plik

Podejmij zobowiązania 46
5. Marzenia a sukcesy 47
Znaczenie wyobraźni 47
Życzenia i zamiary 48
Automatyczny układ osiągania celów 48
Cele czy marzenia? 50
Zaplanuj działania 50
6. Twoja wewnętrzna drużyna 51
Złożona osobowość 52
Twój wewnętrzny krytyk 53
Zapoznawanie się z wewnętrzną drużyną 54
Posługiwanie się wewnętrzną drużyną 56
7. Kreowanie możliwości wyboru 60
Zmiana kontekstu 60
Punkty widzenia 65
Zręczność językowa 65
Metafory 68
8. Słowa środkiem do celu 71
Słowa mogą być niebezpieczne 71
Zawieranie przymierza ze słowami 75
9. Osiąganie mistrzostwa 76
Wrodzone zdolności 76
Doskonałe działanie 77
Bariery na drodze do sukcesu 77
Fałszywi przyjaciele 78
Poczucie mistrzostwa 79
Powielanie mistrzostwa 80
Strategie mistrzostwa 81
Kotwiczenie 86
10. Stosunki z innymi ludźmi a osiąganie własnych celów 88
Nawiązywanie kontaktu 89
Wykorzystanie technik NLP do celów zawodowych 92
Zastosowanie technik NLP w stosunkach z innymi 92
11. 21-dniowy plan działania 97

Wstęp

Programowanie   neurolingwistyczne,   zwane   w   skrócie   NLP   (ang.   Neurolinguistic
Programming) bada postępowanie osób osiągających sukcesy w rozmaitych sferach aktywności
oraz możliwości naśladowania ich sposobu myślenia i zachowania.  Obiektem szczególnego
zainteresowania tej dyscypliny jest przebieg procesów myślenia oraz jego oddziaływanie na
zachowania jednostek. NLP uczy, jak myśleć skuteczniej, jak komunikować się z samym sobą i
z otoczeniem,  by osiągnąć zamierzone cele Nie jest ono jednak tylko  uzupełnieniem teorii
komunikacji, lecz niezwykle praktyczną gałęzią nauki, gdyż przedstawia myślenie i zachowania
wyróżniających   się   jednostek   w   postaci   modelu,   który   wszyscy   możemy   wykorzystać,   by
osiągnąć podobne wyniki Większość technik, które opisuję w tej książce, nadaje się do na-
tychmiastowego zastosowania, zatem już podczas lektury będziesz mógł cieszyć się postępami
osiągniętymi w różnych sferach życia, a następnie przystąpisz do budowania własnego sukcesu.
Zaletą programowania neurolingwistycznego  jest jego niezwykła  elastyczność.  Nawet jeżeli

wybrana przez ciebie metoda nie przyniesie natychmiastowych rezultatów, zmienisz dzięki niej
przyjęty sposób postępowania oraz ocenę własnej sytuacji, a w efekcie zrealizujesz wytyczone
cele. Przyswoiwszy sobie kilka podstawowych zasad, będziesz mógł wprowadzić te zmiany bez
trudu. Zrozumiesz własny sposób myślenia oraz odkryjesz oddziaływanie myśli na zachowania,
a tym samym - na swoje osiągnięcia NLP oferuje szereg technik, które sprawią, ze zmienisz
sposób życia i będziesz kształtował je zgodnie z własną wolą.
Programowanie neurolingwistyczne jest nauką, a zarazem sztuką doskonalenia się Jest sztuką,
ponieważ   każdemu   z   nas   właściwy   jest   odrębny   i   niepowtarzalny   sposób   myślenia   i
postępowania, a wszelkie próby opisania -zwłaszcza uczuć, postaw i przekonań - zawsze są
wysoce subiektywne Jest ono również nauką, chociaż ciągle jeszcze w powijakach, gdyż opiera
się na naukowych metodach identyfikacji wzorców postępowania, które prowadzą do sukcesu.
Historia NLP datuje się od początku lat siedemdziesiątych. Dwóch uczonych John Grinder -
lingwista oraz Richard Bandler - matematyk, psychoterapeuta i informatyk, zainteresowało się
wówczas metodami opracowanymi przez troje psychoterapeutow, którym niezmiennie udawało
się doprowadzić do radykalnych zmian zachowań pacjentów. Byli to dr Milton H. Erickson,
uznawany   za   jednego   z   największych   hipnoterapeutow   wszechczasów,   Virginia   Satir,
terapeutka   rodzinna,   usuwająca   na   pozór   nierozwiązywalne   problemy   w   relacjach   między
najbliższymi   oraz   Gregory   Bateson,   antropolog   pochodzący   z   Wielkiej   Brytanii,   który
opracował model osiągania wybitnych rezultatów i wywarł wielki wpływ na twórców progra-
mowania  neurohngwistycznego  - Grindera  i Bandlera  - w  pierwszym  okresie  ich wspólnej
działalności.   Metody   opracowane   przez   tandem   Grinder-Bandler   znalazły   dotychczas
zastosowanie w takich dziedzinach jak sport, biznes, polityka i rozwój jednostki, przyciągając
rzesze naśladowców na całym świecie.
Obszar zastosowań NLP rozciąga się wciąż na nowe sfery życia, sprawiając, ze dziedzina ta
zyskuje   coraz   większą   popularność.   Opracowane   przez   jej   twórców   pojęcia,   głębokie,   a
zarazem   niezwykle   proste,   oraz   kronika   praktycznych   osiągnięć   umożliwiają   dynamiczny
rozwój   tej   nauki,   która   dzięki   swej   przydatności   i   uniwersalności   zaczyna   dziś   podważać
pozycję klasycznej psychologu. Za sprawą NLP kilka generacji książek na temat pozytywnego
myślenia i rozwoju jednostki znacznie straciło dziś na aktualności.
Mimo że temat jest stosunkowo nowy, nie brak na rynku poświęconej mu literatury Wiele
spośród   wydanych   dotychczas   opracowań   opisuje   jednak   tylko   wybrane   zagadnienia   z   tej
dziedziny, toteż nowicjusz może poczuć się zniechęcony po ich lekturze. Wiele podręczników
wyszło   spod   pióra   specjalistów   z   dziedziny   psychoterapii   lub   hipnoterapii,   co   odcisnęło
wyraźne piętno na stylu pisania. Naturalną koleją rzeczy programowanie neurolingwistyczne
rozwinęło swój specyficzny żargon, który częściowo odzwierciedla profil wykształcenia jego
twórców   (lingwista   i   psycholog),   częściowo   zaś   służy   do   wyrażenia   pewnych   nowych,
specjalistycznych pojęć, które gromadzi każda gałąź wiedzy. Nawet w codziennej rozmowie
praktyk NLP może określić skuteczną technikę mianem „eleganckiej", a mówiąc o stosunkach
międzyludzkich - użyć słowa „taniec".
Czytelnicy nie doczekali się dotychczas rzetelnej literatury popularnonaukowej. Dostępne na
rynku publikacje to w większości albo spłycone, infantylne opracowania albo szczegółowe,
specjalistyczne podręczniki. Mam nadzieję, ze niniejsza książka wypełni tę lukę. Opisuje ona
podstawowe   zasady   NLP   oraz   szereg   sprawdzonych   technik,   nadających   się   do
natychmiastowego zastosowania. W tak niewielkim tomie nie sposób byłoby wyczerpać temat,
z   konieczności   dokonałem   więc   selekcji.   Kierując   się   „trzeźwym   sceptycyzmem"
wyeliminowałem   wszystko,   co   wydawało   się   „trudne   do   przełknięcia"   lub   „zbyt   ciężkie".
Zrezygnowałem na przykład z wszelkich odniesień do hipnoterapii ze względu na mistyczne
konotacje, które może ona wywołać w umysłach niektórych czytelników. Metody „leczenia w
godzinę" z wszelkiego rodzaju fobii (które w istocie pomogły już tysiącom osób) - również nie
zostały uwzględnione, niemniej przedstawiam tu wiele technik zmiany pewnych nawyków oraz

osiągania   zamierzonych   celów.   Wyeliminowałem   również   techniki   wykorzystywane   przez
terapeutów, nie nadające się do samodzielnego stosowania. Jeżeli jednak niniejsza książka jest
pierwszą   lub   jedną   z   pierwszych   pozycji   na   temat   NLP,   jaką   czytasz,   mam   nadzieję,   ze
realizacja   zamieszczonych   w   niej   ćwiczeń   pozwoli   ci   pożytecznie   spędzić   czas   przez
najbliższych kilka miesięcy, a z pewnością wystarczy, byś mógł osiągnąć wyraźne postępy w
dążeniu do celu, nabywaniu pewności siebie i zmianie stylu życia. Czytelnicy,  którzy chcą
rozszerzyć swoją wiedzę, znajdą na końcu książki spis proponowanych lektur uzupełniających.
Programowanie neurolingwistyczne - jakie są źródła tej nazwy? Otóż składnik neuro - odnosi
się   do   neurologicznych   procesów   widzenia,   słyszenia,   odczuwania   dotykiem,   smakiem   i
powonieniem,   tj.   do   zmysłów,   z   których   korzystamy   w   procesie   myślenia   oraz   odbierania
bodźców z otaczającego świata. Cała nasza wiedza oraz to, co określamy mianem świadomości,
dociera   do   mózgu   przez   te   naturalne   okna.   Składnik   -lingwistyczne   świadczy   o   znaczeniu
elementów   językowych   zarówno   w   porozumiewaniu   się   z   innymi,   jak   i   w   sposobie
porządkowania własnych myśli. NLP pomaga wykorzystać język codziennej komunikacji do
zmiany sposobu myślenia oraz przyswojenia sobie zachowań prowadzących do sukcesu. Słowo
programowanie   oznacza   metodę,   dzięki   której   możemy   sterować   własnymi   myślami   i
zachowaniami, podobnie jak steruje się komputerem, zadając mu przeprowadzenie określonych
operacji.
Krótko mówiąc, NLP bada, w jaki sposób - za pomocą pięciu zmysłów - filtrujemy bodźce
wysyłane przez otaczający nas świat oraz jak wykorzystujemy te zmysły, zarówno świadomie,
jak   i   nieświadomie,   by   osiągnąć   pożądane   rezultaty   Innymi   słowy,   przedmiotem
zainteresowania   NLP   jest   nasz   sposób   myślenia,   postępowanie   bowiem   i   osiągnięcia
zdeterminowane są właśnie przez te czynniki postrzeganie, wyobraźnię, wzorce przekonań.  W
miarę dokonywania nowych odkryć  w dziedzinie funkcjonowania mózgu ewoluuje również
NLP,   dlatego   też   każde   zawarte   tu   wyjaśnienie   z   pewnością   wkrótce   okaże   się   niepełne.
Tymczasem   jednak   można   zdefiniować   programowanie   neurolingwistyczne   jako   „sztukę   i
naukę doskonalenia się".

1. OSIĄGANIE UPRAGNIONYCH CELÓW

Powieściopisarz irlandzki Christy Brown miał władzę tylko w lewej stopie. Urodzony z

porażeniem mózgowym, wymagał stałej opieki Mimo ze nie mówił i nie chodził, zdołał sam
nauczyć się czytać, malować i pisać na maszynie. Na przekor wszystkim przeciwnościom został
wybitnym pisarzem i zdołał osiągnąć to, czego pragnął. Wysiłek przyniósł mu niezależność,
którą tak oto opisał:

Bez przerwy pisałem i pisałem, nieświadom, gdzie się znajduję, godzina za godziną.
Doznawałem wrażenia, że jestem inną osobą. Nie byłem już nieszczęśliwy. Nie
czułem się pokrzywdzony ani zamknięty w odosobnieniu. Byłem wolny, mogłem
myśleć, żyć, tworzyć... Czułem ulgę i ukojenie, mogłem być sobą... I chociaż nie
było mi dane poznać radości tańca, doznałem rozkoszy tworzenia.

Dążenie   człowieka   do   ideału   nie   zna   granic.   Doskonałość,   którą   dostrzegamy   u   innych   -
obojętne,   czy   budzi   w   nas   zazdrość,   podziw   czy   bałwochwalczą   cześć   -   pociąga   nas   z
niezrównaną siłą. Ilekroć obserwujemy czyjeś wybitne osiągnięcia, widzimy również cząstkę
samych siebie, tę wyższą lub głębiej ukrytą część swojego „ja", która wydaje się wiedzieć, ze
jest w życiu cos lepszego, do czego należy dążyć. Bez względu na to, co chcemy osiągnąć,
czym   się   zajmować   lub   kim   być,   owa   pogoń   za   ideałem   jest   zjawiskiem   uniwersalnym.

Zagadką   natomiast   pozostaje,   dlaczego   niektórzy,   jak   Christy   Brown,   mimo   wszystkich
przeciwności znajdują to, czego szukają, podczas gdy tylu innym nie udaje się zrealizować
marzeń.
W kulturze Zachodu sukces utożsamiany jest z dobrami materialnymi - atrybutami władzy i
wysokiej pozycji społecznej. Zarazem jednak w programach telewizyjnych i prasie znajdujemy
wiele opowieści o życiu artystów, sportowców czy mężów stanu, których stać na zaspokojenie
każdego kaprysu, a mimo to nie czują się spełnieni. Wielu z nich pomimo osiągnięcia „sukce-
su" popełniło samobójstwo. Z drugiej strony wszyscy znamy kogoś, kto pod względem stanu
posiadania  lub zdrowia, cenionego przecież  tak wysoko,  z pewnością nie jest człowiekiem
sukcesu,   pojmowanego   według   tradycyjnie   obowiązujących   kryteriów,   a   jednak   osiągnął
pewien stopień zadowolenia, samorealizacji i prawdziwego szczęścia, którego zazdrościmy. W
pewnym   sensie   osoby   takie   zrealizowały   swoje   pragnienia,   zajmują   się   w   życiu   tym,   co
naprawdę daje im satysfakcję.
Wzorem prawdziwego sukcesu są ci, którzy w procesie uczenia się potrafili wznieść się ponad
własne myśli i dostrzec „wielką wizję", zdołali odrzucić schematy myślenia na korzyść innych,
bardziej odpowiednich rozwiązań, dzięki którym mogą zdobyć to, czego pragną. Korzystają oni
z wyzwań, porażek, pozornie nie sprzyjających okoliczności i przypadkowych wydarzeń, by
zrealizować   swój   twórczy   potencjał,   osiągnąć   mistrzostwo   i   sukces.   O   tym   właśnie   mówi
niniejsza książka jak zdobyć to, do czego dążysz, opanować umiejętności, które pragniesz sobie
przyswoić, i być tym, kim chcesz.
W   latach   pięćdziesiątych   i   sześćdziesiątych   pojawiło   się   wiele   książek   na   temat   tzw.
„pozytywnego   myślenia"   i   rozwoju   jednostki.   Najczęściej   sięgały   po  nie   te   osoby,   którym
sztuka pozytywnego myślenia od dawna nie była obca. Każda kolejna książka lub koncepcja
wzmacniała ich samospełniające się, instynktownie optymistyczne nastawienie. Znacznie mniej
liczni byli czytelnicy, którzy z pewną rezerwą sięgali po owe wyszukane, lecz kuszące recepty
na   wszystkie   życiowe   problemy.   W   ich   wypadku   zmiana   sposobu   myślenia   spowodowana
lekturą   była   krótkotrwała.   Wkrótce   powracali   do   zakorzenionych,   negatywnych   postaw   i
przekonań,   starannie   szufladkując   odosobnioną   porażkę   jako   „typową",   natomiast   starannie
wypracowany   sukces   jako   „przypadek".   Po   bliższym   przyjrzeniu   się   ówczesnym
autorytatywnym teoriom pozytywnego myślenia znajdujemy w nich jednak więcej retoryki niż
konkretów,  a badania,  na których  je oparto,  trudno uznać  za spełniające  wszelkie  wymogi
naukowe.
Od tamtych lat zaszło jednak wiele zmian. Obok zapierających dech osiągnięć w dziedzinie
informatyki, komunikacji i badań kosmicznych dokonano wielu innych ważnych, choć nie tak
spektakularnych   odkryć.   Badania   Rogera  Sperry'ego,  laureata   Nagrody  Nobla  w   dziedzinie
fizjologii,  umożliwiły nowe spojrzenie  na sposób funkcjonowania  mózgu  człowieka  Pewne
poglądy, do których specjaliści przywiązani byli od lat, odrzucono wtedy na dobre Na przykład
odkrycie,   ze   dwie   półkule   mózgu   (ścisłe   mówiąc,   ich   górna   część,   czyli   kora   mózgowa)
funkcjonują   sprawnie   jako   dwa   niezależne   umysły,   całkowicie   zmieniło   nasz   sposób
pojmowania mechanizmów rządzących myśleniem i zachowaniami jednostki. Dowody na to, ze
doświadczenia całego życia przechowywane są w mózgu i w każdej chwili można do nich
sięgnąć, zmieniły nasze pojęcia na temat intuicji, pamięci i całego procesu myślenia. A kiedy
dowiedzieliśmy się, ze liczba potencjalnych połączeń neuronalnych w mózgu człowieka jest
większa niż łączna liczba atomów we wszechświecie, zaczęliśmy się zastanawiać, czy możemy
dokonać czegoś więcej za pomocą owej masy „szarych komórek". Krotko mówiąc, wydaje się,
ze wykorzystanie możliwości mózgu pozwoli nam w pełni zrozumieć samych siebie, bliźnich i
całe otoczenie, a także oferuje ogromne, nie zbadane możliwości realizacji dążeń - zdobywania
tego, czego pragniemy.
Programowanie   neurolingwistyczne   zebrało   wiele   z   tych   osiągnięć   w   spójną   całość   i   jako
pierwsza dziedzina wiedzy przedstawiło gotowe studium optymalnych zachowań jednostki i

komunikacji interpersonalnej. Innymi słowy, wyposażyło nas w naukowe podejście do wysoce
subiektywnego, lecz pasjonującego wszystkich zagadnienia, jakim jest zdobywanie tego, czego
pragniemy. Należy zarazem podkreślić, ze programowanie neurolingwistyczne w niczym nie
przypomina nauk przyrodniczych - istoty ludzkie nigdy nie były idealnym przedmiotem testów
laboratoryjnych, nasze zaś wzorce zachowań, nie mówiąc o sposobach myślenia, nie mieszczą
się  w rygorystycznych  ramach  metody naukowej. Wydaje  się, ze mózg  człowieka  zajmuje
szczególne miejsce w ogólnym porządku świata. Dzięki NLP możemy jednak poznać i opisać
proces myślenia - owego zalążka uczuć, postaw i przekonań, które z kolei tworzą zachowania.
Dyscyplina ta oferuje również usystematyzowane podejście do roli języka w procesie myślenia
i komunikacji międzyludzkiej. Wreszcie, jako jedyna gałąź wiedzy, podsuwa nam schemat, na
podstawie   którego   możemy   stworzyć   model   optymalnych   zachowań   i   powielać   go.
Umiejętności, zdolności, a nawet tzw. „strategie myślenia" można dzielić z innymi. Co jednak
najważniejsze   i   co   najwyraźniej   odróżnia   NLP   od   niemal   wszystkich   gałęzi   psychologu   i
innych   metod   terapeutycznych,   zajmujących   się   zachowaniami   jednostki,   to   fakt,   ze
programowanie neurolingwistyczne  przynosi zauważalne  efekty w bardzo krótkim czasie, a
większość zasad i technik można zastosować samodzielnie, bez pomocy terapeuty, doradcy czy
guru.
Niniejsza książka me jest pomyślana jako podręcznik NLP dla laików, lecz jako adresowany do
nich poradnik realizacji dowolnych zamierzeń, natomiast NLP jest dyscypliną, która oferuje
sprawdzone techniki, stawiające osiąganie celów w zasięgu każdego z nas. Nie zajmuje się ona
jałowym rozwazaniem, czy uda nam się osiągnąć cel, nie ucieka się do retoryki i demagogu
Nawiasem mówiąc, nie są one potrzebne, gdyż coraz więcej dowodów na skuteczność NLP
sprawia, ze ludzie różnych zawodów zaczynają dostrzegać korzyści, jakie mogą zeń czerpać.

PRZESŁANKI SUKCESU
Każda   istota   ludzka   obdarzona   jest   instynktem   dążenia   do   celu.   Nie   zawsze   każe   on   nam
zmieniać   świat   lub   dokonywać   epokowych   wynalazków,   może   być   ograniczony   do   życia
rodzinnego, przydomowego ogrodu lub jakiejś pochłaniającej nas pasji czy zainteresowania.
Wszyscy jednak mamy cele, do których dążymy, chociaż nie zawsze umiemy je sprecyzować, a
nawet rozpoznać Przesłanki te dają o sobie znać, ilekroć jesteśmy świadkami sukcesu innych
Nie dostarczają one gotowego przepisu na sukces - ludzie są przecież tak rózne pod względem
osobowości,   talentów   i   potencjału   intelektualnego   -   stanowią   jednak   klucz   do   zrozumienia
sposobu postępowania.
Odczuwamy czasem chęć działania, entuzjazm czy tez pasję - możesz to nazwać, jak chcesz -
które, jak się wydaje, wzbudza w nas jasno określona wizja celu. Mamy silne przekonania na
temat samych siebie, własnych możliwości, osób, wśród których żyjemy. Z tym wszystkim na
ogół związany jest silny system przekonań kulturowych (wartości podstawowe od wieków były
i   są   do   dziś   zdumiewająco   podobne   na   całym   świecie,   w   różnych   kulturach   i   religiach).
Zauważamy również, ze osoby, które odnoszą sukcesy, nie tylko znają cel swych dążeń, ale
również wydają się postępować według z góry przygotowanego planu. Ich sposób myślenia
oraz   korzystania   z   zasobów   wewnętrznych   i   zewnętrznych   sprawia   wrażenie   w   pełni
uporządkowanego.   Dotyczy   to   wybitnych   sportowców,   skutecznych   menedżerów,   artystów,
muzyków   i   przedstawicieli   innych   twórczych   zawodów.   Wszyscy   oni   wydają   się   również
obdarzeni specyficzną energią, nie tylko  siłą i sprawnością fizyczną, lecz rodzajem energii
wewnętrznej, która pomaga im stawiać czoło przeciwnościom tam, gdzie jednostka przeciętna
dawno złożyłaby broń. Tej energii, podobnie jak przekonań, wyznawanych  wartości i wizji
celu, nie przypisujemy cechom genetycznym,  wykształceniu czy wychowaniu. Uznajemy ją
raczej   za   nieodłączną   część   dążenia   do   wyznaczonego   celu   lub   realizacji   marzenia,   którą
wszyscy  rozumiemy,  gdyż  wszyscy stale  do czegoś  dążymy.  Wreszcie,  osoby te  posiadają
zdolność komunikacji na każdym poziomie i w każdy sposób, konieczny do osiągnięcia celu.

Do identyfikacji cech charakteryzujących ludzi sukcesu nie jest potrzebna odrębna dyscyplina
wiedzy. Tym, co oferuje nam w tej dziedzinie programowanie neurolingwistyczne, jest
możliwość zrozumienia, w jaki sposób określone cechy oddziałują na zachowania. Następnie
wskazuje nam ono, jak opracować własny lub wykorzystać już istniejący model efektywnych
strategii myślenia i zachowania, nie tracąc czasu na próby i błędy. Kiedy poznamy wzorzec
(treść ma znaczenie drugorzędne) zachowań prowadzących do sukcesu, jego osiągnięcie będzie
w zasięgu każdego z nas.

CZTERY KROKI DO SUKCESU
Oto cztery podstawowe kroki, prowadzące do zdobycia tego, czego pragniesz. Są one proste a
zarazem   zdumiewająco   głębokie.   Stanowią   podstawę   wszelkiego   sukcesu,   fundament,   na
którym   opiera   się   całe   programowanie   neurolingwistyczne.   Jeżeli   powziąłeś   silne
postanowienie realizacji własnych pragnień, te cztery kroki nawet bez dalszego wsparcia lub
objaśnień wystarczą, byś mógł zmienić swoje życie. Uzupełnione o szczegółowe zasady i tech-
niki,   opisane   w   niniejszej   książce,   tworzą   swoistą   „technologię"   zdobywania   tego,   czego
pragniesz.

1. Poznaj swe pragnienia
Zgodnie z założeniami NLP musisz znać cel, który chcesz zrealizować Sukces można osiągnąć
tylko wówczas, gdy zna się cel swych dążeń. Jeżeli nie jesteś szczególnie ambitny lub nie masz
sprecyzowanego   celu,   sformułowanie   go   może   wydać   ci   się   zabiegiem   sztucznym   i
wymuszonym. Należy jednak od tego zacząć. Wszyscy mamy pragnienia i marzenia, dotyczące
nas samych lub rodziny, przyjaciół, a nawet większej społeczności. Być może masz jakieś złe
nawyki, które chcesz wykorzenić, bądź podziwiasz u innych jakieś umiejętności czy zdolności,
które sam chciałbyś  posiąść. Wszystkie  te dążenia  mogą  stanowić cel w rozumieniu  NLP.
Określiwszy go, możesz zacząć skutecznie realizować powzięte zamierzenia. Ta chwila jest
równie dobra na przystąpienie do działania, jak każda inna. W następnym rozdziale poznasz
kilka   prostych   kryteriów   oceny   prawidłowości   sformułowania   celów   Ich   przejrzyste
zdefiniowanie zapewnia maksimum szans powodzenia.

2. Zacznij działać
Rób   to,   co   twoim   zdaniem   przyniesie   pożądane   wyniki.   Powyższe   stwierdzenie   brzmi   jak
truizm, jednak wybijające się jednostki zawdzięczają swoje sukcesu podejmowaniu działań, o
których   mm   tylko   mówią   lub   rozmyślają.   Twoje   postępowanie   może   nie   przynieść
zamierzonych   efektów,   zatem   wchodzi   tu   w   grę   element   ryzyka.   Nigdy   tego   jednak   nie
sprawdzisz, dopóki nie zaczniesz działać.

3. Naucz się dostrzegać rezultaty własnych działań
Umiejętność   ta   wymaga   tzw.   „ostrości   postrzegania".   Musisz   nauczyć   się   rozpoznawać
zdarzenia będące bezpośrednim następstwem twoich czynów, oceniać, czy podjęte działania
przybliżają cię do zamierzonego wyniku. Musisz również rozpoznawać sygnały i negatywne
informacje   zwrotne,   które   informują,   ze   zbaczasz   z   przyjętego   kursu.   Programowanie
neurolingwistyczne poświęca wiele uwagi badaniu, w jaki sposób odbieramy rozmaite bodźce,
jak   je   interpretujemy   i   jak   wykorzystujemy   zebrane   w   ten   sposób   informacje   w   dalszych
działaniach.

4. Bądź przygotowany na zmianę zachowań, dopóki nie osiągniesz zamierzonego rezultatu
Musisz wsłuchiwać się w sygnały odbierane z otoczenia za pośrednictwem zmysłów i
odpowiednio korygować lub zmieniać postępowanie. Jeżeli nie uda ci się za pierwszym razem,
spróbuj czegoś innego! Czasem będzie to od ciebie wymagać twórczego myślenia, a pomoże ci

w tym  niniejsza książka, która proponuje wiele sposobów kreowania nowych  postaw  i za-
chowań.
Te cztery kroki są tak oczywiste, ze istnieje niebezpieczeństwo, iż całkowicie je zignorujesz i
wyruszysz na poszukiwanie czegoś bardziej złożonego i wymagającego większego wysiłku.
Innym często popełnianym błędem jest pominięcie jednego z etapów, na przykład woli podjęcia
działania, gdy nie jesteś pewien, jakie uzyskasz efekty, lub chęci zmiany zachowań, kiedy wo-
lałbyś  raczej  pozostać przy znajomym,  pozbawionym  ryzyka  sposobie postępowania. Jeżeli
jednak   poświęcisz   trochę   czasu   na   obserwowanie   osób   (włącznie   z   twoimi   dobrymi
znajomymi),   które   dokonały   w   życiu   czegoś   wartościowego,   zaczniesz   dostrzegać   schemat
czterech kroków w każdym osiągniętym przez nie sukcesie. Początkowo podążanie ich siadem
może wymagać od ciebie wysiłku, lecz nic, co w życiu cenne, nie przychodzi samo. Bądź
pewien,  ze  poniesione   nakłady  zwrócą  się  wielokrotnie,   sama   zaś  podroż,  podobnie  jak w
przypadku   rozmaitych   dziedzin   aktywności,   może   dostarczyć   nie   mniejszej   satysfakcji   niż
dotarcie do miejsca przeznaczenia.

ZAŁOŻENIA NLP
NLP,   podobnie   jak   każda   dyscyplina   wiedzy,   opiera   się   na   określonych   zasadach   W   tym
przypadku   są  one  jednak  znacznie  bardziej   elastyczne  niż   prawa  obowiązujące   w  naukach
przyrodniczych  Należy je uznać nie tyle za bezwzględnie prawdziwe, ile za użyteczne (np.
stwierdzenie, ze na Mazurach zawsze pada, może być niesłuszne, a jednak jest przydatne) Na
początek opiszę kilka wybranych zasad, by dać ci wyobrażenie o całości przedmiotu Reguły te
stanowią również fundament wielu technik, które wkrótce poznasz Samo ich zrozumienie może
przynieść zauważalną zmianę twoich zachowań, jeżeli zastosujesz je w codziennych sytuacjach
Oto najważniejsze z nich:

Mapa nie jest terenem
Każdy z nas postrzega zachodzące wokół zdarzenia za pomocą pięciu zmysłów. Twój sposób
interpretacji   bodźców   wzrokowych,   słuchowych   lub   czuciowych   uzależniony   jest   od
doświadczeń   życiowych,   przez   które   filtrowane   są   informacje,   docierające   do   ciebie   za
pośrednictwem zmysłów. Co tobie wydaje się dobre, ja mogę uznać za złe; co dla mnie jest
użyteczne, ty możesz odrzucie jako zbędne. Ta indywidualna interpretacja otaczającego świata
jest elementem  map  myśli,  które  stanowią  rzeczywistość  każdego z nas i określają sposób
postrzegania świata oraz świadomość. Twoja mapa jest inna niż moja, widzisz świat inaczej niż
ja. Zarazem żadna z nich me jest odbiciem obiektywnie istniejącej rzeczywistości. Oznacza to,
że   nie   stanowią   one   obrazu   świata   zewnętrznego;   są   jedynie   jego   subiektywnymi
interpretacjami. Należy pogodzić się ze świadomością, ze nigdy nie poznamy samego terenu.
Poruszamy  się po nim,  korzystając  z własnych  map,  które zawsze  pozostaną subiektywne,
choćbyśmy   starali   się   możliwie   najprecyzyjniej   rejestrować   wrażenia   odbierane   wzrokiem,
słuchem czy dotykiem. Możesz być przekonany, ze terrorysta nie jest bojownikiem o wolność,
ze brawura nie jest bohaterstwem, a Mary nie jest zarozumiała, tylko pewna siebie, jednak moja
mapa może interpretować tę samą obiektywną rzeczywistość zupełnie inaczej. Żaden z nas nie
ma   prawa   twierdzić,   ze   jego   sposób   postrzegania   jest   obiektywny,   po   prostu   inaczej
interpretujemy   te   same   wydarzenia   i   sytuacje.   Żywimy   różne   przekonania   na   temat
niezliczonych wydarzeń dnia codziennego -mamy odmienne mapy tego samego terenu.
Chociaż ta przenośnia może wydawać się banalna, niesie ona niezwykle głębokie implikacje.
Dzięki niej możemy zrozumieć sposób postrzegania świata przez innych, a co za tym idzie,
zdobyć umiejętność sprawnego porozumiewania się z nimi i czerpać z mej ogromne korzyści.
Odkrywszy różnice między mapami innych osób a twoją własną, nie tylko zaoszczędzisz czas i
energię,   które   strawiłbyś   na   nieudanych   próbach   komunikacji,   ale   także   poznasz   motywy
działania otaczających cię osób i nauczysz się oddziaływać na nie, by pomogły ci osiągnąć cel.

Czyjeś postępowanie może wydawać się innym niestosowne, dziwne lub nawet nieracjonalne,
lecz w kontekście jego własnego systemu myśli zawsze ma ono sens. Kierując się swym
indywidualnym i bardzo zawężonym obrazem rzeczywistości, podejmujemy najkorzystniejsze
w naszym mniemaniu działania.

U podstaw wszystkich zachowań leżą pozytywne intencje
NLP wprowadza rozróżnienie między zachowaniami a intencjami, między tym, co robimy, a
tym, co chcemy osiągnąć. Za każdym naszym postępkiem kryją się pozytywne intencje, cele,
do których zmierzamy, zawsze mają dla nas wartość, bez względu na to, jak oceniają je inni
Nawet palenie papierosów może wynikać z pozytywnych pobudek, np. z chęci odprężenia się
lub zyskania akceptacji w określonej grupie.
Rozważmy inny przykład: mąż i ojciec, spędzający niewiele czasu z rodziną, może trwać w
przekonaniu, że starając się zarabiać na jej utrzymanie, budować własną karierę i zabezpieczyć
przyszłość najbliższych, działa w ich interesie. Bez względu na to, jak niewłaściwe wyda się
innym jego postępowanie, wynika ono z pozytywnych przesłanek Często sami me jesteśmy
świadomi własnych intencji, które - jak w przypadku palenia - mogą być złożone i sprzeczne.
Odrobina zastanowienia pozwala jednak zidentyfikować pobudki, które nami powodują. Kiedy
zrozumiesz tę zasadę, zdołasz uwolnić się od niepożądanych zachowań. Nie będzie ci do tego
potrzebna silna wola ani jakieś specjalne starania. Wystarczy, że rozpoznasz swe pozytywne
intencje i znajdziesz inny, lepszy sposób ich realizacji, a taki sposób zawsze istnieje.

Możliwość wyboru jest lepsza niż jej brak
Możliwość dokonania wyboru oznacza większą wolność działania oraz więcej szans na
zrealizowanie wytyczonych celów. Programowanie neurolingwistyczne poświęca wiele uwagi
wyszukiwaniu kolejnych możliwości i kreowaniu nowych wariantów. Często zdumiewa nas, ile
dobrych pomysłów przychodzi nam do głowy, kiedy jesteśmy w twórczym stanie ducha. „Na-
tchnienie" może nadejść o każdej porze - kiedy jesteś pod prysznicem, prowadzisz samochód, a
nawet gdy budzisz się w środku nocy. Pozwala nam ono głębiej wejrzeć we własne problemy i
odkryć inne sposoby ich rozwiązania.
Programowanie neurolingwistyczne ujmuje tę kwestię następująco - jedna możliwość to brak
możliwości; dwie - to dylemat, trzy lub więcej możliwości pozwala ci znaleźć najlepszą drogę
do celu. Jeżeli jednak nie wierzysz we własną pomysłowość, w niniejszej książce znajdziesz
opis szeregu technik, dzięki którym uruchomisz nieograniczoną kreatywność mózgu, wyko-
rzystując w tym celu formy wypowiedzi oraz sposób postrzegania sytuacji.

Treść komunikatu określa reakcja odbiorcy
Jeżeli próba komunikacji nie przynosi pożądanego efektu, zazwyczaj instynktownie obwiniamy
osobę, do której adresujemy wypowiedź. „Ona mnie w ogóle nie słucha". „Przecież ma to
napisane  czarno  na białym".  Nawiązując do poprzedniej  przenośni możemy  powiedzieć,  iż
każdy   z   nas   zakłada,   ze   jego   mapa   jest   taka   sama   jak   mapa   jego   rozmówcy.   Przekaz
odzwierciedla ten błąd w rozumowaniu, nawet jeżeli został sformułowany w sposób możliwie
najprostszy i jednoznaczny. Komunikacja obejmuje nie tylko wypowiedź werbalną, ale także
ton głosu, mimikę i gesty, które zdradzają uczucia, postawę i przekonania mówiącego (tj. jego
własną   mapę).   Nic   zatem   dziwnego,   ze   tyle   prób   nawiązania   porozumienia   kończy   się
niepowodzeniem.
Zalecane   podejście   do   aktu   komunikacji   polega   na   potraktowaniu   negatywnej   reakcji
rozmówcy jako sygnału, iż należy skorygować postępowanie (jeżeli zachodzi taka potrzeba -
nawet wielokrotnie), by osiągnąć pożądany efekt. Przyjęcie takiego punktu widzenia pozwala
wyeliminować emocje i skoncentrować się na celu komunikacji. Jest to czasochłonna metoda
prób i błędów, nakłada ona zarazem brzemię odpowiedzialności na nadawcę przekazu, jednak

poniesione wysiłki nie będą zmarnowane. Proces komunikacji jest tylko jednym ze środków do
celu; można  go zmienić  lub zastąpić innym,  zgodnie z indywidualnymi  potrzebami  Jednak
chwila zastanowienia nad sposobem porozumiewania się z innymi jest opłacalną inwestycją,
ponieważ   negatywne   informacje   zwrotne   niewątpliwie   okażą   się   w   przyszłości   przydatne
Zatem   bądź   gotów   na   zmiany.   Jeżeli   pozostaniesz   przy   dotychczasowych   wzorcach
postępowania, będziesz musiał poprzestać na dotychczasowych osiągnięciach!
Stopniowo nabywamy umiejętność skutecznego porozumiewania się z innymi. Uczymy się, co
należy   mowie   i   jak   postępować,   by   osiągnąć   pożądane   rezultaty.   Wkrótce   staniemy   się
mistrzami sztuki komunikacji i osiągania wyznaczonych  celów. Takie podejście do procesu
porozumiewania się z innymi daje nam siłę i zapewnia jeszcze jedną możliwość wyboru, nie
jesteśmy już uzależnieni od zróżnicowanych sposobów postrzegania i przekonań otaczających
nas   osób.   Wraz   z   siłą   przychodzi   jednak   odpowiedzialność   za   podejmowane   działania   i
osiągnięcie   tego,   do   czego   dążymy.   Miarą   skuteczności   komunikacji   nie   są   zatem
wypowiedziane słowa czy wykorzystane środki techniczne, lecz to, czy pożądany efekt został
osiągnięty.

Porażki nie istnieją, są tylko informacje zwrotne
Jeżeli   wydarzenia   przybierają   obrót   inny   od   zaplanowanego,   skłonni   jesteśmy   uznać   to   za
porażkę. Według NLP, takie nieprzewidziane wydarzenia nie są ani złe, ani dobre, mają one
jedynie walor informacyjny. Jeżeli podczas nauki jazdy przełączasz biegi wywołując zgrzytanie
przekładni, nie oznacza to, że doznałeś porażki jako kierowca, a jedynie, ze w ten szczególny
sposób nauczyłeś  się zmieniać biegi. Wyciągnąłeś z tego właściwe wnioski i skorygowałeś
zachowania.   Wykorzystałeś   odebrany  sygnał,  czyli  informację  zwrotną,  by osiągnąć   lepsze
wyniki.   Powyższe   rozróżnienie   jest   niezwykle   ważne,   poczucie   bowiem   doznanej   porażki
(będące w większym stopniu wrażeniem subiektywnym niż rzeczywistością) i wynikająca z
niego   niższa   samoocena   zawsze   wywiera   negatywny   wpływ   na   nasze   zachowania.
Niepowodzenie   lub   osiąganie   gorszych   wyników   nabiera   cech   samospełniającego   się,
podświadomego celu. Usunąwszy z własnej mapy pojęcie porażki, otworzysz przed sobą wiele
nowych   możliwości.   Kiedy   inni   poddadzą   się,   ty   będziesz   nadal   szedł   naprzód   Czy
rozpoznajesz, kogo dotyczą przedstawione poniżej dane biograficzne?

Zbankrutował w wieku 31 lat.
Przegrał w wyborach legislacyjnych w wieku 32 lat.
Ponownie zbankrutował w wieku 34 lat.
Przeżył śmierć ukochanej osoby w wieku 35 lat
Doznał załamania nerwowego w wieku 36 lat
Przegrał wybory w wieku 38 lat.
Przegrał w wyborach do Kongresu w wieku 43 lat.
Przegrał w wyborach do Kongresu w wieku 46 lat.
Przegrał w wyborach do Kongresu w wieku 48 lat
Przegrał w wyborach do Senatu w wieku 55 lat.
Doznał porażki w staraniach o stanowisko wiceprezydenta Stanów
Zjednoczonych w wieku 56 lat.
Przegrał w wyborach do Senatu w wieku 58 lat
Został prezydentem Stanów Zjednoczonych w wieku 60 lat

Człowiekiem tym byt Abraham Lincoln. Nie jest on bynajmniej jedyną historyczną postacią,
która doznała tak wielu „porażek" w drodze do wybitnych osiągnięć. Tomasz Edison po
licznych próbach udoskonalenia żarówki elektrycznej wciąż twierdził „Nie poniosłem porażki.
Odkryłem tylko kolejny sposób niewynalezienia żarówki". Doprawdy w nieskończoność można

by uzupełniać listę wybitnych jednostek, które stosowały w życiu tę zasadę Ilustruje ona
również omówione wyżej cztery kroki do sukcesu. Kierując się nią, przyjmujesz postawę, która
każe ci iść naprzód i wyróżnia z otaczającego tłumu. Uczysz się na każdym błędzie, a tym
samym obracasz każdy uzyskany wynik - nawet najbardziej negatywny lub bolesny - na swoją
korzyść. Zaczynasz rozpoznawać działania najbardziej efektywne i stosownie korygujesz swoje
dążenia zarówno pod względem czasu jak i wysiłku, wkładanego w ich realizację.

LEPSZA METODA PRZYSWAJANIA WIEDZY
Jak mogłeś zauważyć na podstawie powyższych założeń, programowanie neurolingwistyczne
dotyczy uczenia się na podstawie obserwacji otoczenia oraz opierania podejmowanych działań
na zgromadzonej w ten sposób wiedzy.  Zasady NLP mają więc równie wiele wspólnego z
nauką - w najszerszym  sensie tego słowa- ile z komunikowaniem  się i osiąganiem celów.
Przyswajaniu   wiedzy   powinno   nieodłącznie   towarzyszyć   poczucie   przygody,   radość   i
podniecenie. Powinniśmy uczyć się tak, jak uczą się małe dzieci, nie zaś w sposób, do jakiego
przyzwyczaili   nas   nauczyciele.   Umiejętność   spontanicznego,   a   zarazem   efektywnego
przyswajania   wiedzy   bez   pomocy   nauczyciela   jest   jedną   z   najcenniejszych,   jakie   oferuje
programowanie neurolingwistyczne.
Osoby zdobywające  doskonałość w jakiejś sferze aktywności  często  nie zdają sobie z niej
sprawy, dopóki nie powie im o tym ktoś postronny. Co więcej, często nie potrafią wyjaśnić, w
jaki   sposób   osiągają   tak   znakomite   rezultaty   Ich   sprawność   osiągnęła   poziom,   na   którym
działają one nieświadomie. W ostatnich minutach meczu wybitny tenisista może świadomie
myśleć o tym, jaki kierunek chce nadać piłce czy jak uderzy za chwilę przeciwnik lub o ciepłej
kąpieli i wygodnym łóżku; nie będzie natomiast zastanawiał się nad techniką uderzenia czy tez
pracą   nóg,   które   są   u   niego   całkowicie   automatyczne.   Pozostaje   nieświadomy   swych
magicznych umiejętności, przykuwających uwagę widzów. Timothv Gallwey miał po stokroć
rację, pisząc w książce The Inner Game of Tennis (Wewnętrzna gra u tenisa), iż gdyby ów
tenisista   analizował   każdy   ruch,   prawdopodobnie   grałby   gorzej,   straciłby   „rozpęd"   i
zaprzepaścił szansę na zwycięstwo. To samo dotyczy każdego z nas, np. kiedy prowadzimy
samochód. Nie zastanawiamy się, jak właściwie to robimy, nie myślimy o sprzęgle, ułożeniu
rąk   na   kierownicy   i   szeregu   innych   czynności,   które   wykonujemy   automatycznie,   gdyż
udoskonaliliśmy je do poziomu „kompetencji nieświadomej".
Jeżeli owo nieświadome mistrzostwo jest ostatecznym celem zdobywania każdej umiejętności
lub sprawności, z jakiego poziomu rozpoczynamy naukę'. Początkowo wszyscy jesteśmy na
etapie,   który   można   nazwać   nieświadomą   ignorancją   (w   odniesieniu   do   wiedzy)   lub
nieświadomą niekompetencją (w odniesieniu do umiejętności lub sprawności). Innymi słowy,
nie wiemy, czego me umiemy lub czego nie potrafimy zrobić. Zgodnie z pierwszą zasadą NLP,
określony zasób wiedzy lub umiejętności leży poza naszą wewnętrzną mapą świata. Jestem
pewien, ze od czasu do czasu zdarza ci się zetknąć z tematem lub sytuacją, o której istnieniu
wcześniej nie wiedziałeś. W tej właśnie chwili przechodzisz ze stanu błogiej, nieświadomej
ignorancji   lub   niekompetencji   do   stanu   niekompetencji   świadome)   Uświadomiłeś   sobie,   ze
czegoś nie wiesz lub nie potrafisz.
Ilekroć próbujemy przyswoić sobie nowy zasób wiedzy lub zdobyć  nową umiejętność - od
pieczenia sufletu czy wymiany koła w samochodzie po naukę obcego języka - uczymy się,
będąc   świadomymi   własnej   niekompetencji.   Przyswoiwszy   sobie   określone   wiadomości,
przechodzimy do etapu nauki zwanego kompetencją świadomą. Wiemy wówczas, ze potrafimy
cos zrobić i robimy to dobrze, przynajmniej do pewnego stopnia. Wszyscy dążymy do tego, by
zawrzeć w tej kategorii coraz więcej dziedzin aktywności, od sportu i ogólnego wykształcenia
po kwalifikacje zawodowe i stosunki międzyludzkie.
Ostatni szczebel omawianej drabiny uczenia się z punktu widzenia NLP jest zdecydowanie
najważniejszy.  Jest to poziom, na którym  nie jesteśmy świadomi  posiadanych  umiejętności

Możemy wykonywać rozmaite czynności, nie wiedząc dokładnie, jak to robimy, i nie musimy
się nad tym zastanawiać. Nawet światowej klasy specjaliści często nie potrafią wyjaśnić, jak
osiągają   swoje   sukcesy,   uważają,   ze   przychodzą   one   same,   bez   szczególnych   starań   z   ich
strony.
W wysoce świadomy sposób nie możemy  myśleć  jednocześnie o więcej niż jednej rzeczy,
chociaż jesteśmy w stanie wykonywać nawet pięć czy sześć rożnych czynności naraz. Zatem
wykonując każdą złożoną czynność, od prowadzenia samochodu po jedzenie żeberek (kiedy
siedzimy przy stole, rozmawiamy,  me  spuszczamy z oka niesfornego dwulatka  i słuchamy
wiadomości telewizyjnych), musimy korzystać z pomocy naszego „pilota automatycznego". To
dzięki memu możemy wykonywać rutynowe czynności, jak golenie się, ubieranie lub mycie
okien, myśląc o czymś zupełnie innym. Kiedy ów pilot jest włączony (a wyłączamy go bardzo
rzadko),   nie   kontrolujemy   wszystkiego,   co   dzieje   się   wokół   nas.   W   pełni   świadomie
angażujemy   się  zaledwie   w  jedną  lub  dwie   sprawy,  wymagające   skupienia   uwagi   (jak  np.
szczególnie   ważna   teza,   jaką   chcemy   wysunąć   w   rozmowie,   lub   nadchodzący   boi   głowy).
Jedzenie   żeberek,   kąpiel   lub   wkładanie   brudnej   bielizny   do   pralki   należą   już   do   kategorii
kompetencji nieświadomej.
Wykorzystując opisaną wyżej drabinę uczenia się i kilka technik osiągania celów, które oferuje
NLP,   możesz   odesłać   (lub   podnieść,   w   zależności   od   własnej   interpretacji)   niemal   każdą
umiejętność do poziomu kompetencji nieświadomej. Mózg może w ten sposób osiągnąć niemal
nieograniczoną sprawność. Osoby, które osiągnęły ten szczebel uczenia się, odnoszą sukcesy
jako   biznesmeni,   potrafią   zapamiętać   oszałamiającą   liczbę   danych,   w   roli   wirtuozów
przykuwają uwagę słuchaczy lub piszą 50 książek w ciągu roku Nie uważają tych osiągnięć za
nadzwyczajne - w ogóle o nich nie myślą. Omawiany tryb uczenia się angażuje cały mózg.
zarówno   lewą,   świadomą   półkulę,   jak   i   prawą   -   nieświadomą,   i   polega   na   zastosowaniu
skutecznych strategu myślenia. Zdobywając umiejętności NLP, dążymy do tego, by korzystać z
nich w sposób intuicyjny. Podobnie jak w przypadku innych sprawności, na początku będzie to
od nas wymagać świadomego wysiłku i praktyki.

kompetencja nieświadoma

kompetencja świadoma

niekompetencja świadoma

niekompetencja nieświadoma

Zdarza się, że musimy się czegoś oduczyć – np. skorygować postawę podczas gry w tenisa lub
pozbyć się złych nawyków związanych z prowadzeniem samochodu. Wymaga to cofnięcia się
od kompetencji nieświadomej (etapu, w którym nie myślimy o wykonywanych czynnościach)
do   świadomej   niekompetencji.   Uczenie   się   od   nowa   polega   na   powtórnym   przejściu   od
świadomej niekompetencji poprzez kompetencję świadomą do kompetencji nieświadomej, przy
czym uzyskujemy więcej możliwości wyboru i wyższy poziom mistrzostwa.
Opisałem wyżej  kilka podstawowych zasad NLP, oddziałujących  na nasz sposób myślenia,
zachowanie oraz proces uczenia się. W dalszej części książki zapoznamy się również z innymi
regułami.   Przedstawię   techniki,   które   pozwolą   ci   możliwie   najefektywniej   spożytkować   te
proste, ale niezmiernie skuteczne kanony postępowania.
Jednakże   osiągnięcie   sukcesu   zależy   tylko   od   ciebie.   W   następnych   rozdziałach   poznasz

sprawdzone metody stosowania opisanych zasad w rozmaitych sferach życia, opracowane na
podstawie obserwacji tysięcy osób, które osiągnęły sukces w różnych dziedzinach. Stanowią
one strategię, która zawsze przynosi rezultaty, jeżeli stosowana jest z pełnym zaangażowaniem.
Decyzja o wprowadzeniu zmian we własnym życiu należy jednak do ciebie. Sam musisz
postanowić, czy chcesz wkroczyć na drogę realizacji celów, które pragniesz osiągnąć. Już czas
zaostrzyć normy, które sobie wyznaczyłeś, czas zmienić ograniczające cię przekonania i
zastosować strategie, które przyniosą rezultaty. Czas podjąć decyzje.

CZAS NA DECYZJE
Dalsze koleje twojego życia określa to, co teraz uważasz za ważne. Decyzje, które podejmiesz,
wyznaczą twoją przyszłość. Jesteś dzisiaj tym, kim jesteś, ponieważ w przeszłości podjąłeś lub
nie podjąłeś  określonych  postanowień. Osiąganie  sukcesu jest przejmowaniem  kontroli nad
własnym życiem. Zdobywamy tę kontrolę dzięki działaniom, które z kolei zalezą od podejmo-
wanych przez nas decyzji.
Postanowienie oznacza zobowiązanie się do jego realizacji. Istnieje olbrzymia różnica między
zwykłym zainteresowaniem określoną dziedziną („Chciałbym mieć lub robić to czy owo") a
zaangażowaniem się w dążenie do celu („Zamierzam to zrobić"). Większość ludzi wynajduje
tysiące pretekstów, by usprawiedliwić niezrealizowanie swoich marzeń. Różnica między tobą a
nimi  polega  me  na tym,  ze ty wiesz,  co i w  jaki  sposób należy uczynić,  lecz  na  tym,  ze
angażujesz się w działanie i wprowadzanie zmian w swoim życiu. Jeżeli chcesz rzucić palenie,
musisz   podjąć   nieodwołalne   postanowienie.   Pragnąc   nauczyć   się   obcego   języka,   musisz
zamienić   zainteresowanie   w   zobowiązanie   -   musisz   zdecydować   Wszyscy   potrafimy
podejmować decyzje - jest to wrodzona zdolność człowieka - ale nie wszyscy potrafimy je
realizować. Musimy podejmować ich więcej i czymś  to każdego dnia, gdyż każda decyzja,
nawet   najbłahsza,   jest   impulsem   do   działania,   które   w   końcu   przynosi   rezultaty.   Warto
zastosować tę zasadę w praktyce, a kiedy naprawdę postanowisz cos zrobić, będziesz mógł
dokonać niemal wszystkiego, czego zechcesz. Zacznij od decyzji o rzetelnym zastosowaniu
technik, z którymi zapoznasz się w tej książce Postanów, ze zdobędziesz wiedzę i umiejętności,
które umożliwią ci realizację „21-dniowego planu działania". Zadecyduj, iż jedynym kryterium
twojej oceny zaproponowanych technik będzie ich skuteczność.
W następnym rozdziale podejmiesz decyzje dotyczące twoich celów, zarówno doraźnych, jak i
tych, które - odzwierciedlając wyznawane przez ciebie poglądy i system wartości - wpłyną na
całe twoje życie. Będziesz zatem decydować me tylko o tym, co robić, ale również o tym, co
jest dla ciebie ważne, na czym powinieneś się skoncentrować, a co odsunąć na dalszy plan.
Podejmiesz postanowienia dotyczące każdego z aspektów twojego życia.
Na   myśl   o   konieczności   podjęcia   decyzji   wiele   osób   odczuwa   niepokój,   obawiając   się
popełnienia   błędu.   Jeżeli   zaobserwowałeś   u   siebie   podobną   reakcję,   powinieneś   zacząć   od
postanowienia, iż nie będziesz bał się porażek, dasz sobie szansę, mając świadomość, ze sukces
nie   jest   stuprocentowo   pewny.   Bezsporne   jest   jedynie   to,   ze   jeżeli   nie   zaczniesz   działać,
niczego nie osiągniesz. Osoby,  które potrafią skutecznie dążyć  do celu, zawsze są przygo-
towane na niepowodzenie. Doświadczyła go każda z nich (niektóre nawet wielokrotnie), lecz
słowo „porażka" rzadko gości na ich ustach. Wiedzą, ze od czegoś należy zacząć, że trzeba być
przygotowanym na zmianę wybranej drogi i dążyć do celu wbrew wszystkim przeciwnościom.
Zatem nie bój się podjęcia niewłaściwych decyzji. Znajdziesz się w gronie najlepszych. Teraz
zaś postanów, ze uczynisz pierwsze kroki na drodze do zdobycia tego, czego pragniesz, ucząc
się jasno formułować cele.

2. WYZNACZANIE CELÓW

Pierwszym krokiem do sukcesu jest rozpoznanie własnych pragnień; określenie, co chce się
mieć lub osiągnąć, kim być. Programowanie neurolingwistyczne nie zajmuje się definiowaniem
celów   i   dążeń   -   tylko   ty   możesz   zdecydować,   czego   naprawdę   chcesz   -   lecz   pomaga
sprecyzować pragnienia i podsuwa sposoby ich realizacji.
Od dawna wiadomo, ze osoby, które osiągają sukcesy, podporządkowują swoje postępowanie
wyznaczonemu  celowi W  1953 roku na Uniwersytecie  Yale przeprowadzono  eksperyment,
podczas którego zapytano grupę studentów, czy mają szczegółowe, jasno sprecyzowane cele i
gotowy plan ich realizacji Zaledwie trzy procent udzieliło odpowiedzi twierdzącej Dwadzieścia
lat później autorzy odszukali uczestników tego eksperymentu i stwierdzili, ze pod względem
osiągnięć finansowych owe trzy procent studentów było warte więcej niz pozostałe 97 procent
razem   wzięte.   Tego   rodzaju   kryterium   nie   daje   pełnego   obrazu   osiągnięć   badanej   grupy
(zwłaszcza ze sukcesu nie można mierzyć tylko według stanu posiadania), jednak w wyniku
innych,   bardziej   subiektywnych   pomiarów,   np.   poziomu   zadowolenia   czy   odczuwanego
szczęścia, te trzy procent również uplasowało się w ścisłej czołówce.
Niektórym osobom wyznaczenie celu sprawia trudność, być może dlatego, ze nigdy się nad nim
nie zastanawiały. Fakt, ze czytasz tę książkę, prawdopodobnie dowodzi, ze nie należysz do tej
grupy Twoje cele mogą mimo to bardziej przypominać życzenia, które z reguły są dość ogólne,
niezbyt poważne i ulegają ciągłym zmianom. Być może me uważasz się za osobę szczególnie
ambitną lub nastawioną na osiąganie celu, lecz może to tylko kwestia naszych odmiennych
sposobów formułowania myśli.
Każda istota ludzka jest superskutecznym  mechanizmem  osiągania  celów Stale realizujemy
setki   naszych   życiowych   „zadań"   -   takich   jak  utrzymanie   oddechu,   tętna   i   temperatury   na
stałym poziomie - zupełnie nie zdając  sobie z tego sprawy. Na szczęście zadania te zapisane są
w programie organizmu Nie wolno nam jednak twierdzić, ze ktoś, kogo określamy jako „ciepłe
kluchy", nie jest zorientowany na cel, tylko na tej podstawie, ze brak mu ambicji i nie definiuje
jasno swych zamierzeń. W stale zmieniającej się rzeczywistości nawet utrzymanie status quo
wymaga   wielkiej   siły   woli   i   wytrwałości.   Prowadzenie   tzw.   „spokojnego   życia"   jest   -
przynajmniej   według   moich   doświadczeń   -   szalenie   ambitnym   celem   w   dzisiejszym
rozpędzonym świecie.
Większość ludzi uważa, ze cele powinny wiązać się ze światem materialnym. Mogą one jednak
dotyczyć rodziny, zdrowia, uprawiania hobby, sportu lub formy spędzania wolnego czasu. Tego
rodzaju cele mają charakter niematerialny, toteż należy je mierzyć  raczej według kryterium
jakościowego niż ilościowego. Jeżeli pragniesz zmienić zawód lub styl życia albo uwolnić się
od przymusu „robienia kariery", stajesz wobec trudniejszego wyzwania niż wspinanie się po
drabinie sukcesu materialnego, a twój cel nie jest mniej wartościowy.

ZDOBYWCY I MARZYCIELE
Nie istnieje jedna, uniwersalna metoda wyznaczania i definiowania celów. Niektórzy działają w
sposób zorganizowany i systematyczny, zapisując wszystkie cele na papierze, a nawet dzieląc
je na krótko-, średnio-i długoterminowe. Niewątpliwie takie osoby w równie logiczny sposób
podchodzą do rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji, związanych na przykład ze
zmianą   pracy   lub   miejsca   zamieszkania.   Inni   nie   określają   swych   zamierzeń   w   sposób
usystematyzowany,  a  mimo  to podporządkowują  im swoje działania,  mają  jasny obraz lub
poczucie  tego, co pragną osiągnąć, i są wierni  tej  wizji. Do tej  kategorii  należą  medaliści
olimpijscy i biznesmeni, ale również każdy, kto potrafi ujrzeć w wyobraźni swój cel, zanim go
osiągnie, np. lepszą posadę, sukces sportowy czy tez nową architekturę ogrodu. Różnica ta
wiąże   się   ze   sposobem   myślenia,   a   zwłaszcza   z   indywidualnymi   predyspozycjami   do

wykorzystania   jednej   z   półkul   mózgu.   Lewa   półkula   specjalizuje   się   w   świadomym,
szczegółowym,  werbalnym  myśleniu, zgodnym  z zasadami  logiki, natomiast  prawa półkula
preferuje   obrazy   i   uczucia,   wydaje   się   lekceważyć   logikę   i   postrzega   zjawiska   bardziej
kompleksowo.
NLP uczy, jak wprząc do pracy obie półkule, by za ich pomocą precyzyjnie formułować cele,
zapewniające   maksimum   szans   na   sukces.   Jeżeli   posiądziesz   umiejętność   posługiwania   się
całym mózgiem, zdobędziesz jedyny w swoim rodzaju, doskonały instrument, dzięki któremu
pogodzisz marzenia ze zdrowym rozsądkiem i odkryjesz swe najgłębsze pragnienia.

SPORZĄDŹ LISTĘ
Przede   wszystkim   powinieneś   sporządzić   listę   wszystkich   swoich   pragnień,   życzeń,   celów,
marzeń, wyników - obojętne, jak je nazwiesz Na tym etapie powinna ona zawierać wszystkie
twoje cele, włącznie z tymi w rodzaju: „A gdyby tak ", „Nie miałbym nic przeciwko temu, zęby
", „Byłoby świetnie, gdyby". Większość z nich później wyeliminujesz, lecz jeśli zachowasz
choć jeden lub dwa, ćwiczenie okaże się warte poświęconego mu czasu. W efekcie rozpoznasz
prawdziwe, motywujące cele, które masz szansę osiągnąć. Jeżeli chcesz, możesz je pogrupować
z jednej strony na cele i życzenia, a z drugiej - według kryterium czasowego - na krotko-,
średnio- i długoterminowe. Do ostatniej kategorii należeć będą wszystkie najważniejsze cele
życiowe,   natomiast   do   pierwszej   zaliczysz   zamierzenia,   które   chciałbyś   zrealizować   w
przyszłym   tygodniu   lub   do   końca   miesiąca.   Przed   przystąpieniem   do   wyznaczania   celów
odpowiedz na następujące pytania.

Czy twoje cele są szczegółowe?
Jasno wyraz swoje pragnienia, formułując cele w sposób możliwie najbardziej szczegółowy.
Zadaj sobie pytanie: „Czego dokładnie chcę?" Sporządzając listę celów powinieneś określić
możliwie precyzyjnie, co będziesz widział, słyszał, odczuwał realizując je Zapytaj również: „W
jakiej sytuacji jestem teraz i co musi się zmienić, bym mógł osiągnąć cel" Bądź precyzyjny.
Jeżeli chcesz nauczyć się języka obcego, określ pożądany poziom zaawansowania czy ma to
być kilka okolicznościowych zwrotów, czy znajomość umożliwiająca sprawną komunikację,
obejmująca   zasady   gramatyki?   Określ   termin   realizacji   zamierzenia   trzy   miesiące,   sześć
miesięcy   czy   rok?   Czy   zamierzasz   uczyć   się   sam,   na   kursach   wieczorowych,   czy   jeszcze
inaczej?   Zapisywanie   będzie   na   tym   etapie   pożyteczne,   gdyż   zmusi   cię   do   precyzyjnego
formułowania myśli. Powinieneś dogłębnie przeanalizować swój cel i zastanowić się, czy nie
kryje   się   za   nim   inne,   mniej   oczywiste   pragnienie,   które   chcesz   przy   okazji   zrealizować.
Czasem pragniemy zdobyć dyplom lub inny niepodważalny dowód odniesionego sukcesu, by
zapewnić sobie uznanie i szacunek. A może potrzebujemy ich, by kontynuować karierę, a przy
okazji   zdobyć   władzę,   wyższą   pozycję   lub   niezależność   finansową?   Gdy   uczciwie   to
przemyślisz, być może zechcesz skorygować niektóre cele, by lepiej wyrażały twoje ukryte
dążenia.   Możesz   także   zastąpić   je   zupełnie   nowymi,   zapewniającymi   większe
prawdopodobieństwo spełnienia  owych  głębszych  pragnień. Dzięki takiej  analizie  nie tylko
uświadamiasz sobie skryte lub niejasne dążenia, ale również lepiej poznajesz samego siebie.
„Chcę   być   szczęśliwy"   -   niewątpliwie   jest   to   ważki   cel,   jednak   nie   spełnia   on   naszych
warunków, gdyż  nie jest szczegółowy.  Możesz go jednak sprecyzować, zadając sobie  inne
pytanie, np. „Co sprawi, ze będę szczęśliwy?”  W ten sposób zaczniesz identyfikować cele
możliwe do realizacji, które pomogą ci osiągnąć upragniony stan.
Gromadź   informacje   dotyczące   wyznaczonego   celu.   Znajduj   przyjemność   w   prowadzeniu
własnych poszukiwań i czytaniu o celu, do którego dążysz. Sprecyzuj swe pragnienia i zacznij
utożsamiać się ze swym celem, wyobraź sobie, ze go osiągnąłeś i... dokonaj tego.

Czy masz bezpośredni wpływ na osiągnięcie celów?

Upewnij się, czy każdy z twoich celów pozostaje pod twoją bezpośrednią kontrolą. Inaczej
mówiąc, powinieneś wyznaczyć je tak, by sukces lub porażka w głównej mierze zależały od
ciebie oraz byś nie mógł znaleźć niczego na swoje usprawiedliwienie, jeżeli plany spełzną na
niczym.   Jeżeli   np.   chcesz   zając   miejsce   własnego   szefa,   twój   sukces   w   dużym   stopniu
uzależniony jest od niego, może zresztą utrzymać się na stanowisku dłużej niż przypuszczasz.
Osiągnięcie   takiego   celu   nie   będzie   wyłącznie   twoją   zasługą,   lecz   wynikiem   splotu
okoliczności, za które nie odpowiadasz. Jeżeli jednak pragniesz zdobyć w ciągu roku posadę na
takim samym szczeblu, na jakim pracuje twój szef - nie ograniczając się do jednej firmy ani
nawet branży - wówczas  masz  nieskończenie  większą kontrolę nad realizacją  celu.  Musisz
zatem jak najprecyzyjniej formułować pragnienia, które w powyższym przykładzie zapewne
bardziej odnoszą się do pozycji, wynagrodzenia i uznania, które zapewnia wyższe stanowisko,
niż do konkretnej posady w konkretnej firmie.
Pewien zakres kontroli jest niezbędny nawet wówczas, gdy twój cel wiąże się z działalnością
zespołową. W takim wypadku powinieneś zaplanować własne osiągnięcia w ramach zespołu,
na przykład w sporcie lub działalności gospodarczej. Jeżeli natomiast cel jest nierozerwalnie
związany z wynikami całej grupy, będziesz pozbawiony kontroli nad jego realizacją, o ile nie
jesteś trenerem lub menedżerem, który decyduje o wszystkich posunięciach i któremu przypada
zarówno słodycz sukcesu, jak i gorycz porażki
Istotą sukcesu nie jest osiąganie celów, lecz osiąganie właściwych celów (z własnego punktu
widzenia). Np. jeżeli pragniesz, by twoje dziecko odniosło sukces (tak sformułowany cel nie
jest szczegółowy i nie masz nad mm kontroli, choćbyś był najlepszym z rodziców), możesz
podzielić go na kilka celów, takich jak łożenie na edukację dziecka, organizowanie ciekawych
wakacji, zaoferowanie pomocy, gdyby dziecko postanowiło rozpocząć karierę przedsiębiorcy.
Tego rodzaju cele pośrednie mogą być w znacznym stopniu skonkretyzowane i pozostawać pod
twoją kontrolą  (bardziej  niż pod kontrolą  twojego dziecka).  Sprecyzowanie  każdego celu  i
ujrzenie go w wyobraźni może być niezwykle motywujące. Zadaj sobie pytanie: „Na czym
polega moja rola w jego realizacji?"  Następnie sformułuj nowe zamierzenia, spełniające twoje
pragnienia. Cel w rodzaju: „Chcę, by otaczali mnie ciekawi ludzie" lepiej byłoby sformułować:
„Chcę   zawrzeć   przyjaźń   z   ciekawymi   ludźmi".   Aby   sprowadzić   rozważania   do   wymiaru
praktycznego   i   usytuować   siebie   w   pozycji   centralnej,   zadaj   sobie   pytanie   „Co   zrobię,   by
osiągnąć cel" oraz „Od czego powinienem zacząć?"
Dopóki kształtujemy własne życie w taki sposób, ze nasze szczęście zależy od zdarzeń i ludzi,
nad którymi nie mamy kontroli, możemy spodziewać się bólu i rozczarowań. Jeżeli skorygujesz
swoje cele, tak byś to ty odgrywał kluczową rolę, sam zapanujesz nad ich realizacją.

Czy posiadasz niezbędne możliwości?
To pytanie dotyczy możliwości, które możesz wykorzystać w dążeniu do celu, mianowicie
wrodzonych   zdolności,   zdrowia   i   siły,   czasu,   jakim   dysponujesz,   inteligencji   i   warunków
fizycznych.   Nie   zniechęcaj   się,   spójrz   na   siebie   realistycznie   i   właściwie   oceń   swoje
możliwości.   Jeżeli   na   przykład   chcesz,   by   twoje   nazwisko   figurowało   w   światowych
rankingach bokserów lub tenisistów w pierwszej dziesiątce, a masz teraz 45 lat, niewątpliwie
będziesz musiał wykreślić ten cel ze swej listy, gdyż obiektywne warunki uniemożliwiają jego
realizację. Jednakże w innych dyscyplinach sportu, a także w wielu innych dziedzinach, wiek
nie stanowi przeszkody. Każdy z nas mógłby mnożyć przykłady osób, które przezwyciężyły
poważne trudności, by zrealizować swoje pragnienia. Nie bądź więc dla siebie zbyt surowy.
Większość z nas dysponuje znacznymi  możliwościami, lecz nie mamy nad nimi kontroli, a
temu problemowi możemy wspólnie zaradzić.
O ile to, co zwykliśmy nazywać inteligencją, może być niezbędne do prowadzenia szczególnie
skomplikowanych badań naukowych, jej brak nie zamyka ci drogi do stanowiska dyrektora
naczelnego   w   wielu   przedsiębiorstwach.   Dodatkowe   możliwości,   niezbędne   do   realizacji

takiego celu, można zazwyczaj zdobyć uczestnicząc w szkoleniach, gromadząc doświadczenia i
wytrwale pracując. Powyższe pytanie odnosi się zatem do możliwości wrodzonych, nie zaś do
tych,   które   można   zdobyć,   np.   wiedzy   lub   majątku.   Określ   swe   możliwości   i   stosownie
skoryguj wyznaczone cele. Może nie zostaniesz nigdy światowej sławy solistą operowym, ale
na   pewno   możesz   śpiewać   w   amatorskim   chórze   (pod   warunkiem   oczywiście,   ze   jesteś
muzykalny). Jeżeli interesujesz się sportem, a przekroczyłeś  już wiek, w którym sportowcy
zazwyczaj   kończą   karierę,   możesz   zostać   trenerem   młodzików   lub   postarać   się   o   pracę   w
administracji lub kierownictwie klubu. To też jest sposób na kontakt ze sportem. Pamiętaj, że
większość z nas raczej nie docenia własnego potencjału, niż ocenia go zbyt  wysoko. Bierz
przykład z takich ludzi jak Christy Brown i inni, którzy potrafili znaleźć wewnętrzne zasoby,
otwierające drogę do sukcesu.

Po czym poznasz, ze osiągnąłeś cel?
Twoje cele muszą być nie tylko szczegółowe, ale również wymierne. Dobrze byłoby zatem
uzupełnić każdy z nich o jakiś element, który wyraźnie dostrzeżesz. Jeżeli na przykład uczysz
się   języka   obcego   na   licencjonowanym   kursie,   niewątpliwie   otrzymasz   świadectwo,   które
będzie   dowodem   realizacji   celu.   W   innych   przypadkach   sukces   może   wiązać   się   ze
zdeponowaniem   czeku   w   banku,   zwiedzaniem   odległego   miasta,   udziałem   w   uroczystej
ceremonii bądź podpisaniem umowy kupna lub sprzedaży domu. Powinieneś wyobrazić sobie
swój cel (robiąc to, zawczasu doznasz satysfakcji z jego osiągnięcia) i odnaleźć jego najbardziej
namacalne elementy, czyniąc go realnym i wymiernym.

Czy cele sformułowane przez ciebie są pozytywne?
Oznacza to, ze powinieneś myśleć o tym, czego pragniesz, nie zaś o tym, czego me chcesz
Celów nie należy wyrażać w formie zdań przeczących (np. „Nie odsprzedam domu" lub „Nie
dopuszczę, by zwolniono mnie z pracy" albo „Nie zostanę pominięty podczas selekcji drużyny
w przyszłym sezonie"). Mózg wydaje się nie odbierać pewnego rodzaju komunikatów. Kiedy
wydajemy   mu   komendę'   „nie   przegap   samolotu"   albo   „nie   przegap   piłki"   podczas   gry   w
krykieta,   zachowuje   się   tak,   jakby   słyszał   wyłącznie   słowo   „przegap".   Każdy   cel   można
sformułować   jako   stwierdzenie   pozytywne   pytając   „Co   wolałbym   w   zamian'"   lub   „Czego
naprawdę chcę?"

Czy cele, do których dążysz, mają właściwy poziom trudności?
Czy   twój   cel   jest   satysfakcjonujący,   czy   może   zbyt   trudny   biorąc   pod   uwagę   posiadane
możliwości? Jeżeli jest zbyt trudny, zapytaj: „Co sprawia, ż nie mogę go osiągnąć?" Będziesz
mógł dzięki temu rozłożyć  go na kilka celów cząstkowych, łatwiejszych  do realizacji. Ten
proces określany jest mianem „obniżania" celu. Jeżeli natomiast wyznaczyłeś sobie cel zbyt
łatwy,  a  wskutek  tego  nie  zapewniający ci  motywacji,  możesz   go „podnieść",  zwiększając
stopień trudności. Zadaj sobie pytanie: „Jakie znaczenie będzie miało dla mnie osiągnięcie tego
celu?" Następnie podnieś poprzeczkę, na przykład ustalając wcześniejszą datę osiągnięcia tego
samego rezultatu lub rozszerzając cel (czy nie chciałbyś  władać płynnie czterema językami
zamiast jednym lub startować w zawodach ogólnokrajowych zamiast regionalnych?), aż stanie
się on wyzwaniem i pobudzi cię do działania.

Na co mogą wpłynąć twoje dążenia?
Wygodnie jest wyznaczać i osiągać cele pozostające w izolacji od innych, jednak może się
zdarzyć, że jeden cel będzie kolidował z innymi lub, co przytrafia się jeszcze częściej, wywrze
negatywny wpływ na inne sfery twego życia. Umieszczenie celu w kontekście całej egzystencji,
stosunków z innymi i z całym otoczeniem zwane jest sprawdzianem konsekwencji. Zdobycie
nowych kwalifikacji może oznaczać poświęcanie wielu godzin dziennie na naukę, co

negatywnie   wpłynie   na   twoje   małżeństwo   i   stosunki   rodzinne,   obowiązki   zawodowe,
zainteresowania, aspiracje towarzyskie i inne relacje zewnętrzne. Zatem radość z osiągnięcia
wąskiego celu będzie  częściowo lub całkowicie  przyćmiona  przez jego szersze, negatywne
konsekwencje. Dlatego tez powinieneś przeprowadzić sprawdzian konsekwencji, dzięki czemu
możesz próbować pogodzie wszystkie swoje cele. W rezultacie możesz zmienić niektóre z nich
lub odłożyć na później, by zapewnić sobie harmonię. Masz przy tym znakomitą okazję, by
właściwie   określić   swoje  priorytety   i   upewnić   się,   że   pożytkujesz   siły  i   energię   w   sposób
najlepszy z możliwych. Powinieneś zadać sobie teraz następujące pytania: „Na kogo jeszcze to
wpłynie?", „Co by się stało, gdybym to zdobył5" oraz „Gdybym mógł mieć to już teraz, czy
sięgnąłbym po to?" Jeżeli odpowiadasz „Tak, ale ", prawdopodobnie pojawiają się komplikacje.
Możesz uwzględnić nasuwające się wątpliwości i ponownie skorygować wyznaczony cel.

PORZĄDKOWANIE CELÓW
Na etapie wyznaczania celów możesz uczynić cos jeszcze, by ułatwić sobie ich konsekwentną
realizację. W niniejszym rozdziale zastanowimy się nad stosowanymi przez ciebie metodami.
Nie będziemy zajmować się treścią twoich celów, lecz wzorcami postępowania, według których
starasz się je osiągnąć. Poznasz nowe podejście do tego procesu, oparte na budowaniu sensow-
nej listy celów, osadzonej w kontekście wyznaczonych przez ciebie długookresowych,
„życiowych" zamierzeń oraz twej niepowtarzalnej osobowości, priorytetów i systemu wartości.

Mieć czy robić''
Dla potrzeb poniższego ćwiczenia uzupełnij listę celów o sześć lub siedem nowych zamierzeń,
tym razem me roztrząsając ich dogłębnie. Zapisz po prostu swe pragnienia. Teraz, zatrzymując
się kolejno nad każdym celem, zadaj sobie następujące pytanie czy chodzi mi o to, by coś
zrobić (na przykład odbyć daleką podróż, zapisać się na kurs, trenować nową dyscyplinę sportu
lub zająć się nowym hobby) czy o to, by coś zdobyć lub mieć (dom, samochód, awans, a może
świadectwo lub nagrodę). Zwróć uwagę na tę różnicę w rozłożeniu akcentów. Użyte słowa
pomogą ci określić, czy poszczególne cele należą do kategorii robić czy mieć/zdobyć. Przejrzyj
swą listę i odpowiednio oznacz te z nich, które kwalifikują się do jedne; z wyżej wymienionych
klas.
Możemy pójść o krok dalej. Czy w twoich dążeniach chodzi o to, by więcej wiedzieć na temat
określonej dziedziny, twojej pracy zawodowej, hobby lub innych zainteresowań czy inaczej
ułoży stosunki z rodziną, przyjaciółmi, kolegami z pracy. Ponownie oznacz wszystkie cele z
twojej listy, które odpowiadają jednej z tych kategorii. Sprawdź na koniec, czy twoje pragnienia
wiążą się z tym, by być szefem, być szczuplejszym, być lepiej zabezpieczonym finansowo, być
zadowolonym?   Ostatnia   kategoria   dotyczy   pewnego   stanu,   który   pragniesz   osiągnąć,   lub
„miejsca", w którym chcesz się znaleźć pod względem fizycznym, umysłowym lub duchowym.
Zapewne możesz już podzielić wszystkie cele między tych pięć kategorii robić, zdobyć/mieć,
wiedzieć, współżyć oraz być. (Tymczasem nie martw się, jeżeli jeden cel pasuje do kilku klas,
np. zdobyć większy dom i tym samym rozwiązać rodzinne problemy). Przyjrzyj się teraz swoim
celom i sprawdź, czy któraś z kategorii wyraźnie dominuje nad innymi. Tego rodzaju domina-
cja, występująca u większości z nas, dostarcza cennych informacji o sposobie kształtowania
własnych celów i pragnień.
Niektórzy troszczą się o swój stan posiadania, to jest o to, by coś zdobyć lub mieć. Osoby o
takim nastawieniu traktują awans zawodowy jako środek prowadzący do tego, by mieć wyższe
wynagrodzenie, lepszy samochód, nowy dom, większe biuro i wygodniejszy fotel Inni pragną
robić. Wkraczanie na nowe obszary aktywności dodaje im skrzydeł, a radość z robienia czegoś
jest   dla   nich   ważniejsza   niż   korzyści,   jakie   mogą   w   rezultacie   zdobyć.   A   co   z   kategorią
wiedzieć?   Czy   należysz   do   tych   osób,   które   muszą   dowiedzieć   się   wszystkiego   o   jakimś
produkcie   lub   działalności,   zanim   podejmą   jakiekolwiek   zobowiązania?   Jeżeli   nie,

prawdopodobnie znasz kogoś, kto na przykład przed zakupem nowej wieży stereo będzie z
pasją gromadził wszystkie możliwe informacje na temat sprzętu dostępnego na rynku, zanim
zdecyduje,   który   model   najbardziej   mu   odpowiada.   Ta   sama   osoba,   planując   wakacje,
prawdopodobnie spróbuje dowiedzieć się jak najwięcej o celu planowanej podroży, zanim w
nią wyruszy.  Tego typu ludzie największą wagę przywiązują do wiedzy i preferencje te są
wyraźnie   widoczne   na   liście   ich   celów   Inni   najczęściej   użyją   słowa   „być".   Ktoś   chce   na
przykład uzyskać awans, by być szefem lub być szanowanym, złożyć na koncie okrągłą sumkę,
by być niezależnym; wyjechać na urlop, by być wolnym, uprawiać sport, by być zdrowym.
Jeżeli natomiast na twojej liście często pojawia się rodzina, przyjaciele i znajomi, oznacza to, iż
na pierwszym planie stawiasz relacje z innymi i znajduje to odzwierciedlenie w twoich celach i
pragnieniach.
Być może jedna lub dwie kategorie dominują na twojej liście, lecz prawdopodobnie pojawiły
się na mej wszystkie lub większość z nich.

Co dalej?
Podzieliłeś już swoje cele między pięć kategorii i wiesz, czy jedna z nich dominuje nad innymi.
To,  co zrobiłeś,  mówi  bardzo  wiele o tobie,  twoich  pragnieniach  i sposobie  ich realizacji.
Wykonaj   teraz   następujące   ćwiczenie   wybierz   z   listy   dowolny   cel   i   zadaj   sobie   pytanie:
„Gdybym   go   osiągnął,   co   zrobiłbym   dalej?"   Zastanów   się,   do   której   z   pięciu   kategorii
kwalifikuje   się   odpowiedz.   Jeżeli   na   przykład   jesteś   sprzedawcą,   twoim   celem   może   być
zwiększenie obrotów o 50 procent w ciągu sześciu miesięcy (robić). Na pytanie: „Co dalej?"
mógłbyś   odpowiedzieć:   „Przecież   to   oczywiste,   otrzymam   większą   prowizję,   czyli   więcej
pieniędzy"   (mieć/zdobyć).   Co   dalej?   „Kupimy   większy   dom,   o   jakim   zawsze
marzyliśmy" (kolejne mieć). Co dalej? „To by rozwiązało nasze rodzinne problemy" (relacje).
Co dalej? „Sądzę, ze wówczas byłbym zadowolony" (być). Co dalej? „To wszystko. Czego
więcej można chcieć? Byłbym szczęśliwy" (ponownie być).
Ustaliłeś w ten sposób własny cykl pragnień, prowadzący w efekcie do zdobycia tego, czego
naprawdę chcesz. Zwróć uwagę na sekwencję, która pojawiła się w powyższym przykładzie. Po
„robić" nastąpiło „mieć", następnie „współżyć", na końcu zaś wystąpiło „być". Bardzo często w
ramach jednej kategorii istnieje więcej niż jeden cel pośredni zdobyć  pieniądze, by zdobyć
samochód,  być  szanowanym,  by być  szczęśliwym.  Na zakończenie musisz  się upewnić, że
zidentyfikowałeś cały cykl pragnień. Wróć do celu wyjściowego. W omówionym przykładzie
było nim zwiększenie obrotów o 50 procent (robić). Zapytaj teraz: „Co jeszcze powinienem
wiedzieć,  zrobić, zdobyć,  kim powinienem być,  z kim nawiązać stosunki, by to osiągnąć'?
Odpowiedź mogłaby brzmieć:  „Muszę poszerzyć  wiedzę  o oferowanym  produkcie  i odbyć
specjalistyczne   szkolenie"   (wiedzieć).   Ustaliliśmy   zatem   pełny   cykl,   który   wygląda
następująco:

wiedzieć
zrobić
zdobyć
współżyć
być

Treść życia
NLP nazywa tych pięć kategorii „treścią życia", natomiast twoją indywidualną kombinację, tj
kolejność, w jakiej one występują - „cyklem treści życia". Wybierz teraz kilka kolejnych celów
ze swojej listy i dla każdego z nich zadaj sobie tę samą serię pytań. Po wyczerpaniu wszystkich

„Co dalej?" nie zapomnij wrócić do celu wyjściowego i odpowiedzieć na ostatnie pytanie.
Z poniższego ćwiczenia powinien wyłonić się stały schemat, tj. te same obszary treści życia
ułożone w tej samej kolejności. Może on obejmować trzy, cztery lub wszystkie pięć kategorii,
jak w przedstawionym przykładzie. Określona przez ciebie kolejność może oczywiście różnić
się od cyklu owego sprzedawcy. Są osoby, które nie pragną wiedzieć lub stawiają ten cel na
dalszym planie, dążąc przede wszystkim do tego, by robić odbyć podróż lub zająć się nowym
hobby. Dopiero potem mogą dowiedzieć się czegoś o zwiedzanym kraju lub nowej pasji. Zatem
na pierwszym miejscu pojawi się kategoria „robić", następnie „wiedzieć". Ktoś może dążyć do
ułożenia relacji z innymi po to, by coś zrobić, podczas gdy ktoś inny będzie instynktownie robił
coś po to, by osiągnąć cel związany z relacjami. Kategoria „być"' zazwyczaj pojawia się na
końcu   cyklu,   gdyż   nasze   najgłębsze   pragnienia   częściej   dotyczą   szczęścia   i   odnalezienia
własnej   tożsamości   niż   wymiernych   korzyści,   które   kojarzymy   z   osiąganiem   tych   stanów.
Jednak każdy z nas jest inny i zdarza się, że „być" w ogolę nie pojawia się na liście.
Wspominając swe dawne osiągnięcia odkryjesz zapewne, iż postępowałeś wówczas według
cyklu  życia,  który zdefiniowałeś,  wykonując  powyższe  ćwiczenie.  Porażki prawdopodobnie
bywały skutkiem odstępstwa od tego schematu. Np. osoby, które najpierw muszą wiedzieć,
odkryją,   ze   omijając   ten   etap   (kiedy   np.   ulegają   namowom,   by   cos   zrobić   lub   nabyć,
pozbawione   są   komfortu   uprzedniego   zgromadzenia   wszystkich   możliwych   wiadomości   na
dany temat), nie osiągają satysfakcjonujących rezultatów.

POZNAJ SAMEGO SIEBIE
Ćwiczenie dotyczące ustalenia treści życia  pozwoli ci dowiedzieć się bardzo wiele o sobie
samym.   Dzięki   niemu   będziesz   w   stanie   sprecyzować   własne   dążenia,   nie   analizując
poszczególnych   celów,   lecz   cały   ich   zbiór.   Dowiesz   się,   która   kategoria   jest   dla   ciebie
najważniejsza, a tym samym jakie cele na twojej liście zapewnią ci wystarczającą motywację,
byś mógł odnieść ostateczny sukces. Rozpoznasz również cele pośrednie, które musisz zreali-
zować,   by   wiedzieć,   zrobić,   zdobyć,   być   i   współżyć   z   innymi.   Być   może   niektóre   z   nich
zechcesz   wyeliminować,   skorygować   lub   uzupełnić,   uwzględniając   zgromadzoną   wiedzę   o
sobie   samym.   Jeżeli   największą   wagę   przywiązujesz   do   tego,   by   mieć,   upewnij   się,   ze   w
efekcie   każdego   działania   będziesz   miał   cos   materialnego.   Np.   odbywając   studia   (robić),
powinieneś zyskać pewność, że po ich ukończeniu możesz zdobyć świadectwo, starając się
zapracować   na   awans   powinieneś   sprawdzić,   czy   możesz   zdobyć   jakikolwiek   namacalny
dowód odniesionego sukcesu, zaspokajający twoje pragnienia, by zdobyć i mieć.
Jeżeli nie jesteś zadowolony z tego, czego się o sobie dowiedziałeś, wiesz przynajmniej, na
czym powinieneś się skoncentrować. Może chciałbyś  być bardziej nastawiony na „być", by
cieszyć się każdą chwilą bez względu na to, czy zawsze możesz mieć lub robić to, co chcesz.
Jeżeli tak jest, powinieneś jeszcze raz przyjrzeć się każdemu celowi. Być może istnieje krótsza
droga, by być tym, kim chcesz być, bez owych zrobić lub zdobyć. W istocie możesz przecież
dążyć   do   osiągnięcia   stanu   ducha,   który   ma   więcej   wspólnego   z   twoimi   przekonaniami   i
uczuciami niż z zewnętrzną realizacją dążeń. Nietrudno strawie całe lata na pogoni za celami,
które nie zapewniają nam tego, czego naprawdę szukamy. Jeżeli sprecyzowałeś swoje cele i
zidentyfikowałeś własny cykl treści życia, wykonałeś wielki krok na drodze do zdobycia tego,
czego pragniesz. Przystąpiłeś do ustalania szczegółowych celów, skorygowałeś je zgodnie z
głosem zdrowego rozsądku i poczuciem realizmu, wreszcie uzgodniłeś je ze swoją osobowością
i priorytetami. Krotko mówiąc, zacząłeś odpowiadać na pytanie „Co się dla mnie naprawdę
liczy'?" Kiedy na nie odpowiesz (a znajdziesz się wtedy w nielicznej grupie szczęśliwców),
będziesz   w   stanie   wykorzystać   swoją   motywację   i   możliwości   do   zdobycia   tego,   czego
naprawdę pragniesz.

ZACZNIJ DZIAŁAĆ

Przystąp do działania. Zacznij zmieniać myśli w rzeczywistość. Zadaj sobie pytanie: „Co muszę
zrobić już teraz, by osiągnąć cel?" Uczyń pierwszy, najważniejszy krok - zarezerwuj sobie
miejsce na kursie, zadzwoń, kup gazetę - który sprawi, że znajdziesz się na ścieżce prowadzącej
do sukcesu i będziesz realizował wszystkie wyznaczone cele.

3. ROZPOZNAWANIE SWOJEGO SAMOPOCZUCIA

Nasze zachowania i osiągnięcia w dużym stopniu uzależnione są od samopoczucia. Zdarza się,
ze   pozornie   błahe   wydarzenie   całkowicie   nas   obezwładnia,   zmniejszając   motywację,
koncentrację i skuteczność. Czy odebrałeś kiedyś telefon, który zepsuł ci humor na resztę dnia?
Albo znalazłeś  w  skrzynce  pękatą  kopertę,  która, jak ci  się wówczas  wydawało,  niszczyła
wszystko, co dotąd osiągnąłeś? Jeszcze bardziej frustrujący jest zły nastrój, który pojawia się
bez przyczyny - po prostu czujesz się ospały i nieszczęśliwy, me wiedząc dlaczego. Są dni,
kiedy nic ci się nie udaje, a przyczyna z reguły sprowadza się do złego samopoczucia. Twoje
umiejętności nie zmniejszyły się przecież w ciągu jednej nocy i nie ma żadnego logicznego
wytłumaczenia nagłej zmiany zachowania. I na odwrót kiedy jesteś szczęśliwy i pozytywnie
nastawiony do życia, możesz dokonywać cudów, a przy tym nic szczególnego nie musi się
wydarzyć, byś czuł się dobrze. Twój stan ducha, czyli samopoczucie, całkowicie uzależniony
jest   od   twoich   emocji   i   myśli,   zwłaszcza   tych,   które   przepływają   pod   powierzchnią
świadomości. Zatem umiejętność zmiany nastroju, lub przynajmniej pewien zakres kontroli nad
nim, wpłynie na twoje działania i osiągnięcia. Większość z nas „nauczyła się" mnóstwa sposo-
bów, by czuć się źle, i zaledwie kilku, by czuć się dobrze Teraz jednak możesz nauczyć się
wybierać swoje samopoczucie Jest to bardzo istotna część programu oferowanego przez NLP.

W JAKIM JESTEŚ STANIE?
Bez względu na to, w jakim jesteśmy nastroju, czyli stanie, staramy się możliwie najskuteczniej
realizować   zamierzenia.  Innymi  słowy,   zawsze  dążymy   do  wytyczonych   celów,  pragniemy
osiągnąć zaplanowane wyniki, nawet, jeśli nasz nastrój utrudnia podejmowanie skutecznych
działań. Ilekroć czujemy się bezradni lub bezsilni, nie udaje nam się osiągnąć zamierzonego
rezultatu. Stan można zdefiniować jako miliony procesów neurologicznych,  które w każdej
chwili zachodzą w naszych mózgach. Większość stanów pojawia się bez udziału świadomości.
Odczuwanie frustracji, zazdrości lub zdenerwowania nie jest kwestią przemyślanych decyzji,
jakie podejmujemy przystępując np. do podliczenia rachunków z całego dnia lub podnosząc
słuchawkę telefonu, by do kogoś zadzwonić. Zmiana nastroju pociąga za sobą zmianę całej
fizjologu organizmu, a także zachodzących w mózgu procesów chemicznych. W każdej chwili
jesteśmy w określonym stanie, który oddziałuje na nasze zachowania.
Wystarczy jednak, ze przez chwilę zastanowisz się nad swym obecnym stanem, nazwiesz go i
przeprowadzisz krótki „dialog wewnętrzny", by twoje samopoczucie natychmiast się zmieniło.
Załóżmy, ze jesteś rozgniewany. Twój mózg prawdopodobnie odebrał komunikat, iż zasada lub
norma, którą wysoko cenisz, została przez kogoś naruszona. Zważywszy, ze nasze mapy świata
diametralnie różnią się od siebie (jedna z pierwszych zasad NLP), musimy być przygotowani na
tego   typu   przypadki.   Każdy   z   nas   ukształtowany   został   przez   inne   środowisko   i   inne
doświadczenia i każdy kieruje się innymi intencjami, bez względu na sposób, w jaki próbuje je
zrealizować. Być może inni bezwiednie popełniają uczynki, które tak cię złoszczą. Może zatem
złość wynika z twojego wyboru, by własne normy i zasady stosować również wobec innych
Możesz także złościć się na siebie, lecz w tym przypadku powinieneś rozpoznać reguły, które
złamałeś, i dlatego wprowadziłeś się w ten stan (rozpoznawszy, będziesz mógł ponownie je
przemyśleć).

Często doznajemy rozczarowania, którego źródłem jest poczucie zawodu lub niepowodzenie w
dążeniu do celu, co z kolei może wynikać stąd, ze cel był niewłaściwy lub źle sformułowany.
Zamieszczone w rozdziale 2  ćwiczenie dotyczące przejrzystego formułowania celów pomoże
ci   uniknąć   takich   rozczarowań,  natomiast  zasada   „porażki   nie   istnieją,  są  tylko   informacje
zwrotne" pozwoli ujrzeć rzeczy w innym świetle. Być może zbyt mocno uzależniłeś się od
innych, a może nie przeprowadziłeś sprawdzianu konsekwencji, który umieściłby to dążenie w
kontekście   pozostałych   celów   i   innych   sfer   twojego   życia.   Czego   może   nauczyć   cię
rozczarowanie? Może spojrzenia pod innym kątem? A może z tego doświadczenia wyłonią się
inne cele, które lepiej zaspokoją twoje potrzeby? Każde uczucie i nastrój można wyizolować i
przeanalizować w bardziej obiektywnym  świetle. Gniew i frustracja w pewnych sytuacjach
mogą być z pożytkiem wykorzystane. Możesz teraz ocenie, czy twój obecny stan dodaje ci sił,
czy   raczej   obezwładnia,   a   opierając   się   na   technikach,   opisanych   w   niniejszym   rozdziale,
będziesz umiał go wykorzystać.

ODDZIAŁYWANIE EMOCJI
Najczęściej reagujemy na wydarzenia emocjonalnie i irracjonalnie. Rozważmy przykład dwóch
jednakowo  wykwalifikowanych   pracowników,  którzy  dowiadują   się,  ze   za   pięć   minut   szef
przyjdzie   skontrolować   ich   pracę   George'a   natychmiast   ogarnia   niepokój.   Gorączkowo
doszukując się ukrytych zamiarów szefa, spodziewa się najgorszego nagany, przesunięcia na
niższe stanowisko, a nawet zwolnienia z pracy W miarę upływu czasu George zaczyna wpadać
w panikę, wyobraża sobie reakcję rodziny i przyjaciół na wieść, że wyrzucono go z pracy oraz
trudności   ze   znalezieniem   innej   posady.   Myśl   o   utracie   źródła   utrzymania   budzi   w   nim
poczucie zagrożenia i strach. Dookoła fruwają papiery, a na biurku piętrzą się pliki dokumen-
tów, kiedy George niezręcznie tłumaczy, dlaczego pozostaje w tyle za swoim kolegą.
Tymczasem Bili, który pracuje przy sąsiednim biurku, na wiadomość o kontroli cieszy się, ze
szef wykazuje zainteresowanie pracą swoich podwładnych. Oto świetna okazja, by zyskać w
jego oczach uznanie, zadać kilka pytań, może nawet poprosić o podwyżkę Bili oczekuje na
nadejście szefa z rosnącym podnieceniem i radością.
Co się tu wydarzyło? Ten sam zewnętrzny bodziec zmysłowy interpretowany jest przez obu
pracowników zupełnie rożnie. Każdy z nich we właściwy sobie sposób filtruje myśli, więc do
ich mózgów docierają odmienne „komunikaty", tworząc w rezultacie dwa odmienne obrazy
sytuacji.   Właśnie   ta   przefiltrowana   interpretacja   tworzy   nastrój,   który   diametralnie   zmienia
zachowanie obu pracowników, i bez wątpienia nie pozostaje bez wpływu na wyniki kontroli u
każdego z nich.
Zastanówmy   się   teraz,   co   działo   się   z   Georgem,   kiedy   jego   mózg   podjął   to   destrukcyjne
myślenie? Mózg wywiera ogromny wpływ na funkcjonowanie wszystkich organów, układów,
tkanek i pojedynczych komórek. Strach, który owładnął Georgem, dotarł do podwzgórza, części
mózgu   sterującej   licznymi   funkcjami   organizmu.   Podwzgórze   natychmiast   uruchomiło
wzmożone wydzielanie adrenaliny do krwi. W ciągu ułamka sekundy komunikat o wizycie
szefa zaburzył równowagę w organizmie nieszczęsnego George'a, uruchamiając wydzielanie
niezwykle   silnych   związków   chemicznych.   Oskrzela   rozwarły   się,   by   umożliwić   głębsze
oddychanie   Serce   zaczęło   bić   szybciej,   a   jego   skurcze   stały   się   silniejsze.   Gwałtownie
podskoczyło   ciśnienie   krwi.   Wzmożone   wydzielanie   cukru   zapewniło   dodatkowy   zastrzyk
energii.  Układ trawienny zamknął  się. Podskórne naczynia  krwionośne skurczyły  się, krew
zaczęła krążyć wolniej (George zbladł). Źrenice rozszerzyły się, by lepiej widzieć. Rozszerzyły
się również naczynia krwionośne w mięśniach, doprowadzając do nich więcej krwi. Nastąpił
skurcz mięśni, co sprawiło, ze George czuł się spięty.
Jeżeli, czytając ten opis identyfikujesz się z Georgem, w twoim organizmie zachodzą w tej
chwili te same procesy, choć z mniejszym natężeniem!. To właśnie jest stres. Jego źródło kryje
się w sposobie oceny zaistniałej sytuacji i procesach zachodzących w mózgu George był w

określonym nastroju, który wywołał radykalną zmianę jego fizjologu i zachowania. Kilka kolej-
nych przeżyć  tego rodzaju może nadwerężyć  jego zdrowie. Natomiast w dłuższym okresie,
reagując w ten sposób na podobne wydarzenia, George ma duże szansę na zawał.
W pewnych sytuacjach opisane wyżej reakcje mogą być pożyteczne, a nawet potrzebne. Jeżeli
na ciemnej, opustoszałej ulicy zastąpi ci nagle drogę rosły opryszek, wszystkie te zachodzące
błyskawicznie   procesy   fizjologiczne   dodadzą   ci   sił   do   walki   lub   ucieczki.   W   dzisiejszych
czasach rzadko są one jednak przydatne w sytuacjach, gdzie stawką jest życie. Zamiast nas
chronić, wywołują stres, który oddziałując na cały organizm i układ odpornościowy, prowadzi
do licznych schorzeń psychosomatycznych, uniemożliwiających realizację zamierzeń.
Techniki   NLP   uczą   panowania   nad   nastrojami   i   uczuciami,   pozwalając   nam   dokonywać
wyborów. Jezeli uważasz, że gniew pomoże ci osiągnąć zamierzony wynik, możesz świadomie
wprowadzać się w ten stan Wybór należy do ciebie. Większości z nas niejednokrotnie udało się
zmienić   nastrój   siłą   woli.   Niektórzy   potrafią   się   rozładować   lub   poprawiają   swoje
samopoczucie za pomocą sobie tylko znanych sztuczek. Inni uciekają się do aktywności fi-
zycznej,  jak np. szybki  bieg  lub mycie  samochodu.  Takie  działania  na ogół  nie są jednak
zaplanowane, lecz wynikają z braku innych, lepszych sposobów poprawy nastroju Poza tym nie
rozumiemy   ich   wystarczająco   dobrze,   by   móc   je   zastosować   w   odniesieniu   do   innych,
poważniejszych problemów, przed którymi stawia nas życie. Z pomocą przychodzi NLP, które
proponuje technikę przez jednych znaną lub przeczuwaną, przez innych już stosowaną z po-
zytywnym skutkiem, a teraz postawioną do dyspozycji każdego z nas. Osiągane przez ciebie
wyniki zalezą od podejmowanych działań, które z kolei w dużym stopniu kształtowane są przez
twój nastrój, samopoczucie, ocenę samego siebie i zaistniałej sytuacji. Nad wszystkimi tymi
elementami możesz teraz przejąć kontrolę.
Jakie   czynniki   wywołują   emocje,   które   w   przypadku   George'a   i   Billa   były   tak   skrajnie
odmienne? Jakie procesy zachodzą w naszych umysłach?  Aby to zrozumieć, musimy poznać
najpierw własny proces myślenia.

PRZEJMOWANIE KONTROLI NAD WŁASNYM UMYSŁEM
Myśląc   o   tym,   co   widzimy,   słyszymy   i   czujemy,   posługujemy   się   w   duchu   tymi   samymi
zmysłami. Doznania George'a i Billa były wewnętrznymi reprezentacjami rzeczywistej sytuacji,
wyrażonymi   w   formie   wrażeń   wzrokowych,   słuchowych   i   kinestetycznych,   tj
odzwierciedleniem   interpretacji   zewnętrznego,   obiektywnie   istniejącego   świata.   Owe
wewnętrzne   wrażenia   nazywamy   systemami   reprezentacji   lub   modalnościami.   Wszystkie
zmysły,  włącznie z węchem i smakiem, są wewnętrznie reprezentowane, chociaż zazwyczaj
korzystamy   z   trzech   podstawowych   -   wzroku,   słuchu   i   dotyku,   najczęściej   w   tej   właśnie
kolejności Nie ma zatem nic zaskakującego w tym, ze obrazy, dźwięki i wrażenia dotykowe,
które pojawiły się w umyśle  każdego z pracowników, różniły się między sobą. Właśnie ta
różnica była przyczyną ich odmiennych nastrojów.
Każdy   z   nas   preferuje   określony   zmysł   oraz   sposób   myślenia.   Niektórzy   przedkładają   np.
obrazy nad dźwięki. Gdybym poprosił cię teraz, byś opisał swoje doznania podczas czytania tej
książki,   czy   najpierw   opisałbyś   docierające   do   ciebie   bodźce   wzrokowe,   słuchowe   czy
dotykowe?   Którym   z   nich   poświęciłbyś   najwięcej   uwagi?   Osoby,   określane   mianem
„kinestetycznych", są bardzo czułe na wrażenia fizyczne i raczej zaczęłyby swój opis od dotyku
krzesła, na którym siedzą, niż od zgiełku dobiegającego z ulicy lub światła padającego na tę
kartkę. Kluczem do naszych preferencji są dobierane przez nas słowa i zwroty: „Mam jasny
obraz " lub „widzę, co masz na myśli" wskazuje preferencję wzrokową „Słyszę, co mówisz" lub
„to brzmi interesująco" sugeruje preferencję słuchową. Natomiast zdania typu „złapałem sens"
lub „wyczuwam znaczenie" usłyszymy od osób o preferencjach kinestetycznych.
Sposób myślenia z reguły odzwierciedla rzeczywiste preferencje zmysłowe, tj. zmysł, którego
najchętniej   używasz   w   relacjach   ze   światem   zewnętrznym.   Jedni   z   łatwością   zapamiętują

twarze (wzrok), podczas gdy inni zachowują w pamięci imiona (zazwyczaj słyszane, słuch).
Jedni lubią przedstawiać problemy w postaci rysunków, diagramów lub symboli, inni wolą je
przedyskutować,   co   najwyżej   notując   argumenty   za   i   przeciw,   zawsze   jednak   „słysząc"   w
duchu   to,   co   zapisują.   Niektórzy   są   doskonałymi   słuchaczami,   mm   odbierają   świat   za
pośrednictwem wzroku. Jeszcze mm są wrażliwi na najlżejsze dotknięcie i potrafią „dotykać"
ludzi, posługując się językiem gestów. Podczas zakupów niektórzy z nas zadowalają się tym, co
słyszą, mm chcą wszystko zobaczyć, a jeszcze mm muszą wziąć produkt do ręki, zanim zdecy-
dują,   czy   chcą   go   kupie.   W   rzeczywistości   każdy   z   nas   wykorzystuje   wszystkie   zmysły,
aczkolwiek w rożnym stopniu, preferowanie jednego z nich jest jednak bardzo powszechne.
Być może nigdy wcześnie) nie zastanawiałeś się nad tym i nie znasz swoich preferencji, lecz
już wkrótce będziesz miał okazję je odkryć. Problem polega na tym, ze jesteśmy zbyt zajęci
myśleniem, by o tym pomyśleć! Po prostu myślimy, nie zdając sobie sprawy z samego procesu,
nawet wtedy, gdy robimy to bardzo sprawnie. Jest zatem oczywiste, ze me wiemy również, jak
mysią inni i skłonni jesteśmy zakładać, ze wszyscy myślimy jednakowo, ze te same fakty i
argumenty prowadzą wszystkich do tych samych wniosków. Założenie to jest jednak z gruntu
fałszywe. Zgodnie z tym, czego dowiedzieliśmy się w pierwszym rozdziale, każdy z nas ma
własną mapę rzeczywistości, a jedną z cech odróżniających  nas od siebie jest preferowany
sposób myślenia, tj. zmysł, z którego w duchu najchętniej korzystamy.

POSŁUGIWANIE SIĘ ZMYSŁAMI WEWNĘTRZNYMI
Poświęćmy teraz chwilę na krotki eksperyment, dzięki któremu przekonasz się, jak funkcjonują
nasze zmysły wewnętrzne. Przeczytaj uważnie poniższy fragment:

Niespiesznie idziesz pustą plażą Słonce ogrzewa twoją skórę, a pod bosymi stopami czujesz
gorący piasek Z oddali dobiegają dziecięce śmiechy, po chwili rozlega się krzyk krążących
nad głową mew Oślepiony refleksami słońca na wodzie, mrużysz oczy, a monotonny plusk fal
wprawia cię w stan odprężenia. Twoja głowa jest lekka. Twoja skóra odczuwa najlżejszy
powiew bryzy. Na drodze biegnącej wzdłuż plaży rozlega się warkot motocykla.

Aby zrozumieć tych kilka zdań, musiałeś w duchu zobaczyć,  usłyszeć i poczuć, stworzone
przez siebie przeżycie, nawet jeśli nie byłeś świadom tego, co w istocie czynisz. W ten właśnie
sposób rozumiemy, a słowa nabierają treści w naszych wewnętrznych doznaniach. Tym razem
byłeś prowadzony przez całe doświadczenie, więc posłużyłeś się zapewne wszystkimi trzema
podstawowymi systemami reprezentacji. Jeden lub dwa z nich mogły sprawiać kłopoty twojej
wyobraźni,   podczas   gdy   ostatni   poddał   się   jej   bez   trudu,   pozwalając   ci   na   tworzenie
najżywszych obrazów.
Kiedy   czytasz   pasjonującą   powieść,   w   naturalny   sposób   wykorzystujesz   swą   zdolność
myślenia, przez cały czas tworząc wewnętrzne obrazy, dźwięki i wrażenia dotykowe, wywołane
słowami. Stopniowo zatracasz świadomość tego, co dzieje się tu? obok, chociaż twoje zmysły
zewnętrzne pracują, a ty czuwasz, zaczynają dominować wewnętrzne systemy reprezentacji.
Twoim światem staje się wewnętrzny, subiektywny świat powieści - przynajmniej na krótką
chwilę. Możemy nazwać to ucieczką z obiektywnej rzeczywistości. Zastanów się jednak nad
następującą   rzeczą.   Jeżeli   autor   czytanej   właśnie   powieści   wykazuje   silne   skłonności
kinestetyczne, tj. myśli i czuje głównie za pośrednictwem wrażeń dotykowych, ty zaś jesteś
wizualistą, wówczas każdy z was nastawiony jest na mną długość fal (w ten sposób zapewne
opisałaby   to   zjawisko   osoba,   preferująca   zmysł   słuchu).   W   takim   przypadku   nie   zostanie
nawiązany   niezbędny   kontakt   między   pisarzem   a   czytelnikiem.   Nie   jest   temu   winien   styl
pisania ani nawet talent autora, lecz osobiste preferencje zmysłowe. Powyższe uwagi odnoszą
się   również   do   komunikacji   ustnej.   Możesz   kogoś   lubić   właśnie   dlatego,   ze   jego   sposób
mówienia   odpowiada   twoim   własnym   preferencjom.   O   takiej   osobie   mówisz   być   może

„pokrewna dusza". Jeżeli jednak twoje preferencje są odmienne, to nawet wówczas, znając
upodobania innych i wiedząc, jak je wykorzystać, by stworzyć między wami płaszczyznę
porozumienia (korygując własne wypowiedzi i sposób mówienia), będziesz w stanie
kształtować swoje stosunki z innymi zgodnie z własną wolą.

ROZPOZNAWANIE WŁASNYCH PREFERENCJI
Możesz z łatwością sprawdzić swoje preferencje za pomocą poniższego ćwiczenia, które będzie
od ciebie wymagać myślenia wizualnego, słuchowego oraz kinestetycznego. Każdy obraz,
który sobie przypominasz lub wyobrażasz, oceń w skali od 1 do 9. Najwyższa ocena, czyli 9,
oznacza, ze z łatwością odtwarzasz w wyobraźni zadane wrażenie obraz na przykład będzie
bardzo wyrazisty i ostry, dotknięcie zaś odczujesz tak, jakby było ono rzeczywiste Jeżeli
stworzenie jakiejkolwiek reprezentacji wewnętrznej wymaga od ciebie wysiłku, przyznaj sobie
najniższą ocenę, tj. 1. Posłuż się następnie całą skalą, by określić stopień łatwości (wysoka
ocena) lub trudności (niska ocena) wywołania wspomnienia lub wyobrażenia. Nie zatrzymuj się
zbyt długo nad żadnym obrazem, jeżeli potrzebujesz dużo czasu, by odtworzyć w wyobraźni
określone doznanie zmysłowe, oznacza to, ze w tym przypadku powinieneś przyznać sobie
niską ocenę. Nie notuj odpowiedzi, zakreślaj tylko liczby na skali, którą znajdziesz pod tekstem
ćwiczenia. Dla każdej z trzech podstawowych modalności zamieszczono sześć przykładów.

Bodźce wzrokowe
1. Kto z twoich krewnych lub znajomych ma najdłuższe włosy?
2. Przypomnij sobie twarz nauczyciela ze szkolnych lat.
3. Wyobraź sobie cętki na skórze tygrysa.
4. Zobacz kolor drzwi frontowych do twojego domu lub biura.
5. Wyobraź sobie swojego ulubionego artystę, pojawiającego się w telewizji z cylindrem na
głowie.
6. Przywołaj obraz najgrubszej książki, jaką masz w domu

Bodźce słuchowe
1. Usłysz ulubioną melodię
2. Posłuchaj bijących w oddali dzwonów kościelnych
3. Kto z twoich znajomych najciszej mówi?
4. Usłysz dźwięki samochodu uruchamianego w mroźny poranek
5. Przypomnij sobie głos przyjaciela z dzieciństwa
6. Posłuchaj, jak brzmi twój głos pod wodą

Bodźce kinestetyczne
1. Odczuj swoją lewą rękę zanurzoną w lodowatej wodzie
2. Przytrzymaj obiema rękami gładki, szklany przycisk do papieru
3. Pogłaszcz psa lub kota
4. Włóż na nogi mokre skarpetki
5. Wyobraź sobie, ze zeskakujesz z półtorametrowego muru
6. Potocz drogą koło samochodowe

Bodźce wzrokowe

Średnia ocena doznań wzrokowych____

Bodźce słuchowe

Średnia ocena doznań słuchowych____

Bodźce kinestetyczne

Średnia ocena doznań kinestycznych____

Średnią ocenę dla każdego rodzaju doznań obliczamy sumując wszystkie punkty i dzieląc
otrzymany wynik przez sześć. Sprawdź, czy ocena jednej z tych kategorii jest wyraźnie wyższa
lub niższa od pozostałych. Jeżeli chcesz, by była ona dokładniejsza - chociaż jest to tylko twój
subiektywny osąd - sam wymyśl kilka dodatkowych przykładów.

ROZPOZNAWANIE CUDZYCH PREFERENCJI
Możesz z łatwością określić preferowany system reprezentacji innej osoby. Nie dając niczego
po sobie poznać, zwróć uwagę na wszystkie słowa i zwroty, sugerujące preferencję wzrokową,
słuchową lub kinestetyczną. Owe słowa i zwroty, czyli tzw. predykaty, używane są tak często,
ze zazwyczaj  nie zwracamy na nie uwagi. Niektóre  z nich nabierają jednak sensu dopiero
wówczas,   gdy   zdamy   sobie   sprawę,   iż   używająca   ich   osoba   wyraża   w   ten   sposób   swoją
preferencję. Zdanie: „słyszę, co mówisz" wydaje się bardziej sensowne niż „widzę, co masz na
myśli",   dopóki  nie   zdamy   sobie   sprawy,   że  nasz  rozmówca   interpretuje  wypowiadane  don
słowa za pośrednictwem konstruowanych w myśli obrazów. Zrozumiałe jest dla niego tylko to,
co widzi. Podczas dwudziestominutowej rozmowy może pojawić się wiele takich słów-kluczy
(zwróć   uwagę,   ze   użyłem   słowa   wizualnego   „pojawić   się",   które   zdradza,   ze   najbardziej
odpowiada   mi   interpretacja   wzrokowa).   W   przypadku   gdy   jeden   rodzaj   zwrotów   wyraźnie
dominuje nad innymi, prawdopodobnie mamy do czynienia z preferencją określonego zmysłu.
Może się zdarzyć, ze zauważymy wiele słów i zwrotów, określających wrażenia dwojakiego
rodzaju   (np.   dotykowe   i   wzrokowe),   natomiast   trzeci   zmysł   będzie   rażąco   (zauważ,   że
ponownie   użyłem   określenia   wizualnego!)   nieobecny.   Niełatwo   uzyskać   stuprocentową
pewność co do własnych preferencji na podstawie używanych figur stylistycznych, o ile nie
wykona się tego ćwiczenia wspólnie z mną osobą.

Język
Poniżej znajdziesz listę słów i zwrotów, ilustrujących doznania zmysłowe Ma ona uzmysłowić
ci, jak powszechnie używane są te figury stylistyczne oraz służyć pomocą przy rozpoznawaniu
cudzych   preferencji   Jeżeli   to   brzmi   zniechęcająco,   wkrótce   zobaczymy,   jak   możesz
wykorzystać zdobyte w ten sposób wiadomości, stosując je zarówno do siebie, jak i do innych
Słowa
•  Wzrokowe: obraz, kolor, wygląd, wizja, oko, scena, wgląd, perspektywa, ostrość, wyobrażać,
odsłaniać,   odzwierciedlać,   rozjaśniać,   zauważyć,   widzieć,   świecić,   jasny,   czarny,   ciemny,
mglisty, wyraźny.
• Słuchowe: szum, pogłoski, harmonia, melodia, rytm, dźwięk, długość fal, dzwonie, chrząkać,
dyskutować, opowiadać, powiedzieć, słyszeć, pytać, wołać, komentować, cichy, głuchy, głośny.
• Kinestetyczne: kontakt, waga, nacisk, dotykać, pchać, drapać, ruszać, manipulować, chwytać,
trzeć, lepki, ciepły, zimny, twardy, solidny, ciężki, szorstki, gładki, namacalny
• Węchowe: pachnieć, wąchać, śmierdzieć, wonieć, stęchły, cuchnący, świeży
• Smakowe: smakować, żuć, przełykać, gryźć, słodki, kwaśny, gorzki,
• Neutralne (nie związane ze zmysłami)  myśleć, wiedzieć, orientować się, rozumieć, zwracać
uwagę, tłumaczyć, decydować, uczyć się, zmieniać, rozpoznawać, pamiętać, ustalać.
Zwroty
•  Wzrokowe   „widzę, co masz na myśli", „obejrzyj się za siebie", „pokaz mi", „oko w oko",
„przyjrzyjmy się bliżej", „mgliste pojęcie", „rzucić światło", „wygląda na to, że "
• Słuchowe  „to niesłychane", „trzymać język za zębami", „być na cos głuchym", „nadstawie
ucha", „głośno i wyraźnie", „nadawać na tych samych falach"
•  Kinestetyczne   „gruboskórny", „złapać sens", „odgrzewany argument", „położyć na czymś
rękę", „czuć w kościach", „kiwnąć palcem", „tknąć się czegoś", „być w kontakcie", „zachować
zimną krew"
• Węchowe i smakowe     „wywąchać cos", „gorzka pigułka", „cierpka uwaga", „świeży jak
poranek", „kwaśna mina", „gładko przełknąć", „kwestia smaku", „krzywic się na coś".
Powyższy wykaz nie wyczerpuje językowych wskazówek systemu reprezentacji. Jeżeli jedna z
wymienionych   kategorii   wydaje   ci   się   bliska   i   wyobrażasz   sobie   siebie,   używającego
należących do niej słów, prawdopodobnie wskazuje ona twoje preferencje.

Język ciała
Słowa i zwroty nie są bynajmniej jedynym kluczem, umożliwiającym identyfikację cudzych
preferencji myślowych. „Wzrokowiec" będzie mówił szybko, z uniesioną głową, a jego głos
przybierze  wyższe tony niż głos osoby o preferencjach słuchowych, której wypowiedz jest
rytmiczna, oddech - regularny, a głos - wyraźny i dźwięczny. Ludzie, którzy „mówią do siebie",
często   przechylają   głowę   na   jedną   stronę,   przejmując   typową   pozycję   słuchacza,   jakby
rozmawiali   z   kimś   przez   telefon.   Kinestetycy   mówią   na   ogół   wolno,   spokojnie,   używając
głębszych   tonów,   z   głową   pochyloną   do   przodu   Powyższe   „zasady"   me   zawsze   okażą   się
słuszne, jednak obserwując ludzi i porównując ich postawę i ton głosu do treści wypowiedzi,
zaczniesz   zauważać,   jak   często   ujawniają   się   te   zależności.   Możemy   zatem   stwierdzić,   iż
oprócz   werbalnych   wskazówek   systemu   reprezentacji,   czyli   predykatów,   istnieją   również
wskazówki fizjologiczne, zawarte w mimice i gestach

Obrazy tworzone Obrazy przypominane

Dźwięki tworzone Dźwięki przypominane

Odczucia i wrażenia cielesne Dialog wewnętrzny

Schemat ruchów oczu

Ruchy oczu

Kolejnym kluczem, uważanym przez licznych adeptów NLP za najbardziej fascynujący, jest
sposób poruszania oczami podczas myślenia. Gdybym poprosił cię, byś sięgnął pamięcią do
wczesnych   lat   szkolnych   i   przypomniał   sobie   twarz   twojej   nauczycielki,   prawdopodobnie
spojrzałbyś do góry i na lewo. Gdybym poprosił cię teraz, byś przypomniał sobie jej głos lub
dźwięk   dzwonka   na   lekcję,   zapewne   skierowałbyś   wzrok   na   lewo,   tym   razem   jednak   nie
podnosząc go i nie opuszczając. Gdybyś natomiast miał przypomnieć sobie, jak twoje dłonie
odczuwały dotyk pulpitu szkolnej ławki, drabinek w sali gimnastycznej lub jakiekolwiek inne
wrażenie kinestetyczne z przeszłości, bezwiednie spojrzałbyś w dół i na prawo. Rysunek na
stronie 51 ilustruje ruchy oczu, obserwowane u osoby stojącej naprzeciwko ciebie U osób lewo-
ręcznych schemat ten może być odwrócony.
Zróżnicowanie ruchów gałek ocznych związane jest z używaniem rożnych części mózgu w
procesie   myślenia.   Zjawisko   to   jest   dokładnie   zbadane   przez   naukowców   i   w   literaturze
neurologicznej określane mianem bocznych ruchów oczu. W NLP znane jest ono pod nazwą
wzrokowych wskazówek systemu reprezentacji. Wraz z omówionymi wcześniej wskazówkami
werbalnymi i językiem ciała, pomagają nam one rozpoznać, który zmysł wykorzystywany jest
w procesie myślenia.
Załóżmy,   ze   musisz   zastanowić   się   nad   obrazem,   który   nie   jest   przechowywany   w   twojej
pamięci. Wywołując  w myślach fantastyczne  lub dziwaczne wizje, które sam konstruujesz,

będziesz prawdopodobnie nadal kierował spojrzenie lekko w gorę, lecz raczej w prawo niż w
lewo. Tworząc dźwięki, np. gdakanie wyimaginowanej kury w rytm twojej ulubionej melodii -
odwrotnie niż w przypadku dźwięków przypominanych - zwrócisz wzrok w prawo, nadal go
jednak nie podnosząc i me opuszczając. Prowadząc natomiast dialog wewnętrzny, ów rodzaj
rozmowy z samym sobą, który większość z nas dobrze zna, poruszamy oczami jeszcze inaczej,
z reguły kierując spojrzenie w dół i w swoją lewą stronę.
W   trakcie   myślenia   możesz   oczywiście   kierować   wzrok,   gdzie   ci   się   podoba,   a   jeżeli
kontrolujesz ruchy oczu, nie musisz trzymać się przedstawionych schematów. Zatem zacznij od
przetestowania ich prawdziwości na innych osobach, oczywiście bez ich wiedzy Podczas zajęć
warsztatowych wybrana osoba proszona jest o przywołanie z pamięci rozmaitych wspomnień i
wyobrażenie   sobie   pewnych   wrażeń.   Osoba   ta   jest   oczywiście   nieświadoma   celu
przeprowadzanego ćwiczenia Podczas krótkiej rozmowy wykonuje ona dosłownie setki ruchów
oczami,  zupełnie nie zdając sobie z tego sprawy i wprawiając obserwatorów w prawdziwe
oszołomienie. Będziesz jednak musiał wypracować sobie własne metody obserwacji, ponieważ
ruchy   oczu   są   bardzo   szybkie.   Dzieje   się   tak,   ponieważ   proces   myślenia   -   zwłaszcza
wzrokowego - przebiega błyskawicznie.
Trudność obserwacji oczu rozmówcy wiąże się jednak nie tylko z szybkością myślenia, ale
również  z  tym,  ze  nie  zawsze  przebiega   ono według  „logicznego"  schematu,   co wynika  z
indywidualnych preferencji. Na przykład ktoś o silnej preferencji słuchowej prawdopodobnie z
łatwością przypomni sobie nie tylko głos swojego nauczyciela lub przyjaciela z dawnych lat,
ale również konkretne, wypowiadane przez mego słowa. Gdybyśmy poprosili „słuchowca" o
przywołanie z pamięci obrazu tej osoby, najpierw zapewne przypomni sobie dźwięki, a dopiero
potem   „przełączy   się"   na   myślenie   obrazowe.   W   podobnym   trybie   nastąpi   przypominanie
wrażeń   dotykowych.   Innymi   słowy,   każdy   z   nas   ma   swój   ulubiony   sposób   sięgania   do
wspomnień   zarejestrowanych   w   pamięci.   Konsekwentnie   stosujemy   preferowany   system
myślenia, nawet jeśli prowadzi on nas do celu okrężną drogą. Z ruchów oczu szybko wyłoni się
zatem rzeczywista sekwencja myśli obserwowanej osoby, bez względu na to, czy wydaje się
sprzeczna   z   poleceniem   „wywołaj   w   myśli   obraz".   Jeżeli   zapytasz   następnie:   „Co   robiłeś,
przywołując to wspomnienie'", niejednokrotnie zrozumiesz sens tych ruchów, a także odkryjesz
powtarzający się, preferowany schemat odczytywania zapisów pamięci.

Preferowany sposób przywoływania wspomnień nazywamy systemem wprowadzającym, gdyż
za   pomocą   wybranego   zmysłu   wewnętrznego   „wprowadza"   do   świadomości   zapisane   w
pamięci   informacje.   System   wprowadzający   nie   musi   być   jednak   tożsamy   z   systemem
reprezentacji,   używanym   w   świadomym   procesie   myślenia.   Np.   możesz   być   wrażliwy   na
bodźce dotykowe i przypominać sobie wakacyjną przygodę za pośrednictwem wywołanych
przez me wrażeń. Zastosowany system reprezentacji potwierdzą użyte  przez ciebie  słowa i
wykonane gesty. Mimo to przywołując wspomnienia, możesz najpierw posłużyć się obrazem
wzrokowym,  a potem dopiero zastąpić go bliższymi  ci doznaniami  kinestetycznymi.  Zatem
wszyscy mamy preferowane systemy reprezentacji oraz systemy wprowadzające, które mogą,
lecz bynajmniej me muszą, być  takie same. Jednak większość z nas konsekwentnie stosuje
jeden sposób myślenia Obojętne, czy jesteś prawo- czy leworęczny, i jaki jest preferowany
system reprezentacji, twoje oczy zazwyczaj poruszać się będą według tego samego schematu.
Warto   zatem   odkryć   preferencje   własne   oraz   partnerów,   przyjaciół,   znajomych,   z   którymi
spędzasz wiele czasu, gdyż z reguły pozostają one niezmienne.
Zanim zaczniesz przekładać zgromadzoną dotychczas wiedzę na praktyczne korzyści, pobaw

się obserwowaniem i słuchaniem. Rozwiń umiejętność odkrywania sposobu myślenia twoich
rozmówców, odgadywania słów i gestów, które ciepło (zauważ, ze „ciepło" jest predykatem
kinestetycznym) ich do ciebie nastawią. Ten rodzaj kontaktu jest podstawą sprawnej komuni-
kacji, umiejętności wpływania na innych, wreszcie osiągania upragnionych celów.

DOSTRAJANIE SIĘ DO „WEWNĘTRZNEGO OBRAZU"
Omówiliśmy   dotychczas   podstawowe   modalności,   stanowiące   schematy   myślenia,   a   także
indywidualne preferencje. To jednak nie wystarczy, by zrozumieć, dlaczego tak bardzo różnimy
się między sobą w sposobie odczuwania. Jakie czynniki wywołały np. tak odmienne reakcje
George'a i Billa?
Aby to sprawdzić, wykonaj następujące ćwiczenie. Powróć myślami do czasów, kiedy byłeś w
szczególnie dobrym stanie ducha. Osiągnąłeś wyznaczony cel lub otrzymałeś dobrą wiadomość
i   czułeś,   ze   me   ma   dla   ciebie   rzeczy   niemożliwych   Przywołując   z   pamięci   to   przeżycie,
zobaczysz   w   myślach   związane   z   nim   obrazy,   usłyszysz   dźwięki,   nie   wyłączając   głosów
otaczających  cię wówczas ludzi, oraz ponownie przeżyjesz uczucia,  tj. twój ówczesny stan
ducha. Zastosuj kolejno trzy podstawowe modalności i wywołaj możliwie najwięcej obrazów,
dźwięków i odczuć. Następnie połącz je ze sobą, by twoje przeżycie było jak najbardziej realne.
W   tej   właśnie   chwili   doznasz   tych   samych   uczuć   -   wzruszenia,   dumy,   spokoju   -   jakie
przepełniały cię w przypominanej chwili. Im żywiej odtworzysz w myślach to wspomnienie,
tym   wyraźniej   zmieni   się   twój   obecny   stan.   Gdyby   ktoś   obserwował   cię   podczas   tego
ćwiczenia,   z   pewnością   spostrzegłby   wyraźne   zmiany   w   twojej   fizjologii.   Prawdopodobnie
wyprostujesz   się,   zmieni   się  rytm   oddechu,   wyraz   twarzy,   a   nawet   zabarwienie   skóry,   nie
wspominając o licznych zmianach wewnątrz organizmu, których jednak nie stwierdzi postronny
obserwator. Tymczasem szkodliwe substancje, wydzielające się w organizmie, kiedy jesteś w
złym nastroju, ustąpią miejsca przyjemnie działającym endorfinom.
Powyższe ćwiczenie  pozwoliło ci przekonać się, ze wspominanie  lub myślenie angażuje te
same zmysły, których używasz do interpretacji otaczającego cię świata. Różnica polega jedynie
na   tym,   że   w   pierwszym   przypadku   bodźce   zmysłowe   docierają   do   mózgu   niejako   od
wewnątrz, a nie przez receptory zewnętrzne.  Być może zechcesz dodać do swojej listy również
węch i smak, przypominając sobie wydarzenie, angażujące obydwa te zmysły, które pozwalają
z niezwykłą siłą przywoływać nawet odległe wspomnienia. Przekonałeś się również, ze możesz
zmienić swój stan, a jedynym potrzebnym do tego narzędziem jest myślenie - wspominanie lub
tworzenie wyobrażeń.

DECYDOWANIE O WŁASNYM SAMOPOCZUCIU
Możesz   wybrać   dowolny   stan,   który   chcesz   osiągnąć.   Jeżeli   pragniesz   spokoju   i   ukojenia,
powinieneś przypomnieć sobie wakacyjne ustronie lub inne miejsce z przeszłości, które kojarzy
ci się z atmosferą spokoju i bezpieczeństwa. Możesz także stworzyć taki azyl w wyobraźni
idealne ustronie, położone w malowniczej okolicy, gdzie zawsze świeci słońce. Wyobrażenie to
zmieni twój stan w tym samym stopniu, co rzeczywiste wspomnienia.
Jeżeli chodzi o reakcję mózgu, myśli stają się dla mego rzeczywistością. Wykorzystane zostały
te   same   modalności,   powstały   te   same   połączenia   neuronalne   i   wystąpiły   te   same   objawy
fizjologiczne. Spróbuj wyobrazić sobie, ze zdobywasz nagrodę lub inne zaszczyty, o których
marzysz, albo ze realizujesz jeden ze swoich najważniejszych celów Jak najdokładniej przeżyj
w   duchu   to   wydarzenie.   Mózg   człowieka   nie   odróżnia   bodźców   zmysłowych,   faktycznie
odebranych   przez   receptory,   od   konstruowanych   przez   siebie   wyobrażeń.   Obydwa   rodzaje
doznań są rejestrowane i wykorzystywane w ten sam sposób. Dlatego właśnie, przebudziwszy
się, często przez kilka chwil nie jesteś pewien, czy rzeczywistością są twoje sny, czy tez pokój,
w którym się znajdujesz. Kiedy marzysz, w twoim mózgu zachodzą te same procesy twoim

rzeczywistym   światem   jest   ten,   do   którego   przenosisz   się   w   wyobraźni,   a   nie   nudna   sala
konferencyjna, w której fizycznie przebywasz.
Wykonaj  teraz  jeszcze  jedno ćwiczenie.    Przywołaj  inne wydarzenie  z przeszłości,  które z
łatwością możesz sobie przypomnieć. Zaczekaj, aż będziesz miał w głowie jego jasny obraz.
Aby   tego   dokonać,   będziesz   musiał   się   odprężyć.   Spróbuj   teraz   powiększyć   i   rozjaśnić
oglądane obrazy oraz wyregulować ostrość. Jeżeli widzisz siebie, „wejdź do środka", jakbyś
znów   uczestniczył   w   toczących   się   wypadkach.   Spraw   następnie,   by   dźwięki   stały   się
głośniejsze i wyraźniejsze, przywołaj  głosy,  które chciałbyś  usłyszeć. Obrazy powinny być
trójwymiarowe i większe niż w rzeczywistości. Przybliż wszystkie odległe obiekty Sprawdź
następnie,  jak się czujesz. Jeżeli  ktoś  jest przy tobie,  dostrzeże  zmiany w twojej fizjologii
Prawdopodobnie   czujesz   się   na   wet   lepiej   niz.   wówczas,   gdy   tylko   przywoływałeś
wspomnienia. Przyjemne przeżycia, które dodają nam sił i wiary w siebie, zazwyczaj powracają
w pamięci jako wyraziste i jasne obrazy, ponownie dostarczając miłych wrażeń,
Które z mmi kojarzymy, zwłaszcza gdy oglądamy je tak, jakbyśmy znów w nich uczestniczyli.
Ostatnie   rozróżnienie   jest   niezwykle   istotne.   Kiedy   wyobrażasz   sobie   siebie   w   określonej
sytuacji,   możesz   albo   w   niej   uczestniczyć,   albo   widzieć   siebie   jakby   z   zewnątrz.   Te   dwa
sposoby widzenia określane są odpowiednio jako zasocjowany i zdysocjowany. Oczywiście w
realnym życiu zawsze patrzymy na świat w pierwszy sposób.
Jeżeli wykonasz więcej takich ćwiczeń, zauważysz, ze przywoływane z pamięci obrazy mogą
być jasne i wyraźne albo zamglone, większe niż w rzeczywistości albo pomniejszone i odległe,
czarno-białe lub kolorowe. Warianty te, przypominające możliwości wyregulowania obrazu na
telewizyjnym  ekranie, nazywane są w żargonie NLP submodalnościami. W ten sam sposób
może   zmieniać   się   natężenie   i   barwa   odtwarzanych   w   myślach   dźwięków,   a   także   uczuć.
Obrazy radosnych chwil sprawią, ze poczujesz się szczęśliwy, natomiast przykre wspomnienia
wprawią   cię   w   zły   nastrój,   jakiego   doświadczyłeś   w   rzeczywistości.   Wizje   szczęśliwych
wspomnień   prawdopodobnie   będą   zasocjowane,   natomiast   przywołując   z   pamięci   bolesne,
negatywne doświadczenia, zobaczysz siebie z zewnątrz, nawet z pewnego dystansu. Sprawdź,
czy naprawdę tak jest.
Porównawszy różnice między wspomnieniami lub wyobrażeniami (możesz wyobrażać sobie
również przyszłe wydarzenia) negatywnymi i pozytywnymi, zaczniesz dostrzegać powtarzający
się  schemat   submodalności.   By ująć  całą  rzecz   prościej, inne  cechy  będą  charakteryzować
obrazy   przyjemne,   inne   zaś   -   niemiłe   i   bolesne,   bez   względu   na   ich   szczegółową   treść.
Przyjmując taki punkt widzenia możemy zrozumieć, dlaczego ten sam bodziec jedną osobę
wprawia   w   zachwyt,   a   inną   -   w   śmiertelne   przerażenie.   Każdy   z   nas   buduje   odmienną
wewnętrzną   mapę   wydarzenia   lub   sytuacji,   czyli   inaczej   je   postrzega.   Ten   niepowtarzalny
pakiet submodalności określa nasze reakcje na rozmaite bodźce, nasze poglądy o samych sobie,
postawy, przekonania, zahamowania i fobie.
Tymczasem spróbuj nauczyć się „wchodzić" do wewnętrznego, subiektywnego świata i badać
różnice   między   submodalnościami.   Podobnie   jak   każdej   innej   umiejętności,   również   i   tej
będziesz musiał poświęcić trochę czasu, zanim osiągniesz zadowalającą sprawność. Zacznij od
najświeższych   wspomnień,   które   z   łatwością   możesz   przywołać.   Rezultaty   będą   warte
poniesionego   wysiłku   Następnie   powinieneś   wykonać   kilka   ćwiczeń   na   wspomnienia
negatywne, co umożliwi ci porównanie rożnych cech, czyli submodalności, obydwu rodzajów
obrazów. W przypadku przeżyć bolesnych obrazy bywają pomniejszone, odległe i zamazane, a
dźwięki – niewyraźne. Co zaś najbardziej charakterystyczne - nieprzyjemne skojarzenia mają
na   ogol   charakter   zdysocjowany   sam   nie   bierzesz   udziału   w   toczących   się   wypadkach,
oglądając je jako postronny obserwator. Niepowtarzalna kombinacja submodalnosci sprawia, ze
określone wyobrażenie jest dla ciebie przyjemne lub bolesne, oraz decyduje o twoim stanie, tj.
samopoczuciu.   Tak   oto   podświadome   myśli   kształtują   nasze   nastroje.   Poznawszy   ten
mechanizm, możesz nauczyć się nim sterować.

Kolejnym  etapem jest zmiana submodalnosci. Modyfikując  je kolejno, jedną po drugiej, w
rezultacie przekształcisz cały obraz wspomnienia, przyszłego wydarzenia bądź przekonania na
dowolny   temat.   Rozpoznawszy   wzmacniające   submodalnosci,   tj.   powtarzające   się   cechy
wyobrażeń   pozytywnych,   musisz   jedynie   kolejno   zastąpić   nimi   te,   które   cię   ograniczają.
Zamieszczony   poniżej   wykaz   najczęściej   spotykanych   submodalnosci   może   być   ci   w   tym
pomocny Jeżeli niektóre z wymienionych cech nie pasują do ciebie lub wydają ci się niemądre,
nie zwracaj na me uwagi. Postaraj się po prostu wychwycić i zanotować jak najwięcej rożnie.

LISTA SUBMODALNOSCI
Wrażenia wzrokowe (obrazy)
Zasocjowane albo zdysocjowane
Kolorowe albo czarno-biale
Rozmieszczenie (np. po prawej albo po lewej stronie, u góry lub u dołu)
Odległość
Jasność
Obramowane albo panoramiczne
Kontury (rozmazane albo ostre)
Kontrast
Ruchome albo nieruchome
Szybkość (szybsze albo wolniejsze niż w rzeczywistości)
Wielkość
Wrażenia słuchowe (dźwięki)
Głośne albo ciche Odległość od źródła dźwięku Słowa albo nieartykułowane dźwięki
Lokalizacja źródła dźwięku
Stereo- albo monofoniczne
Ciągle albo przerywane
Szybkość (szybsze albo wolniejsze niż w rzeczywistości)
Wyraźne albo stłumione
Miękkie albo chrapliwe
Wrażenia kinestetyczne (dotykowe)
Temperatura
Faktura (szorstka albo gładka)
Natężenie
Konsystencja (twarde albo miękkie)
Czas trwania (jak długo trwa określone wrażenie)
Waga (lekkie albo ciężkie)
Kształt
Wykonamy teraz ćwiczenie, ilustrujące sposób rozpoznawania i zmiany submodalności.
Najpierw jednak musimy osiągnąć odpowiedni stan

STAN ALFA
Umysł najefektywniej tworzy wizualizacje wówczas, gdy jesteś zrelaksowany i nie odczuwasz
presji obiektywnej rzeczywistości, która cię otacza. Kiedy zapadamy w sen, mózg jest bardzo
podatny na subiektywną manipulację' przywoływanie wspomnień, tworzenie wyobrażeń,
błądzenie myślami. Charakterystyczną cechą tego stanu, przypominającego sny na jawie, jest
zwolniony rytm fal EEG, znanych jako fale alfa. Chociaż ciało jest zrelaksowane, umysł
pozostaje czujny i podatny na sugestie. Najpierw zatem powinieneś się zrelaksować.
Jedna ze skutecznych technik odprężania się polega na wyobrażaniu sobie malejącego szeregu
liczb Wykonaj podstawowe ćwiczenie relaksacyjne, czując, ze twoje nogi i ręce stają się coraz
cięższe, potem szyja, twarz i powieki. Teraz odlicz od 100 do 1. Oddychaj powoli Kilkakrotnie

powtórz ostatnie liczby 3, 2 i 1, starając się zobaczyć je w wyobraźni. Te trzy cyfry powinny
być niezwykłe; możesz wyobrazić je sobie w jakimś przedziwnym kolorze lub kształcie, bądź
zastosować czcionkę o charakterystycznym kroju. Powinny one również być dynamiczne, w
tym   celu   mógłbyś   wyobrazić   sobie,   ze   zapisujesz   je   np.   na   ścianie   twojej   sypialni   lub
wystukujesz na klawiaturze komputera. Postaraj się połączyć wrażenia wzrokowe, słuchowe i
dotykowe. Od tej chwili zawsze będziesz kojarzył te liczby, odmalowane w twoim umyśle w
szczególny sposób, ze stanem głębokiego zrelaksowania, który osiągasz podczas wykonywania
tego ćwiczenia. Przyjmijmy, ze 3 reprezentuje pełne zrelaksowanie fizyczne. Nie wyobrażaj
sobie numeru 3, dopóki nie poczujesz, ze osiągnąłeś ten stan. Numer 2 symbolizuje odprężenie
umysłowe,   t.j   stan,   w   którym   pozbyłeś   się   kłopotów   i   wyeliminowałeś   ze   świadomości
obiektywne   otoczenie.   Numer   1   natomiast   oznacza   stan   najgłębszego   zrelaksowania,   jaki
możesz osiągnąć i w którym realizujesz w wyobraźni swoje cele. Ów zwyczajny, malejący ciąg
liczb to twoje drzwi do świata wewnętrznych, subiektywnych doznań, a włożony w powyższe
ćwiczenie wysiłek opłaci się stokrotnie. Osiągnąwszy senny, lecz w pełni świadomy stan alfa,
będziesz gotów do wykonania ćwiczenia. Upewnij się, ze przez najbliższy czas nikt nie będzie
ci przeszkadzał.

ZMIANA SUBMODALNOŚCI
Zilustrujmy   sposób   rozpoznawania   i   zmiany   submodalności   następującym   ćwiczeniem
Wyobraź sobie, ze wybierasz się do potencjalnego pracodawcy na rozmowę kwalifikacyjną.
Załóżmy, ze tego rodzaju sytuacja jest dla ciebie nieprzyjemna i chciałbyś  nabrać większej
pewności siebie, by poradzić sobie z mą możliwie najlepiej. Jesteś jednak pełen najgorszych
przeczuć, gdyż - jak sądzisz - dotychczasowe osiągnięcia nie potwierdzają twoich zdolności i
umiejętności. Jeżeli natomiast tego typu przeżycie nie jest dla ciebie trudne, wybierz inne, np.
egzamin, zawieranie nowych znajomości, przeprowadzkę itp., stosując się do niżej podanych
instrukcji.   Najskuteczniejsze   byłoby   przypomnienie   sobie   rzeczywistej   sytuacji,   gdyż
przywołany w myślach obraz jest w takim przypadku najbardziej wyrazisty, a źródłem twojego
obecnego   złego   samopoczucia   są   prawdopodobnie   skojarzenia,   jakie   nasuwa   ci   to
wspomnienie.
Spróbuj teraz  odtworzyć  w myślach  tę  rozmowę  (lub inne trudne  przeżycie),  skupiając się
kolejno na każdej modalności na obrazach, dźwiękach, odczuciach oraz - jeżeli oddziaływały
wówczas na ciebie i te bodźce - na smakach i zapachach. Jak odczuwasz dotyk krzesła, dywanu
pod podeszwami butów? Wszystkie te wrażenia zarejestrowane są w twojej pamięci Jeżeli, od-
prężywszy się, przez dłuższy czas pozostaniesz w myślach przy tej sytuacji, przypomnisz sobie
zaskakująco wiele szczegółów. Ta część ćwiczenia może być nieprzyjemna, lecz powinieneś
pamiętać, ze może ono na zawsze zmienić twoje podejście do rozmów kwalifikacyjnych, toteż
warto zdecydować się na chwilowe pogorszenie nastroju.
Rozpoznaj możliwie najwięcej submodalności, posługując się w tym celu listą zamieszczoną na
stronach 57-58 Jak brzmią glosy odtworzone w wyobraźni w porównaniu ze słyszanymi na
jawie? Są wyraźne czy stłumione, pogodne czy ponure; słowa wypowiadane są szybciej czy
wolniej? Czy dobiegają do ciebie również inne dźwięki, np. z sąsiedniego pomieszczenia lub z
ulicy? Czy oglądasz siebie z zewnątrz, a jeżeli tak, z jakiej pozycji z góry, z tyłu, z przodu? Czy
widzisz  własną  postać  z  oddali,  jak gdyby   w  pomniejszeniu,  czy na  odwrót?   Jakie  kolory
dostrzegasz, jaskrawe czy blade? Może widziany przez ciebie obraz jest czarno-biały lub w
kolorze sepii, jak na starej fotografii? Czy jest on mały i płaski, jak na ekranie telewizyjnym,
czy panoramiczny, tj otaczający cię ze wszystkich stron? Zanotuj wszystkie zidentyfikowane
submodalności   oraz   własne   odczucia.   Zajmie   ci   to   trochę   czasu.   Może   będziesz   musiał
przypomnieć sobie jeszcze jedno przeżycie tego rodzaju, które lepiej utrwaliło się w twojej
pamięci, by dokładniej wyobrazić sobie wszystkie szczegóły.
Powtórz ćwiczenie, tym razem przypominając sobie przyjemną sytuację, w której zachowałeś

przytomność   umysłu   i   pewność   siebie   (u   niektórych   osób   rozmowa   kwalifikacyjna   będzie
należała   właśnie   do   tej   kategorii).   Załóżmy,   ze   grasz   w   badmintona   i   wygrywasz   lokalne
zawody.  W   tym  przypadku  obrazy  mogą  być   większe  i  jaśniejsze,   dźwięki   -  głośniejsze   i
bardziej wyraźne. Przywołana w myślach wizja może do złudzenia przypominać rzeczywistość.
Rozpoznaj   wszystkie   różnice   między   obydwoma   obrazami,   a   następnie   zastąp   kolejno
wszystkie   submodalności,   zanotowane   w   pierwszym   ćwiczeniu,   tymi,   które   towarzyszyły
wspomnieniu  wygranych  zawodów. Ponownie  przeżyj  w myślach  rozmowę  kwalifikacyjną,
stosując   nowe   submodalności.   Zwróć   uwagę   na   swe   odczucia.   Czy   dotkliwy   niepokój
kandydata na pracownika ustąpił miejsca przyjemnemu podnieceniu zwycięzcy?
Warto zadać sobie trud, którego wymaga to ćwiczenie, gdyż dzięki niemu na zawsze zmienisz
swoje nastawienie do określonego przeżycia. Trenuj wyobraźnię, stosując tzw. rzutowanie w
przyszłość,  tj. wymyślając rozmowy kwalifikacyjne  z fikcyjnym  pracodawcą, by sprawdzić
efekty zmiany submodalności. Ciesz się tą sytuacją, jak radowałbyś się na myśl o spotkaniu z
dawno   nie   widzianym   przyjacielem,   spędzeniu   wakacji   w   atrakcyjnej   miejscowości   lub
uroczystej   kolacji.   Twoje   odczucia   związane   z   rozmową   kwalifikacyjną   uległy   zmianie,
ponieważ zmieniłeś połączenia neuronalne w mózgu, które są ich źródłem. Bądź gotów na
wypróbowanie zdobytej pewności siebie przy pierwszej nadarzającej się okazji. Mógłbyś np.
ubiegać się o posadę, która wydaje się przerastać twoje możliwości, i zobaczyć,  co z tego
wymknie.
Dzięki   informacjom,   zawartym   w   niniejszym   rozdziale,   dowiedziałeś   się,   w   jaki   sposób
wewnętrzne reprezentacje pięciu zmysłów kształtują uczucia i myśli jednostki oraz poznałeś
wpływ tych uczuć na jej postępowanie i osiągnięcia. Zacząłeś poznawać swój wewnętrzny,
subiektywny   świat   i   uczyć   się   kształtować   go   zgodnie   z   własną   wolą.   Możesz   stopniowo
przejąć kontrolę nad własnym życiem i wykorzystać myśli jako środek realizacji wyznaczonych
celów.

4. Czy to możliwe?

Nasz   nastrój   zmienia   się   wielokrotnie   w   ciągu   dnia   za   sprawą   rozmaitych   okoliczności,
wydarzeń oraz spotykanych osób. Najdrobniejsza uwaga lub wydarzenie może wprawić nas w
złe samopoczucie. Pogorszenie nastroju często jest chwilowe i szybko wraca nam dobry humor,
gdy spotykamy kogoś miłego, gdy zerkamy na zegarek i stwierdzamy, ze za dziesięć minut
kończymy pracę lub gdy oglądamy ulubiony program telewizyjny. Równie szybko potrafimy
jednak   powracać   do   ponurych   rozważań.   Uświadomiwszy   sobie,   ze   zmiany   nastroju   i
zachowania   wynikają   z   myśli,   o   których   treści   sami   decydujemy   (nikt   nie   może   cię
unieszczęśliwić wbrew twej woli), uzyskujemy możliwość wyboru. Możemy określić, jaki stan
ducha   ułatwi   nam  realizację   celów  oraz   jaką   postawę   powinniśmy  zając  wobec   określonej
sytuacji.   Osiągnięcie   takiego   zakresu   władzy   nad   własnymi   uczuciami   wymaga   treningu   i
umiejętności nie większych niż inne złożone czynności, jakie wykonujemy każdego dnia. Nie
posiadłeś   jeszcze   tej   sprawności,   lecz   rozumiesz   już   procesy   zachodzące   w   twoim
subiektywnym  świecie i dostrzegasz je w nowym świetle. Wiesz, ze samopoczucie nie jest
samowładnym   tyranem,   dyktującym   każdy   twój   ruch.   Zmieniając   je   świadomie   podczas
realizacji ostatniego ćwiczenia, udowodniłeś, ze sprawujesz nad nim kontrolę.

NAWYKI MYŚLENIA
Głęboko   zakorzenione   uczucia   przekształcają   się   w   nawyki   myślenia,   czyli   postawy,   które
ograniczają   nas   w   znacznie   większym   stopniu   niż   przemijające   emocje.   Nastawienie
„optymistyczne"   albo   „pesymistyczne"   czy   „pozytywne"   albo   „negatywne"   oznacza   zajęcie
określonej postawy. Dawno udowodniono, ze spośród dwóch jednakowo wykwalifikowanych i
doświadczonych   sprzedawców   optymista   osiągnie   znacznie   lepsze   wyniki   niż   jego

pesymistycznie  nastawiony kolega. Myślę,  ze jest to całkowicie  zrozumiałe. Należy jednak
zaznaczyć,   iż   postawę   można   zmienić   podobnie   jak   samopoczucie.   Jest   to   kwestią   treści
naszych   myśli.   Zmiana   postawy,   nawet   jeśli   nie   towarzyszy   jej   zmiana   zachowań   lub
podwyższenie umiejętności, może przynieść wymierną poprawę osiąganych wyników.
Eksperyment przeprowadzony z udziałem sprzedawców - optymistów i pesymistów - wykazał
ponadto, ze różnice efektywności między obiema grupami pogłębiają się z upływem czasu. 20-
procentowa   przewaga   optymistów   po   roku   wzrosła   do   50   procent.   Innymi   słowy,   prawo
malejących   przychodów   zostało   w   tym   przypadku   odwrócone   i   pozytywne   nastawienie
przyniosło ciąg sukcesów. W tym samym czasie finansowe wyniki pesymistów stale się pogar-
szały.   Sposób   myślenia   może   nam   wejść   w   nawyk   tak   samo,   jak   sposób   zachowania   się
Postawy, które określają postępowanie jednostek i całych społeczeństw nie są niczym więcej
niż   nawykami   myślowymi,   które   można   zmienić.   Należy   tylko   uświadomić   je   sobie   i
zastosować właściwy trening myśli Lionel Tiger w książce Optimism (Optymizm) twierdzi, ze
zagłady uniknęły te cywilizacje, w których dominował optymistyczny system przekonań. Tego
rodzaju społeczności wierzą we własną przyszłość i nowe, lepsze perspektywy.

PRZEKONANIA NA TEMAT SAMEGO SIEBIE
Naszymi myślami kierują utrwalone w świadomości przekonania i wartości Są one znacznie
stabilniejsze   niż   ulotne   uczucia,   a   nawet   postawy.   Te   z   nich,   które   decydują   o   twoich
osiągnięciach, dotyczą twojej opinii o samym sobie, sposobu postrzegania własnej osoby, czy
tez   własnego   „wewnętrznego   wizerunku".   Przekonania   w   rodzaju   „jestem   do   niczego   jako
sprzedawca" lub „nie potrafię występować przed licznym audytorium" mogą stanowić trudną
do pokonania przeszkodę na drodze do określonych celów. Jedna pozytywna opinia o sobie, np
•  „świetnie  sobie  radzę  w   kontaktach  z  ludźmi"   prawdopodobnie  jest  warta  tyle,  ile   wiele
godzin treningu. Ćwiczenia, które nie są wsparte pozytywnym  przekonaniem,  mogą jednak
przynieść tylko krótkotrwałe efekty. Jedna negatywna samoocena (np. „gubię się w liczbach")
może natomiast całkowicie zniweczyć wysiłki włożone w naukę i treningi, determinując twoje
osiągnięcia,   niczym   samospełniająca   się   przepowiednia.   Każdemu   przekonaniu   na   temat
własnej   osoby   towarzyszy   najczęściej   kilka   opinii   szczegółowych,   czyli   referencji.
Przeświadczenie „świetnie radzę sobie w kontaktach z ludźmi" może być sprecyzowane takimi
przekonaniami   jak   „potrafię   bez   trudu   nawiązać   rozmowę",   „czuję   się   swobodnie   w
towarzystwie obcych" lub „jestem w dobrych stosunkach z panem X lub panią Y"   Liczba
referencji, wspierających określone przekonanie, decyduje o jego sile.
Na podstawie badań, przeprowadzonych w USA wśród młodzieży szkolnej, wykazano, ze na
osiągane przez uczniów wyniki wpływ ma wpojone im przekonanie na temat koloru własnych
oczu! Wydawało się przy tym bez znaczenia, czy określone przekonanie wmówiła im osoba
darzona autorytetem czy kolega; czy było ono racjonalne i pochodziło ze znanych źródeł, czy
nie. Opinia, w którą wierzymy (a wyznajemy przecież wiele rozmaitych prawd i półprawd),
oddziałuje na każdy aspekt naszego postępowania. Ukształtowane w efekcie przekonania na
temat  własnych   zachowań  (tj. ich  interpretacja)  wpływa  z  kolei  na  przyszłe  postępowanie.
Przekonania i działania tworzą nie kończącą się spiralę współzależności.

Twoje wewnętrzne „ja"
Wielu pisarzy, sportowców i biznesmenów zwraca uwagę na wpływ opinii o samym sobie na
podejmowane   działania.   Niektórzy   twierdzą   nawet,   ze   jest   to   fundamentalny   czynnik,
determinujący   osiągnięcia   jednostki.   Dr   Maxwell   Maltz,   specjalista   w   dziedzinie   chirurgu
plastycznej, odkrył, ze u niektórych pacjentów zmiana wyglądu zewnętrznego pociąga za sobą
istotną zmianę osobowości. Zarazem w wielu innych przypadkach nawet radykalna interwencja
o     charakterze   kosmetycznym   me   pomagała   pacjentom   w   rozwiązaniu   ich   prawdziwych
problemów. Nadal postrzegali oni siebie jako osoby brzydkie i nieatrakcyjne. Ich wewnętrzny

obraz samych siebie, tj. przekonania na temat własnej osoby, pozostały nie zmienione. W takich
przypadkach, zamiast korygować urodę, dr Maltz starał się zmienić nastawienie pacjenta do
samego siebie i osiągał znakomite rezultaty. Programowanie neurolingwistyczne oferuje
techniki, dzięki którym możemy zmienić wyznawane przekonania, nie wyłączając tych o
podstawowym znaczeniu, czyli poglądów na temat własnej osoby.

Ścieżki neuronalne
Pamiętaj,   ze   w   mózgu   przechowywane   są  doświadczenia   całego   życia     -  obrazy,   dźwięki,
smaki,   zapachy   i   odczucia   cielesne.   Twój   sposób   postrzegania   tych   wspomnień   tworzy
schematy   połączeń   neuronalnych   (rodzaj   przetartych   w   mózgu   ścieżek),   które   w   miarę
użytkowania   przeobrażają   się   w   główne   szlaki   komunikacyjne,   a   nawet   „autostrady".   Owe
powtarzające się, wygodne i znajome drogi filtrowania nowych informacji, docierających do
mózgu, stanowią przekonania.
Kiedy mówisz np. „nie mam pamięci do nazwisk", interpretujesz tylko bieżące doświadczenie
(może ostatnio zawiodła cię pamięć), opierając się na utrwalonym w przeszłości sposobie oceny
podobnych sytuacji W pewnym sensie wypowiedz ta jest prawdziwa, ponieważ w nią wierzysz
Z innego punktu widzenia jest ona wyłącznie subiektywną interpretacją „pamięci do nazwisk",
opartą na wcześniejszych doświadczeniach. Ktoś inny mógłby stwierdzić „nie mam pamięci do
twarzy".  Obaj  dwaj   macie   własne mapy  rzeczywistości,  jednak żaden   z was  nie   postrzega
rzeczywistego świata w sposób obiektywny,  wszystko, co wiecie i w co wierzycie,  zostało
przefiłtrowane  przez zmysły.  W przeszłości każdy z was skorzystał z innego „połączenia",
które   stopniowo   przeobraziło   się   w   skuteczny   system   szybkiego   przetwarzania   wszelkiego
rodzaju   informacji,   docierających   do  was   w   każdej   sekundzie   Innymi   słowy,   każdy   z  was
ukształtował   określone   przekonanie.   Obiektywny   test   mógłby   wykazać,   ze   w   istocie   lepiej
zapamiętujesz imiona, niż twój kolega, który z kolei przypomina sobie twarze z mniejszym
trudem niż ty! Okazuje się, ze przekonania mają niewiele wspólnego z obiektywnymi faktami
Jeżeli jednak fakty potwierdzają przeświadczenie (co zdarza się częściej), zazwyczaj dzieje się
tak za sprawą zachowań potwierdzających przekonanie w samospełniający się sposób.
Zatem twoje przekonania stale filtrują komunikaty pochodzące zarówno z wewnętrznego, jak i
zewnętrznego świata. Wraz z uczuciami decydują one o twoich zachowaniach, działają jednak
głębiej i bardziej konsekwentnie. Nie zdołasz osiągnąć zamierzonych rezultatów, o ile nie będą
one zgodne z twoimi przekonaniami. Podejmowane przez ciebie działania będą odzwierciedle-
niem   twoich   myśli,   tj.   aktualnego   stanu   ducha   i   wyznawanych   poglądów.   Jak   napisał
Wergiliusz „Mogą, albowiem tak wierzą".

Źródła przekonań
Jakie   czynniki   kształtują   owe   przekonania?   Jednym   z   najważniejszych   jest   środowisko,   w
którym dorastaliśmy i które uformowało naszą osobowość Jeżeli od dzieciństwa wpajano ci, że
możesz wiele osiągnąć, prawdopodobnie włączyłeś tę opinię do własnego systemu przekonań i
zawdzięczasz jej swą obecną pozycję. Na nasza obecną ocenę samych siebie wpłynęły równie
role, które odgrywaliśmy w dzieciństwie. Jeżeli w wyobraźni udaje ci się zając miejsce innej
osoby,   zaczynasz   wierzyć,   ze   naprawdę   możesz   się   do   niej   upodobnić.   Tysiące
najwybitniejszych   sportowców,   artystów,   biznesmenów   upatruje   źródeł   swych   sukcesów   w
naśladowaniu bohaterów z dzieciństwa. Nawet wśród surowych opiekunów może znaleźć się
jeden nauczyciel, krewny lub wychowawca, który potrafi wzbudzić w dziecku wiarę w samego
siebie, otwierając przed nim drogę do sukcesów w dorosłym życiu. Trudne warunki egzystencji
nie oznaczają jedynie codziennej walki o przetrwanie. Wiele osób uczy się dzięki nim radzenia
sobie w każdej sytuacji. Zdarza się jednak, ze pozbawiają one młodego człowieka wiary w
przyszłość i możności wyobrażenia sobie lepszego jutra, a jest to największa krzywda, jaką
może wyrządzić otoczenie.

Dr   Benjamin   Bloom   z   Uniwersytetu   Chicago   przeprowadził   ankietę   wśród   młodych
sportowców, muzyków i studentów. Ze zdumieniem odkrył, ze większość z nich nie rozpoczęła
kariery w wyniku objawienia się niezwykłego talentu lub jakichś wrodzonych zdolności. W
okresie dorastania  byli  oni na ogół darzeni  przez dorosłych  troskliwą uwagą, dzięki której
nauczyli się wierzyć w siebie. Dopiero później pojawiły się symptomy talentu, a jeżeli był on
ukryty,   mógł   ujawnić   się   dzięki   systemowi   przekonań,   ukształtowanemu   przez   otoczenie
Programowanie   neuroligwistyczne   rozpoznało   i   zbadało   ten   mechanizm.   Nasze   wrodzone
zdolności są w zasadzie nieograniczone, bez względu na cechy genetyczne. Nauczywszy się
odpowiednio myśleć, możemy odkryć i wykorzystać ten potencjał.
Przekonania są również kształtowane przez splot mniej lub bardziej znaczących okoliczności Z
pewnością były w twoim życiu sytuacje, których nigdy nie zapomnisz. Osoba, która dorastała w
tym samym środowisku, może jednak mieć za sobą zupełnie inne doświadczenia. Tylko jedno z
was mogło mieć szczęście uczyć się pod kierunkiem nauczyciela, który potrafił wzbudzić w
uczniu  trwałe zainteresowanie  wykładanym  przedmiotem,  często będące początkiem  udanej
kariery zawodowej. Tego rodzaju okoliczności, ważące na dalszym życiu, me są jednak zależne
od naszej woli i mogłoby wydawać się, ze o naszych osiągnięciach decyduje ślepy los.
Na szczęście z punktu widzenia NLP środowisko i okoliczności nie są aż tak istotne. Skoro
nauczyliśmy się zmieniać własne przekonania, me musimy już przywiązywać tak wielkiej wagi
do ich źródeł. Wystarczy nam świadomość, że każdy człowiek, rozpoczynający dorosłe życie,
wyposażony jest w inny zasób subiektywnych przekonań i wyznawanych wartości. Miliardy
bodźców   zmysłowych,   pochodzących   zarówno   z   otoczenia   jak   i   z   naszego   wnętrza,
ukształtowało   u   każdego   niepowtarzalną   siec   połączeń   neuronalnych.   Nowe   wrażenia
zmysłowe   są   podobne   do   padającego   deszczu,   który   wypełnia   koleiny   wyrzeźbione   przez
wcześniejsze   opady.   Owe   szlaki   wodne   w   mózgu   są   właśnie   wyznawanymi   przez   nas
przekonaniami Dzięki powyższym rozważaniom możemy zrozumieć, dlaczego George i Bili z
przykładu opisanego w poprzednim rozdziale odmiennie zareagowali na ten sam komunikat,
odmiennie  oceniali  samych  siebie,  inaczej  się zachowywali,  a w  rezultacie  osiągnęli  rożne
wyniki.
Nie   wszystkie   nasze   doświadczenia   mają   charakter   osobistych   przeżyć.   Czytamy   książki,
oglądamy   telewizję   i   poznajemy   inne   środowiska,   tj.   indywidualne   mapy   innych   ludzi.
Jednakże   gromadzona   wiedza   zawsze   odbierana   jest   przez   ten   sam   układ   połączeń
neuronalnych, którym posługiwaliśmy się, kiedy na szkolnym boisku ktoś kopnął nas w kostkę
lub gdy czekaliśmy stremowani na swój pierwszy występ podczas szkolnej akademii. Z chwilą
zarejestrowania przez mózg doświadczenia „z drugiej ręki" przestają rożnie się od przeżyć
osobistych.   Czasami   nie   jesteśmy   pewni,   czy   określone   wspomnienie   dotyczy   wydarzeń
rzeczywistych, wyobrażonych czy może przeżyć ze snu. W najlepszym razie przechowywane w
pamięci   informacje   ulegają   zniekształceniu   wówczas,   gdy   przywołujemy   wspomnienie   i
próbujemy   je   zmienić.   Przypominane   wydarzenia   mogą   być   w   istocie   „wspomnieniami
wspomnień o wspomnieniach". Zatem sytuacje, które nigdy nie odzwierciedlały rzeczywistości
(będąc   własną,   przefiltrowaną   jej   reprezentacją),   z   każdym   kolejnym   przypomnieniem
odzwierciedlają ją w coraz mniejszym stopniu. Jest rzeczą całkowicie naturalną, ze wypieramy
z pamięci bolesne wydarzenia, natomiast przechowujemy w niej chwile przyjemne, które w
miarę   upływu   lat   nabierają   jeszcze   większego   uroku.   Powiedzenie   „czas   jest   najlepszym
lekarzem" odzwierciedla ów sposób zniekształcania wspomnień. Myśli, które towarzyszą nam
podczas   czytania   książki,   słuchania   audycji   radiowej   lub   w   chwili   rozmarzenia,   mogą
oddziaływać na ścieżki neuronalne, tworząc nowe lub zmieniając dawne przekonania w wyniku
doświadczeń „pośrednich".
Innym   czynnikiem,   kształtującym   przekonania,   są   wyniki   osiągane   w   przeszłości,   tj.
rzeczywiste  osiągnięcia  każdego z nas. Jeżeli twoje zvcie  było  jednym  pasmem sukcesów,
utwierdzasz   się   w   przekonaniu,   ze   osiągnąłeś   wysoki   poziom   umiejętności   w   wybranej

dziedzinie.   Należąc   jednak   do   większości,   która   oprócz   satysfakcji   doznała   również
rozczarowań,   możesz   interpretować   swoje   działania   dość   rożnie.   Oszałamiający   sukces,
odniesiony   u   progu   kariery,   doświadczony   kolega   może   uznać   za   „szczęście   debiutanta",
niszcząc w ten sposób twoją wiarę w siebie, nawet jeśli była ona oparta na rzeczywistych
osiągnięciach. Dotychczasowe rezultaty naszych wysiłków, nie pozostają zatem bez wpływu na
obecne przekonania Owe rezultaty często kwalifikujemy jako „sukcesy" lub „porażki" Słowa te
są jednak tylko subiektywną interpretacją obiektywnych wyników i nie znajdujemy dla niej
logicznego, racjonalnego wytłumaczenia Nawet największe powodzenie nie skłoni pesymisty
do zmiany negatywnej interpretacji własnych zachowań.  Pozbawiony wiary w siebie, będzie
on interpretował  sukces jako „fart", nie oczekując kolejnych  uśmiechów  losu. I na odwrót
osoba   o   optymistycznym   nastawieniu   znajdzie   najkorzystniejsze   dla   siebie   wytłumaczenie
najdrobniejszego   osiągnięcia,   me   skrępowana   samospełniającą   się,   negatywną   samooceną
będzie dążyć do coraz lepszych rezultatów.
Część naszych przekonań mówi o tym, co musi się wydarzyć, aby określone przeżycie sprawiło
nam   satysfakcję.   Mają   one   charakter   reguł,   dyktujących   sposób   postępowania   określony
odpowiedzią na pytanie: „Co powinno się zdarzyć, bym czuł się kochany, wolny, bezpieczny,
zdrowy itp.?" W rzeczywistości możemy doświadczać tych uczuć bez związku z jakimikolwiek
szczególnymi  „wydarzeniami", lecz niepotrzebnie i nieracjonalnie ograniczamy tę zdolność,
narzucając sobie pewne wartości lub kryteria. Owe przekonania-reguły („muszę być dobrym
ojcem",   „muszę   znaleźć   lepszą   pracę",   „muszę   zdobyć   kwalifikacje")   mogą   pomagać   lub
przeszkadzać w realizacji pragnień. Ograniczające cię przekonanie niemal zawsze pozostaje
poza twoją kontrolą nie możesz uczynić mu zadość, toteż wpędza cię ono w coraz bardziej
ponury nastrój.
NLP proponuje radykalne podejście do tego zagadnienia, polegające na tworzeniu nowych i
odrzuceniu   dawnych,   niepożądanych   przekonań.   Sposób   funkcjonowania   mózgu   umożliwia
nam   kreowanie   w   wyobraźni   dowolnych   przeżyć.   Zapewne   zdarzyło   ci   się   już   zmienić
przekonania. Czy dziesięć lat temu me wierzyłeś w którąś z obecnych opinii o samym sobie?
Czy którekolwiek z wyznawanych wówczas przekonań na temat własnej osoby nie jest dziś
aktualne? Czy zmieniły się twoje poglądy na temat innych rzeczy, osób, miejsc, lub życia w
ogolę? Jesteśmy w stanie modyfikować przekonania, np. w związku ze zmianą środowiska,
okoliczności   lub   rzeczywistych   osiągnięć.   Z   neurologicznego   punktu   widzenia   zmieniamy
wówczas sposób wewnętrznej reprezentacji określonych zjawisk, obojętnie z jakiego powodu.
Porzucamy dawne, znajome autostrady i przecieramy nowe ścieżki neuronalne. Zdolność ta me
jest jednak instrumentem wykorzystywanym  przez nas świadomie, zatem nie mam; nad nią
kontroli. Dla tego tez powinniśmy zidentyfikować przekonania, które będą pobudzać nas do
aktywności,   i   świadomie   je   tworzyć,   posługując   się   technikami   opisanymi   w   mniejszym
rozdziale.

PRZEKONANIA WZMACNIAJĄCE I OGRANICZAJĄCE
Nawet   najdrobniejsze   zmiany   podstaw,   na   których   ukształtowały   się   przekonania,   mogą
zaskakująco   silnie   wpłynąć   na   zachowania   i   osiągane   rezultaty.   Zależność   ta   wyraźniej
uwidacznia się u dzieci niż dorosłych, ponieważ są one bardziej podatne na sugestię i łatwiej
zmieniają   przekonania   Jeżeli   np.   dziecko   uwierzy,   ze   osiąga   dobre   rezultaty   w   określonej
dyscyplinie sportowej lub w nauce wybranego przedmiotu, jego wyniki naprawdę się poprawią,
wzmacniając jego wiarę w siebie i motywując do dalszego wysiłku.
Jak zauważyliśmy, wielu wybitnych sportowców przypisuje swoje obecne sukcesy pewności
siebie lub przekonaniu na temat własnej osoby, ukształtowanemu w dzieciństwie pod wpływem
zachęty   ze   strony   nauczyciela,   rodziców   lub   postaci   naśladowanej   podczas   zabaw   w
odgrywanie  ról. Tzw. wrodzone zdolności  lub talenty,  np. odnoszące się do rachowania w
pamięci, doskonałej znajomości ortografii lub gry na instrumentach muzycznych, nie są w pełni

uzasadnione   kodem   genetycznym,   wykształceniem   lub   ćwiczeniami.   Jakiekolwiek   są   ich
źródła, dzięki NLP możemy przyswoić sobie dowolną umiejętność, jeżeli tylko zrozumiemy
lezące   u   jej   podstaw   strategie   myślenia.   Osoby,   które   wydają   się   obdarzone   wrodzonymi
zdolnościami, charakteryzuje pewien szczególny sposób myślenia, który można rozszyfrować,
opanować   i   zastosować   dla   własnych   potrzeb.   Jednak   bardziej   prawdopodobne   jest
przypuszczenie,   ze   określone   „uwarunkowania"   z   dzieciństwa   i   młodości   ukształtowały   i
wzmacniały   u   tych   osób   pozytywne   przekonania   o   samych   sobie,   zainteresowania   i
zamiłowanie do ćwiczeń, a wreszcie talent, który po latach jawi się jako wrodzony dar Jeśli
wpoimy   sobie   silne,   pozytywne   przekonanie   na   temat   własnych   możliwości   w   określonej
dziedzinie (wkrótce poznamy odpowiednie techniki programowania), będziemy znacznie efek-
tywniej wykorzystywać ćwiczenia i doświadczenia.
U niektórych ludzi spotykamy się z autodestrukcyjną samooceną typu „jestem do niczego".
Tego rodzaju opinia skazuje każdą próbę działania na niepowodzenie (jeżeli osoby te w ogóle
podejmują jakiekolwiek wysiłki.) Większość z nas wyznaje jednak zróżnicowane przekonania
na temat samych siebie, obejmujące oceny pozytywne, czyli „wzmacniające", oraz negatywne,
czyli   „ograniczające".   Mężczyzna,   który   bardzo   nisko   ocenia   własne   możliwości   zrobienia
kariery zawodowej i absolutnie nie widzi siebie w roli szefa, organizatora czy przywódcy, może
zarazem   być   przeświadczony   o   swych   wrodzonych   zdolnościach   w   określonej   dyscyplinie
sportowej,   kontaktach   towarzyskich   lub   wybranym   hobby   Innym,   równie   pospolitym
przykładem może być kobieta przeświadczona o swych wysokich kwalifikacjach zawodowych
(świetnie wywiązująca się z powierzonych jej zadań) i niezadowolona z umiejętności układania
stosunków   ze   współpracownikami,   lub   na   odwrót.   Każdy   z   nas   ma   zatem   szeroką   gamę
przekonań na temat własnych możliwości, obejmujących wszelkie aspekty życia zawodowego,
rodzinnego oraz towarzyskiego. Musimy precyzyjnie zidentyfikować te z nich, które wpływają
na nasze osiągnięcia i zastąpić oceny ograniczające wzmacniającymi.

ROZPOZNAWANIE PRZEKONAŃ NA TEMAT SAMEGO SIEBIE
Pierwszym   krokiem   do   zmiany   tego   rodzaju   przekonań   jest   rozpoznanie   wszystkich   ich
aspektów,  czyli   odkrycie  wewnętrznego  wizerunku   własnej  osoby.   Powinieneś  w   tym  celu
opisać swój charakter tak, jak sam go widzisz, me zaś tak, jak - twoim zdaniem - oceniają go
inni. Wynotuj cechy charakteru w dowolnej kolejności i pamiętaj, ze lista powinna być długa,
uwzględniająca wszystkie aspekty osobowości, bowiem każdy z nich wpływa na zachowania i
osiągnięcia. Dobrym sposobem rozpoczynania charakterystyki jest zapisywanie pojedynczych
słów,   które,   jak   sądzisz,   świetnie   do   ciebie   pasują   (np.   „uczciwy"   lub   „niestaranny")   lub
krótkich wyrażeń (np. „pewny siebie" lub „o otwartym umyśle") Nie pisz ręką dominującą, tzn.
jeżeli jesteś praworęczny, trzymaj pióro w lewej dłoni, i na odwrót. Możesz ułatwić sobie zada-
nie, pisząc wielkimi literami, wkrótce z pewnością nabierzesz wprawy.  Nie zaprzątaj sobie
głowy   niestarannym   charakterem   pisma,   przypominającym   zapewne   dziecięce   bazgroły.
Najważniejsze jest to, byś mógł później odczytać każde zanotowane określenie.
Zarówno ręką jak i całą dominującą połową ciała steruje półkula mózgowa usytuowana po
przeciwnej   stronie,   toteż   wykonując   to   zadanie   aktywizujesz   nie   dominującą,   czyli
podświadomą, część mózgu. Lewa półkula odpowiada za logiczne myślenie i posługiwanie się
językiem, prawa - steruje uczuciami i intuicją. Zaproponowana wyżej, niezwykle prosta metoda
umożliwia   wejrzenie   pod   pokłady   świadomości   i   dostrzeżenie   cech,   których   nigdy   nie
wynotowałbyś pisząc ręką, używaną, na co dzień, po krótkim namyśle stwierdzisz jednak, ze
rzeczywiście je posiadasz. Pierwsze zanotowane słowa, na poły nieczytelne, prawdopodobnie
odnosić się będą do cech oczywistych, które zapisałbyś również ręką dominującą, jednak w
miarę rozszerzania listy pozwolisz ujawnić się swej podświadomości i odkryjesz nowe rysy
własnego charakteru. Może się zdarzyć,  ze niektóre z zapisanych  cech będą się wzajemnie
wykluczać,   musisz   wówczas   ocenie   siebie   uczciwie   i   wyeliminować   fałszywe   określenia.

Charakterystyka spisana ręką dominująca często sprawia wrażenie sporządzonej „dla użytku
publicznego" i nie ujawnia skrytych przekonań na temat samego siebie. Jeżeli z takiego opisu
wyłania się obraz osoby „asertywnej", lista cech wynotowanych ręką niedominującą każe nam
ocenie   tę   samą   postać   jako   „niegrzeczną"   a   nawet   „grubianską".   Bliscy   znajomi   i   krewni
potwierdzają   zazwyczaj,   ze   charakterystyka   napisana   „drugą"   ręką   jest   bliższa   prawdy.
Sporządź   własną   listę   cech,   przeznaczając   na   wykonanie   tego   zadania   tyle   czasu,   ile
potrzebujesz.   Przed   przystąpieniem   do   pisania   wskazane   jest   zrelaksowanie   się,   bowiem
redukując ingerencję lewej, świadomej półkuli mózgowej, głębiej i szczerzej ocenisz własną
osobowość.

INTERPRETACJA PRZEKONAŃ O SAMYM SOBIE
Każde   z   niżej   wymienionych   słów   można   rozwinąć   w   formułę   określonego   przekonania
„zapominalski" może oznaczać „nie mam pamięci do nazwisk", natomiast za słowem „zaradny"
może  kryć  się   przekonanie   „świetnie   radzę   sobie   sam".  Jeżeli  nie   jesteś  w   pełni   świadom
znaczenia wynotowanych określeń, spróbuj wyrazie każde z nich jednym zdaniem, nadal pisząc
ręką niedominującą.  Przekonania  odnoszą się czasem do bardzo szczegółowych  elementów
złożonej   osobowości   człowieka   i   można   je  rozpoznać   tylko   wówczas,   gdy  pobudzi   się   do
aktywności   prawą,   podświadomą   stronę   mózgu.   Opinie   na   temat   własnej   osoby,   które
zapisujemy ręką niedommującą, a następnie rozwijamy i precyzujemy, znacznie lepiej tłumaczą
nasze postępowanie i osiągane rezultaty niż przekonania zarejestrowane w świadomej części
mózgu.
Każdą ze zdefiniowanych ocen możesz teraz poddać krótkiemu testowi, aby sprawdzić, czy
związane z nią submodalnosci są pozytywne czy negatywne. Na początek wybierz przekonanie
pozytywne i wyobraź sobie siebie w sytuacji, do której może się ono odnosić Jeżeli świetnie
sobie radzisz z absorbowaniem uwagi dzieci przez dłuższy czas, np opowiadając im bajki,
wyobraź sobie, ze to robisz, i odczuj satysfakcję z dobrze spełnionego obowiązku. Tego rodzaju
przykład może wiązać się ze słowem „sympatyczny" lub „opiekuńczy", zapisanym na twojej
liście. Aby dobrze wykonać zadanie, musisz zobaczyć szczegóły, np. twarze dzieci, książkę z
bajkami oraz otaczające cię przedmioty. Powinieneś również usłyszeć dźwięki, włącznie z brz-
mieniem własnego głosu oraz doświadczyć wrażeń dotykowych związanych z wykonywaniem
tej czynności, zwiększając w ten sposób intensywność doznań. Innymi słowy, aby obraz stał się
realny, musisz wykorzystać zmysły (wszystkie, jeżeli trzeba), zwłaszcza wzrok, słuch i dotyk.
Podobnie   jak   przed   wszystkimi   innymi   ćwiczeniami,   najpierw   musisz   się   zrelaksować   i
wprowadzić   mózg   w   stan   alfa.   W   przeprowadzanych   testach   możesz   posłużyć   się   rze-
czywistymi   wspomnieniami   lub   wyobrażeniami   sytuacji,   w   których   dasz   wyraz   swym
przekonaniom podejmując stosowne działania.
Teraz przywołaj w myślach obraz, który nie sprawi ci satysfakcji, bowiem będzie ilustrował
przekonanie   negatywne   wybrane   z   twojej   listy.   Załóżmy   ze   wygłaszasz   referat   przed
audytorium złożonym z pracowników twojej firmy. Przykład ten może dotyczyć przekonania:
„nie   lubię   oglądać   siebie   lub   występować   w   takiej   roli",   sformułowanego   na   podstawie
zapisanego przez ciebie określenia „nieśmiały" lub „zamknięty w sobie" I to ćwiczenie spróbuj
wykonać   przywołując   rzeczywiste   wspomnienie   lub   wyobrażając   sobie   sytuację,   w   której
możesz znaleźć się w przyszłości. Nie zapominaj o posługiwaniu się zmysłami, dzięki którym
wyobrażenie zyskuje znamiona rzeczywistego przeżycia.
Doświadczyłeś   zatem   sytuacji,   w   których   ujawniły   się   dwa   twoje   oblicza   pozytywne   i
negatywne, odzwierciedlające określone przekonania na temat własnej osoby Jeżeli porównasz
teraz submodalności związane z każdą ze scen, zaczniesz dostrzegać między nimi różnice, lecz
nie w treści obydwu scenariuszy (tj. między opowiadaniem dzieciom bajek a wygłaszaniem
referatu przed kolegami z pracy), gdyż te są oczywiste, lecz w charakterze obrazów, dźwięków
i wrażen dotykowych, których doświadczyłeś. Właśnie te różnice są kluczem, otwierającym

przed tobą możliwości podejmowania decyzji i przejęcia kontroli nad własnym losem. Być
może   po   raz   pierwszy   w   życiu   odkryłeś   i   zrozumiałeś   przekonania,   sterujące   twoim
postępowaniem.   Dzięki   pozytywnym   submodalnościom   możesz   je   teraz   samodzielnie
kształtować, podobnie jak uczucia, tworząc nowe i odrzucając dawne, nieprzydatne już oceny.
Możesz   rozpoznać   i   zastosować   w   praktyce   strategię   myślenia,   która   pomoże   ci   osiągnąć
pożądane rezultaty.

Usprawiedliwianie się
W   poprzednim   rozdziale   dowiedzieliśmy   się,   ze   przekonania   jednostki   wpływają   na   jej
działania i same są kształtowane przez te działania czy tez przez ich interpretację. W 1960 roku
przeprowadzono   niezwykle   znaczący   eksperyment   z   udziałem   pacjentów   poddanych
chirurgicznemu rozdzieleniu półkul mózgowych (zabiegi tego rodzaju stosowane są w leczeniu
padaczki). Operacja polega na przecięciu ciała modzelowatego (corpus callosum), które łączy
korę obu półkul, umożliwiając komunikację między nimi Uczestnikom eksperymentu pokazano
po dwa rysunki, każdy z nich zarejestrowała jedna półkula mózgowa (przez przeciwległe oko),
a następnie serię innych ilustracji, spośród których należało wybrać kolejne dwie, związane
tematycznie z oglądanymi wcześniej. Lewa półkula jednego z badanych „obejrzała" na rysunku
kurzy   pazur,   natomiast   prawa   -   ośnieżony   dom.   Kiedy   poproszono   tę   osobę   o   wybranie
rysunków wiążących się z pokazanymi przed chwilą, wskazała ona ilustracje przedstawiające
kurczaka oraz szuflę do odgarniania śniegu, czyli dokonała trafnego wyboru. Wybór kurczaka
uzasadniła   ona   tym,   ze   na   poprzednim   rysunku   widziała   kurzy   pazur,   jednak   wyjaśniając
związek   między   łopatą   do   odgarniania   śniegu   a   ośnieżonym   domem   powiedziała:   „Aby
posprzątać kurnik, należy mieć łopatę do odśnieżania" Ta zaskakująca odpowiedź całkowicie
zmieniła nasze poglądy na temat przebiegu procesów myślenia.
Oczywiście podane wyjaśnienie me było prawdziwą przyczyną wyboru łopaty, która wyraźnie
odnosiła   się   do   ośnieżonego   domu.   Prawa   półkula   tej   osoby   nie   mogła   jednak   przekazać
zarejestrowanego obrazu do półkuli lewej, myślącej werbalnie, toteż ta ostatnia, zauważywszy
wybraną   ilustrację,   wymyśliła   wytłumaczenie1   Lewa   półkula   stworzyła   zatem   własną
interpretację   (według   terminologii   NLP   „usprawiedliwienie")   działania.   Uczestnik   eks-
perymentu nie zdawał sobie sprawy z tego, ze podane przez mego uzasadnienie było sztucznie
sfabrykowane, obydwa skojarzenia wydawały mu się równie naturalne. Fakt, ze podał on tę
interpretację bez namysłu, dowodzi jednak, iż mózg potrafi znaleźć wytłumaczenie dla każdej
sytuacji.
Inne badania potwierdziły odkrycie, iż formułujemy interpretację lub wytłumaczenie własnych
zachowań i stosujemy się do nich w dalszym postępowaniu. Na ogół nie zdradzamy takich
usprawiedliwień  innym  osobom,  a przynajmniej  nie mówimy  o nich. Przechowujemy je w
świadomości i pozwalamy im kierować dalszymi zachowaniami. Usprawiedliwienia te z reguły
są pozytywne albo negatywne, optymistyczne albo pesymistyczne. Gracz w golfa, który nie
zdołał   umieścić   piłki   w   dołku   z   odległości   jednego   metra,   poszukując   dla   siebie
optymistycznego usprawiedliwienia mógłby stwierdzić- „To do mnie niepodobne, co za pech",
po   czym   zapomniałby   o   tym   zdarzeniu   uznawszy   je   za   nieistotne.   Z   kolei   pesymistyczne
usprawiedliwienie porażki w meczu tenisowym brzmiałoby zapewne. „Przecież to oczywiste
Backhand zawsze mnie zawodzi". Pani domu, która przygotowała wyśmienite potrawy na cześć
specjalnych   gości,   mimo   usłyszanych   komplementów   może   sformułować   negatywną
interpretację   całego   wieczoru   i   wszystkich   uwag,   wypowiedzianych   pod   jej   adresem   przez
uczestników   spotkania.   Mówiąc   żargonem   NLP,   usprawiedliwia   się   ona   ze   swojego
zachowania. Jego wspomnienie i towarzyszące mu odczucia zostają w ten sposób utrwalane i
oddziałują   na   przyszłe   działania   w   sposób   pozytywny   albo   negatywny,   w   zależności   od
charakteru usprawiedliwienia.
Zauważ,   że   tenisista   użył   słowa   „zawsze",   które   jest   częstym   przejawem   nieracjonalnego

sposobu myślenia. Zwróć również uwagę, ze usprawiedliwienia obecnych zachowań me muszą
pozostawać w związku z osiąganymi dotychczas wynikami. Wprost przeciwnie   pani domu
może cieszyć się opinią niezrównane) kucharki i organizatorki przyjęć, a tenisista mógł mieć na
swym   koncie   więcej   zwycięstw   niż   jego   optymistycznie   nastawiony   przeciwnik.   Problem
polega na tym, że osoba myśląca pozytywnie zapamiętuje najlepsze chwile ze swojego życia,
natomiast osoba myśląca negatywnie - najgorsze. Zatem me fakty wchodzą tu w grę, lecz ich
interpretacja oraz wywołane przez nią samopoczucie, które oddziałuje na przyszłe zachowania.
Nasze indywidualne mapy świata - coraz bardziej szczegółowe w wyniku uzupełniania ich o
kolejne interpretacje rozmaitych zachowań - stają się naszą rzeczywistością.
W dłuższej perspektywie rzeczywiste osiągnięcia jednostki nie odbiegają od sformułowanej
przez nią interpretacji czy oceny własnych działań. Wspomniane na początku rozdziału badania
wyników osiąganych przez optymistów i pesymistów wykazały, ze optymistycznie nastawieni
agenci ubezpieczeniowi realizowali o 20 procent wyższą sprzedaż niż ich koledzy -pesymiści
(dzięki   testom   psychometrycznym   postawy   takie   jak   pesymizm   lub   optymizm   z   łatwością
można   ocenie),   mimo   takich   samych   kwalifikacji   i   doświadczenia   zawodowego.   Po   roku
optymiści   zwiększyli   swą   przewagę   do   57   procent,   odnotowując   nawet   większy   wzrost
wyników mierzonych w liczbach bezwzględnych. Ich pozytywne „usprawiedliwienia" nabrały
charakteru samospełniającej się przepowiedni, pomagając zachować wytrwałość, decydującą o
sukcesie   w   zawodzie   sprzedawcy,   oraz   stan   ducha,   który   każe   dążyć   do   sukcesu   mimo
przytrafiających się po drodze porażek. Zatem nasz sposób myślenia o rozmaitych elementach
rzeczywistości,   czyli   ich   interpretacja,   zawsze   wpływa   na   nasze   przyszłe   działania,   a   tym
samym na osiągnięcia. W ostatecznym rozrachunku „pozytywne usprawiedliwienia", przynoszą
pozytywne rezultaty.

Wyuczona bezradność
W 1964 roku na Uniwersytecie Princeton świeżo upieczony absolwent psychologu, dr Martin
Seligman, dokonał niezwykle istotnego odkrycia. Jego koledzy przeprowadzali eksperymenty
polegające na poddawaniu psów łagodnym wstrząsom elektrycznym podczas prób opuszczenia
labiryntu.   Po   kilku   wstrząsach   zwierzęta   rezygnowały   z   poszukiwania   drogi   ucieczki.
Doświadczeni badacze próbowali wyjaśnić to zachowanie naturą psów lub metodą zastosowaną
w eksperymencie,  natomiast dr Seligman, mimo  ze pracował w laboratorium od niedawna,
wysunął   nowatorską   tezę   o   dalekosiężnych   skutkach.   Stwierdził   on   mianowicie,   ze   psy
nauczyły się bezradności. Ich doświadczenia wskazywały,  że dalsze próby nie miały szans
powodzenia,   zatem   rezygnowały.   Podobne   eksperymenty   przeprowadzono   następnie   z
udziałem   ludzi,   zastępując   wstrząsy   elektryczne   hałaśliwymi   dźwiękami.   Rezultaty   były
zaskakujące- ludzie, podobnie jak psy, zaprzestawali prób ucieczki, przyjmując tę samą, bierną
postawę. Dalsze badania dowiodły, iż tego rodzaju wyuczony pesymizm można wykorzenić, a
osoby, którym się to udało, nigdy więcej me popadały w stan bezradności. Nasuwa się wniosek,
ze możemy zmieniać utrwalony sposób interpretacji własnych zachowań i formułować nowe
„usprawiedliwienia", które będą sterować naszymi przyszłymi działaniami.
Sehgman   zidentyfikował   wzorce   przekonań,   wywołujących   owo   poczucie   bezradności
Pierwszym z nich jest przeświadczenie o trwałości problemów, drugim - o ich nieuniknionym
rozprzestrzenianiu   się   na   inne   sfery   życia.   Optymiści   rzadko   uznają   problemy   za
nierozwiązywalne i nigdy nie godzą się na to, by wywierały one paraliżujący wpływ na inne
obszary   ich   aktywności   Panują   nad   mmi   i   nie   przekładają   faktów   („nie   udało   mi   się   tym
razem") na fałszywe przekonania („nigdy mi się nie udaje"). Po trzecie, nie traktują trudności i
niepowodzeń jako „problemu życiowego" i nie wyciągają z nich wniosków w rodzaju „jestem
do niczego". Zatem, nie ignorując problemów, możemy definiować je bardziej precyzyjnie, nie
przesądzając o ich trwałym, wszechogarniającym i osobistym charakterze.

Samonapędzające się spirale
Jak   już   mówiliśmy,   zachowania   oddziałują   na   przekonania   za   pośrednictwem   naszej
interpretacji własnych działań, stopniowo kształtującej i wzmacniającej określoną samoocenę.
Dzięki NLP możemy nauczyć się przerywać tę irracjonalną i niepowstrzymaną spiralę coraz
bardziej   negatywnych   przekonań   i   coraz   mniej   skutecznych   działań,   oddziałując   na
przekonania, na zachowania, lub na jedne i drugie.
Większością naszych codziennych czynności steruje nawyk, któremu nie towarzyszy świadoma
myśl. Zajęciom nierutynowym poświęcamy więcej uwagi lub refleksji i niemal zawsze możemy
uzasadnić, dlaczego wybraliśmy określony tryb postępowania lub dlaczego w ogóle podjęliśmy
działanie. W obu wypadkach nasz sposób zachowania się, nawet w zwykłych, codziennych
sytuacjach, wynika z wyznawanych przekonań. Rozważmy to na przykładzie czytania książki
Jakie czynności wykonujesz podczas lektury? Niektórzy sporządzają notatki, mm zaznaczają
ważne fragmenty kolorowymi mazakami, jeszcze inni zaginają róg strony, na której przerwali
czytanie. Ktoś bierze książkę do łóżka, a ktoś inny do pociągu, którym dojeżdża do pracy. Jedni
zawsze odkładają przeczytany tom na półkę, natomiast inni zostawiają go w miejscu, gdzie
ostatni raz oddawali się lekturze, aby odnaleźć go tam po wielu godzinach, a nawet dniach
poszukiwań. Niektórzy ustawiają książki na półce w logicznym porządku, inni przechowują je
w nieładzie, nierzadko ustawiając tomy „do góry nogami" lub „do tyłu grzbietem".
Wszystkie wyżej wymienione różnice w zachowaniach odzwierciedlają różnice charakterów, a
ściślej,   wyznawanych   wartości   i   przekonań.   Ktoś,   kto   szanuje   książki,   prawdopodobnie
postępuje tak z określonego powodu, np. z szacunku dla innych czytelników lub dla cudzej
własności. Inna osoba może z kolei mieć określone przyczyny, dla których zagina kartki lub
zapełnia marginesy notatkami. Być może postępuje tak dla wygody, daje upust swej twórczej
inwencji lub kieruje się jakimiś  innymi  pobudkami. Drobne, pozornie „niewinne" działania
mieszczą się zatem w ramach wyznawanego systemu wartości lub przekonań. Opinie o samym
sobie   w   rodzaju:   „jestem   staranny",   „nie   gubię   rzeczy",   „jestem   zorganizowany",   „jestem
niezorganizowany",   „jestem   uważny,   inteligentny,   punktualny,   troskliwy,   niezależny   ."
znajdują wyraz w setkach rutynowych czynności, które wykonujemy każdego dnia. Każda z
nich podlega interpretacji i oddziałuje z kolei na nasze poglądy. Mamy swoje własne „katalogi"
usprawiedliwień, obejmujące wszystkie nasze działania, osiągnięcia, porażki oraz codzienny
tryb życia.

Działania przejawem przekonań
Na co dzień nie zdajemy sobie sprawy z tego, ze wszystkie podejmowane przez nas działania
mieszczą   się   w   ramach   określonego   systemu   przekonań,   zastanowienie   i   analiza   własnych
zachowań   pozwala   jednak   odkryć   tę   zależność.   Nawet   ktoś,   kto   szczyci   się   swym
nieobliczalnym   charakterem,   prawdopodobnie   jest   niewolnikiem   oceny   samego   siebie   jako
osoby   nieprzewidywalnej   i   tego   rodzaju   zachowania   weszły   mu   w   nawyk.   Powyższe
rozważania wiążą się ściśle z założeniem NLP, omówionym w rozdziale 1, zgodnie z którym u
podstaw każdego działania  lezą  pozytywne  intencje. Za wszystkimi  czynnościami  kryją się
określone   przyczyny,   nawet   jeśli   nie   są   one   oczywiste   dla   osoby,   która   je   wykonuje,   nie
wspominając o postronnych obserwatorach.
Działania  dają świadectwo przekonaniom i w tych  kategoriach są interpretowane, co może
przynosić pozytywne lub negatywne skutki. Powróćmy do przykładu mówiącego o czytaniu
książek   i   przeanalizujmy   postępowanie   osoby,   która,   odrywając   się   od   lektury,   niedbale
porzuca książkę i odnajduje ją dopiero wówczas, gdy zechce kontynuować  czytanie.  Jeżeli
czytelnik  ów  żywi  na swój temat  przekonanie  w rodzaju „jestem wolny i niezależny,  sam
jestem   sobie   panem,   nie   jestem   drobiazgowy",   w   ten   właśnie   sposób   (podświadomie)
zinterpretuje on swój postępek i przyporządkuje go temuż przekonaniu. Jeżeli jednak jego głos
wewnętrzny mówi „jestem niedbały", istnieje wielkie prawdopodobieństwo, ze zarówno to, jak

i setki innych działań, dla których nie znajdzie on innego oczywistego wytłumaczenia, zostaną
zaszufladkowane   pod   tym   hasłem,   zwiększając   siłę   jego   oddziaływania   Jest   to   zdradliwy
proces,   bowiem   za   sprawą   niewiele   znaczących   postępków   możesz   stać   się   arogancki,
zapominalski,   opieszały,   zawzięty   lub   nieuważny,   każde   działanie   „pasuje"   przecież   do
określone] samooceny Im bardziej ugruntowane będą przekonania ograniczające, tym silniej
będą one krępować twoje codzienne działania.

KATALOG PRZEKONAŃ
Działania, podobnie jak przekonania, można usystematyzować według pewnej skali. U „osoby
niedbałej",   w   miarę   kształtowania   się   i   dojrzewania   wewnętrznego   obrazu   samej   siebie,
„książka   porzucona   na   podłodze   sypialni"   zmienia   się   w   „książkę   zostawioną   na   stoliku",
potem w „książkę nie odłożoną na półkę" i wreszcie w „książkę me odłożoną na swoje miejsce
na półce". Jak dziecko, które, stopniowo poznając świat, coraz lepiej rozumie pojęcie „drzewa"
i zalicza do tej kategorii coraz więcej gatunków, bez względu na ich wysokość i budowę, tak i
my   szufladkujemy   wciąż   nowe   działania   w   dobrze   znanych   i   wygodnych   przegródkach
katalogu   przekonań.   Zmiana   stylu   myślenia   nie   wymaga   rezygnacji   z   tego   pomysłowego
systemu (który zresztą me jest pozbawiony zalet), lecz rozpoznania go i nabycia umiejętności
przenoszenia działań z jednej „szufladki" do innej, ilekroć uznamy to za stosowne Możesz
dowolnie   interpretować   własne   zachowania   i   wyznawać   dowolne   poglądy,   lecz   efektywne
myślenie wymaga efektywnych, wzmacniających przekonań.

Poznawanie własnego katalogu przekonań
Sprawdź słuszność naszych dotychczasowych rozważań na przykładzie własnych doświadczeń.
Przeznacz   niezbędną   ilość   czasu   na   wykonanie   tego   zadania   Sporządź   listę   codziennych
czynności, starając się zapisać ich jak najwięcej. Teraz spróbuj znaleźć uzasadnienie każdej z
nich w wyznawanych przekonaniach. Np. możesz zmywać filiżankę natychmiast po wypiciu
kawy, nie czekając do następne) przerwy lub do momentu, gdy pozostałe na dnie osady pokryją
się pleśnią, bądź do wyczerpania zapasu czystych naczyń. Przypuszczalną przyczyną takiego
postępowania jest zamiłowanie do porządku (co sugeruje przekonanie „jestem staranny") lub
obawa przed rozlaniem resztek kawy na biurko („jestem uważny, ostrożny, sumienny, szanuję
własność" itp.). Możesz tłumaczyć je również przestrzeganiem zasad higieny, pragnieniem słu-
żenia kolegom za wzór lub chęcią przerwania pracy i spędzenia kilku chwil na pogawędce z
osobą spotkaną przy umywalce. Być może nieświadomie kierujesz się przekonaniem o treści:
„nie jestem tu potrzebny", „zasługuję na lepszą posadę", „marnuję się w tej pracy" itp. Jeżeli to
ćwiczenie ma przynieść efekty, musisz wykonać je uczciwie.
Liczba czynności, które mógłbyś wymienić, podobnie jak możliwych przekonań, jest niemal
nieograniczona   i  warto  odnotować  nawet  takie   drobiazgi,   jak zamykanie  lub  niezamykame
tubki   z   pastą   do   zębów,   bowiem   i   one   mogą   mieć   daleko   idące   skutki.   Porządkując   swe
czynności w katalogu przekonań zauważysz, ze najczęściej otwierasz tylko kilka „szufladek"
Możesz   również   stwierdzić,   ze   określone   zachowanie   (np.   niezwłoczne   notowanie   w
kalendarzu każdego zaplanowanego spotkania) wspiera więcej niz jedną opinię (np. „jestem
punktualny", „można na mnie polegać", „jestem sumienny", „jestem zorganizowany").
W   miarę   wykonywania   ćwiczenia   mogą   przychodzić   ci   na   mysi   również   inne   czynności,
wspierające twoje przekonania o samym sobie. Możesz również uświadomić sobie dzięki nim
inne wyznawane poglądy lub wartości, których wcześniej nie wymieniłeś. Zachowaj kartkę, na
której   notowałeś   nasuwające   ci   się   uwagi.   Przeanalizuj   uważnie   wszystkie   przekonania   i
spróbuj określić, które z nich w ostatecznym rozrachunku uważasz za wzmacniające. Pomogą
ci one osiągnąć upragnione cele i zostać tym, kim zawsze chciałeś być. Następnie rozpoznaj
przekonania ograniczające, które uniemożliwiają pełne spożytkowanie twoich możliwości.
Nie odpowiadające ci poglądy możesz zmienić dzięki technice zamiany submodalności, której

istotę   zapewne   zaczynasz   już   rozumieć.   Polega   ona   mianowicie   na   zastosowaniu
submodalności   związanych   z   zachowaniem   potwierdzającym   przekonanie   wzmacniające   do
zachowania   odzwierciedlającego   przekonanie   ograniczające.   Skoro   poznałeś   już   sposób
oddziaływania   przekonań   na   twoje   postępowanie   i   potrafisz   określić,   czy   są   one   słuszne,
możesz zadać sobie pytanie: „Czy przekonanie to pomoże mi osiągnąć zamierzone rezultaty?"
Analogicznym testem w odniesieniu do zachowań będzie pytanie: „Czy działanie to jest zgodne
z moimi poglądami?"

DOBRZE WYKONANE ZADANIE
Zaczynasz dostrzegać w nowym świetle wykonywane przez siebie czynności (o których nie
myślisz)   oraz   wyznawane   poglądy   (o   których   prawie   nie   myślisz),   a   także   ich   wzajemne
oddziaływanie. Jesteś zatem przygotowany do wykonania kolejnego, przyjemnego ćwiczenia
Przypomnij   sobie   dowolne,   dobrze   wykonane   przez   ciebie   zadanie.   Odczuwałeś   wówczas
satysfakcję, której wspomnienie i teraz poprawiło twoje samopoczucie. Nie bądź nadmiernie
skromny, przecież każdy z nas należycie wywiązuje się z jakichś obowiązków. Nie chcę przez
to powiedzieć,  ze codziennie bijemy rekordy lub próbujemy dorównać najlepszym,  lecz  ze
przestrzegamy własnych norm, które pozwalają nam czerpać zadowolenie z dobrze wykonanej
pracy.   Wykonując   to   ćwiczenie,   najlepiej   byłoby   posłużyć   się   wspomnieniem   niedawnego
osiągnięcia, którego obraz jest w pamięci bardzo wyrazisty, w razie konieczności można jednak
wykorzystać   przeżycia   z   odleglejszej   przeszłości.   Przywołaj   w   wyobraźni   to   wydarzenie,
przypomnij sobie wykonywane czynności i pozwól, by owładnęło tobą uczucie zadowolenia,
którego wówczas doświadczyłeś.
Teraz zadaj sobie pytanie: „Które moje czyny lub jaki sposób postępowania sprawił mi tyle
satysfakcji?" i zapisz odpowiedz. Zastanów się następnie: „Świadectwem jakiego przekonania
były moje ówczesne uczynki lub osiągnięcia?" Sformułuj to przekonanie.
Przypomnij sobie teraz trzy inne wydarzenia, działania lub osiągnięcia, będące wyrazem tego
samego przekonania. Postaraj się wywołać z pamięci te sytuacje, podczas których inne osoby
obserwowały twoje poczynania, następnie odtwórz w wyobraźni ich przebieg od początku do
końca, ze świadomością, że wprowadzasz w czyn jedno ze swych najważniejszych przekonań.
Czyniąc to, wypowiedz głośno jego treść, np. „Oto osoba kreatywna, pełna inwencji, uważna,
pełna entuzjazmu itp."  Spotęguje to siłę wzmacniającego cię przekonania i pozwoli odnieść je
do konkretnych działań, które staną się jego dowodem.
Przypomnij sobie, najżywiej jak potrafisz, szczęśliwe chwile, kiedy osiągałeś satysfakcjonujące
wyniki,   postępując   w   mysi   własnych   przekonań,   przeanalizuj   następnie   swe   uczucia.
Wykonywanie w wyobraźni zadań, z których potrafisz wywiązać się naprawdę dobrze, wzbudzi
w   tobie   zadowolenie   i   pewność   siebie,   potęgując   siłę   pozytywnej   samooceny   Przywołując
wspomnienia   swoich   działań   i   utożsamiając   je   z   określonymi   przekonaniami,   świadomie
posługujesz się zachowaniami w celu wywarcia wpływu na twe poglądy o samym sobie, co z
kolei   pomaga   uwierzyć,   że   stać   cię   na   jeszcze   lepsze   wyniki   Innymi   słowy,   wzrasta   siła
wzmacniających cię przekonań. Następnie możesz „wyregulować" submodalności, tworząc w
wyobraźni   wyraziste   obrazy,   odzwierciedlające   twe   najsilniejsze   przekonania   i   najbardziej
motywujące doświadczenia.

JAK Z DZIAŁAŃ UCZYNIĆ PRZEKONANIA WZMACNIAJĄCE
Skoro zamierzamy wykorzystać każde działanie w celu kształtowania pozytywnych,
wzmacniających przekonań oraz realizacji wyznaczonych celów, od czego powinniśmy zacząć?
Większość z nas przyzna, iż brakuje nam tego rodzaju opinii o samych sobie, potrzebujemy
więcej pewności siebie, pozytywnego nastawienia i umiejętności zmiany negatywnych ocen.
Poniżej opisuję niezwykle skuteczna metodę, dzięki której będziesz mógł uzupełnić te braki.
Zastanów się, jakie cechy chciałbyś mieć, choć w głębi duszy wiesz, ze ich me posiadasz Np.

pragniesz być otwarty na wszelkie nowinki i przyswajanie nowych wiadomości, lecz zdajesz
sobie sprawę, ze każda zmiana jest dla ciebie uciążliwa i uczysz się z trudem. Pomysł chwilę i
wybierz jedno własne przekonanie tego rodzaju. Powinno to być przeświadczenie, do którego
przywiązujesz dużą wagę, wpływające na wiele twych zachowań. Następnie odpowiedz na
poniższe pytania.

Czy twoje przekonanie sformułowane jest pozytywnie?
Stwierdzając na przykład „me jestem nieśmiały" określasz cechę, której - twoim zdaniem - nie
posiadasz. Zastąp to zdanie innym, sformułowanym pozytywnie, np. „jestem otwarty w
stosunku do innych". Pozytywne stwierdzenia są szybciej rejestrowane przez podświadomość

Czy jest to twoje przekonanie, czy opinia innych osób?
Zdanie „sądzę, że jestem lubiany" w istocie dotyczy przekonań innych ludzi. Sformułowanie
„wzbudzam sympatię" ma takie samo znaczenie, lecz wyraża twoje przekonanie o samym sobie
i pozostaje pod twoją kontrolą. Zachowania wzbudzające sympatię pozwalają ci przypuszczać z
dużą dozą prawdopodobieństwa, iż jesteś osobą sympatyczną, chociaż zawsze znajdzie się ktoś,
kto nie zgodzi się z tą opinią. Stwierdzenie: „Sądzę, że jestem lubiany" pozbawione jest
elementu, który określam mianem „myślowej wiarygodności". Formułuj przekonania w taki
sposób, byś mógł przyjąć pełną odpowiedzialność za potwierdzenie ich własnym
postępowaniem.

Czy przekonanie to w korzystny dla ciebie sposób oddziałuje na pozostałe sfery życia?
Zastanów  się, jaki wpływ  może  wywrzeć  określone  przekonanie  na twoje cele, plany oraz
wyznawane przez ciebie wartości i poglądy. Musisz zdawać sobie sprawę z każdej sprzeczności
(zwanej   również   niespójnością)   między   tym   a   pozostałymi   przekonaniami.   Mój   znajomy,
przedsiębiorca, wierzył, ze jest w stanie bez reszty poświecić się realizacji dowolnego celu i
osiągnąć go. Pragnął wzmocnić to przekonanie i przełożyć je na kolejne sukcesy. Niestety,
musiał w końcu przyznać, iż nie uwzględniało ono dobra jego rodziny, a w kontekście całego
życia   z   pewnością   me   ono   powinno   kierować   jego   poczynaniami,   by   mój   znajomy   mógł
osiągnąć szczęście. Być może zatem będziesz musiał skorygować lub zmienić swe przekonanie,
aby me zakłócało szerszej harmonii twojego życia oraz egzystencji twoich bliskich.

Czy jest ono dynamiczne czy statyczne?
Przykładem statycznego przekonania może być stwierdzenie:   „jestem inteligentny", „można
na mnie polegać" lub „jestem atrakcyjny". Tego rodzaju opinie sformułowane są kategorycznie,
toteż   istnieje   niebezpieczeństwo,   iż   jedno   drobne   potknięcie   odbierze   im   „wiarygodność
myślową", tj. staną się one fałszywe. Każdemu z nas zdarzają się „złe dni", kiedy postępujemy
tak, jakby inteligencja, wiarygodność lub atrakcyjność nie były bynajmniej naszą najmocniejszą
stroną. Bywamy również oceniani na tle innych inteligentny w porównaniu z kim?. Nie sposób
zatem uniknąć sytuacji, w których nasze możliwości wydadzą się innym gorsze od przeciętnej.
Dynamiczne   przekonanie   mogłoby   brzmieć   „nabieram   pewności   siebie",   „uczę   się   coraz
efektywniej", „coraz lepiej wykonuję to lub owo". Francuski psychoterapeuta Emile Coue miał
po   stokroć   rację,   kiedy   prawie   sto   lat   temu   udzielał   swym   pacjentom   tej   oto,   dziś   już
przysłowiowej porady:   „Z każdym dniem i pod każdym względem czuję się coraz lepiej".
Tego   rodzaju   dynamiczne   przekonanie   pozostaje   prawdziwe   mimo   nawrotów   „choroby",
bowiem pod świadomie wierzymy w me, akceptujemy,  nie poszukując ukrytych  znaczeń, i
przekładamy na rzeczywiste zachowania. Dzięki tej formie afirmacji możesz od czasu do czasu
„wziąć sobie wolne" oraz - co zasługuje na szczególne podkreślenie - spożytkować negatywne
informacje   zwrotne,   tj.     poprawiać   osiągane   rezultaty   ucząc   się   nie   na   sukcesach,   lecz   na
błędach, a jest to najskuteczniejszy sposób przyswajania wiedzy.

Jakie działania wspierają to przekonanie?
Możesz   teraz   posunąć   się   o   krok   dalej.   Mając   na   uwadze   przekonanie,   które   pragniesz
wzmocnić, wymysł możliwie najwięcej działań, prowadzących do zdobycia pożądanej cechy
lub będących jej świadectwem. Nie musisz ograniczać się do własnych doświadczeń, wyobraź
sobie innych, którzy wy znają tego rodzaju przekonanie i osiągają dzięki memu zadowalające
wyniki. Jak naprawdę postępują te osoby? Wymyśl i zapisz możliwie najwięcej przykładów.
Załóżmy,   ze   pożądane   przez   ciebie   przekonanie   brzmi:   „jestem   pewny   siebie   i   czuję   się
swobodnie   w   każdym   towarzystwie".   Możesz   dać   mu   wyraz   wieloma   działaniami,   np.
wygłaszając   zaimprowizowane   przemówienie,   zawierając   nowe   przyjaźnie   podczas
uroczystego   zebrania,   wydając   obiad   dla   ważnych   gości   twojej   firmy,   goszcząc   dalekich
krewnych, omawiając delikatny problem z kolegą z pracy, prezentując ofertę firmy poważnemu
klientowi lub pomagając przy organizowaniu szkolnej zabawy. Postaraj się wymyślić możliwie
najwięcej działań odpowiadających nowemu przekonaniu, które pragniesz sobie przyswoić.

PROJEKCJA PREMIEROWA
Wybierz dowolne działanie ze sporządzonej listy i „obejrzyj je" w wyobraźni od początku do
końca, tak jakbyś oglądał film. Obraz powinien być wyraźny, kolorowy i możliwie najbardziej
realistyczny. Na tym etapie wyobrażenie to może dotyczyć innej osoby, o ile nie pamiętasz
żadnych własnych sukcesów, na których mógłbyś się oprzeć. Gdy będziesz gotów, weź udział
w oglądanych wydarzeniach, obsadź siebie w głównej roli i wyobraź sobie, ze sam wykonujesz
zamierzone działania z wprawą i pewnością siebie. Obserwuj sytuację z punktu widzenia jej
uczestnika,  a  nie  widza.  Przeanalizuj  kolejno  obrazy,   dźwięki  i  odczucia   (tj   modalności,   z
którymi   zapoznałeś   się   w   poprzednich   rozdziałach),   a   następnie   włącz   je   do   wyobrażanej
sytuacji.   Obrazy   są   teraz   wyraziste,   czujesz,   że   w   życiu   potrafisz   uczynić   to   samo,   co   w
wyobraźni, odczuwasz satysfakcję z własnych umiejętności. Oglądając te obrazy wypowiedz
głośno swoje przekonanie, utwierdź się w nim i daj mu wyraz w działaniach podejmowanych w
wyobraźni.
Poznałeś technikę, którą możesz wypróbować, zastosować i udoskonalić, by przyswoić sobie
każde pozytywne przekonanie. Proces ten jednak dopiero się rozpoczął. Tworząc w myślach
obrazy innych działań z twojej listy, możesz wzmocnić nową samoocenę. Twoim zadaniem jest
zaznajomienie   się   z   wszelkimi   rodzajami   działań   (na   razie   reprezentowanych   tylko   przez
procesy elektrochemiczne, zachodzące w mózgu podczas wizualizacji), potwierdzających ową
ocenę, poprzez odegranie w wyobraźni odpowiednich scenariuszy. Wielu ludzi, mających na
swym koncie wybitne osiągnięcia, potwierdza znaczenie tego rodzaju ćwiczeń w ich własnej
karierze. Dla każdego przekonania, które pragniesz sobie wpoić, zastosuj wyżej opisany tryb
postępowania.

PODEJMIJ ZOBOWIĄZANIA
Przed nami ostatni etap, który zapewne wywoła wzmożone wydzielanie adrenaliny w twoim
organizmie.  Zdecyduj,  kiedy  i  gdzie   urzeczywistnisz  swoje  wyobrażenia  w   domu,  podczas
spotkania   z   przyjaciółmi,   w   pracy,   gdziekolwiek   nadarzy   się   pierwsza   sposobność   Zapisz
podjęte   zobowiązania.   Jeżeli   w   pracy   regularnie   uczestniczysz   w   naradach,   możesz
wykorzystać je w celu ćwiczenia postawy asertywnej, być może będziesz miał wkrótce okazję
wygłosić   przemówienie   lub   dokonać   prezentacji   handlowej.   Zorganizuj   sobie   nowe   formy
spędzania wolnego czasu, zacznij uprawiać sport, zajmij się nowym hobby. Lista powinna być
wystarczająco   długa,   byś   mógł   znaleźć   na   niej   przynajmniej   kilka   działań,   które   zechcesz
umieścić w swych planach na najbliższą przyszłość. Podejmij zobowiązania i opowiedz o nich
innym   Jeżeli   odczuwasz   tremę,   nie   przejmuj   się;   nadal   trenuj   wyobrażenia,   dzięki   którym
przystąpisz   do   rzeczywistych   działań   z   większą   pewnością   siebie.   Poczyń   niezbędne

przygotowania i naucz się wszystkiego, co może okazać się przydatne. Wszystkie te kroki będą
warte poniesionego wysiłku, bowiem zaplanowane przez ciebie zmiany odnoszą się nie tylko
do twych najważniejszych zachowań, ale również do fundamentu, na którym są one oparte, tj.
do przekonań na temat samego siebie. W efekcie zmieniasz się na lepsze i to na dobre.
Ćwiczenia te możesz zastosować kolejno do każdego z pożądanych przekonań, a następnie
wykorzystać nowo nabyte umiejętności we wszystkich sferach życia, poczynając od uprawiania
sportu,   na   karierze   zawodowej   kończąc,   godząc   zarazem   pracę   z   życiem   rodzinnym,
towarzyskim itp. Uczysz się nadawać znaczenie każdej wykonywanej czynności. Umiesz już
kształtować   własne   przekonania   i   stwarzać   warunki   do   realizacji   wyznaczonych   celów.
Opierając się na kilku zasadach, które omówiliśmy w pierwszym rozdziale, oraz na prostych
faktach   neurologicznych,   odnoszących   się   do   sposobu   funkcjonowania   mózgu,   nabywasz
umiejętności,   dzięki   którym   możesz   zmienić   własną   osobowość   i   zdobyć   wszystko,
czegokolwiek zapragniesz.

5 Marzenia a sukcesy

Treść marzeń lub wyobrażeń wpływa na rzeczywisty kształt twego życia. Wydaje się, ze
obdarzeni jesteśmy wrodzoną zdolnością tworzenia w myślach map rzeczywistości, do których
następnie dostosowujemy własne postępowanie. Najpierw wyobrażamy sobie, co powinno się
zdarzyć, lub jacy pragniemy być, „przeżywając" swą wewnętrzną rzeczywistość, a dopiero
potem próbujemy realizować ją na jawie. Przeżycia te obejmują obrazy, dźwięki i wrażenia
dotykowe, kojarzone z daną sytuacją, oraz uczucia zadowolenia lub - w wypadku wydarzeń
nieprzyjemnych (negatywne wykorzystanie wyobraźni) –bólu.

ZNACZENIE WYOBRAŹNI
Albert Einstein stwierdził, iż „wyobraźnia jest ważniejsza niż wiedza". Jego teoria względności,
podsumowana równaniem E = mc2, zapoczątkowała epokę marzeń o podróżach kosmicznych,
odbywanych   z   prędkością   światła.   Droga   do   wielu   innych   przełomowych   osiągnięć   nauki,
podobnie jak do odkrycia Einsteina, wiodła przez wyobraźnię, chociaż każde z nich poprzedzo-
ne było latami pracy i konsekwentnie podejmowanych wysiłków. Wydaje się, że ci, którzy
skutecznie dążą do wyznaczonych celów lub wyróżniają się w inny sposób, potrafią wyobrazić
sobie   własne   osiągnięcia,   czy   tez   „przećwiczyć   je   w   myślach"   na   długo   przedtem,   zanim
zdołają je urzeczywistnić. Sportowcy bardzo często stosują tego rodzaju trening imaginacyjny
przed   startem   w   zawodach,   nierzadko   wzorując   się   w   myślach   na   wybranych   „modelach”
zamiast   na   własnych,   wcześniejszych   osiągnięciach.   Badania   dowiodły,   że   ćwiczenia   w
wyobraźni przyczyniają się do poprawy rzeczywistych wyników w nie mniejszym stopniu niż
trening fizyczny. Naukowcy ze zdumieniem stwierdzili, iż w przypadku rzutów wolnych w
koszykówce oraz rzutów lotką, obydwa rodzaje ćwiczeń przynoszą bardzo podobne efekty.
Podobne zjawisko zaobserwowano w dziedzinie sprzedaży oraz w innych sferach działalności
gospodarczej, co potwierdza wpływ wyobraźni na rzeczywiste osiągnięcia.
Każdy z nas obdarzony jest wyobraźnią i stale się nią posługuje. Uporczywie  tworzony w
myślach   najgorszy   scenariusz   przyszłej   sytuacji   prawdopodobnie   wpłynie   na   rzeczywisty
przebieg   wydarzeń,   ponieważ   myśli   programują   zachowania.   Analogicznie,   jeżeli   lubimy
określoną   dyscyplinę   sportu   lub   inną   formę   aktywności,   uprawiamy   ją   w   wyobraźni   ku
własnemu   zadowoleniu.   Wielokrotne   wyobrażanie   sobie   dodaje   nam   pewności   siebie   i
umożliwia   poprawę   wyników   osiąganych   w   rzeczywistości,   zależność   tę   najczęściej
wykorzystujemy jednak w sposób nieświadomy i przypadkowy. Chociaż wszyscy osiągamy
doskonałe wyniki w co najmniej kilku sferach działania, nie potrafimy rozpoznać własnych

umiejętności   i   zastosować   ich   w   wyobraźni   w   odmiennych   sytuacjach.   Zatem   w   jednej
dziedzinie możemy nisko oceniać własne możliwości, w innej zaś - bardzo wysoko, w obu
przypadkach   nie   mając   do   tego   jakichkolwiek   racjonalnych   podstaw.   Doceniwszy   wpływ
wyobraźni   na   zachowania,   NLP   uczy   nas   posługiwać   się   tym   darem   świadomie   i
konstruktywnie, umożliwiając osiąganie coraz lepszych wyników w dowolnej dziedzinie.

ŻYCZENIA I ZAMIARY
Wszyscy jesteśmy ukształtowani przez marzenia. Twój dom, samochód, miejsca, w których
bywasz,   istniały   niegdyś   tylko   w   czyjejś   wyobraźni,   tj.   w   mapie   rzeczywistości.   To   samo
dotyczy książek w twojej biblioteczce oraz centrum handlowego na twoim osiedlu Fotel, w
którym siedzisz, zaistniał w czyichś marzeniach na długo przedtem, zanim stał się projektem
naszkicowanym na papierze, a potem realnie istniejącym sprzętem. Tak powstaje wszystko, co
nas   otacza.   Zatem,   aby   urzeczywistnić   pragnienia,   musisz   najpierw   wprząc   do   pracy
wyobraźnię.  Jakość marzeń  decyduje  o jakości twojego życia,  zatem,  wybierając  ich treść,
warto zastanowić się i zdecydować się na to, co najlepsze.
Niektóre   marzenia   nigdy   się   nie   spełniają,   pozostając   w   sferze   życzeń.   Tworzone   na   ich
podstawie wyobrażenia są niedorzeczne i nie sposób spożytkować ich do poprawy własnych
osiągnięć. Dzięki technikom, które oferuje NLP, możemy jednak zmieniać życzenia w zamiary,
a fantazje w silne, motywujące pragnienia, możemy nauczyć się kreować właściwe marzenia.

Zmiana życzeń w zamiary
Wykonaj teraz krótkie ćwiczenie. Pomysł o jednym lub dwu życzeniach, tj. o pragnieniach,
które chciałbyś urzeczywistnić, lecz w głębi duszy nie wierzysz, że ci się to uda. Teraz wyobraź
sobie, iż ziściło się każde z nich. Zobacz siebie w sytuacji, która - twoim zdaniem - powinna
towarzyszyć spełnieniu tych życzeń. Tworząc to wyobrażenie stwierdzisz zapewne, ze obrazy,
dźwięki   i   odczucia   są   odległe,   niewyraźne   lub   zamglone   i   w   niczym   nie   przypominają
rzeczywistych doznań. Trudno ci będzie zatrzymać ten obraz dłużej niż przez kilka chwil W ten
oto sposób reprezentowane są w myślach życzenia,, czyli „źle uformowane cele".
Zmień teraz obiekt uwagi i pomyśl o jednym ze swych pragnień lub zamiarów, w których
realizację głęboko wierzysz, o czymś, co jeszcze się me spełniło, lecz potrafisz dokładnie to
sobie wyobrazić i cieszyć się tym obrazem. Związane z tym pragnieniem widoki, dźwięki i
odczucia będą bliskie i wyraźne, tym razem przywołasz je w myślach bez trudu. W ciągu kilku
minut   uda   ci   się   doświadczyć   nie   tylko   każdego   z   wewnętrznych   zmysłów,   czyli
submodalności, ale również uczucia zadowolenia. Zatem biorąc pod uwagę techniczny aspekt
myślenia, możesz rozróżnić życzenia i zamiary, marzenia złej i dobrej jakości, źle i dobrze
sprecyzowane cele. Pod względem neurologicznym każdy z tych typów reprezentowany jest w
inny sposób, a najczęściej spełniają się te marzenia, których myślowe obrazy są wyraziste i
jasne.   Skoro   jesteśmy   w   stanie   rozwinąć   umiejętność   tworzenia   wyobrażeń,   zarówno   w
odniesieniu do poszczególnych submodalności (np. powiększać i rozjaśniać obrazy) jak i do ich
ogólnej natury, możemy zwiększyć swoje szansę na osiągnięcie wyznaczonego celu, a także
wpłynąć na jakość lub stopień jego realizacji.

AUTOMATYCZNY UKŁAD OSIĄGANIA CELÓW
Istoty ludzkie wydają się bezwiednie zdążać ku precyzyjnie wytyczonym celom Przypominają
one systemy naprowadzające, stosowane w urządzeniach cybernetycznych,  np. w pociskach
samosterujących czy automatach przemysłowych. Większość tzw. „celów życiowych", jak np.
oddychanie i inne funkcje organizmu, jest w nas zakodowana Podobnie jak termostat utrzymuje
określoną temperaturę żelazka, tak i my stale osiągamy właściwą temperaturę ciała oraz tętno
System   ten   jest   równie   skuteczny   w   odniesieniu   do   „wyższych"   celów,   które   świadomie
wprowadzamy   do   jego   programu,   włącznie   z   tymi,   które   sformułowałeś   podczas   lektury

rozdziału 2. Zmysły stale kontrolują nasze położenie w odniesieniu do wyznaczonego celu,
dostarczając   niezbędnych   informacji   zwrotnych,   a   potencjał   fizyczny   i   psychiczny   stanowi
„napęd", pobudzający nas do korygowania zachowań, aż zaczną one dokładnie odzwierciedlać
pożądany model. Jeżeli jedna metoda me przynosi efektów, stosujemy mną, natomiast błędy -
podobnie jak zbyt silne manewrowanie kierownicą podczas nauki jazdy - przydarzają nam się
coraz  rzadziej   w  miarę   zbliżania   się  do  celu,   którym  może  być  pożądana  umiejętność  lub
osiągnięcie.   Podczas   tego   procesu,   który   moglibyśmy   określić   jako   cybernetyczny   czy   tez
naprowadzający,   nieoczekiwanie   mogą   nasuwać   nam   się   niezwykle   pożyteczne   pomysły,
wywołane skojarzeniami z istniejącym celem. Będziemy do niego zmierzać nieustępliwie, pod
warunkiem, ze został on wytyczony precyzyjnie. Na szczęście omawiany proces uczenia się jest
nieświadom}   (zagadnienia   kompetencji   nieświadomej   omówiliśmy   w   rozdziale   1),   zatem
musimy się zatroszczyć tylko o jasne wytyczenie celu i zachowanie go w tej postaci, czyli
zaprogramowanie umysłu, by uczynił to, czego nigdy nie zdołalibyśmy osiągnąć świadomie.

Zastosowanie potęgi wyobraźni do realizacji celów
Podczas   sporządzania   listy   celów   według   instrukcji   podanej   w   rozdziale   2   posłużyłeś   się
testami,   precyzującymi   twoje   pragnienia,   a   polegającymi   na   uzgodnieniu   ich   z   głosem
zdrowego   rozsądku   oraz   zasadami   logiki.   Nie   stosowałeś   sprawdzianów,   wymagających
uruchomienia   wyobraźni,   musiałeś   jedynie   jasno  sformułować   swe  dążenia.   Jeżeli   opisanie
słowami   któregoś   z   celów   sprawiało   ci   kłopot,   prawdopodobnie   należał   on   do   kategorii
„życzen". Takie cele z trudem dają się „ubrać" nie tylko w słowa, ale również w obrazy Jeżeli
zachowanie harmonii między rozmaitymi sferami twojego życia okazuje się problematyczne,
np. realizacja celu sprawia, że zaczynają one ze sobą kolidować lub odczuwasz jakiś niepokój,
prawdopodobnie wchodzi tu w grę pragnienie, którego me uzgodniłeś z własnymi priorytetami.
I w tym przypadku zapewne me uda ci się stworzyć w wyobraźni wyraźnego, realistycznego
obrazu   sytuacji,   do   której   dążysz.   Jednakże   potrafisz   już   dokonać   rozróżnienia   między
życzeniami a zamierzeniami, toteż możesz uporządkować cele zapisane na twojej liście według
jakości związanego z mmi wyobrażenia oraz trwałości zapisu w pamięci i wyobraźni. Jeżeli
zdążyłeś   zapomnieć,   w   jaki   sposób   należy   analizować   wizje   celów,   zajrzyj   do   spisu
submodalnosci na stronie….

Sugestywna wizja celu
Jeżeli pragniesz pominąć etap porównywania charakterystycznych elementów poszczególnych
celów i przejść do wprowadzania rzeczywistych zmian, możesz skorzystać z pewnego skrótu.
Wybierz w tym celu trzy najważniejsze zamierzenia i jasno je sobie wyobraź Obrazy powinny
być duże, kolorowe i ostre, dźwięki - głośne i wyraźne, natomiast wrażenia dotykowe -równie
realne jak na jawie. Jeżeli bierzesz udział w oglądanych wydarzeniach, przeżyj je stawiając się
w roli bezpośredniego uczestnika, a nie postronnego obserwatora. Doświadcz każdej
modalności, tj. wrażeń wzrokowych, słuchowych i dotykowych, wyobraź sobie całą sytuację
jak najbardziej sugestywnie, by do złudzenia przypominała rzeczywistość. Ulegnij nastrojowi,
w jaki wprawia cię to wyobrażenie, i ciesz się nim przez dłuższą chwilę. Wykonując regularnie
powyższe ćwiczenie, nauczysz się szybko i z łatwością przywoływać wizję celu, która z kolei
będzie coraz bardziej realistyczna. W ten sposób tworzysz marzenia wysokiej jakości, ustalasz
cele i uruchamiasz proces przemiany subiektywnych myśli w obiektywną rzeczywistość.
Nauczyłeś się marzyć konstruktywnie i spełniać własne dążenia.

Zmiana słabych celów w silne
Jeżeli jesteś przygotowany do pracy ze wszystkimi celami z twojej listy, możesz przejść do
kolejnego etapu. Twoim zadaniem jest zidentyfikowanie submodalności, reprezentujących
najsilniejsze pragnienia, oraz tych, które kojarzysz z największym zadowoleniem. Określone w

ten sposób submodalności, tj. cechy twojego sposobu myślenia, powinieneś zastosować w
wyobrażeniach odnoszących się do słabszych celów i życzeń. Jeżeli np. obrazy najważniejszych
celów są większe niż w rzeczywistości, w ten właśnie sposób powinieneś wyobrażać sobie
pozostałe, mniej wyraziste cele, aby osiągnąć możliwie najlepsze wyniki. Mały i odległy obraz
powinieneś zatem świadomie powiększać do nadnaturalnych rozmiarów. Gdyby wizje twoich
najsilniejszych pragnień miały charakter panoramy, a nie płaskiego obrazu, ujętego w ramy,
submodalność tę powinieneś stosować we wszystkich tworzonych wyobrażeniach.
Dla ciebie obraz panoramiczny oznacza efektywne myślenie i osiągnięcie celu, znamionuje on
twój model sukcesu. W tym ćwiczeniu odkrywasz własny, subiektywny świat, poznajesz
skuteczne dla siebie strategie myślenia. Obserwując je, możesz wyciągać kolejne wnioski i
osiągać w ten sposób sukces za sukcesem.
Realizując zalecone ćwiczenia możesz zechcieć przedyskutować to zagadnienie z kimś bliskim.
Niewykluczone, ze będziesz zdumiony, dowiedziawszy się, jak myślą inni ludzie.

CELE CZY MARZENIA?
Cele, zapisane na twojej liście, nie muszą być tożsame z marzeniami. Pragnienia, które uznałeś
za niemożliwe do realizacji, zapewne odrzuciłeś lub skorygowałeś, opierając się na podanych
instrukcjach. Cele i marzenia to nie to samo. Pierwsze są po prostu pragnieniami z określonym
terminem realizacji lub kamieniami milowymi na drodze do urzeczywistnienia marzeń, które z
kolei zawsze poprzedzają precyzyjnie  wyznaczony i sformułowany cel. Jeśli go osiągniesz,
będziesz marzył o czymś większym i lepszym. Planowanie celów, opisane w rozdziale 2, jest w
głównej   mierze   funkcją   lewej   półkuli   mózgowej,   odpowiedzialnej   za   logiczne   myślenie
Wyobrażenia, którymi zajmujemy się w tej części książki, należą natomiast do kompetencji
prawej półkuli Wykorzystując obie półkule naraz, możemy myśleć w sposób kompleksowy,
skutecznie   stymulując   rzeczywiste   zachowania.   Nie   pozwól   zatem,   by   logika   i   trzeźwe
rozumowanie   krępowały   twe   marzenia.   Środki   do   ich   realizacji   znajdziesz   tylko   pod
warunkiem, ze będą one wystarczająco silne, by pobudzić cię do działania. Przeszkody nie do
pokonania usuniesz dopiero wówczas, gdy uwierzysz, ze zdołasz urzeczywistnić marzenia, a
oznaką tej wiary jest jasna wizja wyznaczonego celu. Nawet tzw. siłę woli należy koncentrować
na określonych dążeniach, niechaj będzie to dążenie do jasno wytyczonego celu, do marzenia
utrwalonego w twych myślach.
Wyobrażenia oferują schemat poprawy rezultatów osiąganych w dowolnej dziedzinie, jednak
NLP proponuje również techniki opracowane z mysią o konkretnych zastosowaniach. Załóżmy,
ze marzysz  o wybitnych  osiągnięciach w określonej  dyscyplinie  sportu lub w innej  sferze,
wymagającej szczególnych umiejętności, talentu lub charyzmy, jak w przypadku przemówień
lub wystąpień publicznych. Najpierw wyobraź sobie siebie (w dysocjacji, tj. obserwując się z
zewnątrz) podczas stosownych zajęć, wykonującego je z największą wprawą i swobodą, na
jakie pozwala ci imaginacja. Następnie przećwicz to samo wyobrażenie jako jego bohater (w
asocjacji,   tj.   obserwując   sytuację   z   punktu   widzenia   jej   uczestnika)   i   ponownie   doznaj
satysfakcji z doskonale wykonanego zadania i wykazania się wszelkimi umiejętnościami, jakich
może ono wymagać. Jeżeli zmiana charakteru wizji ze zdysocjowanego w zasocjowany (tz.n
uczestniczenie   w   wymyślonej   sytuacji)   sprawia   ci   trudność,   spróbuj   wyobrazić   sobie,   ze
pierwszy   obraz   spowija   mgła.   Kiedy   się   rozproszy,   będziesz   już   myślał   w   nowym,
zasocjowanym trybie - spójrz w dół, ujrzyj swe dłonie i stopy.
Teraz   pomyśl   o   kimś,   kogo   z   łatwością   możesz   wyobrazić   sobie   podczas   wykonywania
czynności, których i ty chciałbyś się nauczyć. Może to być najlepszy specjalista w określonej
dziedzinie   widziany   niegdyś   w   telewizji,   albo   kolega   z   pracy   lub   przyjaciel,   któremu
zazdrościsz tej umiejętności. Nie ma znaczenia, kto to będzie. Musisz po prostu dokładnie
wyobrazić sobie tę osobę (a me siebie) po mistrzowsku wykonującą tę wymarzoną czynność i
uważnie   obserwować   jej   postępowanie.   Czy   dostrzegasz   elementy,   które   chciałbyś   sobie

przyswoić? Czy jest coś, co mógłbyś udoskonalić? Co odczuwa ta osoba twoim zdaniem? Czy
możesz   wyobrazić   sobie,   ze   doświadczasz   tych   samych   wrażeń?   Spraw   teraz,   by   obraz
modelowego wykonawcy spowiła mgła. Gdy się rozproszy, zajmij jej miejsce, koryguj własne
zachowania na podstawie obserwacji modela, doznaj odpowiednich odczuć i doprowadź żądaną
umiejętność   do   najwyższej   doskonałości,   jaką   możesz   sobie   wyobrazić.   Delektuj   się   przez
chwilę zadowoleniem, które sprawiło ci to przeżycie. W ten oto sposób stworzyłeś efektywne
marzenie, oparte na najlepszych wzorach, z jakich może czerpać twoja wyobraźnia. W miarę
ćwiczeń   zacznie   ono   dorównywać   wyrazistością   i   realistycznością   wyobrażeniom   tych
czynności, w których osiągnąłeś wysoki poziom umiejętności i wiary we własne siły.

ZAPLANUJ DZIAŁANIA
Powróćmy na chwilę  do lewej  półkuli  mózgowej  i skoncentrujmy się na kilku elementach
praktycznych. Pomyśl, kiedy nadarzy się okazja wykonywania czynności, którą wyobrażałeś
sobie przed chwilą, zapisz w dzienniku datę i podejmij zobowiązanie. Jeżeli myślałeś o grze w
golfa,   umów   się   z   odpowiednim   partnerem.   Jeśli   obiektem   twoich   wyobrażeń   było
przewodniczenie obradom, dowiedz się, kiedy zwołane zostanie następne zebranie, na którym
będziesz   mógł   zrealizować   swą   wizję.   Jeżeli   czynnością   tą   było   gotowanie,   powinieneś
zaplanować przyjęcie, które pozwoli ci wykazać się zdobytymi umiejętnościami. Jeżeli jest to
możliwe,   podejmij   więcej   niż   jedno   zobowiązanie;   stwarzaj   okazje   do   zmiany   marzeń   w
rzeczywistość. Tego rodzaju zobowiązania są niezwykle ważne, ponieważ w dziedzinach, w
których osiągałeś niezadowalające wyniki, prawdopodobnie utrwaliłeś w wyobraźni negatywny
obraz własnych możliwości. Dlatego tez znajdujesz mniej lub bardziej wiarygodne preteksty,
by   usprawiedliwić   niepowodzenie   w   zdobywaniu   pożądanych   umiejętności.   Nadal   ćwicz
wyobrażenia, bowiem nie są one cudownym lekarstwem, którego jedna dawka usunie wszystkie
twe braki, lecz nieustającym procesem. Nie ograniczaj się do tych dążeń, które podpowiada ci
rozsądek,   np.   zachowania   dobrej   kondycji   fizycznej,   przestrzegania   diety,   ciężkiej   pracy,
wytrwałości, czytania książek, nawet jeśli dotychczas nie udało ci się ich zrealizować. Bądź
pewny, że od tej chwili podejmowane przez ciebie wysiłki będą znacznie bardzie; efektywne,
ponieważ twój nieświadomy pilot automatyczny otrzymał „program" złożony z odpowiednich
marzeń NLP pomaga realizować wybrane pragnienia ucząc nas zmieniać życzenia w zamiary, a
powierzchowne zainteresowania w życiowe pasje, tym samym umacniając wiarę w siebie i w
możliwość osiągnięcia każdego celu, który traktujemy poważnie. Nawet tak negatywne uczucie
jak zazdrość może być spożytkowane do realizacji własnych dążeń, ktoś, komu zazdrościmy,
świetnie nadaje się, by być modelem w opracowanych przez NLP technikach mistrzostwa. Aby
wiele osiągnąć w życiu, nie musisz być z natury ambitny lub nastawiony na realizację celów.
Twoim punktem wyjścia mogą być ulotne życzenia i źle uformowane pragnienia, musisz tylko
zmienić sposób myślenia o nich, tj. nauczyć się tworzyć właściwe marzenia. Jeżeli natomiast w
twoim charakterze leży systematyczne planowanie celów, ustalanie zadań i sporządzanie list
czynności „do wykonania", możesz uzupełnić to logiczne, rozsądne podejście umiejętnościami,
którymi   steruje   prawa   półkula   mózgowa,   a   które   określają   ostateczny   kształt   twoich
rzeczywistych   osiągnięć.   Nie   obawiaj   się,   ze   umiejętności   te   zamienią   cię   w   marzyciela
(marzyciele   nie   osiągają   godnych   uwagi   wyników,   ponieważ   nie   potrafią   urzeczywistniać
swych fantazji) Jednak chcąc osiągnąć wartościowy cel, nie obędziesz się bez marzeń.

6 Twoja wewnętrzna drużyna

Zapewne nieraz zdarzyło ci się doświadczyć sytuacji, w której odzywał się twój wewnętrzny
głos lub odczucie, podpowiadając ci, jak powinieneś postąpić. Głos ten bywa przyjazny,

zachęcający   do   działania,   najczęściej   jednak   jest   krytyczny,   podaje   w   wątpliwość   twoje
możliwości i sprzeciwia się instynktowi, który mówi „potrafię tego dokonać". Możesz powziąć
sympatię lub antypatię do nowo poznanej osoby, nie będąc świadomym, dlaczego tak się dzieje.
Mając   na   myśli   ten   rodzaj   reakcji   mówimy   czasem   „czuję   to   przez   skórę",   „mam   takie
przeczucie" lub „to chemia mojego organizmu". Jak dowiedzieliśmy się w rozdziale 4, nasze
przekonania,   ukształtowane   przez   wszelkiego   rodzaju   czynniki   wewnętrzne   i   zewnętrzne,
bywają sprzeczne, nawet najważniejsze opinie na temat własnej osoby nierzadko kolidują ze
sobą. Dążąc do wyznaczonych celów, jesteśmy zatem atakowani przez rożne części własnej
osobowości,   tj.   przez   wewnętrzną   „drużynę",   która,   dobrze   nam   życząc,   może   pomoc   lub
przeszkodzie w realizacji zamierzeń.

ZŁOŻONA OSOBOWOŚĆ
Zapisując niedominującą ręką przekonania o samym sobie, zgodnie z poleceniem podanym w
rozdziale 4, zapewne zanotowałeś kilka słów lub wyrażeń, określających przeciwstawne cechy,
jakby dwie rożne osoby wypowiadały się w imieniu świadomych i nieświadomych ośrodków
twojego   mózgu.   Autocharakterystyka,   sporządzona   przy   zastosowaniu   tej   prostej   metody,
wprawia w zdumienie uczestników moich seminariów. Na przykład osoba „bezpośrednia" po
przełożeniu   piorą   do   ręki   niedomiującej   staje   się   „arogancka",   „powściągliwość"   zostaje
nazwana przez dziecięco szczerą, prawą półkulę „zamknięciem w sobie" Bardzo często zdarza
się, ze obie charakterystyki przeczą sobie nawzajem, przeciwstawiając np. bezpośredniość po-
wściągliwości lub zorganizowanie beztrosce.
Owe na  pozór  kolidujące  ze  sobą  określenia  reprezentują   rożne  aspekty  naszej   samooceny
Rozwinąwszy je w zdania (nadal zapisywane ręką niedominującą) na ogół stwierdzamy,  ze
opisywaliśmy   siebie   w   rożnych   sytuacjach   lub   w   rożnych   okresach   życia,   a   nawet
odwoływaliśmy się do obrazów z przeszłości, spod wpływu których nie wyzwoliliśmy się do tej
pory Jedno z określeń może np. wyrażać naszą samoocenę w kontekście pracy zawodowej,
podczas   gdy  w  domu   lub  wśród  znajomych   postrzegamy   siebie   zupełnie  inaczej.  Możemy
uznawać   się   za   „artystów",   którymi   od  czasu   do   czasu   w   istocie   bywamy,   a   jednocześnie
przypisywać sobie zmysł praktyczny, również będący częścią naszego charakteru. Technika ta
pozwala   odkryć   różne   sposoby   postrzegania   samego   siebie,   a   także   rożne   oblicza   własnej
osobowości, które czasami rywalizują ze sobą o prawo do zabrania głosu.
Koncepcja   złożonej   osobowości   jeszcze   niedawno   zostałaby   wyśmiana,   dzisiaj   jednak
wszystkie dowody wskazują na istnienie różnych „umysłów", funkcjonujących w każdym z
nas.   Badania   Rogera   Sperry   nad   rozdzielnością   mózgu   dały   początek   tzw.   teorii   dwóch
umysłów,   potwierdzonej   przez   współczesną   wiedzę,   o   całkowicie   odmiennych   sposobach
funkcjonowania   każdej   półkuli   mózgowej.   Lewa,   „werbalna"   półkula,   odpowiada   za   nasze
zróżnicowane przekonania o sposobach organizowania własnych działań, komunikowania się z
innymi,   rozwiązywania   problemów,   podejmowania   decyzji   i   wydawania   krytycznych   ocen,
natomiast   prawa   półkula,   myśląca   kompleksowo,   odsłania   poglądy   dotyczące   posiadanych
zdolności twórczych, ekspresji, uczuć i stosunków z innymi. Sposób myślenia i odczuwania
oraz system przekonań każdego z nas obejmuje tak różnorodne aspekty, ze możemy mowie
wręcz o istnieniu wewnętrznej drużyny, składającej się z wielu naszych oblicz. Każde z nich
uczestniczy w naszych myślach, wypowiedziach i osiągnięciach.
Wszyscy pamiętamy zapewne takie chwile, kiedy postępowaliśmy w sposób zorganizowany i
logiczny, sprawując kontrolę nad swymi poczynaniami, oraz takie, kiedy zachowywaliśmy się
beztrosko, impulsywnie i chaotycznie, niczym małe dzieci. Chociaż owa „drużyna" wydaje się
czasami wymykać nam spod kontroli, doprowadzając do konfliktów, uniemożliwiających kon-
sekwentne dążenie  do celu, w istocie wszystkie  aspekty naszego „ja" są sprzymierzeńcami
Dobrze nam życzą1 W każdym działaniu przejawia się jakiś składnik osobowości, nawet jeżeli
pozostaje w konflikcie z pozostałymi i nie jesteśmy świadomi jego oddziaływania (W rozdziale

1 sformułowaliśmy założenie, iż „za każdym zachowaniem kryje się pozytywna intencja").
Spotkaliśmy się z tą koncepcją również w rozdziale 2, przeprowadzając test zwany
sprawdzianem konsekwencji. Prawdopodobnie stwierdziłeś, ze niektóre cele kolidują ze sobą,
jakby wyrażały pragnienia różnych osób. Jeden z nich mógł dotyczyć poczucia bezpieczeństwa,
podczas gdy inny zakładał zmiany i niepewność. Cele należy uzgodnić, jeżeli podejmowane
działania mają być spójne i ukierunkowane na ich osiągnięcie. Analizując wszystkie możliwe
konsekwencje realizacji każdego zamierzenia i modyfikując je lub wzajemnie dopasowując,
możemy uwzględnić wszystkie czynniki decydujące o zachowaniu ogólnej harmonii w życiu.
Spróbujemy teraz zrozumieć tę „drużynę", by aktywnie ją spożytkować, zamiast godzić się
tylko na kompromisy.

TWÓJ WEWNĘTRZNY KRYTYK
Timothy Gallwey, czołowy brytyjski gracz i trener tenisa, napisał książkę The Inner Gamę of
Tennis (Wewnętrzna gra w tenisa), która zyskała ogromną popularność, a kilka lat później -
The Inner Gamę of Golf (Wewnętrzna gra w golfa). Stosowne przez niego metody treningu w
obydwu   dyscyplinach   okazały   się   niezwykle   skuteczne,   a   z   programowaniem
neurolingwistycznym łączy je zrozumienie wpływu myślenia na osiągane wyniki. Gallwey nie
był  zadowolony z postępów swych  podopiecznych,  którzy najwyraźniej nie mogli poradzie
sobie z natłokiem uwag, wskazujących popełniane błędy i sposób ich skorygowania. Pewnego
dnia   przypadkiem   zauważył,   iż   jeżeli   kilka   razy   zademonstrował   uczniom   uderzenie,   a
następnie kazał im je powtórzyć, powstrzymując się od objaśnień i krytycznych uwag, osiągali
oni   znacznie   lepsze   wyniki   niż   wówczas,   gdy   słuchali   tradycyjnych   instrukcji.Powyższe
spostrzeżenie dotyczyło zarówno nowicjuszy, jak i doświadczonych graczy Wydawało się, ze
analizując   wykonywane   ruchy,   uczniowie   grali   gorzej   niż   wówczas,   gdy   nie   „myśleli",
wykonując je tylko lub naśladując, niczym dziecko, które uczy się nowej gry. Dokonawszy tego
odkrycia,   trener   ograniczył   instrukcje   do   niezbędnego   minimum,   a   wyniki   znacznie   się
poprawiły.
Gallwey doszedł do wniosku, ze każdy z nas posiada wewnętrzny odpowiednik instruktora czy
tez krytyka, który stale dyktuje sposób postępowania. „Patrz na stopy", „zwolnij trochę", „teraz
przyspiesz",   „obserwuj   piłkę",   „wyreguluj   oddech".   Ów   wewnętrzny   krytyk   negatywnie
wpływa na osiągane przez nas wyniki w nie mniejszym stopniu niż jakikolwiek „zewnętrzny"
sędzia Gallwey zidentyfikował funkcjonowanie dwóch „jaźni" Jaźń 1 była bystrym i pełnym
dobrym chęci, choć nadmiernie surowym krytykiem, który zawsze przeszkadzał, natomiast jaźń
2 była urodzonym tenisistą, któremu należałoby po prostu pozwolić grac, by ujawnił swój talent
Jaźń 1 sądziła, że jest ekspertem, lecz myliła się. Jaźń 2 była uzdolnionym graczem i znajdowa-
ła przyjemność w uprawianiu tego sportu, lecz mądra i elokwentna jaźń 1 stale przeszkadzała i
onieśmielała  ją. Odwracając uwagę jaźni 1, by pozwolić  jaźni 2 grać  swobodnie,  Gallwey
uzyskał nadzwyczajne rezultaty. Następnie zastosował tę samą metodę do nauki gry w golfa i
potwierdził  jej skuteczność na własnym  przykładzie,  opanowując od podstaw tajniki nowej
dyscypliny i szybko osiągając wysoki poziom umiejętności.
Dwie jaźnie, zidentyfikowane przez Gallweya (nie znającego zasad funkcjonowania mózgu ani
najnowszych  odkryć   w  tej   dziedzinie)  są oczywiście   tymi  samymi   odrębnymi  „umysłami",
które   odkrył   noblista   Roger   Sperry,   prowadząc   badania   z   udziałem   pacjentów   poddanych
operacji rozdzielenia półkul mózgowych. Krytyczna jaźń 1 odpowiada logicznej, „werbalnej"
półkuli lewej, natomiast dziecięco naturalna, ekspresywna, „niewerbalna" jaźń 2 reprezentuje
półkulę prawą.
Krytyczny „głos wewnętrzny" odzywa się nie tylko podczas uprawiania sportów, bombarduje
on nas swymi uwagami we wszelkiego rodzaju sytuacjach „nigdy ci się to nie uda", „uważaj",
„co   mm   sobie   pomyślą?",   „czy   pomyślałeś   o...?".   Czasem   taki   dialog   wewnętrzny   dodaje
odwagi („Zrób to, przecież potrafisz" lub „ja im jeszcze pokażę") i pomaga osiągnąć pożądane

wyniki,   najczęściej   jednak   negatywna   samoocena   blokuje   prawdziwe   możliwości
Zaimprowizowane przemówienie często udaje nam się o wiele lepiej niż wystąpienie, o którym
zostaliśmy   poinformowani   ze   znacznym   wyprzedzeniem.   W   ostatnim   przypadku   krytyk
wewnętrzny ma dużo czasu na doradzanie, przeszkadzanie i ostrzeganie drugiej jaźni, którą
zaczyna  ogarniać strach. Pamiętasz z pewnością model uczenia się, opisany w rozdziale 1,
zgodnie z którym najwyższy poziom umiejętności osiągamy wówczas, gdy przestajemy być
świadomi własnych kompetencji. Działając pod kierunkiem jaźni 2, nie myślimy świadomie, a
krytyk  nie zabiera głosu. Dlatego właśnie, kiedy prowadzisz samochód, twoja lewa półkula
mózgu może słuchać radia, zastanawiać się, co ugotować na obiad lub jak zachować się wobec
rozgniewanego klienta. Podczas gdy jaźń 1 zajęta jest swymi problemami, jaźń 2 jedzie sobie
spokojnie, wykorzystując „kompetencję nieświadomą".
Pewien mój znajomy boleśnie zranił się w nogę, lecz z grzeczności zgodził się rozegrać partię
golfa, na którą wcześniej umówił się z przyjacielem. Noga bardzo mu dokuczała i podczas
meczu me przestawał o mej myśleć, me mogąc się doczekać zakończenia gry i powrotu do
domu.   Jakież   było   jego   zdumienie,   gdy   okazało   się,   że   była   to   najlepsza   partia,   jaką
kiedykolwiek rozegrał! Skaleczona noga absorbowała całą jego uwagę, toteż mój znajomy me
„myślał" o grze, dzięki czemu był w stanie osiągnąć tak dobre wyniki.
Chociaż   nie   zawsze   mamy   możliwość   kształtowania   tego   rodzaju   okoliczności,   Timothy
Gallwey bardzo skutecznie stosuje zasadę odwracania świadomej uwagi. Inni sportowcy lub
artyści   występujący   przed   publicznością   opracowali   własne   metody   przezwyciężania
krytycznego, lękliwego myślenia lewej półkuli przez kompetentną półkulę prawą. Tego rodzaju
techniki zawsze uwzględniają wyregulowanie oddechu i relaksację (pomagającą wj eliminować
„frasobliwe"   myśli   lewej   półkuli)   oraz   szczególny   rodzaj   wizualizacji,   czyli   -   według
terminologii NLP - rzutowanie w przyszłość, o czym była już mowa w tej książce.

ZAPOZNAWANIE SIĘ Z WEWNĘTRZNĄ DRUŻYNĄ
Niewątpliwie   znasz   owego   wewnętrznego   krytyka,   zidentyfikowanego   przez   Gallweya   i
odpowiedzialnego za większość świadomych  myśli, kreowanych  przez lewą półkulę. Naszą
osobowość   kształtuje   również   wiele   innych   składników,   których   me   znamy,   ponieważ
oddziałują   na   naszą   podświadomość.   Każdy   z   nich   wywiera   jednak   wpływ   na   nasze
postępowanie,   sterując   zachowaniami,   które   pozornie   pozbawione   są   racjonalnego
uzasadnienia.
Możemy np. bez trudu rozpoznać część siebie, pragnącą uwolnić się od bólu pleców, jednak nie
potrafimy zidentyfikować tej, która się jej sprzeciwia. Być może dzieje się tak, dlatego, ze
chcemy podtrzymać zainteresowanie i troskę ze strony najbliższych, odwlec czekającą pracę,
wykorzystać tę dolegliwość jako pretekst do odrzucenia zaproszenia na spotkanie towarzyskie,
domagać się wygodniejszego fotela, nie wynosić śmieci, nie wstawać rano, by zagotować wodę
na herbatę itp. Każda z tych drugoplanowych korzyści będzie nieświadomie, lecz skutecznie
konkurować ze świadomym celem „chcę uwolnić się od bólu pleców". Intencje te mogą być
mylne, nieracjonalne, a nawet głupie, lecz pewna część naszej osobowości postrzega je jako
pozytywne, ponieważ ich realizacja przyniesie jej korzyść lub zadowolenie. Naturalne dążenia
do doznawania przyjemności i unikania bólu zaczynają ze sobą kolidować, sprawiając, ze nie
możemy powstrzymać się od robienia tego, czego (świadomie) nie chcemy czynić.
Konflikty te przejawiają się w różny sposób, nie tylko w formie niepożądanych nawyków i
wzorców postępowania, ale również w naszych reakcjach na wydarzenia, sytuacje, zadania,
ludzi i wszelkie bodźce, które oddziałują na nas każdego dnia. Przykład dotyczący bólu pleców
mógłby   równie   dobrze   odnosić   się   do   palenia,   picia   alkoholu,   nadmiernego   objadania   się,
gniewu, obrażania się i innych  zachowań, których  nie potrafimy  racjonalnie,  wytłumaczyć,
lecz, za którymi prawdopodobnie kryje się określona drugoplanowa korzyść. Wydaje się zatem
całkowicie logiczne, iż największy wpływ  na nasze osiągnięcia mają działania, pozostające

poza kontrolą świadomości; pozostałe są w pełni przewidywalne. Aby wprowadzić zmiany we
własnym życiu, należy rozpoznać te części siebie, które skłaniają nas do niepożądanych, ogra-
niczających zachowań.
Spisując   niedominującą   ręką   wyczerpującą   charakterystykę   własnej   osoby,   uczynisz   wielki
krok w kierunku zidentyfikowania owych ukrytych części twojego „ja". Zapewne odnajdziesz
ich związek z określonymi sytuacjami lub niepożądanymi zachowaniami. Z reguły udaje nam
się odkryć wiele części siebie. Każdy z nas posiada złożoną osobowość o wielu obliczach,
kierującą się trudną do rozszyfrowania hierarchią przekonań, postaw, uczuć, pragnień i intencji,
które w ten lub inny sposób przejawiają się we wszystkich naszych uczynkach.
NLP   oferuje   techniki   umożliwiające   rozpoznanie   tych   części   i   rozwiązanie   ewentualnych
konfliktów między nimi. Skoro z definicji posługujemy się subiektywnym sposobem myślenia,
tj.   prawą   półkulą   mózgową,   skuteczne   techniki   powinny   opierać   się   raczej   na   wszystkich
modalnościach wyobraźni niż na trzeźwej logice wypowiedzi. Będziesz zatem musiał od czasu
do   czasu   trochę   „poudawać",   by  wyzwolić   się   spod   ograniczającego   wpływu   racjonalnego
myślenia.

Bankiet dla wewnętrznej drużyny
Typowy   dla   kilku   podejść   NLP,   ogólny   charakter   poniższej   techniki   identyfikacji   i
porozumiewania   się   z   poszczególnymi   częściami   siebie,   pozwala   na   dostosowanie   jej   do
indywidualnych potrzeb.
1. Odpręż się, osiągnij stan alfa i wyobraź sobie przyjemne, dogodne miejsce w plenerze (np. na
słonecznej łące). Niech pojawi się tam stół i sześć krzeseł.
2     Poproś   nieświadomą   część   umysłu   o   wskazanie   dwóch   części   ciebie,   z   których   jesteś
naprawdę   zadowolony.   Zaproś   je   do   stołu   jako   twych   gości.   Niechaj   wyłonią   się   z
podświadomości te, które przyjdą ci na myśl jako pierwsze Powitaj przybyłych.
3 Teraz poproś nieświadomość o wskazanie dwóch elementów twej osobowości, które uważasz
za praktyczne i pożyteczne Powitaj kolejnych gości i podziękuj im za przybycie.
4  Następnie zwróć się do nieświadomości z prośbą o wskazanie dwóch części twojego „ja",
których szczególnie me lubisz i z których nie jesteś zadowolony. Powitaj ich równie uprzejmie,
jak poprzednich gości. Teraz poproś przybyłych,  by kolejno się przedstawili i zapoznali ze
sobą.
5.   Zadaj swym gościom pytanie: „Kto z was czuje się najbardziej nie zrozumiany?" Tego,
który odpowie, zapytaj. „Opowiedz o swoich pozytywnych zamiarach. Jakie korzyści pragniesz
mi przynieść?" Wysłuchaj odpowiedzi i zapisz ją, jeśli chcesz. Upewnij się, ze pozostali także
ją   zrozumieli   i   docenili   znaczenie   tego,   co   stara   się   uczynić   dla   ciebie   pierwszy   członek
drużyny.
6. Zadaj to samo pytanie pięciu pozostałym gościom: „Kto spośród was czuje się najbardziej
niezrozumiany?" Tego, który odpowie, zapytaj następnie: „Jakie są twoje pozytywne intencje,
jaką korzyść pragniesz dla mnie osiągnąć?" Wysłuchaj odpowiedzi i ponownie upewnij się, ze
pozostali zrozumieli i docenili jej znaczenie.
7. Powtórz ten proces dla pozostałej czwórki, a potem trójki gości.
8.     Wysłuchawszy   odpowiedzi   czterech   części   siebie,   poproś   pozostałe   dwie,   by   kolejno
wyjaśniły, jakie dary przynoszą do wspólnego stołu, i zwróć uwagę, czy wszyscy zgromadzeni
rozumieją, na czym polegają zasługi każdej z nich.
9.  Obserwuj, jak stół powoli znika, sześcioro członków twej drużyny trzyma się za ręce, a ty
stoisz   pośrodku,   ciesząc   się   darami,   jakie   przynosi   ci   każdy   z   nich.   Powoli   wróć   do
rzeczywistości i zwróć uwagę na swe odczucia.
Koncepcja przyjęcia jest metaforą, pomagającą rozszyfrować pewne sekrety prawej półkuli.
Możesz zastosować inny scenariusz, jeśli chcesz, lecz zachowaj zasady tej metody. Zauważ, ze
na każdym etapie rozmowy powinieneś uzyskać akceptację każdego z przybyłych, którzy w ten

sposób poznają nawzajem swoje zasługi. Sposób personifikacji twych gości zależy tylko od
ciebie. Pamiętaj jednak, ze znacznie łatwiej jest nawiązać porozumienie z konkretnymi osobami
niż abstrakcyjnymi symbolami.
Powyższe ćwiczenie wymaga subiektywnych umiejętności, sterowanych prawą półkulą mózgu,
i można ułatwić sobie jego wykonanie za pomocą bardzo prostych środków. Jeżeli nie potrafisz
wyobrazić sobie określonej części siebie, zastanów się, jak mogłaby ona wyglądać, gdybyś
udawał,   ze   potrafisz.   Celem   tego   ćwiczenia   nie   jest   stworzenie   „poprawnego"   obrazu   lub
reprezentacji, lecz takiego, który umożliwi wam komunikację. Analogicznie, jeżeli me udaje ci
się usłyszeć odpowiedzi, spróbuj wyobrazić sobie, jak mogłaby ona brzmieć, gdybyś nie miał
tych trudności. Stosowanie środków w rodzaju „co by się stało, gdyby" jest jak najbardziej
uzasadnione   podczas   odkrywania   subiektywnego   świata.   To,   co   w   tej   chwili   wydaje   się
wymuszone i sztuczne stanie się twoja drugą naturą, gdy zawrzesz bliższą znajomość z samym
sobą  i   nabierzesz   zaufania  do  swojej  umiejętności  prowadzenia  wewnętrznej  i   zewnętrznej
komunikacji.
Opisana   wyżej   technika   może   wpływać   na   ciebie   motywująco   i   umacniająco,   dzięki   niej
bowiem zdasz sobie sprawę - być może po raz pierwszy w życiu - że masz oparcie w swojej
wewnętrznej drużynie Zaczniesz dostrzegać w innym świetle „mniej pożądane" części siebie i
odczuwać - w dosłownym sensie tego słowa - jedność swej osobowości.

POSŁUGIWANIE SIĘ WEWNĘTRZNĄ DRUŻYNĄ
Jeżeli   odpowiada  ci  opisana  wyżej   metoda,   możesz   spróbować  lepiej  poznać  poszczególne
części siebie W tym celu powinieneś pomyśleć o określonym sposobie zachowania lub nawyku,
który   pragniesz   wykorzenić,   o   czymś,   co   nie   przynosi   ci   pożytku   i   wolałbyś   się   od   tego
uwolnić. Osiągnij stan alfa i postaraj się nawiązać kontakt z tymi elementami osobowości, które
dążą do własnych pozytywnych celów, oddziałując na twoje postępowanie. Może tu wchodzić
w grę jeden lub kilka z nich- pierwszy z nich będzie generował zachowania, podczas gdy inne
podniosą   sprzeciw   (podobne   obiekcje   nasuwa   ci   świadomość).   Możesz   posłużyć   się
wykorzystywaną już metaforą przyjęcia na świeżym powietrzu lub - skoro znasz schemat tego
ćwiczenia - wymyślić inny scenariusz.
Dzięki   poznanej   właśnie   metodzie   możesz   rozpoznać   swoje   ukryte   intencje,   tak   jak   w
przykładzie   z   bólem   pleców.   Uświadomiwszy   sobie   owe   sprzeczne   cele   będziesz   w   stanie
decydować o swym zachowaniu, zamiast pozostawać zdanym na łaskę nawyków, których nie
potrafisz   racjonalnie   wytłumaczyć   Na   podstawie   zdobytej   w   ten   sposób   wiedzy   możesz
postanowić, iż nie zmienisz postępowania, nawet jeśli jest ono dalekie od ideału. Możesz także
zastanowić   się   nad   lepszymi   sposobami   osiągnięcia   rezultatów,   do   których   zmierzają   twe
niepożądane zachowania. Postaraj się zidentyfikować wiele różnych części siebie, posługując
się   w   tym   celu   przykładami   rozmaitych   zachowań,   postaw   i   przekonań,   które   chciałbyś
wykorzenić.
Poznawszy sposób myślenia poszczególnych składników własnego „ja", możemy skutecznie
rozwiązywać  wszelkiego rodzaju problemy i osiągać najtrudniejsze nawet cele.  Najbardziej
złożone spośród nich wymagają jednak zastosowania kilku różnych  strategii.  Np. będąc na
twórczym etapie określonego działania, możemy mimo to odczuwać potrzebę zorganizowania
go i świadomego, pragmatycznego planowania. Wewnętrzny krytyk, którego Timothy Gallwey
rozpoznał   u   swych   uczniów,   w   pewnych   okolicznościach   może   być   nieocenionym
sprzymierzeńcem. Ileż osób odczuwa wdzięczność wobec swych bliskich, których mitygujące
uwagi  i trzeźwa  krytyka  powstrzymały je przed nieroztropnym  posunięciem!  Nasz własny,
krytyczny głos wewnętrzny może wprawdzie krępować kreatywność, lecz dzięki niemu mocno
stoimy na ziemi i me pomijamy w naszych decyzjach żadnych ważkich czynników. Należy
więc docenić rolę poszczególnych  części osobowości w dążeniu do ogólnych celów, jakich
żadna z nich nie zdołałaby osiągnąć w pojedynkę.

Wyobraź sobie, ze zamierzasz całkowicie zmienić charakter przydomowego ogrodu, lecz twój
budżet i czas są ograniczone Najpierw musisz wykazać się kreatywnością i wyobrazić sobie
przyszły wygląd  ogrodu. Następnie  powinieneś  zmobilizować  swe zdolności  organizacyjne,
dzięki którym dostosujesz projekt do posiadanych środków. Na każdym etapie musisz jednak
być   samokrytyczny,   od  czasu   do   czasu  występować   jako  advocatus   diaboh   i   przewidywać
wszelkie trudności, zanim będzie za późno, by im zaradzić. Każdy z tych trzech elementów ma
do odegrania określoną rolę, lecz żaden z nich nie może wiele zdziałać bez pozostałych dwóch
Problem polega na tym, ze owe trzy pożyteczne składniki, które każdy z nas w jakimś stopniu
posiada, często działają przeciw sobie, zamiast wspierać się nawzajem. Twórca wpada w gniew
z   powodu   ograniczeń   narzuconych   przez   organizatora,   który   z   kolei   me   może   znieść
chwiejności   kreatywnych   koncepcji,   natomiast   krytyk,   nieustannie   irytując   obu   swych
partnerów, me potrafi zrozumieć, jak można przeoczyć to, co oczywiste. Toczący się konflikt
uniemożliwia podjęcie decyzji i realizację zamierzeń, mimo że obdarzony jesteś wystarczająco
rozwiniętą zdolnością myślenia, by poradzić sobie z tego rodzaju zadaniem.

Twoje zaradne trio
Istnieje   metoda,   dzięki   której   możesz   skłonić   do   współdziałania   trzy   wymienione   wyżej
elementy, najpierw jednak musisz sprawdzić, czy wszystkie występują w twojej osobowości
Przypomnij sobie chwile, kiedy byłeś naprawdę kreatywny. Być możesz cecha ta nie ujawnia
się u ciebie stale, lecz każdemu z nas od czasu do czasu nasuwają się inspirujące, efektywne
koncepcje. Przypomnij sobie taki moment i wyraźnie doświadcz wszystkich modalności. Zwróć
uwagę, co odczuwasz, będąc osobą twórczą. Dla potrzeb kolejnego ćwiczenia będzie ona pełnić
rolę   kreatywnej   części   ciebie   Teraz   zastanów   się,   kiedy   wykonałeś   poważne   zadanie
organizatorskie  Mogło ono wiązać  się z wprowadzeniem  nowego systemu  pracy w biurze,
przeprowadzką, przygotowaniami do ślubu i przyjęcia weselnego, planowaniem wakacji lub
jakąkolwiek   inną   sytuacją,   nad   którą   w   pełni   panowałeś.   To   ty   byłeś   tym   sprawnym   i
praktycznym   organizatorem.   Wreszcie   wyobraź   sobie   siebie   jako   rozważnego,   mądrego   i
dalekowzrocznego   krytyka,   który   wprowadza   do   każdej   sytuacji   pierwiastek   zdrowego
rozsądku i realizmu. Przypomnij sobie siebie w roli rodzica, szefa lub innej osoby obdarzonej
autorytetem.   Stworzywszy   wyraziste   wizje   wymienionych   przeżyć,   zapoznałeś   się   z
odczuciami, towarzyszącymi każdemu z tych wcieleń. Podczas tworzenia wyobrażeń prawdo-
podobnie zmieniała się również fizjologia twojego organizmu. Spróbuj ponownie doświadczyć
każdej z tych wizji, kolejno odgrywając poszczególne role i doznając wywołanych przez nie
odczuć.
Jesteś   teraz   przygotowany   do   rozwiązywania   problemów   przy   pomocy   nowych
sprzymierzeńców,   tj.   twojej   wewnętrznej   drużyny.   Pomyśl   o   jakimś   problemie,   którego
dotychczas nie udało ci się rozwiązać, wówczas ćwiczenie to będzie naprawdę pożyteczne.
1. Zrelaksuj się i osiągnij stan alfa, zmień sposób myślenia na kreatywny i wymysł możliwie
najwięcej koncepcji rozwiązania problemu.   Nie zwracaj uwagi na to, czy rokują one szansę
powodzenia, czy tez wydają się nierealne; po prostu wysuń kilka dobrych pomysłów.
2.  Zmień teraz tryb myślenia na praktyczny, organizacyjny. Pomoże ci w tym zmiana ułożenia
ciała Pozostając w tej samej pozycji, ryzykujesz, iż nie w pełni „przełączysz się" na nowy tryb,
powinieneś zmienić swój stan w jakikolwiek fizyczny sposób.   Wyrecytuj  krótką dziecięcą
rymowankę, wykonaj kilka tanecznych kroków lub zrób coś innego.  Przyjąwszy praktyczną,
organizatorską   postawę,   poczujesz   się   nadzwyczaj   skuteczny,   podobnie   jak   podczas
poprzedniego   ćwiczenia.     Będąc   w   tej   roli,   powinieneś   pomyśleć   o   wszystkim,   co   należy
uczynić, aby urzeczywistnić kreatywne koncepcje; o wszystkim, co powinieneś zaplanować i
przygotować,   o   informacjach,   jakie   musisz   zebrać;   ludziach,   z   pomocy   których   zechcesz
skorzystać Postaraj się o niczym nie zapomnieć mobilizując cały swój potencjał intelektualny,

który pomagał ci w rzeczywistych sytuacjach
3 Uporządkowałeś już swoje koncepcje i wiesz dokładnie, jak powinieneś postąpić. Zmień tryb
myślenia,   tak   jak   poprzednio,   i   zajmij   stanowisko   krytyczne.   Możesz   usiąść   na   krześle   z
prostym  wysokim  oparciem,  odgrywając rolę sędziego. Teraz  zastanów  się, jakie trudności
możesz   napotkać  i  określ  przyczyny,   dla  których  twoje koncepcje  i  strategie   ich  realizacji
mogłyby zakończyć się fiaskiem. Bądź szczery i tak krytyczny, jak tylko potrafisz. Wszystkim,
co pozostało, jest zapewne kilka pomysłów, które przedstawiały się atrakcyjnie, dopóki nie
rozważyłeś   ich   konsekwencji,   oraz   kilka   praktycznych   rozwiązań,   które   wydawały   się
interesujące, dopóki krytyk  wewnętrzny nie przystąpił do pracy.  Rozpocznij cykl  od nowa.
Powróć do kreatywnego stanu i znajdź sposób działania, który pozwoli ci odeprzeć zarzuty i
krytyczne uwagi. Bądź równie kreatywny, jak na początku, lecz tym razem skoncentruj się na
postawionych ci zarzutach. Możesz liczyć, ze nasunie ci się bardzo wiele pomysłów.
5. Po raz kolejny zmień tryb myślenia, by wcielić się w organizatora. Będąc w zasobnym,
niezwykle wydajnym stanie ducha, zastanów się, co należy zrobić, by wprowadzić w życie
najnowsze pomysły.
6  Po raz ostatni pozwól krytykowi przedstawić zastrzeżenia. Prawdopodobnie tym razem będą
one mniej liczne i bardziej szczegółowe.
7       Powróć   do   kreatywnego   stanu   i   sformułuj   pomysły,   które   usuną   ostatnie   argumenty
krytyczne itd , dopóki nie rozproszysz wszystkich wątpliwości i me opracujesz praktycznej
koncepcji, która wytrzymałaby próbę krytyki.
Wykorzystując   swe   wewnętrzne   zdolności   w   każdej   z   tych   dziedzin,   działając   zespołowo,
osiągnąłeś   to,   czego   żadna   z   części   ciebie   nie   zrealizowałaby   w   pojedynkę.   (W   zwykłych
warunkach   krytyk   natychmiast   odrzuca   najlepszy   nawet   pomysł   i   nie   zgadza   się   na
poszukiwanie   dalszych   rozwiązań,   uznając   całą   koncepcję   za   „nierealną").   Przedstawiona
technika pozwala skutecznie wykorzystać naturalną umiejętność myślenia, właściwą każdemu z
nas.

Myślące kapelusze
Edward   de   Bono,   który   zyskał   sławę   dzięki   swej   koncepcji   „myślenia   lateralnego",
wykorzystuje zasadę złożonej osobowości w charakterze środka komunikacji, przydatnego we
wszelkiego rodzaju sytuacjach, me wyłączając spotkań z klientami oraz negocjacji handlowych.
Posługuje   się   on   metaforycznymi   „myślącymi   kapeluszami"   w   różnych   kolorach,
symbolizujących określony sposób myślenia I tak kapelusz biały jest neutralny i obiektywny,
zajmują go tylko obiektywne fakty i liczby. Czerwony wyraża emocje i przyjmuje intuicyjny
punkt widzenia. Czarny symbolizuje negatywne nastawienie (wyjaśniając, dlaczego określonej
koncepcji   nie   można   zrealizować),   natomiast   żółty   -   pozytywny,   optymistyczny   punkt
widzenia. Zielony kapelusz jest z kolei metaforą twórczej jaźni, z której pomocy korzystałeś
przed chwilą. Ostatni, niebieski kapelusz zajmuje się organizowaniem i kontrolowaniem całości
procesu myślenia, porządkowaniem wszystkich jego elementów. Metaforycznie wkładając na
głowę kapelusz określonego koloru, zaczynasz myśleć w odpowiadającym mu trybie, tak samo
jak wykonując ostatnie ćwiczenie. Podczas zajęć zespołowych lub narad można zwrócić uwagę
uczestników   na   tego   rodzaju   zróżnicowanie   sposobów   myślenia   (np.   „Włożywszy   żółty
kapelusz,   przypuszczam,   że   jest   wśród   nas   zwycięzca"),   dzięki   czemu   każdy   może   je
uwzględnić   w   komunikacji   z   innymi.   Powyższa   metafora   pozwala   np.   przedstawić   oprócz
obiektywnego   również   intuicyjny   pogląd   na   określone   zagadnienie   lub   skierować   myśli
urodzonego optymisty na jego negatywne aspekty. W ten sposób, nie blokując swych emocji,
każdy może wnieść do dyskusji uwagi, które w innym wypadku zostałyby przemilczane.
Opisana metoda nadaje się do zastosowania w pracy zespołowej, kiedy do podjęcia decyzji
niezbędne jest skonfrontowanie różnych sposobów myślenia. Można wykorzystać ją również
jako   metaforyczną   listę   kontrolną,   umożliwiającą   wzbogacenie   myślenia   i   podejmowanie

efektywniejszych decyzji. Ilekroć jest to konieczne, każdy może włożyć kreatywny kapelusz
lub spojrzeć na określony problem zarówno z optymistycznego, jak i pesymistycznego punktu
widzenia,   aby   poznać   obie   te   perspektywy,   bądź   przedstawić   swe   intuicyjne   opinie   bez
potrzeby ich logicznego uzasadniania. W ten sposób, podobnie jak w metodzie „przyjęcia dla
wewnętrznej drużyny", doceniamy znaczenie każdego trybu myślenia, a zarazem żaden z nich
nie   dominuje   nad   pozostałymi,   bez   względu   na   to,   czy   jest   on   logiczny   czy   intuicyjny,
pozytywny czy negatywny,  kreatywny czy praktyczny.  Zmieniając  metaforyczne  kapelusze,
można zastosować odmienny sposób myślenia w sytuacji, w której w innym wypadku zostałby
on uznany za niewystarczająco logiczny lub nie dość zdecydowany. Metoda Edwarda de Bono
ma   bardziej   ogólny   i   stereotypowy   charakter   niż   wiele   technik   NLP,   adresowanych   do
nieświadomych myśli. Może ona jednak okazać się przydatna w pracy grupowej lub w wypad-
ku,   gdy   identyfikacja   poszczególnych   składników   twojego   „ja"   i   nawiązanie   z   nimi
komunikacji sprawia ci trudność.
Poniższy   przykład   ilustruje   zastosowanie   metody   kapeluszy   do   rozwiązywania   osobistych
problemów. Paul i Janice są małżeństwem od dziesięciu lat .Nie mają dzieci, chociaż każde z
nich pragnie potomstwa. Oboje pracują. Janice uważa, ze matka powinna całkowicie poświęcić
się wychowywaniu dziecka, przynajmniej przez pierwsze dwa lata. Gdyby zdecydowała się
zajść w ciążę, musiałaby zatem zrezygnować z pracy, co oznaczałoby uszczuplenie dochodów
rodziny mniej więcej o połowę oraz kłopoty finansowe, których oboje bardzo się obawiają.
Małżonkowie wkładają najpierw białe kapelusze i podają fakty pobrali się przed dziesięcioma
laty, chcą dziecka, Janice chciałaby sama je wychowywać itp. Następnie zmieniają kapelusze
na czerwone i opisują swe uczucia, nie zwracając uwagi na argumenty „za" i „przeciw" lub na
wymogi   logiki.   Paul   mógłby   opowiedzieć,   w   jakie   przygnębienie   wprawia   go   niemożność
zapewnienia rodzinie utrzymania; może niepokoi się, ze nie będzie dobrym ojcem lub ze Janice
nie będzie miała dla niego czasu po przyjściu na świat dziecka; może również obawiać się
zmiany trybu życia. Janice z kolei może zazdrościć przyjaciółkom, którym powodzi się lepiej,
może   obawiać   się   obniżenia   standardu   życia,   mieć   wyrzuty   sumienia,   ponieważ   dobra
materialne są dla niej ważniejsze niż dziecko; wreszcie może złościć ją fakt, ze to ona, a nie
Paul, musiałaby zrezygnować z pracy zawodowej.
Włożywszy   czarne   kapelusze,   Paul   i   Janice   rozważają   wszystkie   negatywne   aspekty
rodzicielstwa. „Dlaczego mielibyśmy cokolwiek zmieniać w naszym szczęśliwym i trwałym
związku?" „Jeżeli nasze dochody spadną o połowę, a wydatki wzrosną, nigdy nie rozwiążemy
problemów finansowych". „Kto w tym wieku decydowałby się na dziecko?" „Jeżeli nie wrócisz
do pracy po sześciu miesiącach, twoja kariera będzie skończona". Janice obawia się, ze po
porodzie nie odzyska dziewczęcej figury. Teraz kolej na żółty kapelusz i rozważenie aspektów
pozytywnych.   „Rodzina   bez   dziecka   jest   niepełna"   „Zaopiekuje   się   nami,   gdy   będziemy
starzy", „Pomyśl, jacy szczęśliwi będą twoi rodzice",„Jeżeli będzie trzeba, wezmę dodatkowy
etat - dziecko jest tego warte". Kapelusz zielony uruchamia kreatywne myślenie" o tym, co
Janice może zrobić w domu, by zasilić budżet rodzinny; o możliwości podjęcia pracy, w której
mogłaby   mieć   dziecko   przy   sobie;   o   dodatkowej   pracy   dla   Paula,   o   sposobach   obniżenia
kosztów utrzymania, rozpoczęciu własnej działalności gospodarczej, o której przecież kiedyś
rozmawiali, czyli o podjęciu ryzyka.
Teraz   małżonkowie   wkładają   niebieskie   kapelusze   i   próbują   wyciągnąć   wnioski   ze
wszystkiego, co powiedzieli do tej pory. Zastanawiają się, czy tego rodzaju decyzje powinny
być oparte na intuicji czy logice. Porównują i wazą poglądy optymistyczne i pesymistyczne
Mogą uznać, ze przed podjęciem decyzji powinni rozważyć jeszcze inne fakty lub ze potrzebna
im jest dodatkowa burza mózgów w zielonych kapeluszach, gdyż muszą rozstrzygnąć pewien
niepokojący aspekt czekającej ich decyzji W wyniku takiego postępowania niemal na pewno
podjęte zostanie silne postanowienie, przemyślane i podzielane przez oboje partnerów.
Analizując w ten sposób inne problemy,  których dotychczas  nie udało ci się rozwikłać, ze

zdumieniem będziesz obserwował nasuwające się rozwiązania. Zdarza się, ze problem znika
przed zakończeniem procesu, tylko dlatego, ze spojrzałeś nań z innego punktu widzenia. Nawet
jeżeli nie przyjdzie ci do głowy żadne rozwiązanie, natura problemu zmieni się nie do poznania
i stwierdzisz, ze potrafisz sobie z nim poradzić. Wykorzystując częściej każdą część siebie, np.
odwołując się do zdolności kreatywnych i rozpoznając w każdej sytuacji glos intuicji,
podnosisz umiejętność myślenia. Nierzadko w połowie drogi okazuje się, ze problem przestał
istnieć, ponieważ zmienił się twój sposób postrzegania. Przedstawiona metoda pozwala zatem
ocenić, które problemy są rzeczywiście problemami, którym potrzebny jest dłuższy okres nie-
świadomej inkubacji, a które wymagają tylko efektywniejszego sposobu myślenia. Zapoznaj się
ze swą wewnętrzną drużyną. Części twojego „ja" zamiast toczyć między sobą spory powinny
pracować dla ciebie i pomóc ci osiągnąć wszystkie wyznaczone cele.

7 Kreowanie możliwości wyboru

Większa liczba możliwości wyboru oznacza szerszy zakres kontroli nad własnym życiem Sami
je kreujemy analizując zjawiska lub sytuacje z rożnych punktów widzenia. Jeden wariant nie
pozwala na dokonanie wyboru, dwa mogą stanowić dylemat, trzy lub więcej możliwości daje
szansę realizacji upragnionych celów NLP opracowało nowe sposoby stymulowania procesów
myślenia, niezbędnych do otwierania nowych możliwości wyboru. Nie przyswoisz sobie dzięki
nim nowych umiejętności - przecież doskonale potrafisz myśleć kreatywnie i kompleksowo -
techniki te pomogą ci jedynie robić to efektywniej.
Nasze   reakcje   i   zachowania   uzależnione   są   od   znaczeń,   jakie   nadajemy   sytuacjom   lub
wydarzeniom   Zmiana   sposobu   postrzegania   określonego   zjawiska   pociąga   za   sobą   zmianę
przypisywanego mu znaczenia, a co za tym idzie zmianę jego wpływu na nasze postępowanie
Obydwa wymienione czynniki, tj. punkt widzenia i nadane znaczenie, są oczywiście kwestią
indywidualnego wyboru.
Jak   już   powiedzieliśmy,   przyjmując   różne   punkty   widzenia   tworzymy   możliwości   wyboru
Znamy już terminy stosowane w NLP na oznaczenie dwóch sposobów widzenia w asocjacji,
czyli od wewnątrz, jakby własnymi oczami oraz w dysocjacji, czyli z zewnątrz, jakby oczami
innej osoby Zasocjowany sposób widzenia występuje w NLP również pod nazwą pierwszej po-
zycji   percepcyjnej   Oglądanie   sytuacji   z   punktu   widzenia   osoby,   z   którą   wchodzimy   w
interakcje,   znane   jest   jako   druga   pozycja   percepcyjna.   Trzecią   pozycję   percepcyjna
przyjmujemy wówczas, gdy obie strony określonej interakcji postrzegamy z zewnątrz, patrząc
okiem postronnego obserwatora. Ostatnia z wymienionych pozycji oferuje nieskończenie wiele
możliwości wyboru punktu widzenia Dotychczas omówiliśmy znaczenie wyobrażeń przezywa-
nych „od wewnątrz", w asocjacji, tj. obserwowanych z pierwszej pozycji percepcyjnej. Aby
jednak otworzyć przed sobą nowe perspektywy i tworzyć nowe warianty, musimy nauczyć się
przyjmować również pozostałe pozycje.

ZMIANA KONTEKSTU
Pewna stara, chińska przypowieść taoistyczna opowiada o wieśniaku, mieszkającym w ubogiej
osadzie Inni uważali go za bogacza, ponieważ miał konia, który służył mu do orania pola i
przewożenia   ciężkich   ładunków.   Pewnego   dnia   koń   uciekł.   Sąsiedzi   lamentowali   nad
nieszczęściem,  które  go spotkało,  a on rzekł  tylko  „być  może".  Kilka  dni później  zwierzę
wróciło,   przyprowadzając   ze   sobą   dwa   dzikie   konie   Mieszkańcy   wioski   radowali   się
szczęściem sąsiada, który znów odparł „być może" Następnego dnia jego syn próbował dosiąść
jednego   z   dzikich   koni,   lecz   spadł   na   ziemię   i   złamał   nogę   Wieśniacy   wyrażali   ojcu
współczucie z powodu tak nieszczęśliwego wypadku, lecz on po raz kolejny rzekł tylko „być
może". Tydzień później w wiosce zjawili się żołnierze, rekrutujący młodych mężczyzn do armii

Syn rolnika z powodu złamania nogi został w domu. Sąsiadom, którzy mówili, ze sprzyja mu
szczęście, odpowiedział „być może".
Znaczenie każdego wydarzenia  zależy od jego kontekstu, czyli  obramowania Zmiana  ramy
odniesień wokół wydarzenia lub wypowiedzi, dokonana w celu nadania im innego znaczenia,
znana jest w NLP jako przeramowanie. Tak pospolite zdarzenie jak dzwoniący telefon może
wprawie w niezadowolenie kogoś, kto przed chwilą usadowił się wygodnie, by obejrzeć swój
ulubiony program telewizyjny, natomiast osoba samotna, która przez cały dzień me zamieniła z
nikim ani słowa, ucieszy się na jego dźwięk Zmiana obramowania, czyli kontekstu, wywołuje
zmianę  znaczenia Młoda kobieta, która pracuje na samodzielnym  stanowisku i wybiera się
właśnie   w   pierwszą   zagraniczną   podroż   służbową,   wpadnie   w   rozpacz,   gdy   zachoruje,
tymczasem dziesięcioletni uczeń ucieszy się na mysi,  ze przez kilka dni nie będzie musiał
chodzie do szkoły. Zatem znaczenie określonego wydarzenia zależy od jego kontekstu. Właśnie
kontekst   determinuje   nasze   reakcje   i   odczucia   w   znacz   nie   większym   stopniu   niż   samo
przeżycie.
Możemy również rozważać określone aspekty sytuacji, tj. zawartość przeżycia i w podobny
sposób zmieniać jej znaczenie. W przypadku dziesięcioletniego chłopca może tu wchodzie w
grę wizyta u lekarza, niezbyt przyjemne doświadczenie dla małego pacjenta, lub nieobecność
na   szkolnych   zawodach   sportowych,   na   które   niecierpliwie   czekał.   Każdy   aspekt
doświadczenia, podobnie jak jego kontekst, oddziałuje na przypisywane mu znaczenie Politycy
i   specjaliści   od   reklamy   często   dokonują   przeramownia   sytuacji,   kierując   naszą   uwagę   na
wybrane   wskaźniki   statystyczne   lub   inne   cechy,   które   zmieniają   znaczenie,   odnosząc   się
zarówno do zawartości („nie patrz na cenę, spójrz na ten blask") jak i do kontekstu (poziom
wydatków   na   inne   towary,   zmiany   poziomu   wydatków   w   czasie,   porównania   statystyk
międzynarodowych).
Generał armii, który uspokajał żołnierzy mówiąc „nie wycofujemy się, lecz przegrupowujemy",
znał   zjawisko   przeramowania   i   jego   wpływ   na   morale   wojsk.   Dobrze   prosperujące   branże
gospodarki stale dokonują przeramowania rynków i produktów. Nastręczające kłopotów ścieki
fabryczne mogą po przeramowaniu zmienić się w rentowny produkt uboczny Zarzuty formu-
łowane przez zirytowanego klienta mogą wskazać sposób podniesienia jakości usług. Można
również   przeramować  własną  drogę  kariery  i   perspektywy   awansu.  Zabieg   ten  jest  równie
prosty   jak   analizowanie   zjawisk   w   kontekście   długoterminowym,   dokonywane   w   celu
zrównoważenia   chwilowych   niedogodności   korzyściami   oczekiwanymi   w   odleglejszym
terminie, szefowie przychodzą i odchodzą, większość problemów, trapiących nas przed rokiem,
dzisiaj nie istnieje, a wielu z nich w ogolę już me pamiętamy.
Nawet nużące dojazdy do pracy można efektywnie przeramować. Czas spędzony w pociągu
można   wykorzystać   na   poszerzenie   własnej   wiedzy,   opanowanie   języka   obcego,   zdobycie
stopnia   naukowego,   podwyższenie   kwalifikacji   i   przyspieszenie   awansu   zawodowego,
napisanie   książki,   zdobycie   wiadomości   z   zakresu   nowego   hobby   lub   rozwoju   nowych
zainteresowań,   medytację,   relaks,   poznawanie   nowych   ludzi   Mądre   spożytkowanie   czasu
przeznaczonego   na   dojazdy   do   pracy   może   przynieść   wymierne   korzyści,   natomiast
przeramowanie zmieni twoje podejście do tego zjawiska i sprawi, ze nie będziesz już odczuwał
złości, frustracji lub innych negatywnych emocji, które dotychczas zawsze towarzyszyły ci w
tych chwilach. Czas przejazdów możesz przeramować w inny produktywny sposób i np. podjąć
pracę   bliżej   miejsca   zamieszkania,   przeprowadzić   się   lub   wykorzystać   czas   przejazdu   na
drzemkę Wybór należy do ciebie
Przeramowanie   uświadamia   ci   istnienie   rożnych   wariantów,   umożliwiając   tym   samym
skuteczniejsze sprawowanie kontroli nad własnym życiem. Wychowując trudne dzieci, można z
jego   pomocą   zdziałać   cuda.   Nudne   lub   niewdzięczne   zadanie,   przyprawione   szczyptą
wyobraźni,   zmienia   się   w   fascynującą   grę.   Baśnie   pełne   są   przeramowań,   znajdujemy   je
zarówno w historii o Brzydkim Kaczątku, jak i o Kopciuszku. Znaczenie ulega zmianie Zmiana

sposobu postrzegania stwarza więcej możliwości wyboru znaczenia niż jakikolwiek inny proces
zamiast znaczeń ograniczających możemy wybierać wzmacniające, zamiast zniechęcających -
motywujące,   zamiast   bolesnych   -   przyjemne.   Każdy   z   nas   w   jakimś   stopniu   posiada   już
umiejętność  dokonywania  przeramowań,  lecz warto ją pielęgnować  i posługiwać się nią w
procesie realizacji szczegółowych celów.
Dokonując   przeramowania   własnych   zachowań,   możemy   zmienić   nadawane   im   znaczenia.
Załóżmy,   ze   pragniesz   przeramować   stwierdzenie   „Chciałbym   przestać   czynić".   Najpierw
powinieneś   zastanowić   się,   w   jakich   sytuacjach   zachowanie   tego   rodzaju   mogłoby
byćpożyteczne.   Jeżeli   w   rozmowie   sprawiasz   wrażenie   osoby   konkretnej   i   oszczędnej   w
słowach, może to okazać się twoim atutem, gdy będziesz musiał odmówić czyjejś nierozsądnej
prośbie.   Wielu   ludzi   zazdrości   ci   tak   bezpośredniego   sposobu   wyrażania   myśli.   Skoro
znaczenie   zachowań   uzależnione   jest   od   ich   kontekstu,   rozważenie   różnych   możliwych
kontekstów stwarza bardziej obiektywny obraz sytuacji i zazwyczaj poprawia samopoczucie.
Innym przykładem może być stwierdzenie. „Wpadam w panikę, kiedy otrzymuję jakiekolwiek
polecenie, np. wygłoszenia przemówienia lub odegrania prostej scenki przed grupą widzów" W
takim przypadku mógłbyś  zadać sobie pytanie:   „Na czym  polega pozytywna  wartość tego
zachowania5"   lub   „Jak   inaczej   mógłbym   je   opisać?"   Jego   pozytywny   aspekt   wiąże   się   ze
wzmożonym   wydzielaniem   adrenaliny,   która   przygotowuje   cię   do   intensywnego   wysiłku.
(Tysiące   artystów,   występujących  przed  publicznością,  zna  owo uczucie  „łagodnej  paniki",
towarzyszące  im przed wyjściem na scenę.). Starasz się również skompensować  swe braki
staranniej przygotowując się do wystąpienia niż „urodzony" artysta Być może nikt poza tobą
me   dostrzega   jakichkolwiek   usterek   w   twoim   zachowaniu!   Jeżeli   natomiast   tego   rodzaju
sytuacje   przydarzają   ci   się   rzadko,   może   w   miarę   zdobywania   doświadczenia   nabierzesz
większej pewności siebie. Czy oznacza to, ze jesteś skazany na niepowodzenia, ze w niczym
nie różnisz się od większości ludzi? Czy może, ze powinieneś zapisać się do miejscowego
klubu na interesujące cię zajęcia, zdobyć odrobinę praktyki i nie narażać się więcej na ryzyko?
Wielu   prezenterów   i   artystów   scenicznych   opracowało   na   własny   użytek   drobne   sztuczki,
pomagające   im   przeramować   sytuacje,   które   w   innym   przypadku   napawałyby   ich   obawą
Pewien   sławny   mówca   wyobrażał   sobie,   ze   słuchacze   są   nadzy,   ktoś   inny   widział   ich
przystrojonych w maskaradowe kapelusze z kolorowego papieru itd. Jeżeli onieśmielają cię
sztywne   garnitury,   wyobraź   sobie   publiczność   ubraną   w   znoszone,   wytarte   dżinsy.   Siłą
imaginacji możesz sprawie, ze twoi słuchacze będą chudzi lub otyli, starzy lub młodzi, mogą
nawet zamienić się w małe dzieci, siedzące na wysokich krzesłach. Dzięki doświadczeniu, które
zgromadziłeś ćwicząc wizualizacje, możesz przeramować dosłownie każdą sytuację, a jeśli już
to zrobisz, nigdy nie będziesz postrzegał  jej tak jak dawniej. Spróbuj doznać tych  samych
odczuć   przemawiając   do   półtorarocznych   szkrabów   i   do   grupy   poważnych   dyrektorów.
Wymyślając i stosując coraz więcej przydatnych obramowań rozmaitych sytuacji, nauczysz się
zachowywać swobodnie i bez lęku nawet w najtrudniejszych okolicznościach.
Wykonaj teraz następujące ćwiczenie przypomnij sobie największą pomyłkę, jaką popełniłeś w
ciągu   ostatniego   roku.   Prawdopodobnie   wspomnienie   to   wprawi   cię   w   negatywny,
nieprzyjemny   nastrój,   jakiego   i   wówczas   doświadczyłeś.   Mogłeś   doznać   wówczas   uczuć
„zapadania   się",   strachu   lub   bezradności.   Pomyłka   ta   stała   się   częścią   twojego   życia,
wywierającą ograniczający wpływ na dalsze zachowania. Wspominając ją teraz, zastanów się,
czy możesz przeramować jej znaczenie. Spróbuj zmienić jej kontekst, a następnie zawartość
Spójrz na nią pod różnymi kątami, skupiając się kolejno na poszczególnych aspektach. Patrząc
z dzisiejszej perspektywy,  możesz potraktować to wydarzenie jako nauczkę, tj wyciągnąć z
niego pożyteczne wnioski, a może już to zrobiłeś. Możesz wzbogacić swe kreatywne koncepcje
o wyobrażone reakcje innych osób na podobny wypadek. Czy każdy uznałby go za wielką
pomyłkę?   Czy   inni   szybciej   przeszliby   nad   nią   do   porządku,   a   może   postrzegaliby   ją   w
całkowicie innym świetle? Czy możesz wyciągnąć z niej kolejne, nowe wnioski, zmieniwszy

jej interpretację? Spróbuj „oddzielić się" od swego zachowania, dzięki czemu spojrzysz na nie
bardziej obiektywne, a twoje reakcje staną się mniej emocjonalne Dokonując przeramowania,
możesz zmienić wspomnienie ograniczające we wzmacniające.

Sześciostopniowa technika przeramowania
Poniższą technikę można z powodzeniem zastosować do rozwiązywania wszelkich problemów
związanych  z zachowaniami.  Jak mieliśmy  okazję się przekonać, każde z nich zmierza  do
realizacji określonej intencji lub celu, przynajmniej w danym kontekście. Dzięki wyobrażeniom
jesteśmy w stanie zmieniać niepożądane zachowania, możemy jednak nadal kojarzyć z nimi
określone   korzyści   drugoplanowe.   Świadome   lub   nieświadome   intencje,   które   w   takim
przypadku pozostają nie zrealizowane, po pewnym czasie mogą ujawnić się ponownie i zacząć
oddziaływać na nasze postępowanie. Jeżeli na przykład palenie umożliwia komuś odprężenie
się i dodaje pewności siebie, powinien on zaspokoić tę pozytywną  intencję w inny, lepszy
sposób. Mimo  swojej  szkodliwości,  negatywne  nawyki  przynoszą  zazwyczaj  drugoplanowe
korzyści, które należy wziąć pod uwagę, w przeciwnym razie będziemy przy
nich trwać, jak zresztą przy wszystkim, co robimy w celu doznania przyjemności i uniknięcia
dyskomfortu.
Sześciostopniowa technika przeramowania uwzględnia te okoliczności, identyfikując wszystkie
intencje,  kryjące  się  za   niepożądanymi   zachowaniami  W   poprzednim   rozdziale   zawarliśmy
znajomość ze swą wewnętrzną drużyną, a dzięki ćwiczeniom rozpoznaliśmy intencje każdej
części naszego „ja". Wykonując te zadania, byliśmy zmuszeni do nawiązania komunikacji z sa-
mym sobą i uruchomienia subiektywnego procesu myślenia, sterowanego przez prawą półkulę
mózgu. Zdobyte umiejętności możesz teraz wykorzystać, dokonując przeramowania zgodnie z
instrukcją zawartą w poniższym ćwiczeniu. Jest ono szczególnie skutecznym środkiem trwałej
zmiany   niepożądanych   zachowań,   wielokrotnie   sprawdzonym   w   odniesieniu   do   palenia,
objadania się, obgryzania paznokci oraz wszelkich innych nawyków, od których wiele osób
pragnie się uwolnić, lecz które wydają się pozostawać poza kontrolą świadomości.
Opisaną niżej metodę należy stosować wspólnie z mną osobą, ponieważ, kiedy zwracamy się
do   nieświadomych   części   siebie,   może   ona   zaobserwować   zachodzące   u   nas   zmiany
fizjologiczne, z których sami me zdajemy sobie sprawy. Owe niewerbalne sygnały stanowią
efektywny   sposób   komunikowania   intencji,   które   w   przeciwnym   razie   pozostałyby   nie
ujawnione. Jeżeli jednak zdołałeś zapoznać się ze swą wewnętrzną drużyną, prawdopodobnie i
to   ćwiczenie   będziesz   mógł   wykonać   samodzielne.   Współpraca   z   przyjacielem   lub
współmałżonkiem stwarza wam obojgu okazję do zdobycia ogólnej wiedzy i umiejętności w
zakresie   opisywanych   technik   i   czerpania   z   nich   wzajemnych   korzyści.   Jeżeli   natomiast
towarzysząca ci osoba nie jest kimś bliskim, nie musisz wyjawiać zawartości przeramowania,
tj. prawdziwej natury zachowania, które chcesz zmienić, wystarczy symbol, np. X lub Y.
Jednym z elementów omawianej techniki jest uzyskiwanie sygnałów „tak" lub „nie" z wnętrza
własnej   osobowości.   Rolę   tego   rodzaju   sygnałów   mogą   odgrywać   wszelkie   wrażenia
wzrokowe, słuchowe lub kinestetyczne, np. nieokreślone odczucia cielesne, wzrost temperatury
dłoni, dzwonienie w uchu, głos wewnętrzny, widziany w myślach obraz lub zmiana rytmu od-
dychania. Zilustrujmy to, wyobrażając sobie kierowcę ciężarówki, doskonale znającego swój
pojazd. Kierowca ów dostrzega zwykle zmiany ciśnienia powietrza w oponach, szumu silnika,
pracy   układu   napędowego   oraz   stanu   przewożonego   ładunku.   Chociaż   podczas   jazdy   z
przyjemnością  wdaje się w rozmowę,  nieświadomie  kontroluje stan samochodu  za pomocą
wszystkich modalnosci (łącznie z powonieniem). Dopóki odbierane przez niego sygnały nie
zmieniają się, kierowca nie zdaje sobie z nich sprawy, jednak chwila skupienia i namysłu z
pewnością pozwoliłaby mu rozpoznać je i opisać.
W ten sam sposób możemy interpretować komunikaty,  wysyłane  przez naszą nieświadomą
jaźń. Czasami bywa to łatwe i sygnały „tak" lub „nie" odbierane są bardzo szybko przez kogoś,

kto np. widzi lub słyszy je w myślach. Partner obserwuje czasami  u ćwiczącego  skinienia
głowy (wyraźnie oznaczające potwierdzenie lub zaprzeczenie) kilka sekund przed usłyszeniem
odpowiedzi   werbalnej.   Zmiana   wyrazu   twarzy   lub   inne   gesty   również   mogą   być   dla
obserwatora   jednoznaczne.   Zapoznaliśmy   się   z   szeroką   gamą   zmian   fizjologicznych,   jakie
może wywołać zmiana nastroju. Staraj się samodzielnie śledzić wszystkie procesy, zachodzące
wewnątrz twojego ciała i umysłu. Nikt inny nie może ich zaobserwować, bowiem każdemu z
nas właściwy jest jedyny i niepowtarzalny sposób myślenia. W miarę zdobywania praktyki
poznasz   swój   wewnętrzny,   subiektywny   świat   równie   dobrze,   jak   zewnętrzną,   obiektywną
rzeczywistość.  Przed  wykonaniem  ćwiczenia   możesz   przeprowadzić   test  sygnałów,  prosząc
części   osobowości   odpowiedzialne   za   określone   zachowanie   o   przekazanie   kolejno
komunikatów „tak" i „nie", abyś umiał rozróżnić obie te odpowiedzi.
Pomyśl teraz o stale powracającym przeżyciu, utrwalonym nawyku lub zachowaniu, którego
chciałbyś się wyzbyć, lecz nie potrafisz. Następnie uważnie wykonaj sześć poniższych kroków.
1. Rozpoznaj nawyk lub wzorzec zachowania, który chciałbyś zmienić.
2.  Nawiąż kontakt z częścią siebie, która jest odpowiedzialna za to zachowanie. Osiągnij
stan  alfa i  zadaj  następujące pytanie  nieświadomej  części  własnej  osobowości:  „Czy część
mnie, która uruchamia określone zachowanie, zechce komunikować się ze mną (świadomie)?
Teraz poproś tę część o nadanie sygnału intensywniejszego w przypadku odpowiedzi „tak" i
słabszego dla odpowiedzi przeczącej.
3.  Oddziel intencje od zachowania. Niepożądane zachowanie jest tylko jednym ze sposobów
realizacji   określonej   pozytywnej   intencji   Podziękuj   części,   z   którą   nawiązałeś   kontakt,   za
gotowość do współpracy. Teraz zapytaj, czy zechciałaby ci powiedzieć, co pragnie osiągnąć
uruchamiając określone zachowanie. Otrzymawszy pozytywną odpowiedź, zastanów się, jakie
korzyści przyniosło ci ono dotychczas. Na tym etapie możesz zapisywać uzyskane informacje
Upewnij się również, czy ta część twojej osobowości zgodzi się wypróbować inne zachowanie,
umożliwiające realizację jej intencji.
4.   Wymyśl inne zachowania, zapewniające realizację intencji. Niniejszy krok polega na
kreowaniu nowych zachowań, które zaspokoją twoje intencje w takim samym lub większym
stopniu,   niż   niepożądany   sposób   postępowania.   Musisz   zwrócić   się   o   pomoc   do   swej
kreatywnej części, podobnie jak czyniłeś to w rozdziale 6. Nawiąż z nią kontakt, podziękuj za
gotowość do współpracy i poproś o wymyślenie trzech alternatywnych sposobów zachowania
się,   równie   dobrych   lub   lepszych   niż   ten,   który   pragniesz   wykorzenić   Zostaw   jej   czas   do
namysłu po czym zapytaj, czy zechce podzielić się z tobą swymi pomysłami. Jeżeli ktoś ci
towarzyszy,   możesz   poprosić   swą   kreatywną   część,   by   po   wymyśleniu   każdego   z   trzech
wariantów  nadała sygnał informujący go o przebiegu tego procesu. Dowiedziawszy się, ze
przygotowane zostały trzy warianty,  poproś o głośne wypowiedzenie ich formuł. Ponownie
możesz zapisać informacje, jakie zgromadziłeś na tym etapie.
5. Poproś część odpowiedzialną za niepożądane zachowanie, by zobowiązała się generować
od   tej   chwili   nowy   sposób   postępowania.  Możesz   rozpocząć   od   pytania,   czy   trzy   nowe
warianty są co najmniej tak skuteczne, jak dawne zachowanie. Jeżeli nie, ponownie zwróć się
do swej kreatywnej części i poproś o nowe koncepcje. Upewnij się teraz, czy część twojej
osobowości, z którą kontaktowałeś się w punkcie 2, zechce podjąć się generowania nowego
typu zachowania w stosownych sytuacjach.
6.   Sprawdź konsekwencje. Przeprowadzałeś już tego rodzaju test, precyzując cele według
wskazówek zamieszczonych w rozdziale 2 Zapytaj, czy ja-kas część ciebie zgłasza zastrzeżenia
wobec wyniku negocjacji i poproś ją o poparcie Jeżeli nie uzyskałeś zgody, wróć do pierwszego
etapu,   zapraszając   sprzeciwiającą   się   część   do   udziału   w   negocjacjach.   Poproś   kreatywny
składnik twej osobowości o wskazanie sposobu rozwiązania problemu. Na zakończenie zastosuj
rzutowanie w przyszłość. Wyobraź sobie sytuację, która uruchomiłaby dawne zachowanie, lecz
zastąp je w myślach jednym z nowych, które przed chwilą wybrałeś. Następnie przywołaj obraz

innych okoliczności i doświadcz drugiego z przygotowanych wariantów, potem trzeciego.
Każdy krok jest równie ważny i jeżeli nie zrealizujesz któregokolwiek zadania cząstkowego,
będziesz musiał cofnąć się o jeden lub więcej etapów. Z każdą zdobytą umiejętnością wzrasta
jednak twoja ogólna efektywność. Nauczywszy się porozumiewać ze „znajomą" częścią siebie,
np. z krytykiem, możesz wykorzystać tak wyostrzone postrzeganie do nawiązania komunikacji
z   pozostałymi   składnikami   osobowości.   Stała   „linia   komunikacyjna"   między   tobą   a   twoim
kreatywnym „ja" pozwoli ci wykorzystać jego oryginalne spojrzenie i twórcze koncepcje w
rozmaitych sytuacjach.
Chociaż powyższa technika odwołuje się do nieświadomości, ujawnione dzięki niej informacje
docierają   do   świadomych   ośrodków   w   mózgu;   jest   ona   zatem   najpotężniejszym   środkiem
podnoszenia poziomu samoświadomości. Możesz dzięki niej odkryć przyczyny utrwalonych
zachowań,   które   świadomie   uznajesz   za   nieprzydatne,   niesmaczne,   a   nawet   odrażające,   i
przeramować te zachowania, opierając się na rozpoznanych wcześniej pozytywnych intencjach.
Nowy sposób postępowania wyeliminuje negatywne skojarzenia i emocje, związane z dawnym
zachowaniem   oraz   -   co   ważniejsze   -   zapewni   ci   możliwość   wyboru.   Nie   przestaniesz
zaspokajać   swych   drugoplanowych   intencji   (np.   zwrócenia   na   siebie   uwagi,   ucieczki   lub
dostosowania się do innych), lecz będziesz to robił w inny sposób, akceptowany przez twą
świadomą jaźń i dodający ci wiary w siebie. Przeramowanie może zapewnić spójność działania
poszczególnych części ciebie, które dotychczas dążyły do realizacji zróżnicowanych intencji.
Uczyniwszy to wszystko świadomie, możesz przejąć kontrolę nad własnym postępowaniem.

PUNKTY WIDZENIA
Inna   metoda,   znana   pod   nazwą   techniki   punktów   widzenia,   służy   temu   samemu   celowi
podsuwając   listę   kontrolną,   ułatwiającą   rozwiązywanie   problemów,   a   ponadto   wzmaga
elastyczność myślenia.
Problemy   dotyczące   stosunków   z   innymi,   powszechnie   formułujemy   jako   przekonania,   np.
„ona po prostu nie rozumie", „on się nigdy nie zmieni" lub cele, np. „muszę lepiej go poznać".
Powyższe   przykłady   reprezentują   oczywiście   punkty   widzenia,   których   gamę   możemy
rozszerzyć, budując zdania zawierające poniższe, często używane słowa:

dobrze, źle, mądrze, głupio, lepiej, gorzej, słusznie, niesłusznie.

Używając tych słów, możemy przekształcić pierwszy przykład „ona po prostu me rozumie" i
ujawnić nowe punkty widzenia.

Dobrze, ze nie rozumie, ponieważ mogłaby temu nie sprostać.
Źle, ze nie rozumie, ponieważ niszczy w ten sposób nasz związek Słusznie, ze nie rozumie,
ponieważ nie zna wszystkich faktów.
Niesłusznie, ze nie rozumie, ponieważ za to jej płacą.
Głupio, ze nie rozumie, ponieważ źle na tym wyjdzie.
Mądrze, ze nie rozumie, ponieważ w ten sposób nie może ponosić odpowiedzialności.

Lepiej nie rozumieć niz postępować tak złośliwie, jak ona Gorzej nie rozumieć niz w ogolę nie
słuchać
Zastosowane w powyższym przykładzie słowa wywoławcze dobrze, źle itd. mają ułatwić ci
odnalezienie innych punktów widzenia. Ćwiczenie to wymaga zatem konstruktywnego
posługiwania się językiem, z którego powinieneś uczynić raczej swojego sługę niż pana
Formułując zdania, niczym nie krępuj swej pomysłowości i kreatywności. Przecież zapewne
przewidywalne i standardowe rozwiązanie było już brane pod uwagę i nic to nie przyniosło.
Gdyby zaś jeden lub dwa punkty widzenia wydały ci się zbyt nieprawdopodobne, pomiń je i

przejdź do następnych. Bez względu na to, czy wpadniesz na olśniewające odkrycie, czy tylko
zaczniesz traktować określoną osobę czy zagadnienie mniej emocjonalnie, wykonując
powyższe ćwiczenie rozwijasz elastyczność myślenia oraz uczysz się panowania nad własnymi
przekonaniami i zachowaniami.

ZRĘCZNOŚĆ JĘZYKOWA
Inna   technika   kreowania   możliwości   wyboru   polega   na   rozpatrywaniu   określonego
stwierdzenia czy problemu pod rożnymi kątami i definiowaniu odpowiednich reakcji Załóżmy,
ze   problem   sformułowany   jest   następująco:   „Nigdy   nie   osiągnę   pożądanego   poziomu
miesięcznej sprzedaży". Podane niżej przykłady reprezentują poszczególne perspektywy, czyli
kategorie odpowiedzi.
•  Pozytywny skutek:  „Dołóż większych starań w przyszłym miesiącu" lub „Przecież spędzasz
więcej czasu z synami" lub „A może powinienem zapisać się na ten nowy kurs?" Tego rodzaju
odpowiedzi sugerują pozytywny skutek problemu, nawet jeśli wydają się nieprawdopodobne
lub przesadzone. Naszym zamiarem nie było jednak zaproponowanie gotowych rozwiązań, lecz
odnalezienie   nowych   kątów   widzenia   i   usunięcie   hamulców,   utrudniających   swobodne
myślenie
•  Negatywny   skutek:  „Czyżby   twoja   kariera   wisiała   na   włosku?"   Zdanie   sugerujące
pesymistyczne konsekwencje
• Inny skutek „Czy martwisz się, co pomyśli koleżanka z pracy?" lub „Czy to oznacza, ze nie
będziesz miał wolnego weekendu?" Zastanów się nad innymi konsekwencjami.
• Metafora „To tak, jakbym spóźnił się na autobus. Za chwilę nadjedzie następny" lub „Nie ma
tego złego, co by na dobre nie wyszło" lub „Edisonowi me udało się kilkaset razy". Metafora
również   nie   podsuwa   gotowego   rozwiązania,   lecz   wskazuje   inny   punkt   widzenia,   który   z
łatwością można sobie wyobrazić. Znaczenie określone) metafory i wywołane przez nią skoja-
rzenia będą inne u każdej osoby.
• Zmiana ram czasowych: „Może w przyszłym miesiącu będzie lepiej" lub „Jak przedstawiają
się twoje wyniki za cały rok'"
• Model świata. „Przypuszczam, ze świat jest pełen nie zrealizowanych planów" Tego rodzaju
stwierdzenie nadaje problemowi ogólny, a nawet filozoficzny charakter
• Osobiste wartości i kryteria: „Czy to cię martwi?" lub „Jakie to ma znaczenie?" Zdania te
koncentrują   się   na   osobie,   eksponując   wyznawane   przez   nią   wartości   i   przekonania   w
odniesieniu do danej sytuacji
•  Dalszy rezultat: „Nie jest ważne to, ze nie zrealizowałeś  zamierzeń, lecz to, ze się tym
martwisz"
•  Przedefiniowanie:  „Może   taki   plan   jest   nierealny'"   lub   „Wydajesz   się   bardzo   czuły   na
punkcie swoich wyników"
• Uogólnienie: „Czy w innych dziedzinach również doznajesz porażki'" Kroki w górę podnoszą
problem na wyższy, bardziej ogólny poziom. Zapoznamy się z tym zagadnieniem w dalszej
części książki.
•  Uszczegółowienie:   „Które   zamówienia   stanowią   problem?"   lub   „Jak   zdobywasz   swych
najlepszych klientów?" lub „O ile gorsze od zamierzonych będą twoje wyniki?" Kroki w dół,
idąc w przeciwnym kierunku, dzielą problem na coraz bardziej szczegółowe zagadnienia.
• Kontrprzykład: „Czy można pójść naprzód, nie potykając się od czasu do czasu?"
• Pozytywna intencja: „Chciałbyś zapewne, by dobrze ci się powodziło".

Jak mogłeś zauważyć, niektóre z powyższych stwierdzeń zawierają elementy wspólne, lecz
nigdy nie są identyczne. Np. pozytywna intencja (osoby, która definiuje swój problem) oraz
pozytywny skutek mogą być do siebie podobne, lecz każde z tych zdań sformułowane jest z
nieco innego punktu widzenia. Również jedna kategoria odpowiedzi może umożliwiać

spojrzenie pod różnymi kątami; np. można podać nieograniczoną ilość kontrprzykładów lub
metafor,   otwierających   nowe   perspektywy.   Powyższa   technika   daje   ci   zatem   szansę
rozgryzienia   problemu,   którego   nie   możesz   rozwikłać   w   żaden   inny   sposób,   stwarzając
jednocześnie więcej możliwości wyboru.
Zapewne   stwierdzisz,   ze   wymyślanie   kreatywnych   odpowiedzi   wymaga   określonych
umiejętności   i   pomysłowości.   Podobnie   jak   każda   technika   angażująca   zdolności   twórcze,
również   i   ta   nie   oferuje   gotowego   schematu   do   naśladowania;   nie   jest   ona   oparta   na
rozumowaniu właściwym lewej półkuli mózgu. Opisana wyżej metoda, znana jako „zręczność
językowa"   (nazwa   ta   jest   aluzją   do   zręczności   dłoni   iluzjonisty)   pomaga   stymulować
kreatywność prawej półkuli.
Przedstawione ćwiczenie, podobnie jak większość zadań proponowanych przez NLP, możesz
wykonać   samodzielne   lub   wspólnie   z   inną   osobą.   Nawet   jeżeli   me   nasunie   ci   się   wiele
błyskotliwych koncepcji, będziesz musiał spojrzeć na swój problem pod różnymi kątami, dzięki
czemu  prawie na pewno zobaczysz  go w innym  świetle.  W zdumienie  wprawi cię własna
pomysłowość,  gdy nasuwać  się   będą  sugestię,   które  dopiero   po  czasie   mogą  wydawać   się
oczywiste.
Technikę   punktów   widzenia   można   zastosować   do   każdego   problemu,   zawodowego   lub
osobistego,   małego   lub   dużego.   Po   wprowadzeniu   drobnej   korekty   z   łatwością   można   ją
odnieść do realizacji celów. Problem należy wówczas formułować w następujący sposób' „Nie
mam tego, lecz chcę to zdobyć" lub „Jestem w punkcie x, a chcę być w punkcie y". Technika
punktów   widzenia   stanowi   nie   tylko   świetną   zabawę,   ale   również   skuteczny   instrument
wprowadzania zmian we własnym życiu. Niektóre kategorie, np. uogólnienia i metafory, urosły
dziś do rangi samodzielnych metod rozwiązywania problemów i są z powodzeniem stosowane.
Jeżeli   me   przychodzi   ci   na   myśl   żadna   odpowiedź,   przejdź   do   kolejnego   punktu,   później
będziesz mógł ponownie zastanowić się nad poprzednimi. W przypadku niektórych punktów
widzenia   dopiero   po   okresie   „nieświadomej   inkubacji",   zanim   nasuną   się   nam   wnikliwe
odpowiedzi

Kroki
Technika kroków opiera się na bardzo prostej zasadzie ogólnej, mianowicie na zmianie stopnia
uszczegółowienia  problemu  lub przedmiotu  Np. myśląc  o psach,  możemy  przenieść  się na
bardziej ogólny poziom i skupić na zwierzętach, następnie na wszystkich istotach żywych itd.
aż do całego wszechświata. Ten kierunek myślenia określamy mianem „kroków w górę". Inny
wariant zakłada koncentrowanie się na coraz bardziej szczegółowych aspektach zagadnienia, np
przejście   od   psów   do   spanieli,   następnie   do   ich   odmiany   cockerspaniel   i   dalej   do   łap
przedstawicieli tejże odmiany. Możemy również wykonywać kroki w bok, prowadzące np od
psów do kotów lub koni. Jako ze skojarzenia mają charakter subiektywny, ten rodzaj kroków
może zawieść każdego z nas w zupełnie innym kierunku.
Kroki zapewniają stałe odniesienie do zagadnienia wyjściowego, uruchamiając zarazem nowe
skojarzenia i umożliwiając analizowanie go z wielu różnych punktów widzenia. Przypadkowa i
subiektywna  natura   tej  techniki  wprowadza   myślenie  lateralne   („okrężne"),  pozwalające   na
znalezienie dróg wyjścia z określonej sytuacji. Nie wymaga ona wielkiej kreatywności, przypo-
minając raczej towarzyską grę w skojarzenia, jako metoda bardziej instynktowna niż logiczna i
odwołuje się do podświadomej, prawej półkuli mózgu.
Powróćmy   do   omówionego   wyżej   przykładu,   dotyczącego   niemożności   zrealizowania
zamierzonego poziomu miesięcznej sprzedaży. Odpowiedź na ten problem, stanowiąca krok w
górę, mogłaby brzmieć" „Czy tego rodzaju porażki zdarzają się często?" lub „Czy nie udaje ci
się   zrealizować   również   innych   celów?"   lub,   jeszcze   wyżej,   „Życie   jest   pełne   nie
zrealizowanych planów" Krocząc w dół, można zapytać' „O ile gorsze od zamierzonych będą
twoje   wyniki'"   lub   „Które   zamówienia   stanowią   problem?"   lub   „Czy   odwiedziłeś   ostatnio

klienta   X?"  Dzięki   krokom  w   górę  nabieramy  dystansu  do  rozpatrywanego  problemu   (czy
naprawdę jest to kwestia życia lub śmierci?), natomiast zstępując w dół, ogniskujemy uwagę na
szczegółowej kwestii, łatwiejszej do rozwiązania. W obydwu przypadkach udaje nam się wyjść
z impasu. Odpowiedzi mogą przybierać formę stwierdzeń lub pytań, lecz nigdy uwag krytycz-
nych lub gotowych rozwiązań. Z udzielonych odpowiedzi może wyłonić się wiele sposobów
rozwikłania problemu. Osoba, której ten problem dotyczy, powinna wybrać najlepszy i przyjąć
odpowiedzialność za jego realizację
Obszar   zastosowań   techniki   kroków   jest   niezwykle   rozległy.   Rozważmy   przykład
zdeklarowanej wegetarianki, Sue, oraz Mary - zagorzałej amatorki dań mięsnych. Chociaż w
pracy są najlepszymi koleżankami, podczas posiłków w stołówce zakładowej nie mogą znieść
swojego   towarzystwa,   tak   bardzo   każda   z   nich   ceni   wybrany   sposób   odżywiania   się.
Podejmując się mediacji między Sue i Mary, możemy zadać im pytanie: „Czy szanujesz prawo
każdego   człowieka   do   posiadania   własnych   przekonań?"   (krok   w   górę,   zmierzający   do
skierowania uwagi na wspólną, bardziej ogólną płaszczyznę). Osiągnąwszy porozumienie na
wyższym  poziomie, wywołującym  mniej  emocji,  wykonamy krok w dół, by uwzględnić w
rozważaniach drugą stronę: „Czy szanujesz prawo Mary do posiadania własnych poglądów?"
Innym krokiem w górę mogłoby być pytanie „Czy twoje koleżeńskie stosunki z Sue układają
się dobrze?" (kolejny przykład wspólnej płaszczyzny) lub inne, dotyczące np. sportu, hobby lub
zainteresowań, podzielanych przez obie koleżanki Krocząc w bok, zapytamy Mary „Czy wśród
twoich przyjaciół lub członków rodziny jest jeszcze ktoś, kto jada mięso (nie jada mięsa)? Jak
układają się twoje stosunki z tymi osobami?" Następnie uczynimy krok w doł „Czy jadasz wy-
łącznie  mięso?"  Odpowiedź  przypuszczalnie   brzmiałaby:  „Oczywiście,   ze  nie  Bardzo  lubię
sałatki warzywne" Innym krokiem w dół mogłoby być pytanie: „Czy mogłabyś jadać z nią przy
wspólnym  stole, np. raz w tygodniu'" lub „Czy przy okazji wspólnych  posiłków mogłabyś
mniej ostentacyjnie przestrzegać ulubionej diety?" W rezultacie tego postępowania z pewnością
uda nam się rozwiązać problem; np. w każdy czwartek Sue może jadać wegetariańskie kotlety
w towarzystwie Mary, która zadowoli się wówczas sałatką warzywną. Stosując metodę kroków,
ćwiczymy kreatywność prawej półkuli, lecz posługujemy się w tym celu wygodną, logiczną
strukturą lewej półkuli mózgu.

Odwrócenia
Spośród   wszystkich   technik,   opartych   na   zastosowaniu   zróżnicowanych   kątów   widzenia,
omówiona niżej metoda posuwa się najdalej, odwracając problem o 180 stopni!
Polega ona na sformułowaniu stwierdzenia przeciwnego i przyjęciu założenia, iż odpowiada
ono rzeczywistości, a następnie zbadaniu wskazanych przez nie nowych możliwości lub dróg
wyjścia. Np. w działalności gospodarczej, w której zastosowanie omawianej techniki przynosi
znakomite efekty, stwierdzeni: „Zajmujemy na rynku czołową pozycję" zostałoby odwrócone
następująco: „Nie zajmujemy na rynku czołowej pozycji". Wyobraź sobie, ze drugie z nich jest
prawdziwe i zastanów się, jakie niesie ono implikacje. Dla wypożyczalni samochodów „Avis",
która pod względem udziałów w rynku ustępowała tylko firmie „Hertz", powyższe zdanie ozna-
czało- „musimy się bardziej starać" i dało początek nowej kampanii marketingowej.
Odwrócenia ułatwiają myślenie radykalne. Technika ta z definicji uniemożliwia wykluczenie z
rozważań jakiegokolwiek wariantu. Obszar jej zastosowań obejmuje nie tylko rozwiązywanie
problemów,   ale   również   poszukiwanie   nowych   możliwości,   toteż   prawdziwe   stwierdzenia
wyjściowe nie muszą ograniczać się do problemów. Przytoczmy jeszcze jeden przykład, do-
tyczący   tanich,   jednorazowych   długopisów   marki   „Biro"   Stwierdzenie   „Wytwarzamy
długopisy" mogłoby zostać odwrócone w zdanie: „Nie wytwarzamy długopisów", podnoszące
kwestię „Co w takim razie wytwarzamy?" Odpowiedz „Małe przedmioty z plastyku, tak tanie,
ze  bez żalu  wyrzuca  się je do śmieci",  która definiując  produkt pod nowym  kątem,  może
zasugerować rozszerzenie asortymentu na wiele innych plastykowych wyrobów jednorazowego

użytku i przynieść krociowe zyski. Odwrócenie nie podaje rozwiązań, umożliwia jedynie
wielostronne przemyślenie określonego zagadnienia, w wyniku którego kreatywny umysł
zwraca się ku innym kwestiom i drogom wyjścia.

Odwrócenia kroków
Kolejna metoda łączy zalety tworzenia i analizowania odwróceń z techniką kroków W tym
przypadku odwracamy stwierdzenie wyjściowe oraz punkty widzenia, wskazane przez kolejne
kroki.   W   tabeli   obok   zilustrowano   możliwy   sposób   wykorzystania   omawianej   techniki   do
opracowania   kampanii   marketingowej   czekoladek   „Maltychocs".   Stwierdzenie   wyjściowe
brzmi „Czekoladki «Maltychocs» są tuczące".
A efekt tego procesu? Myśl: „«Maltychocs» - czekoladki o mniej tuczącym nadzieniu". Tego
rodzaju spojrzenie prawdopodobnie nie byłoby wynikiem jakiegokolwiek uporządkowanego,
logicznego procesu myślenia. Analizowana wyżej kombinacja dwu technik zapewnia wprost
nieograniczone   możliwości   formułowania   nowych,   twórczych   koncepcji.   Wypróbuj   ją,
zastępując zdanie o czekoladkach sformułowaniem własnego problemu.

METAFORY
Jedną z 13 kategorii odpowiedzi podawanych w technice „zręczność językowa" jest metafora.
Prawa   półkula   mózgu   lubi   zajmować   się   obrazami   lub   historiami   i   szybko   odnajduje   ich
wspólne elementy, tworząc skojarzenia. Zastosowanie metafor stymuluje właściwy dla niej tryb
myślenia. Jeżeli potrafisz wyobrazić sobie, ze spóźniłeś się na autobus (jak w metaforze zacyto-
wanej w rozdziale poświęconym „zręczności językowej"), lecz tracisz tylko 15 minut, dzielące
cię od przyjazdu następnego, łatwiej ci będzie skonstruować w wyobraźni inne, analogiczne
sytuacje.   Gdy   wyobraźnia   podsunie   ci   inne   warianty   lub   punkty   widzenia,   wyjściowe
emocjonalnie   zabarwione   spojrzenie   ulegnie   zmianie.   Twój   nowy   stan   ducha   pozwoli   na
pojawienie się nowych możliwości i przybliży cię do rozwiązania problemu.
Znana amerykańska firma Du Pont zastosowała omawianą technikę ze znakomitym rezultatem.
Zespół inżynierów tego przedsiębiorstwa pracował nad technologią włókien ognioodpornych,
nadających   się   do   barwienia   tradycyjną   metodą   stosowaną   w   farbiarniach   klientów   firmy.
Zwarta   struktura   włókna,   utrudniająca   przenikanie   barwnika,   wydawała   się   barierą   nie   do
pokonania, dopóki jeden z członków zespołu nie posłużył się metaforą, pytając „Co sprawia, ze
można   wejść   do   kopalni   węgla?"   Odpowiedz   „Wsporniki,   zapobiegające   zawaleniu   się
stropów"   sugerowała   sposób   zmiany   struktury   molekularnej   włókien,   polegający   na
„podparciu" ich od wewnątrz. Tak powstał nomex, ogniotrwały materiał produkowany dziś w
szerokiej gamie kolorów.

stwierdzenia i wnioski

odwrócenie

podniesiona kwestia

wnioski

czekoladki są

szkodliwe

czekoladki są zdrowe

są zarazem szkodliwe i
zdrowe, zależnie od punktu
widzenia

czy możemy sprawić by nasze
składniki wydawały się mniej
szkodliwe? czy są one takie
same, jak inne wyroby tego
rodzaju?

czekoladki są tuczące

czekoladki nie są
tuczące

jeden kęs tuczy, inny -nie.
jest to kwestia poczucia
winy, tj. sposobu
postrzegania...

czy możemy w jakimś stopniu
zredukować poczucie winy?

czekoladki

Maltychocs są tuczące

czekoladki
Maltychocs nie są
tuczące

a gdyby naprawdę nie były?
czyż nie możemy
potraktować tego jako
wyzwania?

czy możemy zmienić wizerunek
produktu, opakowanie...?

składniki czekoladek

składniki czekoladek
Maltychocs nie są

które składniki? nadzienie?
czy możemy coś zmienić?

na jakich atutach możemy się
oprzeć? czy możemy

Maltychocs są tuczące tuczące

wykorzystać powszechną walkę
z nadwaga do promocji
produktu?

problem stanowi

polewa czekoladowa

problemu nie stanowi
polewa czekoladowa

czy powinniśmy zatem
skupić się na nadzieniu?

niewiele możemy zrobić, by
zmienić czekoladki. nadzienie
nie jest aż tak tuczące...jest
mniej tuczące niż w większości
produktów konkurencyjnych.

Budując   metafory,   można   czerpać   inspirację   z   natury.   Proste   zjawiska   przyrodnicze,   np.
opadanie   liści   z   drzew   jesienią,   umożliwiają   nowe   spojrzenie   na   każdy   niemal   problem
zawodowy lub osobisty,  o ile  pozwolimy wyobraźni  na kreowanie subtelnych  skojarzeń w
sposób właściwy dzieciom. Przyroda bywa często dobrym źródłem metafor z uwagi na swe
bogactwo   i   różnorodność   Ponadto   wszyscy   ją   znamy,   toteż   z   łatwością   możemy   się
porozumieć.   Stosując   omawianą   technikę,   można   również   czerpać   z   rozmaitych   gałęzi
gospodarki, dyscyplin sportu, własnego hobby, znanych utworów literackich, dzieł sztuki lub
wydarzeń historycznych. Niezbędne jest jedynie odwrócenie uwagi logicznej, werbalnej lewej
półkuli na wystarczająco długi czas, by umożliwić wizualnej, prawej części mózgu wykorzysta-
nie jej potencjału. Wybór metafor jest nieograniczony,  podobnie jak zakres problemów, do
których mogą się one odnosić.
Rozważmy następujące stwierdzenie: „Przestaliśmy dbać o produkt X i spadł nasz udział w
rynku".

Wybrana metafora: Ptaki w locie
Burza mózgów: Patrzą z lotu ptaka... Wybiegają spojrzeniem daleko naprzód...   Mają bystry
wzrok.... Czasami przestają machać skrzydłami i tylko szybują się nad ziemią.... Są zmyślnie
skonstruowane.... superwydajne...
Nie marnują energii....     Potrafią oszczędzać siły...     Wydają się wiedzieć, dokąd zmierzają
bez względu na odległość od miejsca przeznaczenia.... Dobrze przygotowują się do podroży
Są przygotowane na każdą pogodę...
Spodziewają się, iż dotrą tam, dokąd lecą....  Znają swych wrogów....  Są bezpieczne w stadzie
lecz zawsze kontrolują, co dzieje się wokół nich...  Bezmiar przestrzeni pod nimi....  Nie ustają
w   locie   wykorzystując   najlżejsze   prądy   powietrza   Nie   walczą   z   wiatrem   lecz   wydają   się
harmonijnie   współdziałać   ze   środowiskiem....   Zawsze   pełne   godności   w   magicznej   sztuce
latania....   Utrzymują   równowagę,   po   mistrzowsku   panują   nad   każdym   ruchem....   robią   to
perfekcyjnie.
Nawet osoba pozbawiona wyobraźni, sterowana lewą półkulą mózgową, powinna być w stanie
wymyślić  metaforę,  a  następnie  odnaleźć  nowe skojarzenia  i  ewentualne  kierunki  dalszych
poszukiwań.
Wybierz   dowolną   metaforę,   lecz   bądź   przygotowany   na   kilka   nieudanych   prób,   zanim
wyszukasz nowe punkty widzenia, na których będziesz mógł się oprzeć. Poniżej przytoczono
zaledwie kilka przykładów spośród milionów, które nas otaczają.

Drzewa ronią liście.
Po przypływie następuje odpływ.
Nasiona giną, aby wykiełkować.
Węże są piękne.
W wysokich górach nie ma urodzajnej ziemi.

Omawiając zastosowania metafory musimy zwrócić uwagę na dwa istotne aspekty. Po

pierwsze, nie należy świadomie poszukiwać rozwiązania problemu, lecz pozwolić metaforze
uczynić, co do niej należy. Możesz przedstawić swą propozycję metafory osobie, której dotyczy
analizowany problem. Mając odmienne skojarzenia, nada jej odmienną interpretację, wyko-
rzystując   twoją   sugestię.   Indywidualne   reprezentacje   każdej   metafory   są   równie
niepowtarzalne, jak nasze wewnętrzne mapy świata.
Po drugie, nie poprzestawaj na pierwszej dobrej koncepcji, jaka ci się nasunie. Wypróbuj kilka
metafor, by przekonać się, czy istnieje lepsze (tańsze, szybsze,  wygodniejsze) rozwiązanie.
Lewa   półkula   zazwyczaj   skłonna   jest   zadowolić   się   pierwszym   racjonalnym   wariantem,
podczas gdy myśl kreatywna zawsze wierzy w istnienie efektywniejszych możliwości.
Każdą   z   wyżej   opisanych   technik   możesz   stosować   wspólnie   z   kolegą,   przyjacielem,
współmałżonkiem,   w   grupie   lub   w   pojedynkę.   W   ostatnim   przypadku   musisz   po   prostu
rozważyć   problem   pod   różnymi   kątami,   zapisując   każdą   odpowiedź,   byś   mógł   do   niej
powrócić.   Przypomnij   sobie   jakąś   trudną   dla   siebie   sytuację.   Opisz   ją  krótkim   zdaniem,   a
następnie  zastosuj   omówione  techniki.   Jako  ze  odwołujesz  do  swych  zdolności  twórczych,
drzemiących w prawej półkuli, pamiętaj, iż najlepsze rezultaty osiągniesz odprężywszy się do
stanu alfa. Otrzymałeś do dyspozycji wiele różnorodnych metod. Sprawdź, które z nich są dla
ciebie najskuteczniejsze, posługując się w tym celu rzeczywistymi problemami, przekonaniami,
od   których   pragniesz   się   uwolnić,   oraz   wyznaczonymi   celami.   Nierzadko   zdarza   się,   ze
pozornie   nierozwiązywalny   problem   znika   na   długo   przed   wyczerpaniem   środków
zgromadzonych w arsenale NLP.

a. Słowa środkiem do celu

Dobierane przez nas słowa oddziałują na nasz sposób myślenia i odczuwania, a jednocześnie
same pozostają pod jego wpływem. Nasze wypowiedzi wpływają również na innych, podobnie
jak adresowane do nas słowa wzbudzają oddźwięk w nas samych. Trudno byłoby wyobrazić
sobie życie bez werbalnych form porozumiewania się. W pewnych sensie nie moglibyśmy bez
nich   nawet   myśleć,   przynajmniej   w   sposób   świadomy.   Rozważając   dowolny   problem,
używamy rozmaitych zwrotów, np. „Co by się stało, gdyby?" albo „Jeżeli to". Kiedy mówimy
w duchu „Myślę, ze to załatwi sprawę" znamy znaczenie zaimka „to", gdyż przemyśleliśmy go
wcześniej (przy użyciu słów). Wiemy również, co kryje się za lakonicznym zwrotem „załatwi
sprawę", każdy inny sposób wyrażenia zawartej w nim treści będzie wymagał użycia większej
liczby słów. Język jest nie tylko środkiem, dzięki któremu porozumiewamy się z innymi, jest
również częścią  procesu myślenia.  Wiele  osób twierdzi,  iż nauka języka  obcego wzbogaca
intelektualnie, wydaje się zatem, ze jest on czymś więcej niż tylko narzędziem komunikacji,
jest samym tworzywem myśli.
Sposób budowania wypowiedzi oraz dobór słów dostarcza wielu cennych informacji na temat
samego   siebie   oraz   innych   osób.   Określenie   „zniecierpliwiony"   przekazuje   do   mózgu
komunikat   nieco   innej   treści   niż   „niespokojny"   lub   „wyczekujący".   Zastąpiwszy   słowo
„porażka" innym, oznaczającym uczenie się lub otrzymanie informacji, nie tylko przekazujemy
do mózgu pożyteczny, pozytywny komunikat, ale również unikamy rozpatrywania określonej
sytuacji w wymiarze osobistym („Nie udało mi się, więc jestem do niczego "). Tego rodzaju
zabieg odzwierciedla założenie, iż wynik każdego działania jest tylko sprzężeniem zwrotnym w
procesie osiągania celu.Jeżeli nie jesteśmy w stanie zmienić konotacji powszechnie używanych
słów, powinniśmy przyswoić sobie inny zasób wyrażeń. Możesz więc pozwolić sobie np. być
niezrozumianym,   lecz   nie   odrzuconym,   podekscytowanym   lub   niespokojnym,   lecz   nigdy
przestraszonym,  pobudzonym,  lecz nie  rozdrażśnionym.  Słowa, których  używasz,  w istocie
wpływają na twoje odczucia.
Jest to prosty i oczywisty sposób zawierania przymierza ze słowami. Zdecyduj, które z nich

najlepiej odpowiadają twoim zróżnicowanym celom, i używaj ich nie tylko zwracając się do
innych, ale również rozmawiając w duchu z samym sobą. W niniejszym rozdziale znajdziesz
opis najważniejszych technik wykorzystania słów do realizacji własnych pragnień. Jeżeli
preferujesz logiczny, werbalny sposób myślenia, a tworzenie wewnętrznej wizji zamierzonego
rezultatu sprawia ci trudność, przedstawione niżej metody powinny zyskać twoja aprobatę.

SŁOWA MOGĄ BYĆ NIEBEZPIECZNE
Traktując naukę skutecznego myślenia jako środek realizacji dążeń, musimy znaleźć w słowach
sprzymierzeńców. Pospolite pojęcia, jak np. „łatwy", „szczęśliwy", „drogi" lub „czerwony" są
myślami, zamkniętymi raz na zawsze w precyzyjnych określeniach Pozostawione samym sobie,
słowa mogą działać przeciwko nam, zarówno w naszych myślach, jak i w kontaktach z innymi.
Wiesz z własnego doświadczenia, jak bardzo mogą ranić, zwłaszcza jezeli pochodzą od drogiej
ci osoby. Ileż związków zniszczyły uszczypliwe wypowiedzi, a raczej nadana im interpretacja?
Nie jest to kwestia struktury języka, lecz sposobu jego używania lub nadużywania. Zdanie
„Jesteś taki sam jak twój ojciec", chociaż absolutnie poprawne pod względem gramatycznym,
stanowi potencjalne źródło nieporozumienia.

Opuszczanie słów
Jak słowa mogą sprawić, ze wszystko idzie na opak? Zastanów się, w jaki sposób posługujemy
się nimi w procesie komunikacji. Przede wszystkim nasze wypowiedzi nie są wyczerpujące.
Odpowiedzią na pytanie: „Jak się sprawuje samochód?" lub „Dlaczego Jane boli ramię?" może
być niewyraźne mruknięcie, kilka zdawkowych słów lub długi, ożywiony wywód. Stosując się
do   ogólnie   przyjętych   norm,   najczęściej   błąkamy   się   wśród   skrótowych   lub   niepełnych
przekazów.   Innymi   słowy,   opuszczamy   wiele   informacji,   tj.   w   naszych   komunikatach
występują   usunięcia.   Być   może   spodziewamy   się,   ze   słuchacz   sam   wypełni   te   luki,   lub
uznajemy   pominięte   elementy   za   nieistotne.   Prawdopodobnie   żadnego   z   tych   założeń   nie
przyjmujemy świadomie, lecz zawsze istnieje ogromna różnica między tym, co - jak sądzimy -
powiedzieliśmy,   a   tym,   co   usłyszał   i   zrozumiał   nasz   rozmówca.   Powyższe   rozważania
nawiązują  do omówionego  wcześniej  zagadnienia  subiektywnych  map,  odzwierciedlających
nasze niepowtarzalne myśli i uczucia, lecz nie będących obiektywną rzeczywistością. Sposób
posługiwania się językiem jest kolejnym elementem, który wyodrębniamy z owych map. Nasze
wypowiedzi nie opisują obiektywnego świata, lecz jego reprezentację.
To jeszcze nie wszystko. Opowiadając o tym, co wiemy, myślimy lub odczuwamy, nie tylko
usuwamy część informacji, ale również stosujemy uproszczenia. W odpowiedzi na pospolite
pytanie: „Jak idzie ci praca'" pomijamy większość aspektów wyczerpującej repliki, a następnie
upraszczamy   przekaz,   co   stwarza   niebezpieczeństwo   zniekształcenia   go   Mamy   również
skłonności do generalizowania raczej niż przytaczania szczegółów, wyjątków i zastrzeżeń do
naszej wypowiedzi. Reakcja typu „świetnie", „w porządku" lub „okropnie", będąc wygodnym
uproszczeniem   i   uogólnieniem,   prawdopodobnie   przybliża   do   siebie   mapę   mówiącego   i
słuchacza,   lecz   nie   zmniejsza   dystansu   dzielącego   jej   od   rzeczywistości.   Zatem   „struktura
głęboka" języka, jak określa się ją w NLP, przejawia się na powierzchni w formie niepełnej,
zniekształconej   i   uogólnionej.   Na   szczęście   użyte   słowa   oraz   wzorce   językowe   pozwalają
ustalić,   w   którym   miejscu   znaczenie   przekazu   jest   niejasne   lub   zniekształcone.   Następnie
możemy zadać pytania precyzujące wypowiedź. Owe wzorce językowe oraz odnoszące się do
nich pytania znane są jako meta-model, i dotyczą usunięć, zniekształceń oraz generalizacji. Nie
musimy   pamiętać,   do   której   kategorii   należy   określony   schemat,   ani   zapamiętywać
określającego   go   terminu.   Powinniśmy   natomiast   umieć   rozpoznać   słowa   i   proste   wzorce
językowe,   sygnalizujące   nieprawidłowości,   oraz   przyswoić   sobie   pytania,   precyzujące
znaczenie wypowiedzi.

Uogólnianie
Rozpocznijmy od generalizacji. Zastanów się, jakie słowa mogą wytrącić z równowagi osobę
zazwyczaj myślącą racjonalnie: „Nigdy nie odkładasz rzeczy na miejsce " „Zawsze mówisz to
samo". Uogólnień możemy dokonywać posługując się kategorycznymi, nie dopuszczającymi
wyjątku określeniami, np. „zawsze", „nigdy", „każdy", „wszystko", „nic", znanymi w NLP pod
nazwą kwantyfikatorów ogólnych.   Słowa te działają destrukcyjnie, eliminując wszystkie (tj.
większość   lub   prawie   wszystkie   -   sam   widzisz,   jak   silny   jest   ten   wzorzec)   alternatywy   i
możliwości   wyboru,   które   zapewniają   efektywne   myślenie.   Prowadzą   one   do   kończenia
rozmów   i  przyjaźni  oraz   rozprzestrzeniania  się  chorób   wrzodowych   Skuteczną   reakcją  jest
powtórzenie takiego uniwersalnego słowa w formie pytania: „Nigdy?", „Zawsze?" itp., które
demaskuje jego absurdalność lub, co najmniej, przesadę Podawszy w wątpliwość oparte na nich
stwierdzenie,   można   drążyć   dalej:   „W   jakich   okolicznościach   mógłbyś?"   albo   „Czy
kiedykolwiek zdarzyło mu się przyjść punktualnie?" Zwracaj również uwagę na wypowiedzi, w
których co prawda nie padają kłopotliwe słowa, lecz są one wyraźnie obecne w intencjach
mówiącego. Stwierdzając „Greckie potrawy są tłuste" dajemy do zrozumienia, iż wszystkie
greckie potrawy są tłuste, i dokonujemy generalizacji. Na początek staraj się rozpoznawać po-
wszechnie   używane   określenia.   W   miarę   nabywania   doświadczenia   zaczniesz   dostrzegać
również ukryte wzorce językowe.
Inny,   często   stosowany   wzorzec   obejmuje   takie   słowa   jak-   „nie   moc",   „możliwe"   lub
„niemożliwe". Jak często zdarza ci się słyszeć wypowiedzi typu „nie możesz tak postąpić" lub
„to niemożliwe"? Jeżeli ich nie kwestionujemy, stają się one równie ograniczające jak „nigdy"
lub „zawsze". Możemy je sprecyzować, zadając pytania: „Co by się stało, gdybyś tak postąpił?"
lub   „Co   cię   właściwie   powstrzymuje?"   Rozpoznamy   w   ten   sposób,   co   jest   rzeczywiście
niemożliwe,   a   co   jest   typem   generalizacji   znanym   jako  modalny   operator   możliwości.
Dążenie do upragnionych celów wymaga ciągłego dokonywania rzeczy niemożliwych.
Siostrzanym   wzorcem   wyżej   wymienionego   typu   generalizacji   jest  modalny   operator
konieczności, sygnalizowany m.in. słowami' „powinien", „nie powinien", „musi", „nie wolno",
„trzeba", „nie należy".  I w tym  przypadku można posłużyć  się pytaniem „Co by się stało,
gdybym to zrobił?". Ślady wielu z tych wzorców prowadzą do okresu dzieciństwa i środowiska,
w jakim wychowywała się dana osoba. Często opierają się one na dawno zdezaktualizowanych
normach,   które   nadal   stanowią   jednak   część   używanego   przez   nią   języka   oraz   sposobu
myślenia. Stwierdzenie: „Nie powinieneś przyjaźnić się z tymi ludźmi" prowokuje pytanie: „Co
by się stało, gdybym się z nimi przyjaźnił?" Kwestionowanie owego kodeksu konieczności nie
jest   buntem,   lecz   rozsądnym   sprawdzaniem,   czy   nie   zostały   przeoczone   inne   możliwości.
Zauważ, ze do pytań metamodelu nie należy „dlaczego?" lecz „co?" lub „jak?" Nie rozpatrując
norm moralnych, technika ta bada inne warianty, kreując alternatywne punkty widzenia i wska-
zując więcej wyników możliwych do uzyskania.
Ostatnim   typem   generalizacji   jest   tzw.  złożona   równoważność,   polegająca   na   zestawianiu
dwóch stwierdzeń, jakby miały one identyczne znaczenie Np.  „Na pewno jest zmęczona cały
dzień pracowała" albo „Nie uśmiecha się. jest niezadowolony"  W powyższych  przykładach
całodzienna   praca   utożsamiona   została   ze   zmęczeniem,   natomiast   poważna   mina   -   z
niezadowoleniem. Wzorzec ten jest trudniejszy do rozszyfrowania niż „nigdy" lub „nie mogę",
ponieważ   brak   w   nim   charakterystycznych   słów.   Zaproponowany   w   metamodelu   sposób
rozpoznawania   go   polega   na   zadaniu   pytania:   „W   jaki   sposób   A   oznacza   B?"   Zazwyczaj
różnica znaczeń między obydwoma stwierdzeniami jest oczywista, zatem istotą zdobywanej
umiejętności nie jest formułowanie błyskotliwych teorii na temat niewłaściwego posługiwania
się językiem, lecz rozpoznawanie wzorca.

Brak konkretności
Omówiwszy generalizacje, możemy zastanowić się nad usunięciami, tj. wyrażeniami

językowymi, które opuszczamy nie formułując ich wyraźnie. Rozważmy następujące pospolite
stwierdzenie „To kwestia poglądów" Co mianowicie? Zaimek „to" jest niedookreślony. Albo:
„Chcą   mnie   złapać".   Kto   chce   cię   złapać?   „Nie   przejmuję   się   tym".   Właściwie   czym?
Rzeczowniki niedookreślone precyzujemy pytając: „Kto lub co konkretnie'".
Brak konkretności dotyczy nie tylko rzeczowników, podobnie postępujemy z czasownikami
„Zgubił zegarek" - jak go zgubił' „Uderzyła się w ramię" - jak się uderzyła? Liczne czasowniki,
mimo   iż   określają   czynności,   mają   niewielką   wartość   informacyjną.   Takie   słowa   jak
„podróżować",   „pomagać",   „pracować"   nie   mówią   nic   o   sposobie   wykonywania   tych
czynności, pozostawiając szczegóły naszym domysłom. Niedookreślone czasowniki precyzuje-
my, pytając „Jak konkretnie..?".
Czasowniki   bywają   przekształcane   w   rzeczowniki,   np.   czasownik   „edukować"   staje   się
„edukacją", a „spełnić" - „spełnieniem" Desygnaty takich rzeczowników nie są namacalne; nie
można włożyć edukacji do pudełka lub zamknąć spełnienia w garażu. Używając zatem tych
form,   zwanych   nominacjami,   w   znacznym   stopniu   pozbawiamy   wypowiedź   konkretnego
znaczenia. Np. treść słowa „szacunek" może zmieniać się w zależności od tego, kto kogo nim
darzy   i   jak   to   okazuje.   Język   polityki   i   gospodarki   pełen   jest   nominalizacji,   dlatego   tez
wywołuje   wrażenie   nadmiaru   słów   przy   niedostatku   znaczenia.   Aby   zdobyć   brakującą
informację, musimy przywrócić nominalizacji formę czasownika i zapytać, kto co robi oraz w
jaki sposób Kto kogo edukuje i jakimi metodami? Zdanie „Ona ma złą pamięć" (nominalizacja)
podnosi kwestię- „Czego nie pamięta (czasownik) i jakie są tego skutki?"

Przeprowadzanie porównań
Rozpoznawanie  porównań  nie   nastręcza   trudności,   gdyż   z   reguły   występują   w   nich   takie
charakterystyczne słowa jak „lepiej", „najlepiej", „gorzej" lub „źle". Zawsze odnoszą się one do
informacji, która została pominięta w wypowiedzi. Zdanie: „Mógłbyś zrobić to lepiej" nasuwa
pytanie: „Lepiej niż co lub kto?". Czy jesteś porównywany do innej osoby? Do trzyletniego
dziecka czy profesjonalisty? To ogromna różnica. Czy może do siebie samego z określonego
okresu   w   przeszłości?   Jeżeli   tak,   czy   twoje   ówczesne   osiągnięcie   było   zdarzeniem
odosobnionym   czy   jednym   z   wielu?   Innymi   słowy,   na   ile   racjonalne   i   znaczące   jest   owo
porównanie? Ten sam cykl pytań odnosi się do uwag, jakie często robimy sami o sobie, np.:
„Źle to zrobiłem". Źle w porównaniu z czym lub z kim? Z twoimi czy cudzymi normami?
Odpowiedzi   na   tego   rodzaju   pytania   dostarczają   brakujących   informacji,   umożliwiających
lepsze zrozumienie wypowiedzi.

Wydawanie sądów
Bliskie porównaniom są sądy. „John nie może kierować pracą dużego biura". Kto sformułował
tę opinię lub sąd i na jakich przesłankach ją oparł? Sądy często zawierają charakterystyczne
słowa, sygnalizujące ten rodzaj wzorca, np.: „oczywiście" lub „niewątpliwie". „Oczywiście ona
ma  większe doświadczenie". Dla kogo jest to oczywiste? „Niewątpliwie  jest to sprawa dla
prawników".   Dla   kogo   ten   sąd   lub   opinia   nie   ulega   wątpliwości?   Poproś   o   brakujące
informacje: kto wydaje ten osąd i na jakiej podstawie?
Wszystkie   rodzaje   generalizacji   i   usunięć   często   nakładają   się   na   siebie,   jeżeli   zatem   nie
zauważysz wzorca reprezentującego jedną z tych kategorii, może on ujawnić się w innej. Np.
stwierdzenie   „John   nie   może   kierować   pracą   dużego   biura"   jest   modalnym   operatorem
możliwości (zdradza to użycie słowa „nie może"), a zarazem sądem, którym bardzo często
bywa również porównanie („Oczywiście ona ma większe doświadczenie.").

Pochopne założenia
Trzecią kategorią wzorców językowych są zniekształcenia, które obejmują dobrze ci znany
język codziennej komunikacji. Czy kiedykolwiek zdarzyło ci się słyszeć uwagi typu: „Nie

jesteś pewien, co?" albo „Nie polubisz jej". Jest to po prostu czytanie w myślach! Tego rodzaju
stwierdzenia   miałyby   sens   tylko   wówczas,   gdybyśmy   rzeczywiście   posiadali   tę   zdolność.
Osoby,   posługujące   się   tym   wzorcem,   są   przekonane,   że   wiedzą,   co   myśli   lub   czuje   ich
rozmówca, mimo że nie dysponują dostatecznymi przesłankami na poparcie swych przekonań.
Weźmy następujący przykład: „Był zachwycony, lecz tego nie okazywał". Stale przyjmujemy
podobne założenia, często opierając się na wskazówkach niewerbalnych, które - jak nam się
wydaje - doskonale rozumiemy.  Zarówno ten jak i pozostałe powszechne wzorce językowe
zazwyczaj rozpoznajemy w wypowiedziach innych osób na długo przed zaobserwowaniem ich
u samych siebie.
Schemat czytania w myślach jest fascynująco zróżnicowany. Czasem niesłusznie zakładamy, iż
ludzie   rzeczywiście   posiadają   tę   zdolność   i   nasze   wypowiedzi   odzwierciedlają   ten   pogląd
„Musiałeś   wiedzieć,   ze   to   mi   się   nie   spodoba"   albo   „Wiedziałeś,   ze   to   mnie   wytrąci   z
równowagi". Czytanie w myślach oraz wymaganie podobnej zdolności od innych jest klasyczną
receptą na kosmiczną awanturę.
Reakcją na ten wzorzec jest pytanie- „Skąd wiesz?", jak w poniższym przykładzie:
- Mary się mną nie interesuje
- Skąd wiesz, ze się tobą nie interesuje?
- Nigdy nie pyta o moją pracę
Pytanie wywołało inne stwierdzenie, zawierające złożoną równoważność (zaniechanie pytania
o  pracę  jest  równoznaczne   z brakiem  zainteresowania)  oraz  kwantyfikator   ogólny  „nigdy".
Zadając pytanie- „Nigdy?" można umieścić rozmowę w konkretnym kontekście, a następnie
zapytać. „W jaki sposób brak pytań o pracę oznacza brak zainteresowania?". Odpowiedź ujawni
wszelkie fałszywe powiązania między tymi dwoma stwierdzeniami

Mylne rozpoznawanie przyczyn
Innym rodzajem zniekształcenia, blisko spokrewnionym ze złożoną równoważnością, jest ciąg
przyczyna-skutek. Stwierdzenie „Jest szczęśliwsza, od kiedy przeszedł na emeryturę" zakłada,
iż jego „przejście na emeryturę" jest przyczyną jej „szczęścia". Z łatwością można wpaść w tę
pułapkę i dopatrywać się zależności między faktami, które w istocie nie mają ze sobą nic
wspólnego. Tego rodzaju wzorzec wyjaśniamy pytając: „W jaki sposób A powoduje B?"

Presupozycje
Kolejnym pokrewnym wzorcem są presupozycje. Pytanie: „Spotkamy się u ciebie biurze czy u
mnie?" zakłada, iż obie strony wyrażają chęć spotkania, a skoro tak, to w jednym z
wymienionych miejsc „Czy życzy pani sobie czerwony kapelusz czy czarny?" zakłada, ze
„pani" jest zdecydowana na kupno kapelusza. Presupozycje można zakwestionować, pytając
„Co sprawia, ze sądzisz ?"

ZAWIERANIE PRZYMIERZA ZE SŁOWAMI
W jaki sposób zrozumienie opisanych wyżej wzorców może pomoc ci zrealizować pragnienia?
Większość naszych poczynań odnosi się do innych osób, a tzw. ludzie sukcesu wydają się być
mistrzami w sztuce porozumiewania się. Metamodel przenosi komunikację interpersonalną na
inną płaszczyznę i sprawia, ze słowa pracują dla ciebie, a nie przeciwko tobie. Jak zauważyłeś,
każdy wzorzec można wyjaśnić, zadając standardowe pytanie. Nie oznacza to jednak, ze musisz
je wtrącać w każdej rozmowie. Jeżeli tylko rozpoznasz schemat i zakwestionujesz go w myśli,
zmienisz sposób postrzegania określonej sytuacji, własne odczucia oraz zachowanie.
Znając  absurdalność, do której  mogą  prowadzić  wzorce  językowe,  wyzwolisz  się spod ich
wpływu,   twoje   odczucia   będą   uzależnione   od   interpretacji,   uwzględniającej   wszelkie   wady
wypowiedzi.   Nie   będziesz   podporządkowywał   swojego   postępowania   zwodniczym

stwierdzeniom, ograniczającym możliwości działania. Ilekroć natrafisz na usunięcie i zechcesz
zebrać   więcej   informacji,   możesz   posłużyć   się   stosownym   pytaniem,   aby   lepiej   zrozumieć
komunikat. Nie musisz budować swych poczynań na podstawie nieprawdziwych wypowiedzi,
obojętne,   czy   są   to   presupozycje,   czytanie   w   myślach   czy   błędne   powiązania   przyczyn   i
skutków. Możesz również wyeliminować ze swojego języka puste porównania. Formułując cele
i   plany,   będziesz   instynktownie   unikał   nominalizacji,   dobierając   słowa   o   konkretnym,
motywującym znaczeniu.

Rozmawianie ze sobą
Język wypowiedzi służy nie tylko do porozumiewania się z innymi,  umożliwia on również
rozmawianie   ze   sobą,   czyli   prowadzenie   tzw.   dialogu   wewnętrznego.   Posługujesz   się   nim
analizując   w   myślach   rozmaite   zjawiska   oraz   precyzując   własne   odczucia.   Ów   dialog
wewnętrzny, bardzo zbliżony do języka mówionego, charakteryzuje się tymi samymi  co on
wadami, opisanymi przez metamodel. Może zatem wprowadzić cię w błąd w takim samym
stopniu jak wypowiedzi innych osób „Nigdy ci się to nie uda" może być stwierdzeniem, które
powtarzasz w myśli  znacznie częściej, niż słyszysz  z czyichś  ust, prawdopodobnie wierząc
samemu   sobie.   Wszystkie   pytania   metamodelu   odnoszą   się   zatem   również   do   dialogu
wewnętrznego.
O ile podczas rozmowy z inną osobą powinieneś zwracać baczną uwagę na ton głosu, by nie
wywołać   wrogiej   reakcji   z   jej   strony,   mówiąc   do   siebie   nie   musisz   zachowywać   takiej
ostrożności.     Dzięki   metamodelowi   nauczysz   się   precyzować   własne   myśli,   a   także   jasno
formułować wypowiedzi i skutecznie prowadzić negocjacje.

Rozpoznawanie wzorców
Wykonaj poniższe ćwiczenia.
Przeczytaj wybrany artykuł lub felieton prasowy i znajdź zawarte w nim wzorce metamodelu.
Przejrzyj  tekst kilkakrotnie; prawdopodobnie za każdym  razem znajdziesz nowe przykłady.
Następnie zanotuj pytania, jakie zadałbyś autorowi lub osobom, których wypowiedzi zostały
zacytowane.
Po drugie, staraj się rozpoznawać te schematy, słuchając rozmów prowadzonych w pracy, w
domu lub wśród przyjaciół. Zaobserwuj, które z nich powtarzają się najczęściej. Na tym etapie
nie rób żadnych głośnych uwag, powinieneś tylko słuchać, rozpoznawać wzorce (nawet jeżeli
nie możesz ich zaklasyfikować do żadnej z kategorii) i formułować w myślach pytania.
Dzięki   ćwiczeniom   będziesz   widział   fakty   w   innym,   bardziej   obiektywnym   świetle,
zdobywając   zarazem   większą   kontrolę   nad   swymi   odczuciami,   a   tym   samym   nad
kształtowaniem własnego życia.

9 Osiąganie mistrzostwa

NLP   sprawia,   że   osiągnięcie   mistrzostwa   lub   doskonałości   leży   w   zasięgu   każdego   z   nas.
Możemy dzięki niemu przyswoić sobie i spożytkować sposoby myślenia powszechnie uważane
za  genialne.  Wszyscy  doświadczyliśmy  owego „stanu mistrzostwa",   ponieważ  wykazujemy
przynajmniej jeden rodzaj umiejętności lub zdolności na jakimś  polu, które inni są skłonni
uważać za wybitne. Osiągnięcie perfekcji jest zatem możliwe i realne, a zarazem nie wymaga
od   nas   nowych   umiejętności;   musimy   jedynie   jeszcze   robić   efektywniej   to,   co   robiliśmy
zawsze.

WRODZONE ZDOLNOŚCI

Większość osób obdarzonych wrodzonymi zdolnościami w dowolnej dziedzinie nie zdaje sobie
sprawy   z   własnej   sprawności.   Niektórzy   z   łatwością   wykonują   w   myślach   skomplikowane
działania arytmetyczne, stosując sobie tylko znany system sumowania liczb, bez konieczności
zapisywania ich na papierze lub korzystania z kalkulatora. W porównaniu z możliwościami
komputera lub umiejętnościami specjalisty wysokiej klasy, owa zdolność nie wydaje się niczym
niezwykłym, niemniej dla wielu ludzi, którzy nie są w stanie żonglować liczbami w podobny
sposób,   pozostaje   ona   zdumiewającym   talentem.   Obdarzone   nim   osoby   przejawiają
mistrzostwo wzbudzające zazdrość innych, którzy nierzadko posiadają uzdolnienia w innych
dziedzinach.   Załóżmy,   że   jeden   z   owych   zazdrośników   posiada   dobrą   pamięć   muzyczną.
Wysłuchawszy tematu muzycznego, jest w stanie zagrać go na pianinie, niczym za dotknięciem
czarodziejskiej   różdżki.   W   dowolnym   czasie   odtwarzana   z   pamięci   melodia,   uzupełniona
akompaniamentem, wprawia w osłupienie niemuzykalnego słuchacza.
Wokół nas żyje wiele osób, które potrafią bez wysiłku wykonywać tę lub inną czynność. Może
znasz kogoś, kto z łatwością nawiązuje kontakt z dziećmi, absorbując ich uwagę i dostrajając
się do nich w sposób, który dla ciebie pozostanie nieosiągalny nawet po wielu latach nauki. On
lub ona posiada cos, co moglibyśmy nazwać darem. Wyobraź sobie, ze jeden z twoich kolegów
uczy się grać w tenisa stołowego, a po dwóch miesiącach na tabeli rankingowej w waszym
biurze   jego   nazwisko   pojawia   się   nad   twoim   (Trenujesz   od   dziesięciu   lat,   a   teraz   kolega
wyprzedził cię o kolejnych dziesięć). Następnie zaczyna trenować inne dyscypliny sportu i w
każdej z nich osiąga znakomite rezultaty Ktoś może z wyjątkową swadą i swobodą wygłaszać
przemówienia, podczas gdy ktoś inny obdarzony jest naturalną zdolnością pisania listów lub
sprawozdań. Jedna osoba potrafi sprawnie zorganizować akcję dobroczynną, inna ma zdolności
do majsterkowania, jeszcze inna - „rękę do kwiatów". W każdym z tych przykładów mamy do
czynienia   z   przejawami   mistrzostwa,   wynikającymi   ze   specyficzenej   postawy   mentalnej,   z
pewnych   wewnętrznych   procesów,   których   najczęściej   sobie   nie   uświadamiamy.   Ty   także
zawdzięczasz im swoje sukcesy - przecież każdy z nas posiada wrodzone zdolności w jednej
lub kilku sferach aktywności.

DOSKONAŁE DZIAŁANIE
Opisane   wyżej   perfekcyjne   działania   wykazują   kilka   wspólnych   cech.   Po   pierwsze,   nie
jesteśmy   świadomi   własnego   mistrzostwa.   W   wypadku   tzw.   zdolności   wrodzonych,   np.   w
dziedzinie muzyki lub sportu, zazwyczaj z opóźnieniem zdajemy sobie sprawę z tego, ze nie
wszyscy są tacy sami jak my.  Nawet medaliści olimpijscy lub inni wybitni przedstawiciele
rozmaitych   specjalności   mają   trudności   ze   scharakteryzowaniem   czynników,   jakim
zawdzięczają swe osiągnięcia, a także z uznaniem własnego mistrzostwa, mogliby przypisać je
wytężonej   pracy,   chociaż   nie   wydają   się   dokładać   równie   usilnych   starań   jak   ich   mniej
utalentowani rywale.
Po   drugie,   przejawiając   tego   rodzaju   doskonałość,   w   istocie   nie   podejmujemy   wysiłku,   z
całkowitą swobodą i pewnością siebie po prostu robimy cos dobrze. Ponownie posłużmy się
przykładem mistrzów sportu, którzy wydają się z łatwością bić rekordy. Osiągnęli oni poziom
kompetencji  nieświadomej,   toteż   dla  nich   naprawdę  jest  to  łatwe,  chociaż  nie  bardziej  niż
rachowanie   w   myślach   lub   naprawa   piecyka   gazowego   dla   kogoś,   kto   po   mistrzowsku
opanował te czynności. Jest wiele prawdy w powiedzeniu „Im bardziej się starasz, tym gorzej
wychodzi".   Oczywiście   uświadomienie   sobie   własnych   niedostatków   jest   częścią   procesu
uczenia się, opisanego w rozdziale 1, a „stan mistrzostwa" wymaga osiągnięcia najwyższego
poziomu,   tj.   kompetencji   nieświadomej.   Najlepsze   rezultaty   uzyskuje   się   wówczas,   gdy
wykonywane   czynności   nie   wymagają   zaangażowania   świadomej   uwagi.   Jeżeli   zaczniesz
analizować   procesy   zachodzące   w   twoim   umyśle   podczas   czytania   tej   książki   (co   czynisz
efektywnie  na poziomie  nieświadomym),  przyswajanie  informacji, tworzenie  wewnętrznych
reprezentacji,   rozumienie   wątków,   o   których   czytasz,   będzie   przebiegało   chaotycznie.

Skupienie świadomej uwagi na jakiejś części tego procesu - od sposobu nadawania znaczenia
znakom graficznym po przekładanie słów i zdań na obrazy i myśli - sprawiłoby, ze owo „łatwe"
zadanie stałoby się niemal niemożliwe. Jednym z sekretów mistrzostwa jest zaprzestanie starań.
Po trzecie, perfekcyjne umiejętności wydają się po części wynikiem stosowania szczególnej
strategii myślenia. Zagadnieniem tym zajmiemy się w dalszej części rozdziału. Rozmawiając z
najwybitniejszymi specjalistami w dowolnej dziedzinie, dyrektorami wielkich firm, wybitnymi
sportowcami czy artystami albo z osobami, które doskonale układają swoje stosunki rodzinne,
odnosimy wrażenie, iż zawdzięczają one swoje sukcesy specyficznemu sposobowi myślenia.
Nawet jeżeli nie zdają sobie sprawy, „jak to robią", posługując się uniwersalnym językiem
modalności myślenia, tj. wzroku, słuchu i dotyku, możemy w krótkiej dyskusji „wydobyć" z
nich strategie, które nieświadomie doprowadzili do perfekcji.
Wreszcie, mistrzostwa nie da się w pełni wytłumaczyć czynnikami pozostającymi poza naszą
kontrolą, np. narodowością, warunkami nauki, cechami genetycznymi lub cechami osobowości.
Każdy z nas osiągnął doskonałość przynajmniej w jednej dziedzinie i posiada potencjał,
umożliwiający uzyskiwanie podobnych wyników w wielu innych sferach. Wszyscy jesteśmy
mistrzami. Lepiej rozumiejąc proces myślenia, możesz sam decydować, w jakim kierunku
pragniesz rozwijać swe zdolności.

BARIERY NA DRODZE DO SUKCESU
Jakie   czynniki   uniemożliwiają   nam   osiągnięcie   doskonałości?     Nieżyjący   już   Milton   H.
Erickson   przeprowadził   niezwykle   znaczące   doświadczenie   z   udziałem   olimpijskiej
reprezentacji Stanów Zjednoczonych w strzelaniu z karabinka pneumatycznego. Każdemu z
zawodników  zadał  proste pytanie  „Czy możesz  trafić  w  środek tarczy?"  Wszyscy zapytani
odpowiedzieli twierdząco. Kolejne pytanie brzmiało: „Czy możesz trafić w środek tarczy dwa
razy z rzędu?" Zawodnicy ponownie odrzekli „tak", lecz ze znacznie mniejszym przekonaniem.
Kiedy zapytał o trzy strzały, padło kilka odpowiedzi przeczących. Pięć kolejnych trafień przez
większość uznanych  zostało za nierealne. Stało się oczywiste,  ze żaden z zawodników  nie
wierzył w możliwość oddania więcej niż kilku kolejnych strzałów w dziesiątkę. Eksperyment
ten wykazał zaskakujący fakt, iż najlepsi zawodnicy w wybranej dziedzinie sportu wierzą w
osiągnięcie dobrego wyniku, lecz negują możliwość wielokrotnego powtarzania sukcesu. Stają
wobec tej samej bariery przekonań, która nie pozwala nowicjuszowi wierzyć, że w ogóle trafi
do tarczy. W obydwu przypadkach utrwalone przekonanie negatywnie wpływa na rzeczywiste
rezultaty.
Jeżeli potrafisz zrobić coś raz, nie ulega wątpliwości, że jesteś w stanie wielokrotnie powtórzyć
tę czynność. Zatem jeżeli nie możesz złożyć winy za doznane niepowodzenie na przeciwny
wiatr,   klątwę   przeciwnika   lub   przedmiot,   którym   się   posługujesz   (karabinek,   kij   golfowy,
urządzenia kuchenne lub cokolwiek innego), istota problemu musi kryć się w twym mózgu; w
sposobie   myślenia   i   wyznawanych   przekonaniach.   Wniosek   ten   potwierdzają   wyniki
wszystkich   znaczących   badań.   Mistrz   świata   myśli   jak   mistrz.   Pianista-wirtuoz   myśli   jak
wirtuoz. Klucz do sukcesu kryje się w umyśle.
Moglibyśmy potępić strzelców za brak wiary w możność wielokrotnego powtarzania celnego
strzału, lecz wszyscy jesteśmy winni wyznawania samo-ograniczających przekonań w różnych
dziedzinach.   Każdy   z   nas   pamięta   chwile,   kiedy   jego   działania   cechowała   mistrzowska
biegłość; wszystko się wówczas udawało i możliwość niepowodzenia nie była w ogóle brana
pod uwagę. Innymi słowy, oddaliśmy jeden celny strzał. Jednakże, podobnie jak strzelcy, nie
wierzymy, że możemy wielokrotnie osiągać takie same rezultaty. Dzięki NLP możesz nauczyć
się konsekwencji w działaniu oraz zastosować strategie sukcesu w innych dziedzinach życia.

FAŁSZYWI PRZYJACIELE
Istnieje kilka bardzo powszechnych barier na drodze do sukcesu, tj. sposobów, w jakie

negatywne przekonania przejawiają się w naszych codziennych czynnościach, uniemożliwiając
osiągnięcie mistrzostwa. Paradoksalnie niektóre z nich stosują wobec nas bliscy, kierujący się
dobrymi intencjami, toteż możemy je nazwać „fałszywymi przyjaciółmi".

„Bardziej się staraj"
Z punktu widzenia logiki jest to dobra rada, niestety, nieskuteczna. Okres najintensywniejszego
przyswajania wiedzy przypada na pierwsze lata życia, a uczenie się przebiega najskuteczniej
wówczas,  gdy traktujemy   je  jak  zabawę,   nieświadomi   podejmowania  jakichkolwiek  starań.
Uczenie   się   i   osiąganie   mistrzostwa   jest   procesem   naturalnym.   Dorośli,   którzy   nie   umieją
pływać,   jeździć   na   rowerze   lub   wykonywać   innych   czynności   powszechnie   uważanych   za
łatwe,   z   reguły   pamiętają   przykre   doświadczenia   z   dzieciństwa,   kiedy   zmuszano   ich,   by
bardziej się starali, a przede wszystkim zawstydzano, wyśmiewając ich nieudane próby. W tego
rodzaju przypadkach usilne starania nie tylko blokują naturalne uczenie się, ale również wpajają
na całe życie niską ocenę własnych możliwości w określonej dziedzinie. Nie oznacza to, ze
wszelki wysiłek jest niewskazany. Jeżeli jednak podejmowane działania nie przynoszą efektów,
należy spróbować zrobić to inaczej zamiast dokładać coraz bardziej usilnych starań, stosując
nieskuteczne metody. Bardziej oddany przyjaciel mógłby doradzić „Spróbuj czegoś innego".

„Bądź perfekcyjny "
Wiele   negatywnych   przekonań   wywodzi   się   z   uwarunkowań   społecznych,   które   każą   nam
dążyć   do   perfekcji.   Musimy   mieć   doskonałą   sylwetkę,   doskonałą   pracę,   doskonały   dom   i
doskonałe   małżeństwo,   próbujemy   zatem   osiągnąć   ideał,   który   uznalibyśmy   za   nierealny,
gdybyśmy tylko zastanowili się nad nim przez chwilę. Mimo to steruje on naszymi działaniami
i   przekonaniami,   uniemożliwiając   wyznaczanie   i   osiąganie   innych,   realistycznych   celów.
Sukces i mistrzostwo nie są, w odróżnieniu od perfekcji, miejscem, do którego dążymy, lecz
podróżą.   Nigdy   nie   przestajemy   się   uczyć   oraz   popełniać   błędy.   Przeprowadzając   test
precyzujący   cele,   opisany   w   rozdziale   2,   możesz   zdemaskować   tego   rodzaju   fałszywe
przekonania i nie ograniczać własnych możliwości.

„Zrób mu przyjemność"
Powyższa rada, podobnie jak wielu innych fałszywych przyjaciół, prawdopodobnie pochodzi
od „autorytetu" osoby, instytucji, kodeksu wartości, toteż wydaje się nie do zakwestionowania
Jednak i ona nie jest prawdziwa ani pomocna w realizacji celów. Ileż razy słyszałeś (lub
mówiłeś sobie). „Cokolwiek robię lub mówię, on jest zawsze niezadowolony"? Opierając
dążenia do sukcesów na tego rodzaju niesłusznej przesłance (czyli podejmując coraz bardziej
usilne starania), odsłaniasz jej fałsz. Zadowolenie innej osoby może być pożądanym skutkiem
osiągnięcia własnego celu oraz elementem sprawdzianu konsekwencji, opisanego w rozdziale
drugim, lecz nie jest ono drogą prowadzącą do mistrzostwa.

„Pospiesz się"
I ta rada wywodzi się z okresu dzieciństwa, kiedy byliśmy sterowani przez dorosłych. „Idź
szybciej", „biegnij szybciej", „czytaj szybciej", a w dorosłym życiu „skończ pisać ten list i
wyślij go szybko". Jest ona inną formą podejmowania bardziej usilnych starań, tj. „logiczną"
metodą lewej półkuli stosowaną w celu uwolnienia się od wnikliwości prawej części mózgu.
Kiedy gonią cię terminy i czujesz, ze tracisz grunt pod nogami, uwaga „pospiesz się" jest
ostatnią, jakiej potrzebujesz, może ona skutecznie zablokować mózg „Zwolnij, odpręż się,
przecież musi być jakiś sposób " - rada tego typu znacznie skuteczniej pomoże ci znaleźć
dostęp do zasobów umysłu. Wiedząc, dokąd zmierzasz, i stosując właściwe strategie, będziesz
osiągał wyznaczone cele w najlepszym stylu i najkrótszym czasie. Opóźnienia spowodowane
przez popełnione pomyłki oraz korektę trybu postępowania, opartą na informacjach zwrotnych,

stanowią nieodłączną część drogi do sukcesu. Proces osiągania go nie przebiega wskutek tego
wolniej, w dążeniu kierunek jest ważniejszy od tempa.

„Bądź silny"
Nie   okazuj  słabości,   walcz,   włącz  się   do  współzawodnictwa  -  tego   typu  rady również   nie
wywołują zamierzonego skutku Siła fizyczna (a czasem nawet postawa macho) jest ceniona
niezwykle wysoko w naszym społeczeństwie. W pracy i w domu powinniśmy przejawiać dobrą
formę,   bez   względu   na   samopoczucie.   W   rzeczywistości   większość   wybitnych   osiągnięć
angażuje   siłę   innego   typu,   swego   rodzaju   prężność   ducha   i   umysłu,   która   pozwala   prze-
zwyciężać   przeszkody   mimo   nie   najlepszej   kondycji   fizycznej.   Paradoksem   jest,   iż   ta
wewnętrzna moc jest bardziej związana z poczuciem spokoju, spójności i pokory, niż z taką
siłą, przy której upiera się ów dobrze nam życzący przyjaciel. Zawarty w mózgu potencjał
sprawia,   iż   zastąpiwszy   siłę   mądrością,   możemy   osiągać   dowolne   cele.   Szczery   przyjaciel
doradziłby: „Bądź zaangażowany, czujny i elastyczny".
Przedstawione   wcześniej  bariery zazwyczaj  przybierają   postać   głosu wewnętrznego,   owego
duchowego   dialogu,   który   przeprowadzamy   ze   sobą,   by   zmusić   się   do   skuteczniejszego
działania,   chociaż   ich   źródłem   są   niewątpliwie   upomnienia,   które   często   słyszeliśmy   w
przeszłości.   Podobnie   jak   rzeczywistych   przyjaciół,   również   owych   „doradców"   możesz
dobierać według własnej woli, a także zrywać z nimi kontakty.  Masz możliwość wyboru i
możesz sam sprawdzić, czy „fałszywi przyjaciele" ułatwiają ci czy utrudniają osiąganie celów.

POCZUCIE MISTRZOSTWA
Przeanalizujmy   teraz   kwestię   twojego   wrodzonego,   choć   zapewne   uśpionego   mistrzostwa.
Pamiętaj,  iż osoby,  które osiągnęły doskonałość w jakiejś dziedzinie,  nie są jej  świadome,
nawet   jeżeli   ich   biegłość   jest   oczywista   dla   wszystkich   wokół   Rozważmy   tak   pospolitą
umiejętność,   jak   zawiązywanie   sznurowadeł.   Rzadko   przychodzi   nam   na   mysi,   ze   jest   to
niezwykle złożona czynność, jeżeli jednak obserwowałeś kiedyś dziecko, zazdrośnie przygląda-
jące się, jak jego nieco starszy kolega nonszalancko demonstruje swe umiejętności w dziedzinie
sznurowania butów, wiesz, jak wygląda mistrzostwo z zewnątrz. Spróbuj przekonać kogoś, kto
nie potrafi pływać lub jeździe na rowerze, ze jest to łatwe; „każdy to potrafi, trzeba tylko
spróbować", a zaczniesz rozumieć, na czym ono polega. Połowa naszego społeczeństwa może
świetnie   radzie   sobie   z   majsterkowaniem,   mimo   to   ta   nieświadoma   sprawność   wydaje   się
pozostałym niemal nadludzka.
Jeżeli nie przekonały cię zaprezentowane przykłady, pomyśl o czynnościach, które wykonujesz
w   ciągu   dnia.   Niczego   nie   pomijaj,   golenia,   parzenia   kawy,   prowadzenia   samochodu,
odprowadzania dzieci do szkoły lub przeczytania powieści w ciągu kilku wieczorów Następnie
spróbuj zauważyć niepojętą złożoność tego, czego dokonałeś, setki skoordynowanych ruchów
mięśni, przemian chemicznych w organizmie, sprawność manualną, dzięki którym możesz np.
przejechać wiele kilometrów, nieświadom, ze prowadzisz samochód, myśląc o czymś zupełnie
innym   lub   rozmawiając   z   towarzyszem   podróży.   Albo   przenieś   się   myślami   w   przeszłość
Umiejętność chodzenia nie straciła nic ze swego znaczenia tylko dlatego, ze nie pamiętasz
owych  tysięcy „nieudanych" ruchów, których zwieńczeniem były pierwsze, chwiejne kroki.
Musiałeś podjąć milion prób nawiązania porozumienia w ojczystym języku, byś mógł dzisiaj
swobodnie rozmawiać, nieświadom ogromu wysiłku włożonego w zdobycie tej sprawności. Nie
wspominając już o obsłudze magnetowidu i innych czynnościach.
Mistrzostwo jest zatem uniwersalne. I oczywiście przejawia się w relacjach z innymi, którzy z
takim samym  podziwem przyglądają się, jak demonstrujesz swe wyjątkowe uzdolnienia lub
umiejętności, z jakim ty obserwujesz przejawy doskonałości innych. Powyższe stwierdzenie
dotyczy zarówno tego samego rodzaju umiejętności (np. różnych poziomów zaawansowania w
określonym   rzemiośle,   grze   na   instrumentach   muzycznych,   sporcie   lub   uniwersalnych

sprawnościach,   np.   prowadzeniu   samochodu),   jak   i   odmiennych   dziedzin.   W   pierwszym
przypadku   prawdopodobnie   przyglądasz   się   czyjejś   sprawności   w   taki   sam   sposób,   w   jaki
absolutny   nowicjusz   patrzy   na   ciebie,   natomiast   w   drugim   zdumiewa   cię   całkowicie   obca
umiejętność.   Pod   innymi   względami   mistrzostwo   ma   jednak   charakter   osobisty   i
niepowtarzalny.   Pewne   czynności   wykonujesz   w   jedyny,   tylko   sobie   właściwy   sposób.
Zastanów się chwilę i przypomnij sobie działanie lub wydarzenie, w którym zademonstrowałeś
swą biegłość, doznając zarazem poczucia absolutnej pewności siebie. Bez wysiłku osiągnąłeś
wówczas doskonałość.
Teraz ponownie przeżyj to doświadczenie z możliwie największą intensywnością. Posłuż się
technikami   stosowanymi   w   poprzednich   ćwiczeniach,   skupiając   się   kolejno   na   wszystkich
modalnościach: wzroku, słuchu, dotyku. Zanotuj submodalności, korzystając w razie potrzeby z
listy   zamieszczonej   na   stronach   57-58.   W   szczególności   spróbuj   przywołać   dominujące
wówczas doznanie, mogło nim być poczucie lekkości, „ściskanie w dołku" itp. Następnie określ
dziedzinę życia, w której chciałbyś zyskać więcej pewności siebie. Dla potrzeb ćwiczenia nie
musisz wybierać sfery, w której czujesz się „beznadziejnie", lecz tę, w której możesz osiągnąć
postępy   i   -   co   jest   najbardziej   wskazane   -   którą   będziesz   miał   okazję   zajmować   się   w
przyszłości.   Dokonawszy   wyboru,   odtwórz   w   wyobraźni   związane   z   nią   doświadczenie.
Porównaj submodalności właściwe stanom mistrzostwa i „przeciętności". Nie spiesz się, masz
przecież dużo czasu, odpręż się i wprowadź w stan alfa, który ułatwia tworzenie wyobrażeń i
obserwowanie różnic.

POWIELANIE MISTRZOSTWA
Kolejnym  etapem   jest  przenoszenie  submodalności  ze   stanu  mistrzostwa   do  sytuacji,  którą
pragniesz zmienić. Jeżeli obrazy pierwszego wspomnienia są większe i jaśniejsze, należy nadać
te same cechy wyobrażeniu czynności, w której chcesz osiągnąć postępy. Wizja mistrzostwa
często   bywa   zasocjowana   (tzn.   obserwujesz   sytuację   z   punktu   widzenia   jej   uczestnika),
natomiast przeciętności - zdysocjowana; nie wolno ci zapomnieć o skorygowaniu tego aspektu
doświadczenia.   Przeanalizuj   kolejne   submodalności   i   usuń   wszystkie   różnice,   stosując
skuteczny, mistrzowski wzorzec. Na zakończenie, doznając ponownie sytuacji, którą pragniesz
zmienić, przywołaj odczucia, wszelkie submodalności kinestetyczne, które zidentyfikowałeś i
dobrze poznałeś podczas odczuwania stanu mistrzostwa.
Co   począć,   gdy   przywołane   z   pamięci   doskonałe   zachowania   nie   są   satysfakcjonujące,
zwłaszcza   w   porównaniu   z   osiągnięciami   innych?   Poza   kreowaniem   wizji   własnych
doświadczeń możesz wyobrazić sobie kogoś innego, nawet wysokiej klasy specjalistę, którego
widziałeś  tylko  w telewizji,  wykonującego określone czynności.  W takim  wypadku  musisz
zmobilizować   całą   potęgę   wyobraźni.   Czyniąc   to,   nadaj   tworzonym   obrazom   charakter
zasocjowany, tj. postaw się na miejscu wybranej osoby i postępuj tak jak ona, doświadczając
tych samych wrażeń.
Opisaną wyżej technikę modelowania można zastosować również w odniesieniu do dziedzin, w
których   pragniesz   podwyższyć   swe   umiejętności.   I   w   tym   przypadku   poza   zmianą
submodalności   możesz   wyobrazić   sobie   inną   osobę   i   stworzyć   odpowiednią,   zasocjowaną
wizję. Wyobrażenia, w których zajmujesz miejsce innej osoby, mogą przynieść istotne zmiany,
nawet jeżeli nie posiadłeś w wysokim stopniu umiejętności sterowania submodalnościami.
Podstawowe   techniki,   omówione   w   niniejszym   rozdziale,   możesz   stosować   zawsze,   gdy
pragniesz   skojarzyć   lepszy   stan   umysłu   z   określonym   rodzajem   działalności.   Jeżeli
identyfikacja submodalności, które powinieneś zmienić, nastręcza ci trudności, możesz wybrać
wydarzenia lub działania wywołujące skrajnie odmienne odczucia. Np. typ aktywności, która
wzbudza   w  tobie  wręcz   obawę  i  której  wspomnienie   jest   nieprzyjemne,   zapewnia   większe
prawdopodobieństwo   zaobserwowania   innych   submodalności.   W   takim   przypadku   obraz
zapewne będzie zamglony, odległy, może nawet czarno-biały, całkowicie odmienny od ostrych,

barwnych wizji doświadczeń mistrzowskich.
Przyczyną obawy, jaką odczuwasz na samą myśl o wykonywaniu określonych czynności, jest
kombinacja   submodalności   w   każdym   z   trzech   podstawowych   systemów   reprezentacji.
Zmieniając je, zmienisz również swoje odczucia, a co za tym idzie - osiągnięcia. Przedmiot
obawy,   tj.   konkretny   rodzaj   aktywności   lub   umiejętności,   nie   tłumaczy   związanych   z   nią
odczuć,   czyli   stanu   umysłu   oraz   oceny   własnych   możliwości   -   te   wynikają   raczej   z   in-
dywidualnych, niepowtarzalnych skojarzeń z miejscem, osobą, czynnością lub wspomnieniem.
Zatem   podstawowym   źródłem   zróżnicowania   naszych   osiągnięć   w   poszczególnych
dyscyplinach   jest   odmienny   sposób   postrzegania   ich;   innymi   słowy,   nie   jest   nim   treść
określonego rodzaju umiejętności lub działania, lecz utrwalony wzorzec myślenia.
Jeżeli   bez   trudu   rozpoznajesz   różnice   między   submodalnościami   odpowiadającymi
poszczególnym   wspomnieniom,   możesz   stopniowo   przekształcać   swe   postępowanie,   np.
rozpoczynając od osiągania mistrzostwa w dziedzinach, w których zdobyłeś już stosunkowo
wysoki poziom umiejętności, budować na nim kolejne sukcesy. Stosując zalecane techniki krok
po   kroku,   ułatwiasz   sobie   zastosowanie   nowego   typu   zachowań   w   praktyce.   Jeżeli   np.
regularnie   przewodniczysz   obradom   określonego   zespołu   lub   przedstawiasz   miesięczne
sprawozdania, będziesz mógł sprawdzić swe mistrzostwo w znajomym otoczeniu. Następnie
możesz podjąć inne, trudniejsze wyzwania Zatem jak najszybciej zastosuj wszystkie metody w
codziennych sytuacjach życiowych.

STRATEGIE MISTRZOSTWA
Jednym   z   czynników   mistrzostwa,   które   zdefiniowaliśmy   na   początku   rozdziału,   jest
umiejętność naśladowania strategu myślenia stosowanej przez wybitne jednostki. Składnikami
każdej   z   owych   strategu   są   modalności,   które   występują   w   technikach   NLP   i   do   których
odwołujemy   się,   by   wytłumaczyć   różnice   między   ludźmi   i   między   zachowaniami
Rozpoznaliśmy już modalności, a następnie submodalności, musimy teraz określić kolejność, w
jakiej   one   występują.   Sekwencja   submodalności   ma   decydujące   znaczenie   dla   powodzenia
zastosowanej strategu To samo dotyczy słów. Zdania „Mam książkę w ręce" i „Mam rękę w
książce"  mają  całkowicie  odmienne  treści,  a  różnica  między   nimi   przejawia   się  jedynie  w
składni, czyli w pozycji słów w głębokiej strukturze zdania
Zobrazujmy   te   rozważania   na   przykładzie   przyrządzania   potraw.   Możesz   mieć   wszystkie
potrzebne składniki we właściwych ilościach, jeżeli jednak nie połączysz  ich ze sobą i nie
wykonasz wskazanych czynności w odpowiedniej kolejności, rezultat może być opłakany. NLP
poświęca zatem wiele uwagi strategiom stosowanym przez wybijające się jednostki zarówno w
ich aspekcie zewnętrznym (co robią i w jakiej kolejności), jak i wewnętrznym (w jaki sposób
myślą i w jakiej kolejności przebiegają procesy myślenia). Sekret mistrzostwa, osiągniętego w
dowolnej   dziedzinie,   kryje   się   w   strategii.   Powtarzając   ją,   niezmiennie   osiągamy   te   same
rezultaty. Modelowanie i naśladowanie skutecznych strategu innych osób pozwala na uzyskanie
podobnych   wyników.   Zatem   aby   zmienić   własne   zachowania,   a   tym   samym   osiągnięcia,
musimy rozpocząć od szczegółowego zdefiniowania ich.
Powyższa koncepcja rewolucjonizuje dotychczasowe poglądy na rozwój jednostki. Wybrany
przez  nas   „mistrz"  mógł   spędzić   wiele  lat  na   wytężonej   pracy,  nieświadom   strategu,   jakie
opracował przez ten czas. Dzięki NLP jesteśmy w stanie określić model myślenia i zachowań
tej osoby, a następnie osiągnąć podobne wyniki w znacznie szybszym tempie. Oczywiście nie
uda   nam   się   natychmiast   wypracować   niezbędnej   koordynacji   ruchów   lub   zdobyć   innej
pożądanej sprawności, lecz prawdopodobnie zajmie nam to tylko niewielki ułamek czasu, który
pochłonęło pierwotne opracowanie mistrzowskiej strategu. Gdyby mistrzostwo było szyfrem do
sejfu, musiałbyś poznać właściwe cyfry i ustalić ich kolejność. Gdy ci się to uda, będziesz mógł
z niego korzystać,  kiedy zechcesz.  Strategia  jest kluczem,  dzięki któremu  zrealizujesz  swe
pragnienia.

Każdy z nas ma własne strategie wykonywania automatycznych czynności. Osiągając wybitne
rezultaty, mistrzowie niezmiernie rzadko zdają sobie sprawę z własnego sposobu myślenia
Często nie znają tych procesów (systemu reprezentacji i jego submodalności) w
wystarczającym stopniu, by mogli przekazać innym składniki i sekwencję swych skutecznych
strategu. Tego rodzaju szyfry zostaną jednak wkrótce złamane. Już dziś możemy wykorzystać
strategię poprawnego pisania. Wykazano, iż w pewnych sferach (m.in. wyżej wspomnianego
bezbłędnego pisania) osiąganie mistrzostwa zawsze przebiega według tego samego schematu
Innymi słowy, wszystkie osoby, które osiągnęły doskonałość w tej dziedzinie, stosują ściśle
określoną strategię. Tu naśladowanie jej zawsze prowadzi do zmniejszenia liczby popełnianych
błędów ortograficznych.

Strategia poprawnego pisania
Jakiego odkrycia dokonało zatem NLP w sferze poprawnego pisania? Kluczem do omawianej
umiejętności   jest   wzrokowe   zapamiętywanie   słów.   Nie   obejmuje   ona   reprezentacji
kinestetycznej, polegającej na „odczuwaniu" ich, chociaż, o czym się niebawem przekonamy,
zmysł dotyku również bierze udział w omawianym procesie. Wymowa wielu słów nie odbiega
od ich pisowni, zatem moglibyśmy oczekiwać od osoby myślącej słuchowo, iż nie będzie ona
popełniać  błędów  ortograficznych.  Istnieje  jednak  wiele takich,  których  brzmienie  niewiele
mówi o pisowni, toteż opierając się na wrażeniach słuchowych, moglibyśmy tylko utrudnić
sobie zadanie Strategia poprawnego pisania musi obejmować metodę zapamiętywania „formy"
każdego słowa Najskuteczniejszą z nich jest ujrzenie w myślach poprawnie napisanego wyrazu
(nieco   w   górze   z   lewej   strony   przed   „oczami   umysłu")   i   zachowanie   tego   obrazu.   Kiedy
ponownie je zobaczysz, będzie ono „wyglądać prawidłowo" lub, gdyby zawierało błąd, będzie
„razić cię". Wszyscy przebadani mistrzowie ortografii stosują określoną formę wizualizacji,
zazwyczaj patrząc do góry lub przed siebie, jak gdyby chcieli przywołać obraz danego wyrazu,
a następnie opuszczając wzrok, aby potwierdzić (kinestetycznie), że jest on poprawny.
Omawianą strategię wizualizacji przetestowano na studentach Uniwersytetu Moncton w New
Brunswick w Kanadzie polecając im zapisanie nonsensownych słów, z którymi nie zetknęli się
nigdy wcześniej. Część studentów poproszono, by zwizualizowali słowa patrząc do góry i na
lewo. Liczba popełnionych przez nich błędów natychmiast spadła o 20 procent. Wyniki grupy,
która   dokonywała   wizualizacji   kierując   spojrzenie   w   dowolnym   kierunku,   poprawiły   się
zaledwie o 10 procent. U studentów, którzy mieli zapamiętać pisownię w sposób, do jakiego
przywykli, nie odnotowano żadnych zmian. Bardzo interesujące były natomiast rezultaty grupy
badanych, którzy - zgodnie z instrukcją - wizualizowali słowa patrząc w dół i na prawo (ta po-
zycja oczu odpowiada kinestetycznemu systemowi reprezentacji). Liczba popełnionych przez
nich błędów wzrosła. Powyższą strategię zastosowano z doskonałym rezultatem wobec dzieci
określanych powszechnie mianem dyslektycznych.
Jeżeli pragniesz poprawić swe umiejętności w dziedzinie  ortografii, powinieneś  zastosować
następującą strategię:

• Pomyśl o czymś dobrze znanym i przyjemnym.
• Przez kilka sekund przypatruj się wyrazowi, który chcesz zapamiętać.
• Odwróć wzrok, patrząc w górę i na lewo. Zwizualizuj ten wyraz tak dokładnie, jakbyś go
pisał.
• Ponownie przypatrz się wybranemu wyrazowi, odnajdując błędy, które popełniłeś w
wyobraźni. Powtarzaj powyższe kroki, dopóki nie uda ci się zapamiętać poprawnej pisowni.
• Aby sprawdzić wyniki, po krótkiej przerwie ponownie go zwizualizuj i zapisz.
• Jeszcze raz przypatrz się temu wyrazowi i napisz go od końca. Pozytywny wynik ostatniego
testu potwierdzi, iż stosujesz najlepszą, wizualną strategię (nie sposób zapisać wspak słowa
zapamiętanego fonetycznie).

Powyższa strategia stanowi fundament, na którym możesz oprzeć własne metody skutecznego i
szybkiego   zapamiętywania   pisowni.   Staraj   się   posługiwać   submodalnościami,   które   są   dla
ciebie najbardziej efektywne, np. wyobrażając sobie wyrazy w ulubionym kolorze lub kroju
liter. Aby lepiej utrwalić w pamięci wyjątkowo trudne wyrazy, potraktuj je w szczególny spo-
sób, np. stosując znajome tło, którym może być np. ściana w przedpokoju twojego mieszkania.
Dziel długie słowa na fragmenty składające się z jednej lub dwu sylab.
Jeżeli   będziesz   stosował   powyższą   podstawową   technikę,   zapamiętanie   pisowni  dowolnego
wyrazu   zajmie   ci   najwyżej   minutę,   a   prawdopodobnie   zaledwie   kilka   sekund.   Powtarzając
ćwiczenie po półgodzinnej przerwie, natychmiast go sobie przypomnisz. Jeżeli nie, wystarczy
jedna dodatkowa wizualizacja, w której skorygujesz ewentualny błąd, abyś mógł przypomnieć
sobie   ów  wyraz  nawet   po  dłuższym   czasie   zawsze  wówczas,   gdy  będzie   ci  on  potrzebny.
Skuteczne strategie nigdy nie zawodzą, o ile są rzetelnie stosowane. W wypadku pisowni ich
przydatność jest wprost proporcjonalna do długości i trudności słów. Większość wyrazów nie
jest szczególnie długa i trudna, zatem dzięki opisanej technice można zapamiętać je szybko i
skutecznie.   Większość   z   nas   wielokrotnie   popełnia   te   same   błędy   (stosując   nieskuteczne
strategie), zatem opanowanie pisowni nie wydaje się trudnym przedsięwzięciem. W typowych
przypadkach   wymaga   ono   raczej   tygodnia   niż   roku.   Pamiętaj,   że   nabywając   wprawy   w
stosowaniu omówionej strategii, będziesz posługiwał się nią coraz szybciej i efektywniej. Jeżeli
sceptycznie zapatrujesz się na jej skuteczność, znajdź w słowniku jakiś trudny wyraz, utrwal go
w   pamięci   i   przypominaj   sobie,   ilekroć   zwątpisz   w   swą   umiejętność   poprawnego   pisania.
Zastosuj również rzutowanie w przyszłość w odniesieniu do nowej sprawności, wyobrażając
sobie   siebie   w   roli   mistrza   ortografii.   Podniesiesz   w   ten   sposób   swą   samoocenę,   która   w
przeciwnym razie mogłaby zniweczyć pierwsze odniesione sukcesy

Inne strategie mistrzostwa
Strategie mistrzostwa rozpoznano również dla innych dziedzin o podstawowym znaczeniu, np.
zapamiętywania   lub   kreatywności.   Osoby   szczycące   się   niezawodną   pamięcią   zazwyczaj
stosują   wyobrażenia   wzrokowe,   podobnie   jak   mistrzowie   poprawnego   pisania.   Rozwijaniu
umiejętności   zapamiętywania   poświęcono   bardzo   wiele   książek,   zatem   nie   będę   próbował
uzupełniać   opisanych   w   nich   teorii".   Pragnę   jedynie   stwierdzić,   nie   analizując   szczegółów
indywidualnych technik, iż większość podstawowych strategii może być wykorzystana przez
każdego z nas i przynieść niemal natychmiastową poprawę.
Innym   stałym   czynnikiem   modelowania   mistrzostwa   jest   wysoko   rozwinięta   umiejętność
wykorzystywania   wszystkich   systemów   reprezentacji   i   swobodnego   „przełączania   się"   z
jednego   w   drugi.   Dzięki   niej   (odnosi   się   to   zwłaszcza   do   zapamiętywania),   kombinacja
modalności (tj. widzenia, słyszenia i odczuwania określonego przeżycia) pozostawia w mózgu
trwałe wspomnienie. Np. warunkiem mistrzostwa w sferze muzyki jest oczywiście doskonały
słuch,   pewne   jego   aspekty   wiążą   się   jednak   z   rozwiniętymi   umiejętnościami   wizualnymi,
zarazem   nie   istnieje   w   tej   sferze   górny   pułap   możliwości.   Wspomnienia   rzeczywistych
wydarzeń zawsze angażują kilka modalności. Nie przypominamy ich sobie, jakbyśmy byli głusi
lub niewidomi, ograniczając się do jednego lub dwu zmysłów. Zatem, bez względu na to, który
system   reprezentacji   preferujesz,   powinieneś   rozwijać   wszystkie   podstawowe   modalności
myślenia, byś mógł naśladować wszelkie strategie.
W   innych   przypadkach   strategie   mistrzostwa   mają   bardziej   indywidualny   charakter.   Dwaj
„mistrzowie"  mogą  posługiwać się odmiennymi  wzorcami,  pozostającymi  w  związku z ich
własnymi   preferencjami.   Możesz   zatem   wybrać   model,   który   bardziej   ci   odpowiada.
Najważniejsze   jest   to,   by   nie   stosować   jednej   strategu   do   rozwiązywania   wszystkich

Polecamy książki Harry Loray'na: Sekrety superpamięci i Superpamięć dla uczących się, (przyp.red.).

problemów, lecz szukać coraz efektywniejszych metod postępowania.
Zafascynowała mnie strategia pewnego młodego człowieka, twierdzącego, iż jedyną rzeczą,
jaką potrafi robić naprawdę dobrze, jest codzienne wstawanie z łóżka w doskonałym nastroju i
pełnej gotowości do wszelkiego rodzaju działań. Weterani pozytywnego myślenia z zapartym
tchem słuchali, jak mężczyzna relacjonował swą strategię krok po kroku Z jego słów wynikało,
iż pierwszym wrażeniem, które docierało do jego świadomości po przebudzeniu, były dźwięki
śpiew ptaków lub uliczny gwar. Na tym  etapie,  nie wstając z łóżka i nie otwierając oczu,
wyobrażał sobie wydarzenia nadchodzącego dnia. Koncentrował się na jednym rodzaju zajęć,
który   sprawiał   mu   największą   przyjemność   -   przypominam   sobie,   ze   mężczyzna   ów   był
zapalonym rowerzystą i pływakiem. Wykonywał w wyobraźni ulubione czynności, aż osiągał
etap, w którym musiał wstać z łóżka, ponieważ nie mógł się doczekać rozpoczęcia zajęć, nawet
jeżeli zaplanował je na później. Do tej chwili nie otwierał oczu. Kiedy tworzone przez niego
wyobrażenie   osiągało   punkt   kulminacyjny   i   me   był   w   stanie   dłużej   czekać,   dosłownie
wyskakiwał z łóżka, aby rozpocząć kolejny dzień w doskonałym humorze i z poczuciem swych
nieograniczonych możliwości.
Jakaś dociekliwa słuchaczka zapytała go, co począłby, gdyby w planach na nadchodzący dzień
me  miał żadnych  fascynujących  zajęć, które mogłyby  wprowadzić go w tak dobry nastrój.
Odpowiedz była naiwna i pragmatyczna, lecz można by ją cytować w podręcznikach NLP:
nigdy do tego me doszło, ponieważ ów mężczyzna na każdy dzień planował wystarczająco
motywujące zajęcia lub wymyślał je przed wstaniem z łóżka. Wydaje się zatem, ze poranne
chandry   są   skutkiem   niewłaściwej   strategu.   Nawiasem   mówiąc,   strategie   zasypiania   lub
osiągania pełnej wydajności natychmiast po zakończeniu przerwy na lunch są równie skuteczne
i możliwe do naśladowania.

Symboliczny zapis strategii mistrzostwa
NLP opracowało ogólne ramy, oparte na funkcjach trzech podstawowych zmysłów (wzroku,
słuchu i dotyku) umożliwiające przedstawienie dowolnej strategii w przejrzystej, powszechnie
zrozumiałej formie. W tym celu musimy znać nie tylko najważniejsze systemy reprezentacji,
ale również wiedzieć, czy określony zmysł ma charakter zewnętrzny (doznawanie „realnych"
bodźców) czy wewnętrzny (wewnętrznej reprezentacji tych doznań). I tak symbol W

oznacza

wrażenia wzrokowe zewnętrzne, odnoszące się na przykład do strategii obejmującej
obserwowanie innej osoby, odbywającej trening sportowy lub demonstrującej technikę
szydełkowania. W

tj. wrażenia wzrokowe wewnętrzne, oznaczają obrazy tworzone w myślach,

np. wizje wyrazów, przywoływane podczas nauki poprawnego pisania. S

symbolizuje

wrażenia słuchowe zewnętrzne, natomiast S

- słuchowe wewnętrzne, w przypadku dialogu lub

głosu wewnętrznego oznaczane literami S

. K

to wrażenia kinestetyczne zewnętrzne, do

których należy np. odczucie tej książki w twej dłoni lub ból głowy. Symbolem K

posłużysz się

wyobrażając sobie, że głaszczesz kota lub fruwasz.
Jak wcześniej wspomniano, czynnikiem decydującym o niepowtarzalności strategii jest ich
składnia, czyli kolejność, w jakiej następują po sobie poszczególne reprezentacje. Strategię
„wstawania z łóżka w doskonałym nastroju", stosowaną przez opisanego wyżej szczęśliwego
rowerzystę, można zapisać w następujący sposób: S

, W

, K

: wrażenia słuchowe zewnętrzne,

tj. śpiew ptaków lub uliczny gwar; wzrokowe wewnętrzne, tj. wizje wydarzeń nadchodzącego
dnia,   tworzone   z   zamkniętymi   oczami;   oraz   kinestetyczne   wewnętrzne,   tj.   odczuwanie
przyjemnych   doznań,   włącznie   z   kontaktem   skóry   z   wodą   podczas   pływania   lub   wiatrem
owiewającym twarz podczas jazdy na rowerze. U owego rowerzysty mogłoby również pojawić
się   S

, jako że przypominam sobie, iż widział i odczytywał listę zajęć zaplanowanych na

nadchodzący dzień, a potrzebował zapewne wszystkich trzech zmysłów, by zapewnić sobie tak
silną motywację. Mistrzowie ortografii najczęściej stosują schemat W

, W

, K

, przypatrując

się wyrazowi, odtwarzając w myśli jego obraz, a następnie „wyczuwając", czy jest napisany

poprawnie.
Spróbuj rozpoznać i zakodować kilka własnych strategii. Być może zechcesz uwzględnić w
nich motywację, zwłaszcza jej siłę i źródła, np. wypowiedź, która poruszyła cię do głębi, lub
skierowane do ciebie słowa zachęty.  Niektóre osoby za potężny środek stymulacji uważają
muzykę.  A  może  motywowało  cię  coś, co  widziałeś  lub czytałeś  albo  obejrzany film?  Co
wydarzyło się potem? Jakie procesy zaszły w twym wnętrzu? Czy ze stanem umotywowania
kojarzysz jakieś konkretne odczucie, a może obraz celu, do którego dążysz? Analizując własne
strategie,   spróbuj   uchwycić   powtarzające   się   schematy.   Może   zechcesz   zdefiniować   swe
strategie doznawania strachu, samotności, frustracji lub innych dobrze znanych ci nastrojów -
przecież  świetnie  je opanowałeś,  osiągasz  te  stany wcale  się o to nie  starając. Powinieneś
jednak przeznaczyć też trochę czasu na rozpoznanie swego stanu mistrzowskiego, ponieważ
będzie   on   kluczem   do   osiągania   wspaniałych   wyników   w   innych   dziedzinach,   nawet   jeśli
skorzystasz również z modeli zewnętrznych.

Szczegółowa identyfikacja strategii mistrzostwa
Dla   kilku   dziedzin,   w   tym   dla   poprawnego   pisania,   rozpoznano   uniwersalne   strategie
mistrzostwa. Możemy jednak dowiedzieć się o nich znacznie więcej analizując te strategie na
poziomie submodalności. Poznaliśmy już czynniki mistrzostwa w zakresie ortografii (skuteczne
w   każdym   przypadku);   spróbujmy   teraz   poznać   strategię   stosowaną   przez   najlepszych.
Wiedząc,   iż   najefektywniejszym   systemem   reprezentacji   jest   wizualizacja,   zastanówmy   się,
jakie   submodalności,   tj.   strategie   szczegółowe,   umożliwiają   osiągnięcie   prawdziwie
mistrzowskich wyników. Odkryjemy je postępując tak samo, jak twórcy NLP, tj. poszukując
doskonałości   wokół   siebie   i   naśladując   ją,   zarówno   z   aspekcie   zewnętrznym,   jak   i
wewnętrznym. Szczegółowe strategie można odkryć dla wszelkich rodzajów aktywności, nie
wyłączając strzelania, przygotowywania kolacji dla ośmiu osób i poprawnego pisania.
W wypadku szczęśliwego rowerzysty musielibyśmy poznać submodalności oraz kolejność, w
jakiej następują po sobie poszczególne elementy jego strategii.

• Co się wydarzyło, gdy usłyszał dźwięki dobiegające z zewnątrz?
• Czy odbierał świadomie inne odgłosy?
• Czy pojawiły się jakiekolwiek dźwięki wewnętrzne lub dialog wewnętrzny?
• Jakie doznanie wewnętrzne nastąpiło potem?
• Czy proces ten był uruchamiany przez plan dnia, np. kartkę kalendarza lub listę czynności?
• Czy rejestrował dźwięki, np. wypowiedziane głośno słowa, czy tylko obrazy?
• Czy obrazy czekających go wydarzeń pojawiały się w porządku chronologicznym, według
stopnia przyjemności lub uciążliwości, według nadawanego im znaczenia?
• Jakie submodalności towarzyszyły każdemu wyobrażonemu wydarzeniu (obrazy duże, małe,
zasocjowane, zdysocjowane, wyraźne, zamazane, kolorowe czy czarno-białe)?
• Na czym polegały różnice między obrazem motywującym a pozostałymi wizjami?
• Czy rowerzysta mógł spowodować, że wydarzenie (np. przejażdżka rowerowa lub
zaplanowane na wieczór spotkanie z przyjacielem) było motywujące, odpowiednio kreując jego
wyobrażenie?
• Jaki charakter miały submodalności kinestetyczne: wewnętrzny czy zewnętrzny?
• Czy podczas tego procesu dobiegały z zewnątrz inne odgłosy, czy rowerzysta tuż po
przebudzeniu przestał być ich świadom?
• Ile czasu poświęcał swej strategii każdego ranka?

Zadając takie proste pytania, można odkryć najbardziej złożone i po mistrzowsku opracowane
strategie. Należy poznać możliwie najwięcej szczegółów, ułatwiają one bowiem modelowanie
strategii oraz naśladowanie określonego stanu lub umiejętności.

Liczenie w myślach należy do podobnej kategorii, co poprawne pisanie, ponieważ wymaga
stosowania wyobrażeń wizualnych, zwiększających zdolność zapamiętywania. I ta sprawność
jest   jednak   kształtowana   przez   zróżnicowane   indywidualne   strategie   mistrzostwa.   Jeden   z
uczestników zajęć seminaryjnych, który osiągnął w tej dziedzinie niezwykłą biegłość, opowie-
dział mi, jak to robi. Widział wszystkie cyfry, niczym maleńkie, jarzące się neony, w lewej,
górnej części pola widzenia. Każda liczba miała inny kolor: „łatwe" przybierały jasne, żywe
barwy, natomiast „trudne", np. liczby pierwsze - monotonne i mdłe. Chociaż opis ów wydawał
mi się nieco dziwny, przedstawiał konsekwentną, absolutnie skuteczną strategię, której autor
twierdził  z przekonaniem,  iż jest ona „bardzo łatwa"  w stosowaniu i „mógłby nauczyć  jej
każdego".
Modelowanie   mistrzostwa   należy   do   najważniejszych   zdobyczy   NLP   na   polu   osiągania
doskonałości, a proponowane przez nie techniki można spożytkować w każdej bez wyjątku
sferze aktywności.

KOTWICZENIE
Kotwiczenie jest techniką, którą można zastosować w połączeniu z opisanymi już metodami
osiągania mistrzostwa, aby wywrzeć silniejszy wpływ na własne zachowania.
Stany ducha, o czym  dobrze wiesz, mogą zmieniać  się bardzo szybko,  zazwyczaj  wskutek
oddziaływania   bodźców   zewnętrznych.   Np.   dźwięk   dzwonka   może   uruchomić   emocje
kojarzące się z końcem lekcji w szkole lub alarmem pożarowym. Dzwonek do drzwi może
wzbudzić uczucie radości lub strachu, w zależności od tego, czyjej wizyty oczekujesz. W NLP
bodziec, który uruchamia określony stan psychiczny, nazywany jest kotwicą. Znając systemy
reprezentacji, możesz wyobrazić sobie wiele kotwic, angażujących wszystkie pięć zmysłów.
Znajomy zapach może wywołać wspomnienie z dzieciństwa, podobny skutek może wywrzeć
fotografia, usłyszana melodia lub ton głosu.
Kotwice są tak powszechne, iż nie zwracamy na nie uwagi, a przede wszystkim nie zdajemy
sobie sprawy ze sposobu, w jaki stale na nas oddziałują, zmieniając z minuty na minutę nasz
stan   ducha   i   fizjologię   całego   organizmu.   Posługują   się   nimi   nadawcy   reklam,   którzy
ustanawiają kotwice w formie marek produktów, wpadających w ucho melodii, obrazów lub
symboli. Podobnie jak inne cechy sposobu myślenia, kotwice ułatwiają przetrwanie, czerwone
światło oznacza, ze należy się zatrzymać, woń dymu informuje o pożarze. Wiele z nich dawno
utraciło swą przydatność, a mimo to nadal uruchamia nasze nieświadome reakcje. Ucząc się
ustanawiać   nowe   kotwice,   możemy   skutecznie   spożytkować   ten   rodzaj   automatycznego
myślenia.

Ustanawianie kotwic
Pomyślmy najpierw o kilku prostych kotwicach, czyli bodźcach, które pomogą nam osiągnąć
pożądany   stan.   Mogą   one   angażować   dowolny   z   pięciu   zmysłów,   jednak   najłatwiej
wykorzystać do tego celu trzy podstawowe, tj. wzrok, słuch i dotyk Np. obraz czerwonego
światła prawdopodobnie uruchomi skojarzenie z nakazem zatrzymania się. Kotwice słuchowe
otaczają  nas  ze wszystkich  stron, najczęściej  bywają  zawarte  w  rzeczywistym  lub wyobra-
żonym brzmieniu słów. Kiedy mówisz sobie „uważaj", koncentrujesz się, stajesz się czujny i
rozważny. W rzeczywistości nie musisz słyszeć tego słowa czy widzieć czerwonego światła,
gdyż bodźce odebrane przez zmysły wewnętrzne uruchamiają tę samą reakcję. Splatając ręce w
geście wyczekiwania stosujesz kotwicę kinestetyczną lub czuciową Przyglądając się drobnym,
rytualnym   czynnościom,   wykonywanym   przez   sportowców   tuz   przed   startem   w   zawodach,
zauważysz, jak różnorodne bywają stosowane przez ludzi kotwice.
Ponieważ będziemy się nimi posługiwać, ilekroć odczujemy potrzebę wywołania określonego
stanu umysłu, muszą one być dyskretne, innymi słowy, nie mogą być oczywiste dla innych.
(Przejęte od goryli uderzanie się obiema rękami w piersi może wzbudzać poczucie dominacji,

jeżeli jednak współpracownicy zaobserwują ten gest, twoja dalsza kariera może stanąć pod
znakiem   zapytania!).   Kotwica   musi   również   być   jednoznacznie   przyporządkowana
określonemu  celowi.   Oznacza   to,  ze   nie  należy  wykorzystywać  w  tym   charakterze   gestów
wykonywanych   wielokrotnie   w   ciągu   dnia.   Np.   uniesiony   do   góry   kciuk   lub   znak   koła
uczyniony   przez   złączenie   kciuka   z   palcem   wskazującym   mogą   być   idealnym   bodźcem,
uruchamiającym pozytywne nastroje, lecz nie będą one jednoznacznie przyporządkowane kon-
kretnemu stanowi mistrzostwa, który pragniesz wywołać.
Wymyśl   teraz   trzy   bodźce,   angażujące   po   jednej   z   trzech   głównych   modalności.   Kotwicą
wzrokową   może   być   dowolny   obraz,   który   kojarzysz   z   określonym   stanem   umysłu,   np.
wybrany   obiekt   z   twojej   wizji   mistrzostwa.   Kotwicą   słuchową   mogłoby   być   słowo,   które
najlepiej ilustruje pożądany stan, np. „pewność siebie" lub „spokój". W charakterze kotwicy
kinestetycznej  możesz  wykorzystać  rzeczywisty bodziec czuciowy,  np. dotknięcie  kciukiem
wskazującego   lub   środkowego   palca   -   gest   zarówno   dyskretny,   jak   i   nie   stosowany
powszechnie.   Jednak   równie   dobrze   może   nią   być   podkurczenie   palców   lewej   stopy   lub
podrapanie się w kark.
Aby   nadać   wybranym   bodźcom   charakter   kotwic,   przywołaj   w   wyobraźni   doświadczenie
mistrzostwa, rozwijając je aż do punktu kulminacyjnego, w którym wszystkie modalności są
silnie zaznaczone i doznajesz ogólnego poczucia doskonałości. Wkraczając w tę fazę, zastosuj
wszystkie trzy kotwice - jednocześnie lub jedną szybko po drugiej. Wypowiedz wybrane słowo
lub słowa, zobacz obraz i wykonaj zaplanowany gest. Owe trzy bodźce zostały w ten sposób
skojarzone   z   doświadczeniem   mistrzostwa.   Jeżeli   nie   jesteś   pewien,   czy   wystarczająco
intensywnie przeżyłeś to wyobrażenie lub nie zastosowałeś kotwic we właściwym momencie,
powtórz ćwiczenie. Kolejne wizualizacje wzmocnią skojarzenie kotwic z określonym stanem
ducha.

Rzutowanie w przyszłość
Wykorzystajmy teraz opisaną wyżej technikę. Przeżyj w wyobraźni przyszłą sytuację, w której
zechcesz przywołać swój stan mistrzostwa Ćwiczenie w wyobraźni wydarzeń z przyszłości
określane   jest   mianem   rzutowania   w   przyszłość   (zetknęliśmy   się   już   z   tym   terminem).
Zwizualizuj czynność,  którą pragniesz wykonywać  lepiej, lecz  tym  razem zwróć uwagę na
bodźce   wywołujące   poczucie   niemożności,   lęku,   świadomości   własnych   ograniczonych
możliwości i wszelkie hamujące cię doznania. Taką rolę może pełnić wkroczenie na scenę,
wejście do gabinetu szefa, czyjś  głos, powstanie  z miejsca, by wygłosić  referat, bądź inny
czynnik, który zazwyczaj bezpośrednio poprzedza wykonanie określonej czynności, paraliżując
cię emocjonalnie.
Rozpoznawszy ten bodziec (będący w istocie skuteczną kotwicą negatywną), ponownie przeżyj
w wyobraźni wybraną scenę i zastosuj wszystkie trzy kotwice mistrzostwa, dzięki którym w
jednej chwili przywołasz pożądany stan.
Powyższe ćwiczenie  wykonaj  kilkakrotnie.  Twoje emocje zapewne ulegną natychmiastowej
zmianie, ponieważ zostały bezpośrednio skojarzone z wcześniejszym, silnym wyobrażeniem i
wywołanymi   przez   nie   odczuciami.   Jeżeli   towarzyszy   ci   inna   osoba,   zaobserwuje   u   ciebie
zmiany fizjologu, odzwierciedlające nowy stan umysłu. Możesz spróbować zmienić kolejność
kotwic lub zastosować je jednocześnie. Niewykluczone, iż jedna z nich (np. kinestetyczna) w
zupełności wystarczy, byś natychmiast osiągnął pożądany efekt.
Ostatnim   etapem   jest   oczywiście   zastosowanie   opisanych   technik   w   praktyce.   Postaraj   się
znaleźć  sposobność do spożytkowania  kotwic. Ilekroć  odbierzesz  jakiś  negatywny bodziec,
przywołaj na pomoc kotwice mistrzostwa i ciesz się stanem ducha, który sam wybrałeś Próbuj
osiągać doskonałość w każdej sferze aktywności i zaobserwuj, jak zmieni się wówczas twoje
życie.
Kotwiczenie przynosi niemal natychmiastowe efekty, toteż należy do najpotężniejszych technik

Ingerując w utrwalone wzorce zachowań może tez wywoływać sporo zamieszania, o ile nie
będziesz   stosował   tej   techniki   w   rozsądny,   wyważony   sposób,   stopniowo   doskonaląc   swe
subiektywne umiejętności w miarę doświadczania coraz większych, obiektywnych sukcesów.
Kotwice   są   szczególnie   przydatne   wówczas,   gdy   nagle   musisz   skorzystać   z   określonych
zasobów. W takich sytuacjach powinieneś jedynie zachować świadomość negatywnego bodźca,
który   sygnalizuje   pojawiające   się   problemy.   Następnie   możesz   wykorzystać   pozytywne
kotwice, które wybrałeś, przećwiczywszy uprzednio w myślach swoje stany mistrzostwa.

Kotwiczenie zasobów
Tzw.   kotwiczenie   zasobów   odnosi   się   do   kotwic   kojarzonych   z   rozmaitymi   zasobami
emocjonalnymi,   np.   pewnością   siebie,   spokojem,   kreatywnością,   asertywnością   itp.   Aby   je
ustanowić, musisz przypomnieć sobie i odtworzyć w myślach sytuacje, w których towarzyszyły
ci te stany umysłu, stosując inną kotwicę dla każdego rodzaju zasobów. W ten sposób uzyskasz
do nich dostęp, ilekroć będą ci potrzebne.
NLP opracowało również szereg innych technik, obejmujących wykorzystanie kotwic. Niektóre
z nich służą do leczenia fobii i nie powinieneś zajmować się nimi, dopóki nie przyswoisz sobie
podstawowych umiejętności i nie odniesiesz kilku sukcesów. Inne metody są z kolei pomyślane
jako   element   terapii   prowadzonej   przez   specjalistę   i   nie   nadają   się   do   samodzielnego
stosowania. Jednak już teraz dysponujesz szeroką gamą umiejętności, dzięki którym możesz
wprowadzić w swym  życiu  zasadnicze  zmiany,  przejmując  nad nim większą kontrolę oraz
zyskując nowe możliwości wyboru i znacznie więcej szans na osiągnięcie upragnionych celów.

10 Stosunki z innymi ludźmi a osiąganie własnych celów

Jedno z omówionych w rozdziale 1 założeń NLP brzmi: „Treść komunikatu określa reakcja
odbiorcy". Obojętne, w jaki sposób porozumiewamy się z innymi - za pomocą wypowiedzi
ustnej, pisemnej czy języka gestów - zawsze robimy to w określonym celu, pragniemy np.
przekazać informację, ostrzec, wywrzeć wrażenie lub rozbawić drugą osobę. Jeżeli osiągamy
zamierzony rezultat, komunikacja jest skuteczna, bez względu na to, jak niekonwencjonalnymi
lub pozornie nieodpowiednimi środkami posłużyliśmy się w tym akcie. Jeżeli natomiast reakcja
odbiorcy   jest   inna   od   zamierzonej,   próba   porozumienia   zakończyła   się   fiaskiem.   Nadawcy
reklam   oraz   specjaliści   z   dziedziny   public   relations   doskonale   znają   tę   zasadę,   ponosząc
nakłady na komunikację, pragną uzyskać w zamian wymierne efekty. Bez względu na to, jak
jednoznacznie   i   przejrzyście   sformułowany   jest   przekaz   (pisemny   czy  ustny),   prawdziwym
sprawdzianem jego skuteczności jest osiągnięty wynik.

NAWIĄZYWANIE KONTAKTU
Umiejętność  efektywnego  komunikowania  się  oznacza   umiejętność   osiągania  zamierzonych
rezultatów lub celów poprzez oddziaływanie na innych.
Powyższe   stwierdzenie   odzwierciedla   najważniejszy   aspekt   tego,   co   NLP   określa   mianem
kontaktu. Wzajemne zrozumienie i szacunek sprawia, ze komunikacja może być ograniczona
do minimum, nie tracąc na skuteczności. Dwie osoby, między którymi istnieje kontakt, stojąc w
przeciwległych   kątach   zatłoczonego   pomieszczenia,   jednym   krótkim   spojrzeniem   mogą
przekazywać sobie skuteczne komunikaty. Natomiast brak kontaktu sprawia, ze dyrektor, który
tłumaczy pracownikom przyczyny planowanych zwolnień, nie osiągnie zamierzonego rezultatu,
choćby najstaranniej dobierał słowa, uzupełniając je wystudiowanymi gestami i posiłkując się
drogim sprzętem audiowizualnym.
Między   kontaktem   a   komunikacją   istnieje   ścisła   współzależność.   Jedna   wypowiedź   może

ustanowić   więź,   która   z   kolei   ułatwia   zrozumienie   następnych   przekazów.   W   pewnych
przypadkach komunikat może jednak wywołać u drugiej osoby negatywne uczucia, a nawet
zerwać   kontakt,   nie   wystarczy   zatem   rozważne   dobieranie   słów,   sposobu   wypowiedzi   i
towarzyszących jej gestów. Jedynym sprawdzianem skuteczności komunikacji jest uzyskany
wynik.
Omówiliśmy wcześniej jeden istotny czynnik kontaktu, mianowicie wspólne preferencje co do
systemu reprezentacji. Np. „wzrokowiec" znacznie lepiej będzie radził sobie w rozmowie z
innym wzrokowcem niż z osobą  o preferencjach kinestetycznych. Pomyślnie będą się układać
stosunki   między   dwiema   osobami   preferującymi   zmysł   słuchu,   cechującymi   się   zapewne
podobną, wrodzoną umiejętnością słuchania, a także jednakowym  tempem i przejrzystością
wypowiedzi. Jednakże kontakt można nawiązać również z osobą o odmiennych preferencjach,
rozpoznając je i „odzwierciedlając" jej reakcje fizjologiczne.

Odzwierciedlanie
Odzwierciedlanie jest zjawiskiem niezwykle powszechnym.  Przyglądając się dwóm osobom
pochłoniętym rozmową, często zauważamy, ze sylwetka jednej z nich jest lustrzanym odbiciem
drugiej. Obie przyjmują tę samą pozę, pochylając się do przodu lub do tyłu, splatając ręce na
karku lub opierając łokcie na biurku, i nie zdają sobie z tego sprawy, odzwierciedlenie bowiem
jest nieświadomym, naturalnym sposobem wyrażania kontaktu. Może ono obejmować również
sposób wypowiedzi, intonację i ton głosu, rytm oddychania i inne cechy fizjologiczne.
Zastanawiające wydaje się to, ze dwie osoby, między którymi istnieje kontakt, nie muszą mieć
wspólnych   zainteresowań,   a   jeżeli   tak   się   dzieje,   nie   muszą   być   co   do   nich   jednomyślne.
Kontakt wynika raczej ze wspólnego sposobu myślenia i odczuwania niż treści myśli lub treści
komunikacji. Odzwierciedlanie jest jednak umiejętnością, którą można opanować, specjaliści z
tej   dziedziny   nie   kryją,   iż   zawdzięczają   swą   sprawność   treningom.   Odzwierciedlając   w
naturalny sposób gesty osoby, z którą rozmawiasz, możesz stworzyć wrażenie kontaktu, który
mógłby zaistnieć między wami w przypadku jednakowych preferencji co do sposobu myślenia
Skuteczni negocjatorzy i sprzedawcy często przejawiają tę umiejętność.
Omawiana technika posuwa się jednak znacznie dalej Jak wiemy, język ciała może ułatwić lub
utrudnić   komunikację.   Osoba,   która   siedzi   odchylona   do   tyłu,   z   rękami   splecionymi   na
piersiach i skrzyżowanymi nogami, zazwyczaj nie jest nastawiona przychylnie; nie ma zamiaru
nawiązać kontaktu, co potwierdzają jej gesty. Natomiast ktoś, kto pochyla się do przodu, jest
ożywiony i patrzy na ciebie z uwagą, prawdopodobnie przyjął otwarte, pozytywne nastawienie.
Mechanicznie odzwierciedlając język gestów nie wywrzemy zatem wpływu na klienta i nie
zawrzemy   transakcji.   Skoro   jednak   skłonność   do   przejmowania   sposobu   zachowania   innej
osoby   ma   charakter   nieświadomy,   możemy   z   rozmysłem   wywoływać   zmiany   w   fizjologii
naszego  rozmówcy,  a tym  samym  w jego nastawieniu,  stosując  „pozytywne" gesty,  tempo
wypowiedzi i ton głosu, które będzie on bezwiednie naśladował.

Dopasowanie i prowadzenie
Wyobraź   sobie,   że   próbujesz   uspokoić   kogoś,   kto   jest   bardzo   rozgniewany,   mówi   głośno,
podniesionym   tonem.   Dążąc   do   nawiązania   kontaktu,   zapewne   dopasujesz   do   niego   swoją
szybkość wypowiedzi i skalę głosu, by „stać się takim jak on" i wykazać w ten sposób, że
rozumiesz   jego   emocje.   Spokojna,   cicha   wypowiedź   prawdopodobnie   nie   dotarłaby   do   tej
osoby, gdyż w stanie silnego wzburzenia nie reagujemy bezpośrednio na odmienny tryb i ton
komunikacji.   Jeżeli   jednak   będziesz   stopniowo   obniżał   ton   głosu   i   zmniejszał   tempo
wypowiedzi, twój rozmówca zacznie nieświadomie dopasowywać się do ciebie, stając się taki
jak ty. Jeszcze bardziej redukując szybkość mówienia i intensywność ruchów sprawisz, że i on
zacznie   zachowywać   się,   a   tym   samym   myśleć,   bardziej   racjonalnie.   Osiągnąłeś   zatem
zamierzony cel, doprowadziwszy osobę do stanu, w którym może ona logicznie rozumować, a

zwłaszcza   zrozumieć   komunikat,   który   starasz   się   jej   przekazać.   Może   to   wydawać   się
niewiarygodne, ale ta metoda naprawdę jest skuteczna.
Jeżeli nigdy dotąd nie zetknąłeś się z omawianą techniką, powinieneś ją wypróbować. Wybierz
sytuację, w której zechcesz zmienić stan emocjonalny drugiej osoby lub sprawić, by zaczęła
ona  uważnie  słuchać  twych  słów. Sekret  tej  umiejętności  polega na  powstrzymaniu  się  od
przybierania postawy „pana sytuacji" oraz oczekiwaniu, aż partner odzwierciedli najdrobniejszy
twój gest, zanim wykonasz następny. Omawiana technika określana jest terminem dopasowania
i   prowadzenia.   Wiele   osób,   które   wydają   się   posiadać   wrodzony   dar   komunikacji,
nieświadomie   stosuje   ją   przez   cały   czas.   Ty   również   możesz   ją   spożytkować   w   swoich
kontaktach z innymi.

WYKORZYSTANIE TECHNIK NLP DO CELÓW ZAWODOWYCH
Naprawdę skuteczna komunikacja wymaga kilku umiejętności. Preferowany sposób myślenia
rozpoznajemy ma podstawie doboru słów i zwrotów (np. „widzę, co masz na myśli" lub
„słyszę, co mówisz"), szeregu reakcji fizjologicznych oraz wzrokowych wskazówek systemu
reprezentacji. Zatem odzwierciedlanie można stosować w połączeniu z odpowiednimi słowami,
gestami oraz obserwacją ruchów oczu rozmówcy.

Sprzedaż
Co   NLP   może   zaoferować   sprzedawcom?   Zakładając,   że   ustaliłeś   preferowany   system
reprezentacji potencjalnego klienta, zastanówmy się, co powinieneś zrobić lub powiedzieć, by
wpłynąć na jego decyzje. Możesz rozpocząć od włączenia do własnego języka słów i zwrotów,
które   pasują   do   jego   sposobu   myślenia.   Jeżeli   pragniesz   sprzedać   polisę   ubezpieczeniową
osobie o preferencjach kinestetycznych,  mógłbyś  użyć  następujących  sformułowań: „Proszę
sobie wyobrazić, co by pan czuł, gdyby...", „Jestem przekonany, że uchwycił pan znaczenie...",
„Chciałbym jeszcze dotknąć kwestii...". Nawet gdyby tego typu stwierdzenia wydawały ci się
nienaturalne,   a   ich   oddziaływanie   -   wątpliwe,   możesz   dzięki   nim   osiągnąć   zdumiewające
rezultaty.   Posługując   się   nimi,   mówisz   językiem   twojego   klienta.   Na   tobie   sprawiają   one
wrażenie   wymuszonych   lub   dziwnych   tylko   dlatego,   że   twoje   preferencje   są   odmienne   i
instynktownie   używasz   innych   zwrotów.   Świadomie   dobierając   wypowiedzi,   wielokrotnie
apelujesz do kinestetycznego sposobu myślenia twojego klienta. Poruszając temat urlopu, na
jaki będzie go stać, gdy nadejdzie termin wypłaty ubezpieczenia, nadal będziesz mówił raczej o
związanych  z  nim  odczuciach,  niż  o  widokach  i dźwiękach,   które  opisujesz,  by  rozbudzić
wyobraźnię osób o innych preferencjach. Używając sformułowań nie przystających do sposobu
myślenia potencjalnego nabywcy, nie tylko tracisz cenny czas, ale możesz osiągnąć skutek od-
wrotny   od   zamierzonego,   wypowiedzi   bowiem   postrzegane   jako   „obce"   zazwyczaj   zostają
odrzucone.
Posuń   swą   kinestetyczną   prezentację   o   krok   dalej   i   pozwól   klientowi   odczuć   dotyk
błyszczących   broszur,   zamiast   kazać   mu   patrzeć   na   nie   z   daleka   i   słuchać   twego   głosu.
Przyjazne położenie ręki na jego ramieniu może rozstrzygnąć o zawarciu transakcji - podczas
gdy  osoba   preferująca   inny   system   reprezentacji   wskutek   takiego   gestu   zechce   pozbyć   się
ciebie jak najszybciej! Jeżeli sprzedajesz dom, pozwól kinestetycznemu nabywcy obejść go
dookoła   we  własnym  tempie   i  odczuć   jego  klimat.   Nie  przerywaj   jego  skupienia  żadnymi
bodźcami   słuchowymi,   np.   słowami.   Aby   zachęcić   klienta,   zwróć   jego   uwagę   na   gładko
wypolerowaną   mahoniową   balustradę,   mięsiste   runo   dywanu,   wliczonego   w   cenę,   lub   na
fakturę kamiennego kominka. Ale przede wszystkim pozwól mu zatrzymać się na chwilę przy
każdym nowym odczuciu. Ustal preferowany przez klienta sposób myślenia i posłuż się nim w
celu nawiązania kontaktu i sfinalizowania sprzedaży.
Ćwiczenie w wyobraźni przyszłych zachowań, zwane rzutowaniem w przyszłość, jest kolejną
techniką   NLP,   wykorzystywaną   przez   sprzedawców,   lecz   równie   skuteczną   we   wszystkich

sytuacjach,   w   których   pragniesz   nakłonić   kogoś   do   podjęcia   określonego   działania.   Będąc
sprzedawcą, przeprowadzisz w wyobraźni prezentację handlową i zwizualizujesz wynik, który
pragniesz   osiągnąć   Wielokrotnie   powtarzane   wyobrażenie   utrwali   wspomnienie   sukcesu,
dodające   ci   wiary   we   własne   siły,   która   często   decyduje   o   ostatecznym   sukcesie.
Przeprowadzone   badania   dostarczają   licznych   i   przekonujących   dowodów   na   radykalną
poprawę wyników sprzedaży wskutek zastosowania wyżej omówionych metod.
Dzięki   technikom   NLP   możemy   również   skorygować   głęboko   zakorzenioną,   negatywną
samoocenę,   a   także   powielać   doskonałe   zachowania   w   różnych   sytuacjach   lub   kopiować
mistrzostwo   innego   „modela"   (np.   najlepszego   sprzedawcy   w   firmie).   Ponownie   przejrzyj
metody zmiany kontekstu oraz przekonań na temat samego siebie, opisane w rozdziałach 41 7, i
zacznij stosować je w sprzedaży oraz wywieraniu wpływu na innych.
Drugie,   bardziej   pragmatyczne   podejście   do   omawianej   dziedziny   zakłada,   ze   sprzedaż
sprowadza się do odpierania zarzutów. Jeżeli tak jest rzeczywiście, należy znaleźć kreatywną
odpowiedź   na   każde   zastrzeżenie.   Wymaga   to   „przeramowania"   pytania   lub   kwestii,
umożliwiającego znalezienie innego punktu widzenia, omijającego wysunięty zarzut. Techniki
„zręczność   językowa"   oraz   „punkty   widzenia",   omówione   w   rozdziale   7,   wskazują   wiele
możliwości rozwikłania pozornie nierozwiązywalnych problemów lub odpowiedzi na krytyczne
uwagi Jeżeli jesteś sprzedawcą, definicję problemu możesz zastąpić wysuniętym zarzutem, a
następnie zastosować zróżnicowane punkty widzenia Wybierz te, które wydają ci się najlepsze,
i w razie potrzeby zacznij uwzględniać je w swych prezentacjach. Metamodel, zajmujący się
oddziaływaniem   słów   na   zachowania   jednostki,   pozwala   na   dokonanie   podobnego
przeramowania („Nie stać mnie na taki wydatek".   „A gdyby było pana stać, czy wówczas
byłby pan zainteresowany?" Po tych słowach wyjaśniasz klientowi, jak mógłby gospodarować
swym budżetem i ile byłby w stanie zaoszczędzić na innych wydatkach.)

Prezentacje
Jednym z celów zawodowych, jakie można osiągnąć dzięki technikom NLP, jest skuteczne i
przekonujące  zachowanie  się w  roli  uczestnika  lub przewodniczącego  dowolnego zebrania.
Opracowane przez tę dyscyplinę metody odnoszą się również do prezentacji handlowych lub
wygłaszania przemówień, zarówno przed licznym audytorium, jak i wąskim gronem słuchaczy
Oczywiście   między   tymi   dwiema   sytuacjami   istnieją   różnice.   Przemawiając   do   tłumu,   nie
będziesz   w   stanie   rozpoznać   indywidualnych   preferencji   dotyczących   sposobu   myślenia   (i
niewielki przyniosłoby to pożytek), toteż aby przykuć uwagę większości słuchaczy na możliwie
najdłuższy   czas,   użyjesz   zróżnicowanych   wypowiedzi,   obejmujących   wszystkie   trzy
podstawowe modalności. Zawodowi mówcy doskonale o tym wiedzą, dlatego tez przeplatają
wyrażenia charakterystyczne dla wzrokowego i słuchowego trybu myślenia. Znacznie mniej
osób zdaje sobie sprawę z tego, ze należy używać bogatego zestawu bodźców zmysłowych, nie
ograniczając się do słów odzwierciedlających system reprezentacji preferowany przez samego
mówcę. Drobny przedmiot przekazany słuchaczom w celu zilustrowania określonej tezy, coś,
czego można dotknąć i obrócić w dłoniach, może zdziałać cuda jako środek przykuwania uwagi
osób myślących kinestetycznie.
Znajomość metamodelu  jest atutem w sytuacji, kiedy musisz sprawnie myśleć  stojąc przed
słuchaczami. Najtrudniejsze pytania, w tym kwestionowanie atrakcyjności oferty, mieszczą się
w ramach jego standardowych  wzorców Np. „To się nigdy nie sprawdziło " (nigdy?), „To
oczywiste   "   (oczywiste   dla   kogo?).   Stosując   tego   typu   zabiegi,   potraktujesz   swych   poten-
cjalnych   klientów   uprzejmie,   a   jednocześnie   ostatnie   słowo   będzie   należało   do   ciebie.   W
Wielkiej Brytanii lęk przed wystąpieniami publicznymi jest bardzo rozpowszechniony, można
go jednak zwalczyć bez trudu, stosując techniki NLP, umożliwiające przeramowanie własnej
samooceny oraz ćwiczenie w wyobraźni pożądanych zachowań na długo przed wystąpieniem
wobec rzeczywistych słuchaczy.

ZASTOSOWANIE TECHNIK NLP W STOSUNKACH Z INNYMI
Techniki  odnoszące się do wykonywania  zawodu sprzedawcy,  uczestnictwa w zebraniach  i
prezentacji oferty handlowej można zastosować zawsze wówczas, gdy próbujemy nakłonić inną
osobę do określonego zachowania, poczynając od uzyskania zwrotu pieniędzy za odniesione do
sklepu towary po zachęcenie dzieci do posprzątania zabawek. Większość naszych problemów
wydaje się dotyczyć stosunków z innymi. Rozważmy pospolity przypadek współpracy z osobą,
która „działa ci na nerwy". Nigdy nie nawiązałbyś z nią znajomości, gdybyś nie byt do tego
zmuszony. Niestety, twój zawód wymaga utrzymywania kontaktów z tą osobą. W jaki sposób
NLP może pomóc w rozwiązaniu tego rodzaju problemu?
Mógłbyś rozpocząć od zastosowania w praktyce założeń omówionych w rozdziale 1. Pamiętaj,
że każdy z was posiada odmienną mapę, interpretując otoczenie w sobie tylko właściwy sposób
i inaczej rozkładając akcenty. Twój współpracownik może przywiązywać wagę do czegoś, co
ty uważasz za błahe, i na odwrót - twoje priorytety mogą wydawać się prawie nieobecne w jego
myślach. Zrozumienie, że żaden z was nie zna obiektywnej rzeczywistości, lecz widzi ją w
ograniczony   i   przefiltrowany   sposób,   może   być   lekcją   pokory.   Roszczenie   pretensji   do
znajomości obiektywnych faktów i prawa do ich oceny jest nie tylko pozbawione racji, ale
również   nieprzydatne;   nie   osiągniesz   w   ten   sposób   zamierzonych   rezultatów.   Skuteczna
komunikacja nie polega na stosowaniu decydujących argumentów, lecz na zrozumieniu mapy
drugiej osoby i nawiązaniu w ten sposób owocnego kontaktu.
Powyższe stwierdzenie nawiązuje do założenia, iż w komunikacji liczy się wynik. Jeżeli ktoś
może wywrzeć negatywny wpływ na twój stan ducha i wytyczone cele (a nawet na twą karierę),
a   komunikacja   nie   przynosi   pożądanych   rezultatów,   należy   rozpoznać   system   myślenia
preferowany   przez   tę   osobę.   Pracownik   pewnej   firmy,   zatrudniony   na   kierowniczym
stanowisku, stale popadał w konflikt ze swoją szefową. Ukończywszy kurs NLP, nagle zdał
sobie sprawę, że oboje mówili różnymi językami. Kilka słów wypowiedzianych przez szefową
w   dniu,   kiedy   mężczyzna   ów   powrócił   do   pracy,   podpowiedziało   mu,   że   preferuje   ona
kinestetyczny   sposób   myślenia.   Kilka   dni   później,   podczas   dyskusji   nad   ważnym
sprawozdaniem,   które   obojgu   napsuło   wcześniej   wiele   krwi,   starał   się   unikać
charakterystycznych   dla   siebie   wyrażeń   „wzrokowych"   („Czy   nie   widzi   pani   tego   w   ten
sposób"? „To wygląda  dobrze."), zastępując  je słowami,  często używanymi  przez szefową:
„Potrafię lepiej uchwycić całość", „ten akapit odczuwa się znacznie lepiej", „co by pan czuł,
gdyby... ?" Ponadto mówił wolniej, gdyż dotychczasowe tempo jego wypowiedzi najwyraźniej
irytowało szefową. Znalazł wyjście z impasu komunikacyjnego, uświadamiając sobie, że ludzie
interpretują   to   samo   zjawisko   w   różny   sposób.   Zacznij   zatem   rozpoznawać   preferowane
systemy reprezentacji innych osób i spożytkuj  tę wiedzę w każdym  akcie komunikacji i w
każdego rodzaju stosunkach.

Rozpoznawanie preferencji co do „treści życia"
Moje   doświadczenia   dowodzą,   iż   problemy   we   wzajemnych   stosunkach   bywają   również
skutkiem   odmiennych   preferencji   co   do   kategorii   „robić",   „mieć",   „być",   „wiedzieć"   i
„współżyć",   omówionych   w   rozdziale   2.   W   twoim   otoczeniu   mogą   być   osoby,   które   są
zadowolone tylko wówczas, gdy wszyscy wokół coś „robią". Nawet jeśli twoje sprawy służ-
bowe   są   załatwione   i   zgromadziłeś   wszystkie   niezbędne   informacje,   twój   współpracownik
może stwierdzić, że nic nie robisz. Nietrudno ulec frustracji, wiedząc, iż owo „robić" nie jest
najważniejsze,   lub   że   potrzebujesz   więcej   danych   (wiedzieć)   albo   dodatkowych   funduszy
(zdobyć), pracowników, maszyn  itp. By zadowolić tę osobę, czasem wystarczą pozorowane
działania, które mogą procentować poprawą waszych wzajemnych stosunków.
Jeżeli  zatem zgadzasz się na drobną zmianę  procedury lub systemu  pracy,  „zrób" coś, np.
zacznij przerzucać fiszki w kartotece lub napisz sprawozdanie. Przejaw jakąś formę działania,

co   może   przynieść   niespodziewane   efekty.   Odpowiadając   w   ten   sposób   na   oczekiwania
współpracownika,   możesz   np.   podnieść   swe   umiejętności   w   zakresie   organizacji   pracy.
Obserwując zachowania, wypowiedzi oraz przyczyny irytacji twych kolegów, wkrótce rozpo-
znasz ich preferencje: „Dlaczego nie zrobiłeś tego do tej pory?", „Czy jeszcze nie zdobyłeś
nowego zaworu?", „Czy nadal nie wiemy, kto produkuje ten artykuł?", „Zapytałeś Charliego,
czy   nie   ma   nic   przeciwko   temu?   (współżyć),   „Będę   zadowolony,   gdy   to   wyślemy".
Nieuzasadnione animozje i wrogość między tobą a kolegą z pracy mogą wynikać również z
odmiennych preferencji w zakresie sekwencji treści życia. „Dlaczego siedzi bezczynnie, dopóki
nie   otrzyma   wszystkich   informacji?   Pracując   w   tym   tempie   z   pewnością   przegramy   z
konkurencją." Bywają one tłem problemów we wzajemnych stosunkach znacznie częściej niż
różnice   kulturowe,   społeczne   lub   rozbieżne   poglądy   polityczne.   Poznawszy   ten   aspekt
indywidualnych map rzeczywistości, możemy wykorzystać zgromadzoną wiedzę, by poprawić
stosunki z innymi i zrealizować pożądane cele.

Układanie stosunków z innymi
Przeramowanie jest uniwersalną metodą kreowania możliwości wyboru, skuteczną również w
sferze   stosunków   interpersonalnych.   Czy   możesz   znaleźć   kontekst,   w   którym   zachowanie
twoich kolegów byłoby możliwe do zaakceptowania, a nawet godne pochwały? Czy oprócz
złych   istnieją   również   pozytywne   aspekty   waszych   wzajemnych   relacji   (np.   „Mark   jest
nieznośny,  ale z nim zawsze wiesz, na czym  stoisz"). Spróbuj zmienić kontekst, by ujrzeć
sytuację w innym świetle: „Widuję go zaledwie raz w tygodniu, więc nie muszę zaprzątać sobie
tym uwagi".
Jeżeli irytuje cię konkretna cecha lub sposób zachowania określonej osoby, np. ton głosu lub
szczególny sposób mówienia, zwizualizuj waszą ostatnią rozmowę zmieniając jedną lub dwie
submodalności. Mógłbyś rozpocząć od zastąpienia głosu męskiego kobiecym lub odwrotnie,
chyba że bardziej inspiruje cię np. Kaczor Donald. Możesz również wyobrazić sobie, iż osoba
ta ma około 30 cm wzrostu, i zaobserwować, jak zmieni się wówczas jej oddziaływanie na
ciebie. Zastąpiwszy wszystkie negatywne submodalności wzmacniającymi, zapożyczonymi z
spotkania z kimś, kogo szanujesz i z kim utrzymujesz życzliwe stosunki, możesz całkowicie
przeobrazić   charakter   waszych   wzajemnych   relacji.   Ilekroć   odbierzesz   bodziec   zmieniający
twój   stan   (może   nim   być   ów   szczególny   sposób   mówienia   lub   odgłos   kroków   tej   osoby,
zbliżających   się   do   drzwi   twojego   pokoju)   zastosuj   opracowaną   zawczasu   kotwicę,   która
pozwoli ci zapanować nad własnymi odczuciami.
Postępując w ten sposób, możesz kształtować swe stosunki z innymi  według własnej woli,
dostrzegając   zarazem   wszelkie   merytoryczne   problemy   (jeżeli   takie   występują)   w   nowym,
bardziej obiektywnym świetle. Najważniejsze jest jednak to, iż od tej chwili relacje z określoną
osobą nie będą ci przeszkadzać, lecz pomagać w osiąganiu celów. Spróbuj dowolnie zmienić
submodalności   stosując   rzutowanie   w   przyszłość.   Powtarzaj   w   myślach   wyobrażenie
nadchodzącego spotkania, aż przestanie ono uruchamiać dotychczasowe reakcje. Kilka tego
rodzaju „prób" sprawi, iż przeprogramujesz swój umysł i przy najbliższej okazji odegrasz nową
rolę z niezachwianą pewnością siebie.
Nie zapominaj o tym, czego nauczył cię metamodel. Osoby uważane powszechnie za asertywne
lub   apodyktyczne   często   posługują   się   jego   wzorcami,   zastawiając   na   ciebie   pułapki
Wielokrotnie   w   nie   wpadłszy,   zaczniesz   odczuwać   dyskomfort   w   rozmowie   z   nimi   i
negatywnie oceniać całość waszych relacji. Staraj się rozpoznawać utarte schematy językowe i
traktuj je stosownie do ich rzeczywistej wartości, zamiast reagować emocjonalnie na każde
nieuzasadnione   słowo   czy   stwierdzenie   Sformułowanie   w   myślach   właściwego   pytania
całkowicie odmieni twój stan ducha (zapewniając ci zrozumienie i opanowanie sytuacji), dzięki
czemu   będziesz   mógł   zacząć   zadawać   je   głośno,   przeobrażając   charakter   wzajemnych
stosunków Kiedy zadasz około dziesięciu uprzejmych pytań metamodelu, twój kolega czy szef

z   pewnością   zacznie   darzyć   cię   większym   szacunkiem,   bez   względu   na   to,   czy   wzrośnie
również   jego   sympatia   do   ciebie.   Zastosowanie   omówionych   wcześniej   technik
harmonizowania sposobu myślenia, odzwierciedlania oraz dopasowania i prowadzenia sprawi
natomiast,   ze   będziesz   zarówno   szanowany,   jak   i   lubiany.   Powyższe   metody   stanowią
niezwykle skuteczne środki zmiany twojego wizerunku w oczach innych osób, nieświadomych
stosowanych przez ciebie zabiegów.
Rozpatrywane zasady dotyczą wszelkiego typu relacji. Jeżeli w twoim życiu najbardziej liczą
się stosunki rodzinne i towarzyskie, natomiast do spraw zawodowych przywiązujesz mniejszą
wagę,   proponowana   metoda   może   okazać   się   przydatna   w   odniesieniu   do   wąskiego   grona
rodziny i przyjaciół. W otoczeniu każdego z nas jest jednak ktoś, kto w znacznym stopniu
oddziałuje na nasze życie, wpływając na skuteczność w dążeniu do celów, oraz kilka osób o
znaczeniu   drugoplanowym.   Warto   zatem   uporządkować   tych   kilka   istotnych   relacji,   które
najsilniej wpływają na nasze uczucia i osiągnięcia.

Stosunki z partnerem
Chociaż   zazwyczaj   żywimy   niezachwiane   przekonanie   o   doskonałej   znajomości   charakteru
własnej żony lub męża, każdy spór ujawnia różnice między naszymi indywidualnymi mapami
rzeczywistości, nierzadko równie głębokie jak w przypadku osób spotykanych w pracy. Ich
źródłem są wielokrotnie już wspomniane odmienne preferencje w zakresie sposobu myślenia.
Czy któreś z poniższych zdań wydaje ci się znajome?
— Kocham cię, skarbie — oświadcza mąż wróciwszy do domu
— Nie kochasz mnie — odpowiada żona.
— O czym ty mówisz? — pyta zaskoczony.
—   Słowa   nic   nie   kosztują.   Już   od   dawna   nie   przynosisz   mi   kwiatów,   nigdy   razem   nie
wychodzimy, nigdy nie patrzysz na mnie tak jak dawniej
— Co to znaczy: „nie patrzę na ciebie"? Mówię ci, że cię kocham.
Między małżonkami nabrzmiewa konflikt. Ona pragnie widzieć przejawy miłości To, co słyszy,
nie ma dla mej znaczenia, bez względu na przejrzystość komunikatu, sformułowanego przez
myślącego słuchowo męża.
Przypatrzmy się teraz małżeństwu o odwrotnym układzie preferencji. Mąż okazuje żonie miłość
w   sposób   wizualny,   obsypując   ją   kwiatami   i   upominkami,   zapraszając   do   restauracji   i   na
koncerty, zwracając uwagę na stroje.
Pewnego dnia żona stwierdza — Nie kochasz mnie.
Mąż zostaje wytrącony z równowagi: — Jak możesz tak mówić? Spójrz, jakie zapewniłem ci
warunki (wskazując ręką pokój) A te wszystkie miejsca, które zobaczyłaś  podczas naszych
zagranicznych podróży? Czy nie widzisz, że cię kocham?
— Ale nigdy mi tego nie mówisz. Nigdy nie słyszę od ciebie tych słów
— Kocham cię — wrzeszczy mąż, aż słychać go dwie ulice dalej. Nietrudno przewidzieć, jak
bezcelowe będą kolejne próby porozumienia w przypadku tego typu niezgodności.
Wyobraźmy   sobie   kolejną   niedobraną   parę   o   klasycznym   układzie   modalności,   t.j
kinestetycznego   mężczyznę   i   kobietę   o   preferencjach   wzrokowych.   Mąż   wraca   do   domu   i
przytula żonę
— Nie dotykaj mnie — wrzeszczy żona — zawsze się na mnie rzucasz. Tylko to potrafisz robić
Dlaczego nie możemy razem wyjść i rozerwać się, jak inne małżeństwa. Popatrz na mnie,
zanim mnie dotkniesz.
O ile rozumie się sposób myślenia partnera, drobna korekta zachowania pozwala na poprawę
sytuacji.   Najczęściej   jednak   małżonkowie   nie   są   świadomi   prawdziwej   przyczyny   owej
niemożności porozumienia się, która prawdopodobnie przejawiłaby się również w związku z
inną osobą.
Dlaczego   tego   rodzaju   sytuacje   zdarzają   się   w   bliskich   związkach,   w   których

spodziewalibyśmy   się   po   każdym   z   partnerów   znajomości   preferencji   drugiej   strony?   W
przypadku miłości romantycznej oddziaływanie tych preferencji bywa spotęgowane, najlżejsze
dotknięcie,   szczególne   spojrzenie   lub   ton   głosu   mogą   uruchomić   nieproporcjonalnie   silną
reakcję.   Obserwowanie   tego   rodzaju   związków   jest   doprawdy   poglądową   lekcją   potęgi
odzwierciedlania, harmonizowania systemów reprezentacji i innych technik NLP. Nie należy
jednak zapominać, że miłość romantyczną charakteryzują pewne wyjątkowe cechy.
W pierwszej fazie, kiedy zakochujemy się, z reguły używamy wszystkich trzech modalności,
pragnąc zadowolić i zrozumieć drugą stronę, toteż indywidualne preferencje pozostają ukryte
Mąż patrzył dawniej na żonę w szczególny sposób i kupował jej kwiaty i obejmował czule i
mówił  słowa, które sprawiały jej  przyjemność.  W miarę  przygasania  miłości  romantycznej
każda ze stron powraca do preferowanego sposobu myślenia, który uważała za najważniejszy
dla obojga, ponieważ był on najważniejszy dla niej. Jeżeli między dwojgiem partnerów istnieje
tego   typu   dysharmonia   i   żadne   z   nich   nie   rozumie   jej   prawdziwej   natury,   nawiązany   w
pierwszej fazie kontakt nie ma szans przetrwania.
Nie   oznacza   to   bynajmniej,   że   każdy   człowiek   posługuje   się   tylko   jednym   systemem
reprezentacji. Wprost przeciwnie, używamy wszystkich modalności, lecz jedną z nich wyraźnie
preferujemy. Zatem o ile chcielibyśmy, by partner mówił, ze kocha, i okazywał to, istnieje tylko
jedna forma okazania tych uczuć, stanowiąca szyfr do naszych indywidualnych preferencji i
sprawiająca, iż czujemy się bezgranicznie kochani.
Zwykłe   odzwierciedlanie,   obejmujące   kontakt   wzrokowy,   gesty,   dotknięcia,   poszanowanie
„przestrzeni osobistej", ton głosu i szybkość mówienia, pozwoliłoby uniknąć wielu małżeńskich
problemów.   Delikatne   dopasowanie   i   prowadzenie   umożliwiłoby   wówczas   niemal   każdą
pożądaną   zmianę   stanu,   zwłaszcza   gdyby   zabiegom   tym   towarzyszyły   słowa   zgodne   z
preferencjami partnera.
NLP   oferuje   skuteczne   strategie   we   wszelkiego   rodzaju   sytuacjach,   nie   wyłączając
romantycznej   miłości.   Wykonując   poniższe   ćwiczenie,   możesz   rozpoznać   własną   strategię.
Najkorzystniej  byłoby pracować  wspólnie  z inną  osobą,  ponieważ język  gestów  zazwyczaj
dostarcza informacji szybszych i dokładniejszych niż świadome, werbalne odpowiedzi. Możesz
jednak wykonać to zadanie samodzielnie, zwłaszcza jeśli nauczyłeś się precyzyjnie rozpozna-
wać submodalności kreowanych wizji.
Po pierwsze, spróbuj przypomnieć sobie konkretną sytuację, kiedy czułeś się bezgranicznie
kochany. Powróć do tej chwili i przeżyj ją ponownie, doznając tego samego uczucia (w razie
potrzeby   możesz   osiągnąć   stan   alfa   i   wykonać   to   ćwiczenie   tak   jak   inne,   wymagające
przywołania wspomnień).
Odpowiedz na poniższe pytania. Abyś  doświadczył  tak głębokiego uczucia miłości, partner
musi okazać je poprzez:

Bodźce wzrokowe:
• kupując ci prezenty?
• zapraszając cię np. do restauracji, na koncerty etc.?
• patrząc na ciebie w określony sposób?
(Osoba, która towarzyszy ci podczas wykonywania tego ćwiczenia, powinna uważnie
obserwować wszelkie sygnały potwierdzenia, np. lekkie skinienia głowy lub zmianę wyrazu
twarzy, poprzedzające odpowiedź werbalną )

Bodźce słuchowe
• mówiąc w określony sposób, że cię kocha?

Bodźce kinestetyczne
• dotykając cię w określony sposób?

Jeżeli   pracujesz   wspólnie   z   inną   osobą,   możesz   powtórnie   odpowiedzieć   werbalnie   na
powyższe pytania, zapoznawszy bowiem się z sygnałami  języka gestów, będzie ona mogła
sprawdzić,   które   z   nich   stanowią   najbardziej   stanowcze   potwierdzenie.   Możesz   również
przypomnieć   sobie   inne   doświadczenia   z   przeszłości,   dostarczające   kolejnych   przykładów
twojej strategu,  i porównać wyniki obydwu ćwiczeń. Opierając się na zgromadzonej wiedzy,
wywołaj teraz submodalności dla każdego z systemów reprezentacji, wzrokowego, słuchowego
i   kinestetycznego.   Zapytaj:   „Jak   konkretnie?   Okaż,   powiedz,   zademonstruj".   Rozpoznaj   te
cechy wymienionych bodźców, które mają dla ciebie największe znaczenie.
W rozdziale 9 dowiedzieliśmy się, ze odkrywanie strategu polega na identyfikacji modalnosci i
submodalności określonego stanu lub przeżycia, a także ich „składni", tj. kolejności. Najpierw
mogłeś odebrać bodziec wzrokowy wewnętrzny, który ustąpił miejsca wewnętrznej, słuchowej
reprezentacji w formie dialogu wewnętrznego, po której z kolei odczułeś wewnętrzne ciepło,
przyjemność, spokój lub cokolwiek innego, z właściwymi tym doznaniom submodalnościami.
Powyższą   strategię   możemy   zapisać   w   następujący   sposób   W

(wrażenia wzrokowe

zewnętrzne), S

(słuchowe - dialog wewnętrzny), K

(kinestetyczne wewnętrzne). Oczywiście

może ona obejmować więcej elementów, które razem stanowią skuteczną strategię doznawania
określonego stanu lub przeżycia, w tym przypadku - kochania i bycia kochanym.
Niewiele osób naprawdę wywiera istotny wpływ na nasze życie, a więc bez większego trudu
można rozszyfrować ich strategie. W tym celu podczas każdego spotkania lub rozmowy należy
uważnie obserwować ich zachowanie (np. ruchy oczu, wskazujące rodzaj konstruowanej
reprezentacji). Znajomość oraz poszanowanie strategu myślenia innych zapewni ci przewagę
decydującą o powodzeniu w komunikacji z bliskimi oraz trwałość szczęśliwego związku.

Rozumienie różnic osobowości
Strategie   myślenia   obejmują   jeszcze   jeden   aspekt,   ułatwiający   kształtowanie   stosunków   z
innymi.   Niektóre   z   nich   funkcjonują   na   wyższym   i   bardziej   uniwersalnym   poziomie   niż
poprawne pisanie lub zapamiętywanie, są zarazem ściślej powiązane z tym, co moglibyśmy
określić   mianem   różnic   osobowości   Np.   niektóre   osoby   przede   wszystkim   zauważają
podobieństwa, podczas gdy inne zwracają uwagę na różnice. Ich postawę można nazwać od-
powiednio  nastawieniem na zgodność lub na niezgodność. Robiąc zakupy, przedstawiciele
pierwszej z wymienionych kategorii będą wybierać znane i wypróbowane produkty, podczas
gdy osoby nastawione na niezgodność będą szukać nowych i oryginalnych artykułów. Strategia
ta funkcjonuje w taki sam sposób, jak każdy wzorzec myślenia, jest to utrwalony nawykiem
schemat   postrzegania,   który   uformował   w   mózgu   szerokie   „autostrady"   neuronalne   Tego
rodzaju strategia wyższego rzędu (lub „makrostrategia") jest generalizacją, ponieważ jednak
łatwo ją rozpoznać,  może  ona być  cennym  środkiem,  umożliwiającym  zrozumienie  drugiej
osoby, nawet przypadkowego klienta, i nawiązanie kontaktu.
Na   jakie   inne   podstawowe   strategie   powinniśmy   zwrócić   uwagę'   Jedna   z   nich   dotyczy
uwzględniania   poglądów   innych   osób   albo   ferowania   wyroków   opartych   na   własnej,
wewnętrznej   argumentacji   Ludzie,   którzy   kierują   się   osobistymi   kryteriami,   nie   zwracając
uwagi na myśli  lub uczucia innych, na ogół nie odnoszą sukcesów w przedsięwzięciach  o
charakterze   usługowym,   gdzie   nacisk   musi   być   położony   na   zaspokajanie   wymagań   na-
rzuconych z zewnątrz Jedna ze znanych mi firm stosowała procedurę rekrutacji pracowników,
polegającą na tym, ze każdy z kandydatów kolejno stawał przed pozostałymi i odpowiadał na
zadawane przez nich pytania. Niektóre osoby absolutnie nie były zainteresowane rolą członka
audytorium, bardziej koncentrując się na sobie i własnym wystąpieniu niż na konkurentach.
Tymczasem kandydatów oceniano na podstawie ich zachowania w roli słuchaczy, pozwalało
bowiem ono stwierdzić, w jakim stopniu dostosowują się do wymagań zewnętrznych i jaką
wagę przywiązują do opinii innych.

Osobom   o   silnym   systemie   wartości   wewnętrznych   mogłyby   odpowiadać   zawody   nie
wymagające utrzymywania bliskich stosunków z innymi, np. rewidenta lub kontrolera jakości,
którym   nie   wolno   ulegać   subiektywnym   wrażeniom.   Obecnie   dominują   jednak   stanowiska
pracy,   na   których   wymaga   się   zogniskowania   uwagi   na   ludziach.   Zapewne   mógłbyś
zaklasyfikować   większość   swych   kolegów   z   pracy   do   wymienionych   kategorii.   Kolejne
rozróżnienie   strategu   opiera   się   na   stosowaniu   wewnętrznego   albo   zewnętrznego   układu
odniesień   do   oceny   własnych   osiągnięć.   Niektóre   osoby   bywają   zadowolone   z   dobrze
wykonanej   pracy,   a   ich   satysfakcja   pochodzi   „z   wewnątrz".   Inni   potrzebują   zewnętrznych
dowodów uznania, np. poklepania po plecach, świadectwa lub awansu.
Jeszcze   jedno   kryterium   rozróżniania   strategu   dotyczy   rodzaju   motywacji,   tj.   dążenia   do
przyjemności   albo   unikania   bólu.   Każdy   z   nas   w   podstawowym   zakresie   postrzega   ból   i
przyjemność  w  ten  sam sposób, kierując  się ku drugiej  i starając omijać  pierwszy,  jednak
zdarza   się,   ze   jedna   z   tych   tendencji   wyraźnie   dominuje.   Zatem   niektóre   osoby   będą
ogniskować cele i motywy na zapobieganiu utracie pracy, odkładaniu pieniędzy na czarną go-
dzinę, oszczędzaniu energii i paliwa i unikaniu niepowodzeń. Inni natomiast przyjmą bardziej
pozytywne   nastawienie,   sprawdzając   nowe   rozwiązania   i   czerpiąc   możliwie   najwięcej
przyjemności z wszelkiego typu sytuacji.
Ostatnia z makrostrategii odnosi się do możliwości albo konieczności jako źródła motywacji
Niektórzy wykonują to, co powinni lub muszą, podczas gdy inni robią to, co - jak sądzą - mogą
lub potrafią. Powyższe rozróżnienie występuje również w metamodelu w formie modalnych
operatorów   możliwości   i   modalnych   operatorów   konieczności.   Dwa   wymienione   sposoby
myślenia   posługują   się   odrębnymi   językami.   Podobnie   jak   wszystkie   cechy   osobowości
człowieka,   i   te   strategie   bywają   mniej   lub   bardziej   przydatne,   w   zależności   od   kontekstu.
Zawód, który wymusza  ścisłe przestrzeganie  określonych  norm i zasad, będzie  odpowiadał
osobie   motywowanej   koniecznością,   natomiast   do   wykonania   zadań   wymagających
kreatywności i inicjatywy lepiej będzie się nadawał ktoś, kto myśli w kategoriach możliwości.
Ludzie zawsze będą częścią twoich dążeń oraz czynnikiem ogólnej harmonii, od której zależy
ostateczny sukces. Otrzymałeś do dyspozycji szereg technik, dzięki którym możesz nawiązać z
nimi kontakt ułatwiający osiąganie zamierzonych celów.

11 21-dniowy plan działania

Programowanie neurolingwistyczne jest niezwykle praktyczną dyscypliną wiedzy, znajdującą
coraz szersze zastosowanie w kontekście życia osobistego i zawodowego. Zasady NLP odnoszą
się   do   wszystkich   aspektów   ludzkiej   egzystencji   i   każdy   z   nas   może   spożytkować   proste
techniki,  oferowane przez  tę naukę. Bez trudu można  opanować je samodzielnie,  toteż  nie
musisz korzystać z pomocy nauczycieli czy uczęszczać na zorganizowane kursy. Uczenie się
polega na podejmowaniu działań NLP stale się rozwija i ewoluuje, by zaspokoić potrzeby ludzi
w   sferze   rozwoju   osobowości,   umiejętności   komunikowania   się   oraz   wszechstronnej
efektywności Ucząc się i stosując nabytą wiedzę w praktyce, ty również przyczyniasz się do
rozwoju tej dyscypliny nauki czy - jak kto woli – sztuki. Podstawowe pytanie, zadawane przez
NLP,   brzmi.   „Czy   ta   metoda   jest   skuteczna?"   Jeżeli   nie,   należy   zapytać-   „Czy   mogę   coś
zmienić, by zaczęła przynosić efekty?"
W niniejszej książce opisałem wiele praktycznych technik i ćwiczeń Być może wypróbowałeś
już kilka z nich lub nawet wszystkie. Mogłeś również przeczytać całość z zamiarem realizacji
ćwiczeń   po   zakończeniu   lektury,   kiedy   lepiej   zrozumiesz   naturę   NLP.   Teraz   proponuję
wykonanie szeregu prostych czynności, które w 21 dni przeprowadzą cię przez główne techniki
NLP,   wymagając   działania,   a   nie   przeglądania   książki,   chociaż   w   razie   potrzeby   możesz

powrocie do tekstu, by przypomnieć sobie potrzebne metody. Opracowany przeze mnie plan
nie jest bynajmniej  wyczerpujący,  lecz nie widzę powodu, dla którego me  mógłbyś  dzięki
memu podnieść jakości swego życia i umiejętności osiągania celów. Trzy tygodnie me wydają
się długim okresem w porównaniu z utrwalanymi przez całe życie nawykami i przekonaniami
na temat samego siebie
Jeżeli wykonałeś już jakieś ćwiczenie zamieszczone w 21-dniowym planie działania, powtórz
je, zmieniając sytuację, w której chciałbyś poprawić swoje działania. Wiedzę i umiejętności
zawsze można podnieść na wyższy poziom. Jeżeli np. po raz drugi sporządzasz listę celów,
przewidzianą   na   pierwszy   dzień   1,   porównaj   ją   z   poprzednią   wersją   i   sprawdź,   czy   po
przyswojeniu sobie pozostałej części materiału wprowadziłeś jakieś zmiany.
Zaproponowany plan jest bardzo elastyczny. Jeżeli np. uważasz, ze ćwiczenia przypadające na
sobotę   lub   niedzielę   lepiej   byłoby   wykonać   w   dniu   roboczym,   zmień   kolejność   działań.
Większość   osób,   które   praktykują   NLP,   uważa   je   za   zabawę.   Nie   musisz   narzucać   sobie
surowej dyscypliny, by przebrnąć przez uciążliwy program, wystarczy ci dziecięca ciekawość,
chęć samodoskonalenia i odwaga dokonywania zmian. Pierwszym i najważniejszym krokiem
jest   postanowienie   realizacji   zalecanych   działań.   Ponieważ   jednak   wszyscy   jesteśmy
niewolnikami  dotychczasowych  nawyków  i stylu  życia, możesz więc potrzebować kotwicy,
przypominającej   o   podjętym   zobowiązaniu.   Możesz   wykorzystać   w   tym   celu   liczbę   21,
dowolne   słowo   lub   symbol,   bezpośrednio   kojarzące   się   z   twoim   planem,   umieszczone   na
lustrze w łazience, na desce rozdzielczej w samochodzie lub naklejone na okładce twojego
kalendarza - sam wiesz najlepiej, jaki sposób jest dla ciebie najskuteczniejszy.

Dzień 1
• Sporządź listę celów i skoryguj je, zadając pytania wymienione w rozdziale 2.
• Czy są one szczegółowe?
• Czy masz nad nimi bezpośrednią kontrolę?
• Czy dysponujesz zasobami niezbędnymi do ich realizacji?
• Po czym poznasz, że osiągnąłeś wyznaczone cele?
• Czy są one wyrażone pozytywnie?
• Czy charakteryzują się właściwym stopniem trudności?
• Na co i na kogo jeszcze mogą wpłynąć twoje cele?

Dzień 2
• Uporządkuj cele z listy, wykonując ćwiczenie dotyczące cyklu treści życia, opisane na
stronach 34-38. Zaklasyfikuj je odpowiednio do kategorii „wiedzieć", „robić", „zdobyć/mieć",
„współżyć" oraz „być", a następnie ustal własny cykl, posługując się przedstawioną metodą.
• Znajdź czas na ćwiczenie relaksacyjne i przywołanie przyjemnych wspomnień.

Dzień 3
• Posługując się niedominującą ręką, zapisz cechy, które najlepiej cię charakteryzują, zgodnie z
objaśnieniami na stronie 70.
• Wybierz jeden negatywny wizerunek samego siebie i wyraź go jednym, przejrzystym
zdaniem.
• Zdefiniuj nowe przekonanie, którym chcesz zastąpić dawne.
• Wyobraź sobie siebie w roli osoby, którą pragniesz być, postępującego w myśl pozytywnego
przekonania.
• Stwórz możliwie najbardziej wyraziste wyobrażenie osoby, którą pragniesz być, w razie
potrzeby wzorując się na zachowaniach postaci „modelowych".

100

Dzień 4
Rozpoznawanie submodalności jest podstawową techniką, nadającą się do wykorzystania w
wielu sytuacjach.
• Zrelaksuj się osiągając stan alfa, zgodnie z objaśnieniami na stronie 58. Przeznacz dużo czasu
na wykonanie tego ćwiczenia, upewniwszy się wcześniej, że nikt nie będzie ci przeszkadzał.
• Wybierz dwa wyraźne wspomnienia: pierwsze - przyjemne, dotyczące sytuacji, kiedy
osiągnąłeś doskonałe wyniki lub mistrzostwo w wykonywanych czynnościach; drugie -
przykre, związane ze złymi rezultatami, które wprawiły cię w złość, gniew lub zażenowanie.
• Prześledź wszystkie modalności: widzenie, słyszenie i odczuwanie, identyfikując możliwie
najwięcej submodalności. Posłuż się listą zamieszczoną na stronach ....

Dzień 5
• Wykonaj kilka dodatkowych ćwiczeń na rozpoznawanie submodalności, tym razem kreując
wizje innego rodzaju przeżyć (z życia zawodowego, towarzyskiego i osobistego).
• Staraj się rozpoznać możliwie najwięcej submodalności, zwracając uwagę, które z nich
towarzyszą pozytywnym, przyjemnym doświadczeniom, a które - przykrym i negatywnym.
• Zaobserwuj jednocześnie, czy jedną z modalności przypominasz sobie z większą łatwością niż
pozostałe (np. szybciej odtwarzasz w myślach obrazy niż dźwięki), czy może jedna z trzech
podstawowych sprawia ci szczególne trudności.
• Po zakończeniu każdej sesji sporządź notatki, które wykorzystasz w ciągu kolejnych dni.

Dzień 6
•     Zbliżając   się   do   końca   pierwszego   tygodnia   dokonaj   wymiany   submodalności   między
przyjemnymi   a   przykrymi   wspomnieniami,   zastępując   ograniczające   wzmacniającymi.   Nie
zmieniaj treści wyobrażeń, lecz cechy submodalności.
• W miarę powtarzania wyrazistych wizji w mózgu powstają kolejne „nagrania" oraz wzrasta
prawdopodobieństwo ich „odtworzenia" w rzeczywistości.
•  Na zakończenie przywołaj negatywne wspomnienie, noszące wszystkie znamiona myślenia
pozytywnego, i zaobserwuj swe odczucia.

Dzień 7
• Spróbuj dziś wymienić submodalności własnego wizerunku, wybranego z listy sporządzonej
w trzecim dniu. Wyobraź sobie siebie takim, jakim chciałbyś się widzieć.
• Ponownie prześledź to wyobrażenie, tym razem włączając do niego wszystkie pozytywne
submodalności,   zanotowane   w   piątym   dniu   na   podstawie   wizualizacji   przyjemnych
doświadczeń.
•  Możesz również przenieść submodalności pozytywnego wizerunku własnego osoby w jednej
sferze życia do innej dziedziny. Np. jeżeli uważasz się za dobrego organizatora, wyobraź sobie
siebie w tej roli, przywołując dawne osiągnięcie związane z wykorzystaniem tych umiejętności.
Następnie   zastosuj   submodalności   tak   skonstruowanego   obrazu   do   pożądanego   wizerunku
własnej osoby w sferze, z której nie jesteś zadowolony.
• Zrób dzisiaj coś innego! Pojedź do pracy inną trasą, przestaw meble w mieszkaniu, zmień
jakiś od dawna utrwalony nawyk.

Dzień 8
• Poćwicz relaksowanie się i osiąganie stanu alfa. Posłuż się metodą odliczania oraz tworzenia
skojarzeń z liczbami 3, 2 i 1, zgodnie z objaśnieniami na stronie 58.
• Obserwuj otaczających cię ludzi, rozpoznając stosowane przez nich makrostrategie. Zwróć
uwagę, czy dążą oni do przyjemności, czy starają się unikać bólu? Stosują wewnętrzny czy ze-

101

wnętrzny układ odniesień? Identyfikuj te powszechne strategie, korzystając z informacji
zawartych w rozdziale 10. Następnie, opierając się zgromadzonej wiedzy, zastanów się, w jaki
sposób możesz nawiązać kontakt z tymi osobami.

Dzień 9
• Wprowadź dzisiaj drobną odmianę. Znajdź listy, sprawozdania lub inne teksty, które sam
napisałeś, i przeczytaj je, zwracając uwagę na słowa i zwroty, sugerujące preferowany sposób
myślenia (wzrokowy, słuchowy lub kinestetyczny).
• Wykonaj to samo ćwiczenie, analizując kilka stron powieści lub dowolnego tekstu, który
ostatnio czytałeś. Zastanów się, czy możesz określić system reprezentacji preferowany przez
autora.
• Zaglądając do rozdziału 3, przypomnij sobie kilka typowych słów i zwrotów,
odzwierciedlających każdą z preferencji.
• Odlicz od 50 do 1. Jest to skuteczny sposób rozładowania stresu.

Dzień 10
•   Pozostań   dziś   przy   ćwiczeniach   językowych,   koncentrując   się   na   słuchaniu,   w   pracy   i
wszędzie, gdziekolwiek kontaktujesz się z ludźmi.
•   Zwracaj   uwagę   na   wyrażenia,   słowa   i   figury   językowe,   wskazujące   określony   sposób
myślenia, i rejestruj je w pamięci.
•   Od tej chwili będziesz zauważał więcej tego typu wyrażeń, dziwiąc się, że wcześniej nie
zwracałeś na nie uwagi. Opanowujesz umiejętność rozpoznawania stylu myślenia i możesz ją
spożytkować w celu nawiązania lepszego kontaktu z innymi.
• Będąc w domu, znajdź czas na odliczenie od 100 do 1 i rozkoszuj się pozostawaniem przy
numerze 1 tak długo, jak pozwolą ci na to okoliczności.
• Uczyń swój stan numer 2 głębszym, przypominając sobie kojącą scenę, zapewniającą uczucie
spokoju   i   przyjemności;   może   nią   być   rzeczywiste   wspomnienie   z   urlopu   lub   bezpieczne
schronienie, które pamiętasz z dzieciństwa. Będzie to twoje „specjalne miejsce".
• Wybierz „najlepszy" obraz i zacznij kojarzyć go ze „specjalnym" numerem dwa.
• Uczysz się w ten sposób wywoływać stan alfa na każde żądanie.

Dzień 11
• Dzisiaj nadal będziesz słuchał, ale również uważnie obserwował. Spróbuj odnaleźć związek
między językiem słów i gestów.
• Zwróć uwagę na szybkość mówienia osoby, z którą rozmawiasz. Zaobserwuj, czy unika ona
jakichkolwiek dotknięć, czy chętnie posiłkuje się nimi, czy potrzebuje czasu do namysłu, czy
ma gotową odpowiedź przed wysłuchaniem pytania.
•   Powyższe   zadanie   wymaga   ogromnej   zdolności   obserwacji,   która   jest   niezwykle   cenną
sprawnością   sama   w   sobie,   zwłaszcza   gdy   starasz   się   dopasować   różnorodne   gesty   do
wypowiadanych słów.
• Odlicz od 50 do 1.
•   Ćwiczenie to nie jest czasochłonne, jednak upewnij się, że nikt nie będzie ci przeszkadzał
podczas jego wykonywania, byś mógł osiągnąć pełną koncentrację.
• Ćwiczenia relaksacyjne nastrajają do snu, jeśli zatem zaplanowałeś na później jakieś zajęcia,
nastaw budzik.

Dzień 12
• Dzisiaj będziesz obserwował oczy! Uczestnicząc w rozmowie lub przysłuchując się innym,
zwracaj uwagę na ruchy oczu mówiącego.
• Odnajdź powtarzające się schematy, np. u osób poproszonych o przypomnienie sobie

102

przeszłego wydarzenia lub wyobrażenie przyszłych sytuacji (Gdyby jednak...?).
•   Oswoiwszy się z obserwowaniem  ruchów  oczu i ich szybkością,  spróbuj powiązać je z
modalnościami.  Np. zadawszy pytanie  typu:  „Kiedy ostatnio  widziałeś  Johna?" Powinieneś
spostrzec ruch oczu wskazujący wzrokowy system reprezentacji (spojrzenie w górę i na lewo).
• W razie potrzeby przypomnij sobie znaczenie ruchów oczu, oglądając ilustrację na stronie 51.
Jeżeli   je   pamiętasz,   staraj   się   odgadnąć   na   ich   podstawie   modalność   stosowaną   przez
mówiącego.
• Pomyśl o jednej lub dwóch konkretnych rzeczach, które chciałbyś wykonać lub osiągnąć.
• Odlicz od 50 do 1.
• Trzykrotnie powtarzając i wizualizując numer 2, przenieś się w swoje „specjalne miejsce".
•   Odprężywszy się psychicznie  i fizycznie,  „zobacz" swój specjalny numer 1; zwizualizuj
osiągnięte cele i ciesz się wykonywaniem czynności oraz doznawaniem uczuć związanych z
twoim sukcesem.
• Powróć do obiektywnego świata, licząc od 1 do 5.
•  Zatrzymaj się na numerze 3 i uświadom sobie, iż dochodząc do liczby 5 będziesz „całkowicie
rozbudzony i w dobrym nastroju -lepszym niż poprzednio".

Dzień 13
•   Dzisiejszy   dzień   poświęć   na   słuchanie   słów   i   zwrotów,   odzwierciedlających   wzorce
metamodelu.
• Zapewne zechcesz odświeżyć swą pamięć, zaglądając do rozdziału 8 i przypomnieć sobie
możliwie  najwięcej wzorców. Prawdopodobnie nie uda ci się zapamiętać  wszystkich,  toteż
potraktuj ten dzień jako etap wstępny.
•   Zacznij   od   tych,   które   uważasz   za   najłatwiejsze   do   zapamiętania.   Tymczasem   wystarczą
kwantyfikatory ogólne („nigdy", „zawsze" itp.), modalne operatory możliwości („nie może",
„niemożliwe") oraz modalne operatory konieczności („powinien", „nie powinien", „musi", „nie
wolno"). Mógłbyś również zwrócić uwagę na złożoną równoważność, np. „Nie uśmiecha się...
nie bawi się dobrze.", w której jedno stwierdzenie uznane zostaje za równoznaczne z innym.
•   Nie zaprzątaj sobie głowy terminami NLP, określającymi poszczególne wzorce językowe,
lecz staraj się je rozpoznawać.
•   Na razie nie zadawaj głośno pytań, kwestionujących określone słowa i stwierdzenia (bez
względu na to, jak wydają ci się nieracjonalne lub absurdalne), możesz jednak formułować je w
myślach.
• Znajdź chwilę na odliczenie od 10 do 1.
• Jeżeli skrócone odliczanie nie przynosi efektów, odlicz od 50 lub od 100 do 1.
•   Wkrótce zaczniesz kojarzyć kilka ostatnich cyfr ze zrelaksowanym, subiektywnym stanem
umysłu; będziesz wówczas mógł zrezygnować z poprzedzających je liczb.
• Umieść w swoim „specjalnym miejscu" dwa szerokie ekrany.
•   Na   jednym   z   nich   będziesz   oglądał   obecne   sytuacje   lub   problemy   (nadaj   mu   niebieskie
obramowanie).
• Na drugim ekranie, usytuowanym po twojej lewej stronie, obejrzysz rozwiązanie tej sytuacji
lub   problemu   (obraz   osiągniętego   celu   lub   zmienionego   przekonania).   Nadaj   mu   białe
obramowanie. Od tej chwili określony kolor ramy będziesz kojarzył z problemem lub jego
rozwiązaniem, sytuacją negatywną lub pozytywną.
•  Sprawdź funkcjonowanie ekranów, konstruując wizję wybranego celu. W niebieskich ramach
„wyświetl"   obecną   sytuację,   w   białych   -   pożądany   stan   rzeczy.   Błyskawicznie   przenoś
spojrzenie z jednego obrazu na drugi, by dostrzec różnice między nimi.

Dzień 14
• Nadal ćwicz rozpoznawanie wzorców metamodelu, lecz postaraj się uwzględnić wszystkie

103

schematy, opisane w rozdziale 8, np. zwracając uwagę na wypowiedzi świadczące o tym, iż
mówiący przypisuje sobie zdolność czytania w twoich myślach.
• W miarę poznawania powtarzających się wzorców, obserwuj, jak oddziałuje na ciebie ich
nowa interpretacja.  Czy oceniasz je bardziej obiektywnie  i mniej  emocjonalnie?  Czy masz
poczucie panowania nad sobą i sytuacją, w której się znalazłeś?
• Opierając się na zaproponowanych standardowych wzorcach, zacznij głośno zadawać pytania,
czyniąc to uprzejmie i dyskretnie.
• Zaobserwuj wpływ twojego postępowania na stosunki z innymi.
• Spożytkuj zdobyte umiejętności w celu wprowadzenia kilku zmian.
•  Zwizualizuj trzy najważniejsze przekonania na temat własnej osoby, które pragniesz zmienić,
i wymień submodalności, jak czyniłeś to w dniu szóstym i siódmym.
•  Wkomponuj powyższe wizje w ćwiczenie z odliczaniem, po wizycie w twoim „specjalnym
miejscu" i chwili delektowania się jego klimatem.
•  Tym razem nie używaj ekranów, zwizualizuj jedynie pożądane cele, uwzględniając wszystkie
rozpoznane dotychczas pozytywne submodalności.
•  Spraw, aby to przeżycie było realne, jakbyś naprawdę stawał się inną osobą. Doznaj odczuć
towarzyszących wykonywaniu wyobrażonych czynności.
•     Pomyśl,   kiedy   nadarzy   się   sposobność   zastosowania   w   praktyce   nowych   zachowań   lub
działań, które zwizualizowałeś.
• Jeżeli już znasz stosowne sytuacje, które zaistnieją w najbliższej przyszłości, skoncentruj się
na nich, wykonując rzutowanie w przyszłość.
•  Jeżeli musisz sam stworzyć okazje do wykorzystania nowych umiejętności, już dziś poczyń
odpowiednie kroki.

Dzień 15
• Określ trzy najważniejsze trapiące cię problemy lub kwestie i opisz je prostymi zadaniami.
•   Posługując się techniką „zręczność językowa", opisaną na stronach 115-120, zastosuj 13
różnych podejść do każdego problemu.
•  Wyobraź sobie, że problemy te dotyczą innej osoby i odpowiadasz na nie jako konsultant lub
doradca.
• Notuj wszystkie nasuwające ci się nowe punkty widzenia lub koncepcje.
• Najkorzystniej byłoby wykonać to ćwiczenie wspólnie z przyjacielem lub partnerem, łatwiej
bowiem   wówczas   o   bardziej   kreatywne   odpowiedzi.   Pracując   razem,   moglibyście   kolejno
proponować sobie nawzajem nowe punkty widzenia.
• Powinieneś zarezerwować czas na wykonanie powyższego zadania, np. podczas przerwy w
pracy lub po powrocie do domu.
•  Przez cały dzień, ilekroć usłyszysz negatywne stwierdzenie, ćwicz w myślach odpowiedzi,
opierając się na wzorcach „zręczności językowej". Podobnie jak w przypadku metamodelu,
zapewne   nie   uda   ci   się   zapamiętać   wszystkich   13   podejść,   skoncentruj   się   więc   na   kilku
wybranych, które uważasz za najłatwiejsze do zapamiętania i zastosowania.
•   Postaraj się codziennie przeznaczać trochę czasu na relaksujące odliczanie i odkrywanie
własnych myśli.
•   Będzie   to   musiało   wejść   ci   w   nawyk,   jeżeli   oczekujesz   długoterminowych   korzyści,   np.
rozładowania stresu i nabrania dystansu do toczących  się wypadków. Pora, kiedy leżysz  w
łóżku przed zaśnięciem, byłaby najbardziej odpowiednia.
•   Jeżeli   stwierdzisz,   że   podczas   wizualizacji   zawsze   zasypiasz,   wykonuj   to   ćwiczenie   po
przebudzeniu się i porannej toalecie.
• Zajmie ci ono nie więcej niż 15-20 minut, toteż warto przestawić budzik, by uczynić z niego
codzienną, rutynową czynność.

104

Dzień 16
•  Najważniejszym ćwiczeniem na dzisiaj są „punkty widzenia", omówione na stronach 114—
115.
• Technika ta jest krótsza od poprzedniej, możesz zatem zastosować dowolną liczbę osobistych
problemów, by sprawdzić, czy uda ci się rzucić na nie nowe światło.
•     Nie   staraj   się   szukać   mądrze   brzmiących,   gotowych   rozwiązań;   pozwól   się   prowadzić
„punktom widzenia".
• Czasami odpowiedź pojawia się niczym olśnienie nazajutrz, a nawet po kilku dniach. Nigdy
nie należy starać się zbyt usilnie.
•   Podczas dzisiejszego odliczania wykorzystaj umiejętność kreowania wyobrażeń do zmiany
zakorzenionego nawyku, od którego pragniesz się uwolnić.
•   Zastosuj   metodę   kotwiczenia,   objaśnioną   na   stronie   149.   Możesz   ponownie   przeczytać
stosowny fragment, by przypomnieć sobie tę technikę.
•   Jeżeli   wykonujesz   to   ćwiczenie   rano,   przez   cały   dzień   obserwuj   bodźce,   sygnalizujące
konieczność zastosowania kotwic.
• Jeżeli przeznaczyłeś na nie godziny wieczorne, wykonaj powyższe zadanie następnego dnia.

Dzień 17
• Nadal ćwicz kotwiczenie, lecz zamiast koncentrować się na niepożądanym nawyku zastosuj
dzisiaj jeden lub kilka rodzajów wzmacniających cię zasobów (np. pewność siebie, spokój,
asertywność lub kreatywność).
• Dla każdego typu zasobów zastosuj inną kotwicę, zgodnie z objaśnieniami ze strony 152.
• Wykorzystaj ćwiczenie relaksacyjne do wykonania niezbędnych wizualizacji.
• Ilekroć odbierzesz sygnał ostrzegawczy, posłuż się wybraną wczoraj kotwicą do zwalczania
niepożądanego nawyku.

Dzień 18
•     Strzeż   się   fałszywych   przyjaciół:   „bardziej   się   staraj",   „bądź   perfekcyjny",   „zrób   mu
przyjemność",   „pośpiesz   się",   „bądź   silny".   Zwróć   uwagę,   czy   słyszysz   wokół   siebie   tego
rodzaju rady.
•   W   dzisiejszych   wyobrażeniach   skoncentruj   się   na   osiąganiu   mistrzowskiej   biegłości   w
czynnościach, które opanowałeś tylko w stopniu dostatecznym,  np. w określonej dziedzinie
sportu, rzemiośle etc. lub w tych, które wykonujesz od czasu do czasu w ramach obowiązków
zawodowych.
• Przypomnij sobie technikę osiągania stanu mistrzostwa, zaglądając do rozdziału 9.
• Podejmij zobowiązanie o wykorzystaniu najbliższej sposobności do zastosowania mistrzostwa
w praktyce.
•  Wprowadź dzisiaj jakieś urozmaicenie do codziennej rutyny. Zrób coś, „co zupełnie do ciebie
nie pasuje" i zaobserwuj, jak uczynek ten wpłynie na twoją ocenę zjawisk i ludzi.

Dzień 19
•   Program   na   dziś   przewiduje   odrobinę   rozrywki   podczas   odzwierciedlania,   opisanego   na
stronie 155.
• Wystrzegaj się tików i innych osobliwych manier, których naśladowanie mogłoby być dla
twojego rozmówcy krępujące. W miarę możliwości kopiuj język  gestów i obserwuj wpływ
swego zachowania na kontakt.
•  Przypatruj się zachowaniom innych osób podczas rozmów i zwróć uwagę, jak powszechnym
zabiegiem jest odzwierciedlanie.
•   Nabierając   pewności   siebie   w   dyskretnym   odzwierciedlaniu,   możesz   podjąć   próbę
zastosowania techniki „dopasowanie i prowadzenie". Gdybyś mógł spożytkować ją w ramach

105

swych   regularnych,   interpersonalnych   funkcji   zawodowych,   np.   sprzedaży,   negocjacji   lub
dyscyplinowania   załogi,   przekonałbyś   się,   jakie   korzyści   przynoszą   obydwie   wymienione
wyżej metody.
•   Poświęć   tym   ćwiczeniom   dzisiejsze   wyobrażenia,   rzutując   w   przyszłość   sytuacje
interpersonalne   (obejmujące   odzwierciedlanie,   dopasowanie   i   prowadzenie)   i   osiąganie
pożądanych wyników.
• Zastanów się, w jakie nowe rodzaje aktywności mógłbyś się zaangażować, by wzmocnić swą
nową samoocenę i ułatwić osiągnięcie celów.
• Mógłbyś  np. zapisać się do miejscowego klubu, zaabonować czasopismo, uprawiać nową
dyscyplinę sportu lub hobby, czytać co tydzień jedną książkę, uczyć się języka obcego etc.
•   Wybierz wzmacniający typ aktywności i poczyń odpowiednie kroki, by już dziś się w nią
zaangażować.

Dzień 20
• Bądź czujny, obserwuj toczące się wypadki z większą świadomością, niż kiedykolwiek
dotychczas.
• Posługuj się wszystkimi pięcioma zmysłami: słuchaj wypowiedzi; obserwuj język gestów;
staraj się odczuwać to samo, co inni; rozpoznawaj nowe dźwięki, na które nigdy przedtem nie
zwracałeś uwagi, dostrzegaj zjawiska, których nie byłeś świadom.
• Podczas odliczania sprawdź, jak daleko możesz cofnąć się myślami i przywoływać wyraźne
wspomnienia.
• Określ, które szczegóły przeżytego w przeszłości stanu mistrzostwa pojawiają się w twoich
wizjach.
• Szukaj submodalności, których dotąd nie dostrzegałeś.

Dzień 21
• Osiągnij stan alfa.
• Posłuż się następnie znaną afirmacją: „Każdego dnia i pod każdym względem staję się coraz
lepszy".
• Powtarzaj ją, licząc od 1 do 5, kiedy opuszczasz stan alfa.
• Zastanów się na kilkoma innymi dynamicznymi przekonaniami (objaśnienia zawarte są na
stronie 81) i uczyń je swymi afirmacjami na cały dzisiejszy dzień.
• Kiedy poczujesz się spięty, odlicz szybko od 5 do 1, by natychmiast się odprężyć i osiągnąć
stan alfa.
• Stosuj powyższą technikę, ilekroć będzie ci potrzebna. Nie tylko o całe lata przedłuży ci ona
życie, ale również zapewni lepszy stan umysłu na co dzień.
• Znajdź miejsce, w którym możesz być sam na sam ze swymi myślami, otwórz dziennik i
zanotuj, czego się nauczyłeś w ciągu kilku ostatnich tygodni; opisz zmiany w twym myśleniu,
zachowaniu i podstawowym systemie wartości.
• Które cele uważasz dzisiaj za najważniejsze w życiu?
• Których przekonań o samym sobie nie wyznawałeś trzy tygodnie temu?
• Sporządź listę działań na przyszłość.
• Zastanów się, gdzie pragniesz być i co robić podczas nadchodzących tygodni, miesięcy i lat.
• Zapisz cele, które będziesz musiał osiągnąć, oraz niezbędne działania.
• Opracowałeś w ten sposób własny plan osiągnięcia mistrzostwa i sukcesu. Jesteś architektem i
budowniczym swego życia, więc sam musisz zdecydować, czego pragniesz. Nauka i sztuka
programowania neurolingwistycznego pomoże ci urzeczywistnić te dążenia.

106

Document Outline