 

nie  obowiązuje  stosowanie  podziałki  ale  muszą  być  zachowane  proporcje 
odwzorowanego przedmiotu, 

–

 

odwzorowywany  przedmiot  musi  być  dokładnie  zwymiarowany  bez  potrzeby 
zachowywania zasad dotyczących wymiarowania, 

–

 

powinien być przejrzysty i czytelny. 

 

Rysunek: 

–

 

wykonuje się w znormalizowanej podziałce przy uŜyciu przyborów kreślarskich, 

–

 

obowiązują znormalizowane grubości linii, 

–

 

obowiązuje rzutowanie prostokątne według metody E, 

–

 

rzut główny musi przedstawiać przedmiot w połoŜeniu uŜytkowym, 

–

 

obowiązuje zgodne z normą wymiarowanie. 

 

Szkicowanie płaskich przedmiotów 

Płaskie  przedmioty  o  jednakowej  grubości  rysuje  się  tak,  jakby  leŜały  na  płaszczyźnie 

rysunku.  Zarysy  krawędzi  szkicowanych  przedmiotów  są  przewaŜnie  odcinkami  prostych, 
przecinających  się  pod  róŜnymi  katami  lub  łukami  kół  oraz  innych  krzywych.  Grubość 
płaskich  przedmiotów  określa  się  cyfrą  umieszczoną  wewnątrz  zarysu,  poprzedzając  ją 
znakiem (x), np. x5 – grubość przedmiotu wynosi 5 mm (rys. 41, 42). 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 41. Szkice przedmiotów o zarysach prostych [opracowanie własne] 

 
 
 
 
 
 
 

Rys. 42. Szkice przedmiotów o zarysach zaokrąglonych [opracowanie własne] 

 

Szkicowanie przedmiotów o złoŜonych strukturach 

Przedmioty o złoŜonych kształtach posiadają tzw. trzeci wymiar, czyli grubość, który był 

oznaczony  poprzednio  jako  x5.  Osiąga  się  to  poprzez  narysowanie  przedmiotu  poprzez 
rzutowanie prostokątne lub aksonometryczne. 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

31

 

Szkic powinien być tak  wykonany, aby odwzorowywał przedmiot i moŜna było na jego 

podstawie wykonać rysunek wykonawczy.  
 

Podczas wykonywania szkicu naleŜy przestrzegać niŜej wymienionych zasad: 

–

 

szkic wykonuje się odręcznie, łuki i okręgi moŜna wykonać przy pomocy cyrkla, 

–

 

szkic najlepiej wykonać na kratkowanym papierze o znormalizowanym formacie, 

–

 

szkic wykonuje się zachowując proporcje wymiarowe, 

–

 

liczba  rzutów  na  szkicu  powinna  być  jak  najmniejsza,  ale  pozwalająca  na  pełne 
odwzorowanie przedmiotu, 

–

 

rozmieszczenie  rzutów  i  ich  usytuowanie  na  arkuszu  powinno  być  zgodne  z  zasadami 
rzutowania prostokątnego, 

–

 

pomiędzy  rzutami  powinien  być  zachowany  odstęp  umoŜliwiający  narysowanie 
wymiarów, 

–

 

główny  widok  powinien  zawierać  jak  najwięcej  cech  charakterystycznych  przedmiotu 
i zawierać jak najwięcej wymiarów. 

 

Etapy szkicowania 

Na  rys.  43.  przedstawiono  szkic  przedmiotu  narysowanego  w  rzutach  prostokątnych  

i w rzucie dimetrii ukośnej. 
 
 
 
 
 
 
 

 

Rys. 43. Szkic przedmiotu w rzutach prostokątnych i w rzucie dimetrii ukośnej [opracowanie własne] 

 
 

Po  ustaleniu  liczby  niezbędnych  rzutów  prowadzimy  podstawowe  dla  poszczególnych 

rzutów osie symetrii (rys. 44), 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 44. Etapy szkicowania – rysowanie osi symetrii [opracowanie własne] 

 
cienką linią rysujemy kontury przedmiotu (rys. 45), 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 45. Etapy szkicowania – rysowanie konturów przedmiotu [opracowanie własne] 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

32

dorysowujemy pozostałe widoczne krawędzie (rys. 46), 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 46. Etapy szkicowania – rysowanie widocznych krawędzi [opracowanie własne] 

 
rysujemy niewidoczne krawędzie przedmiotu linią kreskową (rys. 47), 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 47. Etapy szkicowania – rysowanie niewidocznych krawędzi [opracowanie własne] 

 
na poszczególne rzuty nanosimy pomocnicze linie wymiarowe i linie wymiarowe (rys. 48), 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 48. Etapy szkicowania – rysowanie pomocniczych linii wymiarowych 

i linii wymiarowych [opracowanie własne] 

 
wymiarujemy poszczególne rzuty, wstawiając odpowiednie wymiary (rys. 49). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 49. Etapy szkicowania – wstawianie odpowiednich wymiarów [opracowanie własne] 

 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

33

Szkicowanie w rzutach aksonometrycznych 

Do  odwzorowania  przedmiotu  w  jednym  rzucie  z  zachowaniem  podstawowych 

wymiarów  (wysokości,  szerokości  i  głębokości)  stosuje  się  tzw.  rzut  dimetrii  ukośnej  
(rys. 50).  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 50. Szkicowanie w rzucie dimetrycznym ukośnym [opracowanie własne] 

 
4.7.2. Pytania sprawdzające 

 
 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

W jakim celu wykonuje się szkic? 

2.

 

Jakie zasady naleŜy przestrzegać podczas wykonywania szkicu? 

3.

 

Na czym polega szkicowanie przedmiotów o złoŜonych kształtach? 

 

4.7.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Sporządź szkic figury w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji  
o szkicowaniu, 

2)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji  
o rzutowaniu prostokątnym, 

3)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji  
o dimetrii ukośnej, 

4)

 

wykonać szkic figury zgodnie z załoŜeniami. 

Rys. do ćwiczenia 1 

 

 
WyposaŜenie stanowiska pracy:  

−

 

przybory kreślarskie, 

−

 

normy dotyczące rysunku technicznego, 

−

 

poradnik dla ucznia, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

34

Ćwiczenie 2 

Sporządź szkic klina w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych  
informacji o szkicowaniu, 

2)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych  
informacji o rzutowaniu prostokątnym, 

3)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych  
informacji o dimetrii ukośnej, 

4)

 

wykonać szkic klina zgodnie z załoŜeniami. 

Rys. do ćwiczenia 2

 

 
WyposaŜenie stanowiska pracy:  

−

 

przybory kreślarskie, 

−

 

normy dotyczące rysunku technicznego, 

−

 

poradnik dla ucznia, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

4.7.4. Sprawdzian postępów 

 

Czy potrafisz: 
 

Tak 

Nie 

1)

 

wyjaśnić, na czym polega szkicowanie płaskich przedmiotów? 

 

 

2)

 

wyjaśnić,  na  czym  polega  szkicowanie  przedmiotów  o  złoŜonych 
kształtach? 

 

 

3)

 

wyjaśnić,  na  jakie  elementy  zwraca  się  szczególną  uwagę  przy 
szkicowaniu? 

 

 

4)

 

określić dopuszczalne uproszczenia rysunkowe na szkicu? 

 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

35

4.8. Tolerowanie wymiarów na rysunkach 

 
4.8.1. Materiał nauczania 

 
RozróŜniamy wymiary nominalne, rzeczywiste, zaobserwowane i tolerowane. 

Wymiar nominalny – ustalony przez konstruktora i podany na rysunku. 
Wymiar rzeczywisty – uzyskany w wyniku obróbki. 
Wymiar tolerowany – posiada liczbowo określony górny i dolny wymiar graniczny. 
Odchyłka górna – róŜnica między górnym wymiarem granicznym a wymiarem nominalnym. 
Odchyłka dolna – róŜnica między dolnym wymiarem granicznym a wymiarem nominalnym. 
Tolerancja  –  róŜnica  między  górnym  wymiarem  granicznym  a  dolnym  wymiarem 
granicznym. 
Tolerancja ma zawsze wartość dodatnią. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 51. Wymiary graniczne, odchyłki i pole tolerancji [6] 

 
Oznaczenia na rys. 51. są następujące: 

D

o

 – wymiar nominalny otworu, 

D

w

 – wymiar nominalny wałka, 

A

w

 – wymiar dolny graniczny wałka, 

A

o

 – wymiar dolny graniczny otworu, 

B

w

 – wymiar górny graniczny wałka, 

B

o

 – wymiar górny graniczny otworu, 

es – odchyłka górna wałka, 
Es – odchyłka górna otworu, 
ei – odchyłka dolna wałka, 
Ei – odchyłka dolna otworu, 
T – tolerancja. 

Pomiędzy wymiarami i odchyłkami zachodzą następujące zaleŜności: 

- dla wymiaru zewnętrznego 

B

w

 – D = es 

→

 B

w

 = es + D 

A

w

 – D = ei 

→

 A

w

 = ei + D 

- dla wymiaru wewnętrznego 

B

o

 – D = Es 

→

 B

o

 = Es + D 

A

o

 –D = Ei 

→

 A

o

 = Ei + D 

Tolerancja dla wymiaru zewnętrznego 

T = B

w

 – A

w

 

Tolerancja dla wymiaru wewnętrznego 

T = B

o

 – A

o

 

Wymiar tolerowany to wymiar nominalny łącznie z odchyłkami. 
 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

36

 

Rodzaje tolerowań: 

–

 

tolerowanie symetryczne – obie odchyłki są jednakowe, 

–

 

tolerowanie asymetryczne – jedna z odchyłek jest równa zeru, 

–

 

tolerowanie asymetryczne dwustronne – wartości i znaki odchyłek są róŜne, 

–

 

tolerowanie asymetryczne jednostronne – obie odchyłki mają jednakowe znaki. 

Tolerowanie swobodne – odchyłki wymiarów dobiera konstruktor według własnego uznania. 
Tolerowanie  normalne  –  odchyłki  wymiarów  przyjmuje  się  według  znormalizowanego 
układu tolerancji wałków i otworów (dla wymiarów do 3150 mm). 
 

Tolerowany normalnie wymiar powinien zawierać: 

–

 

wymiar nominalny, 

–

 

symbol literowy połoŜenia pola tolerancji, 

–

 

symbol liczbowy klasy dokładności. 

Na rysunkach 52, 53, 54 przedstawiono przykłady tolerowania wymiarów oraz oznaczeń. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Rys. 52. Przykłady tolerowania wymiarów [7] 

 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
Rys. 53. Oznaczenie wymiaru normalnie tolerowanego [7]  

Rys. 54. Przykłady tolerowania normalnego [7] 

 

4.8.2. Pytania sprawdzające 

 
 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Czym charakteryzuje się wymiar tolerowany? 

2.

 

Jaki obszar określa pole tolerancji? 

3.

 

W jaki sposób zapiszesz wymiar tolerowany? 

4.

 

Jak nazwiesz czynność doboru odchyłek i ustalania tolerancji wymiarów? 

5.

 

Jakie znasz rodzaje tolerowań? 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

37

4.8.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 
 

Oblicz odchyłki i tolerancje soczewki o średnicy 35 mm wiedząc, Ŝe wymiary graniczne 

wynoszą 

∅

 34,8 mm i 

∅

 35,2 mm. 

Dane: 

wymiar nominalny D = 35 mm, 
górny wymiar graniczny B

w

 = 35,02 mm, 

dolny wymiar graniczny A

w

 = 34,8 mm. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o odchyłkach i tolerancjach, 

2)

 

obliczyć odchyłki i tolerancje, 

3)

 

rozróŜnić zaleŜności zachodzące pomiędzy wymiarami i odchyłkami. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy:  

−

 

normy dotyczące rysunku technicznego, 

−

 

poradnik dla ucznia, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 2 

Oblicz wymiary graniczne i tolerancję wymiaru 30

15

,

0

1

,

0

+

−

. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o odchyłkach i tolerancjach, 

2)

 

obliczyć odchyłkę górną i dolną oraz tolerancję. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy:  

−

 

normy dotyczące rysunku technicznego, 

−

 

poradnik dla ucznia, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

4.8.4. Sprawdzian postępów 

 

Czy potrafisz: 
 

Tak 

Nie 

1)

 

określić tolerowanie wymiaru? 

 

 

2)

 

wymienić rodzaje tolerowań? 

 

 

3)

 

określić sposób tolerowania wewnątrz materiału? 

 

 

4)

 

określić sposób tolerowania normalnego? 

 

 

 
 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

38

4.9. Tolerowanie kształtu i połoŜenia 

 

4.9.1. Materiał nauczania 

 
 

Odchyłka  kształtu  –  róŜnica  między  kształtem  powierzchni  i  płaszczyzny  do  niej 

przylegającej. 
Tolerancja kształtu – największa dopuszczalna odchyłka kształtu. 
Odchyłka  prostoliniowości  –  największa  odległość  między  zarysem  rzeczywistym  
a teoretyczną prostą przylegającą (rys. 55).  
Tolerancja prostoliniowości – największa dopuszczalna odchyłka prostoliniowości. 
 
 
 
 
 
 

 
Rys. 55. Odchyłka prostoliniowości [7] 

 
 

Odchyłka  płaskości  –  największa  odległość  między  powierzchnią  rzeczywistą, 

a płaszczyzną przylegającą (rys. 56). 
Tolerancja płaskości – największa dopuszczalna odchyłka płaskości. 
Odchyłka  okrągłości  –  największa  odległość  między  zarysem  rzeczywistym,  a  okręgiem 
przylegającym (rys. 57). 
Tolerancja okrągłości – największa dopuszczalna odchyłka okrągłości. 
Odchyłka  walcowości  –  największa  odległość  między  powierzchnią  rzeczywistą, 
a powierzchnią walca przylegającego (rys. 58). 
Tolerancja walcowości – największa dopuszczalna odchyłka walcowości. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 56. Odchyłka płaskości [6]

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 57. Odchyłka okrągłości [7]

 

Rys. 58. Odchyłka walcowości [7] 

 

 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

39

 

Odchyłka  połoŜenia  –  róŜnica  między  połoŜeniem  rzeczywistym  powierzchni,  a  jej 

połoŜeniem geometrycznym. 
Tolerancja połoŜenia – największa dopuszczalna odchyłka połoŜenia. 
Odchyłka równoległości – róŜnica największej A i najmniejszej B odległości między dwiema 
płaszczyznami przylegającymi (rys. 59).  
Tolerancja równoległości – największa dopuszczalna odchyłka równoległości. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
Rys. 59. Odchyłka równoległości [7] 

 
 

Odchyłka  prostopadłości  –  róŜnica  między  kątem  rzeczywistym  a  kątem  90

o

  dwóch 

płaszczyzn (rys. 60). 
Tolerancja prostopadłości - największa dopuszczalna odchyłka prostopadłości. 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
Rys. 60. Odchyłka prostopadłości [7] 

 
 

Odchyłka  współosiowości  –  największa  odległość  między  osią  rozpatrywanej 

powierzchni a osią odniesienia (rys. 61). 
Tolerancja współosiowości - największa dopuszczalna odchyłka współosiowości. 
Odchyłka  symetrii  –  największa  odległość  płaszczyzny  symetrii  danego  elementu  od 
płaszczyzny symetrii (rys. 62). 
Tolerancja symetrii – największa dopuszczalna odchyłka symetrii. 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
Rys. 61. Odchyłka współosiowości [7]  

 

Rys. 62. Odchyłka symetrii [7] 

 

 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

40

 

Oznaczenie tolerancji kształtu i połoŜenia zawiera (rys. 63): 

–

 

znak tolerancji, 

–

 

wartość tolerancji w milimetrach, 

–

 

literowe oznaczenie elementu odniesienia. 

 
 
 
 
 
 
 
 

 
Rys. 63. Oznaczenie tolerancji na rysunku [7] 

W tabeli 1 przedstawiono rodzaje tolerancji kształtu i połoŜenia oraz ich znaki graficzne. 

 

Tabela 1. Rodzaje tolerancji kształtu i połoŜenia oraz ich znaki graficzne [7] 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4.9.2. Pytania sprawdzające 

 
 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Czego dotyczy tolerancja kształtu? 

2.

 

Czego dotyczy tolerancja połoŜenia? 

3.

 

Jak zapisuje się informację dotyczącą tolerancji połoŜenia? 

4.

 

Jak się oznacza tolerancję połoŜenia – prostopadłość? 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

41

4.9.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Oznacz  tolerancję  równoległości  powierzchni  A  szkła  optycznego  względem 

przeciwległej powierzchni z odchyłką równą 0,02 mm. 
 

 
 
 
 
 
 
 

 
 
Rysunek do ćwiczenia 1 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o tolerancjach kształtu, 

2)

 

wyszukać w normie informacje o znakach graficznych dotyczących tolerowania kształtu, 

3)

 

oznaczyć tolerancję równoległości zgodnie z normą. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy:  

−

 

normy dotyczące tolerancji kształtu i połoŜenia, 

−

 

poradnik dla ucznia, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 2 

Oznacz tolerancję okrągłości szkła optycznego z odchyłką nie przekraczającą 0,2 mm. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
Rys. do ćwiczenia 2 

 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o tolerancjach połoŜenia, 

2)

 

wyszukać w normie informacje o znakach graficznych dotyczących tolerowania połoŜenia, 

3)

 

oznaczyć tolerancję okrągłości zgodnie z normą. 

 
 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

42

 

WyposaŜenie stanowiska pracy:  

−

 

normy dotyczące tolerancji kształtu i połoŜenia, 

−

 

poradnik dla ucznia, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

4.9.4. Sprawdzian postępów 

 
Czy potrafisz: 
 

Tak 

Nie 

1)

 

określić celowość stosowania tolerancji kształtu? 

 

 

2)

 

określić celowość stosowania tolerancji połoŜenia? 

 

 

3)

 

określić jednostki tolerancji kształtu i połoŜenia? 

 

 

4)

 

rozróŜniać znaki tolerancji kształtu i połoŜenia? 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

43

4.10. Pasowania  
 

4.10.1. Materiał nauczania 

 
Pasowanie  to  skojarzenie  dwóch  części  maszyn  (przewaŜnie  wałka  i  otworu) 

o jednakowym  wymiarze  nominalnym.  Podczas  projektowania  urządzeń  pasowanie  wałka 
i otworu  uzyskuje  się  poprzez  stosowanie  zasady  stałego  wałka  lub  zasady  stałego  otworu. 
W budowie  maszyn  powszechnie  stosuje  się  pasowania  normalne,  które  tworzy  się  według 
zasady stałego otworu (tabela. 1). Zasada stałego otworu – do otworu tzw. podstawowego H 
dobiera się wałki o róŜnych polach tolerancji.  

 

Tabela 1. Pasowania normalne według zasady stałego otworu [7]

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Odchyłka dolna otworu podstawowego H jest równa zeru (rys. 64). 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
Rys. 64. Otwór podstawowy – odchyłka dolna EI=0 [opracowanie własne] 

 
 

W  szczególnych  przypadkach  stosuje  się  pasowania  według  zasady  stałego  wałka  

(tabela 2). 
Zasada stałego wałka – do wałka tzw. podstawowego h dobiera się otwory o róŜnych polach 
tolerancji. 

 
 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

44

Tabela 2. Pasowania normalne według zasady stałego wałka [7] 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Górna odchyłka wałka podstawowego h jest równa zeru (rys. 65). 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 65. Wałek podstawowy – odchyłka górna es=0 [opracowanie własne] 

 
 

MoŜna  tolerować  nie  tylko  średnice  wałków  i  otworów,  lecz  takŜe  wszystkie  inne 

wymiary liniowe. 
 

Do powszechnego stosowania zalecane są pasowania normalne, do których naleŜą: 

1.

 

pasowanie luźne – pomiędzy wałkiem a otworem występuje luz, 

2.

 

pasowanie ciasne - pomiędzy wałkiem a otworem występuje wcisk, 

3.

 

pasowanie mieszane - pomiędzy wałkiem a otworem moŜe wystąpić luz lub wcisk.  

 

Oznaczenie pasowania wałka i otworu powinno zawierać (rys. 66): 

–

 

wymiar nominalny pasowania, 

–

 

symboliczne oznaczenie wymiaru tolerowanego otworu, 

–

 

symboliczne oznaczenie wymiaru tolerowanego wałka. 

 
 
 
 
 
 
 

Rys. 66. Przykłady oznaczenia: a) otworu, b) wałka, c) pasowania [7] 

 

Oznaczenie  pasowania  musi  zawierać  oznaczenie  pola  tolerancji  otworu  oraz  (za  ukośną 
kreską) oznaczenie pola tolerancji wałka, np. 40H7/g6 (rys. 67). 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

45

 

 

 

 

 

 

Rys. 67. Zapis pasowania: 1) wymiar nominalny pasowania, 2) symbol odchyłki podstawowej 

otworu,  3)  klasa  dokładności  otworu,  4)  ukośna  kreska,  5)  symbol  odchyłki 
podstawowej wałka, 6) klasa dokładności wałka [opracowanie własne] 

 

4.10.2. Pytania sprawdzające 

 
 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Jakie rozróŜniamy pasowania? 

2.

 

Na czym polega zasada stałego otworu? 

3.

 

Czym się charakteryzują pasowania normalne? 

 

4.10.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Określ zasadę pasowania otworu 

∅

 25

015

,

0

+

 z wałkiem 

∅

 25 

023

,

0

007

,

0

+

+

. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o pasowaniach, 

2)

 

wyszukać  w normach odchyłki dla średnic otworów i wałków w zaleŜności od wartości 
ś

rednicy i Ŝądanej dokładności wykonania. 

 
WyposaŜenie stanowiska pracy:  

–

 

normy dotyczące pasowań, 

–

 

poradnik dla ucznia, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 2 

Dobierz wartości liczbowe odchyłek otworu i wałka dla pasowania 

∅

 30 H7/h6 (zasada 

stałego otworu). 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o pasowaniach, 

2)

 

wyszukać  w normach odchyłki dla średnic otworów i wałków w zaleŜności od wartości 
ś

rednicy i Ŝądanej dokładności wykonania. 

 
WyposaŜenie stanowiska pracy:  

–

 

normy dotyczące pasowań, 

–

 

poradnik dla ucznia, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

46

4.10.4. Sprawdzian postępów 

 
Czy potrafisz: 
 

Tak 

Nie 

1)

 

wyjaśnić, na czym polega pasowanie? 

 

 

2)

 

wyjaśnić, w jaki sposób określa się rodzaj pasowania? 

 

 

3)

 

wyjaśnić,  dlaczego  przy  zasadzie  stałego  wałka  średnicę  wałka 
toleruje się asymetrycznie w głąb materiału? 

 

 

4)

 

określić pasowanie luźne według zasady stałego otworu? 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

47

4.11. Oznaczanie chropowatości powierzchni 

 
4.11.1. Materiał nauczania 

 
Proces technologiczny polegający na ukształtowaniu przedmiotu zgodnie z dokumentacją 

techniczną  poprzez  usunięcie  nadmiaru  materiału  nazywamy  obróbką  ubytkową.  Na  rys.  68 
przedstawiono klasyfikację obróbki ubytkowej.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 

Rys. 68. Klasyfikacja obróbki ubytkowej [opracowanie własne] 

 

Obróbka  skrawaniem  polega  na  kształtowaniu  przedmiotu  przez  usuwanie  tzw. 

„naddatku na obróbkę”. 
 

Obróbka skrawaniem dzieli się na: 

–

 

obróbkę  wiórową,  którą  przeprowadza  się  narzędziem  skrawającym;  naddatek  na 
obróbkę jest usuwany w postaci wiórów; 

–

 

obróbkę  ścierną,  którą  przeprowadza  się  wieloma  drobnymi  ostrzami  o  nie  ustalonym 
kształcie i liczbie, wióry są drobne.  
Obróbka erozyjna polega na usuwaniu naddatku  w wyniku bardzo drobnych odprysków 

i wykruszeń  materiału  w  fazie  stałej,  rozpuszczania  się  lub  topienia  oraz  parowania 
obrabianego materiału. RozróŜniamy następujące rodzaje obróbki erozyjnej: 
–

 

obróbka elektroerozyjna, erozję wywołują wyładowania elektryczne; 

–

 

obróbka  elektrochemiczna,  erozja  jest  wynikiem  procesów  chemicznych  zachodzących 
podczas przepływu prądu między elektrodami w elektrolicie; 

–

 

obróbka  strumieniowo-erozyjna,  erozję  powoduje  strumień  cząsteczek  o  wysokim 
stopniu koncentracji energii, np. strumień elektronów.  
Podczas  obróbki,  wskutek  nacisku  ostrza  narzędzia  i  działania  wysokiej  temperatury, 

warstwa  wierzchnia  zmienia  swoje  właściwości.  Jakość  powierzchni,  czyli  dokładność 
obróbki,  zaleŜy  od  parametrów  skrawania,  geometrii  narzędzia  oraz  własności  materiału 
obrabianego.  Działanie  wyŜej  wymienionych  czynników  ma  decydujący  wpływ  na 
chropowatość powierzchni. 

Oznaczanie  chropowatości  powierzchni  na  rysunkach  składa  się  z  następujących 

elementów: 
–

 

znaku chropowatości, 

–

 

wartości liczbowej parametru Ra lub Rz, 

–

 

oznaczeń dodatkowych (sposobu obróbki). 

Parametr R

a

 nazywa się średnią arytmetyczną profilu chropowatości. 

Parametr R

z

 nazywa się wysokością chropowatości według 10 punktów. 

Obróbka ubytkowa

Obróbka skrawaniem

Obróbka wiórowa

Obróbka 

ś

cierna

Obróbka erozyjna

Obróbka 
elektroerozyjna

Obróbka 
elektrochemiczna

Obróbka 

strumieniowo-erozyjna

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

48

Wartości parametrów R

a

 i R

z

 oraz odcinka elementarnego są znormalizowane. Chropowatość 

powierzchni  na  rysunkach  oznacza  się  przez  podanie  wartości  parametru  R

a

  lub  R

z

  pod 

dodatkową  linią  znaku  chropowatości  (rys.  69).  Wymagany  sposób  obróbki  podajemy 
słownie nad dodatkową linią znaku chropowatości (rys. 70). 
 
 
 
 

 
 

Rys. 69. Przykład oznaczenia chropowatości powierzchni [8] 

Rys. 70. Przykład oznaczenia 

chropowatości powierzchni oraz sposobu 
obróbki [opracowanie własne]

 

 
Sposoby rysowania i oznaczenia chropowatości róŜnych powierzchni pokazano na rys. 71. 
 
 
 
 
 

 
 
 
 

Rys. 71. Przykład oznaczenia chropowatości powierzchni na rysunku [opracowanie własne] 

 
 

Oznaczanie  na  rysunkach  obróbki  cieplnej  (rys.  72)  składa  się  z  następujących 

elementów: 
–

 

rodzaj obróbki cieplnej (nawęglać, hartować), 

–

 

głębokość warstwy utwardzonej wraz z dopuszczalnymi odchyłkami w milimetrach, 

–

 

twardość wraz z dopuszczalnymi odchyłkami. 

 
 
 
 
 
 

 

Rys. 72. Przykład oznaczenia obróbki cieplnej na rysunku [opracowanie własne] 

 
 

Powłoki na rysunkach oznacza się następująco (rys. 73): 

–

 

gdy  przedmiot  ma  być  pokryty  jednolitą  powłoką,  oznaczenie  powłoki  oznacza  się  na 
rysunku  wielką  literą  np.  A,  wpisywaną  nad  linią  odniesienia,  a  rodzaj  powłoki  
i dotyczące jej wymagania podaje się w warunkach technicznych. 

 
 
 
 
 
 

 

 

Rys. 73. Przykład oznaczenia powłoki na rysunku [opracowanie własne] 

szlifowa

ć

Ra 0,63

frezowa

ć

Ra 2,5

 

 

 

 

HRC 60

 

A

 

R

a

 0

,6

3

R

a

 2

,5

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

49

4.11.2. Pytania sprawdzające 

 
 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Co to jest chropowatość powierzchni? 

2.

 

Jak  wpływa  chropowatość  powierzchni  jednej  części  na  jej  współpracę  z  innymi 
częściami urządzenia? 

3.

 

Jaki parametr chropowatości powierzchni jest uprzywilejowany? 

4.

 

Jak oznacza się na rysunkach chropowatość powierzchni? 

 

4.11.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Oznacz chropowatość: 

−

 

powierzchni B – frezowanie dokładne, 

−

 

powierzchni A – szlifowanie. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. do ćwiczenia 1

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o chropowatości powierzchni, 

2)

 

wyszukać w normie informacje o znakach graficznych dotyczących chropowatości, 

3)

 

oznaczyć chropowatość powierzchni zgodnie z normą. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy:  

–

 

normy dotyczące chropowatości, 

–

 

poradnik dla ucznia, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 2 

Określ rodzaj obróbki na podstawie zapisanych na rysunku parametrów R

a

. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Rys. do ćwiczenia 2 

 

 

 

R

a

 0

,6

3

R

a

 2

,5

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

50

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o chropowatości powierzchni, 

2)

 

wyszukać w normie informacje o znakach graficznych dotyczących chropowatości, 

3)

 

określić rodzaj obróbki powierzchni. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy:  

–

 

normy dotyczące chropowatości, 

–

 

poradnik dla ucznia, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

4.11.4.

 

Sprawdzian postępów 

 
Czy potrafisz: 
 

Tak 

Nie 

1)

 

określić parametry chropowatości powierzchni? 

 

 

2)

 

wyjaśnić,  w  jakich  jednostkach  określa  się  chropowatość 
powierzchni? 

 

 

3)

 

wyjaśnić, jak naleŜy zinterpretować znak chropowatości umieszczony 
w górnym prawym rogu rysunku wykonawczego? 

 

 

4)

 

określić sposoby oznaczania obróbki cieplnej? 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

51

4.12. Wprowadzenie do komputerowego wspomagania 

projektowania 

 

4.12.1. Materiał nauczania 

 

Komputerowe  wspomaganie  projektowania  (CAD  –  Computer  Aided  Design  lub 

Computer  Assisted  Drafting)  czyli  projektowanie  wspomagane  komputerowo,  to  nic  innego, 
jak stosowanie w pracy zaawansowanych programów komputerowych, takich jak na przykład 
AutoCAD.  Programy  CAD  umoŜliwiają  stworzenie  wirtualnych  modeli  obiektów  dwu 
i trójwymiarowych. 
 

Programy komputerowe z dziedziny CAD stosowane są między innymi do: 

1.

 

Modelowania geometrycznego. 

2.

 

Obliczenia. 

3.

 

Gromadzenia i wykorzystywania danych. 

Ad. 1. Modele geometryczne mogą być: 
–

 

płaskie (2D), 

–

 

trójwymiarowe (3D) - mogą być: krawędziowe (jak z drutu), ściankowe, bryłowe. 
Modele  geometryczne  są  podstawą  do  generowania  papierowej  dokumentacji  oraz  do 

szybkiego  (komputerowego)  tworzenia  prototypów  (np.  ze  sklejanych  warstw  papieru  lub 
utwardzanej Ŝywicy). 
 

Programy CAD powinny realizować takŜe: 

1.

 

Obliczenia  (w  szczególności  wytrzymałościowe),  które  mogą  być  wykonywane  na 
podstawie: 
–

 

modeli  matematycznych  deterministycznych  np.:  FEM  –  Finite  Element  Method  = 
Metoda Elementów Skończonych. 

–

 

modeli  matematycznych  probabilistycznych  (stochastycznych)  uwzględniających 
losowy  rozrzut  wartości  zmiennych  fizycznych  według  określonych  rozkładów 
prawdopodobieństwa. 

–

 

sieci neuronowych, które kształtują swoje cechy na podstawie przykładów. 

2.

 

Gromadzenie i wykorzystywanie danych – Bazy Danych gromadzą m.in. tablice danych 
potrzebnych do projektowania oraz biblioteki gotowych podzespołów. 

Oprogramowanie CAD 

Oferowanych jest co najmniej kilkadziesiąt programów. 
–

 

Jednym  z  najstarszych  (od  1982  r.)  i  najbardziej  znanych  jest  AutoCAD–  firmy 
AutoDesk. 

–

 

Z  powodzeniem  konkurują  z  nim  programy  francuskiej  firmy  Dassault  Systems: 
Catia, SolidWorks, Enovia i inne. 

Oraz  

–

 

Amerykańskiej  firmy  PTC  (Parametric  Technology  Corp.):  Pro/Engineer, 
Pro/Desktop. 

–

 

Znane  są  takŜe  produkty  EDS  Unigraphics  (Parasolid  Modeler)  firmy  Intergraph 
i wielu innych. 

 

AutoCAD  

Ten  program  amerykańskiej  firmy  Autodesk  Inc.  jest  jednym  z  najdłuŜej 

unowocześnianych  (od  1982  r.)  i  najbardziej  rozpowszechnionym  na  świecie  w  zakresie 
komputerowego wspomagania projektowania.  

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

52

AutoCAD  (tutaj  wersja  2005  Polski)  jest  właśnie  tym  narzędziem,  które  pozwala  tworzyć 
wszelkiego  rodzaju  rysunki  techniczne.  Wersja  ta  wyposaŜona  jest  w  szereg  ciekawych 
rozwiązań  technicznych  pozwalających  na  jak  największe  uproszczenie  pracy.  Przykładowy 
ekran AutoCAD’a 2005 Polski przedstawiony został na rys. 74. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 

Rys. 74. Ekran AutoCAD-a 2005 Polski z przykładowym rysunkiem z biblioteki [opracowanie własne] 

 
Szablony w AutoCAD-e 

Szablon arkusza jest arkuszem zaimportowanym  z pliku *.dwt. Gdy uŜytkownik tworzy 

arkusz,  moŜe  wykorzystywać  informacje  z  istniejącego  szablonu.  AutoCAD  udostępnia 
przykładowe szablony arkuszy w postaci plików z rozszerzeniem *.dwt. Szablony arkuszy są 
zgromadzone w bibliotece AutoCAD-a w folderze Template (rys. 75). Trzeba tylko pamiętać 
o tym, Ŝe tak przygotowane arkusze z tabelkami nie są zgodne z Polskim Normami. 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Rys. 75. Okno dialogowe z szablonami [opracowanie własne] 

 
 

Problem  ten  moŜna  rozwiązać  poprzez  stworzenie  własnego  szablonu  i  narysowanie 

tabelki zgodnej z Polskimi Normami.  
Tworzenie nowego szablonu zaprezentowane zostanie w Ćwiczeniu 1. 

Treści  zawarte  w  tym  rozdziale  nie  wystarczą,  aby  w  miarę  sprawnie  wykorzystywać 

funkcje  oferowane  przez  program.  Wyjściem  z  tej  sytuacji  jest  skorzystanie  z  bezpłatnego 
poradnika  zamieszczonego  na  stronie  księgarni  internetowej  „helion.pl”  pod  adresem 

www.cad.pl/kursy

. 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

53

 

4.12.2. Pytania sprawdzające 

 
 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Do jakich operacji wykorzystywane są programy CAD? 

2.

 

Jakie modele geometryczne moŜna stworzyć w programach CAD? 

3.

 

Na jakich normach oparta jest biblioteka szablonów w programie AutoCAD? 

 

4.12.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Utwórz  szablon  rysunku  formatu  A4  zgodnie  z  przedstawionym  rysunkiem  i  Tabelą  1 

oraz zgodnie z Polskimi Normami. 

 
Tabela do ćwiczenia 1 

Nazwa warstwy 

Rodzaj linii 

Kolor 

Opis 

0 

CONTINUOUS 

Biały 

 

KRESKOWANIE 

CONTINUOUS 

Błękitny 

Kreskowanie 

LINIE_CIĄGŁE 

CONTINUOUS 

Zielony 

Linie cienkie detali 

LINIE_KRESKOWE 

Acad_iso02w100 

Fioletowy 

Krawędzie niewidoczne 

OSIE 

Acad_iso10w100 

Czerwony 

Linie osiowe 

RYSUNEK 

CONTINUOUS 

Niebieski 

Linie konturowe detali 

WYMIARY 

CONTINUOUS 

Czerwony 

Wymiarowanie 

 
 
Aby rysować linie: 
 
1.

 

W menu Rysuj kliknij Linia. 

2.

 

Określ punkt początkowy. 

3.

 

Zakończ pierwszy segment linii przez 
określenie punktu końcowego. 

4.

 

Określ punkty końcowe innych 
segmentów linii. 

5.

 

Naciśnij ENTER, aby zakończyć lub 
zamknąć serię segmentów linii. 

 
 

Rys. do ćwiczenia 1 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

zapoznać się z instrukcją zawartą w ćwiczeniu, 

2)

 

korzystać  z  norm  rysunku  technicznego  dotyczących  formatów  arkuszy,  linii 
rysunkowych i ich grubości, wzorów tabelek, 

3)

 

korzystać z instrukcji AutoCAD-a, 

4)

 

stworzyć szablon rysunku. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

54

WyposaŜenie stanowiska pracy:  

−

 

normy w zakresie rysunku technicznego, 

−

 

stanowisko komputerowe z oprogramowaniem typu CAD dla kaŜdego ucznia, 

−

 

instrukcja do ćwiczenia, 

−

 

poradnik dla ucznia, 

−

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 
Ćwiczenie 2 

Narysuj  schemat  optometru  soczewkowego  przedstawionego  na  rysunku  (wymiary 

dowolne).  
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rys. do ćwiczenia 2  

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

narysować schemat przedstawiony na rysunku wykorzystując polecenia: „linia”, „okrąg”, 
„łuk” z opcją 3 punkty, „kreskuj”, „kopiuj”, ewentualnie „lustro”, 

2)

 

korzystać z trybu lokalizacji. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy:  

–

 

stanowisko komputerowe z oprogramowaniem typu CAD dla kaŜdego ucznia, 

–

 

poradnik dla ucznia, 

–

 

literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 

 

4.12.4. Sprawdzian postępów 

 
Czy potrafisz: 
 

Tak 

Nie 

1)

 

określić sposób tworzenia szablonu? 

 

 

2)

 

określić,  w  którym  folderze  w  programie  AutoCAD  zawarte  są 
szablony? 

 

 

3)

 

stworzyć szablon zawierający tabelkę zgodną z polską Normą? 

 

 

4)

 

zapisać w programie AutoCAD stworzony szablon? 

 

 

 
 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

55

A'

A''

A'

A''

A'''

A'

A'''

A'''

A''

A'

A''

A'''

A

B

C

D

 

5.

 

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ 

 

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 

1.

 

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 

2.

 

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 

3.

 

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 

4.

 

Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwe odpowiedzi. Tylko 
jedna jest prawidłowa. 

5.

 

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce 
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie 
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 

6.

 

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 

7.

 

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie 
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 

8.

 

Na rozwiązanie testu masz 35 min. 

 
 

Powodzenia 

 
 
 
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 

 
1. 

 

Wymiary arkusza formatu A2 to  

a)

 

841x1189. 

b)

 

594x841. 

c)

 

420x594. 

d)

 

210x297. 

 
2. 

 

Krawędzie niewidoczne przedmiotu rysuje się linią 

a)

 

ciągłą grubą. 

b)

 

kreskową cienką. 

c)

 

punktową cienką. 

d)

 

falistą cienką. 

 
 
3. 

 

Rzutowanie prostokątne punktu A 
przedstawione jest na rysunku 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

56

A'

B'

C'

A''

B''

C''

B''' C'''

A'''

B''

A''

C''

B'''

C'''

A'''

A''

B''

C''

B'''

C'''

A'''

A''

B''

C''

C'''

B'''

A'''

A'

B'

C'

A'

B'

C'

A'

B'

C'

A

B

C

D

 

4. 

 

Rzutowanie prostokątne odcinka AB przedstawione jest na rysunku 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5. 

 

Rzutowanie prostokątne trójkąta ABC 
przedstawione jest na rysunku 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6. 

 

Rzuty prostokątne bryły przedstawia 
rysunek 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

A

B

C

D

A'

B'

A''

B''

B'''

A'''

B''

A''

B'''

A'''

A''

B''

B'''

A'''

A''

B''

B'''

A'''

A'

B'

A'

B'

A'

B'

 

A

B

C

D

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

57

 

 

 

7. 

 

Rzuty aksonometryczne przedmiotu narysowanego w rzutach prostokątnych przedstawia 
rysunek 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8. 

 

Rzuty prostokątne przedmiotu 
narysowanego w dimetrii ukośnej 
przedstawia rysunek 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9. 

 

Przekrój przedmiotu oznaczony zgodnie  
z polską Normą przedstawia rysunek 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
10. 

 

Przekrój przedmiotu przedstawia 
rysunek 

 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

58

 

 

 

11. 

 

Przekrój przedmiotu przedstawia rysunek 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
12. 

 

Przekrój łamany przedmiotu 
przedstawia rysunek 

 
 
 
 
 
 
 
13. 

 

Kreskowanie przekroju przedstawiono na rysunku 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
14. 

 

Przekrój nita, którego oś leŜy w płaszczyźnie przekroju, 
przedstawia rysunek 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

59

 

15. 

 

Oznaczenie wymiaru okręgu zgodnie z Polską 
Normą przedstawia rysunek 

 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
16. 

 

Zwymiarowany zgodnie z Polską Normą 
rozstaw otworów Ø10 przedstawiono na 
rysunku 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
17. 

 

Prawidłowo rozmieszczone wymiary równoległe przedstawiono na rysunku 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

60

 

18. 

 

Wymiarowanie zaokrąglonego 
rowka zgodnie z Polską Normą, 
przedstawiono na rysunku 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
19. 

 

Na rysunku przedstawiono wymiarowanie przekroju 

a)

 

kwadratowego. 

b)

 

sześciokątnego. 

c)

 

okrągłego. 

d)

 

stoŜkowego. 

 
20. 

 

Przedmiot przedstawiony na rysunku jest narysowany jako 

a)

 

asymetryczny. 

b)

 

symetryczny. 

c)

 

kład. 

d)

 

półprzekrój. 

 
 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

61

 

KARTA ODPOWIEDZI 

Imię i nazwisko ............................................................................... 
 

Posługiwanie się dokumentacją techniczną 
 

Zakreśl poprawną odpowiedź. 
 

Nr 

zadania 

Odpowiedź 

Punkty 

1

 

 

a 

b 

c 

d 

 

2

 

 

a 

b 

c 

d 

 

3

 

 

a 

b 

c 

d 

 

4

 

 

a 

b 

c 

d 

 

5

 

 

a 

b 

c 

d 

 

6

 

 

a 

b 

c 

d 

 

7

 

 

a 

b 

c 

d 

 

8

 

 

a 

b 

c 

d 

 

9

 

 

a 

b 

c 

d 

 

10

 

 

a 

b 

c 

d 

 

11

 

 

a 

b 

c 

d 

 

12

 

 

a 

b 

c 

d 

 

13

 

 

a 

b 

c 

d 

 

14

 

 

a 

b 

c 

d 

 

15

 

 

a 

b 

c 

d 

 

16

 

 

a 

b 

c 

d 

 

17

 

 

a 

b 

c 

d 

 

18

 

 

a 

b 

c 

d 

 

19

 

 

a 

b 

c 

d 

 

20

 

 

a 

b 

c 

d 

 

Razem: 

 

 
 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

62

6.

 

LITERATURA 

 
1.

 

Autodesk: Podręcznik uŜytkownika 2005. Copyright © 2004 Autodesk, Inc  

2.

 

Babiuch M.: AutoCAD 2000PL. Ćwiczenia praktyczne. Helion, Gliwice 2000 

3.

 

Burcan  J.:  Podstawy  rysunku  technicznego.  Wydawnictwa  Naukowo-Techniczne, 
Warszawa 2006 

4.

 

Buksiński  T.,  Szpecht  A.:  Rysunek  techniczny.  Wydawnictwa  Szkolne  i  Pedagogiczne, 
Warszawa 1998 

5.

 

Dobrzański  T.:  Rysunek  techniczny  maszynowy.  Wydawnictwa  Naukowo-Techniczne, 
Warszawa 2004 

6.

 

Lewandowski  T.:  Rysunek  techniczny  dla  mechaników.  Wydawnictwa  Szkolne 
i Pedagogiczne, Warszawa 1997 

7.

 

Waszkiewicz E. i S.: Rysunek zawodowy dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1994 

8.

 

www.pkn.pl