WSTĘP – WEDŁUG BN,, PANI BOVARY – GUSTAW FLAUBERT

I.ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ PISARZA.

Gustaw Flaubert urodził się w Rouen we Francji, 12 – go grudnia 1821 roku. Jego ojciec był
sławnym chirurgiem, wychowywał syna w atmosferze surowości i powagi. Gustaw oprócz
obowiązkowych zajęć, często grywał w bilard, włączając a to siostrę Karolinę. Już w liceum
zajął się pisaniem, wydawał, bowiem pismo,, sztuka i postęp”. Zawierał w nim nowinki
teatralne i plotki literackie. Po ukończeniu trzynastu lat zaczął pisać powieść pt.,, Izabela
bawarska”. Powieść była dość surowa, bez uniesień i radości.

W 19837 roku Flaubert pisze,, Quidaquid volueris”, kreśląc smutny żywot postaci,

będącej dzieckiem kobiety i małpy. W sierpniu tego samego roku zakochuje się w Marii
Schlesinger. Właśnie pani Arnoux z utworu,, Education sentimentale” jest odniesieniem do
osoby wspomnianej kobiety. Potem Gustaw wybiera się w podróż na Korsykę i w Pireneje. Po
raz pierwszy ma okazje opisywać krajobrazy i poznawać nowe horyzonty.

W 1840 roku pisarz przyjął się na wydział prawa w Paryżu. Napisał wtedy utwór

pt.,,Novembre”. W uniwersytecie napotkał na nudny system nauczania, kolidujący mocno z
jego rozwinięta i bujną wyobraźnią. Po ślubie siostry pojechał z rodziną do Włoch. Tam
oczarował go obraz Bruegla pt.,,Kuszenie św., Antoniego”. Niedługo po tym umarł ojciec
pisarza. Gustaw porzucił studia prawnicze i zamieszkał we wsi Croisset pod Rouen. W
zarządzie szpitala funkcję ojca przejął starszy brat Gustawa – Achilles.

Gustaw pozostał w cieniu, nie mając żadnych konkretnych celów życiowych. Stał się

człowiekiem nieśmiałym, pełnym smutku, niepotrafiącym czerpać radości z życia. Zajął się
notorycznym czytaniem książek i nauka greki. Nachodziły go wtedy dość częste myśli
samobójcze. W tym czasie poznał paryską, mało znana poetkę Luizę Colet, która stała się dla
niego uosobieniem kobiecości. Dzięki niej Gustaw brał udział w spotkaniach w Paryżu ze
sławami literackimi.

Potem w życiu pisarza przyszedł czas na włóczęgę po Bretonki, wraz z przyjacielem

M.Ducamp. z tej wędrówki powstała praca pt. ,, Par les chaps et par les greves”, która
została wydana po śmierci Gustawa. Następne dwa lata życia to okres samotności i
oderwania od spraw przyziemnych, ciągła plątanina idei i fantazji.

Następnie Flaubert wraz z M. Ducamp wyruszył w podróż na Wschód. Zwiedzili Egipt

od Aleksandrii po Wadi Halfa, Syrię i Palestynę, z Rodos przepłynęli do Marmoriki i dotarli do
Smarny. Potem parowcem przejechali do Konstyntynapola, stamtąd do Aten. Obejrzeli
jeszcze Peloponez, idąc od wschodu i kończąc na Potras, wsiedli na statek, do Brindisi. W
czasie wyprawy Gustaw wyobrażał sobie, że jest potomkiem rasy północnej o popędzie
wędrownym. Widział się bogiem pośród pięknych krajobrazów, marzył ciągle o świetlistej
przyszłości pełnej miłości. Podróż trwała półtora roku, ale pisarz nasycił się nią w jej
końcowym odcinku. Wtedy zaczął tęsknić z pracownicą w Croisset, zamykając się w sobie i
wspominając własny dom.

W wieku trzydziestu lat Gustaw zaczął uprawiać zawodowe pisarstwo. Oddał się

samotności, by w niej realizować narzucone sobie twarde zasady pisarskie. Każdy dzień
Flaubert to około czternaście godzin ciężkiego nieustępliwego tworzenia.

W styczniu 1857 roku zaczął pisać powieść pt.,, Madami Bovary”. Flaubert

przeczuwał, że pisanie,, Madami Bovary” będzie pracą szczerą i rzetelną, pozbawiona
jakichkolwiek granic. Powieść miał być historią ludzi – jednostek wydobytych dużego tłumu.
Prawdziwość tej historii miała przemawiać przez powagę badań, nienaganność szczegółów i
niezachwianą czymkolwiek sprawiedliwość. A twórca powinien znaleźć się w ukryciu, nie
zastawiając w powieści śladów własnych uczuć i przekonań.

Narzucenie sobie konkretnych, wręcz idealnych założeń, spowodowało, że autor czuł

się niekiedy jak więzień. Flaubert żył własnym życiem, gardząc sprawami ludzi pospolitych.
Nienawidził mieszczaństwa, a rozmowy na tematy spraw przyziemnych wielce go oburzały.
Przedmiot wstrętu stał się z czasem przedmiotem zainteresowania. W końcu Flaubert stał się
swoistym kolekcjonerem pospolitości, stąd nastrój, nastrój którym rodziła się ,, Madami
Bovary” nie był całkiem obojętny.

Historia Emmy to jakby odbicie przeżyć i przygód duszy pisarza. W tym dziele

Gustaw był zawsze dokładny i szczegółowy, oddając każdemu słowu i zdaniu całe swoje
serce. Wyrzekł się przy tym wszystkiego, co mogłoby oddalić jego namiętność do smaku
pisarskiego, nawet zrezygnował z miłości do Luizy. Pisarz karmił się wzniosłością tworzonych
przez siebie zdań i właśnie wtedy przeżywała chwile ekstazy literackiej. Bez wahania można
stwierdzić, że Flaubert był męczennikiem stylu.

Po pięciu latach ciężkiej pracy, dzieło,, Madame Bovary” było skończone. Pisarz miał

poprawić wstęp i przedstawić skróty stworzonego dzieła. Druk powieści skończył się
oskarżeniem autora i wydawców tj.,, Revue de Paris” o występek przeciw obyczajom. Sąd
jednak wydał wyrok uniewinniający i 30 kwietnia 1957 roku ukazała się drukiem firmy,,Levy”
cała powieść. Był to wielki dzień dla prozy francuskiej, ponieważ dotychczas nie było
powieści o tak doskonałej kompozycji i tak świetnym stylu. Dzieło Flaubert nakreśliło również
kształty nowego kierunku w literaturze zwanego realizmem.

Pisarz nie mógł otrząsnąć się po rozgłosie, jaki przyniosła mu,, Madame Bovary”,

dlatego też wyjechał do rodzinnego Croisset. Najpierw zajął się utworem,,Tentation”, potem
zabrał się do powieści pt.,, Kartagina”. Wiosną 18558 roku wyjechał w podróż do Tunisu, aby
zwiedzić okolice starożytnej Kartaginy. W samotności podziwiał krajobrazy tamtejszej
przyrody, jego oczom nie umknął żaden szczegół. Powrócił do domu wypoczęty i pełen
werwy do dalszego tworzenia. Fakty historyczne ubarwił pisarz własnymi marzeniami o
epoce Fenicjan. Krytycy literaccy zaczęli nabierać do Flaubert szacunku, żałując jednak, ze
ten oddał się zbyt mocno erudycji historycznej. Gustaw przestał być pustelnikiem wyszedł na
dwory. Był częstym gościem Napoleona III, księcia Hieronim i księżniczki Matyldy. Sam
przewodził w obiadach literackich organizowanych w Paryżu, gdzie zapraszał takie sławy jak:
Turgieniew, Gautier i Daudet.

Między rokiem 1862, a 1864 napisał feerie,, Chateau des coeurs”. Przedtem

przeczytał dramaty Szekspira, około trzydzieści innych sztuk, jak również mnóstwo bajek.
Kolejne próby stworzenia sztuki teatralnej to komedia,, Słaba płeć” i ,,Kandydat”. Były to
jednak próby nieudane. W 1864 roku zaczął ponownie pisać powieść, była nią,, Education
sentimentale”. Każdy jej rozdział był przemyślany i zaplanowany. Akcja, bohaterowie, nastrój

obyczaje przedstawione były wręcz z historyczną drobiazgowością. Flaubert po pięciu latach
pracy oczekiwał sukcesu, jednak napotkał na obojętność czytelników chłód krytyki. Potem
wgłębił się w mitologię indyjska, grecką, czytał Hegla, Kanta i Spinczę. W 1874 roku wydał
ostatnią,, Tentation”, która była od poprzedniej bogatsza stylowo, lecz pozostawała ciągle
poematem samotnictwa i obrazem duszy niezrozumiałej.

Nadeszły dla Flaubert głębokie lata goryczy. Odchodzili po kolei z tego świata jego

przyjaciele: Bouillet, Duplan, Gautier. Umarła Luiza Colet, przyszedł tez czas na matkę
pisarza. Wtedy Gustaw poczuł się prawdziwym sierotą. Ale starość i sława nadała duszy
pisarza większego animuszu. Powstała jeszcze powieść,, Bouvard et Pecuchet”, opowiadająca
życie dwóch mężczyzn zajmujących się kopiowaniem utworów literackich. Utwór ten jest
jakoby farsa i historią ułomności wiedzy ludzkiej.

Wyczerpany i zmęczony nabrał jeszcze siły życiowej przez rok następny, pisząc coś na

wzór dawnej swej twórczości tj.,, Trois contes”. Po czym znów ogarnęła pisarza obsesja
samotnika. Organizm wycieńczony pracą i bezsennością i zamkniętym trybem życia nie
wytrzymał ataku apopleksji. Flaubert umarł 8 maja 1880 roku, mając lat pięćdziesiąt
dziewięć. Został pochowany w grobowcu rodzinnym w Rouen, ale postało po nim jeszcze
jedno dzieło, pisane całe życie tj. korespondencja. Żyje w ty listach człowiek szczery,
serdeczny, bezinteresowny, wytrwały w przyjaźni i pobłażliwy dla tych, których kochał.
Rzetelny, wytrwały i zdyscyplinowany stał się wzorem i jakby patronem pisarzy następnego
stulecia.

II. REALIZM I NATURALIZM.
Realizm rozumiany jako prąd w literaturze sztuce powstał we Francji w XIX wieku.

Wywodził się ze starożytnej teorii – mimesis – i pojmowany jest jako zasada prawdziwego,
wiernego, obiektywnego odtwarzania rzeczywistości. Gustawa Flaubert z realizmem łączyło
zainteresowanie przeciętnością i drobiazgami, troska o dokumentalną prawdę utworu,
niezgoda na ujawnianie w dziele uczuć i poglądów autora. Realizm Flaubert jest rzeczowy,
bezosobowy i bezstronny.

W prozie Flaubert spotkać można cechy wyróżniające realizm nowoczesny. I tak, z

wielka powagą traktowane są wydarzenia powszednie i autentyczne rozgrywające się w
niskiej warstwie społecznej, a mianowicie pośród prowincjonalnego drobnomieszczaństwa.
Po drugie opinie pisarza na temat wydarzeń i postaci pozostają niewypowiedziane. Jeśli
nawet postaci wypowiadają się same, to nigdy w ten sposób, by pisarz identyfikował się z ich
sądami, ani też tak, by mógł z nimi identyfikować się czytelnik. Autor nigdy nie staje w roli
sędziego, ani tez komentatora wydarzeń. Jego rola ogranicza się do selekcjonera sytuacji i do
nadania im kształtu językowego. Postępuje w ten sposób, ponieważ jest przekonany, że
każde wydarzenie przedstawione przejrzyście, interpretuje się samo przez się i przez
uczestniczących nim ludzi. I właśnie na takim zaufaniu do prawdy, podpartym uczciwym i
starannym języku literackim, osadzony jest artyzm Flaubert.

Korespondencja pisarza, zwłaszcza z lat 1852 – 1854 niesie wiele wypowiedzi na

temat artystycznych zamysłów twórcy. Wypowiedzi te łączą się we wspólnej teorii o oddaniu
się przedmiotom rzeczywistym, które wreszcie nabierają dojrzałej ekspresji. Pisarz zostaje
całkowicie wypełniony przez swój przedmiot, zapomina o sobie, jego serce służy mu tylko do
odczuwania serc innych, a kiedy ten stan zostaje osiągnięty, wówczas doskonały wyraz
językowy narzuca się sam. Wyraz ten jest zdolny osądzić każdy przedmiot bezstronnie, a
rzeczy widziane są w ich autentycznej istocie.

Według Flaubert nie ma rzeczy ważnych i mniej ważnych, wielkich niskich,

wszechświat jest dziełem sztuki stworzonym w sposób bezstronny. Pisarz realistyczny

powinien naśladować pracę stwórcy, a każda rzecz może zawierać w sobie zarówno powagę,
jak i komizm, wzniosłość i pospolitość. Niepotrzebny jest, więc jakikolwiek komentarz,
umożliwiający lepsze zrozumienie przedmiotu i jego przyporządkowanie. Flaubert twierdził,
ze dane serce może być dobre tylko wtedy, gdy czuje serce innych. Jednak korespondencja
artysty pokazuje, z jakim trudem i wysiłkiem dochodził do swoich przekonań. Zdarzało się, że
pisarz przeklinał drobnomieszczański przedmiot swej własnej sztuki, ponieważ ten zmuszał
go do uciążliwej i drobiazgowej pracy nad stylem. Zakładał, że nawet przy osiągnięciu
doskonałości, powieść może być średnia i niekoniecznie piękna, z przyczyny samej jej istoty.

Z jednej strony poważny sposób ujmowania rzeczywistości powszedniej,

przedstawienie drobnomieszczaństwa w ramach problemowo – egzystencjalnych,
egzystencjalnych drugiej strony zdolność wplatania codziennych wydarzeń zwykłych ludzi w
pełny przebieg współczesnej historii to twarde fundamenty realizmu nowoczesnego.
Niewielu pisarzy późniejszych zrozumiało zadanie przedstawienia rzeczywistości, jak Gustaw
Flaubert.

III. STL POWIEŚCI.

Gustaw Flaubert pojmując styl jako wyraz właściwy jednej idei, jednej konstrukcji

tworzył tyle stylów, ile książek. Nie można mówić o stylu Flaubert w sensie jakiejś
jednolitości. Wpływy, naśladownictwa i upodobania grupują się zawsze dookoła któregoś z
jego pięciu wielkich dzieł, a sam pisarz trwa poza nimi jako zbiór różnorodnych możliwości.

Kiedy w styczniu 1857 roku Flaubert zaczął pisać ,,Madame Bovary”, styl rozumiał

jako przedstawienie rzeczy we właściwych barwach, ruchu i natężeniu przez użycie słów
tożsamych z tą rzeczą. Słowa i rzecz miały być ze sobą nieomal scalone w jedna
nierozerwalną całość. Ale znalezienie właściwego słowa to za mało, ponieważ harmonia
zdania mogła je odrzucić. Powstało wtedy pojęcie, zwane w literaturze – rytmem prozy.
Flaubert myślał o stylu rytmicznym, który by trafiał w myśl natychmiast głęboko, a myśl
płynęłaby w nim gładko, bez zakłóceń. Uważał, że rytm prozy musi być zupełnie inny od
rytmu wiersza. Proza powinna mieć coś w rodzaju utajonych chwytów i drobnych
podstępów. Flaubert uważał, że użycie słowa we właściwym miejscu, to jak nadanie mu
mocy istoty żywej. Słowo ma wzruszać, radować, rodzić strach lub zachwyt.

Rola autora ,,Madame Bovary” to przede wszystkim nadawanie odpowiedniego

kształtu językowego, przytaczanym wydarzeniom i sytuacjom. Flaubert, bowiem przekonany
jest, że każde wydarzenie wyrażone czysto i przejrzyście zobrazowuje się samo i przez
bohaterów tychże wydarzeń. I właśnie na pełnym zaufaniu do prawdy, jaka przekazuje język
literacki, stosowany w sposób szczery i staranny opiera się mistrzostwo Flauberta.

Gustaw Flaubert znalazł taka postawa wobec rzeczywistości współczesnej egzystencji,

jaka jest różna od dawniejszych tonacji stylowych. Postawę tę można określić jako rzeczową
powagę. Rzeczowa powaga, usiłująca wejść w głąb powikłań ludzkiego życia to postawa
duchownego lub wychowawcy, a nie pisarza. Flaubert chciałby jednak przez taka postawę,
zmusić język do oddania prawdy o przedmiotach pisarskich obserwacji. Styl – według niego
ma być absolutnym sposobem widzenia rzeczy. Dzięki szczególnej tonacjo stylowej,
przepełnionej przez rzeczową powagę, która dopuszcza do głosu sam przedmiot obserwacji,

Flaubert przezwyciężył romantyczną gwałtowność brak pewności w ujmowaniu przedmiotów
współczesnych.

Powieść,,Madame Bovary” jest prezentacją całej jednostkowej egzystencji ludzkiej –

egzystencji bez wyjścia. I właśnie Flaubert jako pierwszy, na podstawie życia Emmy, uchwycił
stan, który można nazwać bezkształtnym tragizmem. Tragizmem praktyce osiągnął to,
porządkując w swym jeżyku artystycznym pogmatwane wrażenia niesmaku, jakie budzą w
Gemmie na widok np. męża lub pokoju. Poprzez same obrazy, które nicość lepszego
pierwszego dnia obracają w ciążący stan odrazy, obrzydzenia, złudnych nadziei i żałosnych
obaw, pospolity i dowolnie wybrany los ludzki posuwa się w kierunku oczekującego go finału.
Każdy obraz zostaje przez Flauberta zawsze podporządkowany przedmiotowi głównemu np.
notorycznej rozpaczy Emmy.
Gustaw Flaubert stworzył typ powieści doskonałej stylistycznie, sytuując się pomiędzy
krytycznym realizmem Balzaka, a programowym naturalizmem Zoli.

IV. EGZYSTENCJA BEZ WYJŚCIA – GŁÓWNY PROBLEM UTWORU.

Powieść,, Madame Bovary” jest obrazem jednostkowej egzystencji ludzkiej –

egzystencji bez wyjścia. Emma Bovary żyjąc wraz z mężem w Tostes doświadczyła ciągłego
nienasycenia. Żyła jednak nadzieją na nagłe wydarzenie, które w jej życie pozbawione
elegancji, wyzute z przygody i miłości, przeżywane na prowincji, przy boku nudnego i
pospolitego męża, wprowadziłoby jakiś zwrot. Emma przygotowała się nawet na nadejście
takiego wydarzenia, pielęgnowała siebie i dom, aby zasłużyć na zmianę losu. Gdy jednak ta
zmiana nie nadchodziła, zaczął ogarniać ją niepokój rozpacz. Pojawiła się beznadziejność,
monotonia i szarzyzna. Emma zaczęła się zaniedbywać, nie widząc żadnej nadziei ucieczki. Jej
mąż Karol decyduje się wtedy na opuszczenie Tostes, sadząc, że tamtejszy klimat nie służy
żonie.

Karol jest mocno zakochany w Gemmie i nie zna prawdziwych przyczyn rozpaczy i

nerwowości żony. Oddany jest swojej pracy, nie szuka przygód dla nadania życiu dodatkowej
ekspresji. Karol i Emma żyją w dwóch różnych światach, nie istnieje również żaden most
porozumienia. Emma czuje odrazę do męża, jak tez do otoczenia, w który żyje. Z jednej
strony dobrotliwość męża, za z drugiej jego pospolitość powodują, że Emma znajduje się w
chaosie uczuciowym. Chaos ten nadaje sytuacji charakter impasu. Jej tragizm jest
bezkształtny, ponieważ bohaterka nic konkretnego nie straciła, ani tez nic konkretnego nie
pragnęła. Jej rozpacz wynika raczej ze sfery duchowej, takiej, która charakteryzuje ludzi o
niskim stopniu kultury umysłowej i należących do niższych warstw społecznych.

V. FAŁSZYWA RZECZYWISTOŚĆ JAKO OGÓLNY MOTYW UTWORU.

Emma i Karol są tak mocno zamknięci w swoich własnych światach – ona w swojej

rozpaczy i niejasnych pragnieniach, on w swym tępym zadowoleniu z siebie – iż oboje są
całkiem samotni. Nie maja nic wspólnego, ale nie mają tez nic własnego dla siebie. Każde z

nich ma na swój użytek pewien bezsensowny świat iluzji, które nie można pogodzić z ich
położeniem rzeczywistym. Dlatego tez każde z nich rozmija się z możliwościami, które się
przed nim otwierają.

To samo dotyczy niemal wszystkich postaci powieści. Każdy z wielu przeciętnych ludzi

ma dla siebie swój własny świat – świat niedorzecznej głupoty, złożony z frazesów, popędów
i nawyków. Każdy jest sam, nikt nie może zrozumieć nikogo drugiego. Nikt nie może nikomu
pomóc w zdobyciu samoświadomości. Nie istnieje dla tych ludzi żaden wspólny świat,
ponieważ osoby te nie odnalazły jeszcze grogi do własnej autentycznej egzystencji. Osoby te
spotykają się ze sobą dla interesu i dla przyjemności, ale spotkanie SA spaczone, śmieszne,
wypełnione kłamstwem, tępą nienawiścią i niezrozumieniem.

W powieści Flauberta świat składa się z samej głupoty, która demaskowana jest za

pośrednictwem nagiego sprawozdania. Głupota rozmija się z rzeczywistością prawdziwą tak,
iż ta nigdy nie może być odnaleziona. Króluje wiec rzeczywistość fałszywa, w której Emma
Bovary tkwi całkowicie. Flaubert odsłania niedorzeczność i niedojrzałość bohaterki, jak
również żałosność jej życia. Emma jest ciągle analizowana i sądzona, aż wreszcie zostaje
skazana wraz z całym światem, który ją zamknął w pułapce.