Operator_urzadz_prz_spozyw_827[01].Z2.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Baza surowcowa przetwórstwa spożywczego

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Dodatki do żywności

5.2.1. Ćwiczenia

5.3. Woda w przetwórstwie spożywczym

5.3.1. Ćwiczenia

5.4. Opakowania w przetwórstwie spożywczym

5.4.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie operator maszyn i urządzeń przemysłu
spożywczego.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania-
-uczenia się oraz środkami dydaktycznymi,

−

ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego,

−

literaturę uzupełniającą.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami

ze szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

Jako pomoc w realizacji jednostki modułowej dla uczniów przeznaczony jest Poradnik

dla ucznia. Nauczyciel powinien ukierunkować uczniów na właściwe korzystanie z poradnika
do nich adresowanego.

Materiał nauczania (w Poradniku dla ucznia) podzielony jest na rozdziały, które

zawierają podrozdziały. Podczas realizacji poszczególnych rozdziałów wskazanym jest
zwrócenie uwagi na następujące elementy:

−

materiał nauczania w miarę możliwości uczniowie powinni przeanalizować samodzielnie.
Obserwuje się niedocenianie przez nauczycieli niezwykle ważnej umiejętności, jaką
uczniowie powinni bezwzględnie posiadać – czytanie tekstu technicznego ze
zrozumieniem,

−

pytania  sprawdzające  mają  wykazać,  na  ile  uczeń  opanował  materiał  teoretyczny  i  czy
jest  przygotowany  do  wykonania  ćwiczeń.  W zależności  od  tematu  można  zalecić
uczniom  samodzielne  odpowiedzenie  na  pytania  lub  wspólne  z  całą  grupą  uczniów,
w formie dyskusji opracowanie odpowiedzi na pytania. Druga  forma  jest korzystniejsza,
ponieważ  nauczyciel  sterując  dyskusją  może  uaktywniać  wszystkich  uczniów  oraz
w trakcie dyskusji usuwać wszelkie wątpliwości,

−

dominującą  rolę  w  kształtowaniu  umiejętności  oraz  opanowaniu  materiału  spełniają
ćwiczenia.  W  trakcie  wykonywania  ćwiczeń  uczeń  powinien  zweryfikować  wiedzę
teoretyczną  oraz  opanować  nowe  umiejętności.  Przedstawiono  dosyć  obszerną
propozycję  ćwiczeń  wraz  ze  wskazówkami  o  sposobie  ich  przeprowadzenia,
uwzględniając  różne  możliwości  ich  realizacji  w  szkole.  Nauczyciel  decyduje,  które
z zaproponowanych  ćwiczeń  jest  w  stanie  zrealizować  przy  określonym  zapleczu
technodydaktycznym  szkoły.  Prowadzący  może  również  zrealizować  ćwiczenia,  które
sam opracował,

−

sprawdzian  postępów  stanowi  podsumowanie  rozdziału,  zadaniem  uczniów  jest
udzielenie odpowiedzi na pytania w nim zawarte. Uczeń powinien samodzielnie czytając
zamieszczone  w  nim  stwierdzenia  potwierdzić  lub  zaprzeczyć  opanowanie  określonego
zakresu materiału. Jeżeli wystąpią zaprzeczenia, nauczyciel powinien do tych zagadnień
wrócić,  sprawdzając  czy  braki  w  opanowaniu  materiału  są  wynikiem  niezrozumienia
przez  ucznia  tego  zagadnienia,  czy  niewłaściwej  postawy  ucznia  w  trakcie  nauczania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W tym  miejscu  jest  szczególnie  ważna  rola  nauczyciela,  gdyż  od  postawy  nauczyciela,
sposobu  prowadzenia  zajęć  zależy  między  innymi  zainteresowanie  ucznia.  Uczeń
niezainteresowany  materiałem  nauczania, wykonywaniem  ćwiczeń  nie  nabędzie  w  pełni
umiejętności  założonych  w  jednostce  modułowej.  Należy  rozbudzić  wśród  uczniów
tak zwaną  „ciekawość  wiedzy”.  Potwierdzenie  przez  ucznia  opanowania  materiału
nauczania  rozdziału  może  stanowić  podstawę  dla  nauczyciela  do  sprawdzenia  wiedzy
i umiejętności  ucznia  z  tego  zakresu.  Nauczyciel  realizując  jednostkę  modułową
powinien  zwracać  uwagę  na  predyspozycje  ucznia,  ocenić,  czy  uczeń  ma  większe
uzdolnienia  manualne,  czy  może  lepiej  radzi  sobie  z rozwiązywaniem  problemów
teoretycznych,

−

testy zamieszczone w rozdziale Ewaluacja osiągnięć ucznia zawierają zadania z  zakresu
całej  jednostki  modułowej  i  należy  je  wykorzystać  do  oceny  uczniów,  a  wyniki
osiągnięte  przez  uczniów  powinny  stanowić  podstawę  do  oceny  pracy  własnej
nauczyciela  realizującego  tę  jednostkę  modułową.  Każdemu  zadaniu  testu  przypisano
określoną  liczbę  możliwych  do  uzyskania  punktów  (0  lub  1  punkt).  Ocena  końcowa
uzależniona jest od ilości uzyskanych punktów. Nauczyciel może zastosować test według
własnego  projektu  oraz  zaproponować  własną  skalę  ocen.  Należy  pamiętać,  żeby  tak
przeprowadzić  proces  oceniania  ucznia,  aby  umożliwić  mu  jak  najpełniejsze  wykazanie
swoich umiejętności.
Metody polecane do stosowania podczas kształcenia modułowego to:

−

pokaz,

−

ćwiczenie (laboratoryjne lub inne),

−

projektów,

−

przewodniego tekstu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

scharakteryzować rolę i kierunki rozwoju przetwórstwa spożywczego,

−

rozróżnić podstawowe grupy surowców spożywczych,

−

posłużyć się normami w przetwórstwie spożywczym,

−

ocenić jakość surowców i ich wpływ na przetwórstwo spożywcze,

−

porównać skład chemiczny surowców rolno-spożywczych,

−

określić zasady przechowywania surowców spożywczych,

−

zdefiniować pojęcia: dodatki do żywności, materiały pomocnicze opakowania,

−

sklasyfikować materiały pomocnicze i dodatki do żywności,

−

określić funkcje opakowań do żywności,

−

rozróżnić materiały stosowane do produkcji opakowań,

−

ocenić jakość opakowań z uwzględnieniem norm i oznakowań,

−

rozróżnić znaki stosowane na opakowaniach jednostkowych, transportowych i znaki
niebezpieczeństwa,

−

określić wymagania dla wody używanej w przemyśle spożywczym,

−

zastosować środki myjące i dezynfekujące,

−

rozróżnić i sklasyfikować dodatki stosowane do żywności,

−

określić warunki magazynowania dodatków do żywności i materiałów pomocniczych,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa, higieny pracy i przeciwpożarowe w magazynach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

…………………………………….………….

Modułowy program nauczania:

Operator

maszyn

urządzeń

przemysłu

spożywczego 827[01]

Moduł:

Technologia przetwórstwa spożywczego 827[01].Z2

Jednostka modułowa:

Dobieranie surowców, materiałów pomocniczych
i dodatków do żywności 827[01].Z2.01

Temat: Czynniki wpływające na warunki magazynowania surowców spożywczych

Cel ogólny: Ukształtowanie umiejętności zapewnienia wymaganych warunków fizycznych

przechowywania surowców

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
—

określić zasady magazynowania,

—

wymienić czynniki wpływające na warunki magazynowania surowców spożywczych,

—

scharakteryzować czynniki wpływające na warunki magazynowania surowców

spożywczych,

—

zapewnić wymagane warunków fizycznych przechowywania surowców.

Metody nauczania–uczenia się:
—

wykład,

—

dyskusja dydaktyczna wielokrotna,

—

ćwiczenia.

Formy organizacyjne pracy uczniów:
—

praca w zespołach 3–4 osobowych.

Środki dydaktyczne:
—

poradnik dla ucznia,

—

literatura zgodna z rozdziałem 7, dotycząca magazynowania żywności,

—

komputer z dostępem do Internetu.

Czas trwania:
—

2 godziny zajęć dydaktycznych.

Uczestnicy:
—

uczniowie zasadniczej szkoły zawodowej.

Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie i przedstawienie celów zajęć – nauczyciel dokonuje podziału uczniów na

grupy, objaśnia zadanie.

2. Plan zajęć:

A. Wstęp:

—

nauczyciel wraz z uczniami określa zasady magazynowania surowców,

—

nauczyciel wraz z uczniami określają czynniki wpływające na warunki

magazynowania surowców spożywczych.

B. Etap realizacji zadania:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

…………………………………….………….

Modułowy program nauczania:

Operator

maszyn

urządzeń

przemysłu

spożywczego 827[01]

Moduł:

Technologia przetwórstwa spożywczego 827[01].Z2

Jednostka modułowa:

Dobieranie surowców, materiałów pomocniczych
i dodatków do żywności 827[01].Z2.01

Temat: Oznakowanie opakowań

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności zastosowania oznakowania na opakowaniach.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
—

określić znaki stosowane na opakowaniach,

—

rozpoznać znaki stosowane na opakowaniach,

—

zastosować znaki na opakowaniach.

Metody nauczania-uczenia się:
—

wykład,

—

dyskusja dydaktyczna wielokrotna,

—

ćwiczenia.

Formy organizacyjne pracy uczniów:
—

praca w zespołach 3–4 osobowych.

Środki dydaktyczne:
—

Polskie Normy,

—

rozporządzenia regulujące oznakowanie opakowań,

—

wzory znaków,

—

opakowania z oznakowaniem,

—

opakowania bez oznakowania.

Czas trwania:
—

2 godziny dydaktyczne.

Uczestnicy:
—

uczniowie zasadniczej szkoły zawodowej.

Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie i przedstawienie celów zajęć, podział uczniów na grupy.
2. Plan zajęć:

A. Wstęp:

−

nauczyciel objaśnia podział znaków stosowanych na opakowaniach.

B. Etap realizacji zadania:

—

nauczyciel przydziela oznakowane opakowania uczniom, wyjaśnia zasady pracy,

—

uczniowie w grupach rozpoznają znaki zastosowane na opakowaniach

i określają ich znaczenie oraz rozpoznają, jakiego rodzaju materiały mogą być
zapakowane,

—

nauczyciel przydziela uczniom zadanie do wykonania polegające na

odpowiednim oznakowaniu opakowań.

C. Etap końcowy:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Baza surowcowa przetwórstwa spożywczego

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na poniższym rysunku wpisz podstawowe grupy surowców przemysłu spożywczego.

Następnie scharakteryzuj grupy surowców.

Rys. 1 do ćwiczenia 1

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać określony

fragment rozdziału Poradnika dla ucznia, nauczyciel powinien omówić zakres ćwiczenia,
sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować podrozdział z Poradnika dla ucznia,
2)  wpisać podatkowe grupy surowców przemysłu spożywczego,
3)  scharakteryzować poszczególne grupy surowców.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie,

−

dyskusja dydaktyczna wielokrotna.

Środki dydaktyczne:

−

wzór rysunku,

−

materiały piśmiennicze.

Surowce przemysłu spożywczego

……

…..

….

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Porównaj skład chemiczny poszczególnych surowców przemysłu spożywczego. Wskaż

surowce zawierające duże ilości białka, błonnika, cukru, tłuszczu, sacharozy, skrobi, witamin.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać określony

fragment rozdziału Poradnika dla ucznia, nauczyciel powinien omówić zakres ćwiczenia,
sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować podrozdział Poradnika,
2)  przeanalizować tabele ze składem chemicznym poszczególnych surowców,
3)  porównać skład chemiczny surowców,
4)  wskazać  surowce  zawierające  duże  ilości  białka,  błonnika,  cukru,  tłuszczu,  sacharozy,

skrobi, witamin.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie,

−

dyskusja dydaktyczna wielokrotna.

Środki dydaktyczne:

−

tabele ze składem chemicznym poszczególnych surowców,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 3

Określ czynniki wpływające na warunki magazynowania surowców spożywczych. Określ

ich wpływ na jakość surowców spożywczych.

…

warunki

magazynowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać określony

fragment rozdziału Poradnika dla ucznia, nauczyciel powinien omówić zakres ćwiczenia,
sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować podrozdział z Poradnika dla ucznia,
2) wpisać do diagramu czynniki wpływające na warunki magazynowania surowców

spożywczych,

3) określić wpływ tych czynników jakość surowców spożywczych.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie,

−

dyskusja dydaktyczna wielokrotna.

Środki dydaktyczne:

–

diagram,

–

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 4

Dokonaj oceny jakości surowców metoda organoleptyczną.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać określony

fragment rozdziału Poradnika dla ucznia, nauczyciel powinien omówić zakres ćwiczenia,
sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować podrozdział z Poradnika dla ucznia,
2)  przeanalizować zadania, jakimi zajmuje się przedsiębiorstwo „Zakłady Mięsne”,
3)  dokonać poszczególnych artykułów rolno-spożywczych,
4)  zaplanować oceny jakości surowców.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie,

−

dyskusja dydaktyczna wielokrotna.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wymagania jakości handlowej poszczególnych artykułów rolno-spożywczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Dodatki do żywności

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj klasyfikacji dodatków do żywności.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać określony

fragment rozdziału Poradnika dla ucznia, nauczyciel powinien omówić zakres ćwiczenia,
sposób wykonania, ćwiczenie powinno być wykonywane samodzielnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować podrozdział z Poradnika dla ucznia,
2) wpisać do diagramu grupy dodatków do żywności.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

diagram,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Określ zastosowanie dodatków przedłużających trwałość produktów.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać określony

fragment rozdziału Poradnika dla ucznia, nauczyciel powinien omówić zakres ćwiczenia,
sposób wykonania, ćwiczenie powinno być wykonywane samodzielnie.

….

…

Dodatki do

żywności

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować podrozdział z Poradnika dla ucznia,
2)  określić rodzaje dodatków przedłużających trwałość produktów,
3)  określić zastosowanie dodatków przedłużających trwałość produktów.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 3

Zakwalifikuj poniższe dodatki do żywności do poszczególnych grup dodatków do

żywności, a następnie omów ich zastosowanie:

−

agar

−

żelatyna

−

przyprawy

−

barwniki

−

zakwasy piekarskie

−

kwas sorbowy

−

chlorek potasu

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać określony

fragment rozdziału Poradnika dla ucznia, nauczyciel powinien omówić zakres ćwiczenia,
sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować podrozdział z Poradnika dla ucznia,
2)  zakwalifikować dodatki do żywności do poszczególnych grup dodatków,
3)  omówić zastosowanie wymienionych dodatków do żywności.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

materiały piśmiennicze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3.

Woda w przetwórstwie spożywczym

5.3.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ czynniki, które wpływają na przydatność wody do spożycia i dokonaj ich

charakterystyki.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać określony

fragment rozdziału Poradnika dla ucznia, nauczyciel powinien omówić zakres ćwiczenia,
sposób wykonania, ćwiczenie powinno być wykonywane samodzielnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować podrozdział z Poradnika dla ucznia,
2)  wskazać czynniki, które wpływają na przydatność wody do spożycia,
3)  scharakteryzować czynniki.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Mając dane z laboratorium dotyczące przydatności wody oraz podstawowe wymagania

fizykochemiczne, jakim powinna odpowiadać woda, określ przydatność wody.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać określony

fragment rozdziału Poradnika dla ucznia, nauczyciel powinien omówić zakres ćwiczenia,
sposób wykonania, ćwiczenie powinno być wykonywane samodzielnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować podrozdział z Poradnika dla ucznia,
2)  przeanalizować dane z laboratorium dotyczące przydatności wody,
3)  przeanalizować wymagania fizykochemiczne, jakim powinna odpowiadać woda,
4)  określić przydatność wody.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

dane z laboratorium dotyczące przydatności wody,

−

podstawowe wymagania fizykochemiczne, jakim powinna odpowiadać woda.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Dokonaj oceny organoleptycznej wody oraz określ przydatność wody.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać określony

fragment rozdziału Poradnika dla ucznia, nauczyciel powinien omówić zakres ćwiczenia,
sposób wykonania, ćwiczenie powinno być wykonywane samodzielnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować podrozdział z Poradnika dla ucznia,
2) przeanalizować podstawowe wymagania organoleptyczne, jakim powinna odpowiadać

woda,

3) określić przydatność wody.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

podstawowe wymagania organoleptyczne, jakim powinna odpowiadać woda,

−

naczynia z wodą o różnym zabarwieniu, zapachu i smaku.

Ćwiczenie 4

Dobierz odpowiednie środki myjące lub dezynfekujące do mycia opakowań szklanych,

mycia rąk, odkażania aparatury, odkażania pomieszczeń.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać określony

fragment rozdziału Poradnika dla ucznia, nauczyciel powinien omówić zakres ćwiczenia,
sposób wykonania, ćwiczenie powinno być wykonywane samodzielnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować podrozdział z Poradnika dla ucznia,
2)  dobrać środki myjące do mycia opakowań szklanych, mycia rąk,
3)  dobrać środki dezynfekujące do odkażania aparatury, odkażania pomieszczeń.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przykładowe środki myjące i dezynfekujące.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4.

Opakowania w przetwórstwie spożywczym

5.4.1.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz do diagramu rodzaje opakowań ze względu na zastosowany materiał.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać określony

fragment rozdziału Poradnika dla ucznia, nauczyciel powinien omówić zakres ćwiczenia,
sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować podrozdział z Poradnika dla ucznia,
2) wpisać do diagramu rodzaje opakowań ze względu na zastosowany materiał.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

diagram,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Oceń jakość słojów stosowanych jako opakowanie jednostkowe szklane w przetwórstwie

spożywczym pod kątem spełnienia norm.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać określony

fragment rozdziału Poradnika dla ucznia, nauczyciel powinien omówić zakres ćwiczenia,
sposób wykonania, ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 2 osobowych.

….

Opakowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować podrozdział z Poradnika dla ucznia,
2) przeanalizować PN-92/O-79701 Opakowania jednostkowe szklane -- Słoje do artykułów

spożywczych -Wspólne wymagania i badania,

3) ocenić

jakość

słojów

stosowanych

jako

opakowanie

jednostkowe

szklane

w przetwórstwie spożywczym.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

PN-92/O-79701 Opakowania jednostkowe szklane -Słoje do artykułów spożywczych -
Wspólne wymagania i badania,

−

słoje szklane,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 3

Do poszczególnych rodzajów produktów, dobierz odpowiedni rodzaj opakowania.

Odpowiedź uzasadnij.

−

czekoladki,

−

owoce i warzywa,

−

ryby,

−

transportowane soki,

−

produkty wilgotne i tłuste,

−

owinięte puszki,

−

przechowywane oleje,

−

przechowywana kapusta kiszona,

−

transportowane owoce i warzywa,

−

przechowywana mąka i kasza.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać określony

fragment rozdziału Poradnika dla ucznia, nauczyciel powinien omówić zakres ćwiczenia,
sposób wykonania, ćwiczenie powinno być wykonywane samodzielnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować podrozdział z Poradnika dla ucznia,
2)  dobrać odpowiednie opakowania do poszczególnych rodzajów produktów,
3)  wybór uzasadnić.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie

Środki dydaktyczne:

−

katalogi opakowań,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

materiały piśmiennicze

−

stanowisko komputerowe z dostępem do internetu.

Ćwiczenie 4

Określ, co oznaczają poszczególne znaki umieszczane na opakowaniach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać określony

fragment rozdziału Poradnika dla ucznia, nauczyciel powinien omówić zakres ćwiczenia,
sposób wykonania, ćwiczenie powinno być wykonywane samodzielnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować podrozdział z Poradnika dla ucznia,
2) określić znaczenie poszczególnych znaków umieszczanych na opakowaniach.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie

Środki dydaktyczne:

−

wzory znaków,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 5

Do poszczególnych rodzajów produktów, dobierz odpowiedni rodzaj opakowania.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać określony

fragment rozdziału Poradnika dla ucznia, nauczyciel powinien omówić zakres ćwiczenia,
sposób wykonania, ćwiczenie powinno być wykonywane samodzielnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Dobieranie surowców,
materiałów pomocniczych i dodatków do żywności”

Test składa się z zadań wielokrotnego wyboru, z których:

—

zadania są 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 12, 14, 15, 16, 17, 18 poziomu podstawowego,

—

zadania są 4, 10, 11, 13, 19, 20 poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

—

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,

—

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

—

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

—

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 5 z poziomu ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. b, 3. a, 4. d, 5. a, 6. a, 7. c, 8. b, 9. d, 10. a, 11. c,
12. a, 13. d, 14. c, 15. b, 16. d, 17. d, 18. a, 19. c, 20. c.

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Wskazać składniki odżywcze surowców

Określić wartość odżywczą surowców

Dobrać parametry do magazynowania surowców

Wyjaśnić pojęcie dodatków do żywności

Scharakteryzować dodatki do żywności

Zakwalifikować dodatki do odpowiedniej grupy

Dobrać

parametry

wody

wykorzystywane

w przetwórstwie

Dobrać

parametry

wody

wykorzystywane

w przetwórstwie

Wskazać fizyczne, chemiczne i organoleptyczne
wskaźniki decydujące o przydatności wody

13 Zastosować środki myjące i dezynfekujące

14 Rozróżnić funkcje opakowań

15 Rozróżnić funkcje opakowań

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16 Zdefiniować pojęcie opakowań transportowych

17 Określić zastosowanie opakowań

18 Określić zastosowanie opakowań

Zastosować

znaki

manipulacyjne

opakowaniach

Zastosować

znaki

niebezpieczeństwa

opakowaniach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem, co najmniej

jednotygodniowym.

2.  Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3.  Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań zawartych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4.  Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5.  Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6.  Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
7.  Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8.  Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9.  Kilka  minut  przed  zakończeniem  testu  przypomnij  uczniom  o  zbliżającym  się  czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

—

instrukcja,

—

zestaw zadań testowych,

—

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Najważniejszym składnikiem ziemniaków z punktu widzenia przetwórstwa jest

a)  sacharoza.
b)  witaminy.
c)  błonnik.
d)  skrobia.

2. Najważniejszym składnikiem owoców jest

a)  skrobia.
b)  węglowodany.
c)  białko.
d)  skrobia.

3. Wartość odżywcza mięsa ryb jest duża ze względu na

a)  łatwo strawne białko.
b)  skrobię.
c)  błonnik.
d)  sacharozę.

4. Temperatura w magazynie powinna być

a)  minusowa.
b)  powyżej 20°C.
c)  zmienna.
d)  dostosowana do rodzaju przechowywanego surowca.

5. Substancja, zazwyczaj sama nie spożywana jako żywność i nie używana jako typowy

jej składnik,  mająca  lub  nie  mająca  wartości  odżywczej.  Jej  świadome  wprowadzenie
do żywności  dla  celów  technologicznych  w  czasie  wyrobu,  przetwórstwa,  przerobu,
obróbki, pakowania, transportu lub przechowywania powoduje lub może powodować, iż
stanie  się  ona  bezpośrednio  lub  pośrednio  składnikiem  żywności  lub  w  inny  sposób
będzie oddziaływała na jej cechy organoleptyczne, to
a)  dodatki do żywności.
b)  baza surowcowa.
c)  dodatki pomocnicze.
d)  dodatki uzupełniające.

6. Substancje konserwujące

a)  zapobiegają niekorzystnym zmianom mikrobiologicznym.
b)  hamują procesy utleniania.
c)  służą do korygowania i utrzymywania kwasowości na pożądanym poziomie.
d)  zapobiegają niepożądanym zmianom tekstury podczas przetwarzania.

7. Regulatory kwasowości

zapobiegają niekorzystnym zmianom mikrobiologicznym.

b) hamują procesy utleniania.
c)

służą do korygowania i utrzymywania kwasowości na pożądanym poziomie.

d) zapobiegają niepożądanym zmianom tekstury podczas przetwarzania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Żelatyna i agar są to dodatki

a)  smakowo-zapachowe.
b)  poprawiające konsystencję.
c)  poprawiające barwę.
d)  spulchniające.

9. Zakwasy piekarskie są to dodatki

smakowo-zapachowe.

b) poprawiające konsystencję.
c)

poprawiające barwę.

d) spulchniające.

10. Woda dodatkowa używana do zasilania kotła

a)  powinna mieć pH ≥ 8,5.
b)  nie musi spełniać żadnych standardów czystości.
c)  powinna zawierać krzemionki.
d)  powinna zawierać siarkowodór.

11. Woda wchodząca w skład produktu

a)  nie musi odpowiadać warunkom wody do picia.
b)  powinna zawierać dużą ilość związków mineralnych.
c)  powinna spełniać wymagania związane ze specyfiką branż przemysłu.
d)  nie musi spełniać żadnych standardów czystości.

12. Wskaźniki organoleptyczne jakości wody decydujące o jej przydatności, to

a)  mętność.
b)  odczyn pH.
c)  twardość.
d)  zawartość żelaza i manganu.

13. Para wodna jest wykorzystywana

a)  do ochrony przed korozją.
b)  do mycia opakowań szklanych.
c)  jako środek myjący.
d)  jako środek dezynfekujący.

14. Funkcja ochronna opakowań polega na

a)  na ułatwieniu wykonywanych czynności podczas całego obrotu towarowego.
b)  na dostarczaniu informacji o produkcie i o jego producencie.
c)  na  zabezpieczeniu  produktu  przed  niekorzystnym  oddziaływaniem  czynników

zewnętrznych-atmosferycznych, mechanicznych, biologicznych i innych podczas
magazynowania, transportu i sprzedaży.

d) oddziaływaniu psychologicznym na potencjalnego konsumenta oraz zachęcanie go

do kupna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Funkcja reklamowa i promocyjna polega na

a) na zabezpieczeniu produktu przed niekorzystnym oddziaływaniem czynników

zewnętrznych-atmosferycznych, mechanicznych, biologicznych i innych podczas
magazynowania, transportu i sprzedaży.

b) oddziaływaniu psychologicznym na potencjalnego konsumenta oraz zachęcanie go

do kupna.

c) na ułatwieniu wykonywanych czynności podczas całego obrotu towarowego.
d) na dostarczaniu informacji o produkcie i o jego producencie.

16. Opakowania transportowe przeznaczone są do

a)  przechowywania produktów jednostkowych.
b)  przechowywania produktów sprzedawanych w handlu detalicznym.
c)  przechowywania kilku lub kilkudziesięciu opakowań jednostkowych.
d)  przechowywania i transportu towarów luzem i w opakowaniach jednostkowych.

17. Papier pergaminowy służy do

a)  owijania artykułów suchych.
b)  opakowania artykułów płynnych.
c)  owijania moszczów.
d)  owijania produktów wilgotnych i trwałych.

18. Skrzynki drewniane ażurowe stosowane są do pakowania

a)  owoców i warzyw.
b)  pakowania jaj.
c)  pakowania ślimaków.
d)  pakowania ryb.

19. Znak „Przestrzegać zakresu temperatury” przedstawia rysunek

20. Znak „Materiały trujące” przedstawia rysunek

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Dobieranie surowców, materiałów pomocniczych i dodatków do żywności

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Test 2

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Dobieranie surowców,
materiałów pomocniczych i dodatków do żywności”

Test składa się z zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania są 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 12, 14, 15, 16, 17, 18 poziomu podstawowego,

−

zadania są 4, 10, 11, 13, 19, 20 poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

—

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,

—

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

—

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

—

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 5 z poziomu ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. d, 2. a, 3. a, 4. d, 5. a, 6. b, 7. d, 8. a, 9. a, 10. a, 11. c,
12. a, 13. a, 14. c, 15. b, 16. a, 17. d, 18. a, 19. c, 20. c.

Plan testu

Nr
zad.

Cel

operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Wskazać składniki odżywcze surowców

Określić wartość odżywczą surowców

Dobrać parametry do magazynowania surowców

Wyjaśnić pojęcie dodatków do żywności

Scharakteryzować dodatki do żywności

Zakwalifikować dodatki do odpowiedniej grupy

Dobrać

parametry

wody

wykorzystywane

w przetwórstwie

Dobrać

parametry

wody

wykorzystywane

w przetwórstwie

Wskazać fizyczne, chemiczne i organoleptyczne
wskaźniki decydujące o przydatności wody

13 Zastosować środki myjące i dezynfekujące

14 Rozróżnić funkcje opakowań

15 Rozróżnić funkcje opakowań

16 Zdefiniować pojęcie opakowań jednostkowych

17 Określić zastosowanie opakowań

18 Określić zastosowanie opakowań

Zastosować

znaki

manipulacyjne

opakowaniach

Zastosować

znaki

niebezpieczeństwa

opakowaniach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem, co najmniej

jednotygodniowym.

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

—

instrukcja,

—

zestaw zadań testowych,

—

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Najważniejszym składnikiem ziemniaków z punktu widzenia przetwórstwa jest

a)  sacharoza.
b)  witaminy.
c)  błonnik.
d)  skrobia.

2. Najważniejszym składnikiem warzyw jest

a)  błonnik.
b)  skrobia.
c)  białko.
d)  tłuszcze.

3. Wartość odżywcza jaj jest duża ze względu na zawartość

a)  białka.
b)  skrobia.
c)  błonnika.
d)  sacharozy.

4. Wilgotność powietrza w magazynie powinna być:

a)  wysoka.
b)  niska.
c)  zmienna.
d)  dostosowana do rodzaju przechowywanego surowca.

5. Substancja, zazwyczaj sama nie spożywana jako żywność i nie używana jako typowy jej

składnik,  mająca  lub  nie  mająca  wartości  odżywczej.  Jej  świadome  wprowadzenie  do
żywności dla celów technologicznych w czasie wyrobu, przetwórstwa, przerobu, obróbki,
pakowania, transportu lub przechowywania powoduje lub może powodować, iż stanie się
ona  bezpośrednio  lub  pośrednio  składnikiem  żywności  lub  w  inny  sposób  będzie
oddziaływała na jej cechy organoleptyczne, to
a)  dodatki do żywności.
b)  dodatki pomocnicze.
c)  dodatki uzupełniające.
d)  baza surowcowa.

6. Przeciwutleniacze

7. Stabilizatory

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Przyprawy roślinne są to dodatki

a)  smakowo-zapachowe.
b)  poprawiające konsystencję.
c)  poprawiające barwę.
d)  spulchniające.

9. Olejki lotne, emulsje aromatów są to dodatki

a)  smakowo-zapachowe.
b)  poprawiające konsystencję.
c)  poprawiające barwę.
d)  spulchniające.

10. Woda chłodnicza w urządzeniach chłodniczych

a)  powinna mieć jak najniższą temperaturę.
b)  powinna mieć jak najwyższą temperaturę.
c)  nie musi spełniać żadnych standardów czystości.
d)  nie musi odpowiadać standardom wody do picia.

11. Woda technologiczna

12. Wskaźniki fizyczne i chemiczne jakości wody decydujące o jej przydatności, to

a)  odczyn pH.
b)  mętność.
c)  barwa.
d)  zapach.

13. Soda kaustyczna

a)  powoduje zahamowanie rozwoju bakterii.
b)  stosowana jest jako środek chroniący przed korozją.
c)  posiada działanie korodujące.
d)  jako środek dezynfekujący.

14. Funkcja informacyjna polega na

a) na ułatwieniu wykonywanych czynności podczas całego obrotu towarowego.
b) na zabezpieczeniu produktu przed niekorzystnym oddziaływaniem czynników

zewnętrznych-atmosferycznych, mechanicznych, biologicznych i innych podczas
magazynowania, transportu i sprzedaży.

c) na dostarczaniu informacji o produkcie i o jego producencie.
d) oddziaływaniu psychologicznym na potencjalnego konsumenta oraz zachęcanie go

do kupna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Funkcja techniczna polega na

a) oddziaływaniu psychologicznym na potencjalnego konsumenta oraz zachęcanie go

do kupna.

b) na ułatwieniu wykonywanych czynności podczas całego obrotu towarowego.
c) na zabezpieczeniu produktu przed niekorzystnym oddziaływaniem czynników

zewnętrznych-atmosferycznych, mechanicznych, biologicznych i innych podczas
magazynowania, transportu i sprzedaży.

d) na dostarczaniu informacji o produkcie i o jego producencie.

16. Opakowania jednostkowe

a) zawierają partie produktów sprzedawane w handlu detalicznym.
b) stosowane są do przechowywania kilku

lub kilkudziesięciu opakowań

jednostkowych.

c) stosowane są do przechowywania towarów luzem.
d) stosowane są do transportu towarów luzem.

17. Butelki jako opakowanie służą do przechowywania

a)  płynów o dużej lepkości.
b)  przechowywania aromatów do ciasta.
c)  przechowywania produktów stałych.
d)  przechowywania produktów płynnych.

18. Łubianki stosowane są do pakowania

delikatnych owoców.

solonych ryb.

moszczów.

wyrobów garmażeryjnych.

19. Znak „Produkty szybko psujące się” przedstawia rysunek

20. Znak „Materiały żrące” przedstawia rysunek:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Dobieranie surowców, materiałów pomocniczych i dodatków do żywności

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Bijok B., Bijok F.: Surowce i technologia żywności cz. 2. WSiP, Warszawa 1998
2. Bijok B., Bijok F., Dąbek F.: Surowce i technologia żywności cz. 1. WSiP, Warszawa

1998

3. Dłużewski M., Chuchlowa J., Krajewki K., Kamiński W.: Technologia żywności cz.1.

WSiP, Warszawa 2000

4.  Kołożyn – Krajewka D., Sikora T.: Towaroznawstwo żywności. WSiP, Warszawa 2004
5.  Rawdanowicz H.: Ogólne wiadomości z towaroznawstwa. WSiP, Warszawa 1998
6.  Rozporządzenie  Ministra  Środowiska  z  dnia  4  czerwca  2003  r.  w  sprawie  określenia

wzorów oznakowania opakowań (Dz. U. 04. 94. 927

7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody

przeznaczonej do spożycia przez ludzi Dz. U. Nr 61 Poz. 417

8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie dozwolonych

substancji dodatkowych i substancji pomagających w przetwarzaniu Dz. U. Nr 94 poz.
933 ze zm

Literatura metodyczna
1. Dretkiewicz-Więch J.: ABC nauczyciela przedmiotów zawodowych. Operacyjne cele

kształcenia. Zeszyt 32. CODN, Warszawa 1994

2. Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. ITeE, Radom 2000
3. Plewka Cz.: Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych. Cz. 1 i 2.

ITeE, Radom 1999