Christopher de Vinck 
SIŁA bezSILNYCH 
Przekład Magdalena Rusiecka 
Wydawnictwo  WAM  
Kraków   2003 
  
Moim Rodzicom, Catherine i Josemu 
 
Spis treści 
Podziękowania  
Portret rodziny  
Wprowadzenie  
Rozdział I  
Rozdziałll  
Rozdział III  
Rozdział IV  
Rozdział V  
Rozdział VI  
Rozdział VII  
Rozdział VIII  
Rozdział IX  
Rozdział X  
Rozdział XI  
Rozdział XII  
Rozdział XIII  
Rozdział XIV  
Rozdział XV  
Rozdział XVI  
Zakończenie Posłowie 
  
Podziękowania 
 
Pragnę podziękować Fredowi Rogersowi, Billowi Islerowi i organizacji Family 
Communications z Pittsburga, księdzu Johnowi Catoirowi i organizacji The Christophers, z 
Nowego Jorku. 
Dziękuję Sargentowi Shriverowi, Eunice Kennedy-Shriver, doktorowi George'owi Zitnay'owi 
i Fundacji im. Josepha R Kennedy'ego Juniora w Waszyngtonie, D.C., Timowi Fergusonowi, 
Barbarze Phillips, Johnowi Fundowi oraz The Wall Street Journal. Słowa wdzięczności 
kieruję do Toma Lashnitsa, Diany Shneider i pisma Reader's Digest oraz Dorothy Robinowitz 
i nowojorskiego dziennika Post, do wszystkich ludzi i instytucji, które okazały mi przyjaźń i 
zaufanie, do wszystkich tych, którzy głęboko wierzyli, Ŝe mój brat jest w pełni wartościowym 
człowiekiem. 
Pragnę takŜe podziękować mojemu redaktorowi, Robertowi Hellerowi, księdzu Henriemu 
Nouwenowi, moim braciom i siostrom, Duchowi Świętemu, mojemu nauczycielowi 
Donaldowi Ryanowi z Northern Highlands Regional High School w Allendale w stanie New 
Jersey, moim dzieciom Davidowi, Karen i Michaelowi oraz bardzo serdecznie podziękować i 
objąć moją Ŝonę Roe. 
 
Człowiek przeŜywa dzięki wraŜliwości 
Loren Eiseley 

 
  
Portret rodziny 
 
Nie jestem ojcem jednego dziecka Nie jestem jedynie męŜem mej Ŝony Ani ona matką tylko 
swych dzieci, Poczętych w tych przedziwnych chwilach, Spędzonych na ukrytej kreacji. 
Nie, w naszym Ŝyciu nie jesteśmy pojedynczy -Lecz stanowimy część owego rytualnego 
tańca Ręka w rękę, jako rodzina. 
Obejmujemy nie tylko nasze sąsiedztwo - 
Sięgamy teŜ ku temu, 
Co jest naszym szczególnym korzeniem. 
MoŜemy zdecydować się na dokonywanie wyboru. JakiŜ człowiek rodzi się bez prawa głosu? 
"Miłość silniejsza jest niŜ śmierć" -Tak mówią mędrcy. 
Zdecydujmy się na dyskusję 
O tajemnych tęsknotach w naszym jedynym domu, 
Wzniesionym dla naszego śpiewu, o tej ziemi 
Po której chodzimy, mając gwiazdy 
Ponad naszymi głowami. 
Od domu do domu, przez wszystkie pory roku Jesteśmy rodziną nadziei, spokrewnioną 
Poprzez większe dziedzictwo. 
 
  
Wprowadzenie 
Henri J.M. Nouwen 
 
Przed kilkoma laty przyjechał do mnie na parę dni Christopher de Vinck. Byłem wówczas 
nauczycielem w Harward Divinity School. Nigdy nie zapomnę tych odwiedzin, gdyŜ Chris 
bardzo róŜnił się od większości odwiedzających mnie osób. Przywykłem do przyjmowania 
ludzi, chcących podzielić się swymi zmaganiami, potrzebujących rady w sprawie 
prowadzonych przez siebie projektów, usiłujących znaleźć wydawcę dla swoich ksiąŜek lub 
mających nadzieję, Ŝe będę mógł wziąć udział w seminarium, konferencji albo warsztatach. 
Chris nie był tego rodzaju gościem. Gdy tylko wszedł do domu, wszyscy zarówno ja, jak i 
koledzy, którzy tam wówczas byli, doświadczyliśmy czegoś zupełnie nowego. Nie miał 
wielkich pytań, problemów lub planów. Przybył, Ŝeby nam powiedzieć, Ŝe Ŝycie jest piękne, 
na wypadek, gdybyśmy o tym zapomnieli. Był taki jasny, słoneczny, otwarty, 
nieskomplikowany i zakochany, Ŝe wydawało się, iŜ przybył z innego świata. Podczas gdy 
my przywykliśmy do zadręczania się sensem przyjaźni, problemami małŜeństwa i samotnego 
Ŝ

ycia, do dyskutowania o mądrości posiadania dzieci, o pogarszającej się sytuacji 

gospodarczej, niekończących się konfliktach w Ameryce Środkowej i na Bliskim Wschodzie 
oraz o groźbie wojny jądrowej, Chris zdawał się wykraczać poza to wszystko i mówić: 
zobaczcie, jakie piękne jest Ŝycie! Nie wypowiadał tego słowami, lecz mówił to całą swoją 
osobą. Był taki promienny, taki prosty, taki przejrzysty, Ŝe czułem się zakłopotany powagą 
swoją i swoich przyjaciół. Sprawiał wraŜenie posłańca dobrej nowiny, przybywającego do 
mojego świata z innej orbity. Mówił przede wszystkim o miłości: miłości do swoich 
rodziców, swojej Ŝony, trójki dzieci, do swojej poezji, swoich uczniów, przyjaciół i całego 
stworzenia. W jego sercu było tyle miłości, Ŝe zdawało się, iŜ jest niezdolny do powiedzenia 
czegokolwiek złego o innych. O wszystkim, co mówiłem i robiłem, potrafił powiedzieć coś 
dobrego, nawet jeśli ja byłem pełen wątpliwości, niepokoju lub zaŜenowania. 

To wtedy gdy przebywał ze mną, zacząłem myśleć o nim jak o Natanelu, którego Jezus 
nazwał człowiekiem "w którym nie ma zdrady". Kiedy wyjechał, miałem dziwne uczucie, Ŝe 
"zostałem odwiedzony" przez BoŜego anioła. 
To wszystko moŜe wydawać się bardzo sentymentalne, być moŜe dłuŜszy pobyt Chrisa de 
Vinck mógłby ukazać mi jego mniej jasne strony. Jednak nie zatrzymał się na dłuŜej, a to, co 
widziałem i przeŜyłem, było bardzo realne: taki sposób patrzenia na świat, jakiego od dawna 
nie doświadczałem. Oczy i uszy Chrisa widziały i słyszały to, czego wielu ludzi nie widzi i 
nie słyszy. 
Kiedy czytałem Siłę bezsilnych, ksiąŜkę w której opowiada o Ŝyciu swego brata Olivera oraz 
o Lauren, Anthonym i Paulu, natychmiast uznałem, Ŝe tylko on mógł to napisać. Jest w tym 
tak wiele zdziwienia, zdumienia, wdzięczności, radości, pokoju i odnowy Ŝycia, Ŝe mógł to 
napisać tylko ktoś obdarzony wyjątkowym wzrokiem i słuchem. 
O kim Chris pisze? O czworgu cięŜko upośledzonych ludziach, o ludziach dotkniętych 
fizycznym i umysłowym kalectwem, ludziach, których wielu uwaŜa za trudnych do 
zaakceptowania, za roślinki, tragiczne pomyłki natury; o ludziach, o których wielu myśli, Ŝe 
byłoby lepiej gdyby się nie narodzili. Dla Chrisa jednak ci ludzie są wysłańcami Boga, są 
narzędziem Jego uzdrawiającej obecności, przynoszą prawdę społeczeństwu pełnemu 
kłamstw, wnoszą światło w ciemności oraz Ŝycie do świata cywilizacji śmierci.Wszystko, co 
odsłania ta ksiąŜka, wydaje się być sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem. JakŜe to młody 
człowiek, który nie widzi, nie chodzi, nie moŜe rozmawiać, samodzielnie jeść ani w Ŝaden 
sposób porozumiewać się z innymi a całe Ŝycie spędza leŜąc w łóŜku - jakŜe taki człowiek 
moŜe być kimś, kto swoją obecnością wnosi do rodziny najwięcej Ŝycia? Ale tak właśnie 
Chris widział swojego brata Olivera, tak teŜ widział Ŝycie Lauren, Anthony'ego i Paula, 
których rodziny odwiedził. 
Siła bezsilnych zrywa z całą ludzką logiką, ze wszystkimi inteligentnymi przewidywaniami, 
ze wszystkimi uznanymi normami sukcesu i satysfakcji. Odwraca wszystko do góry nogami. 
Mówi nie tylko o sile bezsilnych, ale i o miłości dawanej przez tych, którzy nie mogą 
wypowiedzieć jej słowami, o radości wywoływanej przez tych, którzy bardzo cierpią, o 
nadziei dawanej przez tych, których Ŝycie jest kompletnym fiaskiem, o odwadze rozniecanej 
przez tych, którzy sami nie mogą wykonać najmniejszego ruchu. W świecie, który tak bardzo 
pragnie sprawować kontrolę nad Ŝyciem i decydować o tym co jest dobre, zdrowe, waŜne, 
wartościowe i warte zachodu, ksiąŜka ta przynosi szokujące spostrzeŜenie, Ŝe to, co "zakryte 
przed mądrymi i roztropnymi" zostaje objawione "prostaczkom" (Mt 11,25). Chris 
podsumowuje to wszystko, pisze: "Gdyby Oliver się nie urodził, nie doświadczyłbym tych 
samych radości, łęków i tajemnic, o których śnię dzisiaj. Dom Olivera był pełen substancji, 
nieznanej nauce, filozofii i teologii, gdyŜ są one objaśnieniami wymyślonymi przez 
człowieka. Człowiek zawsze ma potrzebę wyjaśniania, dotykania i przedstawiania dowodów. 
Często jesteśmy przekonani, Ŝe moŜemy podejmować decyzje, które zagwarantują nam w 
przyszłości osiągnięcie poŜądanych skutków. Takie gwarancje nie istnieją, chyba Ŝe wybory, 
których dokonujemy, zawierają płonący ogień miłości". 
 Kiedy skończyłem czytać Siłę bezsilnych, miałem przedziwną wizję. Zobaczyłem nasz 
zwariowany świat, pełen wojen i konfliktów, pełen współzawodnictwa i ambicji, bohaterów i 
gwiazd, pełen opowieści o sukcesie, horrorach, miłości i śmierci, pełen gazet, telewizorów, 
radioodbiorników i monitorów komputerowych oraz milionów ludzi przekonanych, Ŝe dzieje 
się coś, czego nie mogą opuścić, gdyŜ straciliby coś z Ŝycia. A potem zobaczyłem rękę 
usuwającą cięŜką zasłonę tych widowisk i wskazującą na upośledzone dziecko, biednego 
Ŝ

ebraka, chronicznie chorą kobietę, niepiśmiennego mnicha, umierającego staruszka, 

głodnego malucha. Wcześniej ich nie widziałem. Tak jakby byli ukryci z dala od tego, gdzie 
działo się "to waŜne". Ale ręka łagodnie wskazywała na tych biednych, pokornych, słabych 
ludzi, a głos mówił: "Ze względu na nich zachowam ten świat od zniszczenia. Oni są moimi 

ulubieńcami, z nimi zawarłem przymierze i będę temu przymierzu wierny". Gdy odwiedził 
mnie Chris de Vinck, pracowałem w Harvard Divinity School. Od tego spotkania minęły dwa 
lata. Teraz mieszkam w jednej ze wspólnot Arki, gdzie ludzie upośledzeni umysłowo oraz ich 
asystenci starają się prowadzić wspólne Ŝycie w duchu błogosławieństw. W czasie wizyty 
Chrisa nie wiedziałem, Ŝe wkrótce będę mieszkał z tymi, o których pisze on w swojej ksiąŜce. 
Arka stałao się moim nowym domem, a upośledzeni umysłowo ludzie towarzyszami mojej 
codzienności. Codziennie spędzam czas z Adamem, dwudziestopięcioletnim męŜczyzną, 
upośledzonym równie cięŜko jak Oliver. Kocham go i wiem, Ŝe on mnie kocha, pomimo, Ŝe 
nie ma Ŝadnych słów lub gestów, które by to wyraŜały. Nie jest to Ŝycie łatwe i nie jest to 
Ŝ

ycie wygodne, ale Ŝycie reguł odwróconych do góry nogami, które codziennie kaŜe mi się 

zdumiewać pięknem zranionego ludzkiego serca. Adamowie i Ołiverowie tego świata 
zapewniają nam bezpieczeństwo. Trzymają nas przy zdrowych zmysłach. Zapewniają 
spójność światu. Wiem, Ŝe brzmi to jak szaleństwo, ale wiem równieŜ, Ŝe to jest prawda. Ta 
prawda mnie wyzwoli. Ciągle jeszcze toczę zmagania. Jest we mnie coś, co od wewnątrz 
ciągnie mnie z powrotem do świata sukcesu i pochwały, do świata gazet, radia i telewizji. 
Czasami trudno jest zobaczyć i usłyszeć wydarzenie, które zachodzi na naszych oczach, 
wydarzenie prawdziwej miłości. 
Chris jednak wiedział o nim od początku. Jego brat otworzył mu oczy i uszy. Jego ksiąŜka 
daje mi odwagę do kroczenia drogą, którą wybrałem. Być moŜe wielu jej czytelników zdołało 
ujrzeć coś z tego, co widział Chris. Jestem pewien, Ŝe jeśli to zobaczą, zmieni się ich Ŝycie. 
 
 
  
Rozdział I 
 
Kilka dni po śmierci mego brata Olivera matka dała mi jego czerwoną miseczkę, w której 
podawaliśmy mu obiad. Miseczka była krwiście czerwona, zrobiona z grubej, taniej ceramiki. 
Kiedyś w BoŜe Narodzenie ojciec otrzymał w niej pudding ze śliwek. Zaraz stwierdził, Ŝe jej 
wielkość jest odpowiednia, Ŝeby pomieścić jajko, płatki zboŜowe, mleko, banana i cukier- 
czyli obiad Olivera. Tak więc przez kolejne lata swego cichego Ŝycia Oliver całe swoje 
jedzenie, podawane mu przez nas wprost do ust, przynoszone z kuchni przez jadalnię i schody 
do jego pokoju, otrzymywał z tej czerwonej ceramicznej miseczki, miseczki na 
boŜonarodzeniowy pudding. 
Oliver jest pochowany w klasztorze benedyktynów w Weston, w stanie Vermont, a jego 
obiadowa miseczka stoi na półce obok moich ksiąŜek w pokoju, w którym piszę. 
Jak często pamięć o tych, których kochamy sprowadzamy do przedmiotów? Fotografie. Listy. 
Kamienie nagrobne. Duch zmarłego ojca lub matki, cienie i dźwięki zmarłej siostry lub brata 
jeszcze nie odeszły. Często to, co po nich pozostaje, zaskakuje: smutek, złość, tęsknota, ale 
potem coś jeszcze, co zadziwia jeszcze bardziej, na przykład nowy ład, akceptacja, stosunek 
do róŜnych spraw. 
Pamiętam, Ŝe w wieku siedmiu lat nawiedziła mnie nagła myśl, której nie potrafiłem wyjaśnić 
i mogłem ją tylko wypłakać w ciemności swojego pokoju. Moje łóŜko stało przy ścianie. 
Auta, które w nocy przejeŜdŜały ulicą, wpuszczały swoje światła przez okno, za kaŜdym 
razem odtwarzając na ścianie wzór firanki i rolety. Wtedy właśnie po raz pierwszy 
zrozumiałem, Ŝe moja matka i mój ojciec kiedyś umrą. Był to koniec dziecięcej naiwności. 
Nigdy nie przyszło mi do głowy, Ŝe ja umrę, ale zdawałem sobie sprawę z jakiejś 
niewidzialnej obecności, ruchu, który ociera się o nas. Czy było to coś dobrego czy złego? 
Jeśli moja matka i mój ojciec mieli umrzeć, to było to złe, ale zawsze było jeszcze coś innego 
wmieszanego w tę ciemność, czego nie rozumiałem, gdy miałem siedem lat, coś, co teraz 
widzę, a co wypełniało kaŜdego wieczoru czerwoną obiadową miseczkę Olivera, coś, co jest 

w jakiś sposób związane z nagrobkami i starymi fotografiami, które przechowujemy w 
pudełkach. 
Bardzo wiele zaleŜy od tego, w jaki sposób zechcemy patrzeć na przedmioty i wydarzenia. 
Jedziemy do Rzynu, aby podziwiać staroŜytne ruiny. Jedziemy do Auli witz, aŜeby z bólem 
pocałować ziemię i z pokorą odmuwić modlitwę. Guernica, Hiroszima, Chile. W sercu 
kaŜdego kraju znajdujemy szczególne zdarzenie śmierci, z całym jej okrucieństwem, w całej 
jej rutynie. W sercach wszystkich męŜczyzn i kobiet znajdujemy hrzenie śmierci a to, jak 
zechcemy je postrzegać, determiniuje Ŝycie. 
Myślę o pokrzywionych kościach Olivera, starannie ułoŜonych w trumnie, leŜącej w głębi 
ziemi Vermont. Czy to jest złe? 
"Im silniej upieramy się przy błędnym rozumieniu fenomenów Ŝyciowych - pisze Thomas 
Merton - im bardziej analizujemy je w kontekście naszych dziwnych teologii i złoŜonych 
celów, tym bardziej wikłamy się w smutek, absurd, rozpacz". 
Grzebiemy naszych zmarłych w drewnianych skrzynkach i granitowych sarkofagach. 
Zawieszamy ich ciała na platformach przymocowanych do drzew, aby wyschły i ususzyły się 
na proch. Piramidy, katakumby, stosy pogrzebowe. Pogrzeby na morzu. Rozsypane popioły. 
Myślę, Ŝe zjawisko śmierci celebrujemy wspaniale. "Nie ma tam juŜ na czym budować - 
lamentuje w swoim wierszu Robert Frost - Odeszło, odeszło - ". 
Tym, co mnie niepokoi jest budowanie, nakładanie jednej komórki na drugą, ustawiczny 
podział. Niepokoi mnie zjawisko Ŝycia: ten pierwszy moment kiedy decydujemy się nazwać 
człowiekiem Ŝycie, które rośnie w nas. 
Serce naszego kraju jest dzisiaj deformowane, co wywołuje wiele smutku. To zniekształcenie 
wytworzyło maskę, którą nosimy, i ślepotę. Jedynie w chwilach współczucia rozpoznajemy 
znowu zarysy naszych twarzy i odzyskujemy wzrok. 
Szlachetność cierpienia składamy w ofierze boŜkom przyjemności. Skłaniamy się ku 
arogancji naszych obecnych wygód i przed najmniejszą przeszkodą na miękkich nogach 
wycofujemy się do naszego eleganckiego Ŝycia. 
Pearl Buck, w niewielkiej ksiąŜeczce The Child Who Never Grew (Dziecko, które nigdy nie 
urosło) o swojej bardzo niepełnosprawnej córce, napisała: "Musi być akceptacja i 
ś

wiadomość, Ŝe w pełni zaakceptowany człowiek przynosi swoje dary. Smutek bowiem ma 

swój sens - MoŜe zostać przemieniony w mądrość, która nawet jeśli nie daje radości, moŜe 
jednak dać poczucie szczęścia". 
Pewnego wiosennego popołudnia mój pięcioletni syn David sadził wraz ze mną krzaczki 
malin wzdłuŜ naszego garaŜu. David przyniósł wąŜ do podlewania, aby spryskać świeŜo 
zakopane korzonki i obwisające liście. 
Na chwilę przyłączył się do nas sąsiad i było nas trzech: mój syn David, sąsiad i ja. 
Dyskutowaliśmy chyba i o tym ile wody moŜe wytrzymać krzaczek malin, gdy David odłoŜył 
wąŜ i pokazał palcem na ziemię: 
- Popatrz tato! 
Jeśli do domu dostanie się osa, pokazuję trójce moich dzieci: Davidowi, Karen i Michaelowi 
jak łapię ją za pomocą szklanki i kawałka grubego papieru. Czekam aŜ osa przestanie bzyczeć 
i szaleńczo tłuc się o szybę, po czym umieszczam nad nią szklankę i owad jest w pułapce. 
Potem powoli wsuwam pod szklankę gruby papier i osa jest złapana. 
Zachęcam dzieci, aby przyjrzały się jej z bliska. Chętnie oglądają cienkie skrzydła osy, po 
czym wszyscy czworo wychodzimy przed dom, uwolnić owada. 
Dzieci, stojąc nieco z tyłu, lubią patrzeć jak usuwam papier przykrywający szklankę. Lubią 
obserwować jak uratowana pszczoła powoli wędruje na brzeg szklanki, rozpościera skrzydła i 
odlatuje do ogrodu. Wszyscy klaszczemy w ręce: David, Karen, Michaeł i ja. 

Kiedy David miał dwa lata, któregoś popołudnia wyszedł na szczyt małej niebieskiej 
zjeŜdŜalni na naszym podwórku i tuŜ przed swoim zjazdem zobaczył kilka mrówek, 
pełzających po gładkim metalu. 
-Tato! Mrówki! 
Przykucnęliśmy, aby zobaczyć czy potrafimy policzyć ile nóg mają mrówki (sześć). 
Następnie delikatnie zmiotłem owady ze zjeŜdŜalni i David z radością pomknął w dół. 
Chcę łapać osy i liczyć nogi mrówki. 
- Popatrz Tato! Co to jest? 
Przerwałem rozmowę z sąsiadem i popatrzyłem na ziemię. 
- śuk - powiedziałem. 
David był poruszony i ucieszony odkryciem tego pięknego, kolorowego stworzenia. Mój 
sąsiad uniósł stopę i przygniótł nią owada, wkręcając but w błoto. 
- To powinno załatwić sprawę - zaśmiał się. David spojrzał na mnie, czekając na wyjaśnienie, 
na 
podanie powodu. Nie chciałem zawstydzać sąsiada. David odwrócił się, podniósł wąŜ i znowu 
podlewał maliny. 
Tego wieczoru, gdy miałem juŜ zgasić światło w jego pokoju, David zaszeptał: 
- Podobał mi się ten Ŝuk, tato. 
- Mnie teŜ - szepnąłem w odpowiedzi. Mamy zdolność wyboru.  
  
Rozdział II 
 
Na wiosnę 1985 roku Tom Lashnits z Reader's Digest zaprosił mnie na lunch do Pleasantville 
w stanie Nowy Jork. Dołączyła do nas redaktorka Diana Schneider. 
- Chcielibyśmy, Ŝeby nam pan przedstawił parę propozycji artykułów, które pana zdaniem 
mogłyby nas zainteresować. 
Digest przedrukował jeden z moich artykułów parę miesięcy wcześniej i stąd wyniknęło to 
zaproszenie. Po raz pierwszy w Ŝyciu zostałem zaproszony na biznes lunch. 
- Chciałbym napisać o biskupie Nowego Jorku, Johnie O'Connor. Mógłbym teŜ napisać o 
starym przyjacielu mojej rodziny, fotografie Nellu Dorr. MoŜe zainteresowałby was tekst o 
moim dobrym znajomym, Fredzie Rogersie albo o Henrim Nouwen. Mógłbym napisać 
artykuł o tym, jak uczę angielskiego w szkole średniej albo o tym, jak waŜne jest czytanie. A 
moŜe chcielibyście coś o poezji w Ameryce? 
Dotarłem do ostatniej pozycji z mojej listy: 
- Mógłbym takŜe napisać o moim bracie Oliverze. Dwoje redaktorów patrzyło na mnie, piło, 
jadło, słuchało, po czym Tom powiedział: 
- Opowiedz nam o Oliverze. 
- Dobrze. Wyrosłem w domu, w którym mój brat przez trzydzieści trzy lata leŜał na plecach w 
łóŜku, cały czas w tym samym kącie pokoju, pod tym samym oknem, w otoczeniu tych 
samych Ŝółtych ścian. Był niewidomy i niemy. Miał powykręcane nogi. Nie miał siły by 
podnieść głowę ani inteligencji, dzięki której mógłby się czegokolwiek nauczyć. 
Redaktorzy siedzieli naprzeciw mnie i przez dwie godziny słuchali jak opowiadałem im o 
moim bracie, jego kompletnej bezradności, latach konwulsji, o tym jak moi bracia, siostry i ja 
sam łaskotaliśmy go po klatce piersiowej i zmienialiśmy mu pieluszki, zajmowaliśmy się jego 
posiłkami. Czułem się jak Szeherezada, której słowa i wspomnienia przenoszą tę historię do 
dwojga dobrych ludzi, siedzących naprzeciwko mnie. 
- Chcielibyśmy, Ŝebyś napisał o tym artykuł. Jesteśmy zainteresowani opowiadaniem o 
Oliverze. 
Lunch dobiegł końca. 

To cudownie - myślałem, jadąc samochodem do domu. Potem w nocy pisałem i pisałem, 
przypominając sobie kolor sypialni Olivera, dźwięk jego kaszlu. Siedziałem przy biurku i 
myślałem o Helenie Keller. Myślałem o Pearl Buck, Loren Eiseley, o świadectwie chrztu 
Olivera. Myślałem o mojej matce i ojcu, o moich braciach i siostrach. 
Pisałem przez dwa lub trzy tygodnie, w przerwach między pracą w szkole, zmienianiem 
pieluszek naszych dzieci i przytulaniem Ŝony. 
Przypomniałem sobie matowy śmiech Olivera, koniki polne na pieluszkach i prześcieradłach, 
które przed laty mama rozkładała do suszenia na trawniku. Pisałem i pisałem, wspominając 
słońce, ostatni oddech Olivera i czerwoną miseczkę. 
Uświadomiłem sobie, Ŝe chociaŜ Oliver nie Ŝył juŜ od pięciu lat, to ciągle jeszcze trwa to, co 
zerwałem jak owoc przeznaczony do zjedzenia. 
Napisałem jeden brudnopis, potem drugi i trzeci, a po czwartym powstał poniŜszy esej, który 
zmienił moje Ŝycie, a takŜe Ŝycie bardzo wielu ludzi, którzy go przeczytali. 
Wyrosłem w domu, w którym mój brat przez trzydzieści trzy lata leŜał na plecach w łóŜku, 
cały czas w tym samym kącie pokoju, pod tym samym oknem, w otoczeniu tych samych 
Ŝ

ółtych ścian. Był niewidomy i niemy. Miał powykręcane nogi. Nie miał siły, by podnieść 

głowę, ani inteligencji, dzięki której mógłby się czegokolwiek nauczyć. 
Obecnie jestem nauczycielem angielskiego i ilekroć wprowadzam klasę do sztuki o Helen 
Keller The Miracle Worker (Cudotwórczym), opowiadam uczniom o Ŝyciu Olivera. 
Kiedyś, w pierwszym roku mojego nauczania, próbowałem opisać to, Ŝe Oliver na nic nie 
reagował, Ŝe kaŜdy kęs jedzenia, jaki kiedykolwiek zjadł, włoŜono mu łyŜką do ust i Ŝe nigdy 
nie mówił. Chłopiec z ostatniego rzędu podniósł rękę i powiedział: Proszę pana, pan ma na 
myśli to, Ŝe on był "warzywkiem". 
Jąkałem się przez kilka sekund. Ja i moi najbliŜsi karmiliśmy Olivera. Zmienialiśmy jego 
pieluszki, w zimie wieszaliśmy jego ubranie i pościel na sznurku w suterenie domu, w lecie 
po wypraniu i wybieleniu suszyliśmy je na trawniku. Zawsze lubiłem patrzeć jak po 
obłoczkach na poduszki skaczą koniki polne. Kąpaliśmy Olwera, łaskotaliśmy jego klatkę 
piersiową, Ŝeby się śmiał. Czasami zostawialiśmy w jego pokoju włączone radio. Rano 
zasuwaliśmy rolety w oknie nad jego łóŜkiem, Ŝeby słońce nie oparzyło jego delikatnej skóry. 
Gdy oglądaliśmy na dole telewizję, słuchaliśmy, jak się śmieje. Słuchaliśmy, jak porusza 
rękami w górę i w dół, aby spowodować skrzypienie łóŜka. Słuchaliśmy, jak kaszle w środku 
nocy. 
- Wiem, Ŝe mógłbyś nazywać go warzywkiem - odpowiedziałem. -Ja nazywałem go 
Oliverem, moim bratem. Pokochałbyś go, gdybyś go znał. 
Pewnego dnia w październiku 1946 roku, gdy moja matka była w ciąŜy z Oliverem, swoim 
drugim synem, ojciec wstał rano, ogolił się, ubrał i poszedł do pracy. Na stacji kolejowej 
uświadomił sobie, Ŝe czegoś zapomniał, więc wrócił do domu. Wtedy poczuł zapach gazu 
ulatniającego się z pieca węglowego. 
Matka leŜała nieprzytomna w łóŜku. Mój najstarszy brat spał w kołysce, która znajdowała się 
dość wysoko nad ziemią, był więc poza zasięgiem gazu. Ojciec wyciągnął ich Z pokoju przez 
hol, na zewnątrz domu, gdzie matka szybko odzyskała przytomność. I to wszystko. 
Sześć miesięcy później, 20 kwietnia 1947 roku, urodził się Oliver. Pulchny, piękny, zdrowo 
wyglądający chłopiec. 
- Oliver nie róŜnił się od innych noworodków - mówili rodzice, gdy przez cale lata 
wielokrotnie z miłością i radością opowiadali nam tę historię - nic nie wskazywało na to, Ŝe 
coś jest nie w porządku. 
Gdy Oliver miał parę miesięcy, matka zaniosła go po południu do okna. Trzymała go w 
słońcu, ostrym, silnym słońcu, a on spoczywając w jej ramionach, patrzył prosto tam, skąd 
dochodziło światło. Wtedy właśnie mama zdała sobie sprawę z tego, Ŝe Oliverjest niewidomy. 

W ciągu następnych miesięcy moi rodzice, którzy są prawdziwymi bohaterami tej opowieści, 
dowiadywali się, Ŝe Oliver nie moŜe podnieść głowy, nie moŜe raczkować, chodzić, śpiewać, 
Ŝ

e nie moŜe niczego trzymać w ręce, nie moŜe mówić. Zawieźli go do szpitala Mt. Sinai w 

Nowymjorku, aby poddać go całej seńi badań w celu rozpoznania rozmiarów jego 
inwalidztwa. 
Jedynym wyjaśnieniem, co do którego wszyscy byli zgodni, było to, Ŝe gaz, który mama 
wdychała podczas snu, gdy była w trzecim miesiącu ciąŜy, dotarł do Olivera i spowodował te 
cięŜkie, nieodwracalne uszkodzenia, jeszcze zanim Oliver się urodził. 
Po długim, tygodniowym oczekiwaniu na wyniki, rodzice wrócili do szpitala i spotkali się z 
lekarzem, doktorem Samuelem de Lange. 
Kiedy nasze dzieci coś boli, staramy sieje wyleczyć. Kiedy sągłodne, karmimy je. Kiedy są 
samotne, pocieszamy je. 
-Co moŜemy zrobić dla naszego syna? - pytali rodzice. 
Doktor de Lange odrzekł, Ŝe chce im obojgu wyraźnie powiedzieć, Ŝe dla Olivera nie da się 
zrobić absolutnie nic. Nie chciał, aby moi rodzice czepiali się złudnych nadziei. 
- MoŜecie umieścić go w zakładzie dla upośledzonych dzieci. 
- PrzecieŜ - odpowiedzieli rodzice - on jest naszym synem. To oczywiste, Ŝe zabierzemy go 
do domu. 
- A więc weźcie go do domu i kochajcie go - odpowiedział ten dobry lekarz i była to porządna 
porada lekarska. 
Doktor Lange przewidywał, Ŝe Oliver prawdopodobnie nie przeŜyje dłuŜej niŜ siedem lub 
osiem lat. Zasugerował teŜ, śeby zabrać Olwera do neurochirurga w celu potwierdzenia 
diagnozy. Rodzice to zrobili i drugi lekarz powtórzył werdykt pierwszego. Przypadek Olwera 
był beznadziejny. 
Przeglądając formularze wypełnione przez rodziców, lekarz zauwaŜył, Ŝe zarówno mama, jak 
i ojciec urodzili się w Brukseli i powiedział: 
- Podczas drugiej wojny światowej belgijska rodzina przyjęła, wyŜywiła i uratowała moich 
rodziców - bo my jesteśmy śydami. Teraz na mnie kolej pomóc belgijskiej rodzinie - i nie 
policzył rodzicom nic za badania, opiekę i leczenie. 
Nigdy nie poznałem tych dwóch lekarzy, ale przez cale śycie kochałem ich tak, jak dziecko 
kocha bohaterów bajek. 
Olwer osiągnął wzrost dziesięcioletniego dziecka. Miał duŜą klatkę piersiową i duŜą głowę. 
Jego dłonie i stopy były małe i delikatne jak u pięciolatka. Na BoŜe Narodzenie 
opakowywaliśmy ładnie pudełko z płatkami śniadaniowymi i kładliśmy je pod drzewkiem, 
jako prezent dla niego. Podczas fali lipcowych upałów przecieraliśmy mu czoło mokrą 
szmatką. Jego świadectwo chrztu wisiało na ścianie nad jego głową. Przybył do nas biskup i 
udziełił mu bierzmowania. 
Oliverjest najbardziej bezsilnym, a zarazem najsłabszym człowiekiem jakiego kiedykolwiek 
spotkałem, a jednak był jedną z nielicznych znanych mi osób, które wywarły ogromny wpływ 
na innych. 
Jestem nauczycielem i wiele godzin spędzam na przygotowywaniu się do lekcji, ufając, Ŝe 
mogę po trochu w znaczący sposób wpłynąć na moich uczniów. Co roku drukuje się tysiące 
ksiąŜek w nadziei, Ŝe- ich autorzy pobudzą ludzi do działania. Wszyscy trudzimy się nad 
wychowywaniem naszych dzieci, ucząc je wartości, licząc na to, Ŝe po wszystkich 
podejmowanych przez nas wysiłkach coś " do nich dotrze ". 
Oliver nie potrafił robić absolutnie niczego, poza tym, Ŝe oddychał, spał, jadł, a jednak był 
odpowiedzialny za działanie, miłość, odwagę, rozumienie. 
Myślę, iŜ to, Ŝe wychowywałem się w domu, w którym tragedia została   przemieniona w 
radość, w duŜym stopniu wyjaśnia dlaczego jestem takim męŜem, ojcem, pisarzem i 
nauczycielem, jakim jestem. 

Pamiętam, Ŝe kiedy byłem mały, matka mówiła: Czy to, śe widzisz nie jest wspaniałe? A 
pewnego razu powiedziała: Kiedy pójdziesz do nieba, Oliver przybiegnie do ciebie, obejmie 
cię i pierwsza rzecz, którą powie to: dziękuję ci. To robi wraŜenie na chłopcu. 
 
Oczywiście, to ja muszę podziękowaćOliverowi i rodzicom za określenie dla mnie granic 
miłości, którymi były dom, podwórze, lasy, do których ja, moi bracia i siostry biegaliśmy tam 
i z powrotem przez cały długi dzień, poła, gdzie jeździłiśmy w zimie na łyŜwach i łapaliśmy 
w lecie Ŝółwie, a Ołwer przez cały ten czas śmiał się i spał w czystej pościeli pod oknem, 
dzień po dniu. 
Pamiętam takŜe jak matka wyjaśniła mi, Ŝe Oliverjest dla nas błogosławieństwem w sposób, 
który początkowo nie był dla niej jasny. 
Mieliśmy szczęście, Ŝe przypadek Ołivera był taki cięŜki. Wszystko, co mogliśmy dla niego 
zrobić, to nakarmić go trzy razy w ciągu dnia, wykąpać i zadbać, Ŝeby mu było ciepło. Nie 
była mu potrzebna nasza stała obecność. Nigdy nie zdawał sobie sprawy ze swego stanu. Jego 
obecność była dla nas błogosławieństwem, była prawdziwym pokojem. 
JakŜe często rodzice mają do czynienia z dzieckiem, które jest bardzo upośledzone, a 
jednocześnie nadpobudliwe, kapryśne lub szalone, które wymaga stałej opieki. JakŜe wielu 
ludzi nie ma innego wyboru jak tylko umieścić swoje dziecko w domu opieki. KaŜda sytuacja 
jest inna. Nikt nie moŜe tego osądzać. 
Doszedłem do przekonania, Ŝe jesteśmy tu po to, Ŝeby opiekować się łiliami polnymi. 
Robimy to, co moŜemy zrobić najlepszego. JeŜeli ma się w domu chłopca łub dziewczynę 
podobnych do Olwera, wie się, co jest najlepsze dla nich i dla rodziny. Decyzja nigdy nie jest 
łatwa. 
Zapytałem ojca: 
-Jak opiekowałeś się Oliverem przez trzydzieści dwa lata? 
- To nie było opiekowanie się przez trzydzieści dwa łata - odrzekł - ja po prostu codziennie 
zadawałem sobie pytanie czy mogę tego dnia nakarmić Ołivera i odpowiedź zawsze brzmiała: 
tak. 
PrzeŜywaliśmy z Olwerem chwilę po chwili. 
Pamiętam jak kiedyś, gdy byłem małym chłopcem, usiadłem obok brata. Byłem w domu sam 
i chciałem zobaczyć czy Oliverjest naprawdę niewidomy, czy tylko tak udaje. ZbliŜyłem więc 
swoją prawą rękę do jego twarzy i machałem palcami tuŜprzedjego otwartymi oczami. On 
oczywiście nie mrugnął, nie poruszył się. Choć jego oczy były brązowe, tak jak moje, były 
inne. 
Często do mnie naleŜało nakarmienie Olwera w czasie kolacji: jajkiem w koszulce 
zmieszanym z płatkami, ciepłym mlekiem, cukrem, bananem. Paskudztwo - myślałem nieraz- 
Ja bym tego nie jadł. 
Karmienie Olwera było podobne do karmienia osiemnastomiesięcznego dziecka. Głowę miał 
uniesioną na odpowiednią wysokość przez podpierające ją poduszki. Jedzenie podawało mu 
się łyŜeczką do ust. Czuł dotyk łyŜeczki, otwierał usta i połykał jedzenie. Ciągle słyszę 
dźwięk łyŜeczki stukającej o czerwoną miseczkę w ciszy jego pokoju. 
Proszę pana, pan ma na myśli to, Ŝe on był warzywkiem. 
Gdy byłem dzieckiem, bałem się ciemności i mieszkałem w pokoju razem z młodszym 
bratem. Za ścianą naszego pokoju był pokój Olwera. W nocy oddzielało nas od siebie pięć 
cali drewna i gipsu. Oddychaliśmy w nocy tym samym powietrzem, co Oliver, słuchaliśmy 
tego samego wiatru i powoli, bez naszej wiedzy, Olwer wytworzył wokół nas pewną moc, 
która zmieniła całe nasze Ŝycie. Nie potrafię wyjaśnić tego wpływu Olwera, mogę jedynie 
powiedzieć, Ŝe ludzie bezsilni mają wielką moc. Słabi zawstydzają siłnych. 
Kiedy miałem nieco ponad dwadzieścia lat, poznałem dziewczynę, w której się zakochałem. 
Po paru miesiącach przyprowadziłem ją do domu na obiad, Ŝeby zapoznać ją Z moją rodziną. 

Przedstawiłem ją, porozmawialiśmy trochę, potem mama poszła do kuchni przygotować 
jedzenie, a ja zapytałem dziewczynę: 
- Czy chciałabyś zobaczyć Olwera? - bo oczywiście powiedziałem jej o moim bracie. 
- Nie - odrzekła. Nie chciała go widzieć. Poczułem się tak, jakby mnie uderzyła w twarz, lecz 
powiedziałem coś uprzejmego i weszliśmy do jadalni. 
Wkrótce potem poznałem Roe, Rosemary, uroczą, ciemnowłosą i ciemnooką dziewczynę. To 
ona zapytała mnie o imiona moich braci i sióstr. Kupiła mi Małego księcia. Kochała dzieci. 
UwaŜałem, Ŝe jest wspaniała. 
Po paru miesiącach przyprowadziłem ją do domu, Ŝeby zapoznać ją z moją rodziną. 
Przedstawianie, krótka rozmowa, obiad. Potem przyszła pora bym nakarmił Olivera. 
Poszedłem do kuchni, wziąłem czerwoną miseczkę, jajko, płatki, mleko i banana i 
przygotowałem posiłek dla brata. Potem, pamiętam, nieśmiało zapytałem Roe czy chciałaby 
pójść ze mną na górę i odwiedzić Olivera. 
- Oczywiście - odpowiedziała i poszliśmy na górę. Usiadłem przy łóŜku Olwera, a Roe stała i 
patrzyła na niego przez moje ramię. Podałem bratu pierwszą łyŜeczkę jedzenia, potem drugą. 
- Czy mogę go pokarmić? - zapytała Roe. - Czy mogę? - pytała bez skrępowania, bez 
przymusu, ze współczuciem. Dałem jej więc miseczkę i karmiła Olwera kolejnymi porcjami 
jedzenia. 
Którą dziewczynę poślubilibyście? Dzisiaj Roe i ja mamy trójkę dzieci. 
  
Rozdział III 
 
Skończyłem artykuł dla Reader's Digest. 
- Wysłałem to - powiedziałem do Roe, kładąc się spać, ucałowałem ją na dobranoc i 
zasnąłem. 
Roe była w ciąŜy z naszym trzecim dzieckiem. David miał pięć lat, Karen dwa. Miałem dość 
spraw, których z radością i niepokojem oczekiwałem i nie miałem czasu myśleć o tym, jak 
redakcja przyjmie mój artykuł. 
Dziecko poruszało się w brzuchu mojej Ŝony. David prosił mnie, Ŝeby mu zrobić łuk i strzały. 
Karen nie przesypiała jeszcze całej nocy. Co drugi tydzień oceniałem sto prac moich uczniów. 
Pod koniec lutego 1985 roku Digest zwrócił moją opowieść z uwagami, które miałem 
przejrzeć. Byłem rozczarowany. 
Tej nocy rozmawiałem z Roe, a raczej Roe do mnie mówiła, na temat artykułu, redaktorów, 
cierpliwości, umiejętności pracy z ludźmi, rozbieŜności opinii, akceptacji. Mówiła mi o tym 
wszystkim. Ja miałem ochotę potargać swój artykuł i zapomnieć o nim, przyjąłem jednak radę 
Roe, przemyślałem wszystko w ciągu następnych dwóch dni i wysłałem do Readers Digest 
dwu-zdaniową odpowiedź: 
Szanowni Państwo, 
Dziękuję za to, Ŝe zechcieli Państwo poświęcić czas na przeczytanie tekstu o Oliverze i 
przekazanie mi swoich uwag, Zastanowię się, co mogę zrobić z tym artykułem. 
A tym, co zrobiłem jeszcze tego samego dnia, było wysłanie dwuzdaniowego listu do The 
Wall Street]ournal: 
Szanowni Państwo, 
Załączam tekst, który napisałem w tym miesiĄcu. Sądzę, śe mógłby on przemówić do wielu 
ludzi jako przesłanie nadziei, przesłanie triumfu. 
W następnym miesiącu czekałem na odpowiedź zJournala i spróbowałem napisać na nowo 
artykuł do Reader's Digest. W tym czasie Roe urodziła Michaela, naszego drugiego syna, 
chłopca waŜącego dziesięć funtów i siedem uncji. 
Telefon do Wall Street Journal: 

- Dzień dobry, mówi Chris de Vinck. Mniej więcej miesiąc temu wysłałem do was artykuł i 
ciekaw jestem czy zdecydowaliście Państwo coś w tej sprawie? 
- Proszę chwileczkę poczekać. Łączę z redakcją. 
-Dziękuję. 
Telefon kliknął i miałem połączenie. 
- Pan de Vinck? -Tak. 
- Mówi John Fund. Interesuje nas pana artykuł, ale jest trochę za długi. Pod koniec tygodnia 
dam panu znać czy go wykorzystamy. 
- Bardzo dziękuję. 
Pod koniec tygodnia zadzwoniła do mnie Barbara Phillips z zespołu redakcyjnego. 
- Panie de Vinck chcemy puścić pana artykuł o bracie, któregoś dnia w przyszłym tygodniu, 
ale musimy go skrócić. Po prostu nie mamy dostatecznie duŜo miejsca na stronie, aby 
wydrukować cały tekst. 
Czy pamiętacie Clarence, anioła stróŜa w filmie Franka Capry It's a Wonderful Life 
(Wspaniale Ŝyć) Clarence zmieniła Ŝycie George'a. 
Czy pamiętacie jak w sztuce Szekspira brat Jan zaniedbał doręczyć list brata Laurentego do 
Romea? Postępek brata Jana ściąga na Romea nieszczęście. 
KaŜdy moŜe spojrzeć wstecz na jakiś konkretny moment w swoim Ŝyciu i powiedzieć: tak, to 
wydarzenie zmieniło moje Ŝycie. Albo: ta osoba pomogła mi stać się tym, kim jestem. 
Kiedy spotkałem Roe... tak, to była jedna z tych niezwykłych chwil. Urodzenie się trojga 
naszych dzieci... to były wydarzenia, które zmieniły moje Ŝycie. Kiedy przeczytałem poezję 
Williama Carlosa Williamsa i powieść Zabić drozda, dorosłem. 
Kiedy Barbara Phillips ze stosu niezamówionych tekstów leŜących na jej biurku, wybrała 
mój, kiedy pomyślała, Ŝe z tym tekstem naleŜy coś zrobić, zmieniło się moje Ŝycie, chociaŜ 
wówczas o tym nie wiedziałem. 
Byłem zawiedziony, Ŝe moja opowieść musi zostać nieco skrócona, ale pocieszałem się, Ŝe w 
kaŜdym razie to przesłanie nadziei i radości pójdzie w świat. 
I tak, 10 kwietnia 1985 roku The Wall Street]Jurnal zamieścił na swoich stronach krótki esej 
o moim małym, nic nie znaczącym bracie. Tekst zatytułowano Siła bezsilnych - nauka od 
brata. Byłem im wdzięczny. 
Z biegiem lat nauczyłem się tego, Ŝe pisarz nie pisze w izolacji. Bez pomocy innych nie ma 
udanej kariery. Miło mi było dołączyć do Emily Dickinson i pisać, głównie poezję, w swoim 
pokoju w suterenie, a to, co skończyłem, trzymać w biurku. Trzymałem swoje utwory dla 
siebie, podobnie jak ukrywałem przed rodziną imię swojej pierwszej dziewczyny, ale potem, 
po dziesięciu latach pisania przeze mnie wierszy, coś się stało - coś czego ciągle nie potrafię 
wyjaśnić. Mogę jedynie powiedzieć, Ŝe odkryłem głód dzielenia się swoim pisarstwem z 
innymi. Nagle zrozumiałem, Ŝe za pomocą maszyny do pisania mógłbym dokonać więcej, niŜ 
mogę osiągnąć w sali szkolnej. 
Prawdziwy pisarz jest nauczycielem, przede wszystkim i zawsze nauczycielem. Uwierzyłem, 
Ŝ

e jest jakaś radość, coś co mogę wydobyć ze swojej maszyny do pisania, a co mogłoby 

zmienić coś w świecie. Wszyscy dochodzimy do tego momentu. Uwierzenie w to i działanie 
pod wpływem tej myśli, określa kim jesteśmy. 
Będę zawsze wdzięcznyTimowi Fergusonowi z zespołu redakcyjnego The Wall Streetjournd. 
Był on pierwszą osobą, która wydrukowała coś z mojej prozy. Rok wcześniej wydał napisany 
przeze mnie tekst o moim dorastaniu wśród ludzi, którzy opowiadali mi róŜne historie i o tym, 
Ŝ

e uwaŜałem to za wspaniałe. Tim był równieŜ osobą, która zadecydowała o wydrukowaniu 

opowieści o Oliverze. 
Twardy, pedantyczny Wall Street Journal, Barbara Phillips, Tim Ferguson, John Fund 
uwaŜali, Ŝe mogę pisać. Potrzebowałem trzech lat, aby w to uwierzyć. 

Wieczorem tego dnia gdy mój esej ukazał się w Journalu, dzwonił do mnie jeden z 
redaktorów New York Post. Nie dosłyszałem jego nazwiska. 
- Chcielibyśmy przedrukować pana artykuł w jutrzejszym wydaniu Posta. Czy moŜemy 
wysłać do pańskiego domu fotografa, Ŝeby zrobił zdjęcie pana i pana rodziny? 
Nie bardzo zrozumiałem o co mu chodzi. 
- Chcielibyśmy mieć zdjęcie. W jutrzejszym The Post chcemy wydrukować artykuł o 
Oliverze. 
Pamiętam, Ŝe mój rozmówca miał brytyjski akcent i był bardzo uprzejmy, śpieszył się, ale był 
uprzejmy. -O.K. Zgoda. 
- Dobrze. Proszę pozwolić, Ŝe połączę pana z naszym fotografem. Bardzo panu dziękuję. A 
czy Biały Dom juŜ się z panem skontaktował? 
- Proszę? - zapytałem. 
- Och, powiedziałem panu więcej niŜ powinien pan w tej chwili wiedzieć. Właśnie 
dowiedzieliśmy się, Ŝe Biały Dom próbuje się z panem skontaktować. 
Poczułem się w tej chwili jak Dorotka, kiedy wyszła ze swojego zdemolowanego domu, który 
wylądował w Krainie CzarnoksięŜnika Oz. 
- Nie - powiedziałem - nikt stamtąd do mnie nie dzwonił. 
- Pozwolę sobie połączyć pana z naszym działem fotografii. Jeszcze raz dziękuję - i mój 
rozmówca odwiesił słuchawkę. 
Nie zdawałem sobie wtedy sprawy z tego, co Oliver uczynił dla naszego społeczeństwa w 
dniu 10 kwietnia 1985 roku. Wkrótce miałem dowiedzieć się o zadaniu, które Oliver nadal 
wypełniał, chociaŜ juŜ od pięciu lat nie Ŝył. Wkrótce miałem poznawać siłę bezsilnych. 
Cudownie było wiedzieć, Ŝe miliony ludzi, wróciwszy do domu po cięŜkim dniu pracy, 
trzyma na kolanach gazetę, zawierającą moje słowa. Niech Ŝaden pisarz nie traci z oczu 
swojego zadania. W co ja się wpakowałem? Zadzwoniłem do The Wall Streetjoumal. 
- Dzień dobry, mówi Chris de Vinck. 
- Dzień dobry - odpowiedziała Barbara - Gratuluję. Czego? - pomyślałem. Oni wydrukowali 
mój artykuł. 
- Dzwonili do mnie z The Post. Chcą jutro zamieścić mój esej o Oliverze. Czy to jest w 
porządku? Niewiele wiem o tym piśmie i o załatwianiu takich spraw. Chcą mi zrobić zdjęcie. 
Barbara zapewniła mnie, Ŝe Post często przedrukowuje ich materiały. 
- To dobrze, Ŝe chcą to zrobić. Ich strona redakcyjna cieszy się duŜym uznaniem. 
- Świetnie - odpowiedziałem cichym głosem - Aha, ten człowiek z The Post mówił coś o 
Białym Domu. Czy pani wie o co chodzi? 
- Och, dowiedział się pan. Chcieliśmy, Ŝeby to była niespodzianka. Faktycznie, dzwonił do 
nas ktoś z Białego Domu i prosił o pana adres i numer telefonu. Prezydent chce do pana 
zadzwonić lub napisać. Czytał pana tekst dziś rano. 
- Prezydent? 
- Od dwóch lat pracuję nad stroną redakcyjną Jo-urnala i nie przypominam sobie, Ŝeby 
prezydent telefonował do nas w sprawie czegokolwiek, co wydrukowaliśmy. 
No, Oliver - pomyślałem - jesteś w stanie poruszyć prezydenta Stanów Zjednoczonych. 
OdłoŜyłem słuchawkę i wszedłem do salonu, gdzie Roe karmiła naszego nowonarodzonego 
syna Michaela. 
- Roe, nowojorski Post chce nam zrobić zdjęcie. 
- Mam nadzieję, Ŝe się nie zgodziłeś. Przez moment Ŝałowałem, Ŝe tak nie było. 
- Zgodziłem się. 
- Chris, wiesz przecieŜ jaką mam tremę w takich sytuacjach. Powinniśmy byli najpierw o tym 
porozmawiać. Jak mogłeś. ; 
-Ale tu chodzi o dobrą sprawę. Dzwoniłem do Jourtuila. 
-W porządku, którego dnia mają przyjechać? 

- Za godzinę. 
- Za godzinę! 
- Fotograf jedzie juŜ z Nowego Jorku. 
- Chris! Popatrz na mnie! - ciągle jeszcze karmiła Michaela. - Popatrz na dom. Gdzie on ma 
zrobić to zdjęcie? Popatrz na ten tapczan. Za godzinę? 
Próbowałem uspokoić Roe, Ŝe dziury w tapczanie są niewidoczne, a ona wygląda bardzo 
ładnie. 
Roe uśmiechnęła się, zaniosła Michaela do łóŜeczka i poszła na górę przebrać się. 
-Aha, Roe! - zawołałem- chyba dostaniemy jakąś wiadomość od prezydenta. 
- Świetnie, czy on takŜe przyjedzie za godzinę? Czy czasami robicie coś bez napomknienia o 
tym najpierw męŜowi lub Ŝonie? 
-Naprawdę, Roe. Barbara Phillips zjoumala powiedziała, Ŝe prezydent moŜe zatelefonować 
albo napisać list. 
Następnych parę chwil spędziliśmy na zbieraniu zabawek dzieci i wpychaniu butów i 
czasopism pod tapczan. 
- Chyba powinniśmy poczęstować czymś fotografa? MoŜe ciastem? 
- Ciasteczka owsiane, które wczoraj zrobiłaś są świetne. 
Pół godziny później zadzwonił dzwonek u drzwi. 
- Dzień dobry, jestem z Posta. 
- Prosimy. 
Aparat fotograficzny, torba z wyposaŜeniem. Rozmowa. 
- Gdzie chciałby pan zrobić zdjęcie? - zapytałem. 
- MoŜe sfotografowałbym pana z Ŝoną jak siedzicie na tapczanie? MoŜe moglibyście wziąć na 
ręce dziecko? Macie więcej dzieci? 
- Tak, mamy jeszcze syna i córkę. Właśnie poszli do łóŜek - powiedziałem i poszedłem na 
górę do sypialni dzieci. 
- Karen, zejdź na chwileczkę na dół. Jeden pan chce nam wszystkim zrobić zdjęcie. 
- Dobrze, tato - chętnie skorzystała ze sposobności, aby wyjść z łóŜka. 
- David, na dole jest mój znajomy, który chce nam zrobić zdjęcie. Pójdziesz tam na chwilę z 
Karen i ze mną? 
-A mogę zabrać Whiskersa? Whiskers jest pluszowym kotem, którego kupiłem Davidowi dwa 
lata temu. 
- Oczywiście, Ŝe moŜesz. 
11 kwietnia na stronie siódmej nowojorskiego Posta znajdował się artykuł o Oliverze, a nad 
nim zamieszczono olbrzymią fotografię przedstawiającą mnie, Roe, Karen, Davida, 
maleńkiego Michaela i Whiskersa. Siedzieliśmy wszyscy na tapczanie, który kupiliśmy osiem 
lat temu, na samym początku naszego małŜeństwa. Był wystrzępiony i wypłowiały, ale 
funkcjonalny. 
  
Rozdział IV 
 
Przed pięciu laty, na wiosnę 1980 roku, nieśliśmy trumnę Olivera: z jednej strony ja i dwóch 
moich braci, z drugiej trzech zakonników z Weston. 
Szliśmy od kaplicy wąską drogą, prowadzącą na wzgórze, a potem przez cmentarz. Za nami 
podąŜała reszta rodziny, a zakonnicy śpiewali pieśni triumfu i radości. 
Pamiętam, jak umieściliśmy trumnę na linach i drewnianych listwach nad otwartym grobem. 
Pamiętam, jak wyciągnęliśmy listwy i złapaliśmy za liny. Powoli opuściliśmy trumnę Olivera 
na dno grobu, wyciągnęliśmy liny i zaczęliśmy sobie podawać łopatę. 
Najpierw matka, po niej ojciec, a potem wszyscy po kolei nabieraliśmy na łopatę ziemię i 
kamienie i wrzucaliśmy je do ciemnego otworu. 

Nigdy nie zapomnę dźwięku kamieni uderzających w trumnę i odskakujących od jej 
metalowej powierzchni. 
Nigdy nie zapomnę jak matka powoli machała łopatą, gdy rozrzucała mokrą ziemię po 
przestrzeni otworu. To dobrze - myślałem. 
- Chris - przywitała mnie Ŝona, gdy 11 kwietnia popołudniu, czyli nazajutrz po ukazaniu się 
artykułu, wróciłem ze szkoły do domu. - Telewizja CBS prosi, Ŝebyś do nich zadzwonił. Chcą 
się dowiedzieć czy prezydent będzie do ciebie dzwonił. Telefonowali teŜ z radia WABC. 
Dziennikarka stamtąd chce, Ŝebyś w niedzielę wieczór wystąpił z nią w programie talk show. 
- Czego ja dokonałem - myślałem. - Czego dokonał Oliver? 
Wczesnym wieczorem otrzymałem telefon od Dorothy Rabinowitz, redaktorki i dziennikarki 
z New York Post. Nigdy dotąd jej nie spotkałem, ale poświęciła chwilę czasu, by zadzwonić 
do mnie z pracy. 
- Chris - powiedziała (wiele osób, które przeczytały mój artykuł o Oliverze zwraca się do 
mnie po imieniu) - Chris, chcę ci pogratulować świetnego artykułu o twoim bracie. 
Jedną z przyjemnych stron bycia pisarzem jest otrzymywanie niespodziewanych telefonów i 
listów od czytelników. 
- Chris, chcę cię przed czymś ostrzec. Jesteś młody i właśnie zaczynasz pisać. Trzymaj się 
tekstów literackich. Nie daj się złapać w pułapkę pisania artykułów dla czasopism kobiecych. 
Tonacja i struktura twojego eseju ma charakter literacki. Ja teŜ byłam nauczycielką 
angielskiego. Trzymaj się pisania literackiego. 
Spośród wszystkiego co powiedziano o moim artykule, właśnie to sprawiło mi największą 
radość. Być moŜe - myślałem - jestem pisarzem. Być moŜe mogę więcej wydobyć na 
powierzchnię. 
Kiedy byłem chłopcem, miałem kota, który nazywał się Geisha. Codziennie gdy wracałem ze 
szkoły, kot czekał na mnie na frontowym ganku. Kiedy szedłem pospacerować po lesie, kot 
podąŜał za mną. Codziennie wieczór przed połoŜeniem się spać, wychodziłem na trawnik na 
podwórzu za domem i głośno wołałem w ciemność: Geisha! Geisha! Chodź Geisha! Geisha, 
Geisha! 
Słyszałem w oddali szelest suchych liści. Wiedziałem, Ŝe biegnie do mnie kotka - czasem od 
strony bagna, czasem od strony kurnika. Zawsze przybiegała do mnie, w moje ramiona i 
zanosiłem ją do łóŜka. 
Którejś nocy wołałem i wołałem, czekając aŜ usłyszę znajome dźwięki kota biegnącego do 
mnie wśród nocy. 
- Geisha! - wołałem i nasłuchiwałem. 
- Geisha! - usłyszałem słabe wołanie powtarzające jej imię i przestałem wołać. To było moje 
echo odbijające się od stodoły sąsiada, znajdującej się trzy domy dalej. Nie po raz pierwszy 
słyszałem to echo, ale po raz pierwszy zdałem sobie sprawę, Ŝe jeŜeli mój głos był 
dostatecznie silny, Ŝeby przedostać się przez podwórze i pola i powrócić do mnie, to inni 
ludzie w sąsiedztwie z pewnością słyszeli mój krzyk i poczułem się zawstydzony. Od tamtej 
nocy, klaskałem w ręce. Nigdy więcej nie wołałem kota. 
Dlaczego osiągamy wiek, kiedy czujemy się zawstydzeni tym, Ŝe nas słyszą? Tragiczne jest 
to, Ŝe zbyt wielu z nas przenosi to zawstydzenie w wiek dorosły. 
Po latach, kiedy studiowałem na Uniwersytecie Columbia, zacząłem pisać swoje pierwsze 
wiersze. Początkowo były to moje próby zapełnienia pustki po utracie dziewczyny, którą 
kochałem, ale potem zaczęło mną kierować coś innego. Przestałem nagle wstydzić się 
wołania w ciemności. 
Pisałem i pisałem od stycznia 1974 roku przez całą wiosnę po dwa, trzy, czasem cztery 
wiersze dziennie i co dziwne, pamiętałem te wszystkie wiersze choć nie starałem się uczyć 
ich na pamięć. One po prostu zostały ze mną, w liczbie prawie sześćdziesięciu do czasu, gdy 
uzyskałem dyplom. 

Tamtego lata spędziłem z rodzicami dwa tygodnie w Kanadzie na wybrzeŜu rzeki 
Madawaska, w środkowym Ontario. 
Pierwszego dnia wypoŜyczyliśmy małą motorówkę. Po południu spuściłem tę łódź na rzekę. 
Byłem sam. Wydawało mi się, Ŝe jest to świetne miejsce by posłuchać brzmienia moich 
wierszy wypowiadanych na głos. Byłem pewien, Ŝe hałas silnika i duŜa odległość od brzegu 
dają gwarancję, Ŝe nikt mnie nie usłyszy. Płynąc środkiem rzeki i mijając w duŜej odległości 
kąpiących się, rybaka w doku, dziewczyny opalające się na plaŜy, wypowiadałem głośno 
dramatyczne rymy, modulując głos. 
Niemal wyśpiewywałem moje wiersze ponad dźwiękiem ryczącego silnika. Potem 
przestawiłem ster i pomknąłem do domu. 
Pełen słońca i pokoju usiadłem na plaŜy z wyborem wierszy W.B. Yeatsa. Chwilę później 
usłyszałem łódź, bardzo podobną do mojej, mijającą mnie w pewnej odległości. Ponad 
terkotem i bełkotem silnika słyszałem jak śmieje się i rozmawia trzech nastolatków. 
Słyszałem wyraźnie kaŜde wypowiadane przez nich słowo: Chcesz jeszcze płynąć? Mam 
pieniądze. Kupmy sobie w mieście wodę sodową. 
Nie wiedziałem, Ŝe dźwięk tak dobrze niesie się po wodzie. Nic dziwnego, Ŝe ludzie na 
odległym brzegu unosili głowy i machali do mnie, gdy ich mijałem wygłaszając "prywatnie" 
poetyckie zaklęcia. Poczułem się głupio. 
Gdy minęło lato, rozpocząłem swoją karierę nauczycielską. Potrzebowałem trzech lat na to, 
Ŝ

eby uświadomić sobie, Ŝe im bardziej odkrywam swoje serce, im głośniej wypowiadam to, 

co widzę i czuję, tym bardziej moi uczniowie słuchają. 
Teraz, gdy jestem pisarzem, kaŜdej nocy, siedząc przy biurku staram się wysłać w ciemność i 
poprzez wodę dźwięk mojego głosu w nadziei, Ŝe ktoś pomacha do mnie lub wykrzyknie, jak 
moje echo, pozdrowienie: Hej! Ja teŜ myślę tak jak ty! 
Jestem przekonany, Ŝe tego właśnie potrzebujemy dzisiaj w Ameryce, tego wołania, które 
słyszymy w wier' szu Walta Whitmana Do nieznajomego: 
"Nieznajomy przechodniu! Nie wiesz, jak poŜądliwie na ciebie spoglądam". 
Starałem się jak najlepiej wyjaśnić to wszystko mojej nowej znajomej z New York Post. 
- Piszę poezję od dziesięciu lat - mówiłem Dorothy - Gdybym miał wybrać rodzaj pisarstwa, z 
którego miałbym się utrzymywać, byłaby to poezja, ale lubię równieŜ pisać eseje. 
Opowiedziałem trochę Dorothy o mojej poezji. Rozmawialiśmy o literaturze, pisaniu 
artykułów, pracy nauczycielskiej. 
- Gdybyś kiedykolwiek potrzebował pomocy, zadzwoń. Przyślij mi coś z tego, co piszesz - 
powiedziała -Umówmy się kiedyś na lunch. Nie telefonuj do mnie w czwartki, wtedy 
przygotowuję swoją kolumnę Posta. 
Dzięki Oliverowi spotkałem tę Ŝyczliwą kobietę. Dla pisarza, dla kaŜdego człowieka, takie 
spontaniczne słowa zachęty są prawdziwym darem. 
Teraz, w pokoju Olivera, na poduszce pięknie zasłanego pustego łóŜka, matka połoŜyła 
metalowy krzyŜ. 
Ś

ciana jest ciągle trochę poplamiona przez kawałeczki groszku i ziemniaczków puree, gdyŜ 

Oliver wypluwał jedzenie, którego nie lubił. 
Jednak w pokoju Olivera jest pewien obraz, który pojawia się i znika, kiedy powoli otwieram 
i zamykam oczy. 
Pamiętam dokładnie gdzie stało kaŜde drzewo na naszym podwórzu. Pamiętam, gdzie stał 
oryginalny stół kuchenny, który zrobił mój ojciec, aby nasza liczna rodzina miała gdzie usiąść 
do posiłku. Wszystko w naszym dzieciństwie miało swoje miejsce - stałe, pewne, znajome. 
Południowo-wschodni róg pokoju Olivera był jego miejscem, jego kontynentem. Gdy umarł, 
gdy jego trumna została wysunięta przez otwarte okno salonu, okno, którego nigdy wcześniej 
za mojego Ŝycia nie otwierano, pokój Olivera stał się fotografią oprawioną w ramy jego 

pustego łóŜka, zamkniętej komody i wypłowiałych zasłon- obrazem, migawką fotograficzną, 
którą ze sobą noszę. 
Stale przechadzam się pomiędzy wspomnieniami o bracie, rodzinie, dzieciństwie, z jednej 
strony, a przyszłością i swoją własną śmiercią, z drugiej. 
Z pokoju Olivera wychodziło się do długiego korytarza, który oddzielał nasze pokoje: trzy 
były po jego prawej, a jeden po lewej stronie. Był to wąski, niepozorny korytarz - do czasu 
pewnego letniego popołudnia, gdy rodzice byli na zakupach, a bracia i siostry czytali, 
malowali lub bawili się gdzieś w domu. Odkryłem nagle, Ŝe mogę oprzeć lewą rękę i nogę na 
jednej ścianie, a prawą rękę i nogę na przeciwnej i wyjść aŜ pod sufit, jak pająk wspinający 
się między równoległymi podpórkami swojej sieci. 
Ilekroć uprawiałem tę wspinaczkę, obawiałem się, Ŝe ktoś moŜe usłyszeć głośny stukot, gdy 
przestawałem klinować się między ścianami i spadałem plecami w dół na twardą podłogę. 
Wtajemniczyłem w końcu w swój sekret moją siostrę Annę, która czasami dołączała do mnie. 
Wciśnięci między dwie ściany, z głowami dwa lub trzy cale od sufitu, prowadziliśmy nasze 
osobiste rozmowy w stylu Mary Poppins. Pamiętam, jak zanosiliśmy się śmiechem. 
Wspominam to jako jeden z pierwszych przypadków, gdy byłem w czymś zaklinowany w 
sposób mający znaczenie. Wtedy, jako dziecko, za jedyną znaczącą sprawę uwaŜałem 
reprymendę, której udzielą mi rodzice, jeśli tylko ktoś odkryje ślady moich butów na 
ś

cianach. Nikt ich nie odkrył. 

JakŜe często przeŜywamy jakąś nieistotną chwilę, która później w naszym Ŝyciu powraca do 
nas w innym, znaczącym świetle. 
Dzisiaj, niespodziewanie dla samego siebie, jestem znowu zaklinowany między dwoma 
róŜnymi ścianami, które dźwigają mnie w górę: moje własne dzieci i moich rodziców. 
Odczuwam nagle równowagę pokoleń, ciągnących mnie z obu stron. To środkowe połoŜenie 
ma swoje znaczenie. To, czego nie wiem, naleŜy do mądrości i nego ojca i mojej matki, a to 
co wiem, jest mi ujawniane w małych czynach trojga moich dzieci. 
Czasem Ŝałuję, Ŝe nie mogę być moim ojcem, ale znam niebezpieczeństwa jakie ma 
zwierciadlane odbicie. Czasem Ŝałuję, Ŝe nie mogę być moim synem, ale znam 
niebezpieczeństwo stłamszenia nowej nadziei. 
Wszyscy odwaŜamy się wychodzić poza naszą zwykłą egzystencję: powyŜej tego, co 
moŜemy robić i poniŜej miejsca, na którym juŜ byliśmy. 
Pamiętam tę sobotę, kiedy jako nastolatek pojechałem wraz z kilkoma kolegami do grot 
Howe Caverns w stanie Nowy Jork. Mieliśmy wielką ochotę coś zrobić i jazda windą w dół 
poprzez skały, by pooglądać stalaktyty i stalagmity, wydawała się dość sensownym 
pomysłem. 
Pamiętam, Ŝe gdy wysiedliśmy z windy i weszliśmy do grot, myślałem o przebywaniu pod 
powierzchnią, z dala od światła, rodziców i nauczycieli, a przekonałem się, Ŝe to zejście 
poniŜej wszystkiego, co dotąd znałem, nie daje mi nic, prócz ciemności, wilgoci i ciszy, w 
której słychać tylko echo mojego głosu. 
Po spacerze poprzez warstwy ziemi leŜące poniŜej zwykłej codzienności, z zadowoleniem 
powróciłem na powierzchnię. 
Ciemność w grocie objawiła mi swoją prawdę, podobnie jak moja podróŜ w górę, w 
przeciwnym kierunku, w stronę słońca, wiele lat później, gdy czułem, Ŝe wzniosłem się 
powyŜej średniego poziomu. 
Zeszłej jesieni moja matka organizowała swoją pierwszą wyprzedaŜ garaŜową. Narzędzia, 
krzesła, komódki, zegary, zabawki, które nagromadziły się w domu przez trzydzieści lat, 
zostały wyciągnięte na trawnik przed domem. Roe i ja spędziliśmy ten dzień u rodziców. 
Wywieszaliśmy na kaŜdym przedmiocie białą etykietkę z ceną, nosiliśmy przedmioty dla 
klientów, odbieraliśmy pieniądze. 

Gdy ustał poranny napływ poszukiwaczy okazji, nastąpiła przerwa w pracy, więc Roe i moja 
matka poszły do domu zjeść lunch i ogrzać się. Ojciec grabił nieliczne liście, dzieci 
wchodziły w krzaki rododendronu i wychodziły z nich, a ja postanowiłem wspiąć się na sosnę 
przed domem, czego nie robiłem od dwudziestu lat. 
Wspinaczka była trudna. Suche i nowe gałęzie utrudniały mi swobodne posuwanie się w górę. 
Po paru chwilach wykręcania się i przepychania zdołałem osiągnąć wierzchołek drzewa, 
który chwiał się pod moim cięŜarem. 
Będąc na wierzchołku drzewa zauwaŜyłem, Ŝe przerosło ono trzypiętrowy dom, w którym 
nauczyłem się wypowiadać swoje imię. Kiedy poprzednio wspinałem się na to drzewo, 
sięgało drugiego piętra. Dwadzieścia lat później ten dom, mój dom, był nagle mniejszy, a ja 
byłem wyŜszy, sięgałem ponad dach mojego dzieciństwa. Kołysałem się, niemal jak szalony, 
wysoko ponad moim ojcem, matką, Ŝoną i dziećmi i wcale mi się to nie podobało.  
MoŜemy łatwo wyjść ponad naszą rodzinę, myśleć o wielkiej przygodzie, kołysać się wśród 
wierzchołków drzew i odlatywać w palące słońce, ale ja zszedłem na dół. 
ś

ywica sosny przykleiła się do moich rąk na parę dni, przypominając o mojej winie, o 

wejściu na miejsce, które było poza i ponad tym, co uwaŜam za centrum, środek naszej 
prawdziwej egzystencji: domy, matki, ojców, Ŝony i dzieci. 
W czasie ostatnich kilku lat mojej pracy pisarskiej powoli odkryłem gdzie moŜna znaleźć 
najlepszy materiał: w środku. Po jednej stronie jest wielka radość miłości, a po drugiej wielki 
smutek nienawiści. Oba te ekstrema istnieją w naszym zwykłym, codziennym świecie, lecz 
nie moŜemy przez całe Ŝycie chodzić w ciemności po podziemnych grotach ani teŜ nie 
moŜemy wznieść się ponad otoczenie i zniknąć w oślepiającym świetle. To na zwykłej ziemi 
nadajemy dzieciom swoje nazwiska i usprawiedliwiamy się przed rodzicami. To w 
kombinacji ciemności i światła, w cieniach, na tej zwykłej ziemi, przeŜywamy nasze 
prawdziwe namiętności. 
Najlepsze, co moŜemy zrobić, to zaklinować się pomiędzy ścianami. 
  
Rozdział V 
 
Oliver nie mógł wypowiedzieć swego imienia ani teŜ Ŝadnego słowa w Ŝadnym języku. Nie 
mógł okazać gestem zgody ani przeraŜenia. Nie mógł unieść rąk. Nie widział. Bezradny? 
BezuŜyteczny? CięŜar? Wstyd? 
Dajcie mi swoich słabych i cierpiących. My, ludzie. Aby utworzyć doskonalszy naród. 
Wierzymy w te prawdy. Ufamy Bogu. Oliver. Proste. Mój brat. Wszyscy ludzie są stworzeni 
równymi. Siła bezsilnych. 
Szanowny Panie de Vinck! 
Nieczęsto w prasie codziennej spotykam artykuły równie poruszające jak ten, który napisał 
Pan dla Wall Street Journal z 10 kwietnia. 
Czasami przywykamy do myślenia, Ŝe najsłabsi spośród nas, tacy jak Pana brat Oliver, są 
cięŜarem, który musimy znosić z stoicką cierpliwością. Pan jednak pokazał, Ŝe mogą nam oni 
udzielić najlepszych lekcji miłości. Pana esej pomoŜe poznać tę prawdę wiełu ludziom. 
Nancy przyłącza się do moich najlepszych Ŝyczeń. Niech Pana Bóg błogosławi 
Z wyrazami szacunku Ronald Regan 
Stale nadchodziły kolejne listy. 
Szanowny Panie de Vinck! 
Nie mam Pana adresu, inaczej nie pisałbym do Pana na adres The Wall Street Journal. 
Przeczytałem właśnie Pana inspirujący esej Siła bezsilnych i mam nadzieję, Ŝe ten list do 
Pana dotrze. 
Moja Ŝona 18 łat temu zaczęła organizować olimpiady specjalne. Od tego czasu oboje 
przeczytaliśmy masę artykułów o ludziach upośledzonych umysłowo, lecz nie przypominam 

sobie, Ŝeby jakikolwiek tekst poruszył mnie bardziej niŜpański. Postanowiłem więc napisać 
do Pana list z gratulacjami i z podziękowaniami za całą miłość, jaką okazał Pan Oliverowi. 
Dziękuję zwłaszcza za to, Ŝe podzielił się Pan tym doświadczeniem z innymi. 
Czy udzieliłby Pan Olimpiadom Specjalnym zgody na skopiowanie Pana artykułu i rozesłanie 
go do tych, którzy tak bardzo nam pomagają w organizowaniu naszych olimpiad? Mam 
nadzieję, Ŝe pozwoli nam Pan podzielić się z nimi tym, co Panu dał Olwer. 
Serdecznie pozdrawiam 
Sargent Shriver 
Szanowny Panie de Vinck! 
Ksiądz John Ahearn udostępnił mi Pana artykuł wydrukowany w jednym z tegorocznych 
numerów The Wall Street Journal, a potem przedrukowany w New York Post. To, co Pan 
pisze, jest pięknym świadectwem o wartości ludzkiego Ŝycia i o potrzebie miłości w domu. 
Dziękuję za tego rodzaju inspirację, którą czerpią z tego artykułu czytelnicy pańskiego 
pięknego przesłania. 
Niech Bóg nadal błogosławi Panu, Roe i Waszym dzieciom. 
Biskup Rodimer Paterson, New Jersey 
Redakcja The Wall Street Journal 
Tekst pana de Vinck, zamieszczony w Journalu wśród tych wszystkich opowieści o 
nabywaniu, przejmowaniu i negocjacjach biznesowych, ma jasne przesłanie. Musimy 
przyjrzeć się sobie i naszemu postępowaniu z innymi łudźmi i starać się pamiętać, co jest 
naprawdę waŜne w Ŝyciu. 
Sprawą najwaŜniejszą jest charakter i współczucie ludzkiego serca. > 
Z powaŜaniem 
MelńnSchlechter Nowy Jork 
Szanowny Panie de Vinck! 
W Wall Street Journal ze środy 10 kwietnia znalazłem Pana artykuł, który do głębi mnie 
poruszył. Nie tylko byłem pod wraŜeniem ludzkiej wymowy pańskiej opowieści, ale jestem 
nią równieŜ zainteresowany z przyczyn zawodowych, gdyŜ moja praca polega na zbieraniu 
funduszy oraz administrowaniu znajdującym się w Izraelu ośrodkiem dla niewidomych dzieci 
z wielorakim upośledzeniem. 
Chciałbym prosić o pozwolenie na wysłanie tego artykułu do naszych przyjaciół w 
społeczności amerykańskiej, jako krzepiącego serce przejawu ludzkiego współczucia. 
Z powaŜaniem 
Paul H. Goldenberg Kem Or, Nowy Jork, N.Y. 
Szanowny Panie de Vinck! 
Nie miałbym za złe pańskiej pierwszej dziewczynie, Ŝe nie chciała odwiedzić pańskiego 
brata. Niektórzy ludzie są po prostu tak skonstruowani. Nie potrafią tego zrobić. Jestem 
jednym z nich. 
Serdecznie pozdrowienia 
JackKahn Floryda 
Szanowny Panie de Vinck! 
Bardzo rzadko zdarza mi się wzruszać do łez, ale przy czytaniu pańskiego artykułu oczy 
wilgotnieją nawet takiemu twardzielowi, jak ja. Bardzo inspirujące było to czytanie o miłości, 
odwadze, wytrwałości i zrozumieniu, które pokazali Pańscy rodzice, opiekujący się w domu 
przez trzydzieści trzy lata waszym unieruchomionym w łóŜku, niewidomym i upośledzonym 
Ołiverem. Dwa fragmenty artykułu były szczególnie waŜne i wzruszające. 
Gdy rodzice dowiedzieli się, Ŝe ich syna nie da się wyleczyć i lekarz powiedział im, śe 
Olwera moŜna umieścić w domu opieki, powiedzieli: "PrzecieŜ on jest naszym synem. To 
oczywiste, Ŝe zabierzemy go do domu". MoŜe poruszyło mnie to dlatego, Ŝe jako ojciec 
dwuletniego chłopca jestem szczególnie uczulony na tego rodzaju sprawy, ale myślę, Ŝe 

wraŜenie, jakie robią słowa: "to oczywiste", bierze się stąd, Ŝe jest to zwięzłe odrzucenie 
spodziewanego argumentu o "jakości Ŝycia" i jego wszelkich, katastrofalnych w skutkach 
przejawów. "To oczywiste" jest zwięzłą i pozbawioną wątpliwości afirmacją wartości 
ludzkiego Ŝycia. 
I jeszcze, pamięta Pan, jak pańska matka tłumaczyła, Ŝe Olwerjest tego rodzaju 
błogosławieństwem, które nie jest natychmiast widoczne? JakŜe pokrzepiający kontrast 
wobec współczującego tłumu, który upośledzonych ludzi (narodzonych i nienarodzonych) 
postrzegajako niewygodnych, przeklętych, obciąŜających i mniej wartościowych. 
R. Michael Ke Illinois 
Szanowna Redakcjo! 
Rzadko mówi się o tym, Ŝe Oliver i tacy jak on mają "prawo do Ŝycia" i godności, bez 
względu nawartości jakie wyznaje dana rodzina. Maleńka Doe była chyba czymś więcej niŜ 
warzywkiem, ale zagłodziła się na śmierć w kącie szpitala, gdyŜ jej rodzina i lekarze nie mieli 
zbyt wielkiego szacunku dla świętości Ŝycia, chyba Ŝe to Ŝycie spełniało uznawane przez nich 
kryteria. 
JakŜe to prawdziwe, Ŝe ci, którzy lekcewaŜą historię, będą musieli przeŜyć ją ponownie! W 
roku 1920 w Niemczech wydano ksiąŜkę The Release of the Destruction of Life Devoid of 
Value (Wydanie zniszczeniu istot niewartych Ŝycia). Nie był to początek "etyki" wartości 
Ŝ

ycia, lecz jej krystalizacja. W wyniku opublikowania tej ksiąŜki - lub etyki przedstawionej w 

tej ksiąŜce - elita (lekarze, psychiatrzy, profesorowie, prawnicy) zaczęła niszczyć "Ŝycie 
pozbawione wartości": opóźnionych w rozwoju, upośledzonych, starców, weteranów-
inwalidów pierwszej wojny światowej - wszystkich bezuŜytecznych zjadaczy chleba! 
OskarŜono o to Hitlera! Jego holokaust byl jedynie zastosowaniem na większą skalę tamtych 
przenośnych urządzeń do zagazowywania, rozbudowaniem ich do rozmiarów obozów 
zagłady, gdzie zabito nie tylko sześć milionów śydów, ale takŜe sześć milionów Cyganów, 
Słowian i innych "gorszych" rodzajów ludzi- Pytam się, dlaczego holokaust lat trzydziestych i 
czterdziestych określa się wybiórczo jako holokaust "narodu Ŝydowskiego"? Dlaczego piętno 
holokaustu ma obciąŜać wyłącznie Niemców? NieŜyjący juŜ Frederic Wertham w swej 
ksiąŜce A Sign for Cain: an Explanation of Human Violence (Piętno Kaina, Wyjaśnienie 
agresji wśród ludzi) stwierdził, śe holokaust nie był "sprawą ściśłe narodową, gdyŜ sprawcy 
nie mieli trudności ze znalezieniem kolaborantów - i to nawet aktywnych - w innych krajach. 
Nie jest to miniony epizod historyczny, gdyŜ jest on ciągle w duŜym stopniu nierozwiązany 
prawnie, politycznie, psychologicznie i edukacyjnie. Nie była to rozwydrzona orgia 
prymitywnej agresji, lecz działanie na wielką skalę, trwające przez lata i prowadzone z 
pedantyczną starannością". 
Czy ta etyka "jakości Ŝycia" nie jest ciągle Ŝywa i czyjej wpływy na elitarnych uniwersytetach 
i w elitarnych towarzystwach stale nie rosną? Czy ta "jakość Ŝycia" nie jest w rzeczywistości 
powszechną obecnie etyką cywilizacji zachodniej? Czy nie ma wielu tak zwanych 
Ŝ

ydowskich i chrześcijańskich kościołów, które uparcie ją popierają? Co rozumie się przez 

"kontrolę populacji"? Degeneracja zaszła tak daleko, śe rodzice sami przynoszą swoje dzieci 
i Ŝyczą sobie ich eliminacji. Kto powiedział, Ŝe Hitler nie wygrał wojny? Z powaŜaniem 
Demain Whiteside Kalifornia 
Szanowna Redakcjo! 
Współczucie, poświęcenie - a nade wszystko miłości zrozumienie okazane drugiemu 
człowiekowi, przewyŜszają wszelkie ludzkie osiągnięcia. Szczerze oddana 
Russell Adkins Texas 
Drodzy Chrisie i Roe! 
Na imię mam Gertruda i mam sześćdziesiąt cztery lata. Mam dwoje wspaniałych dzieci: 
Jamesa i Kathleen i siedmio-ro wnuków, a za tydzień ma się urodzić jeszcze jeden. 

Mam męŜa, który ma siedemdziesiąt cztery lata i choruje na chorobę Alzheimera. Jest on 
teraz moim niemowlakiem. 
Gertruda Feeney New York 
Szanowni Państwo, 
Dziękuję za umieszczenie na czołowym miejscu Waszego pisma opowieści o Oliverze i danie 
nam sposobności do zastanowienia się nad prawdziwą "jakością Ŝycia" - współczuciem, 
miłością, dobrocią oraz głębią ludzkiego smutku i cierpienia, które w rzeczywistości stanowi 
kułisy prawdziwej radości. Z wyrazami szacunku 
Stuart W Ferguson Wilłiamsburg, Virginia 
Szanowna Redakcjo! 
Parę lat temu, podczas pobytu w Des Moines, wysłuchałem wraz Z śoną homilii, którą 
wygłaszał ksiądz odprawiający mszę. Mówił o kanonizacji Elizabeth Seton i zachęcił nas do 
obejrzenia tego obrzędu, który miał być transmitowany z Rzymu przez telewizję satelitarną. 
Komentując to wydarzenie, ksiądz powiedział, Ŝe jest do głębi wzruszony, bo gdy był w 
seminarium, chodził po tym samym miejskim bruku, w tym samym co ona stuleciu. Jej 
kanonizacja nie była więc dla niego jak opowieść o ascecie Z dawnych czasów, który całe 
wieki temu ślęczał w murach klasztoru nad pokrytymi kurzem księgami. Przeciwnie, ElŜbieta 
Seton była dla niego pewnym symbolem i powinna być tym symbolem dla nas wszystkich. 
Symbolem wielu otaczających nas świętych, bez skargi lub wyŜalania się wykonujących 
zwykłe -aw rzeczywistości niezwykłe - codzienne prace, nieopiewane i niewysławiane, 
Ś

więtych nie mających czasu na "nocne czuwanie lub szturmowanie bram nieba". Są oni 

"świętymi przez gotowanie posiłków i zmywanie naczyń", do czego dodałabym przewijanie, 
pudrowanie zasypką i karmienie niemowlęcia lub słabego starca. 
Wygłaszający homilię ksiądz nie wątpił, Ŝe wśród zgromadzonych w tym kościele, a takŜe w 
innych kościołach w całym kraju, jest wielu przyszłych świętych, wystarczy rozejrzeć się 
wokół siebie, aby ich zobaczyć. 
Dziękuję za wydrukowanie na łamach Joumała homilii o bohaterach, tak, o świętych, których 
dobre uczynki są światłem w tym nieznośnym świecie. 
Z powaŜaniem 
George Sulliwan Illinois 
Oliver nie mógł ruszać rękami, mruŜyć oczu, szeptać, stać. Nie był w stanie utrzymać łyŜki, 
napisać listu, objąć ramieniem. Był jednak w stanie poruszyć prezydenta Stanów 
Zjednoczonych, kandydata na wiceprezydenta, biskupa, przywódców Ŝydowskich, lekarzy, 
mechaników, prawników, sprzedawców dywanów, sekretarki. 
W następnych miesiącach artykuł o Oliverze przedrukowano w następujących 
wydawnictwach: Readers Digest, Catholic Digest, chicagowskie pismo Sun, Post, Read 
Magazine, New Covenant, Catholic New York, Campus Life. Poproszono mnie o wystąpienie 
w radiu i telewizji, a kolejne listy trafiały na moje zawalone papierami biurko. 
Co skłania męŜczyznę lub kobietę do sięgnięcia po pióro i napisania listu? Poeci znają ten 
sekret. Powieściopisarz rozumie tę sprawę. Wszyscy mamy momenty głębokiego zrozumienia 
uniwersalnych prawd, choć na zewnątrz wydaje się, Ŝe są to całkiem zwyczajne chwile. Ci, 
którzy zajmują się sztuką, starają się z rzeczy zwykłych uczynić niezwykłe, a z rzeczy 
niezwykłych zwyczajne. 
"KaŜda chwila jest oknem na wszystek czas" - napisał Thomas Wolfe w powieści Spójrz ku 
domowi, ankleli. Gdy ta chwila przyciągnie naszą uwagę, odkładamy bieŜące zajęcie i 
ś

piewamy, tańczymy, marzymy albo piszemy wiersz, komponujemy symfonię lub piszemy 

list. 
Uświadomiłem sobie, Ŝe to, co najbardziej osobiste, najwaŜniejsze w naszym Ŝyciu 
prywatnym, jest uniwersalne dla nas wszystkich. 

W pierwszym roku mojej pracy nauczycielskiej nie rozmawiałem z uczniami o mojej miłości 
do Ŝony, o zachwycie w jaki wprawia mnie głos drozda podczas nadchodzącego zmierzchu. 
Wahałem się, czy powiedzieć uczniom o tym, jak samotny czułem się w college'u albo o tym, 
Ŝ

e jadąc autem do pracy, mówię na głos: BoŜe, dziękuję Ci za Roe i dzieci. 

Jednym z powodów, dla których o tym nie mówiłem było to, Ŝe nie chciałem, aby się ze mnie 
ś

miano. W miarę upływu lat uświadomiłem sobie, Ŝe właśnie o tych sprawach pragną słyszeć 

młodzi ludzie. Zrozumiałem, Ŝe to, co było we mnie najwaŜniejsze, było równieŜ 
najwaŜniejszymi rzeczami, których miałem uczyć. UwaŜam, Ŝe nauczyciel powinien być 
wzorem duchowym, politycznym, społecznym i intelektualnym i mówić o miłości, 
sprawiedliwości i Hamlecie. 
Jedną ze smutnych spraw naszych czasów jest według mnie to, Ŝe staramy się być osobami 
prywatnymi, pozostającymi w ukryciu, stojącymi z boku. Jestem przekonany, Ŝe musimy 
wrócić do tajemnicy siebie i powoli otworzyć zamknięte drzwi. To, kim jesteśmy, będzie się 
stale ujawniało w najbardziej niespodziewanych miejscach, na przykład na stronach The Wall 
Street Journal. 
Tato, podobał mi się ten Ŝuk. 
Pan ma na myśli to, Ŝe on był warzywkiem. 
Bóg wybrał to, co niemocne, aby mocnych poniŜyć. 
PrzecieŜ on jest naszym synem. To oczywiste, Ŝe zabierzemy go do domu. 
Którą dziewczynę poślubilibyście? 
Często myślę o Opowieści wigilijnej Charlesa Dickensa i duchu Marleya, powracającym do 
Scrooge'a, aby go ostrzec. Myślę o trzech duchach, które pokazują Ebenezerowi to, co 
pozostawił w świecie dawnym i obecnym. 
Oliver uczył mnie Ŝyć w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Jego stan ciągle kazał mi 
myśleć o tym, kim mógłby być, kim jest i kim zostanie: świętym. 
To jest część tajemnicy. Podobnie jak przemieniony Scrooge przy końcu opowieści, serce 
Olivera się śmiało, i jemu to wystarczało. Ja natomiast musiałem wysilić wzrok, aby zobaczyć 
ten śmiech. Dowiedziałem się, Ŝe duch Olivera przeszły, obecny i przyszły Ŝyje we mnie i w 
nas wszystkich. Oliver był fizycznie i umysłowo upośledzony, ale nie był upośledzony 
duchowo. 
Moi rodzice nauczyli mnie patrzeć na Olivera i widzieć. Zdołałem zebrać to, co widziałem, 
uporządkować barwy, dni, lata i napisać esej. Duch Olivera, ikona Olivera zostawiła obraz na 
stronach The Wall Street Journal, ikonę, którą wszyscy wyraźnie widzimy: tajemnicę, rzeczy, 
które nie mijają, które pozostają z nami. Ducha Świętego. MoŜemy stanąć przed Oliverami 
ś

wiata i zobaczyć wyraźnie, kim jesteśmy. 

  
Rozdział VI 
 
Szanowny Panie de Vinck! 
Dziękuję za wzruszające opowiadanie zatytułowane Siła bezsilnych - nauka od brata. Rok 
temu urodziło się nasze drugie dziecko, córka. śona i ja jesteśmy przekonani, Ŝe z nią takŜe 
przeŜylibyśmy wiele szczęśliwych chwil. Tego ranka, gdy się urodziła spodziewaliśmy się 
normalnego porodu i zdrowego, radosnego dziecka. Rzeczywistość była zupełnie inna. Kiedy 
Lauren (tak ją nazwaliśmy) wykonała swój pierwszy wdech, wciągnęła z nim duŜą ilość 
smółki. 
Gdy moja Ŝona dochodziła do siebie po porodzie, ja przez resztę dnia i w ciągu nocy 
czuwałem, czekając na oddziale intensywnej opieki nad noworodkami. Nie mogłem 
zrozumieć dlaczego nas to spotkało. Ani moja Ŝona, ani ja nie jesteśmy doskonali, ale zawsze 
uwaŜaliśmy siebie za dobrych ludzi. Czy zrobiliśmy coś, czym zasłuŜyliśmy sobie na to? A 

Lauren? Czy ona coś złego zrobiła? Myślę, Ŝe wszyscy zadajemy sobie te pytania, gdy 
spotyka nas takie nieszczęście. 
Gdy Lauren leŜała na małym łóŜeczku, wokół którego pośpiesznie krąŜyli lekarze, miła 
pielęgniarka zwróciła się do mnie, mówiąc: 
- Panie Guilbault, moŜe pan dotknąć swojego dziecka. 
Niezgrabnie wyciągnąłem rękę i Lauren ścisnęła mój mały palec, a ja popatrzyłem jej w oczy. 
Chciałem jej powiedzieć, Ŝe jeśli wyzdrowieje, to będę najlepszym ojcem, jakiego mogłaby 
sobie wymarzyć. 
Nazajutrz popołudniu Lauren umarła, a lekarz pozwolił mi potrzymać ją w ramionach. Tak, 
jak dla Pana Ołiver, tak dla mnie Lauren była najbardziej bezbronną osobą jaką kiedykolwiek 
widziałem. Bez respiratora w ogóle nie mogłaby Ŝyć. Jednak, Ŝyjąc tak krótko, zdołała 
zmienić mnie na zawsze. 
Kiedy myślę o Lauren, to nie o tym jak cierpiała, ale o tym jak złapała mój palec i 
patrzyliśmy sobie prosto w oczy. Ja w jej oczach widziałem piękno i miłość. Często 
zastanawiam się, co ona widziała w moich. 
PeterR. Guilbaułt Rhode Island 
To jest tajemnica, rzeczy, które pozostają. MoŜemy spojrzeć w oczy Lauren, moŜemy 
spojrzeć w oczy Olive' ra i zobaczyć kim jesteśmy. 
Co widziała Lauren w oczach swojego ojca? Co widział Oliver poprzez opiekę i głos mojej 
matki? Jest coś ukrytego w krzesłach, ścianach, w zegarach. 
"Więcej jest rzeczy w niebie i na ziemi niŜ się wydaje naszym filozofom, drogi Horatio". 
Wiliam Szekspir wiedział o tym widzeniu. Wszystko ma jakieś wnętrze, a to wnętrze nie jest 
nigdy dokładnie zdefiniowane, pomimo nauki i filozofii. 
Gdy otrzymałem te wszystkie listy, gdy otrzymałem list od ojca Lauren, zdałem sobie sprawę, 
Ŝ

e natknąłem się na tajemnicę, wpadłem w środek zalegającego pyłu, który jest materią 

wielkiej literatury, sztuki i muzyki -Ŝycie i miłość, oczywiście. 
Co zrobilibyście z listem pana Guilbault? A takŜe z pozostałymi listami? Oczywiście 
odpisałem na nie, a było ich prawie sto. JednakŜe w wielu z nich było coś, czego nie mogłem 
po prostu poskładać i schować do metalowej szafki na dokumenty. 
Wiele osób przysłało mi listy o swoich "bezsilnych". Pewna kobieta napisała o swoim męŜu 
cierpiącym na chorobę Alzheimera. Sekretarka napisała o tym, jak przez czternaście lat 
opiekowała się chorą babcią. MałŜeństwo z Waszyngtonu napisało o swoim dziecku, które 
urodziło się z połową mózgu wystającą z czaszki. Matka z Florydy napisała o synu, który był 
taki sam jak Oliver. Ksiądz z Seattle napisał o bracie, chorym na zespół Downa. Peter 
Guilbault napisał o swojej córce Lauren. 
Co mógłbym zrobić z tymi listami - zastanawiałem się. 
A raczej, co powinienem z nimi zrobić? PodąŜyłem ścieŜkami, które otwierały się przede 
mną. 
Rozpoznałem w tych listach wspólnotę cierpienia i wspólnotę miłości, te sprawy, które 
poruszają nas wszystkich. Postanowiłem zebrać tych ludzi, których poznałem dzięki 
Oliverowi. Oliver skierował do mnie Petera Guilbaulta. Pojadę do niego. Oliver wprowadził 
do mojego Ŝycia Lauren. Pojadę zobaczyć czy potrafię zrozumieć znaczenie tej maleńkiej 
dziewczynki, która Ŝyła tylko jeden dzień. 
Napisałem do pana Guilbault list z wyjaśnieniem, Ŝe chcę napisać tę ksiąŜkę, a on zaprosił 
mnie do siebie. 
Jadąc na Rhode Island zastanawiałem się jak daleko ośmielę się sięgać w głąb tej sprawy. Jak 
daleko będzie mi wolno posunąć się w pytaniach zadawanych Peterowi i Barbarze, młodym 
małŜonkom, którzy napisali do mnie po przeczytaniu artykułu o Oliverze. 
JakŜe często chodzimy na spotkania towarzyskie w gronie znajomych i nie próbujemy nawet 
dowiedzieć się, kim naprawdę są poszczególne osoby. 

Tak więc, zapytałem dwoje nieznanych mi ludzi czy mogę przyjechać do nich do domu, 
usiąść z nimi przy stole i usłyszeć od nich opowieść o najwaŜniejszych, najbardziej 
delikatnych, najboleśniejszych sprawach w ich Ŝyciu. 
Tam gdzie jest ból i pamięć, tam ciągle jeszcze jest niezagojona rana, trwają dźwięki i 
barwy... ale jest równieŜ alchemia... alchemia smutku, który "moŜe zostać przemieniony" - 
jak mówi Pearl Buck. "MoŜe on zostać przemieniony w mądrość, która, nawet jeśli nie daje 
radości, moŜe jednak dać poczucie szczęścia". 
Chciałem wiedzieć czy ci ludzie dadzą wam i mnie mądrość, dar z siebie. Czy podzielą się z 
nami tym, co nie minęło, choć ich jednodniowe dziecko zmarło dawno temu? 
Tutaj, w słowach ojca, przedstawione jest to wszystko, co pozostało z Lauren Guilbault. Oto 
czego moŜe dokonać Lauren. 
Zaraz po śmierci Lauren, lekarz posłał mieszkającą w pobliŜu pielęgniarkę do domu, po 
aparat fotograficzny. Zrobił zdjęcie Lauren, leŜącej na małym podium. Nie było to prawdziwe 
łóŜko, lecz rodzaj miękkiego posłania i prześcieradła. Otaczały ją rurki i lampy. 
Doktor przeprosił za słabą jakość zdjęcia. Gdyby nie jego Ŝyczliwość, nie mielibyśmy po niej 
Ŝ

adnej pamiątki. 

Jednym ze sposobów uporania się ze śmiercią Lauren było szperanie w ksiąŜkach 
medycznych. Nigdy wcześniej nie słyszałem o smółce. Pierwszy stolec niemowlęcia formuje 
się wtedy, gdy dziecko jest jeszcze w łonie matki. Wydalony zostaje zaraz po porodzie, jest 
czarny i podobny do smoły - smółka. 
Kiedy po dziewięciu miesiącach normalnego przebiegu ciąŜy, Barbara zaczęła rodzić, Lauren 
z jakiegoś powodu przeŜyła stres. Nie otrzymywała wystarczającej ilości tlenu. Być moŜe 
łoŜysko owinęło się wokół jej szyi i na zasadzie odruchu Lauren wydaliła swój pierwszy 
stolec, gdy była jeszcze w łonie Barbary. 
Dziecko stale wdycha płyny z pęcherza płodowego, ale poniewaŜ naczynia krwionośne w 
płucach są zaciśnięte, nie wyrządza mu to Ŝadnej szkody. 
Kiedy Lauren się urodziła, wraz z pierwszym oddechem wciągnęła smółkę, która została 
zassana do ust i płuc. Było to jak wciągnięcie melasy. Naczynia kapilarne i pęcherzyki płucne 
nigdy się nie otworzyły. 
Siedziałem w poczekalni, poniewaŜ Barbara miała mieć cesarskie cięcie. Jestem wraŜliwy, 
więc doszliśmy oboje do wniosku, Ŝe najlepszym miejscem dla mnie będzie poczekalnia. 
Zobaczyłem, Ŝe z sali porodowej wypadła pielęgniarka, za którą podąŜali połoŜnik i pediatra. 
Szedłem za nimi, gdy nieśli Lauren do tego oszklonego miejsca gdzie leŜą noworodki... do 
sali noworodków. Lauren wyglądała normalnie. Wydawało mi się, Ŝe jest z nią wszystko w 
porządku. Ruszała się. 
Z sali noworodków wyszedł lekarz. 
-Jest pewien problem z pana dzieckiem. Wciągnęło smółkę. To jest dosyć częste i w zasadzie 
nie stanowi duŜego problemu, ale ostroŜność nakazuje mi przekazać Lauren na oddział 
specjalny noworodków w szpitalu połoŜniczno-pediatrycznym. 
Wtedy zacząłem się denerwować. Miałem ochotę płakać. 
- AleŜ panie Guilbault. To będzie tylko na parę dni. Wkrótce dziecko będzie tu z powrotem, 
razem z pana Ŝoną. 
- Dobrze. 
W ciągu pół godziny przyjechał po Lauren zespół ze szpitala połoŜniczno-pediatrycznego. 
Zrobiono jej zdjęcia rentgenowskie. Trzymałem córkę na rękach i patrzyłem jak lekarz ocenia 
jej zdjęcia. 
- Proszę pana, pana dziecko jest bardzo, bardzo chore. 
Przekazałem Lauren z moich ramion w ręce zespołu medycznego. Odwiedziłem Barbarę i 
udałem się do szpitala ginekologiczno-pediatrycznego. Lauren była juŜ umieszczona na tym 
podium, które wygląda jak małe łóŜeczko. Nie miała Ŝadnej pieluszki. Była przytomna. 

Rozejrzałem się po oddziale i zobaczyłem inne dzieci. Większość z nich była wcześniakami. 
Niektóre miały rozszczepione podniebienie. Patrząc na te niemowlęta zdumiewałem się, Ŝe 
Ŝ

yją - takie małe były niektóre z nich. 

Lauren waŜyła osiem funtów. Całkiem duŜe, zdrowe, pełne energii dziecko. Kolor ciała był 
trochę kiepski, była sina. 
Kiedy przynieśli mi ją pokazać, była blada i sina. Doktor poprosił mnie Ŝebym na chwilę 
wyszedł, gdyŜ chcą podłączyć Lauren do respiratora. 
Wyszedłem do holu i zapaliłem papierosa, potem pozwolono mi wrócić na salę. Sytuacja 
wyglądała niedobrze. Lekarz powiedział mi, Ŝe robią Lauren zdjęcia co godzinę i Ŝe jej stan 
się pogarsza. 
Lauren była podłączona do respiratora za pomocą tego urządzenia, które porusza się w górę i 
w dół oraz do aparatu wydającego piszczące sygnały, który widuje się w telewizji. Była 
podłączona przewodami do róŜnych urządzeń. 
Lekarz powtarzał mi, Ŝe jej stan najpierw bardzo się pogorszy, zanim cokolwiek zacznie się 
poprawiać. Byłem zdumiony uczciwością tych porządnych ludzi. Nigdy nie zwodzili mnie, Ŝe 
Lauren wyzdrowieje. Ani razu mi tego nie powiedzieli. Gdy próbowałem podsunąć im te 
słowa, usłyszałem: 
-Nie, panie Guilbault. Proszę posłuchać: pana dziecko jest o wiele bardziej chore niŜ 
którekolwiek z obecnych na sali. 
O tym, Ŝe Barbara jest w ciąŜy dowiedziałem się 24 lipca 1983 roku. Był czwartek wieczór i 
byłem z kolegą w mieście. 
Od kilku miesięcy staraliśmy się o poczęcie dziecka. We czwartek Barbara poszła zrobić 
sobie badanie krwi. Nie mówiłami o tym, gdyŜ nie chciała rozbudzać moich nadziei. 
Wieczorem odebrała wynik - był pozytywny. Kiedy wróciłem z miasta, czekała na mnie w 
drzwiach. Pamiętam słowa, którymi mnie powitała: 
- Zrobiłam sobie dzisiaj badanie krwi i wynik jest pozytywny. Jestem w ciąŜy! 
Stałem jak osłupiały. Barbara myślała, Ŝe jestem niezadowolony, a do mnie po prostu jeszcze 
to nie dotarło. Musiała powtórzyć: jestem w ciąŜy. Objąłem ją, a potem zaczęliśmy 
wydzwaniać do wszystkich naszych krewnych. 
Bardzo się cieszyłem, ale jednocześnie trochę się bałem. Taka wielka rzecz... taka niezwykła. 
To było nasze pierwsze dziecko. Byłem wcześniej Ŝonaty, Barbara teŜ była juŜ zamęŜna. 
Miała syna, Tommy'ego. Naszym pierwszym dzieckiem była Lauren, ale Tommy'ego teŜ 
kochałem. Naprawdę jest i zawsze będzie moim pierwszym dzieckiem. Lauren była dla nas 
pierwsza w inny sposób. To było niesamowite. 
Parę dni później zacząłem rozmyślać: Czy temu podołamy? Czy dom jest dostatecznie duŜy? 
Martwiłem się takimi głupimi sprawami. 
Kiedyś, gdy po skończeniu szkoły średniej pojechałem do Colby, za nic nie chciałem Ŝyć w 
małym miasteczku. Chciałem mieszkać w duŜym mieście i zarabiać duŜo pieniędzy. 
Gdy ukończyłem college zaleŜało mi tylko na zarabianiu pieniędzy. Musiałem mieć pracę i 
duŜo zarabiać. Chodziłem do restauracji i jeździłem mercedesem. Miałem dwa mercedesy. 
Jeździłem na narty do Vail. Myślałem: PokaŜę wszystkim, Ŝe jestem kimś. Moje poczucie 
własnej wartości było związane z tym, co mogłem kupić. 
Gdy Barbara poczuła pierwsze ruchy dziecka, był wieczór i oglądaliśmy telewizję. Nic mi nie 
powiedziała, poniewaŜ myślała, Ŝe to tylko gazy, takie bąbelki. Wiedziała, Ŝe ja z zewnątrz 
tego nie poczuję. Tylko ona mogła czuć, Ŝe coś takiego dzieje się w jej ciele. Wolała zaczekać 
aŜ poczuje prawdziwe kopanie, czego rzeczywiście było potem sporo. 
Gdy ciąŜa trwała około cztery i pół miesiąca, Barbara poczuła ruchy, które odbierała wyraźnie 
jako obracanie się dziecka. Była podekscytowana. Chciała natychmiast zacząć nosić ubrania 
ciąŜowe. 

Mamy taką kuzynkę, Brendę, która jeŜeli planuje zajście w ciąŜę, zaczyna nosić sukienki 
ciąŜowe. 
Barbara wtedy bardzo chciała być w ciąŜy. Jej poprzednie małŜeństwo rozpadło się, gdy była 
w szóstym miesiącu ciąŜy z Tommym, nie miała więc z kim przeŜywać oczekiwania na 
dziecko. Teraz było zupełnie inaczej. Miała męŜa i chciała, Ŝeby się o nią troszczył, co zresztą 
z chęcią robiłem. 
Barbara zjadała wielkie ilości lodu. Ona uwielbia coca-colę i wodę sodową z lodem. Napełnia 
całą szklankę lodem. Ilekroć zaglądałem do lodówki, nie było w niej lodu, natomiast 
wszędzie stały szklanki z resztką wody na dnie. 
Pod koniec ciąŜy bardzo dokuczała jej zgaga i jedzenie lodu sprawiało jej ulgę. Lekarz nie 
zapisał jej Ŝadnych lekarstw i ostrzegł przed zaŜywaniem środków przeczyszczaj ących, 
wobec czego Ŝuła lód, dosłownie go Ŝuła. Cały czas mówiłem jej, Ŝe zrujnuje sobie zęby. 
Pamiętam jak dziecko zaczęło kopać. Sypialiśmy zawsze na boku, przytulając się na przemian 
do swoich pleców. Pewnej nocy poczułem, Ŝe coś mnie z tyłu nacisnęło. Początkowo 
myślałem, Ŝe to Barbara. 
- Poczułeś? - zapytała. 
Dziecko. 
Myślała, Ŝe nie jestem specjalnie przejęty tym, Ŝe dziecko się rusza, poniewaŜ nic nie 
mówiłem. Większość ludzi mówi: O, jak to dziecko kopie! ale ja po prostu usiadłem i 
myślałem o tym, co to znaczy, o tym, Ŝe to dziecko naprawdę jest w Barbarze. Skąd się ono 
wzięło? JakiŜ to przedziwny cud. Prawdziwa tajemnica. To nie było tylko proste stwierdzenie, 
Ŝ

e Barbara będzie miała dziecko. To była prawdziwa tajemnica. Rodzaj cudu. 

Starałem się wyobrazić sobie w jakiej pozycji jest dziecko, bo czułem, Ŝe ta wypukłość 
pojawia się to z jednej, to z drugiej strony brzucha Barbary. Nie wiedziałem czy to była 
główka, czy łokieć, czy coś innego. 
Około tydzień przed urodzeniem się Lauren oglądaliśmy program o narodzinach dziecka. 
Pokazano w nim cud narodzin, zaczynając od samego poczęcia. Widzieliśmy dziecko w łonie 
matki wdychające płyny z pęcherza płodowego. 
Nie mogliśmy się zdecydować, jakie imię wybrać dla dziewczynki. Dla chłopca mieliśmy 
imię Steven Francis, co do tego byliśmy dość zdecydowani, ale dla dziewczynki nie mieliśmy 
wybranego imienia. Przejrzeliśmy milion imion. 
Chciałem nazwać dziewczynkę Stevie. Barbara sądziła, ze lubię to imię, poniewaŜ tak nazywa 
się dziewczyna z grupy rock and rollowej, ale nie miała racji. Mnie po prostu podoba się to 
imię. Potem myśleliśmy o nazwaniu córki Stephanie i uŜywaniu zdrobnienia Stevie, ale 
Barbara nie lubi imienia Stephanie. 
Osobą, która wybrała imię, była Barbara. Przewertowaliśmy wiele ksiąŜek, aŜ wreszcie 
zobaczyliśmy reklamę telewizyjną z Lauren Bacall i wtedy Barbara powiedziała: Lauren jakie 
to piękne imię. Nie Laurie ani Laura. To są zwykłe imiona, natomiast Lauren to juŜ coś 
innego. Bardzo cięŜko było nam powiedzieć Tommy'emu o śmierci Lauren. 
- Mama urodzi inne dzieci. MoŜesz mieć inną siostrę. 
- Wiem - odrzekł. - Mama będzie gruba. Będzie w ciąŜy. Pójdzie do szpitala i dziecko umrze. 
Powiedzieliśmy Tommy'emu co się stało, jeszcze tego samego wieczoru, w szpitalu. 
Zaprowadzono mnie na dół, do poczekalni, w której samotnie siedział Tommy. Był zupełnie 
sam. Poczekalnia była słabo oświetlona. 
- Twoja siostra nie przyjedzie do domu. -Czemu? 
Rodzice Barbary są bardzo religijni. Myślę, Ŝe chcieliby Ŝebyśmy powiedzieli coś takiego jak: 
Bóg zabrał twoją siostrzyczkę, poniewaŜ pragnął ją mieć u siebie, w niebie lub coś w tym 
rodzaju. Nie chciałem tak mówić. Przedstawiałoby to Boga w złym świetle. Nie chciałem, 
Ŝ

eby Tommy był zły na Boga lub Ŝeby myślał, Ŝe gdyby bardziej pragnął tej siostry, to moŜe 

Bóg by ją nam zostawił. Tommy mógłby mieć poczucie winy, jak gdyby to on był winien, Ŝe 
siostra zmarła. Powiedzieliśmy Tommy'emu tylko tyle: 
- Twoja siostra nie przyjedzie do domu. Umarła.  
 -Czemu umarła? 
- Była tak bardzo chora, Ŝe nikt nie był w stanie jej pomóc. 
 - Widzę, Ŝe Bóg nie wysłuchał mojej modlitwy. Nie bardzo wiedziałem, co na to powiedzieć. 
- Ona była tak chora, Tommy, Ŝe nawet Bóg nie mógł jej pomóc. 
Powiedziałem mu tak, poniewaŜ sam tak myślałem. Nie okłamywałem go. Tak myślałem. 
Czytałem kiedyś ksiąŜkę o męŜczyźnie, któremu rozpada się Ŝycie. Ktoś mu tłumaczy, Ŝe 
Ŝ

ycie jest podobne do pięknego gobelinu, który widzi tylko Bóg. Człowiek patrzy na tę 

tkaninę z dołu i nie widzi całości. Gdyby mógł, podobnie jak Bóg, zobaczyć cały gobelin, 
przekonałby się, Ŝe wszystko w nim układa się w pięknie zaplanowaną całość. 
To tłumaczy poczynania Boga, ale nie pomaga osieroconym ludziom. Poza tym jakiemu 
BoŜemu planowi miała słuŜyć śmierć Lauren? Jaki element planu stanowiła? Jaki plan jest 
wart tego, by mu poświęcić niemowlę? 
Widywałem juŜ zmarłych, ale nie zdawałem sobie sprawy z tego jak kruche jest Ŝycie. Czym 
są narodziny Ŝycia? Owej nocy modliłem się, a nieczęsto to robię, prosząc: BoŜe, spraw Ŝeby 
wyzdrowiała - tak, jak prosi się o prezent na gwiazdkę. Myślę, Ŝe kaŜdy modli się w ten 
sposób. Sporządza się listę prezentów, a kiedy Bóg nie daje tego, o co się prosi... tej nocy, 
gdy toczyła się walka o Ŝycie Lauren... robiono jej co piętnaście minut badanie krwi. Około 
pierwszej w nocy lekarz pokazał mi wyniki tych wszystkich badań. 
-JeŜeli w ciągu dwudziestu minut będzie to szło tak jak dotąd, będziecie musieli podjąć 
decyzję - powiedział - Pomogę wam ją podjąć. 
Powiedział mi, Ŝe nie ma pewności, ale jeŜeli u mojej córki nic się nie zmieni, na pewno 
mózg zostanie uszkodzony. Było bardzo prawdopodobne, Ŝe tak się stanie. Wtedy moja 
modlitwa się zmieniła. Nie modliłem się juŜ: Spraw, Ŝeby wyzdrowiała lecz: PomóŜ nam 
BoŜe, w ten lub inny sposób. Nie wiedziałem, o co mam się modlić. 
Gdy Lauren umierała, gdy następnego dnia umarła, byłem zły. Myślałem podobnie jak 
Tommy: Bóg nie wysłuchał mojej modlitwy. Potem jednak poszedłem odwiedzić Barbarę. 
Było tam wiele osób, które naprawdę przejmowały się tym, co nas spotkało: lekarze, 
pielęgniarki, nasze rodziny, pracownicy szpitala. Lekarz, który zaraz po śmierci Lauren zrobił 
jej zdjęcie, nie musiał go robić.  
Myślę, Ŝe być moŜe Bóg wysłuchał moich modlitw w inny sposób, bo Lauren wprawdzie 
odeszła, ale było przy nas wielu ludzi, którzy nam współczuli. 
Byli oczywiście i nadal są tacy, którzy mówią: Nie rozumiem czemu chcesz o tym 
rozmawiać. Po prostu zapomnij o tym, stłum to. Ale ja nie chcę być chory przez następne 
dziesięć lat. Nie chcę nie być w stanie o tym mówić. Nie chcę pozwolić, Ŝeby uzewnętrzniło 
się to w inny sposób, na przykład jako niechęć posiadania dzieci w przyszłości, bo jedno juŜ 
straciłem i nie byłbym w stanie jeszcze raz czegoś takiego przeŜyć. 
Moja matka straciła trzynaścioro dzieci. Miała trzynaście poronień. Bardzo chciała mieć 
córeczkę i nigdy jej nie miała. Jej ostatnia ciąŜa skończyła się urodzeniem martwego dziecka, 
lecz była to dziewczynka. 
Ludzie mi mówią: Straciliśmy córkę pięć lat temu, ale mamy inne córki... Straciliśmy jedną 
pięć lat temu -mówią, jak gdyby to nie był człowiek. Właśnie dlatego, gdy zmarła Lauren 
zapytałem lekarza czy mogę ją potrzymać. Wahałem się z zadaniem tego pytania, gdyŜ 
obawiałem się, Ŝe on będzie się dziwił, po co chcę trzymać martwe dziecko. Lekarz jednak 
powiedział: 
-Jak najbardziej. NiemalŜe na to nalegamy. Chcę, Ŝeby pan zobaczył, Ŝe to była 
najprawdziwsza istota ludzka. Pana córka. 

Na pogrzebie zrobiłem kilka zdjęć. Lauren jest pochowana bezpośrednio nad moim ojcem. 
Kościół nie pozwala nam napisać niczego na nagrobku. Chcieliśmy to zrobić, ale ksiądz i 
biskup nie pozwalają nam niczego tam napisać. Szkoda, Ŝe nie moŜemy. To naleŜy do historii 
rodziny. Imię mojej babci juŜ jest wypisane na nagrobku. Wie pan, Ŝe starzy ludzie kaŜą 
wypisywać swoje imiona na grobie jeszcze za swego Ŝycia? 
Babcia powiedziała, Ŝe jeśli chcemy mieć imię Lauren na jej tabliczce, to Ŝebyśmy je 
umieścili tuŜ pod jej imieniem, ale ksiądz się nie zgodził. Chcemy, Ŝeby na grobie było imię 
Lauren. 
Dorastałem mając kompleks niŜszości, gdyŜ zawsze byłem małego wzrostu. Mój ojciec był 
duŜym, silnym człowiekiem i chciałem być taki jak on. Miałem niewysokie mniemanie o 
sobie. Chciałem, Ŝeby mnie lubiano. UwaŜałem się za gorszego od innych, nie tak dobrego 
jak oni. Nie wiem. Teraz lubię to miasto i ludzi. 
Na początku nasze wspólne Ŝycie nie układało się gładko. Miałem problem z alkoholem. 
Przez trzy lata chodziłem na spotkania dla alkoholików. 
Kiedy poznałem Barbarę, wydawało jej się, Ŝe jestem niezwykły. Opowiedziałem jej o tym, 
jak pojechałem do Colby, jak byłem w marynarce wojennej. Nie mogła uwierzyć, Ŝe mając 
dwadzieścia osiem lat tyle juŜ dokonałem. Ona miała dwadzieścia lat. 
Nigdy nie byłem nałogowcem, który pije codziennie. Jak juŜ mówiłem, miałem poczucie, Ŝe 
jestem gorszy od mojego ojca i to prawdopodobnie zraniło moje ego. Kiedy sprawy nie 
układały się po mojej myśli, kiedy Ŝycie zaskakiwało mnie czymś niespodziewanym- piłem, 
Ŝ

eby od tego uciec. Kiedy poznałem Barbarę, bałem się, Ŝe ona moŜe mnie zranić, więc 

zawsze się z tym kryłem. 
Gdy przeczytałem w Wall Street Journal opowieść o Oliverze, tym, co uderzyło mnie 
najbardziej, było słowo bezsilny, poniewaŜ na spotkaniach, o których wspomniałem, 
bezsilność jest bardzo waŜnym pojęciem. Dla alkoholika jest to jedyny sposób na to, aby 
zachować trzeźwość. Trzeba pogodzić się ze swoją bezsilnością i uznać, Ŝe istnieje większa 
moc. Trzeźwy alkoholik musi wierzyć w to, Ŝe istnieje siła większa niŜ on - moŜe to być 
grupa, z którą się spotyka, jakaś osoba lub Bóg. Trzeba to zaakceptować. 
Wybrałem się łowić ryby spod lodu. Miałem wrócić popołudniu i zabrać Tommy'ego na 
spotkanie boŜonarodzeniowe dla członków stowarzyszenia Knights of Columbus. Miałem być 
z powrotem o pierwszej, Ŝeby zabrać Tommy'ego. Wszyscy ojcowie mieli przyprowadzić 
swoje dzieci. 
Poszedłem łowić. Zrobiłem w lodzie kilka otworów, Ŝeby się nazywało, Ŝe poszedłem na 
ryby. Niczego nie złowiłem, poszedłem do baru. Powtarzałem sobie, Ŝe mam być w domu 
przed pierwszą. Miałem szczery zamiar wyjść stamtąd w porę, by zabrać Tommy'ego na 
spotkanie. 
Oczywiście po trzech czy czterech kieliszkach przestałem się tym przejmować i nadal 
tkwiłem w barze. Tak to jest z alkoholikami. Wystarczy pierwszy kieliszek. 
Zapomniałem o Tommym, Barbarze i wszystkich waŜnych sprawach. Myślałem tylko o 
sobie. Do domu wróciłem nazajutrz rano. Przemyślałem juŜ sobie czekające mnie starcie z 
Barbarą o to, Ŝe przez całą noc byłem poza domem i Ŝe nie poszedłem na spotkanie. 
Wiedziałem, Ŝe potem pójdę do kolejnego baru. To wszystko miałem przemyślane. 
Kiedy wróciłem do domu, poszedłem na górę, Ŝeby się przebrać. Moje ubranie śmierdziało 
piwem i winem. 
Zmieniłem buty, spodnie i koszulę i wyszedłem do holu, gdzie natknąłem się na Tommy'ego, 
który właśnie wychodził ze swojej sypialni. Było rano. Tommy wpatrywał się we mnie. 
Stanął przede mną i zapytał: 
-Tato? 
Chciał mi zadać pytanie. Spojrzałem w dół na niego. Miał około dwóch lat i był bardzo mały. 
Myślę, Ŝe go obudziłem, gdy otwierałem i zamykałem szuflady z ubraniami. 

Patrzyłem na niego. Spojrzał mi w oczy i wtedy po raz pierwszy zobaczyłem siebie. Przez 
całe lata, codziennie patrzyłem w lustro przy goleniu i nigdy nie widziałem tego, co 
zobaczyłem wtedy, gdy owego dnia rano spojrzałem w oczy tego małego chłopca. 
Wyszedłem z domu, usiadłem na zaspie śnieŜnej i zaniosłem się płaczem. Wróciłem do domu 
około czwartej po południu. Barbara i Tommy byli u jej matki. Zatelefonowałem tam i 
powiedziałem: 
- Barbara, nie śmiej się ze mnie, myślę, Ŝe jestem alkoholikiem. Potrzebuję pomocy. 
Barbara zaczęła chodzić ze mną na spotkania. Zabawne, Ŝe siedzieliśmy na parkingu przez 
około dwadzieścia minut, poniewaŜ przed kościołem, w którym miało się odbyć spotkanie, 
stało trochę ludzi. Bałem się, Ŝe pomyślą, Ŝe idę na spotkanie alkoholików. W barze 
oczywiście siedziałem przez dwanaście godzin i niczym się nie przejmowałem, ale 
wstydziłem się tego, Ŝe ktoś moŜe zobaczyć, jak idę na to spotkanie. 
Na spotkaniach poznałem bardzo wraŜliwych ludzi. Jeden z nich całą noc po śmierci Lauren 
spędził ze mną i Barbarą. Wielu przyszło do szpitala. 
Moja grupa spotykała się w sobotę wieczór. Czasem odwiedzam kilka miejsc, w których mam 
wykłady. Barbara co miesiąc, dla uczczenia kolejnych czterech tygodni mojej abstynencji, 
dawała mi ciastko. Minęły trzy lata. Barbara nie piecze juŜ tych ciastek. Jest to stara sprawa. 
Jestem wolny. 
Kochałem Barbarę, lecz z początku nie potrafiłem jej tego okazać. Podczas wyjazdów na 
rekolekcje poznałem wielu trzeźwych alkoholików. KaŜdy z tych, z którymi rozmawiałem, 
mówił, Ŝe przez całe Ŝycie czuł się jak gdyby nosił maskę i Ŝył w lęku, Ŝe inni zobaczą, kim 
naprawdę jest. 
Chciałbym myśleć, Ŝe jestem lepszym człowiekiem, ale myślę, Ŝe jestem teraz dla siebie 
bardziej wymagający. 
Kto wie? MoŜe za piętnaście lat mój syn wspomni tę historię. MoŜe pójdzie na medycynę i 
będzie się zajmował dziećmi takimi, jak ta siostra, którą prawie miał. Kto wie czego dokona 
Lauren? 
Czy pamięta pan film It's a Wonderfull Life (Cudowne Ŝycie), w którym George odkrywa jaki 
byłby świat, gdyby on nigdy się nie urodził? 
Coś się w świecie zmieniło dzięki temu, Ŝe moja córka Ŝyła przez jeden dzień. 
Barbara często mówi, Ŝe po urodzeniu Lauren dałaby sobie podwiązać jajowody, ale teraz 
chcielibyśmy mieć jeszcze jedno dziecko. JeŜeli będziemy je mieć, to będzie ono istnieć 
dzięki Lauren. Rozmyślałem wiele o tym, jak róŜne rzeczy są ze sobą powiązane, jak jedna 
rzecz wydaje się zadziałać dzięki jakiejś innej. 
Stale powracam do ostatniego rozdziału ksiąŜki Thomasa Mertona, Nowy posiew 
kontemplacji: 
"Im silniej upieramy się przy błędnym rozumieniu fenomenów Ŝyciowych, im bardziej 
analizujemy je w kontekście naszych dziwnych teologii i złoŜonych celów, tym bardziej 
wikłamy się w smutek, absurd, rozpacz. Ale nie ma to większego znaczenia, poniewaŜ Ŝadna 
nasza rozpacz nie moŜe zmienić rzeczywistości ani splamić radości kosmicznego tańca, który 
zawsze się tam odbywa. Jesteśmy rzeczywiście w samym jego środku, a on jest w środku nas, 
bowiem krąŜy w naszym krwioobiegu, czy tego chcemy czy nie. 
Jednak pozostaje faktem, Ŝe jesteśmy zaproszeni, by celowo o sobie zapomnieć, pozwolić by 
wiatr porwał tę naszą okropną powagę, i przyłączyć się do powszechnego tańca". 
Tak jak kaŜdy, mam swoje problemy i codzienne zajęcia. Mam pracę i co dzień do niej 
chodzę. Staram się wszystko robić dobrze. 
Kiedy umarła Lauren, mówiłem sobie: Po co się wysilać? Po co starać się być dobrym? Po co 
mieć dzieci? Po co się przejmować? Takie pytania przychodziły mi na myśl. Dlaczego to się 
stało? 

Wiele razy myślałem: To przeze mnie spotkało to moją córkę. Gdybym był lepszy, to tak by 
się nie stało. 
Teraz w to nie wierzę. 
Czuję jakby ten ból miał minąć. Myślę o niej codziennie. Myślę o niej przez około pięć minut, 
potem to przemija i znowu jestem w dobrej formie. Sądzę, Ŝe ona jest aniołem. 
Takich dzieci jak Lauren jest mnóstwo, więcej niŜ się o tym słyszy, ale ludzie nie lubią o tym 
mówić. Ludzie nie chcą mówić o umierających niemowlętach. 
Zdumiewają mnie ludzie, którzy nie chcą się otworzyć. 
Pewnego wieczoru Barbara płakała w restauracji, a ja starałem się jej powiedzieć, jak bardzo 
brakuje mi Lauren. Mówiłem, Ŝe często myślę o tym, jaka byłaby Lauren, jakby to było 
zostawić ją w basenie portowym wtedy, gdy pływam, wypluwając z ust wodę i 
doprowadzając ją tym do śmiechu. Tego nigdy nie będzie. 
ś

eby ludzie usuwali te sprawy ze swoich myśli do tego stopnia, Ŝe są nieszczęśliwi przez 

resztę swego Ŝycia - dla mnie stanowi to niemal obrazę człowieka, który Ŝył, cierpiał i umarł. 
To tak, jakby ktoś przeszedł to wszystko na darmo. 
Nie mogę odŜałować Lauren, lecz gdyby Barbara miała znowu zajść w ciąŜę, a ja 
wiedziałbym, Ŝe to ma się zdarzyć, nie Ŝałowałbym, Ŝe Barbara jest w ciąŜy tylko z tego 
powodu, Ŝe to ma się stać. 
Nie wiem, co z tego wyniosłem. Ogólny taniec? Trudno to opisać, ale jest to podejście do 
róŜnych spraw. 
W tydzień po powrocie z Rhode Island otrzymałem od ojca Lauren następujący list: 
Drogi Chrisie! 
Barbara i ja pragniemy Ci podziękować za to, Ŝe do nas przyjechałeś. Mam nadzieję, Ŝe było 
Ci tu dobrze. Dla nas te odwiedziny miały wielkie znaczenie. 
KaŜde z nas przeŜyło śmierć Lauren w inny sposób. Mogę sobie jedynie wyobraŜać to, co 
Barbara czuła, gdy musiałem jej powiedzieć, Ŝe Lauren zmarła. Miłość między matką a 
dzieckiem to coś, czego nigdy nie zdołam poznać. Moja Ŝona jest wspaniałą osobą. Jest dla 
mnie wielkim źródłem siły. 
Jest coś, o czym chciałbym Ci powiedzieć. Nie wspominałem o tym wtedy, gdy byłeś u nas. 
Według mnie to najwaŜniejsza rzecz, jaka kiedykolwiek mi się przydarzyła. 
Wkrótce po pogrzebie Lauren zacząłem mieć sny, a raczej serię snów. Szukałem czegoś, ale 
we śnie nie wiedziałem czego. Nie były to koszmary nocne, ale byłem bardzo niespokojny. 
Wpadałem na jakieś skrzynki, ale one nie były tym, czego szukałem. Były za duŜe. Były 
poustawiane jedna na drugiej. Ten sen powtarzał się co noc, przez około dwa miesiące. 
Ostatniej nocy kiedy miałem ten sen, znowu wpadłem na jakąś skrzynkę, ale róŜniła się ona 
od poprzednich. Nie była to ta mała skrzynka, której szukałem, ale jakoś wiedziałem, śe tę 
równieŜ powinienem odnaleźć. Znajdował się w niej mój ojciec. Sięgnąłem wyŜej, i zaraz nad 
nim, w malej skrzynce, której poszukiwałem, znalazłem Lauren. Potem juŜ nigdy nie miałem 
tego snu. 
Od momentu kiedy po raz pierwszy śniłem ten sen, było dla mnie oczywiste, Ŝe w głębi serca 
nie dałem Lauren odejść. Ta mała skrzynka jest oczywiście jej trumną, lecz sądzę, śe ma 
jeszcze inne, znacznie donioślejsze znaczenie. 
Jung często odwołuje się do "czworokątności" - czworokątnego przedmiotu lub obrazu, który 
pojawiał się w snach setek jego pacjentów. Ta "czworokątność" to na przykład cztery świece 
albo pokój z czterema naroŜnikami - występowała ona w setkach róŜnych odmian, ale zawsze 
miała znaczenie religijne, wskazując na wewnętrzny konflikt lub poszukiwanie. 
Jak wiesz, pomimo, Ŝe wychowywałem się w rodzinie katolickiej, nie chodzę na mszę, bo 
teologia jest dla mnie za trudna. Zawsze wierzyłem w Boga, ale Jego miłość do mnie 
uwaŜałem za "miłość ojcowską" - miłość, na którą trzeba zasłuŜyć i która moŜe zostać 
odebrana. Tak myślałem. Trójcy Świętej brakowało jednego elementu, elementu "miłości 

macierzyńskiej" - miłości, która jest dana bez Ŝadnych warunków i nigdy nie zostaje 
odebrana. 
Kiedy umarł mój ojciec, miałem wielkie poczucie winy. Bardzo go kochałem, lecz nie 
wierzyłem, Ŝe zasłuŜyłem na jego miłość. 
Nazajutrz po tym ostatnim śnie obudziłem się z przekonaniem, Ŝe on mnie kochał takiego, 
jakim jestem. A Lauren w moim śnie spoczywała nad nim. Ona nas pogodziła, mojego ojca i 
mnie. W pewnym sensie przywróciła mi siebie samego. Osiągnąłem pokój... oto siła 
bezsilnych. 
Większość ludzi uznałaby, Ŝe jestem nienormalny, Ŝe wierzę w takie rzeczy. Jestem 
przekonany, Ŝe gdybym miał siłę Kościoła, do której mógłbym się odwołać, taki sen nie byłby 
potrzebny. PoniewaŜ jej nie mam, Bóg dopomógł mi w inny sposób. Nie próbuję udawać, Ŝe 
rozumiem takie sprawy. JeŜeli ktoś mówi mi, Ŝe nigdy nie zdarzyło mu się coś takiego, 
odpowiadam: mnie tak.  
Dla mnie stało się to moŜliwe dzięki Ŝyciu i śmierci Lauren. Dzięki niej moje Ŝycie i Ŝycie 
tych, których kocham, jest piękniejsze. Spotkanie z Tobą i rozmawianie o Lauren takŜe się na 
to składa. 
Łączę pozdrowienia Peter 
Pięć miesięcy później ukończyłem opowieść o Peterze, Barbarze, Tommym i Lauren. Sprawy 
się trochę uporządkowały- pomyślałem. 
Byłem zadowolony ze sposobu w jaki słowa Petera zostały przeniesione na papier. 
Postanowiłem zadzwonić i powiedzieć mu o tym przez telefon. 
- Peter, skończyłem pisać część ksiąŜki, która dotyczy Lauren. Jestem Ci wdzięczny za to, Ŝe 
podzieliłeś się ze mną tym wszystkim. 
Jeszcze postscriptum. Peter odpowiedział mi mocnym głosem: 
- Barbara jest w ciąŜy. Powiedziała mi o tym w Wigilię BoŜego Narodzenia. 
W lecie Barbara urodziła dziecko... dziewczynkę... Katie. 
  
Rozdział VII 
 
Oliver mieszkał w drugim pokoju po lewej stronie holu. Pokój ten był zawsze pomalowany na 
jasnoŜółty kolor. Oliver nie mógł tego zobaczyć, ale zawsze miał pościel w niezliczoną liczbę 
kwiatków. Zasłony były przymarszczone, białe i czyste. 
Kiedy Oliver wyrósł z dziecinnego łóŜeczka, ojciec zrobił mu łóŜko, które miało wysoką, 
płaską, cienką deskę, jakby drzwi przymocowane do brzegu. Miało to zabezpieczyć Ołivera 
przed stoczeniem się na podłogę, czego nigdy nie zrobił. Na prawo od łóŜka stało białe 
pudełko, w którym trzymaliśmy jego pieluszki i koszule. 
Zawsze lubiłem opuszczać dźwignię, otwierać "drzwi" do łóŜka Olivera i siadać na brzegu. 
Było to wygodne miejsce. Lubiłem czuć w swojej dłoni gładką, słabą rękę brata. 
Czasem mama eksperymentowała z posiłkami Olive' ra i wrzucała do miksera coś nowego. 
JeŜeli Oliverowi nie odpowiadał smak przetartego groszku, pluł nim, spryskując siebie, nas i 
ś

ciany szeroką strugą zielonego sprayu. 

Nie było Ŝadnej wyraźnej przyczyny konwulsji, które dokuczały Oliverowi nocą. Pamiętam, 
jak budziły mnie dźwięki głębokich, cięŜkich, gardłowych oddechów. Pamiętam, jak rodzice 
biegli ze swej sypialni przez hol i wchodzili do pokoju Olivera. Pamiętam jak leŜąc w 
ciepłym, wygodnym łóŜku, myślałem: Oni się nim zaopiekują. JakŜe okropne są te odgłosy. 
Potem zasypiałem. 
Moje rodzeństwo i ja rzadko rozmawialiśmy o Oliverze. On był po prostu jednym z nas. 
Kiedyś nasza siostra zrobiła mu na BoŜe Narodzenie pończochę na prezenty. Często takŜe 
zapraszała do domu koleŜanki i chwaliła się: 
- Mamy na górze anioła. Chcecie go zobaczyć? 

Trudno jest wyjaśniać ukrytą rzeczywistość, która nas otacza. Poeci umieją zdejmować 
zewnętrzne warstwy z tego, co codziennie widzimy i wydobywać na powierzchnię ich ukryte 
piękno lub prawdę. 
Dom, w którym wyrosłem, dom Olivera, zawierał wiele tajemnic. W miarę jak przybywało mi 
lat, coraz bardziej zdawałem sobie sprawę z tego, Ŝe nie są to tak niezwykłe tajemnice, jak mi 
się kiedyś wydawało, ale Ŝe taki jest urok dzieciństwa. Kiedyś sądziłem, Ŝe śnieg wokół domu 
napadał specjalnie dla mnie i Ŝe dostawca oleju robi zabawne miny tylko dla dwojga dzieci na 
ś

wiecie: dla mojej siostry i dla mnie, gdyŜ widzieliśmy jak czekając na nasz pojemnik, ruszał 

uszami i wykrzywiał twarz jak klaun. 
Myślałem, Ŝe jesteśmy jedyną rodziną na świecie, która ma takiego brata jak Oliver. 
Gdy byłem dzieckiem, sprawy duŜe i małe zawierały dla mnie wielkie tajemnice. 
Nie lubiłem lalek. Kiedy miałem osiem lat ceniłem sobie gwizdek, szkło powiększające, 
pukawkę. Lalki zagracały schody, spały w nocy w łóŜku mojej siostry, a pewnego popołudnia 
stały się przyczyną mojej wielkiej niedoli, gdy za pomocą kredek próbowałem ozdobić 
policzki mówiącej Kathy barwami wojennymi: czerwoną, niebieską i Ŝółtą. 
Był jednak pewien krótki czas, gdy czułem niewytłumaczalny pociąg do jednej konkretnej 
lalki. 
Moja matka, która przybyła do Stanów w 1948 roku, przywiozła ze sobą wielką skrzynię, 
zawierającą meble i wiele metalowych kufrów z napisem Queen Elizabeth, New York 
wypisanym grubymi, białymi literami. Niektóre z kufrów były wypełnione ubraniami i 
fotografiami, inne obrusami i koronkami. W głębi jednego z nich znajdowała się porcelanowa 
lalka, którą mama miała od czasów dzieciństwa, lalka-niemowlę w beŜowej koszuli nocnej i 
białym czepku. 
Być moŜe lubiłem tę lalkę dlatego, Ŝe naleŜała do mojej mamy w czasach jej dzieciństwa, a 
moŜe z powodu dreszczyku emocji, który towarzyszył znalezieniu małego, ukrytego 
przedmiotu. 
Pewnego popołudnia nie miałem w domu nic do roboty i zacząłem myszkować w komodzie, 
która stała obok łóŜka Olivera. Była to dębowa komoda uŜywana do przechowywania papieru 
pakunkowego, wyblakłych, lecz zdatnych do uŜytku kartek papieru, starych zdjęć i pustych 
pudełek. 
Otworzyłem najwyŜszą szufladę z prawej strony i wyjąłem z niej starannie poukładany zbiór 
chusteczek do nosa, ozdobionych wyhaftowanym monogramem, których ojciec nie chciał 
uŜywać, choć podarował mu je na urodziny mój dziadek, emerytowany generał armii 
belgijskiej. 
Pod chusteczkami znalazłem tę małą lalkę, która miała osiem cali długości i była ubrana w 
nocny strój. 
Wziąłem ją do ręki i ściągnąłem jej czepek. Byłem zaskoczony, Ŝe jej głowa jest taka chłodna 
w dotyku. Nie przywykłem do dotykania porcelany. JeŜeli coś nie było zrobione z plastyku, 
myślałem, Ŝe nie moŜe być zabawką. 
Oczy lalki poruszały się w górę i w dół. Jej ręce i nogi były luźno osadzone w tułowiu. 
Potrzymałem ją takŜe odwróconą do góry nogami i zauwaŜyłem, Ŝe głowa i szyja wysunęły 
się troszkę z ramion. Lalka leŜała w pudełku bez pokrywki, starannie wymoszczonym 
bibułką. Dłonie były wielkości kostek cukru, stopy wyglądały jak kawałki kości słoniowej. 
Szybko włoŜyłem lalkę z powrotem do pudełka, zakryłem ją chusteczkami i zamknąłem 
szufladę. Przez szereg tygodni zaglądałem tam, Ŝeby spojrzeć na lalkę, upewnić się, Ŝe ciągle 
tam jest, Ŝe nadal śpi leŜąc na plecach, uśmiechając się wymalowanym na twarzy uśmiechem. 
Otwierałem szufladę, widziałem, Ŝe lalka ma nadal spokojnie zamknięte oczy i uspokojony, 
mogłem wybiec z pokoju i zająć się strzelaniem z pukawki. 
Przybywało mi lat i coraz bardziej zdawałem sobie sprawę z tego, Ŝe w naszym domu 
znajduje się znacznie więcej ukrytych rzeczy: sekretna przegródka w mahoniowym biurku 

mojej mamy, elegancka belgijska strzelba myśliwska z rzeźbionym uchwytem, owinięta w 
filc, przechowywana przez ojca na biblioteczce w naszym pokoju dziennym. PrzeŜyłem teŜ 
dwukrotnie zdumienie związane z odkryciem w kufrze na strychu starego smokingu. 
Najpierw zdumiałem się, gdyŜ uznałem, Ŝe znalazłem doskonały kostium na Halloween, 
kostium, którego rozpaczliwie poszukiwałem przez cały październik. 
Potem zaskoczyło mnie smutne spojrzenie, jakim obdarzył mnie ojciec, kiedy zbiegałem po 
schodach ubrany jak na bal w 1932 roku, krzycząc: "trick-or-tre-at!" W rezultacie, zbierałem 
wówczas w sąsiedztwie swoje cukierki w przebraniu włóczęgi. 
Oczywiście jedną z najlepiej strzeŜonych tajemnic w naszym domu były sekrety Adwentu. 
Nigdy nie wiedziałem, gdzie rodzice ukryli prezenty gwiazdkowe, nigdy teŜ nie byłem 
całkowicie pewien, gdzie trzymają pudełka i puszki z ozdobami i dekoracjami. 
Zawsze po BoŜym Narodzeniu, zdejmowaliśmy z choinki bańki i złotą gwiazdę, a mama 
kaŜdą z ozdób starannie owijała i wkładała do odpowiedniego pudełka. Nigdy nie 
wiedziałem, gdzie przechowuje się te pudełka w ciągu roku - gdzieś na strychu rzecz jasna - 
ale trudno było sobie wyobrazić, Ŝe te wszystkie barwy, muzyka, ferie i jazda na łyŜwach, 
pończochy na prezenty i same prezenty, odłoŜone zostały na najbliŜszych dwanaście 
miesięcy. 
Dlatego z wielką radością witałem widok stosów pudełek, które w połowie grudnia pojawiały 
się na stole w jadalni i czekały na choinkę, mającą przybyć na dachu białego forda mojego 
ojca. Pojawienie się tych pudełek było pierwszą prawdziwą oznaką tego, Ŝe dorośli w naszym 
domu zaczynają na serio myśleć o Świętach. Była to pierwsza zapowiedź tego, Ŝe wkrótce 
dom zostanie całkowicie przemieniony. Na osłonie kominka zawisną skarpety na prezenty, na 
jego gzymsie świąteczne wyszywanki. Na framugach drzwi pojawią się przyklejone taśmą 
kartki świąteczne, na ścianach pachnące gałązki sosnowe, a na stołach małe niebieskie, 
czerwone i zielone bańki choinkowe, które babcia przywiozła kiedyś z Belgii. Ale dekoracją 
ś

wiąteczną, którą w wieku ośmiu lat lubiłem najbardziej, była szopka. 

Mój ojciec posiadał zdolność przemieniania rzeczy zwykłych w wytwory magii i wyobraźni. 
Pamiętam sposób, w jaki zginał i przycinał zwykłą kartkę papieru maszynowego, tak źe 
powstawał samolot, który wykonywał pętle i zakręty nad trawnikiem z tyłu domu. Robiąc 
naleśniki, odciskał pośrodku zygzakowaty wzór z kuchennego narzędzia. Zbudował teŜ dla 
mnie i mojego brata dwa drewniane zamki, kaŜdy z herbem, wymalowanym na zwodzonym 
moście. To mistrzowskie opanowanie spraw zwyczajnych obejmowało takŜe naszą szopkę. 
 
Jedno z licznych pudełek ze strychu, zielone pudełko o kwadratowym kształcie, zawierało 
kolorowe gipsowe figurki Józefa i Maryji, pomarańczową krowę i szarego osła. Podstawka 
jednego z Trzech Króli była złamana - stawiało się go na kawałku gliny. Brodaty pasterz 
klęczał na jednym kolanie, trzymając w odwróconym do góry dnem kapeluszu coś, co 
wyglądało jak złote jajka. Drugi pasterz miał metalowy kij, który przesuwał się w górę i w dół 
w małym otworze, wywierconym w jego dłoni. Jedna owca nigdy nie wstawała, druga leŜała 
na ziemi, z nogami podwiniętymi pod białą malowaną wełną. Dzieciątko Jezus leŜało na 
plecach, miało wyciągnięte ręce i głowę otoczoną aureolą. 
Zamiast umieścić kaŜdą figurkę na kawałku zwykłej, czerwonej tkaniny, na zwyczajnym 
stole, zamiast kupić miniaturową stajenkę z aniołem przymocowanym do szczytu spadzistego 
dachu, mój ojciec kaŜdego roku za pomocą kamieni, mchu, patyków, piasku i suchej trawy 
stwarzał scenerię Narodzenia. Budował szopkę w duŜym metalowym naczyniu o 
kwadratowym kształcie, z rowkiem wokół brzegu. W środek tego naczynia została 
wprasowana duŜa łyŜka. Gdy wspominam to teraz, wydaje mi się, Ŝe to naczynie było 
prawdopodobnie formą do pieczenia, którą wkładało się do pieca. Wówczas stanowiła ona dla 
mnie jeden z tajemniczych przedmiotów, przechowywanych w schowku lub w suterenie do 
czasu BoŜego Narodzenia. 

Na moich siostrach, braciach i na mnie spoczywało zadanie zgromadzenia mchu, patyków i 
suchej trawy. Ojciec zbierał odpowiedniej wielkości kamienie, które składało się pod 
frontowym gankiem. 
Gdy juŜ wszyscy powróciliśmy do domu, umieszczaliśmy przyniesione zbiory na starym 
egzemplarzu New York Times, rozłoŜonym na podłodze salonu. Blacha, na której miała stać 
szopka, była juŜ przez matkę wymyta i wyłoŜona folią aluminiową. 
Wszystko było przygotowane. 
Ojciec układał trzy lub cztery kamienie tworząc małą grotę. Pokrywał skały mchem i ciemną 
ziemią. Swymi duŜymi dłońmi rozsypywał ziemię przed grotą i wokół niej, na całej długości 
blachy. Tu i ówdzie dodawał trochę mchu i trawy, drzewo, pagórek, staw. Bóg musiał się 
ś

wietnie bawić stwarzając świat - myślałem, patrząc, jak w naszym pokoju na stole znowu 

wyrasta Betlejem. Była to popisowa część dekoracji przygotowywanych na BoŜe Narodzenie. 
My, dzieci, przykładaliśmy duŜą wagę do tego, by naszych świątecznych gości zaprowadzić 
do szopki i pokazać im godne podziwu dzieło ojca. 
Po usunięciu pozostałej ziemi i mchu, zrolowaniu i wyrzuceniu gazety, ostatnią rzeczą do 
zrobienia było umieszczenie kaŜdej figurki w odpowiednim miejscu. Tę sprawę ojciec 
pozostawiał nam. 
Oczywiste było gdzie mają być Józef i Maryja: w grocie. Trzej królowie byli ustawiani z 
boku, w rządku, pod pewnym kątem. Krowę i osła ustawiało się zawsze po prawej i lewej 
stronie Maryi i Józefa. Mały, drewniany Ŝłóbek był oczywiście umieszczony pośrodku. Moja 
siostra chciała połoŜyć w nim gipsowe dzieciątko, lecz matka mówiła: 
- Nie teraz, Mario. Dzieciątko Jezus włoŜymy do Ŝłóbka w dniu BoŜego Narodzenia - i siostra 
posłusznie odkładała figurkę do pudełka. 
KaŜdego roku moje siostry, bracia i ja gromadziliśmy się w tym momencie wokół nowo 
wybudowanej stajenki i śpiewaliśmy: Oh come, oh come, Emmanuel. Kiedyś, w takiej 
właśnie chwili, wyciągnąłem rękę spod stołu, sięgnąłem do zielonego pudełka, złapałem 
dzieciątko Jezus i wsunąłem je do kieszeni, czego nikt nie zauwaŜył. 
-1 wybaw z niewoli Izrael - zabrzmiały ostatnie słowa pieśni. 
Wiedziałem, Ŝe ta mała figurka miała do dnia BoŜego Narodzenia przebywać w pudełku, a 
nie w mojej kieszeni, w której nosiłem gwizdek i dziesięciocentówki. Wiedziałem, Ŝe 
powinienem włoŜyć ją do pudełka, Ŝeby nikt nie zauwaŜył, Ŝe stamtąd znikła. Nie wiedziałem 
tylko dlaczego ją wziąłem. MoŜe dlatego, Ŝe była jedną z tych tajemniczych rzeczy 
znajdujących się w naszym domu? MoŜe dlatego, Ŝe ona była najwaŜniejszą rzeczą w czasie 
Ś

wiąt, a ja zawsze chciałem być w czymś najwaŜniejszy w moim domu trzech braci i dwóch 

sióstr? Gdy śpiewaliśmy kolejne pieśni, wpatrywałem się w pusty Ŝłóbek. 
- Kto chce ubrać choinkę? - zapytała mama, gdy skończyliśmy śpiewać. Było to raczej 
wezwanie niŜ pytanie. 
Przez resztę dnia zawieszałem świecidełka i ozdoby, piłem sok jabłkowy, biegałem tam i z 
powrotem z pokoju do pokoju z braćmi i siostrami, bawiąc się w nieśmiertelnego ściganego, 
dopóki ojciec nie kazał nam skończyć. Wtedy wczołgałem się pod drzewko i oglądałem swoje 
odbicie w czerwonej bańce. Lubiłem patrzeć, jak w krzywiźnie tej ozdoby mój nos i oczy 
wypychają się w moim kierunku. Lubiłem zapach choinki i światła połyskujące wśród gałęzi. 
Byłem pod drzewkiem sam i odczuwałem zmęczenie. Przypomniałem sobie o dzieciątku 
Jezus, znajdującym się w mojej kieszeni. 
Rozejrzałem się po pokoju i poczułem się bezpiecznie, gdyŜ wszyscy czytali lub grali w 
Chutes and Ladders. Zagłębiłem rękę w kieszeni i końcami palców wyczułem kontury małej 
nóŜki, główki i jednej ręki... jednej ręki?! W całym tym turlaniu się, skakaniu i uganianiu, 
które wyprawiałem po zabraniu dzieciątka Jezus, musiałem przewrócić się na bok, przez co 
oderwała się lewa ręka. Miałem ochotę płakać, ale nie mogłem ryzykować, Ŝe zostanę 
zdemaskowany. 

Powoli wyciągnąłem małą gipsową figurkę z kieszeni. Nie dość, Ŝe oderwała się jej ręka, to 
nieustanne ocieranie się w kieszeni o gwizdek i dziesięciocentówkę spowodowało głębokie 
rozcięcia na całym brzuchu, twarzy i nogach. Skubałem wewnętrzną podszewkę kieszeni, aŜ 
na samym jej dole, gdzie była jeszcze odrobina piasku i ziemi, które nosiliśmy wcześniej do 
domu, poczułem cienką, szorstką rączkę. Dzieciątko Jezus było kompletnie zniszczone. Nagle 
okazało się, Ŝe nasi świąteczni goście, moi bracia i siostry, ojciec i matka, nawet Józef i 
Maryja nie będą mogli podziwiać i adorować tego, co w święta jest najwaŜniejsze. Zamiast 
tego, będą mi grozić palcem. Zawsze obawiałem się Trzech Króli, ale to, Ŝe cała rodzina 
będzie patrzeć na mnie z gniewem, było rzeczą nie do wyobraŜenia. 
Wepchnąłem połamaną figurkę na powrót do kieszeni, gdyŜ ojciec sponad swej ksiąŜki 
ogłosił: 
- Czas iść spać. 
Nazajutrz miało być BoŜe Narodzenie. Zabrałem obłupaną, kompletnie zniszczoną figurkę do 
łóŜka. LeŜąc na plecach pod kołdrą, próbowałem sobie wyobrazić, jak będzie wyglądał 
następny dzień. Wstaniemy rano bardzo wcześnie, otworzymy wyjęte z pończoch podarunki, 
potem narobimy tyle hałasu, Ŝe obudzimy tatę i mamę. Oni ubiorą się i wejdą do salonu. 
Potem poproszą Marię, Ŝeby połoŜyła w Ŝłóbku dzieciątko Jezus. Będziemy śpiewać kolędę 
Joy to the World i otworzymy prezenty. 
Ale czy jutro będą mogły być śpiewy i prezenty, w BoŜe Narodzenie bez dzieciątka Jezus? 
Znowu miałem ochotę płakać, ale obawiałem się, Ŝe wszystkich obudzę. Wtedy przypomniała 
mi się porcelanowa laleczka, którą mama schowała w prawej górnej szufladzie komody. 
Moje łóŜko było juŜ nagrzane, lecz wysunąłem się z niego w zimną ciemność pokoju. 
Wszystko było zimne: klamka, ściany holu, góra komody. Jednak, co dziwne, porcelanowa 
lalka była w dotyku ciepła. Wyjąłem ją z tekturowego pudełka i szybko zamknąłem szufladę. 
-Wesołych Świąt, Oliverze - szepnąłem w ciemności do brata, wychodząc z pokoju. 
Z łatwością przeszedłem w ciemności przez dom, po schodach, obok schowka, do salonu, 
gdzie stała choinka. Włączyłem lampę. Błyskotka na choince poruszała się tam i z powrotem, 
kręcąc się nieco pod wpływem ciepła lampy. 
Szopka była piękna i gotowa na przyjęcie dzieciątka Jezus, tak jak za dnia. Noc była na to 
gotowa. Moi bracia i siostry byli gotowi. Moja matka i ojciec, Józef i Maryja i cały świat był 
gotowy. Uniosłem pasterza i kilka patyczków i przesunąłem je o dobry kawałek w prawo. 
Potem wygładziłem ręką ziemię i połoŜyłem porcelanową lalkę, ubraną w beŜową koszulę 
nocną i czepek, przed grotą Maryi i Józefa. Oczywiście, lalka była o wiele za duŜa, ale to było 
najlepsze, co mogłem zrobić. 
Wyłączyłem światło. Wróciłem do swego pokoju. Pościel była jeszcze ciepła i szybko 
zasnąłem, uspokojony myślą, Ŝe rano, po raz kolejny, bez przeszkód zostanie ukazana 
tajemnica świąt BoŜego Narodzenia. 
  
Rozdział VIII 
 
Nie napisałbym opowieści o Oliverze, gdyby wiele miesięcy temu nie poprosili mnie o to 
Tom Lashnits i Diana Schneider z Reader's Digest. 
Pamiętam, Ŝe gdy podczas biznes lunchu opowiadałem o śmierci Olivera, o tym, jak 
musieliśmy obcinać mu paznokcie u rąk i jak zaprowadził mnie do Roe, moim słuchaczom 
zwilgotniały oczy. 
Oboje pozwolili mi mówić, oboje słuchali, zadawali właściwe pytania. To oni udzielili mi 
zachęty i dali oficjalne zielone światło. 
Inna cudowna rzecz: po odrzuceniu przez nich mojego manuskryptu, po zaakceptowaniu go 
przez The Wall Street Journal, redaktorzy z Readers Digest ucieszyli się, Ŝe tekst został tak 
dobrze przyjęty i zapytali, czy mogą jednak opublikować mój artykuł. 

Mam więc dwa powody do wdzięczności wobec Readers Digest: 
1) to oni pierwsi poprosili o napisanie o Oliverze, 
2) dzięki temu, Ŝe Digest przedrukował mój artykuł w swym lipcowym wydaniu, Nancy 
Pratico z Hyattsville w stanie Maryland przeczytała tekst o Oliverze i napisała do mnie 
następujący list: 
Drogi Panie de Vinck! 
Dziękuję za to, Ŝe zechciał Pan opisać swoje Ŝycie z bezsilnym bratem, Olwerem. Moja 
rodzina i ja byliśmy do głębi poruszeni artykułem zamieszczonym w lipcowym numerze 
Reader's Digest. Nasz własny Oliver ma na imię Anthony. I on urodził się w kwietniu. Ma 
dziesięć lat i jest moim wnukiem. 
Narodziny Anthony'ego były dla nas wszystkich bolesnym przeŜyciem. Jego mózg zwisał 
przez otwór w czaszce, która nie zasklepiła się we właściwym momencie ciąŜy. Gdy stało się 
jasne, Ŝe dziecko nie umrze natychmiast z tego powodu, lekarze usunęli wystającą część 
mózgu, zasklepili otwór i powiedzieli nam, Ŝebyśmy umieścili malca w zakładzie dla 
upośledzonych. Ojciec Anthony'ego - kierując się wyłącznie głosem serca - zabrał go do 
domu i nauczył nas wszystkiego o ludzkiej miłości. 
Dziesięć lat temu, gdy urodził się mój wnuk, Pana artykuł przypuszczalnie nie zrobiłby na nas 
takiego wraŜenia, jak obecnie. Od tamtego czasu, dzięki obecności Anthony'ego w naszym 
domu, zyskaliśmy, podobnie jak Pan, nową wiedzę- To doświadczenie nadało nowy wymiar 
naszemu rozumieniu świata i Ŝyjących w nim ludzi- Mam jednak tysiące pytań. Na przykład: 
jak bardzo urósł Oliver? Jakie zmiany zaszły w opiekowaniu się nim w późniejszych latach? 
Przypuszczam, Ŝe Pana mama nauczyła się radzić sobie z tym metodą prób i błędów, 
podobnie jak my. Zastanawiam się jednak, czy nie jest potrzebna jakaś ogólnokrajowa 
fundacja, stworzona dla Ołiverów i Anthonych tego świata oraz dla ich rodzin, słuŜąca 
gromadzeniu i udostępnianiu informacji, spodziewanych wyników i danych statystycznych. 
Dziesięć lat temu szukaliśmy takiej grupy, lecz nie znaleźliśmy Ŝadnej - nawet Narodowy 
Instytut Zdrowia nie mógł nam pomóc. Chętnie udzielilibyśmy wsparcia kaŜdemu, kto 
gromadzi wiedzę o takich dzieciach. Wydaje mi się, Ŝe obecnie zainteresowanie 
upośledzonymi jest skierowane bardziej do tych, których da się kształcić. MoŜe nie wiem o 
wszystkim, co dotyczy tych spraw? Czy otrzymuje Pan duŜo listów? 
My takŜe doświadczyliśmy mocy naszego bezsilnego Anthony'ego. Według słów pani Rosę 
Kennedy, opisującej swą upośledzoną córkę, jej obecność wśród nas była iluminacją, 
objawieniem. Erma Bombeck napisała piękny tekst o matce upośledzonych dzieci. Wy 
wszyscy w szczególny sposób przyczyniacie się do zrozumienia takich dzieci przez opinię 
publiczną. Pocieszenie, jakie wasze teksty dają rodzinom takich dzieci, jest nieocenione. 
Pana uczniowie są szczęśliwi, Ŝe mają takiego nauczyciela. Pana dzieci są podwójnie 
szczęśliwe, bo mają takich rodziców jak Pan i Roe. 
Pewnego dnia ktoś zaproponuje jakiś sposób pomagania Olwerom i Anthonym świata, którzy 
do tego czasu będą musieli przeŜyć na samej łasce miłości. I to juŜ moŜe wszystko. 
Szczerze oddana 
Nancy Pratico 
Hyattsville, Maryland 
Napisałem do Nancy list z zapytaniem czy jej zięć zechciałby spotkać się ze mną, i parę 
tygodni później poleciałem do Waszyngtonu. 
- Halo, Nancy? Mówi Chris. Jestem na lotnisku. Czy moŜesz mi powiedzieć jak do was 
dojechać? 
- To dosyć skomplikowane. Spotkajmy się za pół godziny przy świątyni National Shrine. Mój 
mąŜ i ja zawieziemy cię do domu. 
National Shrine, Waszyngton. Jestem sam. Kolejna przygoda. Kolejna tajemnica. Czy ci 
ludzie polubią nieznajomego, wchodzącego do ich domu? 

Taksówkarz zostawił mnie wraz z walizką u stóp świątyni - duŜego, solidnego budynku, który 
wydawał się schylać nad ulicą. Usiadłem na pierwszym z wielu stopni prowadzących w górę, 
do głównego wejścia. Pamiętam, Ŝe dzień był ładny. Do krawęŜnika podjeŜdŜały samochody. 
Autobus. Turyści. Kobiety w szalach, męŜczyźni niosący aparaty fotograficzne. Czułem się 
dziwnie, gdy siedziałem na stopniu, obok walizki, która opierała się o mnie jak wierny pies. 
Zielony samochód. Niebieski samochód. Srebrny samochód. Ktoś wysiada i macha ręką. 
-Chris! 
- Nancy? 
Nancy, babcia. Nancy, która przeczytała mój artykuł w Reader's Digest. 
Nancy i jej mąŜ zawieźli mnie do siebie do domu, przedstawili mnie swojej rodzinie - 
kuzynom, wujkom, prababciom i pradziadkom. Pradziadek Anthony'ego zabrał mnie na 
obchód swojego ogrodu, w którym rosły winogrona, pieprz, kukurydza. 
Rodzina mnie oczekiwała. W domu rozchodził się słodki zapach. Mięso, chleb, sos były w 
ś

rodku piekarnika, na nim lub obok niego. 

Dwadzieścia minut później na podjazd wjechała niebieska furgonetka. Rozległ się klakson, 
otworzyły się drzwi. Zobaczyłem Vince'a - ojca, Angie - matkę i Anthony'ego. Zaś brat i 
siostra Anthony'ego zbierali juŜ gdzieś fasolkę ze swoim pradziadkiem. 
Zawsze będę pamiętał moment, w którym po raz pierwszy zobaczyłem Anthony'ego. Siedział 
bezpiecznie na siedzeniu samochodu. Jego nóŜki, ubrane w czarno-białe trampki, zwisały w 
dół. Miał czarne włosy i duŜe oczy. Uśmiechał się. 
Okazuje się, Ŝe wiele zaleŜy od tego jak zechcemy patrzyć na fakty i wydarzenia. "śadna 
rozpacz nie moŜe zmienić rzeczywistości ani zepsuć radości". Dzieci takie jak Oliver, Lauren 
i Anthony po prostu istnieją. My decydujemy czy mają być naszą tragedią, czy naszym 
triumfem. 
Vince, ojciec Anthony'ego opowiedział mi tę historię spokojnym, silnym głosem, głosem 
męŜczyzny, który postanowił określić swojego syna jako triumf. 
Pamiętam jak lekarka badająca moją Ŝonę, Angie, powiedziała: 
- Być moŜe to będzie maj, a nie kwiecień. 
- Nie - odpowiedziała Angie - wiem, kiedy zaszłam w ciąŜę. 
- Dobrze, ale upewnijmy się. Poślę panią do szpitala na zdjęcia rentgenowskie. 
Na dwa tygodnie przed terminem porodu Angie pomyślała, Ŝe coś jest nie w porządku, 
poniewaŜ dziecko się nie ruszało. 
W szpitalu lekarka zrobiła sonogram, który nie wypadł zbyt dobrze, wykonano teŜ badania 
płynu owodniowego - i ten wynik nie był dobry. Wtedy wszyscy wiedzieliśmy na pewno, Ŝe 
coś jest źle. Nie wiedzieliśmy co. 
Angie była juŜ tydzień przed porodem, więc niewiele mogliśmy zrobić. 
Gdy w końcu dostała bólów porodowych, szybko przyjęto ją do szpitala i podłączono do 
monitora. Lekarka natychmiast stwierdziła, Ŝe stan dziecka jest cięŜki, ale nawet wtedy nikt 
nie wiedział dokładnie, co to jest. 
To znaczy wtedy, gdy lekarka zdecydowała się zrobić cesarskie cięcie, gdyŜ zdała sobie 
sprawę, Ŝe dziecko nie przeŜyje normalnego porodu. 
Być moŜe w ten sposób przemawiała do nas natura. Kto wie. Lekarka wyszła do nas z sali i 
powiedziała: 
- Mamy dwie moŜliwości. MoŜemy przeprowadzić normalny poród, którego dziecko być 
moŜe nie przeŜyje albo moŜemy zrobić cesarskie cięcie. 
- Proszę zrobić cesarskie cięcie i zobaczymy, co będzie. Naprawdę nie wiedzieliśmy co się 
dzieje z dzieckiem. 
Było to dla nas coś, co nigdy nie przyszłoby nam do głowy. Coś jak zły sen. Oto czekaliśmy 
na nasze pierwsze dziecko, a następną rzeczą jaką usłyszeliśmy od lekarki i pracowników 
socjalnych, było: 

-Nie przywiązujcie się za bardzo do tego dziecka, gdy się urodzi. 
Przestraszyli Angie. Do niej takŜe mówili: 
- Proszę nie przywiązywać się do dziecka, bo ono nie będzie Ŝyć. 
Proszę to sobie wyobrazić. Po raz pierwszy w Ŝyciu doświadczyliśmy czegoś podobnego. 
Wiedzieliśmy, Ŝe ci ludzie są ekspertami. Oni powinni byli wiedzieć, więc staraliśmy się nie 
przywiązywać do dziecka. 
Kiedy dziecko się urodziło, jego głowa miała kształt małego stoŜka, a część mózgu zwisała na 
zewnnątrz z czaszki. Nazywa się to przepuklina morgowa. Jedyne, co mogli zrobić lekarze, to 
odciąć tę wystającą część i zaszyć otwartą czaszkę. 
Powiedziano nam, Ŝe takie dziecko moŜe przeŜyć jeden lub dwa tygodnie, ale w końcu 
rozwinie się jakaś infekcja i nastąpi koniec. Nasz syn wyglądał na silne dziecko, lecz wszyscy 
powtarzali nam: nie przywiązujcie się, dziecko nie przeŜyje. 
Moja Ŝona przebywała na intensywnej terapii, a dziecko z tą dziwną, brzydką głową leŜało w 
inkubatorze. Wówczas, zaraz po porodzie, ledwo przeszliśmy pierwszy szok, przyjechała 
moja siostra Mimma. Uświadomiłem sobie później, Ŝe jej wizyta była dla mnie przełomowym 
momentem. 
Mimma stała przed inkubatorem, patrząc przez jego szklane ściany na to dziwne dziecko i 
powiedziała tylko tyle: 
- Temu dziecku potrzeba jedynie miłości. 
Nie powiedziała nic więcej, jak tylko to: 
-Jemu potrzeba tylko miłości. 
Wtedy tego nie usłyszałem, te słowa jakby po mnie spłynęły, nie docierając głębiej - w końcu 
wszyscy mówili mi, Ŝeby nie przywiązywać się do dziecka. 
Moja teściowa, Nancy, wspomina, Ŝe przez kolejnych kilka dni z powodzeniem zachowywała 
rezerwę wobec dziecka, aŜ nagle usłyszała, Ŝe pielęgniarka mówi: Pora nakarmić 
Anthony'ego. Zdumiała się: nazywają go jakimś imieniem? Nazywają go po imieniu? To 
znaczy, Ŝe on jest naprawdę osobą ludzką? 
Nancy nazywała go po prostu "dziecko" i myślała o nim jak o rzeczy. Gdy usłyszała, Ŝe 
pielęgniarki mówią: " Anthony", naprawdę się zdumiała. Stale o tym myślała: Nazywają go 
Anthony. 
W tym samym czasie, któregoś dnia po powrocie ze szpitala do domu, powiedziałem Nancy, 
Ŝ

e Anthony troszkę grucha. 

- Grucha! - krzyknęła Nancy. - Grucha! Mówisz, Ŝe grucha? Wydaje dźwięki? 
- Tak - powiedziałem. Nancy była zdumiona: to jest człowiek. Oto jak skutecznie Nancy, 
babcia Anthony'ego, potrafiła usunąć go ze swego serca. Lecz to wszystko zmieniło się, gdy 
przestaliśmy słuchać porad fachowców, a zaczęliśmy słuchać Anthony'ego. 
Moja filozofia przez cały czas polegała na tym, Ŝeby nie martwić się o to, jak długo będzie Ŝył 
Anthony. Miał poznać objęcia swoich rodziców. 
W ciągu pierwszych trzech miesięcy Ŝycia, Anthony musiał być poddany szeregowi operacji. 
Wiele razy telefonowano do nas ze szpitala, Ŝe Anthony miał zły dzień i przypuszczalnie nie 
będzie Ŝył. I nadal radzono nam, Ŝebyśmy się do niego nie przywiązywali, gdyŜ on nie 
przeŜyje. 
Myślę, Ŝe ludzie, jeŜeli nie jest to ich własne dziecko, naprawdę tego nie wiedzą. Łatwo jest 
powiedzieć komuś, Ŝe coś jest dla niego dobre albo złe, ale skąd inni mogą wiedzieć, co ja lub 
Angie czujemy w środku. 
W szpitalu nadal zmieniano Anthony'emu bandaŜe i karmiono go, a my zaczęliśmy zauwaŜać 
zachodzące w nim zmiany. Był juŜ dość duŜy by się uśmiechać i trochę śmiać się na głos. 
Właśnie wtedy stwierdziliśmy, Ŝe dosyć tego, zabieramy Anthony'ego do domu. 
Wiele osób pytało moją Ŝonę i mnie: Jak wy moŜecie tak Ŝyć? Jak moŜecie Ŝyć ze 
ś

wiadomością tego jaki będzie Anthony? 

Lecz Angie i ja wiedzieliśmy swoje: skąd moŜna wiedzieć kto umrze pierwszy? Nie jest 
powiedziane, Ŝe on ma umrzeć najpierw. 
Ja tego nie wiem. KtóŜ moŜe wiedzieć. Mogę wyjść z domu i zginąć pod kołami samochodu. 
Postanowiliśmy, Ŝe jak długo będziemy mieć Anthony'ego, będziemy dawać mu tyle, ile tylko 
zdołamy. Tak wygląda nasz kaŜdy dzień. Jeśli tylko moŜemy opiekować się nim w domu, nie 
stanowi to dla nas Ŝadnego problemu. Tak właśnie jest. 
Kiedy przestaliśmy się starać, aby zrobić coś z Anthonym, to znaczy gdy przestaliśmy 
zabiegać o umieszczenie go w zakładzie, gdy przestaliśmy się starać zrobić z niego to, czym 
nie był, przestaliśmy się starać o cokolwiek innego jak tylko zaakceptowanie go i obdarzenie 
miłością, wówczas przywieźliśmy go do domu, odpręŜyliśmy się i stwierdzili: teraz będziemy 
Ŝ

yli dniem bieŜącym. 

Odbyliśmy długą dyskusję, ustalając, Ŝe jeŜeli coś nie zadziała, spróbujemy czegoś innego. 
Najbardziej obawiałem się zostawiania Angie samej w domu z Anthonym. Co będzie jeśli 
dziecko umrze, gdy ona będzie z nim sama? Nie chciałem, Ŝeby tak się stało. 
Pamiętam pierwszą noc po przywiezieniu Anthony'ego do domu. Angie i ja nie spaliśmy ani 
chwili. Anthony długo nie zasypiał. Gdy płakał, nie wiedzieliśmy dlaczego. Nie 
wiedzieliśmy, co zrobić. Nie wiedzieliśmy, czy coś mu dokucza, czy moŜe umrzeć, czy po 
prostu jest głodny lub rozbudzony. Nie wiedzieliśmy. 
W pierwszych latach swego Ŝycia Anthony duŜo cierpiał. Początkowo nie umieliśmy 
rozpoznawać co mu dokucza. Teraz rozpoznajemy to po sposobie w jaki płacze. Wiemy, co 
oznacza określony rodzaj płaczu. Anthony ma nagłe napady. To takŜe wiemy. Czasami nie 
mamy sposobu, by temu zaradzić. Wtedy po prostu pozostawiamy go w fotelu, gdzie przez 
piętnaście, dwadzieścia minut płacze. Wiemy, Ŝe Anthony ma atak i Ŝe ten atak minie. 
W pierwszym okresie po przywiezieniu Anthony'ego do domu bywało cięŜko. Dopiero od 
dwóch lat sprawy się unormowały. 
Wiele razy zdarzało mi się myśleć, Ŝe byłoby lepiej gdyby coś się stało, gdyby Anthony nie 
przeŜył. Teraz juŜ nigdy tak nie myślę. Bardzo go kocham. 
W miarę jak Anthony podrastał, opieka nad nim stawała się łatwiejsza, gdyŜ wiemy, co jest 
powodem jego róŜnych zachowań. 
On nas motywuje. Staramy się mu jak najbardziej pomóc. Widzimy czego mu trzeba. Nam 
potrzebny jest on. 
Często odbija mu się, dajemy mu więc sodę kuchenną. Często teŜ chce spać. 
Czasem, gdy późno wracam z pracy, ten mały łobuz jeszcze nie śpi. Pytam go: Czy czekasz 
na mnie, Anthony? On oczywiście nie odpowiada, ale po paru moich pocałunkach zasypia. 
Nieraz, gdy juŜ jesteśmy w łóŜku, Anthony pojękuje. Angie mówi: oho, Anthony chce do nas. 
Podnosi go i przynosi do naszego łóŜka. On uwielbia leŜeć razem z nami. Po dwóch minutach 
zasypia. 
Często gdy go podnosimy, uśmiecha się, wydaje jakby westchnienie ulgi. Gdy potrzebuje 
naszej pomocy, na przykład z powodu bekania, kiedy juŜ mu się odbije wydaje to wielkie 
westchnienie i wtedy wiemy, Ŝe wszystko jest juŜ w porządku. Nieraz płacze w środku nocy. 
Podchodzimy wtedy do niego, układamy go w innej pozycji i zaraz zasypia. Lubimy patrzeć 
jak śpi. 
Poznaliśmy róŜne małe sztuczki. Wystarczy postukać go po nosku, Ŝeby się śmiał. 
Dokonaliśmy całej serii małych magicznych odkryć. 
Przywieźliśmy go do domu dziewiątego grudnia i obchodzimy w ten dzień jego urodziny. 
ChociaŜ urodził się trzydziestego kwietnia, jego Ŝycie rozpoczęło się naprawdę wtedy, gdy 
zabraliśmy go do domu. 
Pierwsze święta BoŜego Narodzenia były niezwykłe. Są to święta dla dzieci. Kupiliśmy 
choinkę i ozdoby, chociaŜ wiedzieliśmy, Ŝe Anthony nie bardzo zdaje sobie z tego 

wszystkiego sprawę. Postępowaliśmy po prostu tak, jak gdyby on uczestniczył w tym bardziej 
niŜ w rzeczywistości miało to miejsce. 
Moja rodzina, Ŝona, rodzice, my wszyscy pomyśleliśmy na początku, Ŝe wcale nie jesteśmy 
tacy świetni. 
Zawsze uwaŜaliśmy, Ŝe jesteśmy wyjątkowi, nie tacy jak inni. Potem urodził się Anthony. Nie 
mogliśmy zrozumieć, jak coś takiego mogło się nam przytrafić. Kim my jesteśmy - 
pomyśleliśmy - Ŝeby uwaŜać siebie za zbyt wielkich, aby spotkało nas coś takiego? 
Na początku odbywaliśmy rodzinne narady przy naszym kuchennym stole. Nie było nam 
wtedy łatwo. Stanowiliśmy dla siebie nawzajem małą grupę wsparcia. Pamiętam, Ŝe 
siedzieliśmy razem godzinami i omawialiśmy aktualną sytuację kryzysową. 
Zorganizowane grupy wsparcia takŜe są wspaniałe. Kiedy urodził się Anthony, myślałem, Ŝe 
jesteśmy jedynymi ludźmi mającymi takiego syna. Potem poznawaliśmy innych, mających 
podobne problemy, dokonywaliśmy porównań i mówiliśmy: o, tak. Anthony teŜ to robi. 
Grupy wsparcia bardzo nam pomogły. 
Nigdy nie miałem Ŝadnego poczucia winy. Wielu pracowników socjalnych mówiło, Ŝe widać, 
Ŝ

e mamy głowy podniesione do góry, Ŝe nie potrzebujemy ich pomocy. Pamiętam, jak jeden z 

nich zapytał o to, jak układa się nasze Ŝycie domowe i czy mamy jakiś problem do 
przedyskutowania. Odpowiedziałem: Wszystko jest w porządku; codziennie podejmujemy 
zadania bieŜącego dnia. 
- Wspaniale - powiedział - tak wielu rodziców się załamuje. 
- Proszę mi wierzyć - odparłem - my teŜ mieliśmy takie chwile, kiedy mogliśmy tylko płakać. 
Po prostu siedzieliśmy płacząc. 
Jeden z naszych pierwszych wspaniałych dni przeŜyliśmy w pewną niedzielę. Angie 
nakarmiła właśnie Anthonego i trzymała go na rękach, aby beknął. Wtedy po raz pierwszy 
"odezwał" się i zaczął się uśmiechać. To był prawdziwie przełomowy moment. 
Pamiętam teŜ jak zaczął się śmiać. LeŜał w łóŜeczku, Angie gotowała coś w kuchni, a ja 
byłem w drodze z pracy do domu. 
Było około szóstej. Jak opowiada Angie, pracowała akurat w kuchni, gdy nagle usłyszała 
ś

miech dochodzący z pokoju obok. Po prostu śmiech dziecka, taki niemowlęcy chichot. Nie 

mogła się doczekać na mój powrót. 
- Vince - powiedziała - nie uwierzysz, ale Anthony zaczął się śmiać. 
Potem Anthony zaczął się śmiać do mnie. Robi to nadal. Po prostu się śmieje. 
Anthony jest jak Oliver. Ludzie mogliby go nazwać warzywkiem. 
Często nawet teraz, zwłaszcza w dniu jego urodzin, patrzymy w dół na niego, gdy siedzi w 
swoim fotelu. Jest taki mały. Jego dziesiąte urodziny były przygnębiające. Anthony sprawił 
lekarzom niespodziankę. Mówili, Ŝe nie będzie Ŝył. Został dwukrotnie ochrzczony: najpierw 
zaraz po swoich narodzinach, poniewaŜ sądzono, Ŝe umrze, a potem tutaj, po drugiej stronie 
ulicy, w kościele świętego Hieronima. 
W pierwszym okresie po urodzeniu się Anthony'ego patrzyłem na inne dzieci z uczuciem 
zazdrości i Ŝalu. Pewnego dnia jadłem obiad w rodzinnym gronie i widziałem wszystkie 
dzieci, a w szczególności Franceskę. Miała rok, zaczynała chodzić i mówić i wszyscy się nią 
zachwycali. Byłem zły. Była niedziela, zaraz po obiedzie miałem iść do szpitala odwiedzić 
Anthony'ego. Patrzyłem jak wszyscy bawili się z Franceską, sam teŜ powiedziałem: O, 
patrzcie! Popatrzcie na nią! Ona potrafi jeść spaghetti! Ale jakoś Anthony stawał mi się przez 
to wszystko jeszcze bliŜszy. 
Nawet teraz, gdy zabieram Anthony'ego na rozgrywki baseballowe jego brata Michaela, 
obserwując grę młodszego syna myślę, Ŝe Anthony został tego wszystkiego pozbawiony. 
Widzę chłopców biegających do bazy, wykrzykujących imiona swych kolegów i myślę, Ŝe 
Anthony nigdy nie będzie mógł tego robić. Jednocześnie jednak widzę u Anthony'ego wiele 
rzeczy, których nie mają inne dzieci. 

Nie obawiam się o reakcje moich własnych dzieci na Anthonego, lecz raczej o to, co myślą 
inne dzieci. Wiem od Michaela, Ŝe w szkole są takie, które mówią róŜne złe rzeczy na temat 
Anthony'ego. Michael mówi, Ŝe parę razy ktoś pokazał go palcem albo zrobił brzydką minę. 
Są to jednak głównie dzieci, których nie znamy. Większość dzieci, które podchodzą do nas, 
mówią: jaki on fajny. 
Moja córka, Christina mówi, Ŝe gdy ktoś podchodzi i gapi się, patrzy mu w oczy i mówi: na 
kogo się patrzysz? Ona chroni Anthony'ego. 
Kiedyś bardzo późno wróciłem z pracy do domu, około wpół do jedenastej. Wziąłem 
prysznic, usiadłem przed telewizorem i przez jakiś czas oglądałem piłkę noŜną. Zobaczyłem, 
Ŝ

e spod drzwi pokoju Anthony'ego wydobywa się światło. Pomyślałem, Ŝe widocznie jest tam 

Angie. Poszedłem na górę i zobaczyłem Christinę śpiącą obok Anthonego. 
Ona to często robi. JeŜeli zaglądamy wieczorem do jej pokoju i nie zastajemy jej, to znaczy, 
Ŝ

e śpi obok swojego brata. Być moŜe jest to jej instynkt macierzyński, jej opiekuńczość. 

Christina zmienia Anthony'emu pieluszki i sprowadza go na dół, zastępując nas w tym. Karmi 
go, klepie po nosku, śpiewa mu. 
Kiedyś Michael przyniósł do domu na BoŜe Narodzenie dzwonki dla Anthony'ego. 
Anthony jest generalnie szczęśliwy. Od dawna nie płakał. Wychodzimy z nim z domu. Lubi 
posiedzieć w słońcu, czuć jego ciepło na swojej skórze. Lubi to. 
Ś

pi w swoim własnym łóŜku. Ma swoją szafkę na ubrania i małe wiklinowe krzesło. 

Układamy go na boku. Wydaje się, Ŝe lubi tę pozycję. Lepiej jest go przytrzymać, Ŝeby nie 
był taki zwiotczały. Biorąc pod uwagę to, co przeszedł, jest bardzo zdrowy. Wcale nie 
sprawia nam wiele kłopotu. 
Przypadkowy obserwator nie zauwaŜy u Anthony'ego niczego szczególnego. Powie: ach, on 
ś

pi. A czasami: Ile on ma lat? Gdy mówimy, Ŝe dziesięć, rozmówca robi wielkie oczy, w 

których widać zdumienie. Ant hony niewiele urósł. WaŜy dwadzieścia cztery funty. 
Lubimy nasze codzienne zajęcia. Angie mówi, Ŝe zawsze kiedy Anthony wraca, jest 
szczęśliwa, Ŝe moŜe go potrzymać na rękach. Lubi sadzać go sobie na kolanach i huśtać go w 
górę i w dół w rytm muzyki, która idzie z radia. Anthony kocha muzykę. Reaguje na muzykę 
i huśtanie. 
Nie zawsze tak dobrze mu się powodzi. Tym, co ja lubię z nim robić, jest podawanie mu do 
gryzienia mojego palca, owiniętego szmatką. Mnie to nie boli, a on bardzo lubi gryźć, 
uspokaja go to kiedy płacze. Gdy tylko ugryzie, poprawia się jego samopoczucie. 
Anthony, taki jaki jest, motywuje nas do działania. Mamy to dziecko i w jakiś sposób robimy 
w Ŝyciu więcej, aŜeby mu pomóc. Widzimy, Ŝe jest nam potrzebny. 
Przed urodzeniem się Anthony'ego prowadziłem biznes. Dalej to robię - mam dwie dobrze 
prosperujące restauracje. Zanim przyszedł na świat Anthony, bardziej przejmowałem się tymi 
sprawami, małymi sprawami. Tym, co dotyczyło biznesu. Naprawdę to mnie dręczyło, ale 
odkąd jest Anthony, mój stosunek do Ŝycia zmienił się nie do poznania. 
Nie ma takich spraw, którymi mógłbym się dręczyć, a szczególnie nie dręczę się tym, na co 
nie mam wpływu. 
Przetrwaliśmy. Dzięki Anthony'emu takiemu, jakim jest, stałem się lepszym człowiekiem. 
Bardziej cieszę się swoim Ŝyciem. Widzę to, czego przedtem nie zauwaŜałem. 
Dokonał tego ten mały facet. Tak myślę. Co do tego nie ma wątpliwości. Gdyby Anthony nie 
urodził się takim, jakim jest, to kto wie, moŜe miałbym juŜ wrzody, wyłysiałbym lub stałoby 
się coś innego. 
Anthony przynosi nam szczególną radość. Jest wiele problemów, lecz stawmy temu czoło. Z 
pewnością będziemy mieć trochę więcej kłopotów niŜ większość ludzi, ale kiedy nasz syn się 
uśmiecha, kiedy głośno się roześmieje, opłacają się wszystkie nasze wysiłki. 
 

Restauracje, które prowadzę sprawiają wiele problemów, ale nie zadręczam się nimi. Staram 
się rozwiązać je najlepiej jak potrafię, a potem wracam do domu do Angie, Christiny, 
Michaeła i wracam do Anthony'ego. 
  
Rozdział IX 
 
Trzy lata przed śmiercią mojego brata, matka napisała dla czasopisma Sign artykuł o 
Oliverze, o poznawaniu prawdy o jego stanie. Napisała o ukrytych radościach, które 
oczekiwały na odkrycie w tajemnicy cierpienia. 
Trudno wyrazić, co oznacza dla matki taki werdykt. Gdy dowiedzieliśmy się, Ŝe Oliver przez 
całe swoje Ŝycie będzie cięŜko upośledzony, przeszył mnie rozdzierający ból. To było coś, 
czego nie dało się od siebie odsunąć, coś przed czym nie moŜna było uciec. Wydawało się, Ŝe 
pociemniał cały świat, śe całą rzeczywistość zasłoniła szara przesłona. Jeszcze nie 
rozumiałam. 
Dzięki BoŜej łasce (a nie uŜywam tego określenia jako figury retorycznej) potrafiłam to-w 
ciemności i niewiedzy - przyjąć, a nawet zdobyłam się na prostą, natychmiastową Zgodę. 
Pamiętam, jak trzymałam na rękach Olivera i raz po raz odmawiałam Modlitwę Pańską: Bądź 
wola Twoja, jako w niebie, tak i na ziemi. Nie mogłam wiedzieć czemu słuŜy ta próba, ale 
mogłam powiedzieć Bogu tak. Mogłam zacząć uczyć się zawierzenia, zacząć sobie 
uświadamiać, Ŝe drogi BoŜe nie są naszymi drogami. 
Przez bardzo wiełe lat byłam uwiązana w domu, sama, bez pomocy krewnych lub przyjaciół. 
Jose był przez cały dzień w pracy, a ja przebywałam z Oliwerem i pięciorgiem pozostałych 
dzieci. To wymuszone odosobnienie było dla mnie trudne - miałam niespokojną, ciekawą 
ś

wiata naturę. Poprzez Olivera zostałam unieruchomiona, zmuszona do przyjęcia ciszy i 

odosobnienia, w których mogłam "przygotować drogę Panu". Smutek otworzył moje serce i 
"umarłam". Przeszłam przez tę "śmierć", nie wiedząc, Ŝe jest to próba ogniowa, z której 
powstanę odnowiona, Ŝyjąca w sposób bardziej świadomy i pełen mocy. 
Patrzyłam w otchłań ludzkiego smutku i widziałam jak łatwo i jak niebezpiecznie jest wpaść 
w uŜalanie się nad sobą, w opłakiwanie swojego losu. Otrzymałam łaskę zrozumienia, Ŝe 
trzeba się strzec przed tego rodzaju smutkiem, gdyŜ zafałszowuje on nasz pogląd na Ŝycie i 
niszczy siłę wewnętrzną. Ze smutkiem moŜna się obnosić jak z honorową odznaką (patrzcie, 
jak ja cierpię). MoŜe on takŜe być bolesnym przeŜyciem. Nie jest specjalnie budujące 
samotne przebywanie przez cały dzień w domu pełnym dzieci, podejmowanie codziennie tych 
samych obowiązków, rutynowej pracy fizycznej. Wydaje się, Ŝe zawęŜa to Ŝycie do 
drobnych, banalnych spraw. Wiele kobiet, które są "tylko gospodyniami domowymi" 
doświadcza tego poczucia jałowości, poczucia, Ŝe są odcięte od głównego nurtu Ŝycia. 
Lecz jeśli istnieje cisza, która jest mroczna i samotność, która jest więzieniem, to istnieje 
takŜe cisza, która jest pełna światła i samotność, która jest błogosławioną glebą, zapewniającą 
wzrost ziarnu modlitwy. 
Kiedy OUver był niemowlęciem, wydarzyło się coś, co ilustruje wymiar duchowy, jaki 
wniósł on do naszego Ŝycia. W jednej z wielkich katedr Europy zaplanowano specjalne 
naboŜeństwo błogosławienia chorych. Mieszkaliśmy wtedy w pobliŜu tego miejsca i 
postanowiliśmy zanieść tam Olwera. 
Z kościoła usunięto wszystkie krzesła i ławki. Całe wnętrze wypełnili chorzy na wózkach 
inwalidzkich i noszach - był to bardzo smutny i przejmujący widok. Najświętszy Sakrament 
niesiono przez kościół i błogosławiono nim chorych. Kiedy procesja zatrzymała się w pobliŜu 
nas i Hostia została podniesiona w błogosławieństwie, z mojego serca wzniosła się modlitwa. 
Ten przypływ modlitwy był tak silny, Ŝe nie byłam w stanie mu się oprzeć. Była to modlitwa 
o to, aŜeby "to dziecko zawsze było czystego serca". Całe moje jestestwo wolało, Ŝeby prosić 
o uzdrowienie Olwera, gdyŜ wiedziałam, Ŝe przechodzi obok Jezus z Nazaretu, a moje 

dziecko i ja jesteśmy w potrzebie. Lecz stałam tam, znieruchomiała, zdolna modlić się jedynie 
o czystość serca mojego syna. 
Mogę powiedzieć, Ŝe w ciągu minionych lat, w rzeczywistości Olwera nie została mi 
oszczędzona ani kropla bólu. Oliver niewiele się zmienił. Osiągnął wzrost dziesięcioletniego 
dziecka, a jego dłonie i stopy wyglądały jak u pięciolatka. Miał natomiast gęstą brodę, którą 
trzeba było golić. Nigdy nie opuścił łóŜka. LeŜał na plecach, niezdolny podnieść głowy, nie 
mógł mówić, nie mógł niczego się nauczyć. 
Oliver zawsze był "beznadziejnym przypadkiem", był jednak bardzo cennym darem dla całej 
naszej rodziny. "Bóg wybrał właśnie to, co głupie w oczach świata, aby zawstydzić mędrców, 
wybrał to, co niemocne, aby mocnych poniŜyć" (1 Kor 1,27). To dziecko na pozór nie miało 
sensu i nie przynosiło poŜytku, a świat odrzuciłby je jako nieproduktywny cięŜar. Ale on był 
ś

więtym niewiniątkiem, był dzieckiem światłości. 

Patrząc na niego, zobaczyłam siłę słabości. Jego zupełna bezsilność przemawia do naszych 
serc i wzywa nie tyle do poboŜnych uczuć, co do słuŜby. Poprzez to dziecko poczułam się 
związana z Chrystusem ukrzyŜowanym, a takŜe z tymi, którzy cierpią na całym świecie. 
Opiekując się Olwerem, czułam, Ŝe w jakiś tajemniczy sposób posługuję wszystkim moim 
nieznanym braciom i siostrom z całego świata, którzy doznawali i którzy doznają smutku i 
cierpienia. Tak więc, dzięki Oliverowi poznałam najgłębsze znaczenie współczucia. 
Pogodziłam się z nadejściem śmierci Olivera. Nie postrzegam jej jako tragedii. Wiem, Ŝe to 
dziecko, które, jak się wydaje, Ŝyło w pustce i ciemności, widzi Boga, Ŝyje na wieki w 
zdrowiu, pięknie i w światłości. Tu, na ziemi był kochany. Jego obecność wśród nas była 
tajemniczym znakiem pokoju, którego świat dać nie moŜe. 
  
Rozdział X 
 
Wiedziałem, Ŝe w moim domu jest obecna tajemnica, coś więcej niŜ święta BoŜego 
Narodzenia i lalki, coś więcej niŜ kołysanie się na szczycie sosen. Istniała tajemnica 
wykraczająca poza moje wspinanie się między dwoma ścianami, poza wymalowane 
zamknięte okna. 
Pokój, którego moi rodzice nauczyli się od Olivera, zamieszkał w jakiś sposób w moim sercu. 
Dzieci naśladują dorosłych. Jeśli rodzice palą papierosy, ich dzieci często zostają palaczami. 
Jeśli rodzice lubią czytać, jest duŜa szansa, Ŝe ich dzieci nabiorą nawyku czytania. JeŜeli 
rodzice mają radosne serca, ich dzieci najprawdopodobniej takŜe będą się śmiać. śycie 
naśladuje Ŝycie. Moi rodzice potrafili patrzeć na to, co zwyczajne i widzieć to, co niezwykłe. 
Nauczyłem się cenić dźwięk pluskającej wody, poniewaŜ mój ojciec kaŜdej wiosny brał 
Ŝ

elazne grabki i szedł do małego strumyka, który dzielił naszą posiadłość na dwie części. 

KaŜdej wiosny wyciągał z wody patyki, gnijące liście i kamienie, aby strumień mógł 
swobodnie płynąć. Mówił: słuchaj Chris jak płynie woda. Więc słuchałem. 
Lubiłem głos gęsi, gdyŜ moja matka otwierała okno, mówiąc: słuchajcie, dzieci. 
Uwielbiałem słuchać jak matka śpiewała Cichą noc. Im więcej rzeczy rodzice pokazują 
swoim dzieciom, tym bardziej dzieci same chcą wybierać, rozpoznawać, słuchać, widzieć, 
ogarniać. 
Oliver wyostrzył wzrok moich rodziców. Ten wzrok został mi przekazany. Takie właśnie 
było Ŝycie w domu Ołivera. 
Kiedy miałem osiem lat, rozmawialiśmy duŜo o duchach i smokach. Mój starszy brat nauczył 
mnie rzucać w górę kamyk, gdy w gasnącym świetle letniego wieczoru przelatywał nietoperz. 
-JeŜeli rzucisz go przed nietoperza, zobaczysz jak z pomocą swojego radaru opadnie w dół, 
złapie kamień i odleci. 

Między ścianami naszego domu biegały i chrobotały wiewiórki. Wiatr, ocierający się o nasze 
frontowe drzwi wciskał przez powietrze niski sapiący dźwięk, a ja byłem w tym wieku, kiedy 
wykazywanie się dzielnością, naraŜanie się na niebezpieczeństwo jest waŜną sprawą. 
- Zrób kanapkę musztardową i pokaŜ, Ŝe potrafisz ją całą zjeść! - Pokazałem. 
- OdwaŜ się zeskoczyć z dachu garaŜu! - Zeskoczyłem. 
- OdwaŜ się przejść w nocy przez las na jego drugą stronę i dotknąć ogrodzenie z drutu 
kolczastego! 
Do tego juŜ nie byłem taki skory. Miałem w końcu tylko osiem lat i nie ośmielałem się nawet 
przy włączonym świetle schodzić samotnie do sutereny w domu. 
- Masz tylko przebiec przez las i dotknąć ogrodzenia. 
- Mogę zabrać latarkę? 
- Nie. OdwaŜ się zrobić to bez latarki. 
- Czy mogę to zrobić jutro rano? 
- Chrissy! 
- Czy pójdziesz ze mną? 
 - Dobrze - odpowiedział mi brat. - Ale musisz przejść całą drogę do płotu. 
Wyjście w ciemności, nawet ze starszym bratem, napawało mnie lękiem. Na zewnątrz były 
węŜe i oczywiście szczekające psy. Musieliśmy przejść obok miejsca gdzie pochowaliśmy 
Tigerlily, wspaniałego kocura mojej siostry, którego ubiegłej zimy potrącił samochód. 
Gdy wraz z bratem zbliŜyłem się do kraju lasu, zacząłem wierzyć w piratów i porywaczy. 
- Masz pietra? - zapytał brat. 
Oczywiście miałem ochotę powiedzieć, Ŝe tak, ale ośmioletni chłopcy nie lubią przyznawać 
się do takich rzeczy. PrzecieŜ właśnie teraz, gdy mój brat odchylił gałąź i weszliśmy do lasu, 
miałem wykazać się odwagą. 
Ciemność miała dla mnie moc zmieniania kształtów i znaczenia przedmiotów. Drzewa 
stawały się olbrzymami ze zwisającymi brodami, niektóre rośliny wyglądały jak łuski 
dinozaura. Byłem bliski załamania, gdy brat zawołał: 
- Chrissy! Patrz! Świecące drewno! 
Nie miałem pojęcia o chemii i reakcjach, jakim w wilgotnym powietrzu ulegają niektóre 
substancje. Jedyne, co pamiętam, to podniecony głos mojego brata i przyćmione zielone 
ś

wiatło luminescencji. 

Brat pochylił się nad zmurszałym pniem, podczas gdy ja przykucnąłem obok i patrzyłem na 
drobinki światła przyklejone do powierzchni drewna. 
- Czy to są robaczki? - zapytałem. 
- Nie - odpowiedział brat, szturchnąwszy wskazującym palcem jedną czy dwie plamki 
ś

wiatła. - To jest fosforescencja. Tak powiedział mój nauczyciel przyrody. 

Nie miałem pojęcia o nauce przyrody, ale wiedziałem, Ŝe to odkrycie jest czymś, o czym 
naleŜy krzyczeć. Jednak wiatr i ciemność sprawiły, Ŝe siedziałem w ciszy, oplataj ąc rękami 
kolana. 
- To cudowne - szepnąłem. 
Mój brat trzymał koniec pnia w prawej ręce, następnie powoli obrócił drewno dookoła, co 
ukazało znajdujący się na jego krzywiźnie migoczący skarb światła, podobny do odległej 
galaktyki małych gwiazd. 
- Powiedzmy o tym tacie - rzekłem. 
- PołóŜmy pień z powrotem, moŜe jutro znowu zobaczymy te światła. 
Brat ostroŜnie połoŜył pień na poprzednim miejscu i wstał. Ja teŜ wstałem, po czym on wziął 
mnie za rękę i razem szliśmy w ciemności do domu, a rośliny, które przypominały mi łuski 
dinozaura, ocierały się o nasze nogi. I brat, i ja zapomnieliśmy o próbie odwagi. 
WraŜliwość na rzeczy niezwykłe ukształtowała się u mnie w młodości. Tę wraŜliwość 
wzmagała ślepota Olivera. Rzeczy, których on nie mógł widzieć, stały się dla mnie 

przedmiotami budzącymi podziw: rzeźbione jabłka na nogach stołu w salonie, grzyby, klucze, 
paprocie, kora, kamyki, księŜyc. 
Wychowałem się w domu, w którym w tym, co zwyczajne, zawsze odkrywano niezwykłość. 
Tym odkryciom często towarzyszyło ryzyko. 
Mogę łatwo wyjaśnić, dlaczego jako dziecko podejmowałem pewne ryzyko. Wyskakiwałem z 
huśtawki, poniewaŜ chciałem być taki, jak duŜe dzieci. Wytrąciłem zapalonego papierosa z 
ręki Iry, duŜego, twardego chłopaka, chodzącego ze mną do ósmej klasy, poniewaŜ chciałem 
uratować go od raka. Te ryzykowne postępki były dla mnie zrozumiałe, ale nie potrafię 
wyjaśnić, dlaczego wpełzłem w głąb wiciokrzewu, aby podroczyć się z traktorem. 
Tamtej wiosny, na farmie znajdującej się za naszym domem, męŜczyzna ciągnął za swym 
dymiącym, brzęczącym traktorem kilka okrągłych tarcz. 
Z jakiegoś powodu pobiegłem w dół trawnika, przez las (było to późne przedpołudnie) do 
płotu, który oddzielał nasze drzewa od jego płaskiego pola. Nad płotem zwieszała się gęsta 
zielona masa wiciokrzewu, obsypanego kwiatami. 
Podpełzłem do płotu tak, Ŝe rolnik, który tam i z powrotem orał swoje pole, mnie nie 
zobaczył. Potem wczołgałem się w głąb splątanych liści. 
Widziałem jak rolnik zawrócił swój traktor na odległym krańcu pola. Słyszałem jak pracujący 
silnik raz po raz fukał. Czekałem. 
Tak jak się spodziewałem, farmer powoli skierował się w moją stronę. Pług wycinał głębokie 
bruzdy w ziemi coraz bliŜej mnie. 
Wiedziałem, Ŝe rolnik będzie musiał zawrócić maszynę. Wiedziałem, Ŝe nie wjedzie przez 
płot w wiciokrzew, nie wjedzie we mnie, ukrytego jak płód pod liśćmi. Pomimo tego 
zastanawiałem się, czy nie wyskoczyć z kryjówki z wyciągniętymi ramionami i zawołać: nie 
przejedź mnie! 
Pamiętam jak patyki drapały mnie po twarzy, jak pachniał wiciokrzew, jak czerwony, 
zakrzywiony nos traktora zbliŜał się do mnie. 
Pamiętam traktorzystę: brązowa pomarszczona skóra, głowa zwracająca się na prawo, potem 
na lewo, by spojrzeć na pług. NiemalŜe mogłem go dotknąć. Miałem osiem lat. Byłem bliski 
krzyku. Bliski. Bliski krzyku, aŜ do momentu, gdy traktor zawrócił na pole, niczym pies, 
który stracił ślad. Klęk, klęk, klęk. 
Wypełzłem ze swojego ukrycia, starłem brud ze spodni i pobiegłem do domu. Podjąłem 
ryzyko. Triumfowałem. 
Dzieci radzą sobie z ryzykiem, wyobraŜają sobie, Ŝe Ŝyją w bezpiecznym świecie otoczonym 
przez zamazane obrazy, donośne głosy i potwory. Ze mną było podobnie, zwłaszcza gdy ktoś 
w sąsiedztwie zawołał: Zorro na wolności! 
Dla mnie, Zorro, czarny pies sąsiada, miał jeden cel w Ŝyciu: ugryźć mnie. Moi bracia i 
siostry prawdopodobnie podsycali we mnie ten lęk, gdy się ze mną draŜnili. NiewaŜne. 
Pamiętam, Ŝe ilekroć usłyszałem, Ŝe Zorro urwał się z łańcucha, wbiegałem do domu i 
zamykałem za sobą frontowe drzwi. 
Kiedyś ktoś, być moŜe moja siostra, szepnął: OdwaŜ się wybiec na zewnątrz, przebiec przez 
podjazd dla samochodów, okrąŜyć rododendron i wrócić do domu. 
Spojrzałem na nią, dziewczynę. Popatrzyłem przez okno. Zobaczyłem podjazd, drzewa, 
trawę. Potem otworzyłem drzwi, zbiegłem z frontowych schodków, postawiłem stopy na 
kamieniach i liściach. Gdy okrąŜyłem rododendron i wbiegłem na trawnik, usłyszałem głośne 
szczekanie i zobaczyłem jak Zorro wyskoczył z krzaków. 
Myślałem wtedy, Ŝe potrafię biegać szybciej niŜ ktokolwiek lub cokolwiek, nawet Zorro, do 
chwili gdy poślizgnąłem się na trawie i upadłem. Po raz drugi w moim Ŝyciu ogarnął mnie 
strach. Pierwszy raz przydarzyło mi się to, gdy byłem znacznie młodszy i obudziłem się w 
ś

rodku nocy z tak okropnego snu, Ŝe nie mogłem się poruszyć ani zawołać o pomoc. 

Wtedy Zorro znowu zaszczekał. Wstałem i biegłem, biegłem aŜ znalazłem się w środku 
domu, bezpieczny za zamkniętymi drzwiami. 
Kiedy jadłem musztardowe kanapki, kiedy stałem nad świecącym drewnem, kiedy igrałem z 
traktorami i złymi psami, Oliver rok po roku leŜał na plecach, niewidomy, cichy. Myślałem o 
tym, gdy miałem osiem lat. 
Dzisiaj ja z kolei dzielnie siedzę samotnie w ciszy, w moim małym pokoju w suterynie, obok 
pieca, gdzie piszę. Słyszę jak Roe chodzi i jak dzieci toczą po drewnianej podłodze nade mną 
kamienne kulki do gry. 
Nieraz, gdy olejowy palnik głośno kliknie, podskakuję w fotelu. 
We wszechświecie są cienie, niektóre realne, większość wyimaginowana. 
Zaryzykuj samotny spacer, gdy na niebie jest księŜyc, a w powietrzu wilgoć. Co zyskasz? 
Dźwięk szczekania psów. Zapach wiciokrzewu. 
Odszukaj świecące drewno, bo właśnie tam, pomiędzy łagodnym światłem i ciemnością, 
moŜesz zmierzyć swoją prawdziwą wartość netto. Nauczył mnie tego mój pogrąŜony w ciszy 
brat Oliver. 
  
Rozdział XI 
 
Szanowny Panie de Vinck! 
Nie wiem, dlaczego zacząłem czytać tę opowieść w Reader's Digest. MoŜe z powodu 
podobieństwa rysów twarzy Olivera i mojego piętnastomiesięcznego syna Michaela. 
Powinienem chyba powiedzieć, Ŝe zanim przeczytałem Pana artykuł, byłem w cięŜkiej 
depresji, a nawet myślałem o popełnieniu samobójstwa. Od czterech lat jestem przewlekle 
bezrobotny lub zatrudniony w częściowym wymiarze godzin, od czasu do czasu pobieram 
zasiłek. Moje poŜycie z śoną układało się coraz gorzej i zanosiło się na rozwód. 
Moja poprzednia Ŝona toczyła ze mną walkę o prawo do kontaktów z dzieckiem, nad którym 
przyznano jej opiekę. Problemy finansowe były sprawą stałą. 
WkaŜdym razie, gdy dotarłem do połowy opowieści o Pańskim bracie, wybuchnąłem płaczem 
i szlochałem, do czego przedtem, pomimo moich problemów, nie byłem zdołny. 
Nie wiem, czy płakałem nad Oliverem, czy nad sobą, czy nad nami oboma, ale ten artykuł 
skłonił mnie do powaŜnego myślenia. Skończyłem czytać ten tekst, a potem omówiłem go z 
moją Ŝoną. Nasze problemy ukazały się nam jako drobne sprawy. Odbudowało się we mnie 
poczucie pewności siebie. Czuję się o wiek lepiej. Mam odwagę zmierzyć się Z moimi 
problemami... moŜe powinienem raczej powiedzieć "czuję się na siłach" zamiast "mam 
odwagę". To naprawdę zdumiewające, Ŝe Oliver ciągle ma tak wielki wpływ na ludzi 
Z powaŜaniem 
John Fullman (pseudonim) 
The West Coast 
Musiały być powody, dla których urodził się Oliver. Anthony musi być częścią planu. 
Moment urodzin Lauren i moment śmierci Lauren muszą być wpasowane w przepływ czasu. 
JeŜeli we wszechświecie w ogóle istnieją jakieś plany, jeŜeli są jakieś wzory, to z pewnością 
mogą być tajemniczo odkryte w Ŝyciu tych dzieci. 
Dzięki Oliverowi nowa nadzieja, poczucie siły wstępuje w męŜczyznę z West Coast. Wiele z 
tego, w co w sercu wierzymy, jest potwierdzane przez sugestie, dające pewność: miłość, 
współczucie, wieczność są ukryte w słowach, które wypowiadamy, w gestach, które 
wykonujemy, w cyklach księŜyca. 
Nigdy nie będziemy dokładnie wiedzieć tego, jaki wpływ kaŜdy z nas wywiera na historię 
naszej wspólnej ludzkiej egzystencji, lecz z pewnością Oliver, Lauren, Anthony są więcej 
warci niŜ muchy, które się przegania. John Fullman takŜe rozpoznał swoją wartość. Poeci 
proszą nas jedynie o to, Ŝebyśmy widzieli- Moja matka i ojciec prosili nas, dzieci, jedynie o 

to, Ŝebyśmy widzieli. Do nas, jako stworzeń mających wolną wolę naleŜy wybór czy 
zamierzamy widzieć, czy nie widzieć. John Fullman, z pomocą Olivera, postanowił widzieć. 
Byłem znany z upijania się przy ludziach. Ktoś coś zrobił, a ja mówiłem sobie: ja mu pokaŜę, 
upiję się. Robiłem to po to, aby zwrócić na siebie uwagę. Biedny John się upija. 
Przekonałem się w końcu, Ŝe nikogo to nie obchodzi. Teraz nie chcę, Ŝeby moje dzieci 
dorastały mając o mnie złe wspomnienia. Ja nienawidziłem swojego dzieciństwa. 
Moja matka była osobą manipulującą innymi, zawsze szukającą władzy. Przez całe lata nie 
zdawałem sobie z tego sprawy. Przez dziesięć lat byłem jedynakiem. Kiedy urodziła się moja 
siostra, rodzice byli po trzydziestce. Pamiętam ten pierwszy dzień. Gnałem ze szkoły do 
domu, Ŝeby zobaczyć moją maleńką siostrę. W wielkim podnieceniu wbiegłem przez drzwi: 
- Gdzie ona jest? Gdzie ona jest? 
- Sza, nie zbudź jej!  
Wyglądało na to, Ŝe od tego dnia John stał się osobą numer dwa. Trudno mi było dostosować 
się do tego. Nie wiedziałem, Ŝe to samo odczuwał wobec mnie mój ojciec. Przez całe lata po 
moim urodzeniu czuł się osobą numer dwa. 
Potem, kiedy byłem nastolatkiem, między moimi rodzicami dochodziło do okropnych, 
gwałtownych kłótni. Walili się pięściami. Kiedyś ojciec wymierzył w mamę pistolet. 
Pewnego razu znalazłem się w centrum jednej z ich kłótni. Byłem bardzo mały, miałem chyba 
pięć albo sześć lat. Obudziłem się właśnie z drzemki. Mama musiała wyjść do sklepu po 
mleko. Kiedy wróciła, cała moja twarz była czerwona. Tata mnie uderzył. Krzyczałem i 
płakałem. Ojciec wyładował na mnie swoją frustrację z powodu matki. On nigdy nie miał dla 
mnie czasu. 
Kiedy mama piła podczas trapiących ją okresowo nastrojów samobójczych, ojciec kazał mi 
zostawać w domu, zamiast iść do szkoły. Miałem pilnować matki. Ojciec zawsze mówił, Ŝe 
ktoś musi zarabiać pieniądze, Ŝebyśmy nie stracili ubezpieczenia. 
Pamiętam, jak mama posłała mnie kiedyś do sklepu, Ŝebym kupił noŜyki do golenia. Znowu 
się zaczyna -pomyślałem. Poszedłem do sklepu i zadzwoniłem do taty. 
- Wysłała mnie tutaj, Ŝebym kupił parę noŜyków do golenia. Co chcesz Ŝebym zrobił? 
- Co chcesz, Ŝebym zrobił? - powiedział ojciec - Ja tu pracuję. 
Odwiesiłem słuchawkę i wróciłem do domu. Matka powiedziała: idź do parku. 
Zdziwiłem się. Dotąd musiałem błagać ją o pozwolenie, Ŝeby tam pójść. 
- Idź do parku i wróć za godzinę. 
Poszedłem więc, lecz postanowiłem wrócić wcześniej, niŜ mówiła. Wszystkie drzwi do domu 
były zamknięte na klucz. Okna były pozamykane. Mama zamknęła się w kuchni i odkręciła 
kurek od piecyka gazowego. Nie zapomnę tego do końca Ŝycia. Myślałem: moŜe powinienem 
pozwolić jej popełnić samobójstwo. Mogłem to zrobić. Przeszedłem juŜ przez tyle 
okropności. Byłem jeszcze bardzo niedojrzały, ale dostatecznie sprytny, Ŝeby wiedzieć, Ŝe 
wiele moŜe mi ujść bezkarnie. Powiedziałem sobie jednak: nie. Wyciągnę ją. 
Wszedłem do garaŜu, wziąłem śrubokręt i otworzyłem zamek we frontowych drzwiach. Ona 
leŜała na podłodze. Była nafaszerowana pigułkami. To był jej sposób. Próbowała się zabić 
poprzedniej nocy. Wyciągnąłem ją z domu. Ambulans przewiózł ją do szpitala. Dalej niewiele 
pamiętam. Tyle razy to robiła. 
Po latach opowiedziałem matce o tym, jaka myśl przyszła mi do głowy, gdy zobaczyłem ją 
wtedy na podłodze. Powiedziała: nie zdobyłbyś się na to. 
Dawniej spędzałem duŜo czasu z rodziną katolików irlandzkich, McMannisami. Nie posiadali 
oni niczego. Byli bardzo biedni, ale przesiadywałem u nich i było mi tam dobrze. Byli 
szczęśliwą rodziną. Coś w sobie mieli. MoŜe miłość. 
Moja matka gardziła dwójką braci, z którymi się zadawałem. Jeden z nich był o rok starszy, a 
drugi o rok młodszy niŜ ja. Mamie nie podobali się, poniewaŜ byli bardzo biedni. Ona 
nienawidziła wszystkich, nie wiem skąd się to u niej wzięło. 

Urodziła się w czasie Wielkiego Kryzysu na jednej z tych zakurzonych farm. Domyślam się, 
Ŝ

e postanowiła, Ŝe nigdy nie będzie biedna, a tych, którzy są biedni, niech licho porwie. Ja teŜ 

przez długi, bardzo długi czas myślałem podobnie. 
Pamiętam jeden szczególny moment, gdy przechodziłem podstawowe szkolenie w obozie 
wojskowym dla rekrutów marynarki. Kiedy wyjeŜdŜałem, ojciec uścisnął mi dłoń i 
powiedział: 
- Za dwa tygodnie będziesz z powrotem. Nie dasz sobie rady w marynarce. 
Po obozie marynarki posłano mnie na szkolenie piechoty, gdzie nauczyłem się uŜywać broni, 
ale nie traktowali mnie tam tak, jak uwaŜałem, Ŝe powinni. Przez dwa tygodnie musiałem 
pełnić słuŜbę wartowniczą. Byłem bardzo rozczarowany. Co dwie godziny musiałem obejść 
posterunek, a w międzyczasie spałem. Byłem zestresowany. Trwało to przez około dwa 
tygodnie, gdy w końcu zadzwoniłem do mamy. Wypłakiwałem się przed nią, a ona naprawdę 
mnie uspokajała. Powiedziała: 
-Wytrwaj. To potrwa tylko parę tygodni. Dasz radę. 
Był to moment największej serdeczności, jaką sobie przypominam w moich relacjach z 
matką. 
Obecnie motywują mnie moje dzieci. Nie chcę, Ŝeby poszły w świat okaleczone 
emocjonalnie, tak jak ja. Ja byłem cyniczny. Otrzymałem wiele kopniaków i sam takŜe 
kopałem wielu ludzi. 
Większość mojego dorosłego Ŝycia przeŜyłem chaotycznie. Zacząłem pić, gdy miałem 
siedemnaście lat, ale dopiero później, w wieku dwadziestu pięciu lat, zacząłem naduŜywać 
alkoholu. 
Moim największym rozczarowaniem było to, Ŝe gdy wróciłem z Wietnamu, nie przyjęto mnie 
jak bohatera. Nawet mój tata powiedział mi, Ŝe on walczył na prawdziwej wojnie. Bardzo 
mnie to przygnębiło. Wymyślałem róŜne wojenne opowieści, które opowiadałem ojcu. 
Okłamywałem go. Do dziś nie przyznałem mu się do tego. Nie mam odwagi mu tego 
powiedzieć. 
Gdy przyleciałem do domu, jeszcze na lotnisku podeszła do mnie jakaś dziewczyna i opluła 
mnie. Miałem na sobie mundur, a ona mnie opluła. 
Byłem bez grosza. Musiałem jechać z lotniska do domu autostopem. Poszedłem na róg i raz 
po raz podnosiłem kciuk. Nikt mnie nie zabierał. W końcu zatrzymał się facet, ostrzyŜony na 
jeŜa. 
- Wsiadaj. Dokąd jedziesz? 
- Do domu - powiedziałem. - Około trzy mile stąd. 
- Nie jadę tak daleko, ale zawiozę cię tam. Zawiózł mnie dokładnie pod drzwi mojego domu. 
Musiałem trzy godziny czekać na to, Ŝeby ktoś mnie podwiózł. Ten facet był kiedyś w 
marynarce wojennej. SłuŜył w Korei. 
Nikt mnie nie akceptował. Moi koledzy powiedzieli mi nawet, Ŝe jestem głupi. Postawa 
moich rodziców sprowadzała się do stwierdzenia: przegrywaliście tam, chłopcy. 
Teraz jestem pracownikiem fizycznym i jestem z tego zadowolony. Zarabiam niezłe 
pieniądze. Około sześć lat temu wycofałem się z pracy w lotnictwie i w czasach recesji nie 
mogłem do niej wrócić. Brali tylko najlepszych, a ja miałem złą opinię. Wiedziano, Ŝe piję. 
Tam gdzie ostatnio pracowałem, podniosłem z ziemi skrzynkę narzędziową mojego 
współpracownika i rzuciłem ją na odległość około trzydziestu stóp, bo byłem na niego zły. On 
pracował na innej zmianie. Pracował w nocy, a ja pracowałem w dzień. Pracowaliśmy na tej 
samej maszynie. KaŜdego ranka, gdy przychodziłem, maszyna nie działała. Ustawienie jej 
zabierało mi duŜo czasu, a mogłem po prostu włoŜyć do środka odpowiednią część i 
uruchomić urządzenie. SkarŜyłem się. Poszedłem do związku zawodowego. Poszedłem do 
kierownika, ale nie zrobiono niczego. Przyszedłem ostatniego dnia przed mającymi się 
rozpocząć wakacjami, a moja maszyna była, jak zwykle, w stanie nie nadającym się do 

uŜytku. Ten facet przestawiał takŜe ciągle moją skrzynkę z narzędziami. Zostawiłem na niej 
karteczkę, na której napisałem: JeŜeli jeszcze raz ruszysz moją skrzynkę, złamię ci rękę. Tak 
było. 
Przyszedłem następnego dnia rano, a ten gość powiedział: 
- Zostawiłeś na skrzynce karteczkę ? 
- Tak - powiedziałem. 
- Nie moŜesz tego zrobić - uśmiechnął się z wyŜszością. 
Więc znowu poszedłem normalną ścieŜką. Poszedłem do związków. Poszedłem do 
kierownictwa. Nie zrobiono nic. 
Wtedy powiedziano mi, Ŝe mogę zostać zwolniony. To mnie rozzłościło. Zwolnić mnie? 
Wściekłem się. Podszedłem do swojej maszyny. Skrzynka narzędziowa tego faceta stała tam, 
gdzie zwykle była moja. Podniosłem tę rzecz i rzuciłem ją nad wysokim podestem, na którym 
było nasze stanowisko. Uderzyłem dokładnie w środek stalowej podpory. Skrzynka się 
otworzyła i narzędzia się rozsypały. Opuściłem miejsce pracy. DuŜy błąd. 
Potrzebowałem wiele czasu, by znaleźć się tu, gdzie jestem teraz. Wtedy gdy czytałem o 
Oliverze, czułem się bardzo źle. Zupełnie serio myślałem o popełnieniu samobójstwa. Moja 
Ŝ

ona i ja od dawna byliśmy na zasiłku. Zacząłem chodzić na kurs pozwalający zdobyć nowe 

kwalifikacje, ale zabrakło mi pieniędzy, aby go kontynuować. Brak pracy. Picie. Bijatyki. 
Wspomnienia o matce. Byłem bardzo przygnębiony. 
To był cud, Ŝe tamtego dnia otworzyłem magazyn akurat na tym opowiadaniu. 
Moja Ŝona kupuje Reader's Digest nieregularnie. Czytałem i doszedłem do tego fragmentu: 
"Na BoŜe Narodzenie opakowywaliśmy ładnie pudełko z płatkami śniadaniowymi i kładliśmy 
je pod drzewkiem jako prezent dla niego. Podczas fali lipcowych upałów przecieraliśmy mu 
czoło mokrą szmatką. Jego świadectwo chrztu wisiało na ścianie nad jego głową. Przybył do 
nas biskup i udzielił mu bierzmowania". 
A w następnej linii: 
"Pięć lat po swojej śmierci Oliver jest najbardziej bezradnym, a zarazem najsłabszym 
człowiekiem jakiego kiedykolwiek spotkałem, a jednak był jedną z nielicznych znanych mi 
osób, które wywierały wielki wpływ na innych. Oliver nie potrafił robić absolutnie niczego, 
poza tym, Ŝe oddychał, spał, jadł, a jednak jest odpowiedzialny za działanie, miłość, odwagę, 
zrozumienie". 
Nie wiem jak to się stało, ale myśl o Oliverze, Ŝyjącym w ten sposób przez tyle lat, 
spowodowała, Ŝe moje problemy stały się maleńkie. Chyba dlatego właśnie płakałem, kiedy 
przeczytałem ten artykuł. Płakałem nad nim i płakałem nad sobą. Czułem się zawstydzony 
tym, Ŝe rozczulałem się nad sobą.  
Dzisiaj ciągle mówię moim dzieciom: Nie martwię się o to, czy mnie kochacie, ale gdy 
dorośniecie, zrozumiecie, Ŝe ojciec wcale nie był taki zły. 
Dzięki temu, Ŝe przeczytałem o Oliverze, przestałem pić. Nie bardzo wiem, jak to wyjaśnić. 
Nie mogłem oderwać myśli od tej historii. Raz po raz ją czytałem. Sprawy zaczęły mi się w 
głowie układać. Wzmacniała się moja determinacja. 
Potem zaczęło się nam szczęścić. Znalazłem tę pracę w fabryce samolotów odrzutowych i 
mam ją dotąd. Po raz pierwszy od wielu lat zacząłem być wobec ludzi szczery. Stale czytam o 
Oliverze. Stale sobie przypominam kim on był. 
Nie bardzo wiem, jak to wszystko wyjaśnić. 
  
Rozdział XII 
 
W moim dzieciństwie raz po raz zdarzało się coś, co dawało pole do popisów mojej 
wyobraźni: porcelanowa lalka schowana w najwyŜszej szufladzie, pieluszki Olivera 
rozpostarte w lecie na trawnikach, świecące drewno, dźwięk odległego traktora. 

ś

yłem obok tajemnicy Olivera i przeŜywałem tajemnicę dzieciństwa. Nie zdawałem sobie 

sprawy z tego, Ŝe poczucie cudowności i spokoju, otaczające te ukryte rzeczy, moŜe zostać 
przeniesione poza moje wspomnienia o pewnym domu w pewnym czasie, gdy przemawiały 
do mnie gęsi, a mijające dni odmierzał śmiech mojej matki. 
Zrozumiałem, Ŝe to, czego nauczyłem się jako dziecko, moŜna przetłumaczyć na odpowiedni 
język, aŜeby takŜe inni usłyszeli ten głos dobra. Uświadomiłem to sobie wtedy, gdy opowieść 
o Oliverze wywołała w kraju tak niezwykłą reakcję. 
Oliver, Anthony, Lauren, John: związki z większym dziedzictwem. Fenomenem Ŝycia. Panu 
chodzi o to, on był warzywkiem? Którą dziewczynę poślubilibyście? Pamiętam dźwięk 
łyŜeczki stukającej o czerwoną niskę na śliwkowy pudding. Pamiętam odgłosy jego 
konwulsji. 
"Bóg wybrał to, co niemocne, aby mocnych poniŜyć". Święte niewiniątko. Dziecko 
ś

wiatłości. 

Członkowie The Christophers z Nowego Jorku stale przypominają nam, Ŝe "lepiej zapalić 
jedną świecę, niŜ przeklinać ciemność". Moi rodzice zechcieli zapalić świecę. Vince i jego 
Ŝ

ona zapalili świecę. Peter i jego Ŝona, John i jego Ŝona - takŜe zapalili świece. 

Powiadają, Ŝe Wielki Mur w Chinach jest jedynym zrobionym przez człowieka obiektem, 
który widzą kosmonauci okrąŜający ziemię. 
JakiŜ zapalony przez człowieka płomień światła moglibyśmy skierować w ciemność 
przestrzeni kosmicznej, gdybyśmy wzięli przykład z tych, którzy zdecydowali się powstać z 
popiołów i zapalić te świece, jedną po drugiej? Członkowie The Christophers wierzą równieŜ, 
Ŝ

e kaŜdy jest wyjątkowy i kaŜdy moŜe wnieść znaczący wkład do świata. Kierownik 

duchowy tej organizacji, ksiądz John T. Catoir jest najbliŜszym przyjacielem mojej rodziny. 
Mam ochotę mówić o nim ksiądz John T. Catoir-de Vinck. Nazywam go moim czwartym 
bratem. Ksiądz John od dwudziestu lat jest cząstką Ŝycia moich rodziców, Ŝycia moich braci i 
sióstr, a takŜe mojego Ŝycia. Był z nami na wszystkich urlopach, wakacjach, był w chwilach 
radości i smutków. 
Ksiądz John udzielił Roe i mnie ślubu, ochrzcił nasze dzieci, pomógł nam w wielu trudnych 
chwilach. 
Dwa dni po śmierci Olivera, ksiądz John odprawił mszę przy zmarłym i wygłosił następującą 
homilię: 
"Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili" 
(Mt25, 40). 
Oliver z pewnością był najmniejszym z braci. W tym sensie był figurą Chrystusa. Był 
podobny do nas we wszystkim, za wyjątkiem grzechu. "Uczcie się ode Mnie, bo jestem cichy 
i pokorny sercem" (Mt 11, 29). Z cichości Olwera moŜemy się wiele nauczyć. KaŜdy z nas 
nauczył się czegoś od niego. 
Ja nauczyłem się od niego wiele o potędze ubóstwa. Olwer nie posiadał niczego. Miał tylko 
łóŜko, pudełko z pieluszkami, kilka butelek lekarstw. Jego Ŝycie i ubóstwo przywodziły mi na 
myśl nowelę Tołstoja Z czego Ŝyją ludzie. W świecie, w którym za jedyne zabezpieczenie 
uwaŜa się pieniądze i majątek, Ŝycie Olivera było świadectwem tego, Ŝe ludzie Ŝyją z miłości, 
a nie z majątku. Oliwer w swym ubóstwie był bogaty. Miał szczęście urodzić się w kochającej 
rodzinie. W naszym świecie nie szanuje się Ŝycia. Oszacowano, Ŝe w zeszłym roku na świecie 
przeprowadzono czterdzieści milionów aborcji. To są te, o których wiadomo. Olwer miał 
szczęście mieć rodziców, którzy uwaŜają Ŝycie za bezcenny dar, za święty depozyt. Oliver nie 
posiadał nic, ale był niezwykle bogaty dzięki miłości, która go otaczała. 
Za miesiąc skończyłby trzydzieści trzy lata, a chociaŜjego plecy nigdy nie oderwały się od 
łóŜka, umarł nie mając odleŜyn. PrzeŜył co najmniej dwóch lekarzy, którzy twierdzili, śe z 
pewnością nie doŜyje pięciu lat, potem, Ŝe nie doŜyje ośmiu, a potem, Ŝe dwunastu. Nie 
wzięli pod uwagę ofiarności rodziców Olivera. 

Oliver pouczył mnie takŜe o słuŜbie, o głębszym znaczeniu słuŜby. Nauczył mnie, Ŝe słuŜymy 
nie tylko wtedy, gdy coś dla innych robimy. 
Oliver nigdy nie był w stanie niczego dla nas zrobić w zwykłym znaczeniu. Był niemalŜe 
sparaliŜowany, a jednak zrobił bardzo wiele dla kaŜdego z nas. Wydobył z nas najlepszą 
miłość, jaka w nas była. Pomógł nam wzrastać w cnotach ofiarności, mądrości, wytrwałości, 
dobroci, cierpłiwości i wierności. Nie robiąc niczego, uczynił nas lepszymi ludźmi. Nauczył 
nas tego, Ŝe znaczenie słuŜby nie leŜy wyłącznie w robieniu czegoś dla innych, ale takŜe w 
pozwalaniu im, Ŝeby robili coś dla nas. Cisi i pokorni sercem wyświadczają nam wszystkim 
przysługę, gdy wzywają nas do reagowania miłością. Albowiemjezus powiedział: "Co 
uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili". 
Oliver dał mi teŜ naukę niewinności. Nigdy nie był zazdrosny, zawzięty, podstępny, nigdy 
nikogo nie skrzywdził. Zachowywał wszystkie przykazania. Nigdy się nie skarŜył. Nawet 
podczas ostatnich czterech tygodni Ŝycia, gdy trapiła go gorączka, pomimo wizyt dwóch 
lekarzy, zapisujących cztery róŜne antybiotyki, nie skarŜył się. Był czasami niespokojny, nie 
mógł pokonać wysokiej gorączki. WyraŜał niezadowolenie ze smaku lekarstw, czasami 
okazywał oznaki udręki, lecz był spokojny i cichy. Zachował wszystkie przykazania. Jednak 
jeśli chodzi o trzecie: "Pamiętaj, abyś dzień święty święcił", miał z nim pewne trudności. 
Nigdy nie chodził do kościoła. Lecz zachowywanie trzeciego przykazania stanowiło problem 
z innego powodu: Olwer nie mógł święcić tylko niedzieli, poniewaŜ w święty sposób 
przeŜywał wszystkie siedem dni tygodnia, przez wszystkie tygodnie w roku. 
Było jedno przykazanie, w którym celował - czwarte. Czcił swego ojca i matkę, a robił to w 
wyjątkowy sposób. Zwykle sądzimy, Ŝe ludzie oddają rodzicom cześć przez swoje 
osiągnięcia. Rodzice są dumni z sukcesów dzieci: z ukończenia studiów, zdobycia nagrody, 
sukcesu finansowego, światowych zaszczytów. Tak często okazywanie szacunku łączone jest 
z dumą z osiągnięć Ŝyciowych. Olwer uczcił swoich rodziców w inny sposób. Uczcił ich 
przez ukazanie ich nam. Dowiedzieliśmy się od niego jakimi ludźmi są Catheńne i Jose. 
A teraz to wszystko się skończyło. Historia miłości, tworzona przez trzydzieści trzy lata. 
Teraz rodzina de Vinck ma w niebie anioła, który się nią opiekuje. 
Czteroletni siostrzeniec Olivera z Pensylwanii, Danny, na wiadomość o śmierci Olwer a 
zareagował bieganiem po sąsiedztwie, by z radością oznajmiać wszystkim, Ŝe jego wujek 
umarł i teraz moŜe chodzić. 
Siostrzeniec Gregory poszedł o krok dalej, mówiąc: Oliver moŜe teraz latać, prawda?  
Tak, moŜe. Olwerjest w końcu wolny, wolny od ograniczeń swego ciała. Ma teraz całą 
wieczność na to, by się śmiać i tańczyć, a takŜe latać, w pełni Ŝycia. To jest naprawdę dzień 
ś

więtowania. Cieszmy się i radujmy. 

  
Rozdział XIII 
 
Być moŜe Oliver miał ustawić wszystko na właściwym miejscu. Odkryłem, Ŝe on ujawnia 
kim jesteśmy. Patrzymy w czyjeś oczy i widzimy siebie. KaŜdy człowiek jest wszechświatem 
albo dynastią. W naszych czasach to się ignoruje. Człowiek stał się konsumentem. Nasze 
wartości są wyznaczane przez scenariusze telewizyjne albo przez to, co jest w modzie. Czy 
nie staliśmy się narodem ludzi bojących się mówić o niewinności i delikatności? Czy tym, co 
nas obchodzi nie są własne racje i bycie lepszymi od sąsiadów? Jakich bogów czcimy? 
Namówiono nas do noszenia określonych ubrań, nakłoniono do kupowania olśniewających 
maszyn, oszustwem doprowadzono do głosowania na ludzi, którzy niczego sobą nie 
reprezentują. 
Nasz świat usiłuje naginać rzeczywistość, przekształcać ją w maksimum wygody i zysku. 

Kiedy mój syn Dawid miał trzy lata, zacząłem pokazywać mu, Ŝe wszystko ma swoje 
wnętrze. Dzieliliśmy jabłka na połowy, otwieraliśmy zamknięte wiosenne pączki, słuchaliśmy 
bicia naszych serc za pomocą stetoskopu-zabawki. 
Sam zacząłem myśleć o wewnętrznej naturze rzeczy wtedy, gdy po raz pierwszy 
przeczytałem o pewnej tradycji z Nowej Anglii. Musiałem mieć wtedy dziesięć lub jedenaście 
lat. "Gdy stodoła jest gotowa, budowniczy kładą na kaŜdej podporze monety na szczęście". 
 
Mieszkałem w domu, który zbudowano w roku 1900. 
- MoŜe jest coś na odsłoniętych podporach w suterenach - myślałem. Pełen nadziei i z 
rozbudzoną wyobraźnią poszedłem do ciemnych pokoi mieszczących piec do ogrzewania i 
pralkę i przez całe popołudnie stałem na krześle, przesuwając rękę w kurzu i sadzy, aŜ 
natrafiłem na coś cienkiego i twardego, rozmiaru mniej więcej papieru do pisania na 
maszynie. Ściągnąłem to na dół i otarłem z brudu. Białym, pogrubionym drukiem napisane 
było NJ. i 09 - z prawej strony i liczba 972 -z lewej. Znalazłem prawdziwą plakietkę 
licencyjną wydaną w 1909 roku w stanie New Jersey, wykonaną z Ŝelaza i emalii przez firmę 
Horace E. FineAuto Tags Com-pany z Trenton w New Jersey (tak głosił stempel przybity na 
odwrotnej stronie). Był to jeden z najwspanialszych przedmiotów, które znalazłem w 
dzieciństwie. 
Archeolog rozumie poszukiwanie ukrytej rzeczywistości, rozumie je teŜ poeta. JednakŜe 
jestem przekonany, Ŝe my, społeczeństwo amerykańskie, w szybkim tempie tracimy zdolność 
widzenia tej ukrytej rzeczywistości. 
Mamy agencje reklamowe, które manipulują słowami, aby przekazywać wprowadzające w 
błąd informacje i obrazy. Mamy politykę edukacyjną opartą na prawdach politycznych i 
politycznych ambicjach. Mamy kampanie polityczne stworzone przez autorów przemówień, 
reŜyserów telewizyjnych i ośrodki badania opinii publicznej. Rząd jest rządem, który 
okłamuje. Mamy nieefektywną politykę zagraniczną, a nićmi, które ją wiąŜą w jedną całość, 
jest broń nuklearna. 
Jak zauwaŜył sir James Frazer w ksiąŜce Złota gałąź, staroŜytni wierzyli, Ŝe świat jest 
oŜywiony, Ŝe wszystkie przedmioty występujące w przyrodzie - drzewa, rośliny i zwierzęta - 
mają swoje dusze albo mówiąc bardziej poprawnie - cienie. 
Czy nie kpiliśmy z takiej naiwności, pozbawionej wiedzy przyrodniczej i dowodów? Czy nie 
przesunęliśmy centrum świata daleko od tych duchów, skierowując nasze zachodnie oczy ku 
temu, co widzialne, łatwe i wygodne? 
Na weselu, na którym niedawno byłem, wszystkie niezamęŜne dziewczyny stały za panną 
młodą, która z zawiązanymi oczami rzuciła za siebie swój bukiet. KaŜda z tych młodych 
kobiet zrobiła krok do tyłu, pozwalając kwiatom upaść na ziemię. Wszyscy się zaśmiali. 
Jaki jest mój sen nocy letniej ? śe trójka moich dzieci ubiera się w przejrzyste szaty i szepce 
do drzew o północy. śe moich dwóch małych urwisów i moja córeczka wymieniają między 
sobą opowieści o cudownych rzeczach i olbrzymich brzoskwiniach. 
Czy stajemy się bezboŜnymi ludźmi, coraz bardziej wątpiącymi w wewnętrzne istnienie 
duchów i w niemierzalne konsekwencje nadziei i współczucia? Czy wątpicie w wewnętrzną 
egzystencję Olivera? 
JeŜeli nasi przywódcy będą nadal tworzyli rozstrzygnięcia oparte na kolektywnym 
niezdecydowaniu i poprawki wynikające z lęku i chronienia publicznych rankingów, wkrótce 
rozlegnie się krzyk: PrzecieŜ król jest nagi! 
JeŜeli będziemy trwać w świadomych próbach wprowadzania ludzi w błąd tylko dlatego, Ŝe 
chcemy ich pieniędzy, to funkcjonowanie naszej gospodarki będzie coraz bardziej 
uzaleŜnione od chciwości. 
JeŜeli wymyślamy coraz bardziej wyrafinowane sposoby odtwarzania Ŝycia; jeŜeli 
wymyślamy coraz bardziej wyrafinowane metody i powody zadawania śmierci, grozi nam 

niebezpieczeństwo zlekcewaŜenia pierwotnego, niewinnego i tajemniczego wnętrza tego, kim 
jesteśmy. 
W przededniu kaŜdych wyborów prezydenckich pytam: gdzie są ci męŜczyźni i kobiety, 
którzy hołdują głębszym prawdom? Nawet mój ośmioletni syn wie, Ŝe wszystko ma jakieś 
wnętrze. 
Niech w naszym egocentrycznym i powierzchownym świecie wstanie pełen mądrości i 
współczucia męŜczyzna lub kobieta i powie: Dość. Wróćmy do cieni. Nie pozwólmy, by 
kwiaty spadały na ziemię. 
Moja matka powiedziała mi, Ŝe pamięta jak podczas porodu, nim się urodziłem, w 
szczelinach pod swymi paznokciami zobaczyła białą skorupkę ciasta. Piekła tego dnia ciasto z 
brzoskwiniami. 
Jest to zawsze pierwsza rzecz, jaką sobie przypominam, gdy ktoś zadaje mi pytanie z 
formularza: Gdzie się pan urodził? Często mam ochotę odpowiedzieć: W szpitalu Dobrego 
Samarytanina w Nowym Jorku, trzeciego sierpnia 1951. W domu, na kuchennym stole było 
ciasto z brzoskwiniami. 
Wszyscy rodzimy się w konkretnym miejscu, przypadkowo. Przedmioty są juŜ ustawione w 
pewnym porządku: sąsiedztwo, drzwi, dywany, porcelana. Nie moŜemy zmienić faktów z 
naszego własnego, osobistego Ŝycia, lecz wydaje mi się, Ŝe im jestem starszy, tym bardziej 
ś

wiat usiłuje zmienić barwy i odczucia tego, co pamiętam. 

Kiedyś rano, jadąc do pracy, zatrzymałem się na jedynych światłach, które mam po drodze. 
Gdy czekałem na zielone światło, popatrzyłem na swój miernik poziomu paliwa, na tylne 
ś

wiatła samochodów stojących przede mną, na domy po mojej lewej stronie - jeden zielony, 

jeden niebieski - i wtedy zobaczyłem połoŜnika Roe. 
Zaskoczył mnie widok tego miłego, dobrego człowieka stojącego na trawniku przed 
budynkiem, który zapewne był jego domem. Nie widziałem go od dziesięciu miesięcy, gdy 
urodził się nasz najmłodszy syn Michael -i oto go zobaczyłem. Ręce miał podparte w pasie. 
Oglądał nową, aluminiową okładzinę, którą właśnie montowano na zniszczonych deseczkach 
okapu. Patrzyłem, jak ostroŜnie stąpał między kawałkami gruzu, który robotnicy zostawili 
rozrzucony na trawie. Obserwowałem, jak odchylał głowę do tyłu, podziwiając nowy wygląd 
swojego domu, zbudowanego w stylu holenderskich kolonistów. Było mi smutno. 
Ten lekarz, ten człowiek, był pierwszą osobą, która dotykała kaŜdego z moich dzieci. Otaczał 
rękami główki Davida, Karen i Michaela, gdy się rodzili w odstępach dwóch i trzech lat. 
Zapłaciłem lekarzowi rachunek, po sześciu miesiącach Roe poszła na badanie kontrolne. 
Wszystko jest w porządku, ale zobaczywszy go ponownie na tym trawniku, Ŝałowałem, Ŝe nie 
mogę wyjść z auta i pokazać mu zdjęć, podziękować, zaprosić go do domu. Chciałem mu 
powiedzieć, Ŝe Dawid zaczyna czytać, a Karen nauczyła się właśnie ubierać skarpetki. 
Chciałem mu powiedzieć, Ŝe Michael jest podobny do brata i Ŝe w zeszłym tygodniu postawił 
swój pierwszy krok. Pragnąłem o tym wszystkim powiedzieć temu lekarzowi, ale nasz świat 
nie chce juŜ takiej ciągłości. Idziemy od człowieka do człowieka z banknotami dolarowymi 
lub kartą kredytową w ręku, kupujemy towary i usługi, a potem wracamy do domu i 
zamykamy za sobą drzwi. 
Ciągle mam w pamięci uśmiech tego lekarza przy narodzinach mojego pierwszego syna. 
Ciągle pamiętam jak przewoził Roe z sali porodowej do pokoju, w którym miała wracać do 
sił, i jak delikatnie ocierał jej czoło chłodną, wilgotną szmatką. Pamiętam kolor jego oczu, 
zmarszczki wokół oczu. To wszystko noszę w sobie, lecz te wspomnienia coraz mniej pasują 
do człowieka, którego zobaczyłem owego rana na trawniku. 
Staram się zachowywać przeszłość. Robię zdjęcia, wracam do ksiąŜek, które kiedyś 
kochałem. Gromadzę pamiątki. 
Cztery miesiące po ślubie Roe i ja wyprowadziliśmy się z domu, w którym mieszkałem przez 
całe Ŝycie. W październiku 1977 roku gdy zapakowaliśmy nasze ubrania i meble, moje biurko 

i ksiąŜki do wynajętej pomarańczowej cięŜarówki, tuŜ przed naszym odjazdem poszedłem 
samotnie za dom. Stanąłem przy pojemniku na śmieci, podniosłem wieko i zajrzałem do 
ś

rodka. Zgniecione pudełko po płatkach zboŜowych, czasopisma, skorupki jaj. W końcu 

znalazłem to, czego szukałem - czysty pojemnik, puszkę z chipsów Pringles Potato. 
Zabrałem puszkę, potem przeszedłem przez podwórze, gdzie moi bracia i ja, jako dzieci 
toczyliśmy rycerskie potyczki, uzbrojeni w łodygi lilii, podwórze, gdzie moja babcia, 
postawiwszy buty obok krzesła, siedziała w słońcu i czytała gazetę. Podszedłem do jabłoni, 
która przez lata dostarczała nam soku jabłkowego, do drzewa dobrego do wspinania się i 
dającego chłopcu miejsce do obserwowania i kontrolowania świata z pozycji w górze, między 
kwiatami i zielonymi liśćmi. 
Stanąłem u stóp drzewa i do puszki po ziemniaczanych chipsach zgarnąłem świeŜą warstwę 
gleby. Wróciłem na podjazd dla samochodów i umieściłem puszkę w cięŜarówce. Potem wraz 
z Roe ruszyłem w dół podjazdu i w naszą przyszłość. 
Dom lekarza ma juŜ wszędzie aluminiową okładzinę, szpital, w którym urodziły się moje 
dzieci przekształcono na mieszkania własnościowe, ale ja ciągle mam tę odrobinę ziemi w 
pudełku, które stoi na mojej półce i lubię zapach ciasta z brzoskwiniami. 
   
Rozdział XIV 
 
Szanowny Panie! 
Piszę ten list, aby podziękować Panu za artykuł wstępny z dziesiątego kwietnia, dotyczący 
Siły bezsilnych. Nie często zdarza się, aby tak prominentna gazeta jak The Wall Street 
Journal wydrukowała tego rodzaju artykuł. Wartość jest czymś nieuchwytnym, w pewnym 
sensie nie poddaje się definicji. W naszej ludzkiej naturze usiłujemy przypisać wartość 
czasowi, pieniądzom, a nawet Ŝyciu. Usiłujemy mierzyć jakość Ŝycia i wartość czyjegoś Ŝycia 
według standardu, który w najlepszym wypadku jest arbitralny, zmienny i słuŜy naszemu 
egoizmowi. 
Ten artykuł poruszył mnie osobiście, poniewaŜ wychowywałem się z bratem mającym zespół 
Downa, lub wyraŜając się mniej delikatnie określanym jako mongoł. Radość, miłość i 
szczęście, jakie wniósł do mojego Ŝycia, są nie do opisania. Były oczywiście kłopotliwe 
sytuacje, gdy na przykład w pełnym klientów sklepie spoŜywczym dostawał 
niepohamowanego ataku śmiechu. JednakŜe poprzez wszystkie takie przykrości otrzymałem 
najwspanialszej: naukę jakiej moŜe udzielić Ŝycie, a mianowicie jak kochać i być kochanym. 
W naszym społeczeństwie łatwo mierzy się wszystko w dolarach i centach, zyskach i stratach. 
Musimy jednak zrozumieć, Ŝe Ŝycie często rzuca wyzwanie temu ograniczonemu spojrzeniu. 
Wartość taka, jak wartość ludzkiego Ŝycia w ostatecznym sensie, nie moŜe być mierzona 
według kapryśnych standardów własnych korzyści i egoizmu. JeŜeli chcemy przemyśleć 
nasze wąsko pojmowane ideały wartości, "bezsilni" mają nam, jako społeczeństwu, bardzo 
wiele do zaoferowania. 
Dziękuję Panu. 
Dan Hamann 
Seattle, Waszyngton 
Nowy Meksyk, Wirginia, Floryda, Kolorado, Illinois, Nebraska, Delaware, Nowy Jork, 
Teksas, Ohio, New Jersey, Massachusets, Wisconsin, Waszyngton, Kalifornia, Alabama. Z 
całego kraju napłynęły do mnie listy od ludzi, którzy przeczytali o Oliverze. 
Myślę, Ŝe w naszym narodzie, ukształtowanym na ideałach wolności i współczucia, jest 
pragnienie pomagania innym. Problem w tym, Ŝe ludzie często nie wiedzą, jak wprowadzić to 
pragnienie w czyn. Próbą czynienia tego jest oczywiście Korpus Pokoju. Olimpiady specjalne 
są Ŝywym dowodem tego, Ŝe jeŜeli da się ludziom moŜliwość osiągnięcia czegoś i udzieli się 
im pomocy, to oni po to sięgną. 

Czy nie moglibyśmy stworzyć ogólnokrajowego programu, w którym wszyscy wzięlibyśmy 
na siebie odpowiedzialność za zatroszczenie się o Oliverów świata? A gdyby college 
zdecydował się włączyć do swego podstawowego programu wymaganie, Ŝe kaŜdy student 
musi przez jeden dzień opiekować się jakimś Oliverem, aŜeby matka i ojciec mieli czas pójść 
razem na obiad? A gdyby korporacja kaŜdemu ze swych pracowników dała jeden dzień wolny 
w roku, na opiekowanie się dzieckiem takim jak Anthony? Dlaczego prowadzimy tyle 
ogólnonarodowych rozmów o obronie naszego osobistego prawa do dobrego samopoczucia? 
Pomówmy o cierpieniu. Pomówmy o tajemnicach ukrytych w nienarodzonym dziecku, które 
zostaną nam ujawnione, jeśli tylko odwaŜymy się uwierzyć w takie moŜliwości. 
Vince i Angie zabrali swego syna do domu, Ŝeby zobaczyć, co się stanie. Peter i jego Ŝona 
zrozumieli, Ŝe ich córka Lauren miała znaczenie dla świata. 
- AleŜ on jest naszym synem. To oczywiste, Ŝe zabierzemy Olivera do domu - powiedzieli 
moi rodzice, a dobry lekarz odrzekł: A więc zabierzcie go do domu i kochajcie. 
Dan Hamann z Seattle w stanie Waszyngton zobaczył to, co miał ukazać jego brat. Lot na 
WybrzeŜe Zachodnie miał być ostatnim w mojej podróŜy, w której starałem się zobaczyć to, 
co trwało długo po śmierci Olivera. Zanurzyłem ręce w Pacyfiku, przeleciałem ponad górą 
Rainer i zasiadłem spokojnie w fotelu słuchając jak Dan opowiada o mocy swojego 
bezsilnego brata Paula. 
Trzydzieści pięć lat temu, gdy urodził się Paul, zespół Downa był jeszcze kompletnie 
nieznany. Lekarze powiedzieli ojcu: Ma pan dziecko chore na chorobę Downa i niewiele 
więcej potrafimy panu powiedzieć. 
Początek tego wszystkiego był dla moich rodziców bardzo bolesny. Paul urodził się w Seattle. 
W tamtych czasach wszystkie kobiety były znieczulane przed porodem, więc mama nie 
wiedziała co się dzieje, ojca zaś nie wpuszczono. 
Paul urodził się około trzeciej popołudniu. Lekarz wyszedł do mojego ojca i powiedział: 
- Gratuluję. Ma pan zdrowego, wierzgającego chłopca. 
Wszyscy wrócili do swoich zajęć. Wszyscy byli zachwyceni. 
Mama i tato mieli po dwadzieścia jeden lat. To było ich pierwsze dziecko. Tato ukończył 
właśnie szkołę biblijną i został wysłany do swego pierwszego kościoła, był tym bardzo 
przejęty. 
Pochodzi z dosyć dobrze sytuowanej rodziny z Chicago. Dziadek pracował w AT&T, potem 
w wieku sześćdziesięciu pięciu lat przeszedł na emeryturę i przeprowadził się na Florydę. Tak 
wyglądała sytuacja mojego świeŜo oŜenionego ojca: świat stał przed nim otworem. Od jego 
ś

lubu minął niecały rok. Mama zaszła w ciąŜę trzy tygodnie po zawarciu małŜeństwa. 

Pierwsze słowa na temat Paula brzmiały: Ma pan zdrowego, wspaniałego syna, więc ojciec 
wrócił do domu, aby dać matce i dziecku odpocząć. 
Nazajutrz rano zatelefonował do niego inny lekarz i powiedział: 
- Panie Hamann. Mam dla pana złą wiadomość. Pana syn jest chory na zespół Downa. 
Ojciec nie miał pojęcia, co to takiego. Usłyszał tę nazwę po raz pierwszy. 
- A co to jest? 
- Pana syn jest upośledzony umysłowo. Bardzo upośledzony. Radzę, Ŝeby pan zostawił 
dziecko tutaj, nie odwiedzał go, nie zbliŜał się do niego. Proszę na razie Ŝonie o tym nie 
mówić. Będzie jej pan musiał powiedzieć, ale na razie proszę jej o tym nie wspominać. Niech 
pan nie pozwala Ŝonie zobaczyć dziecka i po prostu je tutaj zostawi. Wszystko będzie dobrze. 
Ojciec miał dwadzieścia jeden lat. Jego rodzina była daleko, w Chicago. Nie wiedział, co 
robić. Był wstrząśnięty. W tym momencie zawalił się cały jego świat. 
W przeciągu jednego dnia euforia: mam zdrowego syna, zamieniła się w szok. 
Mama stale prosiła, Ŝeby przynieść jej Paula, jej nowonarodzonego syna. Ciągle o niego 
prosiła, a pielęgniarki powtarzały: on jest bardzo mały, musimy trzymać go w inkubatorze. 

Mama jeszcze go nie widziała. Zaczęła przeczuwać, Ŝe coś jest nie w porządku. To był juŜ 
drugi dzień, a ona ciągle o niego prosiła. 
- Nie umiałem jej tego powiedzieć - opowiadał ojciec- Nie wiedziałem, jak to zrobić. Nie 
wiedziałem, co powiedzieć. 
Poprosił więc rektora szkoły biblijnej, Ŝeby on to zrobił. Rektor, Charles Butterfield, był 
bardzo zaprzyjaźniony z naszą rodziną. Był wspaniałym, starszym panem. Wyglądał jak 
Albert Einstein, miał siwe włosy i krzaczaste brwi. 
Pan Butterfield, jego Ŝona i mój ojciec poszli do szpitala, w którym leŜała moja matka. 
- Nigdy nie zapomnę tego dnia, gdy powiedzieliśmy jej o tym- mówił ojciec. 
Weszli do pokoju. Pielęgniarka wywiozła z pokoju drugą pacjentkę. 
- Wiedziałam, Ŝe coś się dzieje - powiedziała mi po latach matka - Widziałam, Ŝe ojciec 
przyszedł razem z Butterfieldami. Zastanawiałam się, co się stało. 
Ojciec nie był w stanie jej tego powiedzieć, nie mógł tego wykrztusić. To było niepodobne do 
niego - on łatwo nawiązuje kontakt z ludźmi - ale tym razem po prostu nie był w stanie 
mówić. Nie wiedział, co powiedzieć. 
Butterfieldowie podeszli cicho do mojej matki i pani Butterfield, z największym spokojem na 
jaki mogła się zdobyć, powiedziała jej o dziecku. 
- Nigdy nie zapomnę tej chwili - mówił mi ojciec -poniewaŜ twoja matka wydała z siebie 
długi, przeciągły krzyk. Nigdy nie zapomnę tego krzyku. 
Nie widziała Paula przez następnych pięć dni, potem wróciła do domu. Minęło w sumie 
dziewięć dni, zanim mogła zobaczyć i potrzymać w ramionach swoje pierworodne dziecko. 
Ojciec przechodząc przez to wszystko nie wiedział, co robić. Była to straszna, straszliwa 
rzecz. Paul był okropnie zdeformowany. 
- Nie wiedziałem, co robić, co powiedzieć. Nie mogłem uwierzyć, Ŝe to prawda. Jednak w 
rzeczywistości wiedziałem, co mam zrobić. To był mój syn. Wiedziałem, Ŝe go zatrzymamy. 
Po upływie miesiąca naradziliśmy się ze sobą i w końcu przywieźliśmy Paula do domu. 
Ojciec rozpłakał się, gdy opowiadał mi o krzyku matki. Myślę, Ŝe ten krzyk ciągle brzmiał w 
jego uszach. 
Tak więc Paul przyjechał do domu. To był dla niego początek. 
Rozwija się to wszystko zaskakująco. Przypominam sobie moją babcię. Byliśmy z wizytą na 
Florydzie. Miałem chyba trzynaście lat, a babcia oskarŜała mamę o Paula: 
- To nie mogło się stać z winy Jima. To musiała być twoja wina, Phyllis. Ja wiem, Ŝe mój syn 
nie mógłby mieć dziecka z zespołem Downa. 
Około dziesięć lat temu siedziałem z ojcem w pokoju dziennym i oglądaliśmy w telewizji 
film o kobiecie, która urodziła dziecko, a w szpitalu powiedziano jej, Ŝe ono zmarło. Kiedy 
kobieta powróciła do domu, stale śniło się jej, Ŝe to dziecko Ŝyje. 
Ojciec i ja oglądaliśmy tę historię. 
Wreszcie, pod koniec filmu okazało się, Ŝe pielęgniarka z tego szpitala kradła niemowlęta i 
sprzedawała je za grubą gotówkę. Film skończył się odnalezieniem dziecka przez matkę. 
Było to bardzo poruszające. Spojrzałem w górę i zobaczyłem, Ŝe ojciec płacze. Próbowałem 
zrozumieć, dlaczego. Film był dobry, ale nie aŜ do tego stopnia. Usiadłem obok niego i 
zapytałem: 
- Co się dzieje, tato? 
- Wiesz, zawsze zastanawiałem się, czy z Paulem nie stało się coś podobnego. Widziałem go 
zaraz po urodzeniu. U dzieci z zespołem Downa zawsze są jakieś tego oznaki - moŜna to 
poznać po rękach, po oczach. Jednak zaraz po porodzie lekarz powiedział, Ŝe mam zdrowego, 
normalnego syna. 
Potem ojciec poszedł na górę i wrócił z kartką w ręce. Była to lista chłopców, którzy urodzili 
się w tym szpitalu tego samego dnia, co Paul. 

- Mam tę listę od dwudziestu pięciu lat - mówił ojciec - Cały czas się zastanawiam. Przez lata 
myślałem, Ŝe pojadę, odnajdę tych wszystkich chłopców i po prostu ich zobaczę. Nie 
zamierzałem z nimi rozmawiać. Niczego nie chciałem robić. Chciałem tylko zobaczyć, czy 
Ŝ

yje gdzieś młody, prawie dwumetrowy, przedwcześnie posiwiały męŜczyzna. Czy któryś z 

figurujących na tej liście męŜczyzn jest podobny do mnie lub do ciebie. Zawsze 
zastanawiałem się czy coś takiego jest moŜliwe. Zawsze mnie to nurtowało. Mam tę listę od 
dwudziestu pięciu lat. Przechowuję tę kartkę papieru. Nie zamierzam teraz niczego robić, ale 
ta myśl siedzi gdzieś w zakamarkach mojego umysłu. To nie ma znaczenia. Nigdy nie miało 
znaczenia, poniewaŜ Paul jest naszym synem. Wychowaliśmy go. Zawsze będzie moim 
synem, ale stale nachodzi mnie taka niejasna myśl, Ŝe moŜe Ŝyje gdzieś inny Jim Hamann. 
Rodzice przywieźli Paula do domu. Wtedy nie leczono dzieci z zespołem Downa. Rodzice 
próbowali wszystkiego, co moŜliwe, aby znaleźć jakąś terapię dla Paula, ale mówiono im: z 
waszego dziecka nic nie będzie, niczego nie moŜemy zrobić. 
Paul zaczął chodzić dopiero w wieku trzech lat. Do tego czasu mama nosiła go na rękach. 
Wkrótce po urodzeniu Paula, mama poszła z nim na spotkanie w kościele. Byli tam wszyscy, 
którzy przedtem chodzili z rodzicami na kurs biblijny. Było wiele kobiet. Trzy lub cztery 
znajome mojej matki w tym samym czasie urodziły dzieci. Wszystkie z nich były tam razem 
ze swoimi niemowlętami. Mama trzymała na rękach Paula. 
- Pamiętam - mówiła - Ŝe wszystkie kobiety podchodziły do nich ze słowami: jakie masz 
ładne dziecko. Ja siedziałam samotna. Nikt się do mnie nie odezwał. Pamiętam, Ŝe siedziałam 
tam myśląc, Ŝe Paul jest taki brzydki. 
Z biegiem czasu rodzice zorientowali się, Ŝe wiele osób nie wie, co powiedzieć. Lekarze nie 
wiedzieli, co zrobić. Było to dla rodziców okropne. Paul nie chodził. Mamie powiedziano, Ŝe 
nie będzie mogła mieć więcej dzieci, poniewaŜ ma guzy. To prawdziwy cud, Ŝe urodziła się 
moja starsza siostra i ja. 
Gdy Paul miał trzy lata, ściągnął na siebie lampę i rozciął sobie łuk brwiowy, policzek i całą 
twarz aŜ do dołu. Myślano, Ŝe umrze. Nadal ma duŜą bliznę w tym miejscu. 
Paul musiał stale nosić pieluszki, ale mama mimo tego wszędzie go ze sobą zabierała. Ojciec 
mówił, Ŝe dla niego było to na początku trudne: 
- Byłem zbyt dumny, Ŝeby zabierać ze sobą Paula. Bardzo trudno mi było wyjść z nim z 
domu. Matce nigdy nie sprawiało to Ŝadnej trudności. 
Mama mówiła: 
- To mój syn i nie obchodzi mnie, co ludzie sobie myślą. Pochodzę z małego miasta w Idaho. 
Paul jest moim synem. 
Dla ojca jednak był to trudny czas, podobnie jak dla całej rodziny. Paul był prawdziwą 
komplikacją w perfekcyjnym scenariuszu. Nie był w nim zaplanowany. Ojcu trudno było się 
do tego dostosować. 
Gdybym miał o tym myśleć z perspektywy filozoficznej lub teologicznej, powiedziałbym, Ŝe 
to był powód, dla którego Bóg postanowił, Ŝe będziemy mieć Paula, dla dobra mojego ojca. 
Ojciec do dzisiaj mówi: wiem, Ŝe Paul pojawił się w moim Ŝyciu dla mnie. 
To samo mogę powiedzieć o sobie. Moja rodzina to silni ludzie. Mamy duŜe wymagania. 
Jesteśmy typowymi przywódcami i czasem tracimy kontakt z ludźmi, z ich odczuciami i 
emocjami. Nie stykamy się z cierpieniem. 
Paul otworzył nam świat, świat nowy dla mnie i mojego ojca. Ten świat mógłby nigdy nie 
zostać odkryty. Ja, podobnie jak ojciec, mógłbym pozostać płytkim, twardym, wymagającym 
i dominującym człowiekiem. Moglibyśmy pozostać niewraŜliwi na ludzkie bóle i cierpienia, 
ale Paul wniósł w Ŝycie ojca i w moje Ŝycie pewien wymiar, dający nam niezwykłą 
przeciwwagę. 
Podobnie było w rodzinie Kennedych. Spotkało ich wiele cierpienia, które musiało być pewną 
przeciwwagą dla pełnego atrakcji Ŝycia oraz ich wigoru i siły. 

Bóg uŜył Paula, aby wprowadzić równowagę w Ŝycie mojego ojca, aby ojciec stał się takim 
dobrym człowiekiem, jakim jest. Jest serdeczny, szczodry dla ludzi i współczujący. Ludzie go 
kochają. Nadal jest Hamannem - wysokim, surowym męŜczyzną, przywódcą. Trzyma pewnie 
ster w rękach, ma wizję i podejmuje decyzje. Dokądś zmierza, ale jednocześnie jest 
przystępny dla ludzi, obchodzą go inni, jest serdeczny. Wiem, Ŝe wiele z tych cech 
odblokował u niego, podobnie jak u mnie, Paul. Trzeba się otworzyć. Otwarcie się jest 
potrzebne wszystkim, pytanie tylko, kto ma klucz otwierający to, co w nas zamknięte. Paul 
miał ten klucz. 
Moja siostra Lori urodziła się dziewięć lat po Paulu, a ja urodziłem się trochę ponad rok po 
niej. Kiedy Paul miał dwanaście lat, mama miała trójkę dzieci w pieluszkach. Wtedy zaczęły 
się powaŜne kłopoty. 
Paul wchodził właśnie w wiek dojrzewania. Kiedy zaczęły u niego działać nowe hormony, 
kiedy zaczął rosnąć, kiedy zaczęły pojawiać się nowe cechy, zmienił się ze słodkiego, 
potulnego, grzecznego dziecka w gniewnego, zazdrosnego, wyobcowanego młodzieńca. Paul 
nie mógł nawiązywać z nami kontaktu. Nie mógł niczego powiedzieć i był silny fizycznie. 
Nie jest duŜy, ale jest silny. 
Nie umiał mówić, poniewaŜ nikt nie potrafił go tego nauczyć. Umiał tylko chrząkać. Dotąd 
nie spędził w szkole ani jednego dnia. 
Kiedy pojawiła się Lori i ja, Paul zobaczył, Ŝe uczucia mamy i taty, zarezerwowane dotąd 
wyłącznie dla niego, są teraz rozdzielane między trójkę dzieci. Zaczynający dojrzewać 
chłopiec, w którego ciele zaczęły krąŜyć nowe hormony, zrobił się gwałtowny. Był nie do 
opanowania. 
Rodzice nie mogli zostawić Paula samego w pokoju z siostrą lub ze mną, poniewaŜ rzucał się 
na nas. Parę razy próbował mnie udusić. 
Kiedyś, gdy miałem około dziesięciu lat, Paul ściągnął na mnie telewizor, poniewaŜ nie dawał 
sobie rady z tym wszystkim, co się wokół niego działo. Rodzice nie dawali temu rady - nie 
byli w stanie pilnować jednocześnie nas wszystkich. 
Mama powiedziała, Ŝe kaŜe zamontować zamek na zewnętrznej stronie drzwi od pokoju Paula 
- próbowała jakoś opanować sytuację. Opowiedziała mi później, jak kiedyś, pracując w 
ogrodzie, poczuła, Ŝe coś jest nie w porządku. Pamiętała, Ŝe zamknęła na klucz drzwi Paula, 
ale jednak odczuwała ten niepokój. My mieliśmy w tym czasie spać. 
Mama weszła do domu i zobaczyła Paula w pokoju dziennym. Trzymał mnie w pozycji 
leŜącej na podłodze i wciskał moją twarz w duŜy, gruby, kudłaty dywan. Byłem siny. Byłem 
bliski śmierci. On mnie dusił. Nie zdawał sobie sprawy z tego, co robi, ale robił to. 
Gdy mama ściągnęła ze mnie brata, z trudem łapałem oddech. 
Była cała seria podobnych zdarzeń. Rodzice nie wiedzieli, co z tym zrobić. 
Nadszedł dzień, gdy Paul zabrał się za Lori. Byliśmy wszyscy na polu. Mama poszła na 
chwilę do domu. Wchodziła właśnie, gdy Paul rzucił na ziemię Lori, która miała wtedy cztery 
i pół roku. Następnie złapał ją za głowę i zaczął nią tłuc o kamienie. Rozbił jej głowę. 
Matka pędem wybiegła na zewnątrz i zawiozła Lori do szpitala. Z siostrą wszystko było w 
porządku, ale to co zaszło, było kroplą, która przepełniła kielich. 
Pamiętam jak wieźliśmy Paula do zakładu. Było to dla rodziców straszne przeŜycie. Matka 
miała rozdarte serce. Kochała Paula, kochała Lori i mnie, ale nie widziała Ŝadnej moŜliwości, 
Ŝ

ebyśmy wszyscy mogli być razem. 

W tamtym czasie państwowy zakład opieki był piekłem. To było straszne. Pamiętam jak 
wyglądało wtedy nasze Ŝycie. 
Paul przyjeŜdŜał do domu w kaŜdy weekend i w kaŜdą sobotę późnym wieczorem 
odwoziliśmy go z powrotem do zakładu. Pamiętam jak siedziałem w samochodzie. Nie 
znosiłem tego zakładu. Nienawidziłem go. Przypominał teren jednostki wojskowej z wielkimi 

wojskowymi barakami. PrzejeŜdŜaliśmy przez wysokie, strzeŜone bramy. Niskie, ciemne 
budynki nazywano bursami-w kaŜdej z nich mieszkało czterech chłopców. 
Pamiętam jak jeździliśmy tam w kaŜdą sobotę wieczór. Budynki były w stanie ruiny. 
WjeŜdŜaliśmy na teren ośrodka i podjeŜdŜaliśmy do baraku Paula. 
Pamiętam, Ŝe gdy byłem dzieckiem, ojciec przykazywał nam zamykać i blokować drzwi 
samochodu, co teŜ czyniliśmy. 
Paul wychodził z auta. W ciemności kręciły się niedorozwinięte osoby. Pamiętam jak 
upośledzeni męŜczyźni cięŜkim krokiem podchodzili do samochodu i stukali w okna. 
Przyciskali twarze do szyb, uderzali pięściami w okna i robili dziwne rzeczy: ślinili się, lizali 
szkło, rozpłaszczali swoje nosy. Miałem osiem lat. 
W kaŜdą sobotę wieczór, gdy odwoziliśmy Paula, mama płakała. Ojciec wyprowadzał go z 
samochodu i oddawał na powrót do tego piekła. Było tam dziewięćdziesięciu czy stu 
chłopców i moŜe trzy osoby dorosłe. Do jedzenia dostawali breję. Pamiętam jak poszedłem 
do pokoju Paula. Były tam łóŜka polowe, tylko łóŜka polowe. śadnych stołów ani lamp. 
W sobotę wieczór odbywała się kąpiel. PrzyjeŜdŜaliśmy i zastawaliśmy tych wszystkich 
nagich męŜczyzn wyprawiających róŜne dziwactwa. Nie rozumiałem, co się tam dzieje. 
Nigdy nie zapomnę jednego z naszych przyjazdów. Podjechaliśmy pod barak i zobaczyliśmy 
człowieka siedzącego na ziemi i jedzącego błoto. Pamiętam błoto, które wychodziło z jego 
ust. Pamiętam jak pytałem: 
- Mamo, mamo, dlaczego on je błoto? 
- Kochanie, on jest taki jak twój brat. On nie wie, co robi. 
- Ale dlaczego nikt go nie powstrzyma? 
- Pewnie nie wiedzą, co on robi - powiedziała mama. 
- Chcę wysiąść i powstrzymać go. 
- Nie wolno ci tego zrobić - powiedziała mama stanowczym głosem - Nie wolno. 
Nie pozwalała nam wysiadać z samochodu. 
W czasie przebywania w tym zakładzie Paul stracił prawie wszystkie zęby- zostały mu tylko 
dwa. 
PrzeŜywaliśmy to w kaŜdy sobotni wieczór - o ile mogę to sobie przypomnieć. Około dziesięć 
lat temu coś się zmieniło. Nie wiem co to było. MoŜe fundusze? MoŜe zmiana podejścia? 
Zburzono stare baraki i zbudowano nowe budynki mieszkalne. Ponadto przez ostatnich kilka 
lat coraz bardziej poprawiała się opieka. Paul zaczął chodzić do szkoły. Jest teraz inaczej niŜ 
dawniej. Paul ma swój własny pokój. W budynku mieszka sześć osób i jeden profesjonalnie 
przeszkolony opiekun. Mieszkańcy domu mają własne naczynia i swoją jadalnię. Wszystko 
jest pięknie wykonane. Zmieniło się, ale pamiętam jak okropnie było przedtem i nie potrafię 
do końca rozdzielić tych dwóch rzeczywistości. Nadal jeŜdŜę do tego zakładu i ciągle czuję 
ten ucisk w Ŝołądku. Pamiętam jak tam było. 
Moi rodzice nadal zmagają się z Paulem. Patrząc wstecz, widzę, Ŝe ja teŜ toczyłem swoje 
zmagania. Kiedy w weekendy Paul był w domu, często zabieraliśmy go do sklepu, gdzie 
nieraz dostawał jednego ze swych niepohamowanych ataków śmiechu. On się śmiał, a ja 
uciekałem. JeŜeli byliśmy w sklepie spoŜywczym, uciekałem do sąsiedniego przejścia między 
półkami, aŜeby ludzie nie myśleli, Ŝe jestem z nim. 
Pamiętam, Ŝe gdy dorastałem, zastanawiałem się nad tym, co powiem kolegom. 
Pamiętam, jak chodziłem do gimnazjum. Pytano mnie stale czy jestem najmłodszy, a ja 
odpowiadałem, Ŝe tak, Ŝe mam starszą siostrę. Często pytano, czy w rodzinie są jeszcze jakieś 
inne dzieci, i znowu dawałem odpowiedź twierdzącą: mam starszego brata. Miałem przy tym 
nadzieję, Ŝe nie zadadzą mi następnego pytania, poniewaŜ nie wiedziałem, jak na nie 
odpowiedzieć. 
- A gdzie on jest? 
- On ma zespół Downa i obecnie nie mieszka w domu. 

Obrzucano mnie dziwnym spojrzeniem. 
- Mój brat jest upośledzony umysłowo. Ludzie poruszali ten temat w rozmowie i mówili: 
- Masz starszego brata. Gdzie on pracuje? 
Co im miałem powiedzieć? Rozmowa zawsze toczyła się w ten sposób, więc o ile mogłem, 
starałem się jej unikać. Potem coś się wydarzyło. 
Byłem w siódmej klasie, miałem trzynaście lat. Poszedłem na nasze szkolne rozgrywki 
piłkarskie. Chciałem oglądnąć mecz i pobyć z kolegami. Rodzice teŜ postanowili przyjść i 
przyprowadzili ze sobą Paula. Pamiętam, Ŝe siedziałem obok niego na trybunach. Byli tam 
wszyscy moi koledzy. Po raz pierwszy tak publicznie pokazywałem kolegom moją rodzinę i 
Paula. 
Byliśmy wzorową rodziną, mającą na przedmieściu dom ogrodzony palisadą i dwa 
samochody. Chodziliśmy do prywatnej szkoły, mieliśmy pieniądze. I oto był Paul. Naprawdę 
nie wiedziałem, jak się zachować. Wszyscy moi koledzy byli bogaci, nawet bogatsi od nas. 
Paul wszystko komplikował. 
Nawet pod koniec gimnazjum ciągle zmagałem się z tym, aby uczynić Paula częścią mojego 
Ŝ

ycia. Starałem nie wstydzić się go. Przechodziłem wtedy przez te wszystkie problemy z 

identyfikacją, przez które przechodzą nastolatki. Starałem się być podobny do innych 
chłopaków, być jednym z nich. Starałem się robić to wszystko, co oni. Chciałem być 
akceptowany. Chciałem być normalny. Owszem, byłem dosyć dobry w sporcie i to mi 
pomagało, ale oto byłem tutaj. Chciałem być jednym z chłopców, a miałem Paula. 
Rodzice przyprowadzili Paula na rozgrywki piłkarskie. Usiadłem obok niego. Potem, nie 
potrafię powiedzieć czemu, zacząłem go trochę oprowadzać wokół boiska. Trzymałem go za 
rękę. Nie wiem, czy stało się to w jednej chwili, czy teŜ coś takiego było we mnie - nagle 
poczułem się dumny z Paula. 
Znowu usiadłem obok niego, nadal trzymałem go za rękę. Potem ponownie go oprowadziłem 
i przedstawiłem mu wszystkich moich kolegów. W tym momencie zaszła we mnie zmiana. 
Nie wiem, jak to się stało ani dlaczego się stało. Być moŜe, nagle dorosłem. Nie wiem, co się 
stało. 
Kochałem Paula. Zawsze go kochałem. On zawsze okazuje nam miłość. Mówi: Danny, Lori, 
mamo, tato. Mówi te cztery słowa, a takŜe: bye-bye, hello, cześć kochanie i to prawie 
wszystko. Danny, Lori, mamo, tato, bye-bye. 
Powtarza słowa wielokrotnie: Danny. Danny. Danny. Danny. 
Mówi: Cześć Danny. Cześć Danny. Cześć Danny. Powtarza to w kółko. 
Paul jest taki jak my wszyscy. Lubi, Ŝeby go dotykać. Jest serdeczny. Wyciąga ręce, łapie i 
obejmuje. Zawsze chce trzymać kogoś za rękę. Nie wiem czy to jest typowe dla ludzi z 
zespołem Downa, czy taki po prostu jest Paul. 
My zawsze byliśmy bardzo serdeczni. Paul teŜ zawsze jest bardzo serdeczny. Dochodzi do 
tego, Ŝe siedzimy w pokoju i on wypowiada moje imię sto pięćdziesiąt razy. Cześć Paul - 
witam się z nim. On w odpowiedzi powtarza w kółko: Cześć Danny. Cześć Danny. Cześć 
Danny. Cześć Danny. Cześć Danny. Cześć Danny. Ja za kaŜdym razem mówię: cześć Paul i 
on powtarza i powtarza swoją odpowiedź, a potem wyciąga ręce i obejmuje mnie albo 
poklepuje mnie po nodze. 
Kochałem Paula. Z tym nigdy nie było problemu. Problem był z dokonaniem przejścia od 
wstydu do przyznania z dumą: to jest mój brat. Było to dla mnie trudne ze względu na to, kim 
chciałem być. Chciałem być jednym z chłopaków. 
Było to trudne dla całej naszej rodziny. Wiem, Ŝe mama i tata dokonali tego przejścia 
znacznie wcześniej niŜ moja siostra i ja. 
Przez długi czas Paul był osobą, którą kochałem. Paulem Hamannem, ale tak naprawdę nie 
Paulem-częścią rodziny Hamannów, Paulem-bratem. Potem nagle, na tym meczu piłkarskim, 
stał się moim bratem. 

Około rok później byłem w szkole świadkiem zaczynającej się bójki. Jeden chłopak podszedł 
do drugiego i doszło między nimi do wymiany słów. Wybuchła kłótnia i jeden z nich zaczął 
krzyczeć na drugiego: śmierdzący mongole! Ty głupi mongole! Stałem obok nich. PołoŜyłem 
ksiąŜki na ziemi, podszedłem do tego, który przezywał kolegę i uderzyłem go z całej siły w 
twarz. 
Upadł na ziemię. Stojąc nad nim powiedziałem: nie wiesz, o czym mówisz i przeszedłem do 
wyjaśniania mu, co to jest mongolizm oraz poinformowania go, Ŝe mam mongołowatego 
brata z zespołem Downa i jeśli jeszcze raz usłyszę, Ŝe mówi takie rzeczy, to rozszarpię mu 
gardło. 
To zupełnie nie było w moim stylu. Nie byłem skory do bójki, ale strasznie zabolało mnie to, 
co on powiedział. Cała ta scena odbywała się na moich oczach i musiałem wkroczyć w nią i 
coś zrobić. 
Ilekroć byłem świadkiem tego rodzaju sytuacji, musiałem działać. Na przykład był w naszej 
szkole taki program, który polegał na zabieraniu upośledzonych umysłowo na pływalnię w 
kaŜdy wtorek. Wpuszczało się ich do wody i pozwalało im się w niej poruszać. Musiałem coś 
robić. Co wtorek rano wskakiwałem do wody z tymi upośledzonymi dziećmi i byłem z tego 
dumny. Jakoś dokonało się we mnie to przejście od Paula-członka rodziny do Paula-mojego 
brata. Nagle otworzył się dla mnie cały ten świat, świat, którego przedtem zupełnie nie 
znałem. 
Pamiętam jak w szkole średniej przychodziłem do zakładu, w którym mieszkał Paul. Jeden z 
oddziałów przeznaczony jest dla najcięŜej zdeformowanych pacjentów, dla dzieci z 
najstraszniejszymi wadami wrodzonymi. Kiedyś przechodziłem przez to skrzydło i to, co 
zobaczyłem, zmieniło mnie. Po raz pierwszy zacząłem widzieć rzeczy, których przedtem 
nigdy nie dostrzegałem. Kiedy wyszedłem z tej części zakładu, wróciłem do pokoju Paula. 
Siedział na łóŜku. Wszedłem do środka i stałem tam płacząc i zastanawiając się dlaczego tak 
musi być i dłaczego byłem taki egoistyczny i egocentryczny, dlaczego miałem tak mało 
miłości, serdeczności i współczucia dla ludzi, którzy mnie otaczają, nie mówiąc juŜ o innych. 
Naprawdę dla Paula i dla mnie wszystko się zmieniło. 
Często gdzieś z nim chodzę. Robimy róŜne rzeczy. Zabieram go do kościoła. Chodzę z nim 
kupować lody. Chodzimy na mecze baseballowe. On nie wie, o co chodzi w tej grze, ale 
cieszy się, Ŝe jest ze mną. Lubię być z nim. 
Czasem Paul po prostu przychodzi ze mną do domu i oglądamy razem telewizję. Kiedy się 
zmoczy, muszę mu zmieniać spodnie, ale to wszystko jest wspaniałe. To naprawdę dziwne, 
ale to jest wspaniałe. 
Zawsze gdy widzę kogoś upośledzonego, płaczę, po prostu płaczę. Nie odczuwam bólu lub 
litości, ale miłość. Nie wiem, dlaczego tak jest. Być moŜe tak właśnie ma być. Miłość. Miłość 
do ludzi. Umiłowanie Ŝycia. Miłość do wszystkiego. Tak jest od moich czasów 
gimnazjalnych, gdy Paul stał się moim bratem. 
Największą rzeczą, jaką Paul uczynił dla mnie, i prawdopodobnie takŜe dla mojej rodziny, 
jest to, Ŝe otworzył nas na coś, czego inaczej nigdy nie doświadczylibyśmy - na coś 
dotyczącego jakości Ŝycia, czego nigdy byśmy nie poznali. Przywrócił nas samym sobie. 
Wszyscy jesteśmy bardzo związani ze swoim światem. Oglądałem w telewizji film pod 
tytułem Ordinary people (Zwykli ludzie). Zaskakujące w tym filmie było to, Ŝe Ŝycie matki 
musiało być doskonałe, a kiedy zdarzył się wypadek i straciła syna, nie była w stanie odnaleźć 
się w nowej sytuacji. Jej Ŝycie nie było juŜ doskonałe. Jej syn zmarł. śycie na zawsze się 
zmieniło. Ten mały doskonały świat rozsypał się, a ona nie była w stanie tego zaakceptować i 
nauczyć się czegoś po tym doświadczeniu. 
Wiem, Ŝe Paul symbolizuje w moim Ŝyciu wiele rzeczy: krzywdę, niezgodę, brak harmonii. 
Przedstawia brzydotę. Nie jest ładny. Uosabia brzydotę w świecie. Uosabia miłość 
warunkową. Kochałem go w ramach parametrów i ograniczeń, kochałem go pod warunkiem, 

Ŝ

e jego brzydota nie wchodzi mi w drogę. Kochałem go pod warunkiem, Ŝe brzydota 

wszystkiego, co on sobą przedstawiał, nie była częścią mojego Ŝycia, mojego prawdziwego 
Ŝ

ycia. 

Tak, mam brata - mówiłem dawniej z nadzieją, Ŝe nie padnie następne pytanie. 
Kiedy zdołałem przejść od uznania brzydoty do uczynienia jej składnikiem mojego Ŝycia, 
częścią składową mojej rodziny, częścią składową mojej miłości, to otworzyło się wiele 
drzwi. Otworzyło tak wiele uczuć. Otworzyło wszystko. Paul zrobił dla mnie coś, czego nigdy 
nie będę w stanie wyjaśnić. 
Rozumiem teraz, Ŝe Paul był dokładnie tym, czego potrzebowałem. Rozumiem, Ŝe być moŜe 
Paulowie i Oliverowie pełnią tę rolę dla nas wszystkich. Rolę łączenia nas z czymś, co jest dla 
nas za trudne. Być moŜe odgrywają rolę uosabiania tego, od czego staramy się trzymać z 
daleka. 
Paul jest bardzo serdeczny i kochający, obdarzający i dobry, jest taki brzydki, a jednocześnie 
taki doskonały. Gdy przeszedł przez okres dojrzewania, stał się z powrotem dawnym Paulem. 
Jest łagodny. W jego sercu jest samo dobro. W tym człowieku nie ma Ŝadnego zła. Nie ma 
zdrady. Nie ma kłamstwa. Nie ma Ŝadnej walki, Ŝadnej ambicji wykorzystania kogoś do 
własnej kariery. Te wszystkie rzeczy są obecne w naszym Ŝyciu społecznym. W Paulu nie ma 
Ŝ

adnej z nich, jest za to bardzo brzydki, zdeformowany i niezdolny do wypowiedzenia się i 

dzięki temu przede mną otwiera cały świat, otwiera cały świat mojej rodzinie i kaŜdemu, kto 
go dotyka. 
ś

ałuję, Ŝe nie moŜe tego doświadczyć więcej ludzi. Myślę, Ŝe Bóg pozwolił na istnienie 

Paulów i Oliverów, poniewaŜ oni mają dawać coś światu. Są dla nas przesłaniem o Ŝyciu. Są 
przesłaniem dla kaŜdego z nas. Są dla ludzi i świata przesłaniem o Ŝyciu, gdyŜ Ŝycie jest 
niedoskonałe, pełne cierpienia i brzydoty, ale my mamy kochać, mamy się starać, odnajdować 
w nim swoją drogę. Wiem, Ŝe oni są dla nas. 
W naszym Ŝyciu jest Paul. Jest ambasadorem posłanym przez niebieską rodzinę, aby nas na 
zawsze zmienić, tak Ŝe juŜ nie będziemy tacy, jacy bylibyśmy, gdyby go nie było. Nie 
mieliśmy wpływu na przyczyny tego, co stało się Paulowi, ale mieliśmy wybór czy dokonać 
tego przejścia, przejścia do Ŝycia i do miłości. 
  
Rozdział XV 
 
W całym moim dzieciństwie miało miejsce bezkompromisowe przyjmowanie wszystkiego, co 
dobre, co naleŜało do świata wyobraźni, co było święte. Naśladowałem wyciągnięte ramiona 
matki i ojca. 
Dzieci tańczą wokół Ŝarzącego się ognia, jeśli nauczą je tego ich przodkowie. Oliver był 
częścią tego ognia: suchym drewnem, Ŝarzącym się węglem i tajemnicą zawartą w dymie. 
Gdyby Oliver się nie urodził, nie doświadczałbym tych samych radości, lęków i tajemnic, o 
których śnię dzisiaj. Dom Olivera był pełen substancji, nieznanej nauce, filozofii i teologii, 
gdyŜ są one objaśnieniami wymyślonymi przez człowieka. Człowiek zawsze ma potrzebę 
wyjaśniania, dotykania i przedstawiania dowodów. Często jesteśmy przekonani, Ŝe moŜemy 
podejmować decyzje, które zagwarantują nam w przyszłości osiągnięcie poŜądanych 
skutków. Takie gwarancje nie istnieją, chyba Ŝe wybory, których dokonujemy, zawierają 
płonący ogień miłości. 
Mam swoje Ŝale i lęki, lecz spoczywają one bezpiecznie w moim sercu i pamięci, chroniąc 
mnie, gdy poruszam się wśród trudnych problemów jakie niesie kaŜdy dzień. 
Wspomnienia sowy, malin i Izabelle pozostają w mej pamięci - obrazy zachwytu i lęku, do 
których stale powracam. 
Raz, tylko jeden raz, gdy wracałem do domu ze szkoły boczną drogą pod klonami, obok 
podjazdu dla samochodów wykonanego z pokruszonych niebieskich kamieni, usłyszałem nad 

głową szum, szelest piór i sosnowych igieł. Spojrzałem w górę pnia, poprzez konary z jednej i 
drugiej strony i zobaczyłem wielką sowę. Miała duŜe oczy, powaŜny wygląd i patrzyła w dół, 
wprost na mnie. Miałem dziesięć lat. Była wiosna. Sowa przekrzywiła głowę na bok. Ja teŜ. 
W pierwszym odruchu chciałem pobiec do domu i powiedzieć matce: tam jest sowa! Tam jest 
wielka sowa! W następnej chwili pomyślałem, Ŝe naleŜy zachować spokój - i tak zrobiłem. 
- Co ty tam robisz, sowo? - zapytałem na głos. Po latach miałem dowiedzieć się, Ŝe 
skrzeczenie sowy zapowiedziało zamordowanie Cezara. Rzymianie uwaŜali tego ptaka za zły 
omen. Talmud mówi, Ŝe sen o sowie przynosi pecha. 
Miałem dziesięć lat i uwaŜałem, Ŝe moja sowa jest cudowna, aŜ do momentu gdy zeskoczyła 
ze swej ukrytej grzędy, rozpostarła potęŜne skrzydła i zdecydowanie ruszyła na mnie. 
Wbiegłem do domu i nigdy nie powiedziałem nikomu o tej przygodzie. 
W Ŝyciu dzieci są tajemnice i wysokie cienie, krzyŜujące się nad nimi. śycie w domu Olivera 
wzmagało jeszcze dla mnie tę tajemniczość. Wszyscy poruszamy się ostroŜnie między 
naszymi radościami i lękami, lecz i tak wyciągamy ręce. To wszystko ma dla mnie coś 
wspólnego z malinami. 
Pamiętam gęste, wysokie krzaki malin, które rosły na brzegach lasów mojego ojca. Pamiętam 
dojrzałe owoce między zielonymi liśćmi, lecz pamiętam takŜe jak drapałem ręce na ostrych 
kolcach. Pamiętam jak wrzuciłem do ust malinę i ugryzłem małego Ŝuka. Pamiętam, jak 
zobaczyłem pod nogami niejadowitego węŜa. Jako dziecko nauczyłem się, Ŝe dobre owoce 
mają swoją cenę. Pamiętam takŜe smutek, który odczuwałem, gdy pod koniec października 
zrywałem z krzaka ostatnie dwie lub trzy maliny i juŜ więcej przed zimą nie kosztowałem tej 
słodyczy. Oliver był podobny do tej słodyczy. 
Kto moŜe wiedzieć jakie obrazy pozostaną w naszej pamięci na zawsze, a które zapomnimy? 
Jednak jakoś wszystkie one wydają się do siebie pasować: sowy, maliny, moi bracia i siostry; 
moja matka, ojciec i ksiądz John; pieluszki, konwulsje, trumna wysuwana przez okno, 
ś

miech, cisza. Jestem skłonny zgodzić się z powieściopisarką Willą Cather, Ŝe "większość 

materiału do pracy pisarskiej zbiera się przed ukończeniem piętnastego roku Ŝycia". 
Kiedy byłem nastolatkiem, moja ciotka i wujek z Belgii zaprosili mnie na wakacje, które 
miałem spędzić z nimi i moimi trzema kuzynkami: dziesięcioletnią Annę, dwunastoletnią 
Tessy i szesnastoletnią Izabelle. Mieliśmy pojechać z Brukseli, przez ParyŜ, w góry na 
południu, niedaleko Lascaux i słynnych malowideł skalnych. 
Moja babcia, teŜ Belgijka, zapłaciła za mój lot i nagle, opuściwszy samolot, znalazłem się w 
małej, Ŝółtej furgonetce, w towarzystwie krewnych, których dotąd nie znałem. 
Annę lubiła dokuczać. Tessy, trochę urwisowata, była pełna humoru i miała cudowne piegi. 
Natomiast Izabelle, owszem, była moją kuzynką, ale pamiętam jej gęste, brązowe włosy. W 
ciągu tych dwóch tygodni, przez większość czasu ukrywała się za wielkimi okularami 
słonecznymi. 
Wujek pozałatwiał wszystko. Mieliśmy mieszkać w wynajętym przez niego bardzo starym 
wiejskim domu, który został odnowiony i wysprzątany na nasz przyjazd. Właściwie były dwa 
domy, oba zbudowane z kamienia. Dachy były pokryte mchem. 
DuŜy dom zajmował wujek, ciocia i trzy dziewczyny. W małym, jednopokojowym domu 
mieszkałem ja. 
Pamiętam ślimaki na kamiennych ścianach, maki, zapach górskiego powietrza. Farma była 
dobrze utrzymana, studnia czysta i głęboka. 
Dnie spędzaliśmy na zwiedzaniu okolicznych zamków i grot. Wieczorem czytaliśmy albo 
słuchaliśmy muzyki z radia, które stało na parapecie okiennym i które wujek nastawiał na 
róŜne odległe stacje. 
Ostatniego wieczoru przed wyjazdem graliśmy w karty, pakowaliśmy się, przygotowując się 
do podróŜy powrotnej, która czekała nas nazajutrz, jedliśmy ser i owoce. Potem, zbyt szybko, 
nadeszła pora pójścia spać. Przeszedłem przez małe podwórze, które oddzielało od siebie oba 

budynki, wszedłem do swojego domku, zamknąłem zamek w drzwiach i połoŜyłem się w 
łóŜku. 
Gdzieś w środku nocy usłyszałem lekkie pukanie w zamkniętą okiennicę. Pamiętam jak 
leŜałem w łóŜku, wytęŜając wzrok w ciemności. Wiedziałem, Ŝe jestem w środku Francji, 
pośrodku odosobnionej farmy. Nie wiedziałem, Ŝe znajduję się pomiędzy tą wielką ekscytacją 
i lękiem, co uczy nas pamiętać. 
Pukanie powtórzyło się. Ściągnąłem kołdrę z łóŜka i podszedłem do zamkniętego okna. 
-Christopher- usłyszałem jak szepnął ktoś stojący na zewnątrz - Christopher. 
Otworzyłem zatrzask, powoli odchyliłem grube, drewniane okiennice, które rozpostarły się 
jak otwarte ramiona, i w świetle księŜyca zobaczyłem Izabellę w długiej białej nocnej koszuli. 
- Czy chciałbyś zatańczyć ze mną na łące? 
- Proszę? - zapytałem, stojąc boso w piŜamie w szkocką kratkę. 
- Czy poszedłbyś potańczyć na łące? 
- O, nie - powiedziałem, zamykając okiennice i wróciłem do łóŜka. 
Wszyscy mamy coś, czego Ŝałujemy. W młodości zwykle trzymamy to w tajemnicy, jak 
sekret, który w miarę gdy się starzejemy, staje się coraz słodszy. 
Marzę o sowie, o Oliverze i o smaku malin mojego ojca. śałuję, Ŝe nie zatańczyłem z Izabellą 
pod bezpiecznym i zarazem budzącym niepokój księŜycem. 
  
Rozdział XVI 
 
Dzięki temu, Ŝe Sargent Shriver przeczytał artykuł o Oliverze w The Wall Street Journal, 
zostałem zaproszony do Waszyngtonu, gdzie spotkałem się z nim, z jego Ŝoną Eunice 
Kennedy-Shriver, a takŜe z ludźmi pracującymi w Fundacji Josepha E Kennedy'ego juniora. 
Fundacja została załoŜona w 1946 roku przez ambasadora Kennedy'ego i jego Ŝonę, aby 
uczcić pamięć ich najstarszego syna, który zginął podczas II wojny światowej. Od początku 
swego istnienia Fundacja inicjuje i wspiera programy słuŜące dobru ludzi upośledzonych 
umysłowo. Są to badania naukowe, szkolenia, usługi, edukacja i sport. 
Dzięki Oliverowi zostałem zaproszony do zaangaŜowania się w sprawę olimpiad specjalnych. 
Fundacja Kennedy'ego, przygotowująca się do obchodów czterdziestolecia swego istnienia 
poprosiła, abym napisał parę okolicznościowych tekstów. 
Napisałem dla Fundacji wiersz, oceniłem prace konkursowe i przygotowałem następującą 
wypowiedź. 
12 sierpnia 1944 rokujoseph P Kennedy junior zginął w nieudanej próbie bombardowania w 
Europie. Rodzina Kennedych nie zdawała sobie wówczas sprawy z tego, Ŝe wydarzenie to 
postawi przed nimi pytanie - pytanie, które niektórzy z nas zadają sobie wtedy, gdy są bardzo 
młodzi, inni, gdy są bardzo starzy, a jeszcze inni nie stawiają go sobie nigdy: Dlaczego 
cierpienie? 
MoŜemy spojrzeć wstecz na swoje Ŝycie i ponownie ogarnąć myślą te chwile, gdy straciliśmy 
wiarę albo miłość, gdy zastanawialiśmy się nad absurdalnością Ŝycia i oburzaliśmy się, Ŝe - 
jak to wyraził Dyłan Thomas - gaśnie światło. 
Joseph Kennedy senior stracił swego najstarszego syna podczas II wojny światowej. Nie 
trzeba opisywać jego smutku, gdyŜ ten sam smutek nosimy w sobie wszyscy. KtóŜ Z nas nie 
przeŜył bólu nagłej utraty brata lub siostry, matki lub ojca? 
Prezydent Kennedy miał rację pisząc: Światowa kariera Josepha była tak pewna i 
nieunikniona, Ŝe wydawało się, iŜ jego śmierć wkracza w naturalną kolej rzeczy- 
Oczywiście, to była właśnie ta naturalna kolej rzeczy, któ rej rodzina Kennedych musiała po 
raz pierwszy stawić czoła. 
RozwaŜcie, proszę, co moŜe powstać z płomieni spalającego się feniksa. 

Jak wypełniliście nagłą pustkę, kiedy Ŝałoba przygasła? 12 sierpnia 1946 roku, w drugą 
rocznicę śmierci Josepha, państwo Kennedy załoŜyli Fundację Josepha P Kennedy'ego, 
Juniora. Rodzina Kennedych postanowiła, Ŝe Z ciemnych popiołów jej smutku powstanie 
nowe Ŝycie. 
Istnieje pewna alchemia smutku, jak przypomniała nam Pearł Buck. Smutek moŜe zostać 
przemieniony w mądrość. 
Dzięki alchemii smutku, jakim była dla Kennedych śmierć ich najstarszego syna, do naszego 
zbiorowego sumienia został dodany nowy element, dotyczący upośledzonych i 
niedorozwiniętych umysłowo. 
Przez wiele lat z urodzeniem się dziecka, którego głowa była nietypowo duŜa lub którego 
kręgosłup był powykręcany, związane były podejrzenia i wstyd. Bano się dziecka urodzonego 
z zaburzeniami funkcji mózgu. W naszym społeczeństwie istniała tendencja do zachęcania 
rodziców, aŜeby odsunęli takie dziecko od siebie. Zgodnie z istniejącą postawą społeczną 
takie dziecko było po prostu pomyłką. Matki i ojcowie w to nie wierzyli, ale my, jako kraj i 
naród, tak. Nie chcemy rezygnować z wygodnego Ŝycia. 
Głos Fundacji Josepha P. Kennedy ego był jednym z pierwszych głosów w historii Stanów 
Zjednoczonychformułujących pytanie: Co starają się nam powiedzieć te dzieci? 
Dzięki Fundacji Kennedy'ego w badaniach naukowych pojawił się nowy temat. Powstały 
centra wspólnot, wprowadzono nowe prawa, ufundowano stypendia... wszystko po to, aŜeby 
badać i wspierać tajemnicę, jaką mają w sobie ludzie upośledzeni umysłowo. 
Dzięki nowej świadomości, wielu z nas dołączyło do wspólnoty cierpienia.  
Czterdzieści lat temu utworzono Fundację Josepha P Kennedy'ego, aŜeby zrozumieć fenomen 
Ŝ

ycia. 

Nie znam niczego, co uczciłoby to Ŝycie lepiej niŜ olimpiady specjalne Fundacji. Przytoczę 
jeden z tysięcy listów, które otrzymują organizatorzy tych olimpiad: 
Chcę Wam opowiedzieć o chłopcu, który ma na imię John. Jest moim synem i jest 
niepełnosprawny. Jestem dumna z niego i jego osiągnięć, które są owocem udziału w 
olimpiadach specjalnych. Dobrzy, pomocni ludzie, zachęcili Johna do robienia rzeczy, które 
nam wydawały się zupełnie dla niego nieosiągalne. John zaczął brać udział w olimpiadach 
specjalnych w wieku około dziesięciu lat. Ci ludzie nauczyli go startować w zawodach i 
odnosić zwycięstwo. Zaszczepili mu odwagę i poczucie dumy. Nawet gdy nie zwycięŜał, 
gratulowali mu udziału i zachęcali, Ŝeby znów spróbował. W tamtych latach John nauczył się 
grać w koszykówkę i baseball. Obecnie potrafi wykonać w biegu duŜy skok, umie grać w kule 
i jeździ na nartach. 
Na olimpiadach specjalnych John nauczył się teŜ współŜycia z innymi niepełnosprawnymi 
sportowcami. Oni zawsze nawzajem zachęcają się i podbudowują wzajemnie swoje poczucie 
wartości. Starsi pomagają młodszym. 
Dzięki treningom, zachętom, miłości i zrozumieniu, John wyrósł na samodzielnego 
męŜczyznę. Miał dość odwagi i pewności siebie, Ŝeby wyjść w świat i podjąć pracę w pełnym 
wymiarze godzin. Ma tę pracę od ponad sześciu miesięcy, a my wiemy, Ŝe nie byłoby to 
moŜliwe bez doświadczeń, które wyniósł z olimpiad specjalnych. 
PoniewaŜ czterdzieści łat temu w płomieniach samolotu nad Anglią zginał Joseph P. 
Kennedy, junior, utworzono fundację, która nauczyła tego młodego niepełnospraumego 
olimpijczyka odwagi i pewności siebie. 
Nie moŜemy stworzyć dla siebie jakichś szczególnie korzystnych uwarunkowań. Nie moŜemy 
odgadnąć przyszłości. MoŜemy tylko wspierać zjawisko Ŝycia przez ustanawianie wzorów i 
zwyczajów, które podtrzymują Ŝycie. 
Zamiast poddawać się Ŝalowi, rodzice Josepha sprawili, śe pamięć ich syna oŜyła, sięgnęła w 
teraźniejszość i pomogła komuś nauczyć się odwagi i wiary siebie. 

Wzrastaniu w świadomości społecznej przekonania, Ŝe niepełnosprawni umysłowo mogą być 
kamieniem węgielnym naszej wspólnoty, towarzyszyło podpisanie przez prezydentajohna F. 
Kennedy ego w dniu 31 października 1963 roku przepisu praumego Public Low 88-164 oraz 
utworzenie przez niego Prezydenckiego Komitetu do Spraw Upośledzenia Umysłowego. 
Zapewniło to fundusze dla dwunastu ośrodków naukowych w naszym kraju, zajmujących się 
badaniami nad upośledzeniem umysłowym.  
Na długo zanim zaczęto badać wewnętrzną naturę człowieka, wierzono, Ŝe jest ona 
odzwierciedlona w ręce. Dziś wiemy, Ŝe wewnętrzna natura człowieka jest odzwierciedłona w 
mózgu. Upośledzenie umysłowe nie jest przekleństwem od bogów, nie jest zjawiskiem 
nadprzyrodzonym ani czymś, czego naleŜy się bać. 
Dzięki temu, Ŝe prezydent Kennedy podpisał przepis EL. 88-164 o upośledzeniu umysłowym, 
wiemy dziś więcej niŜ kiedykolwiek dotąd. Po prostu prezydent Kennedy zachęcił 
naukowców do zajęcia się badaniami nad rozwojem mózgu i związkiem tego rozwoju z 
upośledzeniem umysłowym. Zdaliśmy sobie sprawę z tego, Ŝe jeŜeli zrozumiemy 
funkcjonowanie kaŜdego dziecięcego mózgu, moŜemy dokonać więcej. 
Badania naukowe nad upośledzonymi umysłowo są kompleksowe i zakrojone na szeroką 
skalę. Wiemy duŜo, ale o jednej trzeciej przypadków nie wiemy absolutnie nic. JednakŜe 
dzięki temu, Ŝe doprowadzono do zainteresowania się nauki zaburzonym funkcjonowaniem 
mózgu, w ciągu ostatnich dwudziestu pięciu lat dowiedzieliśmy się bardzo wiele. 
Przepis EL. 88464 i Fundacja Kennedy'ego pozwoliły naukowcom poświęcić czas na 
rozpoznanie normalnych sekwencji strukturalnych mózgu i jego normalnego rozwoju 
funkcjonalnego, aŜeby mogli porównywać te dane ze stanem nienormalnym. Społeczność 
naukowa musiała się dowiedzieć, czego potrzeba, aby powstała normalna kora mózgowa. 
Gdy ustalono juŜ jaki jest ten standard, naukowcy mogli rozpocząć badania nad rozwojem, 
który nie jest normalny. 
Przed inicjatywą prezydenta Kennedy'ego nauka po omacku szukała języka, za pomocą 
którego mogłaby opisać nienormalne funkcjonowanie mózgu, będące zasadniczą przyczyną 
upośledzenia umysłowego. 
Centra badawcze, ustanowione podpisem prezydenta Kennedy'ego, pozwoliły na 
interdyscyplinarne badania zaburzeń rozwojowych człowieka. Naukowcy muszą spotykać się 
ze sobą w tych placówkach badawczych i pracować razem. Nie czas na ambicje osobiste. 
Prezydencki Komitet do Spraw Upośledzenia Umysłowego przypomina nam, Ŝe medycyna to 
nie przywracanie zdrowia, lecz przynoszenie pomocy. 
Naprawdę nie moŜemy zaniechać tych poszukiwań. Są to poszukiwania pewności, ale jeŜeli 
zachowujemy w tej sprawie bezstronność, to wiemy, Ŝe nigdy nie będziemy pewni. Jednak Z 
tego, co widzieliśmy w dotychczasowej historii Fundacji Kennedyego wiemy, Ŝe- obok 
wdzięczności za otrzymywanie, jest takŜe jeszcze większa wdzięczność za dawanie. 
Ostatnio poprosiłem ojca, który ma dziecko z zespołem Downa, Ŝeby opowiedział o miejscu 
jego syna w naszym świecie: 
Przez wiele lat ludzie porzucali wszelką nadzieję, Ŝe moŜna cokolwiek zrobić z dziećmi 
takimi jak mój syn, Kyle. Oddawali je do zakładu albo gdzieś ukrywali. 
JeŜeli da się dziecku szansę, to ono się rozwinie. Mój syn ma osobowość. Robi róŜne rzeczy. 
Dajcie takiemu dziecku jak Kyle szansę, a ono nauczy się Ŝyć stosownie do swoich 
moŜliwości. 
Kiedy urodził się Kyle, moja matka nie była nawet w stanie znieść jego widoku. Moi rodzice 
byli twardzi i nie tolerancyjni dla ludzi, którzy nie byli tacy jak oni. Gapili się na ludzi 
upośledzonych albo się śmiali. 
Dzisiaj Kyle uwielbia chodzić do domu swoich dziadków. Stale tam chodzi. Mój ojciec robi 
mu popcorn, a potem Kyle siada w zabezpieczonym krześle. Siada tam ze swoim popcornem. 

Kiedy Kyle się urodził, moja matka nie mogła patrzeć na jego zdeformowane uszy, skośne 
oczy, na bliznę, którą miał na klatce piersiowej po przebytej operacji serca. Gdy moja Ŝona i 
ja pokazywaliśmy ćwiczenia, jakie wykonujemy z Kylem, moja matka nie mogła nawet na 
niego spojrzeć. Nie chciała mieć z tym nic wspólnego. Po prostu nie mogła tego wytrzymać. 
Dzisiaj moja matka pierwsza rwie się do wykąpania Kyle, do pochlapania go wodą. Kyle'a 
zmienił jej Ŝycie. 
To dla Kyle'a i jego rodziny stworzono Fundację Kennedy'ego. To dla Kyle'a i jego rodziny 
prezydent Kennedy podpisał Public Law 88-164. 
Dzisiaj widzę i słyszę wokół siebie chłodną dojrzałość i brak skrupułów. Słyszę jak ludzie 
mówią o jakości Ŝycia, wygodzie, łatwej przyjemności, szybkim likwidowaniu cierpienia i 
bólu - o błyskawicznych rozwiązaniach. 
Nie traćmy zaufania do siebie i naszych dawnych marzeń. Nie nadawajmy fałszywej formy 
temu, co jest w naszych sercach. Nie bądźmy Wielkim Gatsby, którego marzenie "bybjuŜ za 
nim, gdzieś w tyle, w rozległym mroku za miastem, gdzie ciemne pola republiki roztaczają się 
wśród nocy". 
Bądźmy E Scottem Fitzgeraldem, który wierzył, Ŝe "jutro popędzimy szybciej, otworzymy 
ramiona szerzej". 
Jak mówi zakończenie powieści o Gatsbym "dąŜymy naprzód, kierując łodzie pod prąd, który 
nieustannie znosi nas w przeszłość". 
Mamy w naszym kraju wspaniałą przeszłość, opartą na współczuciu i wytrwałości. Nie 
zdołamy ukończyć tego dzieła za naszego Ŝycia, ale nie wolno nam go zaniechać. 
Poeta Carl Sandburg kończy swój zbiór poezji Ludzie, tak następującymi słowami: 
Są ludzie, których nie moŜna kupić. 
Z ognia urodzeni czują się w ogniu jak w domu 
Gwiazdy nie robią hałasu. 
Nie powstrzyma się wiatru od wiania. 
Czas to wielki nauczyciel. 
Kto potrafi Ŝyć bez nadziei ? 
Synowie Kennedych zrodzili się w ogniu, powstając z popiołów, tworząc nowe Ŝycie. 
Wszyscy rodzice upośledzonych dzieci wiedzą, śe czas jest rzeczywiście wielkim 
nauczycielem i wszyscy wiemy, Ŝe nie moŜemy Ŝyć bez nadziei. 
Wszyscy odziedziczyliśmy ziemię. KaŜde ziarenko piasku, kaŜdy cień naleŜy do nas 
wszystkich. 
Taki jest duch Fundacji Kennedyego. Takie jest przesłanie, które dał nam wszystkim Komitet 
powołany przez prezydenta Kennedy'ego i takie orędzie przekazuję wamja: Wszyscy 
odziedziczyliśmy ziemię. 
   
Zakonczenie 
 
Kiedy w wieku piętnastu lat przeczytałem powieść Harpera Lee Zabić drozda, wiedziałem, Ŝe 
chcę być ojcem, tak jak Atticus. Ja teŜ chciałem być takim człowiekiem, który zostaje z 
synem lub córką przez całą noc, jeŜeli dziecku tego potrzeba. 
Jeśli czytaliście tę ksiąŜkę, to pamiętacie, Ŝe gdy Jem omal nie został zamordowany przez 
nikczemnego Boba Ewella, wezwano lekarza, aby nastawił złamaną rękę chłopca. 
Potem lekarz wyszedł, a Atticus "zgasił światło i odszedł do pokoju Jema (...) przesiedział 
tam całą noc i był teŜ tam, gdy Jem zbudził się rankiem". 
Nie wszystko mogłem w tej ksiąŜce zrozumieć, kiedy byłem młodym chłopcem. Nie mogłem 
rozumieć pojęcia ojcostwa, ale wiele razy podczas mojego dorastania czułem, Ŝe wokół mnie 
istnieje opiekuńcza siła i Ŝe ta siła w jakiś tajemniczy sposób naleŜy równieŜ do mnie. Była to 
ta sama moc, którą posiadał Oliver: moc chronienia wszystkiego, co wokół niego rośnie. 

Pamiętam, jak byłem z matką i ojcem na wakacjach w Combermere, w stanie Ontario w 
Kanadzie. Nie mogłem mieć wtedy więcej niŜ sześć lat. 
Zwiedzaliśmy Madonna House, świecki apostolat nad rzeką Madawaska, załoŜony przez 
Catherine de Hueck Doherty, kobietę zakochaną w Bogu i Jego biednych. Moi rodzice 
rozmawiali w sali spotkań, a ja, znudzony rozmową dorosłych, wyszedłem się przejść wokół 
budynku, aby zobaczyć rzekę. 
Gdy skręciłem za róg domu, potknąłem się na swojej sznurówce i upadłem, wydając mały 
okrzyk. 
- Co się stało? - zawołał ktoś z tylnych schodów budynku. 
Szybko podniosłem się i wyjaśniłem staremu męŜczyźnie, Ŝe się przewróciłem i Ŝe znowu 
rozwiązał mi się but. 
-Podejdź tutaj. 
Odgadłem prawidłowo, Ŝe ten człowiek to Moise, stary, ślepy Indianin kanadyjski, który 
przychodził do Madonna House dla towarzystwa i na herbatę. 
Powoli, ostroŜnie podszedłem do niego, z lękiem spoglądając na jego czarny kapelusz i 
zakrzywione oczy. 
- Stań koło mnie. ZawiąŜę ci buta. Pamiętam, Ŝe gdy schylił się powoli i pociągnął moją 
sznurówkę, poczułem od niego zapach drewna i dymu. 
- Jak masz na imię? - zapytał spokojnym, niskim głosem. 
- Christopher. 
To była cała nasza rozmowa. Indianin zawiązał mi buta i pobiegłem nad rzekę, gdzie przez 
resztę popołudnia rzucałem kamienie i łapałem Ŝaby. 
Do dzisiaj pamiętam jak dobry Moise siedział na schodach, słuchając jak kamienie uderzają o 
wodę, a ja wiedziałem, Ŝe jestem bezpieczny w jego cieniu. 
Dwa lata później, na wiosnę, miałem przyjąć Pierwszą Komunię. Miałem teŜ dokonać jeszcze 
jednego odkrycia, związanego z tymi, którzy nas chronią w niewidzialny sposób. 
Zakonnice przez cztery tygodnie przygotowywały nas do komunii. Pamiętam, jak klęczałem 
przy drewnianej balustradzie ołtarza, a siostra, udawała księdza podającego hostię. 
Podchodziła kolejno do kaŜdego z nas i dotykała wyciągniętych języków zamkniętym 
końcem długopisu, a my mieliśmy powiedzieć: amen. 
Na końcu próby siostra ogłosiła, Ŝe moŜemy nabyć pierwszokomunijne zestawy, zawierające 
białą saszetkę, Biblię w białej okładce i biały róŜaniec - dla dziewczynek lub krawat, Biblię w 
czarnej okładce i czarny róŜaniec - dla chłopców. 
- Proszę, Ŝeby ci, którzy chcą to zamówić, podnieśli rękę. 
Nigdy dotąd, przez całe siedem lat mojego Ŝycia, nie podejmowałem decyzji finansowych, 
więc nie podniosłem ręki. 
W dniu Pierwszej Komunii, po całej poprzedzającej ją krzątaninie, znalazłem się w 
zatłoczonym kościele. Chłopcy stali po lewej, dziewczynki po prawej stronie, a tylną część 
kościoła zapełniali rodzice. 
Ksiądz proboszcz rozpoczął ceremonię od ogólnego błogosławieństwa. Potem miał 
pobłogosławić Biblie i poprosił wszystkie dzieci, aby podniosły je w górę. 
Spojrzałem dookoła i zobaczyłem wiele białych i czarnych Biblii unoszących się nad moją 
głową. Byłem jedynym dzieckiem nie mającym Biblii. Czułem się samotny i nie na miejscu. 
Następnie ksiądz poprosił, Ŝebyśmy podnieśli swoje róŜańce. Miałem przeŜyć ten ból po raz 
drugi. 
Znowu wszyscy zrobili to, o co prosił ksiądz. Gdy błogosławieństwo miało juŜ zostać 
wypowiedziane, w tyle kościoła powstało jakieś zamieszanie. Podobnie jak wszyscy inni, 
odwróciłem głowę, Ŝeby to zobaczyć. Nie widziałem dokładnie, co się dzieje, jedynie Ŝe ktoś 
próbuje wyjść z miejsca w środku ławki, przeciskając się wśród stłoczonych ludzi. Po chwili 
zobaczyłem, Ŝe jest to mój ojciec. 

Jeszcze raz kogoś przeprosił i znalazł się w przejściu między ławkami. 
Ceremonię wstrzymano. Ksiądz opuścił rękę. Dzieci, jedno po drugim, opuściły róŜańce. 
Ojciec zdecydowanie wyszedł na środek kościoła, sięgnął do kieszeni, wyciągnął swój długi, 
brązowy róŜaniec, przechylił się nad ławką, wyciągnął do mnie swoją długą rękę, wręczył mi 
róŜaniec i uśmiechnął się. Ja teŜ się uśmiechnąłem. 
Ojciec szybko powrócił na swoje miejsce, akurat wtedy, gdy ksiądz ze zrozumieniem ogłosił: 
- Podnieście wszyscy swoje róŜańce na błogosławieństwo. 
Ja podniosłem swój róŜaniec najwyŜej. Jestem tego pewien. 
W miarę upływu lat coraz więcej dowiadywałem się o subtelnościach współczucia i 
umiejętności prowadzenia innych. 
W 1973 roku wstąpiłem na Uniwersytet Columbia, na studia nauczycielskie. Chciałem uczyć 
- i zostałem nauczycielem - ale wciągnęło mnie równieŜ pisanie wierszy. 
W pierwszych miesiącach mojego pisania trafiłem takŜe na zajęcia z języka angielskiego, 
prowadzone przez kierownika wydziału anglistyki, profesora Karla Kroebera. 
Miał on brodę, jakiej nigdy nie zdołam wyhodować. Miał równieŜ szlachetny umysł i siłę, 
którą mógłbym porównywać z siłą Atticusa i mojego ojca i, mam nadzieję, mojego serca. 
PoniewaŜ byłem oczarowany jego umysłem i dobrocią, napisałem do niego krótki list, który 
zawierał równieŜ kilka moich wczesnych wierszy, pierwszych wierszy, jakie napisałem. 
Chciałem mu po prostu podziękować za dobry rok. 
Oto, co napisał mi w odpowiedzi: "Dziękuję Panu za list. Zachęcanie przynosi korzyści". 
Dalej profesor napisał, Ŝe podobały mu się wiersze i radził, Ŝebym trzymał się miłości i 
przyrody i nie przestawał pisać. Tak teŜ zrobiłem. 
KaŜdy pisarz przechowuje w sercu historię swoich początków, a w szufladzie trzyma 
pierwszy list z pochwałami od kogoś kompetentnego. 
Profesor Kroeber i ja nadal sporadycznie ze sobą korespondujemy, a jego mądre, zawierające 
zachętę listy są dla mnie probierzami, które chronią jakość moich wierszy. 
Po tym gdy przerobiłem te wszystkie lekcje, Roe urodziła Davida, miesiąc przed śmiercią 
Olivera. 
Pielęgniarka szybko zabrała dziecko ze stołu porodowego i zaniosła je do urządzenia 
przypominającego tacę z ekranami i lampkami, które, jak mi powiedziano, słuŜy do 
regulowania temperatury ciała dziecka. 
Podszedłem i spojrzałem na małą krzyczącą buzię. Zapytałem pielęgniarki czy mogę go 
dotknąć. 
- Oczywiście, Ŝe pan moŜe - zaśmiała się - To jest pana syn. 
Potem trzymałem w palcach jego nóŜkę i trochę nim potrząsałem. 
W jaki sposób mogę zagwarantować, Ŝe mój syn David wyjdzie kiedyś za róg domu i spotka 
Moise? Jak powiem mojej córce Karen, Ŝe mam w szufladzie komody brązowy róŜaniec, 
gdyby kiedyś go potrzebowała? Jak poruszę umysł i serce mojego najmłodszego syna, 
Michaela, Ŝeby napisał do swego nauczyciela list z podziękowaniem? 
Pragnę nauczyć moje dzieci, Ŝe zawsze jest przy nich ktoś, kto je w niewidoczny, tajemniczy 
sposób chroni i powiedzieć im, Ŝe one takŜe posiądą tę umiejętność. 
Pragnę nauczyć moje dzieci, Ŝe ten duch trwa w nas wszystkich, dawnych, obecnych i 
przyszłych. 
Zeszłej jesieni David, który bawił się na polu z kolegami: Nicholasem, Amy i Claire, potknął 
się i upadł na ziemię. Upadł w taki sposób i z taką siłą, Ŝe zwichnął lewą rękę. 
Były łzy, męskie łzy, pośpieszna jazda do szpitala, prześwietlenie, temblak, wyczerpanie, aŜ 
w końcu David poszedł spać w swoim pokoju, z Whiskersem i złotą rybką, podskakującą i 
uderzającą o powierzchnię wody w akwarium. 
Usiadłem u stóp jego łóŜka i patrzyłem jak oddycha. Potem zgasiłem światło i obiecałem 
sobie, Ŝe będę przy Davidzie rano, gdy się obudzi. 

Dwa dni przed urodzeniem się Davida zatelefonowała do nas moja matka, mówiąc, Ŝe Oliver 
ma gorączkę. Zwykłą gorączkę. Oliver miewał wcześniej gorączkę. Nie ma się czym 
denerwować. Było to w niedzielę, 10 lutego 1980 roku. Dwa dni później, w szpitalu Lincolna 
urodził się nasz pierwszy syn. 
Moi rodzice przyszli do szpitala zobaczyć swego nowego wnuka. Podziwiali Davida przez 
grubą szybę sali noworodków. Przynieśli Roe stokrotki i niebieskie goździki. Uściskaliśmy 
się wszyscy, potem matka powiedziała, Ŝe musi iść do domu, poniewaŜ Oliver ciągle ma 
gorączkę. 
Roe i ja przynieśliśmy Davida do domu. Dzień za dniem pił mleko matki i oddychał, 
oddychał, podczas gdy mój brat powoli umierał na grypę i zapalenie płuc, w odległości 
trzydziestu minut od domu, w którym wyrosłem. 
Moja matka codziennie do nas telefonowała. Temperatura Olivera rosła. Przyszedł lekarz, ale 
nic się nie zmieniło. Po trzech tygodniach matka zadzwoniła, Ŝeby powiedzieć, Ŝe Oliver jest 
umierający. 
We środę 12 marca, miesiąc po urodzeniu się naszego syna, Roe przyszła do szkoły, w której 
uczyłem, aby zjeść ze mną lunch i pokazać Davida moim uczniom i kolegom, ale naprawdę, 
najbardziej chciała wtedy być z moją matką. 
Po lunchu, Roe zabrała Davida i pojechała samochodem do domu moich rodziców, który 
znajduje się po przeciwnej stronie linii kolejowej, w odległości pięciu minut od szkoły. 
Oliver miał straszną noc. CięŜko dysząc, łapał oddech za oddechem. W południe następnego 
dnia matka trzymała Olivera w ramionach. Jeden oddech. Jeden oddech. 
- Zegnaj, mój aniele - powiedziała i Oliver zmarł. Po trzydziestu dwóch latach opiekowania 
się nim, kąpania i karmienia go, powiedziała: Ŝegnaj mój aniele i połoŜyła jego głowę na 
poduszce. 
Matka wyszła z pokoju, przeszła przez hol i zaczęła schodzić po schodach. W tym momencie 
weszła do domu Roe z naszym synem Dawidem i był on następną osobą, którą wzięła w 
objęcia moja matka. 
Oliver jest pochowany w klasztorze benedyktynów w Weston, w stanie Vermont. Na jego 
nagrobku napisano: "Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądać będą". 
- Wiem, Ŝe mógłbyś nazwać go warzywkiem. Ja nazywałem go Oliverem, moim bratem. 
Pokochałbyś go, gdybyś go znał. 
MoŜemy pielęgnować wszystko, co rośnie wokół nas. MoŜemy koszmarowi nadać imię. 
Ustawię na swojej półce czerwoną miskę obiadową Olivera. Tyle razy miałem ją w rękach. 
Znam jej cięŜar i znam jej głębokość. 
  
Posłowie 
Fred Rogers 
 
Słowa Chrisa de Vinck trafiają tam, gdzie powstają moje łzy, delikatnie pomagają mi płakać i 
zastanawiać się, czy w kaŜdym z nas nie ma czegoś, w czym czujemy się bezsilni i 
potrzebujemy bezwarunkowej akceptacji. 
Oliver i Lauren, Anthony, John i Paul i kaŜdy inny bezbronny człowiek jakiego spotykamy, 
przypomina nam o tym kim jesteśmy. Jestem wdzięczny Chrisowi za to, Ŝe podzielił się z 
nami tym, co jest dla niego autentyczne i realne. Jestem wdzięczny za to, źe on "... pobiegł do 
domu... podjął ryzyko... zatriumfował". 
Nie wszyscy są w stanie przyjmować innych czy siebie samych, z taką miłością, jak ludzie z 
tej wspaniałej ksiąŜki. Dla tych z nas, którzy jednak starają się to robić, przesłanie od 
bezsilnych wydaje się być jasne: "bądźcie sobą i pozwólcie, Ŝebyśmy wam pomogli - tak, jak 
uwaŜacie, Ŝe moŜemy. Nasza moc okazuje się w samym istnieniu. Wasza takŜe moŜe".