Technik_włókiennik_311[41]_Z3_01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Bożena Wilbik-Hałgas

Badanie właściwości dzianin
311[41].Z3.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1. Wskaźniki charakteryzujące właściwości dzianin

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Badania parametrów strukturalnych dzianin

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Badanie parametrów użytkowych dzianin

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć ucznia

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o właściwościach dzianin,

dobieraniu

metod

pomiarowych,

wyznaczaniu

cech

użytkowych,

estetycznych

i fizjologicznych a także ułatwi Ci obsługę urządzeń pomiarowych.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−

cele kształcenia tej jednostki modułowej,

−

materiał nauczania, który umożliwi Ci samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i testów,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą, która umożliwi Ci poszerzenie wiedzy w omawianych tematach.

Jeśli

masz

trudności

zrozumieniem

tematu

lub

ćwiczenia,

poproś

nauczyciela/instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność. Po zapoznaniu się z materiałem spróbuj wykonać test z zakresu danej jednostki
modułowej.

Jednostka modułowa: Badanie właściwości dzianin, której treść teraz poznasz jest

jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z procesem technologii wytwarzania
dzianin.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni/laboratorium musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji poprawnej obsługi urządzeń badawczych jak
i instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy
te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

311[41].Z3

Technologia wytwarzania

dzianin

311[41].Z3.01

Badanie właściwości

dzianin

311[41].Z3.02

Projektowanie dzianin

311[41].Z3.03

Przygotowanie nitek

do dziania

311[41].Z3.05

Konfekcjonowanie dzianin

311[41].Z3.04

Wytwarzanie dzianin

311[41].Z3.06

Wykończanie dzianin

311[41].Z3.07

Projektowanie procesu

wytwarzania dzianin

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

określać warunki klimatyczne niezbędne do przeprowadzania badań metrologicznych,

−

posługiwać się urządzeniami służącymi do oznaczania parametrów warunków
klimatycznych pomieszczeń,

−

stosować urządzenia do aklimatyzacji próbek przeznaczonych do badań metrologicznych

−

przeprowadzać aklimatyzację próbek przeznaczonych do badań laboratoryjnych,

−

wyjaśniać wpływ warunków klimatycznych na wyniki badań,

−

rozróżniać prawą i lewą stronę tkaniny i dzianiny,

−

wyznaczać kierunek układu oczek w rządku i kolumience,

−

identyfikować typowe błędy i wady tkanin i dzianin,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

wykonać pomiary zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

scharakteryzować parametry użytkowe dzianin,

−

określić parametry właściwości estetycznych dzianin,

−

scharakteryzować zasady pobierania próbek dzianin do badań laboratoryjnych,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

scharakteryzować budowę i wyjaśnić działanie przyrządów pomiarowych,

−

ustawić parametry przyrządów pomiarowych,

−

posłużyć się przyrządami pomiarowymi do badania dzianin,

−

pobrać próbki dzianin do badań,

−

wyznaczyć obciążenie wstępne,

−

wyznaczyć grubość dzianin,

−

określić izolacyjność cieplną dzianin,

−

określić masę liniową i powierzchniową dzianin,

−

określić kurczliwość dzianin,

−

wyznaczyć wytrzymałość i wydłużenie dzianin,

−

wyznaczyć odporność dzianin na tarcie i na pilling,

−

wyznaczyć odporność wybarwień dzianin na tarcie,

−

wyznaczyć gniotliwość dzianin,

−

wyznaczyć przepuszczalność powietrza dzianin,

−

wyznaczyć przemakalność dzianin oraz odporność na deszcz,

−

wyznaczyć wrobienie nitek w dzianinie,

−

wyznaczyć ścisłość rządkową i kolumienkową dzianin,

−

wyznaczyć długość nitki w oczku dzianiny,

−

obliczyć współczynnik kształtu oczka w dzianinie,

−

opracować wyniki badań,

−

zinterpretować wyniki pomiarów,

−

sporządzić sprawozdanie z badań laboratoryjnych,

−

dokonać analizy właściwości dzianiny,

−

określić wartość użytkową dzianiny,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wskaźniki charakteryzujące właściwości dzianin

4.1.1. Materiał nauczania

Różnice w budowie dzianin i tkanin powodują, że właściwości tych wyrobów różnią się

między  sobą  (przypomnij  wiadomości  poznane  w  jednostce  modułowej  311[41]Z2.  01
Określanie  właściwości  tkanin).  Pewne  własności  dzianin,  podobnie  jak  tkanin,  zależą
od  rodzaju  surowca,  z  jakiego  są  wykonane.  Zalicza  się  do  nich  np.  niekorzystną  skłonność
do  elektryzowania,  spilśniania,  mechacenia  i  pillingu, a  także  niektóre  korzystne  cechy,  jak:
ciepłochronność,  higroskopijność,  przepuszczalność  pary  wodnej  itp.  Niektóre  właściwości
dzianin,  oraz  ich  wygląd  zewnętrzny,  mogą  być  zmienione  przez  odpowiednią  obróbkę
wykończalniczą.  Parametry  charakteryzujące  właściwości  dzianin  możemy  podzielić
na:  estetyczne,  fizjologiczne,  technologiczne  i  użytkowe.  Cechy  stanowiące  o  przydatności
dzianin  do  spełnienia  funkcji  wynikających  z  jej  przeznaczenia  oraz  warunkujące  komfort
użytkowania to cechy użytkowe.

Do właściwości estetycznych należy zaliczyć zespół cech dzianin decydujących o ich

estetyce w określonym czasie użytkowania. Między innymi są to: trwałość nadanych
kształtów, podatność na zmiany struktury powierzchni, odporność na brudzenie.

Właściwości fizjologiczne charakteryzuje natomiast zespół cech określających komfort

użytkowania  wyrobów  dziewiarskich.  Cechy  te  umożliwiają  wytworzenie  pod  odzieżą
mikroklimatu  zapewniającego  użytkownikowi  uczucie  komfortu  w  założonych  warunkach
i  określonym  czasie  użytkowania.  Do  najważniejszych  parametrów  fizjologicznych  należą:
ciepłochronność, przewiewność, przepuszczalność pary wodnej, higroskopijność.

Jakość każdej dzianiny określają parametry technologiczne i użytkowe. Do cech

technologicznych zalicza się: splot, ścisłość, grubość, masę powierzchniową, wykończenie
dzianiny. Natomiast właściwości użytkowe określają przydatność dzianin do użytkowania.

Wartość użytkową wyrobów odzieżowych, określają stopień ich przydatności

do spełniania  funkcji  wynikających  z  warunków  użytkowania.  Badania  wartości  użytkowej
dzianin  mają  na  celu  określenie,  z  jaką  intensywnością  i  po  jakim  czasie  występują  zmiany
w dzianinach,  przy  czym  oznaczeniu  podlegają  właściwości  fizykomechaniczne  oraz  cechy
wpływające na wygląd zewnętrzny, estetykę gotowych wyrobów. Do oceny cech użytkowych
dzianin stosuje się badania laboratoryjne i doświadczalne użytkowanie. Badanie laboratoryjne
nie daje jednak rzeczywistego obrazu wartości użytkowej. Przyczyn tego stanu rzeczy należy
szukać  głównie  w  tym,  że  w  metodzie  laboratoryjnej  z  reguły  można  wyznaczyć  wartość
tylko  jednego  wskaźnika,  podczas  gdy  w  użytkowaniu  występuje  jednocześnie  wiele
czynników  niszczących  o  różnej  intensywności.  Stosowanie  metody  badawczej,  poprzez
doświadczalne użytkowanie odzieży, jest z kolei bardzo kosztowne, pracochłonne i uciążliwe.
Pojęcie  wartości  użytkowania  wyrobu  jest  pojęciem  kompleksowym,  obejmującym
właściwości  higieniczne,  estetyczne  oraz  w  pewnym  stopniu  technologiczne.  Dla  pewnych
artykułów  niektóre  z  tych  właściwości  mają  znaczenie  decydujące,  np.  właściwości
estetyczne w przypadku dzianej odzieży wierzchniej.

Ogólnie wartość użytkowa dzianiny opiera się na obserwacji wyrobu dziewiarskiego

w  czasie  użytkowania  i  ocenie  punktowej  określonej  grupy  cech  w  zależności
od  przeznaczenia  dzianiny.  Doświadczalne  badanie  wyrobów  odzieżowych  jest  oparte
na  metodach  oceny  organoleptycznej  i  laboratoryjnej.  Na  kontrolę  doświadczalnego
użytkowania  wyrobów  składają  się  liczbowe  wskaźniki  trzech  grup  wartości  oceniane
z  wykorzystaniem  skali  ocen  lub  przez  porównanie  z  wzorem  użytkowanym  jednocześnie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

lub nie użytkowanym. O wyborze wskaźników, na które należy zwrócić uwagę podczas
użytkowania, decyduje cel podejmowanych badań, przeznaczenie użytkowe wyrobu,
właściwości surowca i technika wytwarzania wyrobu.

Ważniejsze wskaźniki decydujące o wartości użytkowej wyrobów dziewiarskiego

przedstawione na rys.1.

odporność

na pilling

odporność

brudzenie

trwałość

kształtu

odporność

wybarwień

odporność

wyświecanie

ciepło-

chronność

przewiew-

ność

higroskopijność

wodochłonność

przepuszczal-

ność pary

wytrzymałość na

rozciąganie

wytrzymałość

rozdzieranie

wytrzymałość

na ścieranie

kurczliwość

trwałość

zaprasowań

(kantów)

odporność

na mięcie

odporność na

wypychanie

Wartość użytkowa

wyrobu włókienniczego

Właściwości

estetyczne

Właściwości

fizjologiczne

Właściwości

wytrzymałościowe

(trwałość)

Rys. 1. Wskaźniki decydujące o wartości użytkowej wyrobu włókienniczego

Aby zapewnić możliwie dokładną i obiektywną ocenę wartości użytkowej wyrobu,

wszystkie zmiany właściwości wyrobu powinny być obserwowane i rejestrowane. Do tego
celu stosuje się umowne instrukcje, według których prowadzi się punktową ocenę
właściwości użytkowych.

Doświadczalne użytkowanie polega na dokonywaniu przez wybraną grupę ludzi, oceny

podczas  noszenia,  użytkowania  odzieży,  stałych  obserwacji  i  pomiarów  w  codziennych
warunkach  użytkowania.  Użytkownik  zapisuje w  arkuszu  spostrzeżeń  uwagi dotyczące  cech
odzieży, liczby godzin, w czasie, których wyrób był użytkowany każdego dnia oraz adnotacje
o  odbiegającym  od  normy  sposobie  użytkowania,  a  instytucja  nadzorująca  sprawdza
te adnotacje podczas okresowych przeglądów. Odnotowane spostrzeżenia stanowią podstawę
do ustalenia wniosków końcowych. W zależności od celu, w jakim są podejmowane badania,
zmierzające do oceny wyrobów, konieczne jest ustalenie:

−

liczby egzemplarzy podlegających badaniu,

−

metody ewidencjonowania wyników,

−

odpowiedniego doboru użytkowników,

−

minimalnego czasu badań do oceny poszczególnych wskaźników użytkowych.
Liczba badanych egzemplarzy jest funkcją wymaganej dokładności i powtarzalności

uzyskiwanych wyników oraz rodzaju wyznaczanej cechy. Na równomierność rozkładu
poszczególnych cech użytkowych wyrobu odzieżowego, czyli na powtarzalność
uzyskiwanych wyników zasadniczy wpływ mają:

−

warunki użytkowania i warunki konserwacji wyrobu,

−

dokładność obserwacji,

−

warunki konfekcjonowania wyrobu,

−

właściwości surowca, z którego wyrób wykonano.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Najtrudniejszym elementem badań użytkowych jest stworzenie jednolitych warunków

użytkowania.  Dlatego  użytkowników  wybiera  się  spośród  ludzi  wywodzących  się  mniej
więcej  z  tego  samego  środowiska.  Warunki,  w  jakich  użytkuje  się  wyroby,  powinny
być  zbliżone,  gdyż  niemożliwe  jest  wyeliminowanie  osobistych  różnic  między
użytkownikami.  Przy  ustalaniu  liczby  wyrobów  poddawanych  badaniom  trzeba  zapewnić
reprezentatywność uzyskanych wyników.

Zachowanie się wyrobu podczas użytkowania określa się na podstawie oceny

jakościowej lub porównawczej. Ocena jakościowa musi zawierać odpowiedź na pytania
czy

wyrób

rozpatrywanego

punktu

widzenia

zachowuje

się

zadawalająco,

czy  niezadowalająco.  Gotowe  wyroby  dziewiarskie  wymagają  w  czasie  użytkowania
odpowiedniej  konserwacji  w  zależności  od  właściwości  włókien.  Znajomość  przepisów
konserwacji  wyrobów  dziewiarskich,  szczególnie  z  nowych  włókien,  jest  więc  istotna
dla użytkownika, ponieważ właściwa konserwacja zapobiega zniszczeniu wyrobu. Informacje
są  przekazywane  użytkownikom  przez  zakłady  produkcyjne  w  postaci  ulotek-etykiet
przytwierdzonych  do  wyrobu.  Znaki  ostrzegawcze  stosowane  są  w  celu  ostrzeżenia
użytkowników przed niewłaściwymi warunkami konserwacji.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie cechy charakteryzują właściwości dzianin?

2.  Jakie znasz wskaźniki decydujące o wartości użytkowej dzianiny?
3.  Jakie cechy określają jakość dzianiny?
4.  Jakie metody są stosowane do oceny wartości użytkowej dzianin?
5.  W jakim celu wykonujemy badania użytkowe dzianin?
6.  Jakie kryteria decydują o wyborze wskaźników badanych podczas użytkowania wyrobów

dziewiarskich?

7. Jakie czynniki wpływają na powtarzalność wyników przy prowadzonych badaniach

użytkowych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyznacz długość okresu użytkowania i zaproponuj wskaźniki oceny dla badań

użytkowych bluzki bawełnianej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z wskaźnikami decydującymi o wartości użytkowej wyrobów

włókienniczych,

3)  wybrać wskaźniki oceny dla proponowanych badań użytkowych,
4)  określić czas użytkowania badanego wyrobu,
5)  zaprezentować efekty swojej pracy,
6)  przeanalizować poprawność wybranych wskaźników

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał badawczy – bluzka bawełniana,

−

arkusz do ćwiczeń,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Dobierz wskaźniki oceniane podczas badań użytkowych swetra i sporządź arkusz

spostrzeżeń.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z wskaźnikami decydującymi o wartości użytkowej wyrobów

włókienniczych,

3)  wybrać wskaźniki oceniane podczas proponowanych badań użytkowych,
4)  sporządzić proponowany arkusz spostrzeżeń,
5)  uzasadnić wybór wskaźników,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał badawczy – sweter,

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Sporządź instrukcję użytkowania do przeprowadzenia badań użytkowych rajstop.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z wskaźnikami decydującymi o wartości użytkowej wyrobów

włókienniczych,

3)  wybrać wskaźniki oceniane podczas proponowanego użytkowania,
4)  napisać instrukcję proponowanych badań użytkowych,
5)  uzasadnić poprawność instrukcji,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał badawczy – rajstopy,

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura rozdziału 6

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić parametry charakteryzujące właściwości dzianin?



2) wymienić cechy określające jakość dzianiny?



3) określić na czym polega badanie użytkowe wyrobu dziewiarskiego?



4) wymienić ważniejsze wskaźniki użytkowe dzianin?



5) wytypować wskaźniki oceniane podczas użytkowania biorąc pod

uwagę przeznaczenie dzianiny?



6) określić na czym polegają badania laboratoryjne?



7) przeprowadzić badania użytkowe wyrobu dziewiarskiego?



8) prowadzić arkusz spostrzeżeń podczas badania użytkowego wyrobu

dziewiarskiego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Badania parametrów strukturalnych dzianin

4.2.1 Materiał nauczania

Zasady pobierania próbek dzianin do badań laboratoryjnych

Czynnością poprzedzającą badanie jest pobieranie i przygotowanie próbek do badań.

Wymiary i liczbę próbek pomiarowych z jednej próbki laboratoryjnej podają normy
czynnościowe

przedstawiające

sposób

wyznaczania

poszczególnych

wskaźników.

Przy pobieraniu próbek należy zwrócić szczególną uwagę na miejsca, z których pobieramy
aby nie zawierały widocznych uszkodzeń, błędów, zagnieceń. Nitki jednej próbki nie
powinny być przedłużeniem tego samego systemu nitek innej próbki.

Sposób pobierania poszczególnych próbek przedstawiono na rys. 2.

Rys. 2. Ogólny schemat pobierania próbek [3, s. 33]

gdzie:
OJ-opakowanie jednostkowe,
A, B, C, D – jednostki kontrolne,
ZP = A +B +C +D – zbiorowość próbna,
a

, a

, b

itd. – próbki pierwotne,

A’,B’,C’, D’- próbki ogólne jednostek kontrolnych,
PO – próbka kontrolna partii,
PL – próbka laboratoryjna,
PU – próbka uzupełniająca,
P – próbka robocza,
P

– próbka elementarna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Z każdej wytypowanej sztuki kontrolnej pobiera się jedną próbkę jednostkową

przy uwzględnieniu następujących zasad:
–

próbkę należy pobierać co najmniej po 48h po zakończeniu jej produkcji
lub wykończeniu,

–

w przypadku pobierania próbki jednostkowej w końcowej lub początkowej części sztuki
miejsce pobrania powinno znajdować się w odległości nie mniejszej niż 1m od końca
lub początku sztuki,

–

jeżeli sztuka kontrolna składa się z odcinków, próbkę jednostkową pobiera się od linii
rozcięcia,

–

próbka jednostkowa powinna stanowić odcinek wyrobu o pełnej szerokości i długości
zależnej od rodzaju i liczby wyznaczeń,

–

próbki jednostkowe powinny być pozbawione błędów procesów technologicznych
oraz innych uszkodzeń mechanicznych i chemicznych.
Na pobranych próbkach jednostkowych należy zaznaczyć prawą stronę dzianiny.

Pobrane  przy  zachowaniu  powyższych  warunków  próbki  jednostkowe  stanowią  próbkę
laboratoryjną  do  oceny  partii  wyrobu.  Z  próbki  laboratoryjnej  pobieramy  próbki  robocze.
Wielkość  i  liczba  próbek  jest  uzależniona  od  rodzaju  wyznaczenia  (patrz  normy
czynnościowe).

Przed przystąpieniem do badań próbki należy poddać aklimatyzacji w warunkach klimatu

normalnego: temperatura 20±2

C, wilgotność 65±4% wg normy PN-EN ISO 139 „Tekstylia.

Klimaty normalne do aklimatyzacji i badań”. Próbki powinny być aklimatyzowane w sposób
beznapięciowy umożliwiający swobodny przepływ powietrza przez dzianinę, w okresie
potrzebnym

uzyskania

stanu

równowagi

wilgotnościowej.

Stan

równowagi

wilgotnościowej dzianin może być uznany za osiągnięty, wówczas gdy wyniki kolejnego
ważenia ( w przedziale co 2h) nie wykazują zmiany masy większej niż 0,25%.

Normy

Normy regulują w sposób najbardziej ścisły wymagania jakościowe, jakim powinien

odpowiadać  wyrób  oraz  podają  sposoby  kontroli  ich  jakości.  Normalizacja  ma  na  celu
ustalenie najbardziej właściwych i jednolitych kształtów, wielkości, rodzajów, postaci, typów,
odmian,  gatunków  wyrobów  przez  ścisłe  określenie  ich  cech  jakościowych.  Zadaniem
normalizacji  jest ujednolicenie produkcji, aby produkty o tej samej  nazwie charakteryzowały
się tymi samymi cechami.

Centralnym organem nadzorującym i koordynującym działalność normalizacyjną w kraju

jest Polski Komitet Normalizacyjny.

Pod względem zakresu stosowania rozróżnia się następujące rodzaje norm:

–

polskie normy – (PN…..),

–

normy europejskie przyjęte do zbioru norm polskich – (PN-EN…..),

–

normy europejskie i jednocześnie międzynarodowe przyjęte do zbioru norm polskich
(PN-EN ISO……..).

W zależności od tematu i sposobu ujęcia rozróżniamy następujące typy norm:
–

normy pełne – obok określeń, pojęć i oznaczeń podają pełną charakterystykę wyrobu,

–

normy odcinkowe – podają wymagania dotyczące tylko jednej cechy lub kilku cech
danego wyrobu,

–

normy związane – powołują się na nie normy pełne bez konieczności określenia
zagadnień w normie związanej,

–

normy kwalifikacyjne – podają klasyfikację rodzajową i jakościową danego wyrobu
norma klasyfikacyjna podaje np. jak należy klasyfikować błędy i jakie kryteria należy
stosować przy ich ocenie,

–

normy pojęciowe – obejmują terminologię, normalizują pewne pojęcia lub pewne znaki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

normy przedmiotowe – dotyczą przedmiotów materialnych, treścią tych norm może być
ustalenie wymagań technicznych ogólnych i szczegółowych danego materiału,

–

normy czynnościowe – określają technikę i sposoby wykonania określonych czynności
związanych z pobieraniem próbek do badań, przeprowadzeniem badań itp.
W przypadku braku normy dla nowo wprowadzanych do obrotu artykułów producenci

opracowują tzw. warunki techniczne. Dokumenty te po uzgodnieniu przez producenta
z właściwymi jednostkami stanowią podstawę określenia jakości wyrobów.

W związku ze zmianami gospodarczymi i ustaleniami w ramach Unii Europejskiej prace

normalizacyjne w obecnej chwili zmierzają do ujednolicenia Norm Polskich z normami
europejskimi i przyjęcia ich do zbioru Norm Polskich z odpowiednią nazwą Krajowej Normy.

Obciążenie wstępne

Podstawowym warunkiem prawidłowo wykonanego badania i prawidłowości

wyznaczenia  badanej  cechy  jest  obciążenie  wstępne.  Konieczność  stosowania  obciążenia
wstępnego występuje ze względu na konieczność rozprostowania próbki tzn. poddanie próbki
sile  powodującej  ściśle  określone  naprężenie.  Obciążenie  wstępne  jest  to  znormalizowane
naprężenie  nadane  próbce  w  chwili  mocowania  jej  w  zaciskach  urządzeń  badawczych
(np.  zrywarki,  skrętomierza).  Stosowanie  do  każdego  pomiaru  jednakowego  obciążenia
wykluczy  niedokładność  pomiarów  wynikającą  z  różnych  naprężeń  próbki.  Wielkość
stosowanych  obciążeń  zależy  przede  wszystkim  od  masy  liniowej  przędzy,  a  w  przypadku
dzianiny do masy m

dzianiny.

W zależności od typu prowadzonych badań i rodzaju materiału badawczego stosuje się

różne wartości obciążeń wstępnych. Wartość obciążenia wstępnego podana jest
w odpowiedniej normie czynnościowej przedstawiającej sposób wyznaczania poszczególnych
wskaźników.

Zasady opracowania i analiza wyników pomiarów

Badane wyroby dziewiarskie, dzianiny charakteryzują się pewnymi cechami. Wartość

liczbową tych cech określa się na drodze pomiarów. W celu określenia danej cechy należy
przeprowadzić określoną liczbę pomiarów, pamiętając o reprezentatywności pobranej próbki
do badań.

Tabela 1. Jednostki układu SI [6 s. 16]

Jednostki podstawowe

Wielkość

Nazwa jednostki

Oznaczenie

Długość

Metr

Masa

Kilogram

Czas

Sekunda

Natężenie prądu

Amper

Temperatura (termodynamiczna)

Stopień Kelvina

Światłość (kierunkowa)

kandela

Jednostki uzupełniające
Kąt (płaski)

radian

rad

Kąt bryłowy

steradin

Ilość materii

mol

Wielkością nazywa się to, co można zmierzyć. Pomiarem natomiast nazywa się

porównanie  na  drodze  fizycznej  danej  wielkości  z  wielkością  tego  samego  rodzaju  przyjętą
jako  jednostkę porównawczą  i zwaną  jednostką miary. Przy wyniku pomiaru  badanej cechy
podaje  się  jednostkę  miary  (miano,  symbol).  Obecnie  stosuje  się  międzynarodowy  układ
jednostek  miar  skrót  SI  (Systeme  International).  W  międzynarodowym  układzie  jednostek
miar SI rozróżnia się jednostki podstawowe oraz uzupełniające tabela 1.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do tworzenia jednostek wielokrotnych i podwielokrotnych stosuje się przedrostki

i oznaczenia jak w tabeli 2.

Tabela 2. Przedrostki i oznaczenia do tworzenia jednostek wielokrotnych i podwielokrotnych [6 s.17]

Przedrostek

Oznaczenie

Mnożnik

Tera

= 1 000 000 000 000

giga

= 1 000 000 000

mega

= 1 000 000

kilo

= 1 000

hekto

= 100

deka

= 10

decy

-1

= 0,1

centy

-2

= 0,01

mili

-3

= 0,001

mikro

-6

= 0,000 001

nano

-9

= 0,000 000 001

piko

-12

= 0,000 000 000 001

femto

-15

= 0,000 000 000 000 001

atto

-18

= 0,000 000 000 000 000 001

Jednostki pochodne są tworzone na podstawie jednostek podstawowych

i uzupełniających. Jednostką pochodną np. jest jednostka siły, która masie 1kg nadaje
przyśpieszenie 1m/s

.W układzie SI jednostkę tę nazywa się niutonem N. Przykładowe

jednostki pochodne przedstawiono tabeli 3.

Tabela 3. Wybrane jednostki pochodne SI [6 s. 18]

Lp.

Wielkość, jednostka

i symbol

Przeliczenie

Współczynnik

przeliczeniowy

Siła, ciężar
– niuton (N)

kG na N
kg na daN
G na N
G na cN

9,80665
0,980665
0,00980665
0,980665

Ciśnienie, naprężenie
Mechaniczne itp.
– paskal (Pa)

kg/mm

na MPa

kg/cm

na MPa

N/m

na Pa

G/cm

na Pa

mmHg na hPa
mm H

O na hPa

bar na Pa
mbar na hPa

9,80665
0,0980665
1
98,0665
1,333224

9,80665
10

W wyniku przeprowadzonych pomiarów otrzymuje się zbiór wyników, czyli zbiór

wartości liczbowych charakteryzujących określoną cechę badanych dzianin. Jako wskaźnik
podstawowy wyników pomiarów w metrologii włókienniczej jest stosowana z reguły średnia
arytmetyczna, rzadziej jest podawana wartość modalna, a jedynie w przypadkach
wyjątkowych mediana.

Średnią arytmetyczną wartości liczbowych wyników pomiarów nazywa się sumą

wszystkich  wartości  podzieloną  przez  liczbę  pomiarów.  Średnia  ta  w  zależności  od  tego,
o  jaką  cechę  chodzi  przyjmuje  miano  –  średniej  masy,  średniej  długości,  średniej  grubości,
średniej wytrzymałości itp. Wartość średniej  arytmetycznej oblicza się ze wzoru:

∑

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

gdzie:

– średnia arytmetyczna,

– liczba pomiarów,

– wartość kolejnych pomiarów.

Wartość modalna jest to wartość najliczniej występująca w wynikach pomiarów.

Mediana jest wartością środkową w przypadku nieparzystej liczby wartości, lub średnia

arytmetyczna dwóch środkowych wartości w przypadku parzystej liczby wartości. Zbiór liczb
może być uszeregowany według malejących albo rosnących wartości.

Rozstęp jest to różnica między wartością największą i najmniejszą w danym zbiorze

wyników.

Odchylenie średnie inaczej standardowe S z n wyników pomiarów oblicza się ze wzoru:

∑

−

Współczynnik zmienności V jest to odchylenie średnie podane w procentach wartości

średniej:

[ ]

100

⋅

Istotną sprawą przy pomiarach laboratoryjnych jest błąd przypadkowy p wartości średniej

określony wzorem:

[ ]

⋅

–

współczynnik o zmiennej wartości zależny od liczby pomiarów i przyjętego

prawdopodobieństwa.

W przypadku wykonania pewnej liczby pomiarów i stwierdzenia, że względny błąd

przypadkowy jest większy od dopuszczalnego należy zwiększyć liczbę pomiarów stosując się
do wzoru:

⋅

≥

Właściwe przeanalizowanie dowolnej cechy wyrobu włókienniczego na drodze

pomiarów laboratoryjnych wymaga:
–

wytypowania wskaźników, doboru odpowiednich metod i narzędzi mierniczych,

–

ścisłego ustalenia warunków pomiaru i właściwego wykonania samych pomiarów,

–

odpowiedniego opracowania wyników pomiarów, przeanalizowania dokładności
wyników,

–

właściwego pobrania próbki do analizy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przykład 1
Przykładowy arkusz badań dla parametrów: liczby rządków, kolumienek, szerokości, masy
powierzchniowej i grubości badanej dzianiny

BADANIE WŁAŚCIWOŚCI DZIANINY.
Warunki aklimatyzacji:

Wilgotność: 65%
Temperatura: 20

Przedmiot badań: Dzianina wykończona.

WYZNACZANIE LICZBY RZĄDKÓW I KOLUMIENEK wg PN-EN 14971

Lp.

Liczba rządków

[1cm]

Liczba kolumienek
[1cm]

14,0

9,7

14,3

9,7

13,3

10,0

13,7

9,7

14,0

10,0

średnia

13,8

9,8

rządki

kolumienki

Liczba pomiarów

Średnia liczba rządków/kolumienek

[1cm]

13,8

9,8

Odchylenie standardowe

[1cm]

3,78

1,64

Współczynnik zmienności

[%]

2,73

1,67

WYZNACZANIE SZEROKOŚCI DZIANINY wg PN-EN 1773

WYZNACZANIE MASY POWIERZCHNIOWEJ DZIANINY wg PN-P-04613

WYZNACZANIE GRUBOŚCI wg PN-EN ISO 5084

Lp.

szerokość

[m]

masa próbki

10x10cm [g]
METODA E

masa m

dzianiny

[g/m

]

grubość [mm]

0,744

2,543

254

0,990

0,745

2,546

255

0,940

0,746

2,581

258

0,970

0,750

2,528

253

0,980

0,758

2,522

252

0,940

średnia

0,749

2,544

254

0,96

szerokość dzianiny

0,749

masa powierzchniowa dzianiny

254

g/m

odchylenie standardowe masy

2,30

g/m

współczynnik zmienności masy

0,90

grubość dzianiny

0,964

odchylenie standardowe grubości

0,02

współczynnik zmienności grubości

2,09

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przykład 2

Przykładowy arkusz badań przepuszczalności powietrza badanej dzianiny.

BADANIE WŁAŚCIWOŚCI DZIANINY

WYZNACZANIE PRZEPUSZCZALNOŚCI POWIETRZA wg PN-EN ISO 9237

Warunki aklimatyzacji:

Wilgotność: 65%.

Temperatura: 20

Przedmiot badań: Dzianina wykończona.

Numer badanej

próbki

Przepuszczalność powietrza

odczyt z przyrządu [mm/s]

2600,0

2360,0

2480,0

2810,0

2600,0

2610,0

2530,0

2750,0

2480,0

2750,0

Średnia

2597,0

Liczba pomiarów

Średnia przepuszczalność
powietrza

[mm/s]

2597

Odchylenie standardowe

[mm/s]

141,6

Współczynnik zmienności

[%]

5,45

Parametry strukturalne dzianin

Do podstawowych parametrów strukturalnych dzianin zaliczamy:

1.  rodzaj splotu,
2.  wymiary liniowe tj. szerokość i długość,
3.  masę liniową i powierzchniową,
4.  grubość,
5.  ścisłość kolumienkową i rządkową.

Wymienione parametry strukturalne określa się laboratoryjnie za pomocą pomiarów

wskaźników liczbowych w oparciu o normy. Wymiary liniowe to długość, szerokość
i grubość.

Pomiary długości i szerokości przeprowadza się w sztukach w celu wyznaczenia liczby

metrów w sztuce i ustalenia jej szerokości oraz w odcinkach w celu wyznaczenia dokładnych
wymiarów długości i szerokości określonego odcinka

dzianiny. Szerokość płaskiego wyrobu

jest  to  odległość  między  zewnętrznymi  brzegami  próbki  mierzona  w  kierunku  wzdłużnym
lub kierunku wytwarzania. Badanie wykonuje się w oparciu o normę PN-EN 1773 „Tekstylia.
Płaskie  wyroby  włókiennicze.  Wyznaczanie  szerokości  i  długości”.  Płaski  wyrób  powinien
być  mierzony  w  stanie  zrelaksowanym.  W  celu  upewnienia  się,  że  został  osiągnięty  stan

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

relaksacji,  zaznaczyć  wzdłuż  płaskiego  wyrobu  dwa  odcinki  pomiarowe.  Próbka  uznana
za  zrelaksowaną  charakteryzuje  się  tym,  iż  różnica  między  przeprowadzonymi  co  24h
pomiarami długości tych odcinków jest mniejsza niż 0,25%. Badanie wykonujemy na próbce
płasko  rozłożonej  na  powierzchni  stołu  pomiarowego,  zaleca  się  wykonanie  pomiaru
na pełnej szerokości wyrobu, w miejscach równomiernie rozmieszczonych, dla:
–

próbki o długości do 5 m – 5 miejsc pomiarowych,

–

próbki o długości do 20 m – 10 miejsc pomiarowych,

–

próbki o długości większej niż 20 m – co najmniej 10 miejsc pomiarowych
rozmieszczonych w odstępach co 2 m.
Szerokość dzianiny oblicza się jako średnią arytmetyczną z pięciu pomiarów szerokości

z dokładnością do 0,1 m.

Grubość dzianiny zależy bezpośrednio od numeru przędzy użytej do produkcji

oraz rodzaju splotu. Pomiar grubości wyznacza się w milimetrach jest to odległość między
dwiema równoległymi płaszczyznami, między którymi umieszczona jest próbka o określonej
powierzchni pod odpowiednim obciążeniem. Grubość wyrobu oblicza się jako średnią
arytmetyczną z pięciu pomiarów grubości z dokładnością do 0,01 mm.

Schemat przyrządu przedstawiono na rys. 3. Próbkę p należy płasko położyć na stolik 2

ustawionym na podstawie 1. Następnie zwalniając zapadkę 3 opuścić trzpień 4 zakończony
stopką 5. Masa trzpienia 4 wraz z zawieszonymi na nim mechanizmami wynosi 125 g. Stopka
może być dodatkowo obciążana poprzez zakładanie na trzpień 4 obciążników o odpowiedniej
masie. Trzpień przesuwa się do momentu oparcia stopki na próbce p. Wskazówka 6 wskazuje
na skali 7 odległość, na jakiej znajduje się stopka 5 od powierzchni stolika 2, czyli wyznacza
grubość mierzonej dzianiny.

Rys. 3. Grubościomierz a) schemat grubościomierza b) zdjęcie katalogowe

1 – podstawa, 2 – stolik, 3 – zapadka, 4 – trzpień, 5 – stopka, 6 – wskazówka, 7 – skala [3, s. 23]

Badanie wykonuje się zgodnie z normą PN-EN ISO 5084 „Tekstylia. Wyznaczanie grubości
wyrobów włókienniczych”.

Wyznaczanie masy liniowe i powierzchniowej dzianin

Jednym z bardzo ważnych wskaźników technologicznych wyrobu jest jego masa. Masa

liniowa jest to masa odcinka dzianiny o pełnej szerokości i długości 1 m, wyrażona
w gramach na metr. Masa powierzchniowa jest to masa dzianiny o powierzchni 1 m

wyrażona w gramach na metr kwadratowy. Badanie wykonuje się w oparciu o normę PN-EN
04613 „Tekstylia. Dzianiny i przędziny. Wyznaczanie masy liniowej i powierzchniowej”.
Przed wykonaniem badania próbki należy aklimatyzować w warunkach klimatu normalnego.
Masa powierzchniowa i liniowa obliczana jest na podstawie pomiaru długości, szerokości

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i masy próbki dzianiny. Próbki o znanych wymiarach są ważone i obliczana jest masa
powierzchniowa lub liniowa.

Wyznaczanie liczby rządków i kolumienek w dzianinie i wyrobach dzianych,

wykonuje się wg PN-EN 14971 „Dzianiny. Wyznaczanie liczby oczek na jednostkę długości
i na jednostkę powierzchni”. Wielkość próbki roboczej powinna umożliwić wyznaczenie
liczby

kolumienek

rządków

pięciu

różnych

miejscach

dzianiny

uznanych

za reprezentatywne.  Kolumienki  i  rządki  liczone  są  za  pomocą  odpowiednich
powiększających  urządzeń  (rys.  4)  przy  użyciu  igły  preparacyjnej.  W  zależności  od  liczby
oczek  na  1cm  dzianiny  długość  odcinka  pomiarowego  w  kierunku  rządków  i  kolumienek
wynosi:
–

do 10 oczek – długość, która zapewni liczbę kolumienek lub rządków większą niż 30,

–

od 10 oczek – długość co najmniej 20 mm.
Miejsca pomiaru dla dzianin winny znajdować się w odległości co najmniej 100 mm

od brzegów dzianiny. Dla wyrobów dziewiarskich, z wyłączeniem rękawiczek, pomiaru
dokonuje się na każdej zasadniczej części składowej wyrobu w odległości co najmniej 50 mm
od brzegów: zaś dla rękawiczek w środkowej części wyrobu.

Dla wyrobów pończoszniczych, oprócz skarpetek, wyznaczenie przeprowadza się

na dolnej  części  stopy,  na  cholewce  w  odległości  100  mm  od  mankietu  lub  krocza  oraz
na mankiecie w pończochach. W przypadku skarpet pomiar dokonywany jest na dolnej części
stopy.  Początek  i  koniec  odcinka  pomiarowego  winien  znajdować  się  między  oczkami
dzianiny.  W  wybranym  miejscu  badanego odcinka dzianiny  lub wyrobu wybrać  kolumienkę
i  przecinający  ją  rządek.  Ustawić  lupkę  na  kolumience  i  policzyć,  pomagając  sobie  igłą
preparacyjną  liczbę  oczek  rządków  przypadającą  na odpowiednią  długość.  Ustawiając  lupkę
na  przecinającym  kolumienkę  rządku  policzyć  liczbę  kolumienek  przypadającą
na  odpowiednią  długość.  Powtarzać  postępowanie  dla  co  najmniej  pięciu  różnych  miejsc.
Z otrzymanych  wyników  obliczyć:  średnią  liczbę  rządków  i  kolumienek  jako  średnią
arytmetyczną  przeliczoną  na  1cm  długości  dzianiny  lub  wyrobu.  Obliczenia  wykonać
z dokładnością do 0,5 oczka.

Rys. 4. Lupki umożliwiające powiększenie oczek w dzianinie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyznaczenie liczby oczek i kolumienek dla poszczególnych rodzajów dzianin należy

wykonać stosując zasady:
–

dla dzianin wykonanych na jednym układzie igieł – po stronie oczek prawych,

–

dla dzianin wykonanych na dwóch układach igieł o jednakowej liczbie oczek po obu
stronach dzianiny – po jednej stronie dzianiny,

–

dla dzianin wykonanych na dwóch układach igieł o różnej liczbie oczek po obu stronach
dzianiny – po obu stronach dzianiny,

–

dla dzianin wzorzystych – dokonać pomiaru w ramach raportu.

Wrobienie nitki w dzianinie

Próbkę dzianiny rozłożyć na stole, na próbkę przyłożyć szablon, tak, aby linia dzieląca

symetrycznie  szerokość  szablonu  pokrywała  się  z  kolumienką.  Szablon  obrysowuje  się
i  wycina  próbkę  o  wymiarach  15  x  15  cm.  Na  próbce  zaznacza  się  dwie  cienkie  linie
w kontrastowym  kolorze.  Następnie  skrajne  kolumienki,  wyznaczające  szerokość  do  badań,
wyraźnie  oznacza  się  na  całej  ich  długości,  aby  ślad  oznaczenia  był  dobrze  widoczny
na poszczególnych  nitkach  po  ich  wypruciu.  Z  badanej  próbki  za  pomocą  igły  preparacyjnej
wypruć  trzy  skrajne  nitki  brzegowe  i  odrzucić  je,  a  następnie  do  pomiarów  właściwych
wypruć 10 nitek. Przy wypruwaniu nitek należy uważać, aby nie następowało ich rozkręcanie
i  rozciąganie.  Przygotowane  nitki  kolejno  zakleszczać  w  zaciskach  skrętomierza  tak,  aby
zaznaczone  na  nich  ślady  linii  pokrywały  się  z  wewnętrznymi  krawędziami  zacisków.
Odległość  między  zaciskami  skrętomierza  winna  odpowiadać  długości  odcinka  pomiędzy
zaznaczonymi  liniami.  Wartość  obciążenia  prostującego  nastawić  na  skali  dźwigni
obciążającej  0,5  cN/tex  i  odczytać  przyrost  długości  nitki  Δl

[mm] z dokładnością 0,5 mm.

W przypadku,  gdy  nie  jest  znana  nominalna  masa  liniowa  nitek  należy  przed  pomiarem
przyrostu  długości  wypruć  10  nitek  i  wyznaczyć  ich  masę.  Na  podstawie  masy  10  nitek
i sumarycznej  ich  długości  należy  obliczyć  przybliżoną  masę  liniową  nitki,  która  stanowi
podstawę do przyjęcia odpowiedniego obciążenia prostującego 0,5cN/tex.
Przyrost  długości  nitki  Δl  obliczyć  jako  średnią  arytmetyczną  przyrostów  długości
poszczególnych nitek.

Współczynnik wrobienia nitki W obliczyć wg wzoru:

Δl

gdzie:
W – współczynnik wrobienia nitki w dzianinie,
Δl – średnia arytmetyczna długość 10 nitek wyprutych z dzianiny [mm],
l

– długość odcinka pomiarowego w dzianinie [mm].

Długość nitki w oczku należy obliczyć wg wzoru:

Δl

gdzie:
L

– długość nitki w oczku,

Δl – średnia arytmetyczna długość 10 nitek wyprutych z dzianiny [mm],
P

– liczba oczek w rządku utworzonym z wyprutej nitki, na długości mierzonej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zależności między podstawowymi parametrami struktury dzianin

Wymiary płaskie oczka dzianiny (rys. 5) to szerokość kolumienki A i wysokość rządka B.

Rys. 5. Podstawowe typy oczek dziewiarskich: a) oczko rządkowe, b) oczko kolumienkowe

Szerokość kolumienki i wysokość rządka można wyliczyć ze wzorów:

100

gdzie:
A – szerokość kolumienki [mm],
B – wysokość rządka [mm],
P

– liczba kolumienek na długości 1dm (ścisłość kolumienkowa),

– liczba rządków na długości 1dm (ścisłość rządkowa).

Współczynnik kształtu oczka dzianiny C – liczba określająca stosunek wymiarów

liniowych oczka (jego wysokości i szerokości) wyprowadzonych ze ścisłości kolumienkowej
i rządkowej, określa się równaniem:

lub

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są zasady pobierania próbek?
2.  Jaką czynność należy wykonać z próbką przed wykonaniem badań?
3.  W jakich warunkach należy aklimatyzować próbki?
4.  Kiedy można uznać, że próbka jest zaaklimatyzowana?
5.  Jaki organ nadzoruje i koordynuje działalność normalizacyjną w kraju?
6.  Jakie rodzaje norm rozróżniamy pod względem zakresu stosowania?
7.  Jaki obecnie stosujemy układ jednostek?
8.  Jakie wielkości charakteryzują pomiar?
9.  Jak określa się współczynnik kształtu oczka?
10.  Jakie są podstawowe parametry strukturalne dzianin?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Z określonej partii wyrobów przeznaczonej od kontroli pobierz próbki laboratoryjne

i dokonaj ich aklimatyzacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2)  pobrać próbki laboratoryjne do badań z określonej partii wyrobów,
3)  przeprowadzić aklimatyzację próbki,
4)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5)  ocenić wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

partia wyrobów przeznaczona do kontroli,

−

norma PN-EN ISO139 [9],

−

nożyce,

−

pomieszczenie lub urządzenie umożliwiające aklimatyzację próbek,

−

waga laboratoryjna,

−

arkusz do ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wyznacz masę powierzchniową i liniową zgodnie z normą PN-EN -04613 „Tekstylia.

Dzianiny i przędziny. Wyznaczanie masy liniowej i powierzchniowej” i przeprowadź
aklimatyzację próbek.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2)  zapoznać się z normą PN-EN -04613 [10], PN-EN ISO139 [9],
3)  pobrać próbki do badań zgodnie z w/w normą,
4)  przeprowadzić aklimatyzację próbki,
5)  wyznaczyć masę powierzchniową i liniową dzianiny,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7)  ocenić wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

norma PN-EN -04613 [10], PN-EN ISO139 [9],

−

dzianina metrażowa przeznaczona do badania,

−

przymiar metalowy z podziałką mm, długości około 1 m,

−

pomieszczenie lub urządzenie umożliwiające aklimatyzację próbek,

−

stół pomiarowy o długości co najmniej 3 m,

−

nożyce, wykrojnik zgodny z normą PN-EN -04613 [10],

−

waga laboratoryjna,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wyznaczyć wytrzymałości na przebicie dzianiny zgodnie z normą PN-79/P-04738

„Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie wytrzymałości na przebicie”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2)  zapoznać się z normą PN-79/P-04738 [12], PN-EN ISO139 [9],
3)  pobrać próbki do badań zgodnie z w/w normą,
4)  przeprowadzić aklimatyzację próbki,
5)  wyznaczyć wytrzymałość dzianiny na przebicie,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7)  ocenić wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

norma PN-79/P-04738 [12], PN-EN ISO139 [9],

−

dzianina metrażowa przeznaczona do badania,

−

nożyce, cyrkiel,

−

pomieszczenie lub urządzenie umożliwiające aklimatyzację próbek,

−

zrywarka z oprogramowaniem zgodna z normą PN-79/P-04738 [12],

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Obliczyć średnią masę powierzchniową, współczynnik zmienności, odchylenie

standardowe dzianiny, dla której wykonano n = 10 pomiarów, a kolejne pomiary wynoszą:
123, 124, 120, 125, 123, 122, 126, 124, 123, 125 g/m

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2)  obliczyć średnią arytmetyczną masę powierzchniową dzianiny,
3)  obliczyć odchylenie standardowe masy powierzchniowej,
4)  obliczyć współczynnik zmienności masy powierzchniowej,
5)  przeanalizować otrzymane wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Obliczyć średnią grubość, współczynnik zmienności, odchylenie standardowe, rozstęp

dla dzianiny, dla której wykonano n = 5 pomiarów, a kolejne pomiary wynoszą:
1,23; 1,26; 1,30; 1,18; 1,32.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2)  obliczyć średnią arytmetyczną grubość dzianiny,
3)  obliczyć odchylenie standardowe grubości,
4)  obliczyć współczynnik zmienności grubości,
5)  obliczyć rozstęp,
6)  dokonać analizy otrzymanych wyników.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura rozdziału 6.

Ćwiczenie 6

Wyznacz grubość dzianiny wg PN-EN ISO 5084 [15], PN-EN ISO 139 [9].

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z normą PN-EN ISO 5084 [15], PN-EN ISO139 [9],
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymaganiami bhp

i ergonomii pracy,

3)  pobrać próbki do badania,
4)  przygotować próbki do badania
5)  obliczyć grubość dzianiny,
6)  przeanalizować otrzymane wyniki badanej dzianiny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

norma PN-EN ISO 5084 [15], PN-EN ISO 139 [9],

−

dzianina metrażowa (około 0,5 m),

−

nożyce,

−

grubościomierz,

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) pobrać z partii wyrobów próbki robocze do badań laboratoryjnych?



2) wymienić zasady pobierania próbek?



3) określić warunki w jakich aklimatyzuje się próbki do badań

laboratoryjnych?



4) zdefiniować stan równowagi wilgotności próbki?



5) określić masę powierzchniową i liniową dzianiny?



6) przygotować próbki do badania wrobienia nitek w dzianinie?



7) wyznaczyć ścisłość rządkową i kolumienkową dzianiny?



8) wyznaczyć długość nitki w oczku?



9) wyznaczyć obciążenie wstępne?



10) rozróżnić jednostki podstawowe, uzupełniające, pochodne układu SI?



11) stworzyć jednostki wielokrotne i podwielokrotne?



12) obliczyć wartość średnią badanego wskaźnika?



13) obliczyć odchylenie standardowe badanego wskaźnika?



14) obliczyć współczynnik zmienności badanego wskaźnika?



15) obliczyć błąd przypadkowy wartości średniej?



16) opracować wyniki pomiarów?



17) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?



18) przeprowadzić analizę otrzymanych wyników pomiaru?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Badania parametrów użytkowych dzianin

4.3.1. Materiał nauczania

Metody laboratoryjne oceny poszczególnych cech dzianin, stanowiących o przydatności

użytkowej, należą do grupy najważniejszych i najczęściej obecnie stosowanych metod oceny
dzianin. Metody te w wielu przypadkach dają wyniki najbardziej obiektywne, zwłaszcza
w przypadku cech stanowiących o trwałości dzianin.

Ocena laboratoryjna jest przeprowadzana na małych próbkach pobranych w sposób

losowy z badanej partii. Poszczególne cechy są oceniane przy pomocy przyrządów
laboratoryjnych w większości przypadków zintegrowanych z komputerem.

Wyznaczanie odporności dzianin na pilling

Odporność na pilling jest jednym z podstawowych wskaźników rzutujących

na  przydatność  użytkową  wyrobów  włókienniczych,  głównie  na  ich  walory  estetyczne,
a więc  i  komfort  użytkowania.  Pilling  jest  zjawiskiem  powstającym  na  powierzchni  wyrobu
podczas  użytkowania,  objawia  się  tworzeniem  splątanych  skupisk  włókien  w  kształcie
kuleczek  połączonych  z  powierzchnią  wyrobu  za  pomocą  jednego  lub  więcej  włókien.
Dzianiny  w  porównaniu  z  tkaninami  dają  więcej  pill  z  powodu  ich  luźnej  struktury
umożliwiającej  łatwiejszą  migrację  włókien.  Na  powstawanie  pillingu  wpływa  wiele
czynników między innymi:
–

własności włókien użytych do produkcji danej dzianiny,

–

parametry techniczne i technologiczne przędzy, zastosowanej do produkcji dzianiny,

–

parametry techniczne i technologiczne decydujące o strukturze dzianiny,

–

warunki użytkowania.
Decydujący wpływ na powstanie pillingu mają własności włókien stanowiących

wiązadło.  Włókna  te  muszą  być  wytrzymałe  na  rozciąganie  i  ścieranie,  aby  w  procesie
użytkowania nie uległy destrukcji. Muszą być odpowiednio elastyczne, aby dawały się łatwo
odkształcać  i  dobrze  zaciskały  luźne  włókna,  stanowiące  elementy  składowe  pilli.
Podstawową  cechą  struktury  przędzy,  warunkującej  powstawanie  pilli  jest  jej  puszystość.
Im przędza  jest  mniej  zwarta,  im  więcej  swobodnych  włókien  wystaje  poza  trzon  przędzy,
tym  większa  będzie  jej  skłonność  do  tworzenia  pilli.  Procesy  wytwarzania  przędzy
i wykończenia decydują również o skłonności włókien do tworzenia się pillingu. Stosowanie
przędz czesankowych pojedynczych o dużej równomierności grubości, dużej liczbie skrętów,
może  przeciwdziałać  przemieszczaniu  się  włókien  w  przędzy,  a  więc  pillingowi.  Struktura
wyrobu przez odpowiednią jej zwartość czyni wyrób mniej podatny na powstawanie pillingu.
Pilling  najczęściej  powstaje  na  wyrobie  w  miejscach,  których  powierzchnia  podlega
procesowi  ocierania  o  inne  tekstylia.  Pilling  można  wywołać  w  krótkim  czasie  za  pomocą
specjalnych przyrządów pokazanych na rys.6 i rys.7. Metody wywołania zjawiska pillingu są
opisane w dwóch normach.
–

PN-EN ISO 12945-1 „Tekstylia. Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego wyrobu
do mechacenia i pillingu. Część 1: Skrzynkowa metoda badania piklingu”.

–

PN-EN ISO 12945-2 „Tekstylia. Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego wyrobu
do mechacenia i pillingu. Część 2: Zmodyfikowana metoda Martindale’a”.
Zasada oceny próbek po badaniach pillingu i mechacenia jest metodą organoleptyczną

identycznie  przeprowadzaną  w  obu  metodach  badania  pillingu.  Wizualna  ocena  próbek
dzianiny  poddanych  zjawisku  wywołania  pillingu  polega  na  przypisaniu  stopnia  zgodnie
ze schematem  stopniowania  przedstawionym  w  tabeli  4,  każdej  badanej  próbce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jeżeli przypisany stopień wystąpi pomiędzy dwoma stopniami, podać stopień „połówkowy”
np. 1–2.

Tabela 4. Wizualna ocena próbki [14]

Stopień

Opis wyglądu powierzchni próbki dzianiny

Brek zmian

Powierzchnia lekko zmechacona i/lub częściowo uformowane pille.

Powierzchnia umiarkowanie zmechacona i/lub umiarkowany pilling. Pille
o różnych wymiarach gęstości częściowo pokrywają powierzchnię próbki.

Powierzchnia wyraźnie zmechacona i/lub wyraźny pilling. Pille o różnych
wymiarach gęstości pokrywają znaczną część powierzchni próbki.

Silne zmechacenie powierzchni i/lub intensywny pilling. Pille o różnych
wymiarach i gęstości pokrywają całą powierzchnię próbki.

Rys. 6. Skrzynka do badania pillingu Rys. 7. Przyrząd Martindale’a do badania pillingu

1 – płyta główna, prowadząca uchwyty z próbkami
2 – wykrojnik do próbek
3 – łożyska prowadzące płytę główną
4 – stolik ścierający
5 – pierścien mocujący ścieracz na stoliku
6 – przyciski do ustawienia liczby suwów

Wyznaczanie odporności dzianin na ścieranie

Dzianina w użytkowaniu ulega niszczeniu, przede wszystkim na skutek tarcia dzianiny

o  dzianinę  lub  o  inną  powierzchnię.  Szybkość  przetarcia  zależy  od  częstotliwości  tarcia,
rodzaju  włókna,  skrętu  przędzy,  splotu  i  wykończenia.  Ocena  odporności  na  ścieranie  jest
wyznaczana  na  podstawie  przedziału  kontrolnego,  w  którym  wystąpiło  zniszczenie  próbki.
Za  punkt  zniszczenia  próbki  w  dzianinie  należy  uznać  jedną  przetartą  nitkę  powodującą
powstanie dziury. Ścieranie wykonujemy na przyrządzie Martindale’a poddając jednocześnie
badaniu 4 próbki.  Okrągłą próbkę  zamocowuje się w uchwycie, podkładając pod nią krążek
z  gąbki  zaciska  się  pierścień  mocujący.  Na  stoliczki  ścierające  zakłada  się  jako  ścieracz
tkaninę  wełnianą.  Badanie  wykonuje  się  wg  normy  PN-EN  ISO  12947-2  „Tekstylia.
Wyznaczanie  odporności  płaskich wyrobów na  ścieranie  metodą Martindale'a.  Wyznaczanie
zniszczenia  próbki”.  Zgodnie  z  normą  ustawić  liczbę  suwów  dla  pierwszego  przedziału

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kontrolnego i włączyć przyrząd, prowadzić badanie bez przerwy do wybranej wstępnie liczby
suwów.  Po  zatrzymaniu  się  przyrządu  delikatnie  zdjąć  uchwyty  z  próbkami  i  przy  pomocy
lupy  o  powiększeniu  x  8  sprawdzić  na  całej  powierzchni  próbki  oznaki  zniszczenia.
Jeśli zniszczenie jeszcze nie wystąpiło, to ponownie umieścić uchwyt w przyrządzie, nastawić
liczbę  suwów  odpowiadającą  następnemu  przedziałowi  kontrolnemu  i  włączyć  przyrząd.
Kontynuować  badanie  i  oceniać  po  każdym  kolejno  wybranym  przedziale  kontrolnym,
aż  do  widocznego  zniszczenia  próbki.  W  przypadku  wyrobów  o  nieznanej  odporności
na  ścieranie  zalecane  jest  wstępne  badanie  z  przedziałami  kontrolnymi  co  2000  suwów
do liczby  suwów, przy której  wystąpi zniszczenie. Jako wynik  badania podawana  jest  liczba
suwów,  przy  której  jeszcze  nie  jest  obserwowane  zniszczenie  próbki  (czyli  liczbę  suwów,
przy której wystąpiło zniszczenie próbki pomniejszamy o liczbę suwów ostatniego przedziału
kontrolnego).

Rys. 8. Przyrząd Martindale’a do badania odporności na ścieranie.

1 – łożysko prowadzące płytę główną,
2 – prowadnik płyty,
3 – płyta główna,
4 – rolki prowadzące płytę główną,
5 – głowica ścierająca wraz z założoną próbką,
6 – obciążnik.

Wyznaczanie odporności wybarwień dzianin na tarcie

Przez odporność wybawień rozumie się odporność barwy wyrobu włókienniczego

na  działanie  czynników,  na  które  wyroby  są  narażone  w  wielu  przypadkach  już  w  czasie
produkcji,  a  następnie  w  czasie  użytkowania.  Podczas użytkowania  wyroby  włókiennicze  są
narażone  na działanie czynników zewnętrznych tj. światła, prania, moczenia w wodzie, potu
oraz  tarcia  na  sucho  i  mokro.  Te  czynniki  mogą  powodować  wybarwienia  barwnika
na wyrobie  podczas  użytkowania  stąd  są  wybarwienia  odporne  na  jedne  czynniki  natomiast
na  inne  mniej  odporne  lub  wcale  nieodporne.  Dlatego  przy  określeniu  stopnia  odporności
wybarwienia  należy  zawsze  podać  rodzaj  działającego  czynnika.  Stopień  odporności
wybawień  jest  względną  wartością  porównawczą  określoną  w  stosunku  do  odporności
wybarwienia  lub  druku  przyjętego  za  wzorzec.  W  celu  określenia  badanego  wskaźnika
poddaje się zazwyczaj badaniu próby łącznie z kompletem wzorców trwałości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odporność wybawień ocenia się na podstawie zmiany barwy. Zmiana barwy może

uwidaczniać  się  zmianą  intensywności  barwy  lub  odcienia.  Oceny  dokonuje  się  wzrokowo,
pod  lampą  imitującą  światło  dzienne,  na  podstawie  różnicy  barwy  próby  badanej  i  próby
nie badanej.  Bardziej  dokładnego  określenia  stopnia  trwałości  można  dokonać  przez
porównanie  z  wzorcową  szarą  lub  niebieską  skalą  barw.  Szara  skala  jest  stosowana  przy
badaniu  odporności  na  czynniki  mokre,  niebieska  natomiast  przy  badaniu  odporności
wybawień na światło.

Szara skala składa się z dwóch skal: skali zmiany barwy i skali zabrudzenia bieli.

Zarówno  jedna  jak  i  druga  składają  się  z  pięciu  par  pasków,  z  których  górny  jest  paskiem
zasadniczym a dolny paskiem towarzyszącym. W szarej skali paski zasadnicze we wszystkich
parach  mają  barwę  jasnoszarą  jednakową  natomiast  w  paskach  towarzyszących  barwa  ta
zmienia  się  na coraz  jaśniejszą. Stąd wprowadzona  jest pięciostopniowa skala oceny  zmiany
barwy.  Skala  zabrudzenia  bieli  różni  się  tym,  iż  w  każdej  parze  paskami  zasadniczymi  są
paski  śnieżnobiałe,  a  paski  towarzyszące o  wzrastającym  intensywnie  zabrudzeniu. Niektóre
barwniki nie wiążą się ściśle z włóknem, lecz osadzają się lekko na jego powierzchni i łatwo
podlegają  ścieraniu,  brudzą  białą  tkaninę  towarzyszącą.  Przyczyną  tego  może  być
niedokładne  barwienie  lub  zbyt  duże  ilości  naniesionego  barwnika.  Najprostszym  sposobem
umożliwiającym  sprawdzenie  odporności  wybawień  na  tarcie  jest  pocieranie  dzianiny
barwionej  zwilżoną  tkaniną  bawełnianą.  W  badaniach  laboratoryjnych  stosuje  się  specjalne
aparaty rys. 9.

Rys. 9. Urządzenie do wyznaczania odporności wybawień na tarcie

1 – głowica korkowa z batystem, 2 – zacisk zakleszczający, 3 – stolik, 4 – pierścień naciągający badaną próbkę,

5 – uchwyt [6, s. 436]

Z barwionej dzianiny wycina się 4 próbki, z których dwie bada się na sucho, a dwie

na  mokro.  Oddzielnie  wycina  się  kawałki  białego  batystu,  którymi  owija  się  korek  1
zakleszczając  zacisk  2.  Próbkę  wybarwionej  dzianiny  kładzie  się  na  stoliku  3,  naciąga
i  zaciska  pierścień  4,  mającym  kształt  stolika  3.  Tarcie  białego  batystu  o  powierzchnię
badanej próbki wybarwionej odbywa się przez przesuwanie stolika 3  na odległość 10  cm po
10 razy do przodu i do tyłu. Przy badaniu na tarcie w stanie mokrym biały batyst i barwioną
próbkę  dzianiny  nawilża  się  wodą  destylowaną.  Badanie  przeprowadzamy  zgodnie  z  normą
PN-EN  ISO  105-X12  „Tekstylia.  Badania  odporności  wybarwień.  Odporność  wybarwień
na tarcie”.

Wytrzymałość przy rozciąganiu wielokierunkowym

Do rozciągania wielokierunkowego stosowana jest metoda badań wyznaczania

wytrzymałości na przebicie za pomocą kulki lub trzpienia. Badania przeprowadza się wg
normy

PN-79/P-04738

„Metody

badań

wyrobów

włókienniczych.

Wyznaczanie

wytrzymałości na przebicie”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wytrzymałość na przebicie jest to siła potrzebna do przebicia próbki wyrobu

włókienniczego kulką metalową o określonej średnicy, działającą prostopadle do powierzchni
próbki, wyrażoną w dekaniutonach. Do wyznaczania wytrzymałości na przebicie stosuje się
zrywarkę o napędzie elektrycznym, połączoną z komputerem wyposażonym w odpowiednie
oprogramowanie spełniające wymagania normy PN-79/P-04738 [12].
Schemat uchwytu do przebicia kulką, w który wyposażona jest głowica zrywarki rys. 10.

Rys. 10. a) Schemat uchwytu do mocowania próbek b) Zrywarka z oprogramowaniem komputerowym

1 – trzpień, 2 – kulka, 3–4 – pierścienie, pomiędzy którymi mocuje się badaną próbkę, p – próbka

Uchwyt składa się z dwóch podstawowych części-pierwsza złożona jest z trzpienia 1

z  umieszczoną  na  nim  kulką  2  połączoną  z  siłomierzem  zrywarki.  Drugą  część  stanowi
pierścień  3  i  4  między  którym  mocowana  jest  próbka  p  badanego  płaskiego  wyrobu.
Pierścienie,  w  których  umocowana  jest  próbka  połączone  są  z  dolnym  zaciskiem  zrywarki.
Próbkę  dzianiny  umieścić  między  pierścieniami  uchwytu  tak,  aby  strona  lewa  wyrobu
znajdowała  się  od  strony  działania  kulki,  następnie  próbkę  wraz  z  uchwytem  zamocować
w  zrywarce.  Uruchomić  przyrząd  i  w  momencie  przebicia  próbki  odczytać  wartość  siły,
przy której  nastąpiło przebicie. Badanie wykonać na dziesięciu próbkach, wynik jest średnią
arytmetyczną poszczególnych pomiarów.

Wyznaczanie zmiany wymiarów dzianiny po praniu i suszeniu

Wyznaczenie zmiany wymiarów, tzn. kurczliwość dzianin można przeprowadzać

po praniu, zamoczeniu lub prasowaniu. Sposób przeprowadzenia badania (obróbki),
szczególnie w przypadku prania, uzależniony jest od rodzaju płaskiego wyrobu, postanowień
normalizacyjnych i konserwacyjnych lub uzgodnień kontraktowych.

Generalnie zmiana wymiarów określana jest liczbowo jako iloraz różnicy wymiarów

próbki  po  i  przed  obróbką  i  wymiarów  początkowych,  wyrażony  w  procentach.  Zmiana
ze znakiem  ujemnym  oznacza  zmniejszenie  wymiarów,  a  znak  dodatni  zwiększenie
wymiarów  próbki.  Z  dzianiny  metrażowej  wycina  się  próbkę  kwadratową  o  wymiarach
60 x 60 cm. Na wyciętą i wyprostowaną próbkę kładzie się wzornik o boku 50 cm i zaznacza
pisakiem  8  punktów  wg  szablonu  rys.  11  zaznaczone  na  próbce  punkty  wyszywa  się
kontrastowymi nićmi lub oznacz trwałym na pranie pisakiem, czynność wykonuje się zgodnie
z normą

PN-EN ISO 3759 „Tekstylia. Przygotowanie, znakowanie i pomiar próbek płaskiego

wyrobu i odzieży do wyznaczania zmiany wymiarów”.

Po oznaczeniu próbki mierzy się z dokładnością do 1mm między zaznaczonymi

punktami, w kierunku rządków i kolumienek. W przypadku, gdy brzegi próbki strzępią się,
należy je obszyć na overlocku przed praniem. Pranie dzianin prowadzi się zgodnie z normą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

PN-EN ISO 6330

„

Tekstylia. Metody prania domowego i suszenia stosowane do badania

płaskiego wyrobu włókienniczego”.

Rys. 11. Próbka dzianiny do badania kurczliwości z zaznaczonymi punktami pomiarowymi

Po zakończeniu prania próbki suszy się, wysuszoną lub wyprasowaną próbkę

aklimatyzuje się, rozkłada na stole, wygładza zmarszczki i mierzy między zaznaczonymi
punktami, w kierunku rządków i kolumienek z dokładnością do 1mm wg normy PN-EN
25077 „Tekstylia. Wyznaczanie zmiany wymiarów po praniu i suszeniu”.

Na podstawie otrzymanych długości odcinków należy obliczyć zmianę wymiarów i-tego

odcinka pomiarowego Z

100

−

gdzie:
lpi – długość zaznaczonego odcinka po praniu [mm],
l

– długość zaznaczonego odcinka przed praniem [mm],

Obliczenia należy wykonać oddzielnie dla kierunku rządków i kolumienek.

Średnią zmianę wymiarów próbki wzdłuż rządków oblicza się jako średnią zmianę wymiarów
wyliczoną dla 3 odcinków ze wzoru:

rz3

rz2

gdzie:
Z

– kurczliwość dzianiny w kierunku rządków,

rz1

– kurczliwość odcinka 1 próbki w kierunku rządków,

rz2

– kurczliwość odcinka 2 próbki w kierunku rządków,

rz3

– kurczliwość odcinka 3 próbki w kierunku rządków.

Średnią zmianę wymiarów próby wzdłuż kolumienek oblicza się jako średnią zmianę

wymiarów wyliczoną dla 3 odcinków ze wzoru:

gdzie:
Z

– kurczliwość dzianiny w kierunku kolumienek,

– kurczliwość odcinka 1 próbki w kierunku kolumienek,

– kurczliwość odcinka 2 próbki w kierunku kolumienek,

– kurczliwość odcinka 3 próbki w kierunku kolumienek.

Podając zmianę wymiarów po praniu dzianiny należy podać metodę prania, oraz sposób

suszenia lub prasowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyznaczanie przepuszczalności powietrza

Do istotnych cech dzianin należy zaliczyć ich przewiewność, czyli przepuszczalność

powietrza.  Cecha  ta  ma  szczególnie  ścisły  związek  z  właściwościami  fizjologicznymi
wyrobów  włókienniczych,  decyduje  o  ciepłochronności.  Im  odzież  ma  być  bardziej
ciepłochronna tym  lepiej powinna zabezpieczać przed przenikaniem powietrza zewnętrznego
do  ciała  ludzkiego.  Z  drugiej  strony  zbyt  szczelna  odzież  uniemożliwia  właściwości
oddychania  skóry  człowieka,  przenikanie  przez  odzież  potu  a  tym  samym  zachowanie
odpowiedniej  temperatury  ciała  ludzkiego.  Dla  bielizny  i  innej  odzieży  letniej
przepuszczalność  powietrza  powinna  być  wysoka,  natomiast  dla  odzieży  chroniącej  przed
zimnem,  niektórych  wyrobów  specjalistycznych  wskaźnik  ten  powinien  być  wysoki.
Przepuszczalność  powietrza,  jaką  wykazuje  wyrób,  zależy  od  jego  porowatości  i  jest  ściśle
związana  z  parametrami  technologicznymi  dzianiny  jednocześnie  jest  parametrem
charakteryzującym komfort fizjologiczny danego wyrobu.

Przepuszczalność powietrza jest to ilość powietrza, jaka przenika przez jednostkę

powierzchni  wyrobu  w  ciągu  określonej  jednostki  czasu,  przy  ustalonej  różnicy  ciśnień
po obu  stronach  wyrobu.  Pomiar  przewiewności  powietrza  dzianin  sprowadza  się
do określenia oporu, jaki stwarzają one przy przetłaczaniu przez nie powietrza. Opór jest tym
większy  im  wyrób  jest  bardziej  szczelny,  czyli  im  będzie  miał  mniej  porów,  szczelin
i otworów,  którymi  przetłaczane  powietrze  może  przepływać.  Badanie  przeprowadza  się
w oparciu  o  normę  PN-EN  ISO  9237  „Tekstylia.  Wyznaczanie  przepuszczalności  powietrza
wyrobów  włókienniczych”.  Przed  badaniem  próbki  należy  aklimatyzować,  badanie
przeprowadzamy  w  warunkach  klimatu  normalnego.  W  okrągłym  uchwycie  przyrządu
zamocować próbkę dzianiny tak, aby pozbawiona była wszelkich zagnieceń. Włączyć pompę
ssącą  lub  inne  urządzenie  wymuszające  przepływ  powietrza  przez  badaną  próbkę.  Wartość
przepływu powietrza  zarejestrować  po  ustabilizowaniu  się  warunków  pomiaru.  Wykonać  10
pomiarów  w  różnych  miejscach  dzianiny.  Z  uzyskanych  wyników  obliczyć  średnią
arytmetyczną wartość przepuszczalności powietrza przez badaną dzianinę.

Przewiewność płaskich wyrobów włókienniczych mierzy się na specjalnych do tego celu

skonstruowanych przyrządach rys. 12.

Rys. 12. Przyrząd do badania przepuszczalności powietrza

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Izolacyjność cieplna

Głównym przeznaczeniem odzieżowych wyrobów włókienniczych jest utrzymanie ciała

ludzkiego  w  normalnej  temperaturze  i  chronienie  go  przed  nagłymi  zmianami  warunków
atmosferycznych.  Odzież  powinna  stanowić  barierę  izolacyjną,  utrzymującą  na  stałym
poziomie  ciepłotę  ciała.  Wyroby  włókiennicze  są  ciałami  porowatymi  złożonymi  z  dużej
liczby  włókien,  oddzielonych  porami  o  różnym  kształcie  i  rozmiarach,  wypełnionymi
powietrzem.  Dlatego  też  przy  rozważaniu  zjawiska  przekazywania  ciepła  przez  wyrób
za zjawisko podstawowe przyjmuje się przewodzenie ciepła. Przewodzenie ciepła jest to ilość
ciepła  przenoszonego  przez  próbkę  o  ustalonym  stanie  cieplnym  na  drodze  jednoczesnego
działania zjawiska przewodzenia, unoszenia i promieniowania.

Miarą przenikania cieplnego jest gęstość strumienia energii, czyli ilość ciepła

przenosząca  się  przez  jednostkową  powierzchnię  badanej  próbki  w  ciągu  jednostki  czasu
z ogrzanego,  o  stałej  temperaturze  płyty  do  otaczającego  przyrządu  z  próbką  powietrza
o ściśle  określonej  temperaturze,  wilgotności  względnej  i  prędkości  przepływu.  Badanie
przeprowadza  się  według  normy  PN  EN  31092  ”Tekstylia.  Wyznaczanie  właściwości
fizjologicznych. Pomiar oporu cieplnego i oporu pary wodnej w warunkach stanu ustalonego
(metoda pocącej się zaizolowanej cieplnie płyty)” (rys. 13).

Rys. 13. Układ pomiarowy do oceny zdolności odprowadzania wilgoci na modelu zaizolowanej cieplnie,

pocącej się płyty

Badana próbka umieszczana jest na elektrycznie podgrzewanej płycie a ukierunkowany

strumień  klimatyzowanego  powietrza  przepływa  równolegle  do  jej  górnej  powierzchni.
W  celu  wyznaczenia  oporu  cieplnego  przepływ  ciepła  przez  próbkę  mierzony  jest
po osiągnięciu  warunków  równowagi.  Opór  cieplny-jest to iloraz  różnicy  temperatur  po obu
stronach  badanej  próbki  i  wynikającej  z  tej  różnicy  wielkości  przepływu  strumienia  ciepła
przez jednostkę powierzchni.

cto

ΔH

)

−

K/W]

gdzie:
T

– temperatura płyty pomiarowej [

C],

– temperatura powietrza w komorze pomiarowej [

C],

A – powierzchnia płyty pomiarowej [m

H – moc grzejna dostarczana do płyty pomiarowej [W],
ΔH

– poprawka mocy grzejnej [W].

W trakcie badania mierzy się temperaturę płyty pomiarowej, temperatura powietrza
w komorze pomiarowej, wilgotność względną powietrza i moc grzejną dostarczaną do płyty
pomiarowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Opór pary wodnej jest wielkością charakterystyczną dla materiałów określających

„utajony”  strumień  ciepła  parowania  przepływający  przez  daną  powierzchnię  w  wyniku
utrzymania  stałej  różnicy  ciśnienia  pary  wodnej.  Jest  to  iloraz  różnicy  ciśnień  pary  wodnej
między  obiema  stronami  badanej  próbki  i  wynikającej  z  twej  różnicy  wielkości  przepływu
strumienia ciepła parowania przez jednostkę powierzchni.

Przepływ ciepła wymagany do utrzymania stałej temperatury płyty jest miarą ilości

odparowanej wody na podstawie, której określa się opór pary wodnej badanej próbki.

eto

ΔH

)

−

Pa/W]

gdzie:
p

– ciśnienie cząstkowe nasyconej pary wodnej na powierzchni płyty pomiarowej [Pa],

– ciśnienie cząstkowe pary wodnej w powietrzu znajdującym się w komorze pomiarowej

[Pa],

A – powierzchnia płyty pomiarowej [m

H – moc grzejna dostarczana do płyty pomiarowej [W],
ΔH

– poprawka mocy grzejnej [W].

Wyrobem ciepłochronnym nazywa się każdy wyrób, który powoduje obniżenie straty

ciepła przekazywanego z ciała lub urządzenia ogrzewczego do otaczającego ośrodka.

Odporność na deszcz

Wyroby włókiennicze są często poddawane podczas użytkowania działaniu wody.

Wymagania stawiane wyrobom zależą od ich przeznaczenia. Do oceny właściwości wyrobów
przy ich kontakcie z wodą stosuje się różne metody pomiaru jedną ze stosowanych metod jest
chłonięcia  i  przenikania  wody  pod  działaniem  intensywnego  sztucznego  deszczu.  Metodę
tę stosuje się do oceny wyrobów o wysokich właściwościach  hydrofobowych oraz wyrobów
charakteryzujących  się  umiarkowaną  wodoszczelnością,  przeznaczonych  do  użytkowania
w  warunkach  deszczowych.  Metoda  ta  służy  do  oceny  zachowania  się  wyrobów  pod
wpływem deszczu, przyrząd do badania tej właściwości w miarę możliwości imituje naturalne
warunki występujące podczas użytkowania rys.14.
Badając odporność na deszcz wyznacza się wskaźniki:
–

nasiąkliwości – przyrost masy próbki w ciągu określonego czasu działania sztucznego
deszczu w ustalonych warunkach,

–

przepuszczalność wody – ilość wody, która przeniknie przez określoną powierzchnię
w określonym czasie.

Zarówno jeden jak i drugi wskaźnik pozwalają ostatecznie określić stopień wodoodporności.
Wyznaczanie odporności na deszcz przeprowadzamy za pomocą przyrządu FF-10

Rys. 14. Schemat przyrządu FF10 [8, s. 97]

1 – sitko, 2 – zbiornik, 3 – naczynie, 4 – próbka, 5 – zawór wejściowy wody, 6 – otwór przelewowy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przyrząd wyposażony jest w zbiornik 2 z ciągłym dopływem wody destylowanej w celu

utrzymania  stałego  słupa  wody.  Zbiornik  zakończony  jest  sitkiem  1.  Próbka  4  zamocowana
jest  na  naczyniu  3  służącym  do  zbierania  wody  przenikającej  przez  próbkę  ustawioną  pod
kątem  45

do poziomu. Środek badanej próbki powinien znajdować się w odległości

500±2mm  poniżej  środka  sitka.  Badaną  próbkę  mocuje  się  na  naczyniu  przy  pomocy
gumowego  pierścienia  prawą  stroną  na  zewnątrz.  Następnie  otwiera  się  zawór
doprowadzający wodę do sitka zbiornika  i poddaje się próbkę działaniu sztucznego deszczu,
czas  i  przebieg  badania  podany  w  normie  PN-91/P-04629  „Tekstylia.  Wyznaczanie
odporności na deszcz”.

W wyniku badania należy podać:

–

nasiąkliwość,

–

przepuszczalność wody,

–

czas padania deszczu.

Wyznaczanie gniotliwości dzianin

Jedną z wad dzianin w zależności od rodzaju zastosowanego surowca jest podatność

na gniecenie. Ocena gniotliwości może być różna. Najprostsze jest badanie ręczne przez
zgniecenie dzianiny w dłoni w ciągu kilku sekund i wyprostowanie jej. W przemyśle stopień
gniotliwości określa się kątem odprężenia przy pomocy dwóch niżej opisanych metod.

Wyznaczanie odprężności po zmięciu poziomo złożonej próbki przez pomiar kąta
odprężenia

Badanie wykonuje się wg normy PN-EN 22313 „Płaskie wyroby włókiennicze.

Wyznaczanie odprężności po zmięciu poziomo złożonej próbki przez pomiar kąta
odprężenia”.

Przygotowaną próbkę dzianiny zgodnie z w/w normą poddaje się obciążeniu.

Po usunięciu  obciążenia  próbkę  zamocować  w  uchwycie  przyrządu  rys.15,  pasek  dzianiny
przyjmuje  swobodne  położenie  z  większym  lub  mniejszym  kątem  zgięcia.  Jest  to  kąt,
który ustala  się  pomiędzy  dwoma  ramionami  utworzonymi  poprzez  pasek  dzianiny  złożony
o 180

(wartość kąta odczytać ze skali przyrządu).

Rys. 15. Przyrząd do badania kąta odprężenia i urządzenie do obciążania próbki

Wyznaczanie odprężności po zmięciu metodą walca

Badanie wykonuje się zgodnie z normą PN-ISO 9867 „Tekstylia. Metody badań

wyrobów  włókienniczych.  Wyznaczanie  odprężności  po  zmięciu  metodą  walca”.  Jest  to
metoda,  w  której  efekt  zmięcia  wyrobu  ocenia  się  przez  porównanie  z  wzorcami
fotograficznymi.  Odprężność  po  zmięciu  w  tej  metodzie  charakteryzuje  liczba  i  ostrość
uporządkowanych załamań, otrzymanych na próbce wyrobu w specjalnym przyrządzie.
Przyrząd do badania odporności na mięcie metodą walca przedstawiono na rys.16.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 16. a) urządzenie do wyznaczania gniotliwości po zmięciu metodą walca zdjęcie katalogowe

b) schemat urządzenia do wyznaczania gniotliwości po zmięciu metodą walca

1 – metalowy pręt, 2 – podstawa, 3, 4 – tarcze, 5 – ruchoma tulejka, 6 – wkręt mocujący, 7 – wycięcie

prowadzące, 8 – pierścień sprężynujący, 9 – zapinka, 10 – obciążnik [4, s. 112].

Składa się on z okrągłego metalowego pręta 1 osadzonego na poziomej podstawce 2. Nad

podstawą  umocowana  jest  okrągła  tarcza 3  o  średnicy  100  mm.  Powyżej  znajduje  się  druga
tarcza 4 o takiej samej średnicy, przymocowana do ruchomej tulejki 5. Tulejka 5 wraz z górną
tarczą 4 może być przesuwana po pręcie 1 w dół i w górę, obracając się równocześnie wzdłuż
wycięcia  7.  Z  odcinka  przeznaczonego  do  badań  płaskiego  wyrobu  wycina  się  dwie  próbki
o  wymiarach  200  x  315  mm  w  kierunku  wzdłużnym  i  poprzecznym.  Próbki  pobiera  się
z miejsc nieuszkodzonych, pozbawionych załamań, a następnie poddaje aklimatyzacji. Próbkę
mocuje się w przyrządzie za pomocą dwóch pierścieni sprężynujących 8 i zapinek 9 (rys. 15)
w ten sposób, aby tworzyła ona zamknięty walec, którego podstawami są tarcze 3 i 4. Prawa
strona  wyrobu  powinna  znajdować  się  na  zewnątrz.  Krawędzie  próbek,  które  zachodzą
na siebie  na  długość  około  10  mm,  zszywa  się  ręcznie.  Zwalnia  się  górną  tarczę  i  opuszcza
powoli  w  dół  obracając  o  kąt  180

, powoduje to powstanie na próbce załamań w kształcie

rombów.  Załamania  te  są  uporządkowane  i  odtwarzalne.  Następnie  na  górnej  tarczy
umieszcza się obciążnik o masie zależnej od rodzaju wyrobu i pozostawia na okres 10 minut.
Po  upływie  tego  czasu  podnosi  się  do  góry  tarczę  4,  próbkę  wyjmuje  się  z  przyrządu,
rozpruwa  i  rozkłada  w  celu  jej  odprężenia  się.  Ocenę  zmięcia  próbki  przeprowadza  się
po  upływie  10  minut  i  po  1440  min,  zawieszając  próbki  na  tablicy  porównuje  się  je
z wzorcami fotograficznymi biorąc pod uwagę ilość ostrych zagnieceń. Jako wynik końcowy
podaje  się  ocenę  takiego  kierunku,  który  charakteryzuje  się  niższym  stopniem  odporności
na mięcie. Ocenę przeprowadza się w oparciu o 5 wzorców fotograficznych.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakimi metodami można wywołać zjawisko pillingu w badaniach laboratoryjnych?

Jaką metodą wyznacza się wytrzymałości wielokierunkową dzianin?

Jaki wyrób nazywamy wyrobem ciepłochronnym?

Jak można scharakteryzować przewodzenie ciepła?

Jakie wskaźniki wyznacza się badając odporność na deszcz?

Jakimi metodami wyznaczamy odprężność dzianin po zmięciu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj badanie zmiany wymiarów po praniu i suszeniu dzianiny metrażowej wg ISO

6330 „Tekstylia. Metody prania domowego i suszenia stosowane do badania płaskiego
wyrobu włókienniczego”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z normami PN-EN 25077 [22], PN-EN ISO 6330 [21],

PN-EN ISO 3759 [20], PN-EN ISO139 [9],

2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z przepisami bhp

i wymaganiami ergonomii pracy,

3)  pobrać próbki do badania,
4)  przygotować próbki do badania,
5)  zmierzyć próbki przed praniem,
6)  przygotować odpowiednią ilość wsadu do prania (próbki + balast),
7)  zważyć odpowiednią ilość środka piorącego,
8)  wyprać badaną dzianinę zgodnie z wybraną procedurą przedstawioną w/w normach,
9)  wysuszyć próbki, metoda C suszenie przez rozłożenie dzianiny wg PN-EN ISO 6330 [21],
10)  przeprowadzić aklimatyzację próbki,
11)  zmierzyć próbki po praniu,
12)  obliczyć zmianę wymiarów po praniu dzianiny w kierunku rządków i kolumienek,
13)  przeanalizować otrzymane wyniki pod kątem wartości użytkowej badanej dzianiny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

normy PN-EN ISO 6330 [21], PN-EN ISO 3759 [20], PN-EN 25077 [22], PN-EN ISO
139 [9],

−

dzianina metrażowa o pełnej szerokości (około 1,5 m),

−

pomieszczenie lub urządzenie umożliwiające aklimatyzację próbek,

−

waga laboratoryjna,

−

stół pomiarowy,

−

szablon 60 x 60 cm,

−

nożyce, mazak,

−

igła do szycia i nici do wyszycia punktów pomiarowych,

−

przymiar metalowy z podziałką milimetrową, o długości 1 m,

−

balast do prania,

−

środek piorący zgodnie z normą PN-EN ISO 6330 [21],

−

pralka zgodna z normą PN-EN ISO 6330 [21],

−

siatki do suszenia dzianin,

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj badanie odporności na pilling dzianiny wg PN-EN ISO 12945-2 „Tekstylia.

Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego wyrobu do mechacenia i pillingu. Część 2:
Zmodyfikowana metoda Martindal'ea”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z normą PN-EN ISO 12945-2 [14], PN-EN ISO139 [9],
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z przepisami bhp

i wymaganiami ergonomii pracy,

3)  pobrać próbki do badania,
4)  przygotować próbki do badania,
5)  założyć próbki na głowice przyrządu,
6)  uruchomić przyrząd z wybraną liczbą suwów,
7)  ocenić powstałe zjawisko pillingu zgodnie z w/w normą,
8)  zaprezentować efekty swojej pracy,
9)  przeanalizować  otrzymane  wyniki  biorąc  pod  uwagę  właściwości  estetyczne  badanej

dzianiny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

norma PN-EN ISO 12945-2 [14], PN-EN ISO 139 [9],

−

dzianina metrażowa o pełnej szerokości (około 0,5 m),

−

wykrojnik do wycinania próbek,

−

nożyce,

−

przyrząd Martindal’ea,

−

filc wg normy PN-EN ISO 12945-2 [14],

−

arkusz do ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wykonaj badanie przepuszczalności powietrza przez dzianinę w oparciu o normę PN-EN

ISO 9237 „Tekstylia. Wyznaczanie przepuszczalności powietrza wyrobów włókienniczych”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z normą PN-EN ISO 9237 [17], PN-EN ISO139 [9],
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z przepisami bhp

i wymaganiami ergonomii pracy,

3)  pobrać próbki do badania,
4)  przygotować próbki do badania,
5)  umieścić próbkę w uchwycie przyrządu i włączyć pompę ssącą,
6)  zarejestrować wartość przepływu powietrza po ustabilizowaniu się warunków pomiaru,
7)  wykonać 10 pomiarów w różnych miejscach dzianiny,
8)  obliczyć średnią arytmetyczną przepuszczalność powietrza przez badaną dzianinę,
9)  przeanalizować  otrzymane  wyniki  biorąc  pod  uwagę  własności  fizjologiczne  badanej

dzianiny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

norma PN-EN ISO 9237 [17], PN-EN ISO 139 [9],

−

dzianina metrażowa o pełnej szerokości (około 1,5 m),

−

przyrząd do badania przepuszczalności powietrza zgodna z normą PN-EN ISO 9237,

−

arkusz do ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania odporności wybawień

dzianin na tarcie?



2) wyznaczyć gniotliwość dzianin metodą walca?



3) wyznaczyć wytrzymałość dzianiny na przebicie?



4) wyznaczyć odporność dzianiny na ścieranie?



5) obsłużyć przyrząd Martindale’?



6) obsłużyć przyrząd do badania przemakalności i odporności na deszcz?



7) obsłużyć przyrząd do badania przepuszczalności powietrza?



8) dokonać prezentacji wybranych cech estetycznych i fizjologicznych

biorąc pod uwagę właściwości użytkowe dzianin?



9) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?



10) wykonać pomiary przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy?



11) porównać właściwości tkanin i dzianin?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Parametry charakteryzujące wartość użytkową dzianin dzielimy na

wodochłonne, higroskopijne, technologiczne.

wodochłonne, ciepłochronne, estetyczne.

estetyczne, wytrzymałościowe, fizjologiczne.

strukturalne, ciepłochronne, wodochłonne.

2. Parametry estetyczne dzianin to

splot, ścisłość, grubość i trwałość kształtu.

odporność na pilling, trwałość kształtu, odporność wybawień.

przewiewność, ciepłochłonność, wytrzymałość na ścieranie.

wytrzymałość na rozciąganie, wytrzymałość na rozdzieranie.

3. Wartość użytkową dzianiny charakteryzuje

zachowanie się wyrobu podczas użytkowania.

zachowanie się wyrobu podczas badań laboratoryjnych.

sposób konserwacji wyrobu.

sposób użytkowania wyrobu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.  Grubościomierz przedstawiony na rysunku zbudowany jest z następujących elementów

a)  1 – stopka, 5 – podstawa, 6 – wskazówka, 7 – skala.
b)  1 – podstawa, 2 – próbka, 6 – wskazówka, 4 – stopka.
c)  2 – stolik, 5 – stopka, p – próbka, 4 – trzpień.
d)  1 – stolik, 2 – stopka, p – próbka, 5 – trzpień.

5. Próbki pobrane do badań laboratoryjnych powinny być

pozbawione błędów technologicznych.

poddane wcześniej praniu i suszeniu.

pobrane od razu po zdjęciu dzianiny z maszyny.

pobrane z końca sztuki.

6. Obciążenie wstępne jest

a)  stałą wartością dodawaną do wyniku pomiaru.
b)  wielkością zależną od otrzymanego wyniku pomiaru.
c)  znormalizowanym  naprężeniem  nadanym  próbce  w  chwili  mocowania  jej

w zaciskach urządzenia.

d) znormalizowanym naprężeniem nadanym próbce po pomiarze.

7. W metrologii włókienniczej najczęściej wyliczanym wskaźnikiem jest

a)  mediana.
b)  średnia arytmetyczna.
c)  błąd przypadkowy.
d)  rozstęp.

8. Niżej podany wzór pozwala wyliczyć

∑

−

a)  średnią arytmetyczną.
b)  rozstęp.
c)  błąd przypadkowy.
d)  odchylenie standardowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Parametry strukturalne dzianin to

a)  wytrzymałość, higroskopijność, trwałość kształtu.
b)  kurczliwość, przepuszczalność powietrza, ścisłość.
c)  wytrzymałość, kurczliwość, pilling.
d)  ścisłość, masa liniowa i powierzchniowa, rodzaj splotu.

10. Urządzenie do wyznaczania gniotliwości dzianin metodą walca zbudowane jest

z następujących elementów

a) 3 – tarcza, 4 – tarcza, 5 – ruchoma

tulejka, 8 – pierścień sprężynujący.

b) 5 – tarcza, 9 – tarcza, 7 – ruchoma

tulejka, 8 – pierścień sprężynujący.

c) 10 – obciążnik, 3 – tarcza, 7 –

ruchoma tulejka, 8 – pierścień
sprężynujący.

d) 9 – obciążnik, 4 – tarcza, 1 –

ruchoma tulejka, 5 – pierścień
sprężynujący.

11. Działalność normalizacyjna w kraju nadzorowana jest przez

laboratorium.

Polskie Centrum Akredytacji.

Polski Komitet Normalizacyjny.

Komitety Techniczne przy laboratoriach.

12. Odporność dzianiny na deszcz wyznacza się wskaźnikami

a)  wodochłonności, higroskopijności.
b)  przedstawionymi na wzorcach fotograficznych.
c)  zależnymi od rodzaju zastosowanego surowca.
d)  nasiąkliwości, przepuszczalności wody.

13. Przepuszczalność powietrza jest to

a) ilość powietrza, jaka przeniknie przez jednostkę powierzchni wyrobu w określonym

czasie.

b) ilość powietrza, jaka przeniknie przez jednostkę powierzchni wyrobu w czasie

1 godziny.

c) ilość powietrza, która nie przejdzie przez dzianinę w określonym czasie.
d) ilość powietrza zależna od wielkości ciśnienia zasysanego.

14. Podając zmianę wymiarów po praniu należy podać

a)  wielkość próbki, rodzaj zastosowanej pralnicy.
b)  liczbę próbek, na których wykonano badania.
c)  metodę prania, sposób suszenia.
d)  rodzaj zastosowanego środka piorącego i balastu.

15. Podczas badania grubości dzianiny otrzymano następujące pomiary: 1,23 mm, 1,25 mm,

1,23 mm, 1,26 mm, 1,24 mm. Jaka jest grubość badanej dzianiny
a)  1,23 mm.
b)  1,24 mm.
c)  1,25 mm.
d)  1,26 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16. Długość przędzy w oczku wyznaczamy

a)  tylko za pomocą wzoru teoretycznego.
b)  wykorzystując masę powierzchniową i liniową próbki.
c)  wykorzystując liczbę oczek utworzonych z wyprutej nitki.
d)  wykorzystując ścisłość i grubość dzianiny.

17. Podając stopień odporności wybarwień należy również podać

a)  rodzaj działającego czynnika.
b)  liczbę próbek, na których wykonano badanie.
c)  obciążenie próbki.
d)  czas działania czynnika powodującego wybarwienie.

18. Do wyznaczania wytrzymałości dzianin stosowana jest metoda

a)  wytrzymałości paskowej.
b)  wypychania pneumatycznego.
c)  wytrzymałości na przebicie.
d)  odporności na ścieranie.

19. Przedstawiony na rysunku przyrząd służy do wyznaczania

a)  wytrzymałości dzianiny.
b)  odporności na pilling.
c)  kąta odprężenia dzianiny po zmięciu.
d)  odporności wybarwień dzianin na tarcie.

20. Wyrobem ciepłochronnym nazywamy wyrób

a) który powoduje obniżenie straty ciepła przekazywanego z ciała ludzkiego

do otaczającego środowiska.

b)  o dużej przepuszczalności powietrza i pary wodnej.
c)  o dużej higroskopijności.
d)  który powoduje podwyższenie ciepła ciała ludzkiego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Badanie właściwości dzianin

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Jackowski T., Szosland J., Korliński W.: Podstawy mechanicznej technologii tekstyliów,

Wydawnictwo Naukowo-Techniczne,Warszawa1987

2. Praca zbiorowa: Encyklopedia techniki przemysł lekki.. Wydawnictwo Naukowo-

Techniczne,Warszawa1986

3. Praca zbiorowa Konecki W. (red.): Metrologia surowców i wyrobów włókienniczych,

laboratorium część I. Wydawnictwo Politechnika Łódzka 1996

4. Praca zbiorowa Konecki W. (red.): Metrologia surowców i wyrobów włókienniczych,

laboratorium część II. Wydawnictwo Politechnika Łódzka 1996

5. Praca zbiorowa: Poradnik Inżyniera – włókiennictwo. Wydawnictwo Naukowo-

-Techniczne, Warszawa1988

6. Praca zbiorowa: Pracownia włókiennicza, podręcznik dla technikum. Wydawnictwo

Szkolne i Pedagogiczne Warszawa1991

7. Żyliński

T.:

Metrologia

włókiennicza,

tom

III,

Wydawnictwo

Naukowo-

-Techniczne, Warszawa1969

8. Żyliński

T.:

Metrologia

włókiennicza,

tom

IV,

Wydawnictwo

Naukowo-

-Techniczne, Warszawa1969

Polskie Normy
9. PN-EN ISO139 Tekstylia. Klimaty normalne do aklimatyzacji i badań.
10. PN-EN 04613 Tekstylia. Dzianiny i przędziny. Wyznaczanie masy liniowej

i powierzchniowej.

11. PN-EN 1773 Tekstylia. Płaskie wyroby włókiennicze. Wyznaczanie szerokości i

długości.

12. PN-79/P-04738 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie wytrzymałości

na przebicie.

13. PN-EN ISO 12945-1 :2002 Tekstylia. Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego

wyrobu do mechacenia i pillingu. Część 1: Skrzynkowa metoda badania pillingu.

14. PN-EN ISO 12945-2 :2002 Tekstylia. Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego

wyrobu do mechacenia i pillingu. Część 2: Zmodyfikowana metoda Martindal'ea.

15. PN-EN ISO 5084 Tekstylia. Wyznaczanie grubości wyrobów włókienniczych.
16. PN-EN ISO 12947-2 Tekstylia. Wyznaczanie odporności płaskich wyrobów na ścieranie

metodą Martindale'a.

17. PN-EN ISO 9237 Tekstylia . Wyznaczanie przepuszczalności powietrza wyrobów

włókienniczych.

18. PN-EN ISO 105-X12 Tekstylia . Badania odporności wybarwień. Odporność wybarwień

na tarcie.

19. PN EN 31092 Tekstylia. Wyznaczanie właściwości fizjologicznych. Pomiar oporu

cieplnego i oporu pary wodnej w warunkach stanu ustalonego(metoda pocącej się
zaizolowanej cieplnie płyty).

20. PN-EN ISO 3759 Tekstylia . Przygotowanie, znakowanie i pomiar próbek płaskiego

wyrobu i odzieży do wyznaczania zmiany wymiarów.

21. PN-EN ISO 6330 Tekstylia. Metody prania domowego i suszenia stosowane do badania

płaskiego wyrobu włókienniczego.

22.  PN-EN 25077 Tekstylia. Wyznaczanie zmiany wymiarów po praniu i suszeniu.
23.  PN-91/P-04629 Tekstylia. Wyznaczanie odporności na deszcz.
24.  PN-EN  22313  Płaskie  wyroby  włókiennicze.  Wyznaczanie  odprężności  po  zmięciu

poziomo złożonej próbki przez pomiar kąta odprężenia.