Logistyka - nauka
Logistyka 6/2013
848
dr inż. Magdalena Kaup
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
dr inż. Ludmiła Filina-Dawidowicz
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
inż. Łukasz Klapczyński
Rozwój infrastruktury transportu drogowego
w województwie wielkopolskim w aspekcie zapewnienia
bezpieczeństwa i ochrony środowiska
Wstęp
Sprawne i prawidłowe funkcjonowanie systemu transportowego w układzie człowiek
– pojazd – droga jest istotne nie tylko z punktu widzenia zapewnienia bezpieczeństwa, ale i
ochrony środowiska naturalnego. Badania dowodzą, że główną przyczyną większości
wypadków są nieprawidłowe zachowania użytkowników drogi, na które wpływ mają m.in
ukształtowanie terenu, otoczenie dróg, czy ich stan techniczny
1
. Bardzo ważne jest, zatem,
właściwe zaprojektowanie, a następnie budowa infrastruktury drogowej, aby spełniały one
wymogi maksymalnej użyteczności i bezpieczeństwa, a przy tym wszelkie normy i przepisy
ochrony środowiska.
Infrastrukturę transportu drogowego tworzą szlaki, punkty i węzły transportowe oraz
urządzenia dodatkowe: usprawniające ruch, do organizacji i zabezpieczenia ruchu oraz nie
związane z obsługą drogi
2
. Są to wszystkie urządzenia i obiekty użyteczności publicznej,
stanowiące zarówno elementy infrastruktury liniowej, jaki punktowej, które powinny być
spójne i zgodne zarówno ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego, jaki i miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego.
W Polsce w ostatnich latach zaszły ogromne zmiany w infrastrukturze transportowej.
Podjęto różne inicjatywy i zrealizowano wiele projektów dotyczących budowy, przebudowy
czy modernizacji infrastruktury drogowej. Przystąpienie naszego kraju do Wspólnoty
Europejskiej pozwoliło na pozyskanie wielu funduszy i umożliwiło ich wykorzystanie w
różnym stopniu na poprawę stanu dróg w wielu regionach i województwach. Został, zatem,
nałożony obowiązek spełnienia wymogów zawartych w dyrektywach unijnych, aby działania
mające na celu poprawę infrastruktury transportowej, zapewniły prawidłowe funkcjonowanie
całego systemu transportowego.
1
Gaca S., Suchorzewski W., Tracz M.: Inżynieria ruchu drogowego teoria i praktyka. WKiŁ, Warszawa 2009.
2
K. Towpik, A.Gołaszewski, J. Kukulski: Infrastruktura transportu samochodowego, OWPW, Warszawa 2013.
Logistyka - nauka
Logistyka 6/2013
849
Celem artykułu jest analiza i ocena wpływu rozwoju infrastruktury transportu
drogowego na bezpieczeństwo transportu, zapewniając jednocześnie odpowiednie normy
ś
rodowiskowe, na przykładzie województwa wielkopolskiego.
1.
Stan infrastruktury transportu drogowego w województwie wielkopolskim
Województwo wielkopolskie, leżące w zachodniej części Polski i mające bardzo
korzystne położenie geograficzne w układzie międzynarodowym, ma ważne znaczenie
tranzytowe. Na jego obszarze krzyżują się ważne szlaki komunikacyjne (rys. 1). Przez jego
teren ze wschodu na zachód przebiega międzynarodowy korytarz tranzytowy (droga
międzynarodowa E-30), a w kierunku północ-południe droga międzynarodowa, przebiegająca
od Świecia przez Bydgoszcz, Poznań do Wrocławia oraz droga krajowa nr 11 ze Środkowego
Wybrzeża przez Poznań na Górny Śląsk.
Rys. 1. Mapa drogowa województwa wielkopolskiego
Ź
ródło: http://www.wzdw.pl
Logistyka - nauka
Logistyka 6/2013
850
Spośród dróg krajowych na terenie województwa wielkopolskiego znajdują się:
autostrada A2, drogi ekspresowe S5, S8, S11 oraz drogi nr 2, 5, 8, 10, 11, 12,15, 22, 25, 32,
36,39, 72, 83 i 92. Największe miasta województwa, w tym Poznań, Tarnowo Podgórne,
Swarzędz, Września, Konin, Kalisz, Piła, Jarocin, Leszno czy Ostrów Wielkopolski stanowią
główne punkty przeładunkowe, odbiorcze i nadawcze transportu drogowego.
Według danych Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w roku 2011
długość dróg publicznych o twardej nawierzchni w województwie wynosiła
3
:
- drogi krajowe – 1743,1 km;
- drogi wojewódzkie – 2712,5 km;
- drogi powiatowe – 12377,1 km;
- drogi gminne - 23162,5 km.
Rys. 2. Stan dróg krajowych w Polsce
Ź
ródło: Transport – wyniki działalności w 2011r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2012.
3
Transport – wyniki działalności w 2011r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2012.
Logistyka - nauka
Logistyka 6/2013
851
Analizy stanu nawierzchni dróg krajowych dowodzą, że stan tych dróg w
województwie wielkopolskim jest jednym z najgorszych na terenie całego kraju (wskaźnik
natychmiastowych potrzeb remontowych wynosi 0,16, przy czym najniższy wskaźnik jest w
województwie pomorskim - 0,07, a najwyższy - w województwie dolnośląskim - 0,18)
4
.
Ogólny stan dróg w województwie wielkopolskim, na tle innych województw,
przedstawia rys. 2. Z rysunku wynika, iż na terenie województwa znajduje się 55,8 % dróg w
stanie dobrym, 27,9 % dróg w stanie niezadowalającym oraz 16,3 dróg w stanie złym.
W województwie wielkopolskim nie istnieje dobrze rozbudowana sieć autostrad i dróg
ekspresowych. Niektóre gminy oddalone są od dróg tej klasy nawet o około 100 km, co ma
negatywny wpływ na ich rozwój gospodarczy. Drogi powiatowe stanowią ponad 28%
wszystkich dróg publicznych, natomiast drogi gminne blisko 58%. Spośród dróg o
nawierzchni twardej 91,8 % posiada nawierzchnię ulepszoną.
Drogi gruntowe stanowią 32 % długości wszystkich dróg publicznych, z których
zdecydowaną większość stanowią drogi gminne, utrzymywane przez samorządy lokalne o
niskich budżetach na inwestycje, natomiast drogi o nawierzchni twardej stanowią 68 % dróg
województwa.
Z opinii kierowców wynika, iż mają oni wiele zastrzeżeń do stanu tych dróg, ze
względu na występowanie dużej ilości kolein, niskich właściwości przeciwpoślizgowych, czy
też obowiązujących ograniczeń prędkości np. do 40 km/h.
2.
Wybrane programy i projekty wspierające rozwój infrastruktury województwa
wielkopolskiego
Polityka Unii Europejskiej (UE), skierowana m.in. na zwiększenie spójności między
regionami i zmniejszenie dysproporcji pomiędzy nimi, przyczynia się do rozwijania sieci
infrastruktury, poprawy dostępności oddalonych regionów, a w dalszej konsekwencji do
zwiększenia poziomu bezpieczeństwa na drogach. W ramach opublikowanej w 2011 roku
„Białej Księgi – Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu – dążenie do
osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu” wytyczone cele i
zadania dotyczą m.in.
5
:
•
przygotowania i zapewnienia konkurencyjnego i zrównoważonego systemu transportu,
•
wspierania mobilności przy jednoczesnym obniżeniu emisji spalin,
4
GDDKiA: Raport o stanie technicznym sieci dróg krajowych na koniec 2011 roku, Warszawa 2012.
5
Biała Księga – Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu – dążenie do osiągnięcia
konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu, KOM(2011) 144 wersja ostateczna, Bruksela 2011.
Logistyka - nauka
Logistyka 6/2013
852
•
utworzenia zasooboszczędnego systemu transportu (ograniczenie emisji gazów
cieplarnianych o 60% do roku 2050),
•
stworzenia efektywnej sieci multimodalnego podróżowania i transportu pomiędzy
miastami.
Ponieważ obserwowane jest ciągłe zwiększanie udziału transportu drogowego w
przewozach, a UE kładzie duży nacisk na ochronę środowiska naturalnego, zatem bardzo
ważne jest racjonalne inwestowanie w rozbudowę infrastruktury transportu drogowego.
W Polsce inwestycje podejmowane na infrastrukturę drogową są finansowane przez
Krajowy Fundusz Drogowy ze środków krajowych i pomocowych Unii Europejskiej.
Województwo wielkopolskie jest jednym z beneficjentów w pozyskiwaniu środków na
poprawę stanu technicznego dróg. W tabeli 1 przedstawiono wybrane europejskie projekty i
programy operacyjne, z których skorzystało województwo.
Tabela 1. Wybrane europejskie projekty i programy operacyjne zrealizowane na terenie
województwa wielkopolskiego
Lp.
Nazwa projektu lub
programu operacyjnego
Przyznana
kwota
[mln euro]
Lata
realizacji
Przykłady zrealizowanych inwestycji
1.
Poland and Hungary:
Assistance
for
Restructuring
their
Economies (PHARE)
6,91
1996 - 1997
-
Stworzenie
dostępu
do
terenów
inwestycyjnych poprzez budowę obwodnicy
Nowego Tomyśla oraz przebudowę drogi
wojewódzkiej nr 305 odcinek Bolewice –
Nowy Tomyśl – dojazd do autostrady A2;
2.
Sektorowy
Program
Operacyjny Transport
(SPOT)
2,9*
2004-2006
- Przebudowa obiektów inżynierskich w
ciągu dróg krajowych nr 5 i 11 w Poznaniu;
3.
Zintegrowany Program
Operacyjny
Rozwoju
Regionalnego
(ZPORR)
81,375*
2004-2006
- Remont mostu drogowego przez zalew
rzeki Warty w Międzychodzie w ciągu drogi
wojewódzkiej nr 160;
- Przebudowa drogi wojewódzkiej nr 184
odcinek nr I (Gmina Szamotuły);
- Obwodnica miasta Kórnik w ciągu drogi
wojewódzkiej nr 434 Kostrzyn – Śrem –
Rawicz;
4.
Wielkopolski
Regionalny
Program
Operacyjny (WRPO)
1 766
2007-2013
- Budowa obwodnicy Opalenicy w ciągu
drogi wojewódzkiej nr 307;
- Budowa obwodnicy m. Wągrowiec w
ciągu drogi wojewódzkiej nr 241 wraz z
remontem istniejących odcinków obwodnicy
Wągrowca;
5.
Infrastruktura
i
Ś
rodowisko
Brak danych
2007-2013
- Budowa dwujezdniowej ul. Nowe Zawady
w Poznaniu - etap II od ul. Głównej do ul.
Podwale
- Przebudowa węzła Antoninek w ciągu ul.
Warszawskiej w Poznaniu.
* - kwota przeliczona zgodnie z kursem 4 zł/euro.
Ź
ródło: opracowanie własne na podstawie www.wzdw.pl
Logistyka - nauka
Logistyka 6/2013
853
Z funduszy udzielanych w ramach programów i projektów wspierających transport
drogowy mogły skorzystać zarówno samorządy terytorialne, urzędy wojewódzkie czy też
GDDKiA. Pozyskane fundusze stworzyły szanse poprawy stanu infrastruktury drogowej i
pozwoliły na zrealizowanie wielu inwestycji.
W latach 2014-2020 rozwój infrastruktury transportowej województwa wspierać będą
kolejne programy operacyjne. Będą to przede wszystkim Regionalne Programy Operacyjne
(RPO), które swoim działaniem będą zbliżone do RPO z lat 2007-2013. Jednym z ich celów
będzie promowanie zrównoważonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w
działaniu najważniejszych elementów sieci infrastruktury. Osiągnięcie tego celu wspierane
będzie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR).
Wybrane programy będą dotyczyć również gospodarki niskoemisyjnej, ochrony
ś
rodowiska, przeciwdziałania i adaptacji do zmian klimatu, transportu i bezpieczeństwa
energetycznego. Jednym z ich głównych celów ma być zwiększenie spójności społecznej i
terytorialnej, w tym poprawa dostępności transportowej. Pieniądze wydatkowane będą z
Funduszu Społecznego i funduszu EFRR.
3.
Wpływ realizacji inwestycji drogowych na poprawę bezpieczeństwa na drogach i
ochronę środowiska
W celu analizy stanu bezpieczeństwa na drogach województwa wielkopolskiego,
należy rozpatrzyć łączną liczbę samochodów poruszających się po jego obszarze, liczbę oraz
rodzaj zaistniałych wypadków czy też warunki drogowe i atmosferyczne, jakie tam panują.
Zebrane dane wskazują, iż z roku na rok wzrasta liczba samochodów poruszających
się po drogach województwa, przy czym największy udział mają samochody o małych
pojemnościach silnika. Wzrasta również średnia prędkość poruszających się pojazdów.
Na terenie województwa wielkopolskiego drogi o nawierzchni twardej są w złym
stanie technicznym, ze względu na nieprawidłową ich eksploatację oraz niewłaściwą
likwidację uszkodzeń, zwłaszcza po sezonie jesienno-zimowym.
Drogi gruntowe użytkowane są w większości przez mieszkańców pobliskich terenów.
Występuje tam niewielkie natężenie ruchu, nie dochodzi do groźnych wypadków, a jedynie
do drobnych kolizji oraz pogorszenia komfortu jazdy.
Logistyka - nauka
Logistyka 6/2013
854
Rys. 3. Liczba wypadków drogowych na terenie województwa wielkopolskiego
Ź
ródło: opracowanie własne na podstawie materiałów wewnętrznych Policji i danych GUS
Rys. 4. Liczba ofiar śmiertelnych i rannych w wyniku wypadków drogowych
w województwie wielkopolskim
Ź
ródło: opracowanie własne na podstawie materiałów wewnętrznych Policji i danych GUS
Pomimo ciągłego wzrostu liczby pojazdów na drogach województwa, od roku 2000
obserwuje się zarówno spadek liczby wypadków, jak i spadek liczby ofiar śmiertelnych czy
rannych (rys. 3 i 4). Z analizy danych wynika, iż różnice w jakości infrastruktury drogowej
oraz liczba pojazdów i wielkość pracy przewozowej na terenie województwa mają znaczący
wpływ na bezpieczeństwo na jego drogach.
Z reguły najwięcej wypadków ma miejsce na odcinkach prostych, a następnie na
skrzyżowaniach i łukach poziomych. Ponadto, do największej liczby wypadków dochodzi we
Logistyka - nauka
Logistyka 6/2013
855
wrześniu, październiku oraz lipcu i sierpniu
6
. Wynika to ze wzmożonego ruchu w miesiącach
wakacyjnych oraz niekorzystnych warunków atmosferycznych i drogowych (np. wczesny
zmrok, śliska nawierzchnia) w okresie jesiennym.
Jednak z badań policji wynika, że większość wypadków ma miejsce przy dobrych
warunkach atmosferycznych, a fakt zmniejszania się liczby wypadków warunkowany jest
poprawą jakości i techniki jazdy kierowców oraz lepszym stanem technicznym poruszających
się pojazdów i infrastruktury drogowej. Zatem można stwierdzić, że zrealizowane inwestycje
na drogach województwa wielkopolskiego przyczyniły się do podwyższenia poziomu
bezpieczeństwa.
Jednym z priorytetowych kierunków polityki transportowej UE jest również ochrona
ś
rodowiska naturalnego. Rozwój sieci drogowej wymaga często wykorzystania
przyrodniczych obszarów chronionych, w tym m.in. obszarów w sieci Natura 2000 i
regulowany jest przez odpowiednie przepisy UE.
7
Potrzebny jest, więc, kompromis pomiędzy
rozwojem sieci transportowej i akceptacją niekorzystnego wpływu inwestycji na środowisko,
a obszarami, które powinny być bezwzględnie chronione. W chwili obecnej obowiązują
przepisy, zgodnie z którymi wymagane jest przeprowadzenie procedury strategicznej oceny
oddziaływania na środowisko, w wyniku czego uzyskuje się najkorzystniejszy wariant
przebiegu danej drogi.
Słabą stroną województwa jest na pewno zły stan infrastruktury zabezpieczającej
ś
rodowisko, dysproporcje w rozmieszczeniu elementów i obiektów infrastruktury liniowej i
punktowej czy też dekapitalizacja znacznej części infrastruktury i brak inwestycji
uzupełniających ubytki na bieżąco bądź odtworzeniowych
.
Mocną stroną natomiast jest jego
korzystne położenie w przestrzeni europejskiej, które sprzyja rozwojowi sieci dróg oraz
prawidłowym przepływom strumieni pasażerów i ładunków. Aktywizacja terenów wzdłuż
głównych ciągów komunikacyjnych oraz wysoki poziom nakładów inwestycyjnych na cele
rozwojowe przyczyni się do podniesienia poziomu bezpieczeństwa na drogach oraz
wspierania ochrony środowiska naturalnego w regionie.
Perspektywa dalszych zmian stanu infrastruktury drogowej będzie uzależniona od
uwarunkowań techniczno- technologicznych, w tym zastosowania Inteligentnych Systemów
6
Materiały wewnętrzne Policji i dane GUS; Zintegrowany system bezpieczeństwa transportu. Tom 1. Diagnoza
bezpieczeństwa transportu w Polsce. Pod red. Krystka R. WKŁ, Warszawa 2009.
7
Burnewicz J.: Nowoczesna infrastruktura transportowa jako podstawowy element intensyfikacji procesów
rozwojowych w projektowanych dokumentach strategicznych. Ekspertyza dla ministerstwa rozwoju
regionalnego, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 2010.
Logistyka - nauka
Logistyka 6/2013
856
Transportowych, ale także uwarunkowań organizacyjnych, prawnych, a przede wszystkim
finansowych.
Podstawowym kierunkiem działań powinno być więc dalsze rozwijanie i usprawnianie
sieci połączeń zwiększających międzynarodową dostępność województwa, co może
przyczynić się również do wzrostu gospodarczego w regionie i lepszego wizerunku
województwa w skali krajowej i nie tylko. Ponadto, aktywne poszukiwanie nowych źródeł
finansowania na utrzymanie istniejącej infrastruktury i przebudowę lub budowę nowych dróg,
a następnie ich racjonalne wykorzystanie spowoduje, że pomimo wzrastającej liczby
użytkowników i coraz większego natężenia ruchu na drogach, nie będzie nadmiernego
zanieczyszczania środowiska naturalnego, nie zwiększy się liczba wypadków, a poziom
bezpieczeństwa będzie coraz wyższy.
Podsumowanie
Infrastruktura transportu drogowego na terenie województwa wielkopolskiego stanowi
wciąż słaby element w europejskiej sieci transportowej z powodu m.in. dużego stopnia
zużycia niektórych obiektów i elementów infrastruktury, nierównomiernego rozmieszczenia i
dostępności sieci, niewystarczającej długości autostrad i dróg ekspresowych, uciążliwości dla
mieszkańców i środowiska naturalnego czy braku zastosowania innowacyjnych rozwiązań, w
tym inteligentnych systemów transportowych.
Od wysokości środków finansowych pozyskanych z budżetu państwa i funduszy
europejskich uzależniony jest postęp prac budowlano-remontowych i rozwój infrastruktury
drogowej na terenie województwa. Dotychczas zrealizowane europejskie projekty i programy
operacyjne wspierające transport drogowy, w których uczestniczyło województwo
wielkopolskie, pozwoliły na poprawę przepustowości dróg oraz bezpieczeństwa na terenach
miast. Województwo to nadal jest jednym z najbardziej aktywnych beneficjentów w
pozyskiwaniu środków na poprawę stanu technicznego infrastruktury drogowej, zgodnie z
dyrektywami dotyczącymi ochrony środowiska.
Budowa nowych połączeń komunikacyjnych, przebudowy oraz modernizacje
istniejącej infrastruktury drogowej powinny przyczynić się do usprawnienia ruchu na terenie
województwa wielkopolskiego i skrócenia czasu podróży. Zwiększająca się na drogach liczba
samochodów dowodzi, że działania w tym kierunku są i będą wciąż pożądane przez
społeczeństwo.
Logistyka - nauka
Logistyka 6/2013
857
The development of road transport infrastructure in the Wielkopolska
Voivodeship in the aspect of the safety and environmental protection
Summary
The article presents the influence of road transport development on the safety and
environment protection on the Wielkopolska Voivodeship example. It presents the current
state of road infrastructure, projects and programs supporting its development in the
Wielkopolska Voivodeship and selected road investments. The analysis allowed to
assess the
safety on the road,
explore
strengths and weaknesses of the infrastructure
in Wielkopolska
Voivodeship and determine the directions of transport operations supporting environmental
protection.
Literatura
1.
Biała Księga – Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu – dążenie
do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu, KOM(2011)
144 wersja ostateczna, Bruksela 2011.
2.
Burnewicz J.: Nowoczesna infrastruktura transportowa jako podstawowy element
intensyfikacji procesów rozwojowych w projektowanych dokumentach strategicznych.
Ekspertyza dla ministerstwa rozwoju regionalnego, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 2010.
3.
Gaca S., Suchorzewski W., Tracz M.: Inżynieria ruchu drogowego teoria i praktyka.
WKiŁ, Warszawa 2009.
4.
GDDKiA: Raport o stanie technicznym sieci dróg krajowych na koniec 2011 roku,
Warszawa 2012.
5.
Materiały wewnętrzne Policji z lat 1999-2012.
6.
Towpik K., Gołaszewski A., Kukulski J.: Infrastruktura transportu samochodowego,
OWPW, Warszawa 2006.
7.
Transport – wyniki działalności w 2011r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2012.
8.
Zintegrowany system bezpieczeństwa transportu. Tom 1. Diagnoza bezpieczeństwa
transportu w Polsce. Pod red. Krystka R. WKŁ, Warszawa 2009.
9.
http://www.stat.gov.pl
10.
http://www.wrpo.wielkopolskie.pl - Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na
lata 2007-2013.
11.
http://www.wzdw.pl