Fotograf_313[05]_O1.04

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Grażyna Dobrzyńska-Klepacz

Rozróżnianie materiałów fotograficznych
313[05].O1.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Systemy rejestracji obrazów. Podział detektorów obrazu.

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Klasyfikacja materiałów fotograficznych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3 Budowa materiałów światłoczułych czarno-białych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Budowa barwnych materiałów światłoczułych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Właściwości użytkowe materiałów fotograficznych

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Budowa i właściwości użytkowe elektronicznych detektorów obrazu

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Nośniki informacji obrazowej

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Zasady wytwarzania warstw światłoczułych

4.8.1. Materiał nauczania

4.82. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.84. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Jesteś w posiadaniu „Poradnika dla ucznia”, który będzie Ci pomocny w przyswajaniu

wiedzy i podstawowych umiejętności dotyczących rozróżniania materiałów fotograficznych,
używania odpowiedniego sprzętu i wyposażenia do prawidłowego stosowania materiałów,
w celu otrzymania prawidłowych obrazów fotograficznych.

Umiejętność rozróżniania materiałów fotograficznych jest ważnym etapem Twojego

kształcenia w zawodzie fotograf, będzie niezbędne w wykonywaniu czynności zawodowych
związanych z doborem detektorów obrazu do określonej sytuacji zdjęciowej i przeznaczenia.

Zapoznaj się dokładnie z treścią rozdziału Wprowadzenie ponieważ umożliwi

Ci to skuteczne korzystanie z poradnika i osiągnięcie sukcesu w nauce, w ramach jednostki
modułowej „Rozróżnianie materiałów fotograficznych” dla zawodu Fotograf 313[05]
(patrz pozycja 3 w załączonej tabeli).

Zawód: Fotograf 313[05]
Lp
.

Kod

Nazwa jednostki modułowej w programie nauczania dla zawodu

313[05].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

313[05].O1.02

Zastosowanie elementów wiedzy o sztuce w realizacji zadań zawodowych

313[05].O1.03

Posługiwanie się terminologią zawodową

313[05].O1.04

Rozróżnianie materiałów fotograficznych

313[05].O1.05

Magazynowanie i przechowywanie materiałów fotograficznych

313[05].O1.06

Wykonywanie podstawowych czynności fotograficznych

313[05].Z1.01

Organizowanie stanowiska pracy

313[05].Z1.02

Dobieranie sprzętu i materiałów do wykonania prac fotograficznych

313[05].Z1.03

Przygotowywanie roztworów do chemicznej obróbki materiałów fotograficznych

10.

313[05].Z1.04

Wykonywanie prac fotograficznych metodami tradycyjnymi i technikami cyfrowymi

11.

313[05].Z1.05

Wykonywanie zdjęć portretowych

12.

313[05].Z1.06

Wykonywanie zdjęć plenerowych

13.

313[05].Z1.07

Wykonywanie zdjęć architektonicznych

14.

313[05].Z1.08

Wykonywanie zdjęć reportażowych

15.

313[05].Z1.09

Wykonywanie zdjęć reklamowych

16.

313[05].Z1.10

Wykonywanie zdjęć technicznych

Poradnik składa się z pięciu części: Wymagania wstępne, Cele kształcenia, Materiał

nauczania, Sprawdzian osiągnięć, Literatura.

W części Wymagania wstępne, określono katalog podstawowych umiejętności, które

powinieneś  posiadać  przed  przystąpieniem  do  realizacji  niniejszej  jednostki  modułowej.  Jeśli
po analizie  uznasz,  że  któreś  z  umiejętności  nie  są  dostatecznie  przez  Ciebie  opanowane,
wówczas  powinieneś  ponownie  przestudiować  materiał  nauczania  zawarty  w  poradnikach
z poprzedzających  jednostek  modułowych.  W  dotarciu  do  właściwego  poradnika  pomoże
Ci załączona  powyżej  lista  jednostek  modułowych,  która  obejmuje  swym  zakresem  cały
program  nauczania  dla  zawodu.  W  przypadku  trudności  skonsultuj  się  z nauczycielem  w celu
trafnego wyboru poradnika.

W części Cele kształcenia znajduje się wykaz umiejętności jakie będziesz posiadał

po zakończeniu realizacji materiału nauczania zawartego w poradniku. W ocenie,
czy rzeczywiście takie umiejętności opanowałeś, pomogą Ci załączone w poradniku
sprawdziany postępów oraz sprawdzian osiągnięć.

Materiał nauczania jest podstawowym składnikiem poradnika i zawiera kompendium

informacji, które powinieneś starannie przyswoić, aby przystąpić do wykonania zaplanowanych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ćwiczeń  oraz  zaliczenia  sprawdzianu  osiągnięć.  Przykład  takiego    sprawdzianu  jest  zawarty
na końcu  poradnika.  Ponadto  materiał nauczania  zawiera  Pytania  sprawdzające  stan  Twojej
wiedzy,  która  jest  wymagana  do  realizacji  danego  ćwiczenia.  Każde  z  Ćwiczeń  zawartych
w poradniku  opisane  jest  w  formie  polecenia  co  należ  wykonać.  Natomiast
uszczegółowieniem  tego  polecenia    jest  lista  działań  (czynności)  określająca  Sposób
wykonania  ćwiczenia.  Ćwiczenia  będziesz  realizował  indywidualnie  lub  pracując  w zespole
z innymi uczniami.

Przy wykonywaniu ćwiczeń musisz zwrócić uwagę na właściwy dobór materiałów

do sytuacji zdjęciowej ze szczególnym uwzględnieniem właściwości fotograficznych
zamieszczonych przez producenta na opakowaniu.

Składnikiem opisu każdego z ćwiczeń jest również Lista wyposażenia stanowiska

pracy. Lista ta umożliwia sprawdzenie czy stanowisko ćwiczeniowe jest wyposażone w środki
dydaktyczne    niezbędne  do  prawidłowego  wykonania  ćwiczenia.  W  celu  dokonania
samooceny,  (określenia  jaki  jest  efekt  nabycia  wiedzy  i  umiejętności  z  danego  zakresu
materiału  nauczania)  możesz  posłużyć  się  narzędziem,  które  nazywa  się  Sprawdzian
postępów.  Jest  to  lista  kontrolna,  którą  powinieneś  wypełnić  odpowiadając  na  pytanie  „tak”
lub  „nie”,  co  jest  równoznaczne  z oceną,  że  potrafisz  wykonać  daną  czynność  lub jeszcze  jej
nie  potrafisz.  W  tym  drugim  przypadku  powinieneś  powtórzyć  trening  wykonując  ponownie
odpowiednie  ćwiczenie.  Zasadne  jest  również  to,  abyś  wówczas  jeszcze  raz  przestudiował
zakres  materiału  nauczania  potrzebny  do  realizacji  tych  ćwiczeń.  Pomoże  Ci  w  tym  Twój
nauczyciel, do którego powinieneś zwracać się z pytaniami i wątpliwościami.

Kolejna część poradnika to Sprawdzian osiągnięć, który umożliwia sprawdzenie

poziomu  Twoich  wiadomości  i  umiejętności  po  zakończeniu  realizacji  programu  jednostki
modułowej.  Pozytywnie  rozwiązany  przez  Ciebie  sprawdzian  osiągnięć  oraz  załączone
do oceny  w  formie  teczki  ćwiczeń  karty  pracy  będą  stanowiły  dowód,  że  posiadasz
wiadomości  i umiejętności  zawodowe  polegające  na  znajomości  i  stosowaniu  zasad
przechowywania materiałów fotograficznych. W przypadku sprawdzianu osiągnięć powinieneś
również  wiedzieć,  że  ma  on formę  testu  podobnego  do  tych,  jakie  występują  w części
teoretycznej  egzaminu  zewnętrznego  dla  potwierdzenia  kwalifikacji  w  zawodzie.  Dlatego  też
istotne  jest  to,  żebyś  nabrał  wprawy  jak  rozwiązuje  się  takie  testy,  co  z  pewnością  będzie
procentować w przypadku Twojego egzaminu zewnętrznego.

W celu poszerzenia i pogłębienia posiadanej wiedzy w zakresie tej jednostki modułowej

możesz również skorzystać z listy materiałów źródłowych zamieszczonych w części poradnika
nazwanej  Literatura.  Jednakże  to  wymaga  od  Ciebie  inicjatywy  aby  dotrzeć
do rekomendowanego  zastawu  literatury.  Zestaw  ten  powinien  być  dostępny  w  zbiorach
biblioteki  szkolnej  lub  innych  bibliotekach publicznych.  Wiele  cennych  i  ciekawych  informacji
możesz również pozyskać z zasobów internetowych.

Jeśli będziesz miał jakiekolwiek trudności ze zrozumieniem treści materiału nauczania lub

ćwiczeń to poproś nauczyciela o dodatkowe wyjaśnienie i pomoc.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W trakcie realizacji ćwiczeń musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających
z prowadzonych prac. Powinieneś również dbać o ochronę środowiska naturalnego. Przepisy
te już wcześniej poznałeś lub poznasz w trakcie nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

313[05].O1

Podstawy procesów

technologicznych

313[05].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska

313[05].O1.02

Zastosowanie elementów wiedzy o sztuce

w realizacji zadań zawodowych

313[05].O1.03

Posługiwanie się terminologią zawodową

313[05].O10.5

Magazynowanie i przechowywanie

materiałów fotograficznych

313[05].O1.04

Rozróżnianie materiałów fotograficznych

313[05].O1.06

Wykonywanie podstawowych czynności

fotograficznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować zasady bezpieczeństwa pracy,

−

dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

stosować zasady bezpieczeństwa pracy podczas styczności z chemikaliami fotograficznymi,

−

stosować zasady bezpieczeństwa pracy podczas pracy z urządzeniami elektrycznymi,

−

posługiwać się podstawową wiedzą w zakresu historii sztuki i fotografii,

−

określić elementy kompozycji obrazu,

−

określić rodzaje kompozycji obrazu,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się komputerem w podstawowym zakresie,

−

scharakteryzować podstawowe właściwości światła,

−

wyjaśnić pojęcia: ognisko, odległość ogniskowa, przedmiotowa, obrazowa,

−

wymienić barwy podstawowe i otrzymać barwy dopełniające,

−

rozróżnić rodzaje soczewek,

−

rozróżnić źródła światła stosowane w fotografii,

−

wyjaśnić błędy optyczne obiektywów,

−

przedstawić schemat powstawania obrazu optycznego w aparacie fotograficznym,

−

określić właściwości użytkowe obiektywów fotograficznych,

−

określić zależność pomiędzy odległością ogniskową a przekątną formatu klatki,

−

rozróżnić rodzaje obiektywów fotograficznych,

−

rozróżnić rodzaje, kierunki i funkcje oświetlenia,

−

określić elementy budowy aparatu fotograficznego,

−

sklasyfikować aparaty fotograficzne według różnych kryteriów,

−

przedstawić otrzymywanie barw metodą addytywną i subtraktywną,

−

określić rolę substancji chemicznych stosowanych w fotografii,

−

scharakteryzować etapy obróbki materiałów fotograficznych,

−

rozróżnić i scharakteryzować urządzenia laboratorium fototechnicznego,

−

wyjaśnić mechanizm cyfrowego zapisu obrazu,

−

wyjaśnić znaczenie pojęć stosowanej w dziedzinie cyfrowego przetwarzania obrazów,

−

określić zasady cyfrowego zapisu obrazu, kompresji, przenoszenia i wizualizacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinieneś umieć:

−

zdefiniować pojęcie system rejestracji obrazu,

−

rozróżnić systemy rejestracji obrazów,

−

sklasyfikować urządzenia do cyfrowych sposobów pozyskiwania obrazów,

−

sklasyfikować detektory obrazu,

−

rozróżnić rodzaje materiałów światłoczułych,

−

określić właściwości użytkowe materiałów światłoczułych,

−

określić zasadę doboru gradacji papieru fotograficznego do kontrastu negatywu,

−

rozróżnić elektroniczne detektory obrazu,

−

określić właściwości elektronicznych detektorów obrazu,

−

scharakteryzować budowę różnego rodzaju materiałów fotograficznych czarno-białych,

−

scharakteryzować budowę różnego rodzaju materiałów fotograficznych barwnych,

−

scharakteryzować budowę elektronicznych detektorów obrazu,

−

rozróżnić materiały fotograficzne czarno-białe i barwne,

−

określić właściwości użytkowe materiałów fotograficznych na podstawie danych

katalogowych oraz informacji producenta zamieszczonych na opakowaniu,

−

odczytać systemy kodów i oznaczeń typowych materiałów światłoczułych,

−

dokonać klasyfikacji materiałów fotograficznych ze względu na przeznaczenie

i sposób obróbki,

−

przeprowadzić analizę porównawczą materiałów jednego typu, zinterpretować wyniki,

−

rozróżnić nośniki pamięci stosowane w aparatach cyfrowych,

−

określić zasady wytwarzania warstw światłoczułych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Systemy rejestracji obrazów. Podział i właściwości

detektorów obrazu

4.1.1. Materiał nauczania

Systemy rejestracji obrazów.

Systemem rejestracji obrazu nazywamy proces otrzymywania fotografii zarówno

na klasycznych  jak  i  cyfrowych  nośnikach  obrazu.  Rozróżniamy  trzy  podstawowe  systemy
rejestracji  obrazów:  k l a s y c z n y   (t r a d y c y j n y ,   c h e m i c z n y),  e l e k t r o n i c z n y
(cy f r o w y)  i  h y b r y d o w y .  Każdy  z  systemów  charakteryzuje  się  innym  sposobem
otrzymywania  obrazów  czyli  ciągiem  następujących  po  sobie  logicznie  powiązanych  działań
prowadzonych z wykorzystaniem różnych materiałów i urządzeń.

Klasyczny system rejestracji (zwany tradycyjnym lub chemicznym) wykorzystuje tradycyjne

techniki otrzymywania obrazu fotograficznego. Proces otrzymywania zdjęcia przebiega
w następujących etapach:

Naświetlenie

materiału

negatywowego

w aparacie

fotograficznym

Obróbka

chemiczna

materiału

negatywowego

Negatyw

Skopiowanie

negatywu

na materiał

pozytywowy

Obraz

pozytywowy

Elektroniczny (cyfrowy) system rejestracji obrazu wykorzystuje cyfrowe techniki

obrazowania. Proces otrzymywania obrazu przebiega według schematu:

Naświetlenie

elektronicznego detektora

obrazu

w aparacie cyfrowym

sygnał

analogowy

Digitalizacja sygnału

w przetworniku

analogowo-cyfrowym

sygnał

cyfrowy

Zapisanie obrazu na

nośniku pamięci

Wizualizacja

(wydruk, prezentacja

multimedialna)

Cyfrowa obróbka

obrazu

Transmisja danych

do komputera

Hybrydowy

system

rejestracji

obrazu

połączenie

systemu

klasycznego

i  elektronicznego.  Proces  otrzymywania obrazu  może  przebiegać  według różnych  schematów
w  zależności  od  przeznaczenia  i  wymaganej  jakości  obrazu.  Punktem  wyjścia  może  być
fotografia  cyfrowa  lub  tradycyjna  zgodnie  z  poniższymi  schematami.  Wychodząc  z  techniki
cyfrowej proces otrzymywania obrazu przebiega następująco:

Naświetlenie

elektronicznego detektora

obrazu w aparacie

cyfrowym

sygnał

analogowy

Digitalizacja sygnału

w przetworniku

analogowo-cyfrowym

sygnał

cyfrowy

Zapisanie obrazu

na nośniku pamięci

Naświetlenie

klasycznego mat.

pozytyw. z pliku

cyfrowego

w naświetlarce

Cyfrowa obróbka obrazu

Transmisja danych do

komputera

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wychodząc z techniki tradycyjnej proces otrzymywania obrazu może przebiegać według

schematu.

Naświetlenie materiału

negatywowego w

aparacie

fotograficznym

obróbka

chemiczna

Negatyw

kopiowanie

negatywu

Pozytyw

Wizualizacja

(wydruk, prezentacja

multimedialna)

Cyfrowa obróbka

obrazu

Skanowanie pozytywu

Detektory chemiczne i elektroniczne.

Zadaniem detektora w procesie zdjęciowym jest rejestrowanie obrazu optycznego

powstałego w aparacie fotograficznym. W zależności od systemu rejestracji obrazu
posługujemy się detektorami chemicznymi lub elektronicznymi.

Detektory chemiczne (zwane tradycyjnymi lub klasycznymi), do których zaliczamy

materiały światłoczułe srebrowe i bezsrebrowe charakteryzują się tym, że pod działaniem
światła zachodzą w nich nieodwracalne procesy fotochemiczne. Takie detektory wymagają
obróbki chemicznej w warunkach ciemniowych.

Detektory elektroniczne zwane fotoelektrycznymi zamieniają sygnał optyczny - świetlny

na ładunek elektryczny (fotoelektrony). Wielkość wytworzonego ładunku elektrycznego zależy
od ilości padającego na detektor światła. Zmiany zachodzące w detektorze elektronicznym
są odwracalne. Przykładem detektora elektronicznego jest matryca CCD i CMOS stosowana
w aparatach cyfrowych.

Detektory powierzchniowe i skanujące

Ze względu na sposób i czas rejestracji obrazu rozróżniamy detektory powierzchniowe

i skanujące.

Jeżeli w chwili naciśnięcia spustu migawki w aparacie fotograficznym na powierzchni

detektora  rejestrowany  jest  cały  obraz  optyczny  mówimy  o  detektorach  powierzchniowych.
Do detektorów  powierzchniowych  zaliczamy  wszystkie  klasyczne  detektory  obrazu  czyli
światłoczułe  materiały  halogenosrebrowe,  materiały  bezsrebrowe  oparte  na  światłoczułych
związkach chemicznych oraz matryce elektroniczne.

Specyficzną cechą detektora skanującego jest wydłużenie procesu rejestracji obrazu

optycznego. Dodatkowo rejestracja obrazu  zachodzi fragmentami (np. wierszami). Ten rodzaj
liniowych  detektorów  elektronicznych  stosuje  się  w  przystawkach  skanujących  do  aparatów
średnio  i  wielkoformatowych,  skanerach  płaskich  oraz  skanerach  do  negatywów.  Punktowe
elektroniczne detektory obrazu znajdują zastosowanie się w skanerach bębnowych.

Dużym ograniczeniem detektorów skanujących jest możliwość rejestrowania tylko

statycznych obiektów.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie zadanie w procesie zdjęciowym pełni detektor obrazu?
2.  Jak przebiega elektroniczny proces rejestracji obrazu?
3.  Na czym polega hybrydowa rejestracja obrazu?
4.  Jak przebiega tradycyjny (chemiczny) proces rejestracji obrazu?
5.  Jakie właściwości posiada chemiczny detektor obrazu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6.  Jakie cechy posiada elektroniczny detektor obrazu?
7.  Jakie detektory obrazu umożliwiają rejestrację obiektów ruchomych?
8.  W jakich urządzeniach stosujemy liniowe detektory obrazu?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

e zbioru detektorów obrazu, materiałów, sprzętu i urządzeń wskaż niezbędny do

uzyskania obrazu pozytywowego w elektronicznym systemie rejestracji obrazu. Zaprojektuj
schemat procesu rejestracji obrazu w tym systemie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  wskazać detektory obrazu, materiały, sprzęt i urządzenia,
2)  przypisać materiały i detektory obrazu do wybranego sprzętu i urządzeń,
3)  uporządkować  sprzęt  i  urządzenia  w  logicznej  kolejności  przebiegu  procesu  rejestracji

obrazu,

4)  narysować schemat procesu rejestracji obrazu,
5)  nazwać proces rejestracji obrazu,
6)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
7)  dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy

–

zestaw materiałów: zdjęciowych, do kopiowania, papierów fotograficzne do wydruku,

–

różne rodzaje lustrzanek: średnioformatowa, małoobrazkowa, cyfrowa,

–

skanery: płaski, do negatywów,

–

drukarki atramentowe i termosublimacyjne,

–

powiększalniki i kopiarki stykowe,

–

komputer z oprogramowaniem do obróbki grafiki rastrowej,

–

nośniki pamięci,

–

karta pracy.

Ćwiczenie 2

Przyporządkuj schematom przedstawiającym systemy rejestracji obrazów ich nazwy:

rejestracja klasyczna, rejestracja hybrydowa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się ze schematami przedstawiającymi systemy rejestracji obrazów,
2)  wybrać schematy, na których występują wymienione w poleceniu systemy rejestracji,
3)  przyporządkować schematom nazwy systemów rejestracji obrazów,
4)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
5)  dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plansze ze schematami przedstawiające systemy rejestracji obrazów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

plansze z opisem detektorów obrazu,

–

literatura,

–

karta pracy.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dokonać podziału detektorów obrazu?



2) wymienić chemiczne detektory obrazu?



3) scharakteryzować elektroniczne detektory obrazu?



4) rozróżnić powierzchniowe i skanujące detektory obrazu?



5) wymienić powierzchniowe i skanujące detektory obrazu?



6) wskazać ograniczenie detektorów skanujących?



7) wymienić podstawowe systemy rejestracji obrazów?



8) scharakteryzować systemy rejestracji obrazów



9) rozróżnić chemiczne i elektroniczne detektory obrazu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Klasyfikacja materiałów fotograficznych

4.2.1. Materiał nauczania

Materiały fotograficzne stanowią duży zbiór detektorów obrazu o odmiennych

właściwościach,  budowie  i  przeznaczeniu.  Dlatego  można  je  klasyfikować  według  różnych
kryteriów.  Materiały  przeznaczone  do  otrzymywania  obrazów  wskutek  działania  widzialnego
zakresu  promieniowania  nazwiemy  m a t e r i a ł a m i

ś w i a t ł o c z u ł y m i . Materiały,

na których uzyskujemy obrazy wskutek działania promieniowania niewidzialnego nazywamy
m a t e r i a ł a m i p r o m i e n i o c z u ł y m i .

Ze względu na rodzaj związków i substancji światłoczułych zawartych w materiałach

wyróżniamy materiały h a l o g e n o s r e b r o w e - stanowiące największa grupę, materiały
b e z s r e b r o w e takie jak diazoniowe, fotochromowe, biofotomateriały. Ze względu na barwę
obrazu można wyróżnić materiały czarno-białe i barwne.

Biorąc

pod

uwagę

przeznaczenie

dzielimy

materiały

z d j ę c i o w e

i  d o   k o p i o w a n i a .  M a t e r i a ł y   z d j ę c i o w e   to  takie,  które  zakładamy  do  aparatu
fotograficznego.  Na  materiałach  zdjęciowych    po  naświetleniu  i  obróbce  chemicznej
uzyskujemy  obrazy  fotograficzne  negatywowe  jeśli  zastosujemy  materiały  negatywowe
i obrazy pozytywowe gdy użyjemy materiały odwracalne.

M a t e r i a ł y d o k o p i o w a n i a przeznaczone są do przekopiowania gotowych obrazów

np. z negatywów. Materiały do kopiowania mogą być pozytywowe i odwracalne. Najczęściej
stosujemy papiery fotograficzne. [Poz. 7,s.14]

Materiały fotograficzne można sklasyfikować ze względu na ich przezroczystość.

Wyróżniamy tu materiały fotograficzne na podłożu przezroczystym, do których zaliczamy
błony negatywowe, odwracalne lub pozytywowe wykonane na przezroczystej folii podłożowej
oraz materiały fotograficzne na podłożu nieprzezroczystym głównie papiery fotograficzne.

Poniższy schemat przedstawia tradycyjny podział materiałów światłoczułych

Rys. 1. Przykład klasyfikacji materiałów światłoczułych

[Źródło: Na podstawie Kotecki A.: Materiałoznawstwo fotograficzne. WSiP, Warszawa 1992, s. 13]

Można też sklasyfikować materiały fotograficzne ze względu na właściwości użytkowe

takie jak światłoczułość, czułość spektralna, kontrastowość, ziarnistość, sposób opakowania
i format. Ze względu na światłoczułość rozróżniamy materiały nisko-, średnio- i wysokoczułe.

MATERIAŁY SWIATŁOCZUŁE

CZARNO-BIAŁE

BARWNE

NEGATYWOWE

POZYTYWOWE

ODWRACALNE

POZYTYWOWE

NEGATYWOWE

BŁONY:

AMATROSKIE
KINEMATOGRAFI
CZNE

PAPIERY DO
KOPIOWANIA
STYKOWEGO
OPTYCZNEGO
INNE
BŁONY

BŁONY
ZWOJOWE
MAŁOOBRAZ
KOWE
ARKUSZOWE

BŁONY DO
ŚWIATŁA:
DZIENNEGO
ŻAROWEGO

PAPIERY

PAPIERY
ZWYKŁE
WPROST
POZYTYWOWE

BŁONY

BŁONY
ZWOJOWE
MAŁOOBRAZ
KOWE
ARKUSZOWE
INNE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pod względem czułości, formatu i kontrastowości, można porównywać tylko materiały
w swojej klasie np. materiały zdjęciowe.

Ze względu na kontrastowość wyróżniamy materiały o niskiej, średniej i wysokiej

kontrastowości. Kontrastowość papierów fotograficznych określamy mianem gradacji.
Wyróżniamy papiery wielogradacyjne oraz stałogradacyjne o gradacji miękkiej, specjalnej,
normalnej, twardej i bardzo twardej.

Ze względu na format materiały zdjęciowe możemy z kolei podzielić na miniaturowe,

małoobrazkowe, zwojowe, błony płaskie zwane arkuszowymi o różnym formacie.

Grupę barwnych materiałów zdjęciowych możemy podzielić na materiały przeznaczone

do światła dziennego o temperaturze barwowej 5500 K i materiały przeznaczone do światła
żarowego o temperaturze barwowej 3200 K.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie materiały fotograficzne nazywamy światłoczułymi?
2.  Jakie materiały fotograficzne nazywamy promienioczułymi?
3.  Jakie materiały nazywamy zdjęciowymi?
4.  Według jakich kryteriów można sklasyfikować materiały światłoczułe?
5.  Jak dzielimy materiały ze względu na rodzaj substancji światłoczułych?
6.  Jak dzielimy materiały ze względu na przezroczystość podłoża?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ze zbioru materiałów fotograficznych wybierz barwne materiały zdjęciowe. Sklasyfikuj

materiały w obrębie utworzonej grupy. Określ przeznaczenie wybranych materiałów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się ze zbiorem materiałów fotograficznych,
2)  dokonać selekcji materiałów,
3)  sklasyfikować materiały zdjęciowe w obrębie utworzonej grupy,
4)  określić przeznaczenie materiałów zdjęciowych,
5)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty  realizacji ćwiczenia

6) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

czarno-białe i barwne materiały zdjęciowe o różnych czułościach, typach i przeznaczeniu,

–

czarno-białe i barwne materiały do kopiowania o różnej gradacji i przeznaczeniu,

–

literatura zawodowa, katalogi produktów materiałów fotograficznych różnych firm,

–

karta pracy.

Ćwiczenie 2

Ze zbioru materiałów fotograficznych wybierz papiery fotograficzne. Sklasyfikuj materiały

w obrębie utworzonej grupy. Określ przeznaczenie wybranych materiałów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

6) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

czarno-białe i barwne materiały zdjęciowe o różnych czułościach, typach i przeznaczeniu,

–

czarno-białe i barwne materiały do kopiowania o różnej gradacji i przeznaczeniu,

–

literatura zawodowa, katalogi produktów materiałów fotograficznych różnych firm,

–

karta pracy.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dokonać podziału materiałów światłoczułych według przeznaczenia?



2) dokonać podziału materiałów światłoczułych według rodzaju substancji

światłoczułej zawartej w materiale?



3) rozróżnić materiały zdjęciowe?



4) rozróżnić materiały do kopiowania?



5) sklasyfikować materiały zdjęciowe ze względu na format obrazu?



6) sklasyfikować materiały fotograficzne ze względu na kontrastowość?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Budowa materiałów światłoczułych czarno-białych

4.3.1. Materiał nauczania

Materiały fotograficzne halogenosrebrowe zawierają czułe na światło związki srebra

w żelatynie tj.: bromek srebra (AgBr), chlorek srebra (AgCl), jodek srebra (AgI) zwane
halogenkami srebra. We współczesnych materiałach posiadają formę sześciokątnych
kryształów płaskich o wielkości 0,1-0,2 mikrometra.

Ponieważ materiały światłoczułe muszą spełniać wiele różnych funkcji posiadają budowę

wielowarstwową. Do podstawowych zaliczamy warstwy: światłoczułą, podłoża, ochronną,
preparacyjną, przeciwodblaskową.

Budowa materiałów negatywowych czarno-białych

W skład budowy materiałów negatywowych wchodzą następujące warstwy:
W a r s t w a   ś w i a t ł o c z u ł a   zwana  emulsyjną  –  to  najważniejsza  warstwa  materiału
fotograficznego zbudowana z bardzo drobnych kryształów halogenków srebra (bromku srebra
z niewielką  domieszką  jodku  srebra)  zawieszonych  w  żelatynie.  Jest  czuła  na  cały  zakres
widzialny. W warstwie tej w wyniku  reakcji fotochemicznych powstaje obraz fotograficzny.

Warstwa ochronna

Warstwa (lub warstwy) światłoczuła

Warstwa preparacyjna

Warstwa folii podłożowej

Warstwa przeciwodblaskowa przeciwskręcająca
(w błonach zwojowych)

Rys. 2. Budowa materiału negatywowego czarno-białego.

Źródło: Materiał autorski.

Niektóre materiały negatywowe posiadają zwielokrotnione warstwy światłoczułe

umieszczone jedna na drugiej. W najprostszym przypadku dolna warstwa emulsyjna jest mniej
czuła  i  bardziej  kontrastowa  niż  warstwa  górna.  Taka  budowa  zapewnia  zwiększenie
użytecznej  rozpiętości  naświetleń  co  umożliwia  prawidłowe  odwzorowanie  szczegółów
w światłach i cieniach obrazu.
W a r s t w a   p o d ł o ż o w a   jest  nośnikiem  wszystkich  warstw  materiału  światłoczułego,
utrzymuje  warstwę  emulsji  a  później  powstały  w  niej  obraz  fotograficzny.  Chroni  materiał
światłoczuły przed deformacją podczas kopiowania, obróbki i suszenia. Jako podłoże stosuje
się folię wykonaną z tworzyw sztucznych.
W a r s t w a   o c h r o n n a  wykonana jest z cienkiej warstwy żelatyny naniesionej bezpośrednio
na

warstwę

emulsji.

Chroni

warstwę

światłoczułą

przed

tarciem

i uszkodzeniami mechanicznymi, które mogą powstać w czasie procesu zdjęciowego oraz
obróbki chemicznej.

W a r s t w a p r z e c i w o d b l a s k o w a pochłania promieniowanie, które przechodząc

przez materiał fotograficzny uległoby odbiciu od tylnej powierzchni podłoża powtórnie
naświetlając warstwę emulsji. W ten sposób zapobiega powstawaniu odblasków w materiale

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

światłoczułym,  które  wprowadzają  zakłócenia  do  obrazu  fotograficznego  pogarszając  jego
ostrość.  Warstwę  przeciwodblaskową  nanosi  się  na  odwrotną  stronę  podłoża  w  postaci
żelatyny zawierającej odpowiednie barwniki , srebro lub sadzę. W materiałach negatywowych
małoobrazkowych    stosuje  się  szarą  folię  podłożową,  która  pełni  również  rolę  warstwy
przeciwodblaskowej.  Lepszym  rozwiązaniem  jest  stosowanie  warstw  odbarwiających
się w procesie  wywoływania.  Takie  warstwy  przeciwodblaskowe  stosuje  się  w    błonach
zwojowych  i  płaskich-arkuszowych.  Powodują  one  pochłanianie  całego  promieniowania
na jakie  czuła  jest  warstwa  emulsji.  Najczęściej  stosuje  się  warstwy  ciemnozielone,
ciemnoszare  rzadziej  ciemnoczerwone  lub  żółte  jak  np.  w  błonach  graficznych.  [Poz.  7,s.15]
W błonach  zwojowych  warstwa  przeciwodblaskowa  pełni  również  funkcję  warstwy
przeciwskręcającej.
W a r s t w a   p r e p a r a c y j n a   nakładana  jest  na  folię  w  procesie  produkcji.  Składa
się  z  substancji  wiążących  się  mocno  zarówno  z  podłożem  jak  i  warstwą  emulsji.  Ponieważ
warstwa  preparacyjna  jest  złym  przewodnikiem  bardzo  łatwo  się  elektryzuje  gromadząc
na swojej  powierzchni  ładunek  elektrostatyczny.  Niekiedy  mogą  powstać  wyładowanie
iskrowe  zaświetlające  miejscowo  warstwę  emulsji.  Gromadzeniu  się  ładunku  przeciwdziała
w a r s t w a   a n t y e l e k t r o s t a t y c z n a  znajdująca się na spodniej stronie podłoża.

Budowa papieru fotograficznego czarno-białego

Nazwa papier fotograficzny wywodzi się od papierowej warstwy podłoża stosowanej

zamiast płyt szklanych w materiałach do otrzymywania odbitek fotograficznych z negatywów.
Czarno-białe  papiery  fotograficzne  można  podzielić  m.in.według  rodzaju  podłoża  (papiery
na podłożu  barytowanym  FB  i  papiery  na  podłożu  polietylenowym  PE/RC)  oraz  gradacji
(papiery o stałej gradacji i papiery o zmiennej gradacji).
P a p i e r y   o   s t a ł e j   g r a d a c j i  (kontrastowości) składają się z następujących warstw:
-

papieru stanowiącego podłoże

warstwy barytowej

warstwy światłoczułej

ochronnej warstwy żelatynowej

Rys. 3. Budowa papierów czarno-białych Agfa

Źródło: Katalog produktów Agfa, Najnowsza technologia w klasycznym zastosowaniu, s. 27

http://fox.vis.pl/filmy/agfa/agfa-b-w.pdf.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W a r s t w a ś w i a t ł o c z u ł a składa się z zawiesiny kryształów halogenków srebra

w  żelatynie  (chlorku  i  bromku  srebra).  Jest  uczulona  na  światło  niebieskie  co  odpowiada
czułości  własnej  halogenków  srebra  .  Powstaje  w  niej  obraz  fotograficzny.  Papiery
do kopiowania  stykowego  posiadają  mniej  czułą  emulsję  chlorosrebrową,  papiery
do kopiowania  optycznego  posiadają  bardziej  czułą  emulsję  bromosrebrową  lub  chloro-
bromosrebrową.

W a r s t w a p o d ł o ż a jest nośnikiem pozostałych warstw zapobiega deformacjom

papieru  fotograficznego.  W  papierach  typu FB (fiber-based)  podłoże papierowe   pokryte  jest
w a r s t w ą   b a r y t u  (drobnokrystalicznego siarczanu baru w żelatynie). Warstwa ta wygładza
powierzchnię  papieru,  zapobiega  wnikaniu emulsji  w podłoże oraz  zabezpiecza emulsję przed
wnikaniem  szkodliwych  substancji  zawartych  w  papierze.  Dodatkowo  ułatwia  związanie  się
warstwy emulsji z podłożem.

W papierach PE/RC (resin-coated) podłoże papierowe z obu stron pokryte jest w a r s t w ą

p o l i e t y l e n u   lub  innej  żywicy  dlatego  papier nie nasiąka roztworami roboczymi. Pozwoliło
to  na  skrócenie  procesów  obróbki  chemicznej.  Emulsja  światłoczuła  jest  nałożona
bez stosowania  warstwy  pośredniej  na  warstwę  żywicy.  Ponadto  w  papierach  RC  stosuje
się czasem na odwrotnej stronie papieru w a r s t w ę   a n t y s t a t y c z n ą , która redukuje ryzyko
wyładowań na powierzchni papieru prowadzących do lokalnego naświetlania emulsji.

W a r s t w a

o c h r o n n a

zapobiega

uszkodzeniom

mechanicznym

papieru

fotograficznego. Warstwa ta nie występuje w materiałach o powierzchni matowej.

Budowa papieru fotograficznego czarno-białego wielogradacyjnego

Papiery czarno-białe o zmiennej kontrastowości umożliwiają otrzymanie na jednym

materiale  odbitek  o  pożądanym  kontraście.  Papiery  posiadają  emulsję  bromosrebrową
zawierającą  mieszaninę  kryształów  halogenków  srebra  dwóch  różnych  emulsji.  Jedna emulsja
czuła jest na światło niebieskie odznacza się większą kontrastowością. Druga emulsja czuła na
światło  zielone  posiada  mniejszą  kontrastowość.  Stopień  kontrastu  obrazu  jest  ustalany
poprzez zmianę barwy światła naświetlającego papier.

Filtr purpurowy zatrzymuje światło zielone co prowadzi do naświetlenia emulsji

kontrastowej  –  niebieskoczułej  i  zwiększenia  kontrastu.  Filtr  żółty  zatrzymuje  światło
niebieskie  co  prowadzi  do  zmniejszenia  kontrastu.  Stopień  kontrastu  może  być  płynnie
zmieniany  w zależności  od  składu  światła  podczas  ekspozycji  papieru  od  gradacji  bardzo
twardej  do  bardzo  miękkiej.  Na  rynku  dostępny  jest  standardowy  zestaw filtrów do regulacji
kontrastu.  Filtry  Agfa  np.  są  ponumerowane  od  1do  5  co  odpowiada  stopniom  gradacji
czarno-białych  papierów  stałogradacyjnych  (miękkiej,  specjalnej,  normalnej,  twardej  i  bardzo
twardej).  Każdy  zestaw  posiada  filtry  o  numerach  pośrednich  co  umożliwia  precyzyjne
ustawienie  kontrastu.  Płynną  regulację kontrastu  można  osiągnąć  stosując głowice  filtracyjne.
Papiery wielogradacyjne bez filtrów pracują jak materiały o gradacji normalnej.

Budowa materiału odwracalnego czarno-białego
Materiały odwracalne są materiałami zdjęciowymi przeznaczonymi do bezpośredniego

otrzymywania  obrazów  pozytywowych  po  naświetleniu  i  chemicznej  obróbce  odwracalnej.
Ponieważ  są  przeznaczone  do  oglądania  w  projekcji  optycznej  powinny  charakteryzować
się głęboką  czernią  cieni  i  brakiem  zadymienia  w  jasnych  partiach  obrazu  co  przekłada
się na duża kontrastowość materiału.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Warstwa ochronna

Warstwa światłoczuła

Warstwa przeciwodblaskowa (Ag

)

Warstwa preparacyjna

Warstwa folii podłożowej

Rys. 4. Budowa materiału odwracalnego czarno-białego

Źródło: Materiał autorski

Budowa materiału czarno-białego odwracalnego różni się umiejscowieniem warstwy

przeciwodblaskowej  pomiędzy  warstwą  światłoczułą  i  folią  podłożową.  Dodatkowo  warstwa
przeciwodblaskowa  składa  się  z  zawiesiny  atomów  srebra  w  żelatynie,  które  w  procesie
odwracalnym  (podczas  wybielania  obrazu  srebrowego  negatywowego)  ulegają  utlenieniu
i odbarwiają się. Warstwa ta skutecznie chroni ona materiał przed powstawaniem odblasków.

Z uwagi na kategorię materiału zdjęciowego warstwa światłoczuła zawiera emulsję

bromosrebrową czułą na cały zakres widma światła białego.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

2.  Jakie halogenki srebra wchodzą w skład warstwy emulsji materiałów fotograficznych?
3.  Z jakich warstw zbudowany jest materiał negatywowy czarno-biały?
4.  Jak uzyskuje się zmianę kontrastu na materiałach wielogradacyjnych?
5.  Jaką  funkcję  w  materiale  fotograficznym  pełni  warstwa  ochronna,  podłoża

i przeciwodblaskowa?

6. Jaką funkcję w materiale fotograficznym pełni warstwa antyelektrostatyczna

i preparacyjna?

7. Jaka różnica występuje w budowie papierów fotograficznych oznaczonych symbolem

PE/RC i FB?

8. Jaką funkcje pełni warstwa barytowa?
9. Z jakich warstw zbudowany jest materiał odwracalny czarno-biały?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

e zbioru materiałów fotograficznych wybierz czarno-biały materiał odwracalny, narysuj

jego budowę warstwową. Nazwij poszczególne warstwy materiału i określ ich funkcję.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać wskazany materiał,
2) zanalizować jego budowę na podstawie materiałów danych literaturowych i plansz

poglądowych,

3)  narysować budowę warstwową materiału,
4)  nazwać poszczególne warstwy,
5)  określić ich funkcję,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia

7) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

czarno-białe i barwne materiały zdjęciowe o różnych czułościach, typach i przeznaczeniu,

–

czarno-białe i barwne materiały do kopiowania o różnej gradacji i przeznaczeniu,

–

literatura zawodowa,

–

schematy budowy różnych materiałów,

–

karta pracy.

Ćwiczenie 2

Mając  do  dyspozycji  schematy  budowy  i  asortyment  produktów  papierów  fotograficznych
czarno-białych  porównaj  papiery  stałogradacyjne  na  podłożu  barytowym  i  papiery
zmiennogradacyjne  na  podłożu  polietylenowym  pod  względem  budowy,  możliwości
i przeznaczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze schematami przedstawiającymi budowę papierów stałogradacyjnych

i zmiennogradacyjnych,

2)  przeanalizować asortyment papierów fotograficznych przynajmniej dwóch firm,
3)  porównać budowę . papierów stało- i zmiennogradacyjnych,
4)  określić możliwości i przeznaczenie papierów stało- i zmiennogradacyjnych,
5)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty  realizacji ćwiczenia,
6)  dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plansze ze schematami budowy papierów fotograficznych,

–

katalogi produktów,

–

literatura, poradniki zawodowe,

–

karta pracy.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić warstwy materiału negatywowego czarno-białego?



2) określić skład i funkcję warstwy światłoczułej materiału fotograficznego?



3) określić rolę warstwy podłoża, antystatycznej i przeciwskręcającej?

4) zilustrować budowę warstwową papieru fotograficznego czarno-białego na

podłożu polietylenowym?



5) wyjaśnić budowę materiału wielogradacyjnego?



6) wyjaśnić budowę materiału odwracalnego czarno-białego?



7) wyjaśnić wpływ warstwy przeciwodblaskowej na jakość obrazu?



8) wyjaśnić cel stosowania zwielokrotnionych warstw światłoczułych w czarno-

białych materiałach negatywowych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4 Budowa barwnych materiałów światłoczułych

4.4.1. Materiał nauczania

Materiały barwne mają budowę wielowarstwową. W klasycznym układzie materiał barwny

ma trzy warstwy światłoczułe, z których każda czuła jest na jeden z trzech podstawowych
zakresów widma światła białego: niebieski, zielony i czerwony.

Warstwy światłoczułe oprócz kryształów halogenków srebra zawierają bezbarwne

komponenty  barwików,  które  w  procesie  obróbki  chemicznej  w  miejscach  naświetlonych
reagują  z  utlenioną  formą  reduktora  tworząc  barwnik.  Warstwa  niebieskoczuła  zawiera
komponent  barwnika  żółtego,  warstwa  zielonoczuła  (czuła  na  światło  niebieskie  i  zielone)
zawiera  komponent  barwnika  purpurowego,  warstwa  czerwonoczuła  (czuła  na  światło
niebieskie  i czerwone)  zawiera  komponent  barwnika  niebieskozielonego.  W  warstwach  tych
powstają  obrazy  o  barwach  dopełniających  do  barw  podstawowych.  Wrażenie  barwy  obrazu
powstaje w wyniku syntezy subtraktywnej barwników powstałych w warstwach.

Taka zasada rejestracji barw fotografowanego obiektu obowiązuje we wszystkich

światłoczułych materiałach barwnych.

Budowa barwnych materiałów negatywowych.

Barwny materiał negatywowy składa się z co najmniej trzech warstw niebiesko, zielono

i  czerwonoczułej.  Filtr  żółty  znajdujący  się  pod  warstwą  niebieskoczułą  absorbuje  światło
niebieskie  w  ten  sposób  zabezpiecza  pozostałe  warstwy  przez  niepożądanym  działaniem
światła  niebieskiego.  Taki  trójwarstwowy  układ  emulsji  pozwala  otrzymać  obrazy  barwne
obarczone  jednak  dużymi  błędami  reprodukcji  barw.  Barwne  materiały  negatywowe
poddawane są chemicznej obróbce w procesie C-41.

Warstwa ochronna

Warstwa niebieskoczuła

z komponentem barwnika żółtego

Warstwa filtru żółtego
Warstwa zielonoczuła

z komponentem barwnika purpurowego
Warstwa czerwonoczuła

z komponentem barwnika niebieskozielonego

Warstwa preparacyjna

Warstwa folii podłożowej

Warstwa przeciwskręcająca i przeciwodblaskowa

Rys. 5. Budowa warstwowa barwnego materiału negatywowego.

Źródło: Materiał autorski

Współczesne materiały barwne posiadają złożoną budowę, dzięki czemu można uzyskać

lepszą jakość barwnych obrazów.

Zmiany i unowocześnienia w barwnych materiałach światłoczułych:

Wprowadzenie płaskich kryształów bromku srebra, zwiększających światłoczułość

materiałów.

Wprowadzenie podwójnych lub potrójnych warstw światłoczułych zwiększających skalę

użytecznego  naświetlenia.  Warstwy  te  posiadają  różną  wielkość  kryształów  halogenków
srebra  i  wynikającą  z  tego  różną  czułość.  Warstwa  zawierająca  większe  kryształy
halogenków  srebra  jest  bardziej  czuła  i  dobrze  rejestruje  szczegóły  w  cieniach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

fotografowanego obiektu, druga posiada mniejsze kryształy, jest mniej czuła i dobrze
rejestruje szczegóły w światłach. Właściwości obu warstw sumują się dając efekt większej
użytecznej skali naświetleń.

Wprowadzenie aktywnych warstw pośrednich z komponentami związków bezbarwnych,

likwidujących efekty międzywarstwowe. Bezbarwne komponenty unieczynniają utleniony
reduktor do bezbarwnego produktu, nie dopuszczając do przenikania utlenionego
reduktora do warstwy sąsiedniej i powstania tam niewłaściwego barwnika.

Wprowadzenie masek automatycznych poprawiających reprodukcję barw na obrazie (Do

materiału  barwnego  wprowadza  się  zabarwione  komponenty  barwnika,  które  likwidują
absorpcje  uboczne  powstałych  po  obróbce  chemicznej  barwników.  Zabarwione
komponenty  tworzą  na  materiale  negatywowym  maskę  o  charakterystycznej  brązowo-
pomarańczowej barwie).

Wprowadzenie nowoczesnych komponentów poprawiających ostrość obrazu

(komponenty DIR, DIAR) i zwiększających nasycenie barw na obrazie (komponenty L-
Latex).

Wprowadzenie barwników ekranujących, zmniejszających odblaski wewnątrz warstw

i poprawiających ostrość konturową.

Ograniczenie rozrzutu wielkości kryształów halogenków srebra spowodowało zmniejszenie

ziarnistości materiału fotograficznego.

Wprowadzenie dodatkowego filtru czerwonego i nadfioletowego poprawiających

reprodukcję barw. Filtry chronią warstwy emulsji przed niepożądanym naświetleniem
promieniowaniem UV i warstwę czerwonoczułą (czułą na cały zakres widzialny) światłem
zielonym [Poz. 8, s.34-35].

Rys. 6. Schemat budowy błony negatywowej barwnej Agfa

[Źródło ; Kotecki A., Obróbka barwnych materiałów światłoczułych w temperaturze podwyższonej, s.22]

Budowa papieru fotograficznego barwnego
Obecnie produkowane barwne papiery fotograficzne posiadają tak zwaną odwróconą

kolejność warstw światłoczułych (rys.7). Wprowadzono dwie warstwy chlorosrebrowe
(czerwono i zielonoczułą) praktycznie nieuczulone na światło niebieskie, co pozwoliło usunąć
filtr żółty. Trzecia warstwa niebieskoczuła zawiera światłoczuły bromek srebra. Takie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rozwiązanie z chlorkiem srebra może być stosowane tylko w materiałach niskoczułych,
nie sprawdza się w materiałach zdjęciowych.

Wprowadzenie warstw światłoczułych z chlorkiem srebra charakteryzującym się większa

rozpuszczalnością umożliwiło zastosowanie bardzo szybkiego procesu obróbki chemicznej
RA-4.

warstwa ochronna

AgCl + k.b.n-z

warstwa czerwonoczuła

AgCl + k.b.p

warstwa zielonoczuła

AgBr + k.b.ż

warstwa niebieskoczuła

warstwa barytowa

podłoże papierowe

Rys. 7. Schemat budowy papieru fotograficznego z odwróconą kolejnością warstw.

Źródło: Materiał autorski

Papiery barwne wprostpozytywowe służą do otrzymywania kopii pozytywowych

z przezroczy barwnych. Obrazy otrzymywane na tych materiałach charakteryzują się lepszą
reprodukcją barw i bardzo dużą trwałością barwników obrazowych.

Warstwy światłoczułe materiału wprostpozytywowego zawierają bromek srebra i gotowe

barwniki azowe. Zasada otrzymywania obrazów barwnych polega na reakcji odbarwiania
barwników tylko w miejscach naświetlonych. W ten sposób barwniki pozostałe w materiale
(w miejscach nienaświetlonych) tworzą pozytywowy obraz barwny.

Budowa materiałów odwracalnych

Służą do naświetlania w aparacie fotograficznym i otrzymywania na nich obrazów

pozytywowych po obróbce chemicznej odwracalnej. Zawierają zwielokrotnione warstwy
światłoczułe. Produkowane są z przeznaczeniem do światła dziennego i sztucznego.
Poddawane są chemicznej obróbce odwracalnej m. in. w procesie E-6.

Rys. 8. Schemat budowy błony odwracalnej barwnej Agfachrome

[Źródło : Kotecki A., Obróbka barwnych materiałów światłoczułych w temperaturze podwyższonej,s.22]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

2.  Jaka jest zasada otrzymywania barwnych obrazów na materiałach fotograficznych?
3.  Jaką rolę w materiale barwnym pełnią komponenty barwnikowe?
4.  Jak zbudowany jest współczesny barwny materiał negatywowy?
5.  Jak zbudowany jest współczesny barwny materiał odwracalny?
6.  Dlaczego  w  papierach  barwnych  z  odwróconą  kolejnością  warstw  nie  trzeba  stosować

filtru żółtego?

7.  Jakie zalety posiadają obrazy barwne uzyskane na materiałach wprostpozytywowych?
8.  Jakie jest przeznaczenie materiałów wprostpozytywowych?
9.  Jaka  jest  budowa  nowoczesnego  papieru  fotograficznego  barwnego,  jaka  jest  rola

poszczególnych warstw?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

e zbioru materiałów fotograficznych wybierz barwny papier fotograficzny, narysuj budowę

warstwową tego materiału. Nazwij poszczególne warstwy materiału i określ ich funkcję.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać wskazany materiał,
2) zanalizować jego budowę na podstawie materiałów danych literaturowych i plansz

poglądowych,

3)  narysować budowę warstwową materiału,
4)  nazwać poszczególne warstwy,
5)  określić ich funkcję,
6)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia

7) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

czarno-białe i barwne materiały zdjęciowe o różnych czułościach, typach i przeznaczeniu,

–

czarno-białe i barwne materiały do kopiowania o różnej gradacji i przeznaczeniu,

–

literatura zawodowa,

–

schematy budowy różnych materiałów,

–

karta pracy.

Ćwiczenie 2

Przyporządkuj

schematom

przedstawiającym

budowę

warstwową

materiałów

fotograficznych

ich

nazwy:

materiał

barwny

negatywowy,

materiał

barwny

wprostpozytywowy, papier fotograficzny barwny. Określ przeznaczenie tych materiałów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze schematami przedstawiającymi budowę warstwową poszczególnych

barwnych materiałów fotograficznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) wybrać schematy, przedstawiające schematy budowy wymienionych w poleceniu

materiałów,

3)  przyporządkować nazwy materiałów schematom budowy warstwowej,
4)  określić przeznaczenie wymienionych w poleceniu materiałów,
5)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty  realizacji ćwiczenia

6) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

tablice ze schematami przedstawiające budowę warstwową materiałów fotograficznych,

–

plansze z nazwami barwnych materiałów fotograficznych,

–

literatura, poradniki zawodowe,

–

katalogi produktów materiałów fotograficznych różnych firm,

–

karta pracy.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić funkcję warstwy filtru żółtego w materiałach zdjęciowych ?



2) określić rolę komponentów barwnikowych w tworzeniu obrazu barwnego?



3) scharakteryzować zmiany i unowocześnienia wprowadzone w barwnych

materiałach światłoczułych?



4) scharakteryzować zasadę otrzymywania obrazów barwnych na materiałach

wprost pozytywowych?



5) przedstawić budowę materiału barwnego odwracalnego?



6) wymienić w kolejności warstwy barwnego materiału negatywowego?



7) przedstawić budowę papieru barwnego z tak zwaną odwróconą kolejnością

warstw?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5 Właściwości użytkowe materiałów światłoczułych

4.5.1. Materiał nauczania

Właściwości użytkowe analogowych materiałów światłoczułych

Ś w i a t ł o c z u ł o ś ć   (S)  to  wielkość  określająca  wrażliwość  materiałów  fotograficznych
na światło.  Liczbowo  światłoczułość  wyznacza  się  jako  odwrotność  najmniejszego
naświetlenia  powodującego  na  materiale  fotograficznym  określony  efekt  fotochemiczny
(zaczernienie).  Światłoczułość  jest  najważniejszą  wielkością  podawaną  przez  producenta  na
opakowaniu,  która  pozwala  określić  warunki  naświetlania  materiałów  fotograficznych.
Obecnie  obowiązuje  system  światłoczułości  ISO.  Istnieją  dwie  skale  światłoczułości
arytmetyczna  i  logarytmiczna.  W  skali  arytmetycznej  dwukrotny  wzrost  wartości  liczbowej
wyrażonej  w  ISO  odpowiada  dwukrotnemu  wzrostowi  czułości  materiału.  W  skali
logarytmicznej  dwukrotnemu  wzrostowi  czułości  materiału  odpowiada  wzrost  liczbowej
wartości wskaźnika o 3 ºISO.

12 ISO
25 ISO
50 ISO

100 ISO
200 ISO

400 ºISO

–
–
–
–
–

12ºISO
15 ºISO
18 ºISO
21 ºISO
24 ºISO
27 ºISO

K o n t r a s t o w o ś ć   (zwana  gradacją  w  odniesieniu  do  papierów  fotograficznych)  jest
właściwością  materiału  do  odtwarzania  skali  jasności  fotografowanych  obiektów  w  sposób
mniej lub  bardziej  kontrastowy.  Kontrastowość jest  cechą  materiału światłoczułego natomiast
kontrast  jest  cechą  obiektu,  obrazu  lub  oświetlenia.  Kontrast  obrazu  zależy  między  innymi
od kontrastowości materiału.

U ż y t e c z n a   r o z p i ę t o ś ć   n a ś w i e t l e ń   to  zakres  naświetleń  wyznaczony  przez
najmniejsze  i  największe  naświetlenie,  które  na  materiale  fotograficznym  dają  prawidłową
reprodukcję  szczegółów  w  cieniach  i  światłach  obrazu.  Jest  wielkością  charakterystyczną
materiału  fotograficznego.  Między  kontrastowością  materiału  fotograficznego    a  użyteczną
rozpiętością  naświetleń  występuje  zależność  odwrotnej  proporcjonalności.  Materiały  o  małej
kontrastowości posiadają dużą użyteczną skalę naświetleń i odwrotnie.

O d b l a s k o w o ś ć  to wada prowadząca do powstania na materiale fotograficznym odblasków
świetlnych  pogarszających  reprodukcję  szczegółów  na  obrazie.  Wyróżniamy  odblaski
refleksyjne  (odbiciowe)  i  dyfuzyjne  (rozproszeniowe).  Odblask  refleksyjny  powstaje  gdy
światło naświetlające materiał przejdzie przez warstwę emulsji, ulegnie odbiciu od wewnętrznej
strony  podłoża  i  powracając  powtórnie  naświetli  emulsję  ale  w  innym  miejscu.
Przeciwdziałamy  refleksom  świetlnym  stosując  warstwy  przeciwodblaskowe.  Odblask
dyfuzyjny  powstaje  wskutek  ugięcia  światła  na  kryształach  halogenków  srebra  i naświetlenia
kryształów sąsiednich. Barwniki ekranujące likwidują odblaski dyfuzyjne.

Z i a r n i s t o ś ć to wielkość opisująca widoczne nierównomierności zaczernienia występujące
na polach jednakowo naświetlonych i wywołanych oraz tzw. „groszkowatą” strukturę obrazu.
Ziarnistość materiału światłoczułego zależy od wielkość i rozłożenia przestrzennego
kryształów halogenków srebra w warstwie emulsji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Z d o l n o ś ć   r o z d z i e l c z a   jest  to  zdolność  materiału  do  odwzorowania  drobnych
szczegółów.  Liczbowo  zdolność  rozdzielczą  wyznacza  się  jako  liczbę  na  przemian  czarnych
i białych linii tej samej szerokości przypadających na 1mm, które oko ludzkie może odróżnić.
Zdolność  rozdzielcza  oka  ludzkiego  wynosi  10-12  linii/mm,  materiału  negatywowego
wysokoczułego 70 linii/mm, średnioczułego 120 linni/mm, niskoczułego 220 linii/mm.
F u n k c j a   p r z e n o s z e n i a   m o d u l a c j i   to  wielkość,  która  w  sposób  kompleksowy
charakteryzuje jakość obrazu ( jego ziarnistość, zdolność rozdzielczą i ostrość).
U c z u l e n i e   s p e k t r a l n e   określa  czułość  materiału  na  poszczególne  długości  fal
promieniowania elektromagnetycznego. Według czułości spektralnej dzielimy materiały na:

Rys. 9. Wykresy czułości spektralnej materiałów

fotograficznych czarno-białych

[Źródło: Kotecki Andrzej, Fotografia czarno-biała,

HWiU Libra, Warszawa 1981, s.262]

b) Nieuczulone (barwoślepe) czułe

tylko w zakresie czułości własnej
halogenków srebra na
promieniowanie UV i światło
niebieskie.

c) Ortochromatyczne czułe na światło

niebieskie i zielone.

d) Panchromatyczne czułe na cały

zakres promieniowania widzialnego.

e) Superpanchromatyczne czułe na

cały zakres promieniowania
widzialnego ze szczególnym
uczuleniem na promieniowanie
czerwone.

f) Podczerwone czułe na

promieniowanie niebieskie i
podczerwone lub czułe na cały
zakres promieniowania od 380
do 900 nm.

a) krzywa czułości oka ludzkiego

F i r m a   i   n a z w a   m a t e r i a ł u   podana na opakowaniu.
N u m e r   e m u l s j i   określa  numer  partii emulsji  pochodzącej  z  jednego emulgatora lub kilku
partii o tych samych właściwościach. W numerze najczęściej zakodowana jest data produkcji.
T e r m i n   w a ż n o ś c i  to data do której należy naświetlić i wywołać materiał, po tym terminie
obniża się światłoczułość i kontrastowość a wzrasta zadymienie materiału.
F o r m a t   dla  materiałów  zdjęciowych  określa  się  podając  wysokość  i  szerokość  materiału
wyrażoną w centymetrach lub calach:

Formaty błon arkuszowych

6,6x9; 9x12; 10x15; 10,2x12,7 (4x5 cali); 13x18
[cm]

Formaty papierów fotograficznych 3x14; 10x15; 13x18; 18x24; 24x30; 30x40;

40x50; 50x60 [cm]

lub oznaczeniem odpowiadającym szerokości filmu i rodzajowi szpuli (Tabela 1).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1 Oznaczenia materiałów zdjęciowych ze względu na typ i format

110

ładunek Pocket (błona o szerokości 16 mm, perforowana w kasecie)

120

film zwojowy o szerokości 60 mm, bez perforacji nawinięty na szpulę z grubym
rdzeniem, posiadający na całej długości papier zabezpieczający przed
naświetleniem,

6x9 cm (6szt.)
6x6 cm (12 szt.)
4.5x6 cm (16 szt)

220

film zwojowy o szerokości 60 mm, bez perforacji nawinięty na szpulę z grubym
rdzeniem, dwa razy dłuższy niż materiał 120 ponieważ papier ochronny posiada
tylko na początku i końcu filmu

6x9 cm (12szt.)
6x6 cm (24 szt.)
4.5x6 (32 szt)

127

film zwojowy o szerokości 40 mm, nawinięty na szpulę z cienkim rdzeniem,
zabezpieczony papierem ochronnym na całej długości

4x6,5 cm (8 szt)
4x4 cm (12 szt)

135

film małoobrazkowy o szerokości 35 mm, dwustronnie perforowany, w kasecie,
po liczbie 135 podana jest liczba klatek np. 135-36, 135-24, 135-12

635

film małoobrazkowy o szerokości 35 mm, dwustronnie perforowany, na szpuli
bez kasety

24x36 mm – 36, 24
lub 12 klatek

Źródło: Kotecki A, Fotografia czarno-biała, HWiU Libra, Warszawa 1981, s. 265

S y s t e m k o d ó w i o z n a c z e ń

Oznaczenia na marginesach filmów 35 mm i błon

zwojowych zawierają informacje o typie filmu (np. AGFA APX
25) nr serii emulsji i numery klatek.

Nacięcia na błonach arkuszowych pozwalają określić stronę

emulsji w warunkach ciemniowych. Gdy nacięcie znajduje się
w prawym górnym rogu (rys.10) to emulsja jest po naszej
stronie.

System kodowania błon małoobrazkowych obejmuje cztery

typy kodu. Dwa oznaczenia znajdują się na kasecie (Rys.11). Pierwszy dwunastopolowy (tzw.
k o d   D X )   tworzy matrycę metalową z dwoma rzędami pól kontaktowych. Jeden rząd służy
do wprowadzenia danych o światłoczułości (pola 2-6), drugi o liczbie klatek (pola 8-10), pola
11 i 12 określają szerokość błony a 1 i 7 tworzą ogólne kontakty. Dane te w postaci tekstowej
umieszczone  są  na  kasecie.  Drugi  kod -  paskowy - znajdujący się na kasecie określa długośći
typ  błony.  Pozostałe  kody  to  dwunastodziurkowy  kod  naniesiony  na  początku  błony
oznaczający serię i cechy charakterystyczne oraz paskowy kod na perforacji w postaci znaków
naświetlonych na krawędzi błony co pół klatki  określający serię, producenta, typ błony oraz jej
czułość. [Poz.12, s. 40-41].

1 –kod paskowy określa typ i długość błony
(informacja dla procesora do chemicznej obróbki
maszynowej)
2 –kod do wprowadzania danych do aparatu
fotograficznego o czułości błony (kod DX)
3 - kod do wprowadzania danych o liczbie
kadrów w kasecie
4 –kod paskowy ukryty do wprowadzania
danych do maszynowej obróbki błony
5 –etykieta
6 –kod dziurkowy do oznaczania cech
charakterystycznych przy obróbce
7 –rozmieszczenie kodu na matrycy

Rys. 11. System kodowania błon 35 mm umieszczony w kasetach.

Źródło: Śmigielski Wojciech, Lustrzanki małoobrazkowe, WNT, Warszawa 1991.

Rys. 10. Przykład nacięcia
na błonach arkuszowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. Firma produkująca błonę

2. Nazwa materiału światłoczułego

3. Numer emulsji

4. Data ważności

5. Światłoczułość filmu (ISO)

6. Rodzaj opakowania, format

liczba klatek

7. Kod kreskowy określający typ

i długość błony

8. Bliższe określenie materiału

światłoczułego

Rys. 12. Dane informacyjne na opakowaniu małoobrazkowego materiału barwnego.

Źródło: Materiał autorski.

Oznaczenia właściwości użytkowych papierów fotograficznych
W przypadku papierów fotograficznych do najważniejszych właściwości użytkowych

należy gradacja, która ma znaczenie przy kopiowaniu obrazu negatywowego na materiał
pozytywowy. Zasada doboru gradacji papieru do kontrastu obrazu negatywowego jest prosta:
do negatywu kontrastowego dobieramy papier o małej kontrastowości i odwrotnie.

Ze względu na gradację dzielimy papiery fotograficzne na zmiennogradacyjne

stałogradacyjne. Każdej gradacji odpowiada kod literowy i pasek barwny..Kod trzycyfrowy
definiuje w kolejności grubość podłoża, barwa podłoża, rodzaj powierzchni (stopień połysku).
(przykład Tabela 2). Rodzaj podłoża określany jest symbolami literowymi gdzie PE – podłoże
polietylenowe, RC – żywiczne, FB – papierowe barytowe.

Papier o oznaczeniu FOMATONE RC N 313 oznacza papier wielogradacyjny na podłożu

żywicznym (RC), gradacji normalnej (N), średniej grubości (3), białym (1) i półmatowej
powierzchni.

Tabela 2 Oznaczenia właściwości użytkowych

czarno-białych papierów fotograficznych firmy FOMA

GRADACJA PAPIERÓW

RODZAJ PODŁOŻA/POWIERZCHNI

gradacja

kod

barwa

paska

1-cyfra

grubość podłoża

2-cyfra

barwa podłoża

3-cyfra

rodzaj

powierzchni

miękka

zielona

1- karton

1 - ekstra białe

1 - błyszcząca

specjalna

żółta

2 - półkaton

2 - białe

2 - matowa

normalna

czerwona

3 - RC

(średnia grubość)

3 - kremowe

3 - półmatowa

twarda

niebieska

4 - RC (cienkie)

zmienna

Variant

fioletowa

Źródło: Opracowanie własne na podstawie asortymentu produktów firmy FOMA

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 13. Oznaczenia na etykiecie papieru czarno-białego Agfa

Źródło: Katalog produktów Agfa, Najnowsza technologia w klasycznym zastosowaniu.

Materiały czarno-białe Agfa, s. 21 http://fox.vis.pl/filmy/agfa/agfa-b-w.pdf..

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakich informacji o materiale fotograficznym dostarczają dane zamieszczone na jego

opakowaniu?

2.  Co to jest czułość spektralna?
3.  Od czego zależy ziarnistość obrazu fotograficznego?
4.  Jaki jest podział materiałów zdjęciowych pod względem formatu?
5.  Jak można podzielić papiery fotograficzne według ich właściwości użytkowych?
6.  Jaka  jest  zależność  pomiędzy  użyteczną  rozpiętością  naświetleń  i  kontrastowością

materiału światłoczułego?

7. Jaka jest jednostka światłoczułości w skali arytmetycznej i logarytmicznej?
8. Jak zbudowana jest skala światłoczułości?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie danych katalogowych oraz informacji zawartych na opakowaniu zaplanuj

materiał zdjęciowy do wykonania negatywu portretu barwnego przeznaczonego do
powiększenia o formacie 40x50 cm.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z literaturą zawodową dotyczącą zasad wykonywania zdjęć portretowych,
2) zapoznać się z asortymentem materiałów zdjęciowych oferowanych przez jednego

producenta,

3) zapoznać się z właściwościami użytkowymi i przeznaczeniem materiałów zdjęciowych,

zaproponować materiał zdjęciowy,

uzasadnić wybór materiału,

6) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura zawodowa, aparat małoobrazkowy analogowy,

–

zestaw różnych papierów fotograficznych czarno-białych wraz z próbkami,

–

karta pracy.

Ćwiczenie2

Mając do dyspozycji asortyment papierów fotograficznych czarno-białych wraz

z próbkami zaplanuj właściwy materiał do wykonania serii powiększeń formatu 50x60 cm
z negatywów czarno-białych zwojowych o różnym kontraście obrazu. Powiększenia
przeznaczone są do celów wystawienniczych.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z literaturą zawodową dotyczącą zasad przygotowywania prac

fotograficznych do ekspozycji,

2) zapoznać się z zestawem obrazów negatywowych przeznaczonych do powiększeń pod

kątem kontrastu obrazu, stopnia wywołania i krycia,

3) zapoznać się z asortymentem papierów fotograficznych,
4) zapoznać się z literaturą zawodową dotyczącą właściwości użytkowych i przeznaczenia

dostępnych papierów fotograficznych,

5) zapoznać się z właściwościami użytkowymi umieszczonymi na opakowaniu materiałów,

zanalizować przedstawione próbki .papierów fotograficznych pod kątem przeznaczenia do
celów wystawienniczych,

zaproponować papier fotograficzny do wykonania powiększenia spełniającego kryteria
ćwiczenia,

uzasadnić wybór materiału,

9) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
10) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura zawodowa, aparat małoobrazkowy analogowy,

–

zestaw różnych papierów fotograficznych czarno-białych wraz z próbkami,

–

karta pracy.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić podstawowe właściwości użytkowe materiałów fotograficznych?



2) określić skale światłoczułości materiału?



3) wskazać zależność pomiędzy wielkością kryształów halogenków srebra

a światłoczułością, ziarnistością i zdolnością rozdzielczą ?



4) sklasyfikować materiały pod względem czułości spektralnej?



5) określić stronę emulsji błony arkuszowej?



6) określić rozdzielczość elektronicznych detektorów obrazu?



7) określić cechy materiału fotograficznego na podstawie danych umieszczonych

przez producenta na opakowaniu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Budowa i właściwości użytkowe elektronicznych detektorów

obrazu

4.6.1. Materiał nauczania

Najważniejszym elementem aparatów cyfrowych jest elektroniczny detektor rejestrujący

obraz optyczny i przekształcający sygnał świetlny w sygnał elektryczny. Wyróżniamy trzy
rodzaje elektronicznych detektorów obrazu:

matryce CCD,

matryce CMOS,

trójwarstwowe matryce X3.

Elektroniczne detektory obrazu zbudowane są z milionów elementów światłoczułych

(fotoelementów)  równomiernie  rozmieszczonych  na  płaskiej  płytce.  Każdy  z  fotoelement
rejestruje  informację  o  szczególe  fotografowanego  obiektu  i  odpowiada  pikselowi  obrazu
cyfrowego.  Fotoelementy  działają  jak  miniaturowe  światłomierze.  Pod  wpływem  światła
padającego  w  każdym  fotoelemencie  powstaje  ładunek  elektryczny  proporcjonalny  do  ilości
padającego światła, który odczytywany jest i przetwarzany przez układy elektroniczne aparatu
cyfrowego.

Elektroniczne detektory obrazu różnią się budową oraz sposobem odczytywania

i przetwarzania informacji zgromadzonej w fotoelementach.

Matryca CCD
CCD jest najlepszym detektorem stosowanym w procesie elektronicznej rejestracji obrazu.

Technologię CCD cechują małe zniekształcenia obrazu, szybkość działania oraz duża czułość
układów.

Matryca CCD zbudowana jest z elementów światłoczułych umieszczonych na płaskiej

płytce w kolumnach i wierszach. pokrytych siatką filtrów barwnych RGB. Ilość elementów
decyduje o rozdzielczości uzyskiwanych, obrazów cyfrowych. [Poz. 2, s.14]

Rys. 14. Schemat budowy matrycy CCD

[Źródło : CHIP Special, sierpień1999,s.33]

Podczas naświetlania w każdym elemencie zostaje zmierzona wartość natężenia światła

a następnie zamieniona na odpowiadającą mu wartość natężenia prądu. W ten sposób
otrzymujemy informację o jasności rejestrowanego obrazu.

Ponieważ każdy fotoelement pokryty jest innym filtrem niebieskim zielonym lub

czerwonym – rejestruje informację o jednej składowej barwnej (R, G lub B). W celu
otrzymania pełnej informacji o barwie obrazu analizowane są sąsiednie elementy światłoczułe.
Rzeczywista barwa piksela uzyskiwana jest na drodze obliczeń (interpolacji).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Matryca Super CCD jest kolejną generacją matrycy CCD charakteryzująca się lepszym

wypełnieniem  powierzchni,  dużą  rozdzielczością,  wzrostem  powierzchni  fotoelementów,
podwyższoną  czułością,  zwiększą  dynamiką  zapisu,  wierniejszą  reprodukcja  barw  oraz
lepszym  wskaźnikiem  sygnału  do  zakłócenia.  Parametry  te  osiągnięto  dzięki  zmianie  kształtu
fotoelementów  na  ośmiokątny,  zastosowaniu  siatki  mikrosoczewek  skupiających  światło
na fotoelementach  i  nowej  siatki  filtrów  barwnych  RGBR  lub  CMYG  ze  zwiększoną  ilością
filtrów zielonych równoważących nadczułość matrycy na światło czerwone.

Matryca CMOS

Ogólna zasada działania matrycy CMOS jest taka jak matrycy CCD. W odróżnieniu od

CCD matryca CMOS zawiera tak zwane „inteligentne piksele” ponieważ każdy fotoelement
posiada elektroniczne układy sterujące jego pracą. Daje to możliwość szybszego odczytywana
i przetwarzania informacji zgromadzonej w fotoelementach, ale również zmniejsza
powierzchnię elementu światłoczułego.

Zaletą detektorów CMOS jest mniejsze zużycie energii co ogranicza wydzielanie ciepła,

oraz niższe koszty produkcji. Ich wadą jest mniejsza powierzchnia aktywna co wpływa na
obniżenie czułości i jakości rejestrowanego obrazu. Najlepszej klasy układy CMOS dorównują
jedynie średniej klasy układom CCD.

Matryca X3 firmy Foveon
Matryca X3 to trójwarstwowy przetwornik obrazu, w którym zastosowano trzy warstwy

z fotodetektorami.  Każdy  punkt  matrycy  X3  składa  się  z  trzech  fotodetektorów
umieszczonych  na  różnych  głębokościach  w  krzemowej  płytce.  Matryca  X3  działa  podobnie
jak  barwna  błona  fotograficzna.  Wykorzystano  tu  zjawisko  absorpcji  fotonów  na  różnych
głębokościach  półprzewodnika.
Promieniowanie

niebieskie

pochłaniane jest na powierzchni
krzemowej

płytki,

zielone

dociera  głębiej,  a  czerwone
światło  "dochodzi"  niemal  do
samego  spodu  czujnika.  Dzięki
temu  możliwe  jest  uzyskanie
pełnej

informacji o barwie

światła padającego na każdy

Rys. 15. Odczyt wartości ładunków w czujniku CCD i CMOS

Źródło:

Ang Tom, Fotografia cyfrowa podręcznik, Arkady 2004, s.19

Rys. 16. Przekrój warstwowy matrycy X3 oraz materiału

fotograficznego barwnego

Źródło:

Na podstawie http://www.plawa.d/art./tpl/pic/3

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pojedynczy  punkt  matrycy  bez  interpolacji.  Wyeliminowanie  interpolacji  przy  rejestracji  zdjęć
pozwoliło  na  zwiększenie  ostrości  oraz  widoczności  drobnych  szczegółów  i znaczne
zmniejszenie  liczby  barwnych  artefaktów  na  fotografiach  (błędów  odwzorowania  i zakłóceń
obrazu nie istniejących w rzeczywistości).

Właściwości użytkowe elektronicznych detektorów obrazu
Rozdzielczość elektronicznych detektorów obrazu określa stopień rozróżniania

szczegółów  obrazu  i  wyraża  się  liczbą  fotoelementów  (pikseli)  matrycy  w  wierszach
i kolumnach  np. 1780x2360  pikseli  lub  sumaryczną  liczbą  pikseli  (w  tym  przypadku  4  mln
pikseli).  Do liczbowego  określenia  rozdzielczości  obrazu  stosujemy  jednostkę  ppi  (pikxel  per
inch – pikseli na cal) Od rozdzielczości matrycy zależy wierność odwzorowania szczegółów na
obrazie. [Poz. 5,s.23]

Czułość matrycy rejestrującej obraz można regulować i dlatego określamy ją jako

s t o p i e ń

w z m o c n i e n i a

s y g n a ł u

p o c h o d z ą c e g o

k o m ó r e k

ś w i a t ł o c z u ł y c h m a t r y c y . Wzmocnienie musi być tym silniejsze im słabszy jest sygnał,
czyli im mniej światła padło na poszczególne komórki matrycy. Liczbowo czułość matrycy
określa się w postaci ekwiwalentu wartości stosowanych w fotografii tradycyjnej wyrażonej w
jednostkach ISO. [Poz. 2, s.20]

Szumy to zakłócenia sygnału elektrycznego, niekorzystnie wpływające na jakość obrazu.

Poziom szumów zależy od wielkości komórek matrycy oraz ustawionej czułości. Małe
komórki i forsowanie czułości matrycy prowadzi do dużych zakłóceń obrazu. Rozróżniamy
tzw. jasne („gorące”) piksele i „cyfrowe ziarno”. .[Poz. 2 s.20]
Efektywna apertura – wyraża się w procentach powierzchni aktywnej (reagującej na światło)
do całkowitej powierzchni elektronicznego detektora obrazu.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie detektory obrazu stosowane są w aparatach cyfrowych?
2.  Jaki detektor posiada budowę zbliżoną do barwnego materiału fotograficznego?
3.  W  jaki  sposób  pozyskujemy  informacje o barwach obrazu w elektronicznych detektorach

obrazu?

4.  Jaka jest ogólna zasada działania elektronicznych detektorów obrazu?
5.  W jakich jednostkach określa się rozdzielczość elektronicznego detektora obrazu ?
6.  Wyjaśnić pojęcie efektywnej apertury w odniesieniu do elektronicznego detektora obrazu?
7.  Od czego zależy poziom szumów na obrazie cyfrowym?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj elektroniczne detektory obrazu przedstawiając na dwóch oddzielnych planszach

ich wady i zalety.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z literaturą zawodowa, katalogami oraz informacjami producentów

dostępnymi w Internecie na temat elektronicznych detektorów obrazu i cyfrowych
aparatów fotograficznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  przeanalizować treści  pod względem wad i zalet matryc CCD i IV generacji Super CCD,
3)  przeanalizować treści  pod względem wad i zalet matrycy CMOS,
4)  przeanalizować treści  pod względem wad i zalet matrycy X3,
5)  wypisać wady i zalety matryc CCD i IV generacji Super CCD,
6)  wypisać wady i zalety matrycy CMOS,
7)  wypisać wady i zalety matrycy X3,
8)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
9)  dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura zawodowa,

–

katalogi sprzętu fotograficznego różnych producentów,

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

karta pracy.

Ćwiczenie 2
Narysuj budowę warstwową matrycy Super CCD SR, nazwij poszczególne elementy budowy
materiału, określ ich funkcję.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z literaturą zawodowa, katalogami oraz informacjami producentów matryc

CCD różnych generacji i cyfrowych aparatów fotograficznych zamieszczonymi
w Internecie,

2)  narysować budowę warstwową detektora Super CCD SR,
3)  nazwać poszczególne elementy budowy,
4)  określić ich funkcję,
5)  przedstawić zalety detektora w porównaniu z detektorami poprzednich generacji,
6)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
7)  dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura zawodowa,

–

katalogi sprzętu fotograficznego różnych producentów,

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

karta pracy.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyszczególnić elektroniczne detektory obrazu?



2) wyjaśnić ogólną zasadę działania elektronicznego detektora obrazu?



3) wskazać zalety matrycy Super CCD?



4) wyjaśnić funkcję elektronicznego detektora obrazu?



5) uzasadnić układ filtrów barwnych we współczesnych matrycach CCD?



6) wymienić właściwości użytkowe elektronicznych detektorów obrazu?



7) określić rozdzielczość elektronicznego detektora obrazu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Nośniki informacji obrazowej

4.7.1. Materiał nauczania

Cyfrowa klisza czyli pamięć Flash

W przypadku aparatów cyfrowych za składowanie zdjęć odpowiada pamięć wykonana

w technologii  flash  co  oznacza,  że  dane  są  przechowywane  przez  dowolnie  długi  czas  bez
konieczności  korzystania  z  zasilania.  Pamięć  taką  można  zapisywać  i  kasować  wielokrotnie.
Na rynku  spotkamy  się  z  aparatami,  które  mogą  obsługiwać  pamięci  flash  w  standardach:
CompactFlash  Type  I&II,  SecureDigital,  MultimediaCard,  SmartMedia,  MemoryStick.
xD-Picture Card.

Podstawowymi właściwościami użytkowymi nośników pamięci jest pojemność wyrażona

w MB lub GB, prędkość zapisu, odczytu i transmisji wyrażona w Mb/s (megabity na sekundę),
napięcie zasilające, sposób zapisu (magnetyczny, optyczny –na płytach CD).

Podstawowa jednostką pamięci jaką przetwarza komputer jest 1 bit (1b). 8 bitów czyli

BAJT (1B) to już jednostka pojemności informacji. Pomiędzy pozostałymi jednostkami
pojemności informacji zachodzi zależność

1Bajt

1024 b

1Kb

1024 B

1 KB

1024 KB

1 MB

1024 MB

1 GB

Rozróżniamy następujące nośniki pamięci stosowane w aparatach cyfrowych

Pamięć stała (wewnętrzna). Stosowana jest w najprostszych cyfrowych aparatach
kompaktowych jako uzupełnienie kart pamięci (rezerwa pamięci).
Dyskietka 3,5” to system zapamiętywania stosowany jest w nielicznych aparatach z serii Sony
Mavica. Ma bardzo powolny odczyt i zapis i bardzo małą pojemność. Dyskietka 3,5” jest tanim
nośnikiem. Dane można odczytać w napędzie dyskietek komputera.
Karty pamięci

C o m p a c t F l a s h ( C F ) to obecnie najbardziej rozpowszechnione karty pamięci.

Posiadają  elektronikę  obsługująca  pamięć  dlatego  wykazują  dużą  kompatybilność.  Karty  CF
są uniwersalne  ze  względu  na  napięcie  pracy  (3,3V  jak  i  5V).  Karta  sama  rozpozna na  jakim
napięciu  pracuje  aparat.  .  Ze  wzrostem  pamięci  karty  maleje  szybkość  zapisu  i  transferu
informacji (obecnie do 16Mb/s).
Istnieją dwa rodzaje kart CF typ I oraz typ II, posiadające nieco większą grubość. Przykładem
CF  typ  II  jest  IBM  MicroDrive  -    to  miniaturowy  twardy  dysk  pasujący  do  szczelin
w aparatach  cyfrowych  typu  Compact  Flash  II.  To  niewielki  napęd  dyskowy  o  pojemności
do kilku  GB.  Wykorzystywany    w profesjonalnych aparatach cyfrowych z uwagi na solidność
i dużą pojemność od 170MB do 1 GB. [Poz. 1,s 42-43]

S m a r t M e d i a   ( S M )   to  małe  karty  wielkości  znaczka  pocztowego,  płaskie  i  lekkie.  Tak
mała  wielkość  urządzenia  wynika  z  przeniesienia  elektroniki  obsługującej  pamięć  z  karty
do aparatu  cyfrowego.  Ogranicza  to  kompatybilność  karty  SmartMedia.  Karty  SM
produkowane są w 2 wersjach różniących się napięciem zasilania: 3.3V i 5V.

W porównaniu z innymi typami kart, SmartMedia charakteryzują się bardzo uproszczoną

konstrukcją - zawierają po prostu pojedynczą kość pamięci flash Karty SmartMedia rzadko
stosowane są w cyfrowych aparatach fotograficznych.

M e m o r y S t i c k ( M S ) Karta w prowadzona na rynek przez firmę Sony. Jest

przeznaczona do współpracy z komputerami osobistymi i różnorodnym cyfrowym sprzętem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

audiowizualnym firmy Sony. Niewielkie rozmiary karty Memory Stick sprawiają, że możliwe
jest miniaturyzowanie portów wejścia.

Obecnie wyróżniamy cztery typy kart Memory Stick: najstarszy typ kart tzw „oryginalny”

(pojemność  do  128MB  ),  MS  Select  (256MB)  ,  MS  Duo  -  karta  trzy  razy  mniejsza
od oryginalnego MS (do 128MB); MS Pro "nowy" standard kart (do 32GB).
S e c u r e   D i g i t a l   ( S D )  charakteryzują  się  dużą  pojemnością,  szybkim  transferem  danych
(do  133x)  i  bezpieczeństwem,  przy  rozmiarach  znaczka  pocztowego.  Wyróżniamy  microSD,
miniSD,  Elite  Pro  oraz  Ultimate  dla  profesjonalnych  fotografów.  Stosuje  się  je  w  różnych
urządzeniach  cyfrowych  –  aparatach  cyfrowych,  telefonach  komórkowych,  cyfrowych
kamerach, palmtopach, odtwarzaczach MP3.

Secure Digital. SD jest obecnie najmniejszą kartą pamięci dostępną na rynku. Pojemność

kart SD wynosi 8MB, 16MB, 32MB, 64MB, 128MB.,256MB i 512MB a nawet 1GB

M u l t i M e d i a C a r d ( M M C ) doskonale współpracują z najnowszymi urządzeniami

cyfrowymi. Karty MMC mają wyjątkowo dużo zastosowań.
Karty  MultiMediaCard  były  do  niedawna  najmniejszymi  z  ogólnie  dostępnych  nośników
pamięci  Aktualnie  pojemność  kart  MMC  wynosi  512MB.  Oprócz  standardowego  formatu,
stworzone  zostały  również  karty  RS-MMC  (Reduced  Size  MMC)  o  zmniejszonych
wymiarach, HS-MMC (High Speed MMC o wysokiej prędkości transmisji danych do 52MB/s,
Dual Voltage MMC na dwa napięcia, SecureMMC - zawierające mechanizmy zabezpieczające
przed dostępem obcych do zapisanych na karcie dane.
E x t r e m e   D i g i t a l   ( x D )   to  najnowszy  standard  kart  pamięci  bez  kontrolera  pracy.
Karty  XD  są  obecnie  najmniejszymi  z  nośników  pamięci  o  pojemności  do  512MB.
Maksymalna prędkość zapisu to 3,0MB/s, maksymalna prędkość odczytu - 5,0MB/s.
Dyski CD-R
Ptyta  CD-R  wykorzystywana  jest  do  zapisu  plików  zdjęciowych  w  aparacie  cyfrowym  firmy
Sony-Mavica MVC-CD100. Pojemność - 156 MB -jest zaletą, przy tak niskiej cenie. Odczytu
danych    można  dokonać  w    standardowych  napędach  CD-Rom.  Płyta  jest  jednokrotnego
zapisu.  W  najnowszych  konstrukcjach  aparatów  stosuje  się  już  płyty  wielokrotnego  zapisu
CD-RW.  Jedynym  utrudnieniem  tego  rozwiązania  jest  konieczność  zachowania  stabilności
aparatu podczas zapisu (brak wstrząsów).

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki znasz rodzaje nośników pamięci?
2.  Co to jest pamięć typu flash?
3.  Wymień właściwości użytkowe nośników pamięci?
4.  Podaj przykłady kart pamięci stosowanych w aparatach cyfrowych?
5.  Wyjaśnić co to jest pamięć midrodrive.
6.  Jaka jest różnica we właściwościach płyt CD-R i CD-RW?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz nośniki pamięci informacji obrazowej do wskazanych aparatów cyfrowych.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z asortymentem aparatów cyfrowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zanalizować instrukcje obsługi aparatów cyfrowych pod kątem rodzaju nośnika pamięci

przeznaczonego do aparatu,

3)  zanalizować katalogi z asortymentem różnych nośników pamięci,
4)  zapoznać się z asortymentem nośników pamięci,
5)  przypisać nośnik pamięci do aparatu cyfrowego,

wybrać nośniki pamięci i włożyć je do odpowiedniego gniazda karty pamięci znajdującego
się w aparacie cyfrowym,

7) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
8) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

instrukcje obsługi aparatów cyfrowych,

–

katalogi z asortymentem różnych nośników pamięci,

–

literatura zawodowa,

–

zestaw aparatów cyfrowych amatorskich, półprofesjonalnych i profesjonalnych na karty
pamięci, dyskietkę i płytę CD,

–

karta pracy.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź klasyfikację nośników pamięci stosowanych w aparatach cyfrowych.

Sposób wykonania ćwiczenia .

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zgromadzić informację na temat nośników pamięci stosowanych w aparatach cyfrowych,
2)  sklasyfikować nośniki pamięci,
3)  podać  przykłady  standardów  nośników  pamięci  obowiązujących  w  wyodrębnionych

grupach,

4) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia

5) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

katalogi z asortymentem różnych nośników pamięci,

–

literatura zawodowa,

–

stanowisko z dostępem do Internetu,

–

karta pracy.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić rodzaje nośników pamięci?



2) wyjaśnić właściwości użytkowe nośników pamięci?



3) wskazać magnetyczne i optyczne nośniki pamięci?



4) określić rodzaj karty pamięci na podstawie oznaczenia literowego (CF, MS,

SM, MMC, XD)?



5) stosować jednostki pojemności informacji ?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8 Zasady wytwarzania warstw światłoczułych

4.8.1. Materiał nauczania

Surowce do produkcji materiałów światłoczułych. Do podstawowych surowców

wchodzących w skład emulsji należy azotan srebra, bromek potasu, żelatyna fotograficzna
i woda oraz dodatki stosowane w niewielkich ilościach a decydujące o właściwościach
materiału światłoczułego.

A z o t a n s r e b r a ( A g N O

) jest światłoczułą solą srebra, z której pod wpływem światła

wydziela się atomowe srebro. Związek ten powinien posiadać czystość „do celów
fotograficznych”. Nie powinien zawierać zanieczyszczeń w postaci metali ciężkich (głównie
jonów Pb

i żelaza Fe

B r o m e k p o t a s u ( K B r ) lub inne sole chlorowców (halogenki) tj. chlorek sodu

(NaCl)  i  jodek  potasu  (KI)  są  drugim  składnikiem  do  wyrobu  warstw  światłoczułych.
W  zależności  od  rodzaju  warstwy  jaką  chcemy  otrzymać  dobieramy  odpowiednie  halogenki
o czystości „do celów fotograficznych”. Zwykle do emulsji wysokoczułych stosujemy bromek
potasu,  z  którego  otrzymujemy  bromek  srebra  (AgBr)  z niewielkim dodatkiem jodku  potasu,
z którego otrzymujemy jodek srebra (AgI) podwyższający czułość emulsji (w dużych ilościach
wykazuje  skłonność  do  zadymiania  obrazu). Do  warstw o niższej  czułości  stosuje  się chlorek
sodu, z którego otrzymuje się chlorek srebra (AgCl).

Ż e l a t y n a jest podstawowym surowcem do wyrobu warstw światłoczułych. Jest

produktem  naturalnym  pochodzenia  zwierzęcego  zbudowanym  z  wielkich  cząsteczek
połączonych ze sobą kilkunastu aminokwasów. Nie może zawierać jonów metali ciężkich oraz
związków  o  charakterze  redukcyjnym  ponieważ  prowadziłoby  to  do  zadymienia  emulsji
(wydzielenia  się  atomów  srebra  bez  naświetlania).  Powinna  wykazywać  właściwość
podwyższania  czułości  materiału  (aktywność  fotochemiczna)  lub  być  całkowicie  obojętna
(inertna).  Żelatyna  zapobiega  wytrącaniu  i  koagulacji  światłoczułych  kryształów  halogenków
srebra  (łączenia  się  w  aglomeraty  wielocząsteczkowe).  Jest  koloidem  ochronnym
umożliwiającym uzyskiwanie trwałych zawiesin koloidalnych. [Poz. 7, s.21]

Wyrób

emulsji

światłoczułej

Emulsje  sporządza  się  według  ściśle
określonych  receptur  przy  oświetleniu
ochronnym  lub  w  ciemności.  Produkcja
emulsji  fotograficznej  obejmuje  etapy
strącania  (zarodkowania)  i  wzrostu
kryształów  czyli  dojrzewania  fizycznego
oraz dojrzewania chemicznego.

Najbardziej

rozpowszechnionym

sposobem wyrobu emulsji jest metoda
dwustrumieniowa,

która polega na

jednoczesnym dozowaniu do emulgatora
zawierającego

żelatynę

dwóch

oddzielnych pompek roztworu azotanu
srebra

i bromku

potasu.

Dzięki

zachowaniu odpowiedniej temperatury,
prędkości dozowania i mieszania otrzymuje się emulsję o pożądanych właściwościach
fotograficznych.

Rys. 17. Schemat emulgatora. Wytwarzanie emulsji

fotograficznej metodą dwustrumieniową.

Źródło: Kotecki A, Fotografia czarno-biała, HWiU

Libra, Warszawa 1981, s.247

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

S t r ą c a n i e ( z a r o d k o w a n i e ).

Emulsja światłoczuła powstaje podczas dodawania do wodnego roztworu żelatyny,

w podwyższonej temperaturze roztworu azotanu srebra i wodnego roztworu bromku potasu
lub chlorku sodu. W wyniku reakcji strącania powstają bardzo drobne kryształy (zarodki)
halogenków srebra. Żelatyna zapobiega łączeniu się zarodków i opadaniu osadu na dno.
Reakcja strącania przebiega w emulgatorze według schematu

AgNO

+ KBr → AgBr + KNO

AgNO

+ NaCl → AgCl + NaNO

W celu otrzymania emulsji wysokoczułych strącanie przeprowadza się w obecności

wodorotlenku  amonu.  Pod  koniec  procesu  strącenia  przeprowadza  się  p i e r w s z e
d o j r z e w a n i e   e m u l s j i   ( I )   zwane  f i z y c z n y m .  Dojrzewanie  fizyczne  prowadzi
do  wzrostu  wielkości  kryształów  halogenków  srebra  kosztem  kryształów  najmniejszych
powstałych  w  procesie  strącania,  które  najłatwiej  się  rozpuszczają.  Wpływa  to  na
podwyższenie  czułości  emulsji  ponieważ  kryształy  większe  mają  większą  powierzchnię
absorpcji światła. Po schłodzeniu emulsję rozdrabnia się na kawałki zwane makaronami w celu
usunięcia  zbędnych  produktów  reakcji  strącania.  Po  kilkugodzinnym  p ł u k a n i u   emulsję
podgrzewa  się  w emulgatorze  i poddaje  d r u g i e m u   d o j r z e w a n i u   ( I I )   zwanemu
d o j r z e w a n i e m

c h e m i c z n y m .

Podczas

tego

dojrzewania

następuje

wzrost

światłoczułości  emulsji  bez  dalszego  wzrostu  wielkości  kryształów.  Zwiększenie
światłoczułości  w  procesie  dojrzewania  chemicznego  następuje  wskutek reakcji chemicznych
zachodzących  na  powierzchni  kryształów  halogenków  srebra,  pod  wpływem  specjalnych
dodatków chemicznych lub składników żelatyny. [Poz. 5, s.25-26].

Emulsję światłoczułą przygotowuje się do oblewu podłoża przez dodanie substancji

zmieniających jej właściwości i zwiększających trwałość takich jak:

barwniki uczulające (sensybilizatory optyczne) halogenki srebra na światło zielone
i czerwone poza zakres czułości własnej na światło niebieskie;

barwniki ekranujące pochłaniające światło rozproszone przez kryształy halogenków
srebra, poprawiające w ten sposób ostrość obrazu;

komponenty barwników do otrzymywania obrazów barwnikowych na fotoczułych
materiałach barwnych;

substancje garbujące żelatynę i podwyższające temperaturę topnienia mokrej emulsji;

substancje zwilżające ułatwiające równomierne pokrycie podłoża emulsją i zwiększające
przyczepność warstw w materiałach wielowarstwowych;

stabilizatory emulsji powiększające trwałość materiału światłoczułego;

antyzadymiacze chroniące emulsję przed nadmiernym zadymianiem. [Poz. 3, s.78]

Tak przygotowaną emulsję przekazuje się do maszyny oblewniczej, w celu naniesienia

na podłoże.

Konfekcjonowanie materiałów światłoczułych.

Konfekcjonowani polega na przygotowaniu materiału światłoczułego do sprzedaży

(postaci  handlowej).  Wstępne  czynności  polegają  na  usunięciu  widocznych  uszkodzeń
materiału  jak rozdarcie,  braki  podłoża  lub  emulsji,  zanieczyszczenia.  Taki  materiał
doprowadzony  już  do odpowiedniej  wilgotności  i  temperatury  kroi  się  mechanicznie  na  pasy
lub  arkusze,  perforuje  błony  małoobrazkowe,  zwija  na  szpule  i  rdzenie  oraz  umieszcza
w  kasetkach  światłoszczelnych  lub  zabezpiecza  czarnym  papierem.  Gotowy  ładunek  wkłada
się do kartonika z nadrukiem i terminem użyteczności.

Błony arkuszowe i papiery tnie się do odpowiedniego formatu. Błony przekłada

się czarnym papierem. Następnie odliczone arkusze pakuje się w czarny wodoszczelny papier

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i wkłada do odpowiednich opakowań zawierających informacje o terminie przydatności
i właściwościach użytkowych.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Wymień podstawowe surowce do produkcji emulsji światłoczułej.
2.  Jaka rolę w procesie produkcji emulsji fotograficznej pełni żelatyna?
3.  Co to jest reakcja strącania (zarodkowania)?
4.  Wymień etapy produkcji emulsji fotograficznej.
5.  Scharakteryzuj etapy produkcji emulsji fotograficznej.
6.  Jakie właściwości emulsji kształtowane są w procesie dojrzewania fizycznego?
7.  Jakie właściwości emulsji kształtowane są w procesie dojrzewania chemicznego?
8.  Co to jest konfekcjonowanie?
9.  Jaką czystość powinny posiadać substancje do produkcji emulsji fotograficznej?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ etapy wytwarzania warstw światłoczułych. Ze zbioru nazw wybierz właściwości

użytkowe materiału kształtowane w procesie wytwarzania emulsji i przypisz je do określonego
etapu produkcji.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z poradnikami zawodowymi i recepturami wytwarzania emulsji

fotograficznych,

2) określić etapy wytwarzania warstw światłoczułych,
3) wybrać ze zbioru nazw właściwości użytkowe materiału kształtowane w procesie

wytwarzania emulsji,

4)  przypisać właściwości użytkowe do etapu produkcji na którym są kształtowane,
5)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty  realizacji ćwiczenia,
6)  dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

receptury wytwarzania emulsji fotograficznych,

–

poradniki zawodowe,

–

karta pracy.

Ćwiczenie 2
Określ surowce niezbędne do produkcji emulsji światłoczułej czarno-białego materiału

panchromatycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przypomnieć wiadomości na temat czułości spektralnej materiałów fotograficznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zapoznać się z poradnikami zawodowymi i recepturami wytwarzania emulsji

fotograficznych do materiałów czarno-białych,

3)  określić surowce,
4)  zebrać informacje na temat właściwości i wymagań dla składników emulsji,
5)  zaprezentować w formie pisemnej rezultaty  realizacji ćwiczenia,
6)  dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

receptury wytwarzania emulsji fotograficznych,

–

poradniki zawodowe,

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

karta pracy.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić surowce do produkcji emulsji fotograficznej?



2) napisać reakcję strącania?



3) określić rodzaj halogenku sodu lub potasu do produkcji emulsji

wysokoczułej?



4) wyjaśnić co to jest dojrzewanie fizyczne?



5) wyjaśnić co to jest dojrzewanie chemiczne?



6) wymienić dodatki wprowadzane do emulsji fotograficznej?



7) określić sposoby konfekcjonowania materiałów fotograficznych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 pytań o różnym stopniu trudności.
5.  Udzielaj  odpowiedzi  tylko  na  załączonej  karcie  odpowiedzi  stawiając  znak  „X”  lub

wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź
zaznaczyć kółkiem a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom

podstawowy, II część – poziom ponadpodstawowy

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi na jakieś pytanie sprawi ci trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego gdy zostanie ci czas wolny.

9. Na rozwiązani testu masz 45 min.

Powodzenia.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Część I – Poziom podstawowy
1. W jakich jednostkach określa się rozdzielczość obrazu cyfrowego rejestrowanego przez

aparat cyfrowy?
a)  dpi.
b)  ppi.
c)  spi.
d)  lpi.

2. Podstawowym nośnikiem informacji stosowanym w aparatach cyfrowych jest

a)  płyta CD.
b)  dyskietka 3,5”.
c)  płyta DVD.
d)  karta pamięci.

3. Oznaczenie 120 znajdujące się na opakowaniu materiału zdjęciowego dotyczy

a)  materiału miniaturowego.
b)  materiału małoobrazkowego.
c)  błony zwojowej.
d)  błony arkuszowej.

4. Materiałem zdjęciowymi nie jest

a)  błona negatywowa.
b)  papier fotograficzny.
c)  błona arkuszowa.
d)  materiał odwracalny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Nośnikiem pamięci informacji obrazowej jest

a)  matryca CCD.
b)  materiał negatywowy.
c)  karta Compct Flash.
d)  detektor X3.

6. Warstwa barytowa:

a)  wygładza powierzchnię papieru oraz zapobiega wnikaniu emulsji w podłoże.
b)  wygładza powierzchnię papieru oraz zmniejsza odblaski refleksyjne od podłoża.
c)  zmniejsza ziarnistość obrazu oraz zapobiega wnikaniu emulsji w podłoże.
d)  chroni warstwę emulsji przed uszkodzeniami mechanicznymi.

7. Stosowanie zwielokrotnionych warstw światłoczułych w materiałach zdjęciowych zwiększa

a)  zdolność rozdzielczą.
b)  czułość spektralną.
c)  kontrastowość.
d)  użyteczną rozpiętość naświetleń.

8. Materiał ortochromatyczny jest czuły na promieniowanie

a)  czerwono-zielone.
b)  niebieskie, zielone i czerwone.
c)  niebieskozielone.
d)  niebieskie.

9. Na błonie zwojowej typ 120 największy obraz negatywowy można uzyskać w formacie

a)  24x35mm.
b)  6x6 cm.
c)  4x6 cali.
d)  6x9 cm.

10. Informacja „papier fotograficzny twardy” dotyczy

a)  twardości warstwy emulsji.
b)  gradacji materiału.
c)  grubości podłoża.
d)  stopnia połysku.

11. Światłoczułość logarytmiczną wyraża się obecnie w jednostkach

ISO.

DIN.

c) ISO.
d) ASA.

12. Współczesne matryce CCD posiadają siatkę filtrów barwny w układzie

a)  RGRB.
b)  RGBG.
c)  BGBR.
d)  BGYM.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Zdolność rozdzielczą materiału światłoczułego wyrażamy liczbą

a)  linii czarnych i białych na milimetr.
b)  linii czarnych i białych na cal.
c)  pikseli na centymetr.
d)  pikseli na cal.

Część II – Poziom ponadpodstawowy
14. Reakcja strącania bromku srebra w procesie produkcji emulsji światłoczułej przebiega

według równania
a) AgNO

+ KBr → AgBr + KNO

b) AgNO

+ NaCl → AgCl + NaNO

c) AgBr +KNO

. → AgNO

+ KBr

d) AgCl + NaNO

→ AgNO

+ NaCl

15. Jaka zależność występuje między użyteczną rozpiętością naświetleń i kontrastowością

materiału światłoczułego?
a) im większa użyteczna rozpiętość naświetleń materiału fotograficznego tym jego

kontrastowość mniejsza.

b) im mniejsza użyteczna rozpiętość naświetleń materiału fotograficznego tym jego

kontrastowość mniejsza.

c) im większa użyteczna rozpiętość naświetleń materiału fotograficznego tym jego

kontrastowość większa.

d) wielkość użytecznej rozpiętości naświetleń materiału fotograficznego nie wpływa na

jego kontrastowość

16. W procesie dojrzewania fizycznego wzrost czułości emulsji następuje wskutek

a)  działania mikroskładników zawartych w żelatynie.
b)  działania sensybilizatorów optycznych.
c)  wzrostu kryształów halogenków srebra.
d)  zmniejszania się kryształów halogenków srebra.

17. Ziarnistość obrazu fotograficznego zależy od

a)  kształtu kryształów halogenków srebra.
b)  rodzaju halogenków srebra.
c)  wielkości i przestrzennego rozmieszczenia kryształów halogenków srebra.
d)  grubości warstwy emulsji materiału fotograficznego.

18. Narysuj schemat budowy warstwowej barwnego papieru barwnego. Podpisz warstwy,

uzasadnij ich kolejność.

19. Narysuj schemat budowy warstwowej nowoczesnego materiału negatywowego barwnego.

Nazwij wszystkie warstwy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Rozróżnianie materiałów fotograficznych

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz odpowiedzi lub wykonaj rysunek

Nr
zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1.  Ang T.: Fotografia cyfrowa podręcznik. Arkady, Warszawa 2004
2.  Fotograficzne aparaty cyfrowe. Foto-numer specjalny, s.14
3.  Iliński  Mikołaj:  Materiały  i  procesy  fotograficzne.  Wydawnictwa  Artystyczne  i Filmowe,

Warszawa 1989

4. Katalog produktów Agfa: Najnowsza technologia w klasycznym zastosowaniu, s. 27

[online] http://fox.vis.pl/filmy/agfa/agfa-b-w.pdf dostęp 25 kwietnia 2006

5.  Kamiński B: Skanowanie i fotografia cyfrowa. Translator s.c. 2001
6.  Kotecki A.: Fotografia czarno-biała. HWiU Libra, Warszawa 1981
7.  Kotecki A.: Materiałoznawstwo fotograficzne. WSiP, Warszawa 1992
8.  Kotecki A.: Obróbka barwnych materiałów światłoczułych w temperaturze podwyższonej.

Xima, Gdańsk 1991,

9.  Paśko J.R.: Z chemią przez fotografię jednobarwną. WNT, Warszawa 1989
10.  Paśko J.R.: Z chemią przez fotografię barwną. WNT, Warszawa 1991
11.  Polak A., Skipirzepski P.: Katalog wybranych produktów firmy Kodak. Team, Warszawa

1996

12. Śmigielski Wojciech: Lustrzanki małoobrazkowe. WNT, Warszawa 1991