03.03.14

1.

Dyskurs – obiekt wielowymiarowy  

Wymiar, inaczej faseta, aspekt, struktura a więc możliwa płaszczyzna analizy. Do aspektów 
dyskursu należy :

•

Wymiar informacyjny – dyskurs rozumiany jako miejsce, w którym zarządza się 
informacjami
Analiza dyskursu : odnajdujemy tam struktury tematyczno-rematyczne, które odpowiadają 
na pytania : o temat globalny / hipertemat ; o tematy cząstkowe – tematy poszczególnych 
segmentów tekstu ; o rematy – jakie cechy i relacje możemy przypisać w danym tekście 
owym tematom ; temat to obiekt z rzeczywistości pozajęzykowej, któremu możemy 
przypisać relacje

•

Wymiar funkcjonalny  według którego dyskurs rozumiany jest jako 
obiekt/miejsce/jednostka systemu spełniający funkcje inne niż f.informacyjna ; np. może 
spełniać f. Eksplikacyjną, dialogową, argumentacyjną
Analiza dyskursu : dyskurs może realizować funkcje jakobsonowskie np. funkcje fatyczną , 
ekspresywną, impresywną , metajęzykową, referencyjną, oprócz tego mogą to być funkcje 
związane z typologią dyskursu ( f. argumentacyjna itp. ) najpierw autor przekazuje swój 
p.widzenia a potem stara się nakłonić do niego odbiorcę – fuzja ; połączenie dwóch funkcji : 
ekspresywnej i impresywnej

•

W.ontologiczny (ontologia – nauka zajmująca się pytaniem )  dyskurs rozumiany jako 
twórca światów – twórca danych uniwersów dyskursywnych. Np. uniwersy standardowe – 
podobne do świata, w którym żyjemy, odpowiadające naszej rzeczywistości lub 
niestandardowe – świat baśni / bajek. 
Analiza: kiedy dyskurs staje się nośnikiem świata lub światów i za pomocą 
wyspecjalizowanych narzędzi językowych, odbiorcy mogą mieć dostęp do świata 
wykreowanego przez autora. Owe narzędzia językowe są predykatami, które mogą otwierać 
poszczególne uniwersa dyskursywne : np. w świecie baśni są metafory, pewne utarte 
lingwistyczne zwroty „pewnego razu” ; „za 7 górami”. 
Podział uniwersów :

 Uniwersum standardowe, które odpowiada strukturze otaczającej nas 

rzeczywistości , np. informacja prasowa ; list ; pamiętnik ; reportaż ; powieść 
realistyczna

 Uniwersum niestandardowe – odchodzi od realnego świata -- wszelkie anomalie ; 

odstępstwa od tego co nas otacza np. świat legend ; świat fantastyczny ; baśniowy ; 
mitologiczny ; oniryczny 

 Uniwersum hybrydowe – łączy elementy pierwszych dwóch : przeplatanie się 

rzeczywistości i anomalii. Np. powieść surrealistyczna 

•

W. Aksjologiczny ( aksjologia – nauka o wartościach ) dyskurs jako nośnik wartości 
Analiza : dyskurs jest obiektem odzwierciedlający pewną ideologię; spójny system 
przekonań ; poglądów opisujących rzeczywistość – przyjmowanych bez dyskusji. Analiza 
polega na kilku operacjach : 
1. identyfikacja językowych wykładników wartościowania – szukamy słowa/elementu 

nacechowanego znakiem wartości (negatywnym lub pozytywnym) np. „dobry” ; „zły”

2. scharakteryzowanie relacji pomiędzy zidentyfikowanymi wcześniej wykładnikami 
3. określenie dystrybucji tych wykładników ( określenie rozmieszczenia ; rozkładu w 

tekście )

4. zbadanie charakteru dynamicznego bądź statycznego już uprzednio zidentyfikowanego 

systemu wartości ( dynamiczny – gdy autor zmienia wartość np. z pozytywnej na 
negatywną ; statyczny – cały czas danemu obiektowi przypisywana jest ta sama cecha )

•

W.wypowiedzeniowy  według którego rozumiemy dyskurs jako obiekt fatyczny – taki, 
który jest nastawiony na utrzymanie konwersacji / kontaktu z rozmówcą. Dyskurs będący 
zapisem śladów obecności nadawcy i odbiorcy.  
Analiza dyskursu : w. wypowiedzeniowy traktuje dyskurs jako zapis interakcji między 
nadawcą a odbiorcą. Etapy analizy : 
1. odnalezienie śladów językowych obecności nadawcy w tekście;
2. odnalezienie śladów językowych obecności odbiorcy w tekście;
3. określenie relacji między nadawcą a odbiorcą;
4. określenie intencji komunikacyjnej nadawcy

•

W.konwencji gatunkowych  dyskurs staje się miejscem, w którym krystalizują się / 
realizują się cechy danego gatunku , np. cechy horoskopu / reportażu / noweli 
Analiza dyskursu : dyskurs polega utrwalone cechy pięciu w/w fased , czyli : 
1. cechy informacyjne – wybór tematu
2. cechy funkcjonalne –wybór struktury funkcji dominującej
3. cechy ontologiczne – wybór świata
4. cechy aksjologiczne – wybór typu wartościowania
5. cechy wypowiedzeniowe – wybór sposobu zwracania się nadawcy do odbiorcy

Wszystkie te cechy tworzą konwencję danego gatunku ; np. gatunku prasowego, 
literackiego, religijnego itd. Analiza gatunkowa = a. genologiczna jest syntezą tych 5-ciu 
cząstek.

2. Reguły tworzenia tekstów spójnych

Spójność – cecha tekstu, uznawana za bazową / definicyjną / konstytutywną , pozwala ona 
rozróżnić tekst od nie-tekstu ; spójność oznacza jedność , ciągłość , integralność 
wypowiedzi polegającą na istnieniu różnego rodzaju związków, między jej elementami, 
czyli nawiązań mających swoje wykładniki językowe – mechanizmy eksplicytne 
( wyraźne ; jawne – nie musimy ich szukać ) lub wynikające z wiedzy pozajęzykowej, czyli 
mechanizmy implicytne – pozajęzykowe (nasza zdolność rozumowania ) .W badanich 
anglosaskich wyróżnia się 2 aspekty spójności tekstu:
1) Kohezja – spójność formalna / linearna /strukturalna /eksplicytna. Ma eksplicytne 

wykładniki w konkretnej wypowiedzi (są to np. spójniki ). Spójność strukturalna.

2) Koherencja – spójność treściowa / globalna / semantyczna / implicytna. Ugruntowana 

jest w pozajęzykowej wiedzy o świecie , wykładniki są tu niejęzykowe. 
Te dwa typy spójności decydują o byciu/niebyciu tekstem. Istnieją obok pozostałych 5-
ciu warunków tekstowości - de Beaugrande ; Dressler , którzy schatakteryzowali tekst 
jako wystąpienie komunikacyjne, które musi spełniać 7 warunków  warunki 
tekstowości 

1) kohezja - spójność strukturalna;
2) Koherencja - spójność
3) Intencjonalność – intencja nadawcy stworzenia wspólnej wypowiedzi
4) Akceptabilność – nastawienie odbiorcy , że to co usłyszy będzie spójną całością
5) Informatywność – zdolność/cecha tekstu do przekazywania informacji 
6) Sytuacyjność – otoczenie , w którym następuje komunikacja , które określa odbiór 

tematu

7) Intertekstowość – umieszczenie każdego tekstu w kontekście innych tekstów ; każdy 

tekst jest uwikłany np. w przeszłość