Akademia Nauki
ul. Św. Katarzyny 4
87-100 Toruń
Tel.: 056 652 17 18
e-mail: torun@akn.pl
www.torun.akn.pl
„Wiedza jest po to, żeby ułatwić nam życie”
Akademia Nauki
Siadam wygodnie w fotelu, biorę do ręki książkę, zaczynam czytać... i już po chwili znajduję się
w innej rzeczywistości. Widzę krajobrazy odległe ode mnie na tysiące kilometrów, albo nawet te,
które nie istnieją, a stworzyła je wyobraźnia autora i później moja jako czytelnika. Poddaję się stanom
emocjonalnym bohaterów. W trakcie czytania potrafię roześmiać się w głos, uronić trochę łez,
machać rękami, stroić przeróżne miny - nie zawsze zdając sobie z tego sprawę. Kiedy wciąga mnie
akcja, jestem po prostu podekscytowany. Nawet po odłożeniu książki na półkę, nastrój, który ogarnął
mnie podczas czytania trwa przez jakiś czas i kształtuje mój ogląd rzeczywistości. Tylu rzeczy nie
wiem, tylu zagadnień nie znam! Zdaję sobie sprawę, że pewne informacje nigdy nie będą dla mnie
dostępne, ale przecież bywa i tak iż jakaś wiedza, którą w danym momencie nie dysponuję jest mi
niezbędna do dalszego życia, pracy, nauki. Idę wtedy do biblioteki i szukam książek i artykułów, które
wyjaśniły by interesujące mnie zagadnienia. I jeśli wiem, o co mi naprawdę chodzi, to wyjaśnienie
znajduję. Czas wakacji, czas odpoczynku i relaksu. Dzieci już od tygodnia przebywają na obozie
harcerskim. Pogoda piękna, ale mnie ogarnia jakiś dziwny niepokój. Pewnie dlatego, że jeszcze nie
było od nich listu, a sny miałem ostatnio niepokojące. Zaraz zajrzę do skrzynki pocztowej... Jest!!!
Dlaczego drżą mi ręce, kiedy niecierpliwie otwieram kopertę? Uff!.. wszystko w porządku! Jaka
piękna pogoda! Jaki wspaniały świat! Oto kilka obrazków wziętych z życia, w których głównymi
bohaterami są informacje zawarte w piśmie i umiejętność ich rozszyfrowania, czyli czytanie.
PROGRAM „MĄDRE DZIECKO”
PODSTAWOWY PAKIET INFORMACJI DLA RODZICÓW
Program przeznaczony jest dla RODZICA I DZIECKA. Wyposaża w nowoczesne, adekwatne do
potrzeby czasu narzędzia pozwalające pracować z informacją. Praca z informacją odbywa się na 3
poziomach:
1. Pozyskanie informacji – Najłatwiej, najszybciej dotrzeć do informacji przez czytanie. Kurs pozwala
kilkakrotnie podnieść (w stosunku do tempa wyjściowego) tempo czytania, zrozumienie i stopień
zapamiętania czytanego tekstu.
2. Dotarcie do zasobów – Efektywne notowanie, techniki pamięciowe, ruch, uczenie przez zabawę,
Indywidualny Wzorzec Myślenia, techniki koncentracji, relaks, muzyka barokowa, drama.
3. Obróbka informacji – myślenie i kreatywność .
POZYSKANIE INFORMACJI - czytanie
Zaskakujące fakty związane z czytaniem
Już od 1998 zajmujemy się wszystkim tym, co podnosi sprawność i jakość czytania u dzieci młodzieży
i dorosłych. Przeprowadziliśmy szereg badań w tym zakresie. Badając sprawność czytania wśród
młodzieży, studentów i dorosłych nasze zaskoczenie wywołał fakt, że umiejętność ta najlepiej
rozwinięta jest u osób, które nauczyły się czytać przed pójściem do szkoły. Było to dla nas szokujące
odkrycie, że najlepsi czytelnicy w tym kraju nie nauczyli się czytać w szkole. Sprawność czytania
tych osób (szybkość i zrozumienie), nie rzadko była nawet dwu/trzykrotnie wyższa niż u osób
uczących się w szkole, a czytanie niewątpliwie sprawiało im dużo przyjemności.
Dlaczego osoby, które nauczyły się czytać przed pójściem do szkoły czytają tak sprawnie? Co takiego
dzieje się w szkole, że dzieci często mają problemy z czytaniem, a jako dorośli czytają wolniej i nie
Akademia Nauki
ul. Św. Katarzyny 4
87-100 Toruń
Tel.: 056 652 17 18
e-mail: torun@akn.pl
www.torun.akn.pl
bardzo to lubią? I kluczowe dla nas zagadnienie, czy skutki popełnionych błędów są dla nas
nieodwracalne...
Czytanie, przyjemność tworzenia...
Czy wiesz, że czytanie uważane jest przez badaczy za wysoce kreatywny i twórczy proces? Naukowcy
uważają, że czytanie jest dynamicznie przebiegającym procesem myślowym uaktywnionym
znaczeniami i ideami ukrytymi za symbolami graficznymi czyli wyrazami. Twierdzą oni, że
wydrukowane na kartce wyrazy są symbolami znaczeń i pojęć, które to znaczenia mamy zakodowane
w naszym mózgu. Symbole drukowane jako takie pobudzają jedynie do przypomnienia sobie tych
pojęć. Czytanie w związku z tym obejmuje wszystkie skomplikowane procesy myślowe, które
uaktywniają się w interpretacji pojęć i znaczeń pobudzonych przez rozpoznanie drukowanych
symboli.
Ciekawe jest to, że nie każdy czytelnik znajduje na zadrukowanej stronie dokładnie to samo.
Co więcej, to co czytelnik odczytuje z tekstu często nie jest zgodne z tym, co autor miał na myśli.
Dlatego badacze uważają, że odczytany tekst stanowi w pewnym stopniu osobiste przetworzenie
dokonane przez czytelnika a proces ten może niekiedy być wysoce kreatywny. Tinker i McCullough
podali następującą uogólnioną definicję procesu czytania: „Czytanie polega na rozpoznawaniu
drukowanych lub pisanych symboli, służących jako bodźce do przywołania znaczeń nagromadzonych
dzięki wcześniejszym doświadczeniom życiowym, i tworzeniu nowych znaczeń drogą manipulowania
pojęciami, które czytelnikowi są już znane. Uzyskane tą drogą znaczenia są organizowane w procesy
myślowe, dostosowane do celów przyświecających czytelnikowi. Taka organizacja może prowadzić do
zmodyfikowania myślenia i zachowania albo do całkowitej zmiany zachowania”. Dlatego czytanie
może być tak niezwykłą przygodą. Podnosząc sprawność czytania można doświadczyć niezwykłej
jasności i sprawności myślenia. Wielu ludzi uważa to za niezwykle przyjemne i uwalniające
doświadczenie.
I w kołysce zaczęło się czytanie...
Naukowcy twierdzą, że dzieci osiągają gotowość do czytania mniej więcej w wieku siedmiu lat. Jest to
twierdzenie bardzo dalekie od prawdy. Kiedy małe dziecko dostrzega plakat Kubusia Puchatka
z dużym napisem, to odwzorowuje w swoim mózgu cały plakat łącznie z tym napisem. Mózg dziecka
nie dokonuje żadnej selekcji. Dziecko nie może powiedzieć „oho, widzę napis, nauczę się go za kilka
lat, kiedy będę na to gotowy”. Nie może tak powiedzieć, gdyż nie wie nawet, że to są napisy. Dzieje
się to dokładnie tak samo jak odwzorowywanie dźwięków. Na początku dziecko nie wie które ze
słyszanych przez nie dźwięków jest językiem. Mózg odwzorowuje wszystko, nawet jeśli do dziecka
mówi się kilkoma językami. Czy tego chcemy czy nie, dzieci uczą się czytać od kołyski. Mózg rejestruje
wszystkie napisy z którymi styka się niemowlę i buduje podwaliny tzw. korowego ośrodka czytania.
Dziecko ma kontakt z dziesiątkami tysięcy napisów (książeczki, reklamy w TV, bilbordy, napisy na
zabawkach). Każdy napis przyczynia się do wzmocnienia połączeń między neuronami w mózgu. Ilość
wyrazów, z którymi dziecko ma mimowolny kontakt jest tak duża, że w jego mózgu budują się bardzo
silne struktury. Struktury te nie ulegają zniszczeniu w wyniku działania apoptozy! Każde dziecko idące
do szkoły ma mózg wyposażony w ośrodek, który umożliwia sprawne czytanie. Dlaczego w związku
z tym dzieci mają problemy?
Gdyby nie błędy...
Metody nauki czytania stosowane w szkole nie wspierają rozwoju ośrodków wypracowanych
w dzieciństwie. Co więcej, zdaje się, że metody te w znaczny sposób zaburzają naturalny proces
czytania!!! Błędy popełniane podczas nauki powodują nie tylko obniżenie sprawności czytania, ale
również zmieniają emocjonalny stosunek do tej umiejętności. Jest mnóstwo osób, które „szczycą się”
tym, że nie przeczytały ani jednej książki w życiu. Te osoby potrafią czytać, ale tego nie lubią.
A przecież wielu z nich będąc dziećmi uwielbiało bawić się książeczkami. Dlaczego więc przestali?
Nauka od alfabetu i głośne czytanie
Już w 1885 r. Cattell zaobserwował, że wytrawni czytelnicy spostrzegają drukowany materiał
pewnymi całostkami, tzn. całymi słowami, a nieraz nawet zwrotami czy zdaniami. Kiedy na krótko
ukazywano pojedyncze słowa, badani rozpoznawali je równie szybko jak pojedyncze litery. Co więcej,
po dokładnym zmierzeniu czasu reakcji okazało się nawet, że dłużej trwało nazwanie pojedynczych
Akademia Nauki
ul. Św. Katarzyny 4
87-100 Toruń
Tel.: 056 652 17 18
e-mail: torun@akn.pl
www.torun.akn.pl
liter niż całych słów. Według Edmanna i Dodge`a biegli czytelnicy rozpoznają słowo po jego
wyglądzie, na który składają się: długość słowa i jego charakterystyczny kształt ogólny. Huey również
podkreśla, że kształt słowa może być rozpoznany i nazwany na podobnej zasadzie, jak to się dzieje
w przypadku znanego domu czy muru.
„Zdognie z nanjwoymszi baniadmai perzporawdzomyni na bytyrijskch uniweretasytch nie ma
zenacznia kojnolesc ltier przy zpiasie dengao solwa. Nwajżanszyeim jest, aby prieszwa i otatsnia
lteria byla na siwom mijsecu, ptzosaloe mgoa byc w niaedzile i w dszalym cąigu nie pwinono to
sawrztac polbemórw ze zozumierniem tksetu. Dzijee sie tak datgelo, ze nie czamyty wyszistkch lteir
w sołwie, ale clae sołwa od razu.”
Powyższe badania sugerują, że mimo podłoża alfabetycznego pismo nasze jest pismem
piktograficznym (obrazkowym). W związku z tym, nauka czytania jest to proces nadawania znaczeń
i idei (reprezentacji) poszczególnym wyrazom – obrazom, dlatego zdecydowanie korzystniejsze dla
dziecka jest całościowe poznawanie wyrazu oraz jego znaczenia. Jeżeli uczymy dzieci czytania od
literowania, jak ma to miejsce obecnie, znacznie spowalniamy proces nabywania reprezentacji
i zniechęcamy dzieci do książki. Dzieci zniechęcają się do czytania również wtedy, kiedy zmuszane są
do głośnego czytania. Wyobraź sobie, że przez 15 najbliższych minut będziesz głośno czytać, np.
Gazetę Wyborczą. Jak się będziesz czuć? Lekkie zmęczenie, bolące gardło... A co ze zrozumieniem?
Okaże się, że jest bardzo nikłe i trzeba tekst przeczytać jeszcze raz po cichu... Wprowadzamy dzieci
w świat książki od strony najmniej przyjemnej i mało efektywnej. Dlatego tak wiele dzieci
(i dorosłych) twierdzi, że czytanie jest bez sensu, jest żmudne, nudne i nic nie daje. Nie możemy sobie
pozwalać na takie błędy wobec naszych dzieci, gdyż będą one żyły w świecie w którym wiedza będzie
bardzo konkretnym kapitałem. Ile wyrazów zobaczy dziecko, które głośno literuje przez 15 minut?
Niewiele... A ile wyrazów zobaczy (i pozna znaczeń) dziecko, któremu czyta i pokazuje palcem czytany
tekst osoba dorosła? Znacznie więcej. Ponadto, jest to dużo bardziej przyjemna nauka i nie powoduje
zmęczenia i zniechęcenia do czytania. Poznanie liter alfabetu nie jest warunkiem koniecznym
rozpoczęcia przez dziecko procesu nauki czytania. Mózg dziecka może gromadzić obrazy wyrazów
oraz ich znaczenia w sposób całościowy. W literaturze znajdujemy potwierdzenia powyższych faktów.
Już pół wieku temu Sackville Stoner pisała: „Dzięki zabawom słowami i śladom pozostawionym w jej
umyśle przez czytanie dla niej, Winifred nauczyła się czytać w wieku trzydziestu miesięcy bez tak
zwanych lekcji czytania. Czworo moich przyjaciół próbowało tej metody z powodzeniem, gdyż
wszystkie dzieci uczone w ten sposób umiały czytać proste teksty w języku angielskim przed
ukończeniem trzech lat.” Wczesne dzieciństwo jest okresem szczególnej predyspozycji dziecka do
budowania i rozwoju korowego ośrodka czytania. Działające ośrodki z dzieciństwa zawsze wiążą się
z pasją i radością odkrywania. Zapytaj się o to osoby, która nauczyła się czytać w dzieciństwie – ona
zawsze ci odpowie: „ja uwielbiam czytać”. Dzieci, które nauczyły się czytać wcześnie, zawsze czytają
sprawnie i lubią to. Zazwyczaj nie mają problemów z nauką. Również Terman stwierdza, że wybitne
zdolności Millie były co najmniej w części konsekwencją wczesnego nauczania. „Jej wyniki
w rozmaitych testach inteligencji wynosiły średnio powyżej 140, była silna i pełna życia. Nie miała
żadnych kłopotów z adaptacją w otoczeniu nawet jeśli jej koledzy byli dwa lub trzy lata starsi od niej.”
Brak kontaktu ze strukturami mózgu z dzieciństwa zazwyczaj wiąże się z problemami w nauce.
Dziecko przeżywa w szkole zniechęcenie i apatię a pierwotna pasja do nauki zostaje zastąpiona
biernością i lękiem. Jednakże, kiedy ponownie zaczynamy wykorzystywać te struktury znów pojawia
się pasja i radość uczenia. Pokazały to badania dzieci, które brały udział w programach podnoszących
jakość i sprawność czytania „Mądre Dziecko”. W przypadku każdego dziecka nastąpił wyraźny progres
w każdej skali. Progres najniższy to wzrost o 10 pkt. w skali IQ, najwyższy 35 punktów. Wszyscy
rodzice zauważyli zmiany pozytywne w stylu wypowiadania się dziecka i jego funkcjonowania
intelektualnego w ogóle.
Błędy popełniane w szkole:
1. Nauka czytania od alfabetu.
Przypomnę, iż my nie czytamy liter, ale postrzegamy wyrazy jako całość, a nauka czytania, jest
procesem nabywania reprezentacji (znaczeń) wyrazów dostępnych przez oko. Dziecko uczone
Akademia Nauki
ul. Św. Katarzyny 4
87-100 Toruń
Tel.: 056 652 17 18
e-mail: torun@akn.pl
www.torun.akn.pl
czytania od alfabetu nie widzi w tekście wyrazów, tylko litery co spowalnia i blokuje naukę czytania.
Nabywanie reprezentacji mocno wydłuża się w czasie. Jest to proces męczący, żmudny i nudny.
2. Głośne czytanie przez dziecko – to kolejny fatalny błąd popełniony w szkole i przyczyna większości
problemów z czytaniem.
- Głośne czytanie nie sprawia przyjemności
- Głośne czytanie jest trudniejsze od czytania cichego
- Teks czytany na głos jest bardzo słabo rozumiany
- Głośne czytanie jest męczące
- Głośne czytanie powoduje powstanie nawyku subwokalizacji - czyli cichego wymawiania w myślach
tego co widzimy.
Nawyk ten powoduje:
a) Spowolnienie tempa czytania i ograniczenie go do tempa mówienia
b) powoduje znaczne obniżenie się jakości odbioru treści
c) utrudnia koncentrację
d) jest przyczyną powstania niechęci do czytania
Większość negatywnych skojarzeń związanych z czytaniem ma początek w pierwszej klasie szkoły
podstawowej.
3. Nieatrakcyjna treść – nic tak bardzo nie zniechęca do czytania jak czytanie bzdurnych, infantylnych
tekstów.
Naturalne czytanie
Niektóre dzieci nie są w stanie nauczyć się czytać w sposób tradycyjny, nazywa się je wtedy
dyslektykami. Za nieudolność systemu edukacyjnego, karę ponosi dziecko. Uczenie czytania polega
na stworzeniu dziecku środowiska i jedyny warunek, który musi być spełniony to tzw. „kąpiel
wyrazowa”. To rodzic czyta na głos książeczki (najlepiej z dużą czcionką) i pokazuje dziecku co czyta.
W ten sposób, zupełnie bez wysiłku dziecko zapoznaje się z wyrazami i ich znaczeniem, w sposób
naturalny. Dziecko czuje, że ktoś się nim opiekuje a czytanie do końca życia będzie kojarzyć mu się
z poczuciem komfortu, ciepła i radości.
CODZIENNIE CZYTANIE DZIECIOM: Codzienne czytanie, ma na celu wzbudzenie poczucia
bezpieczeństwa, ciekawości i radości związanych z książką. Podczas głośnego czytania dzieciom
zachodzi szereg procesów, które będą miały kluczowy wpływ na rozwój umysłowy dziecka. Dzięki
czytaniu w mózgu dziecka powstają miliony połączeń neuronowych, które wpłyną na jego
inteligencję. Dzieci, którym nauka przychodzi łatwo to te, którym rodzice dużo czytają i z którymi
dużo rozmawiają. W rezultacie one same dużo czytają, zdobywają lepsze wykształcenie, lepszą pracę,
radzą sobie z problemami życiowymi przy pomocy wiedzy i rozumu, a nie przemocy. Pamiętajmy, że
książki są pokarmem nie tylko dla intelektu dziecka, ale również dla jego psychiki.
W jaki sposób czytamy:
1. Czytamy codziennie - czas czytania dostosować do przedziału uwagi dziecka, początkowo może być
krótki, stopniowo można go wydłużać; chodzi jednak o codzienny rytuał czytania.
2. Czytanie ma się dziecku zawsze kojarzyć z radością – nigdy z przymusem, karą czy nudą; powinno
być magiczną porą wspólnego dokonywania odkryć, przeżywania tajemnic i wzruszeń; porą, której
dziecko nie może się doczekać.
3. Nauczyciel siada z książką na środku sali na podłodze. Dzieci ciasno przytulają się do nauczyciela
i do siebie nawzajem. Tworzy to niesamowitą więź między dziećmi. W ten sposób dzieci czerpią
również kinestetyczną przyjemność w kontakcie z książką.
4. Wybieramy książki ciekawe dla dziecka i wartościowe. Staramy się różnicować tematykę czytanych
książek. Rozbudowujemy w ten sposób zakres wiedzy i słownictwa u dzieci. Książki, które są
interesujące dal dorosłego, będą również ciekawe dla dziecka. Wybieramy książki raczej bardziej
zaawansowane.
Akademia Nauki
ul. Św. Katarzyny 4
87-100 Toruń
Tel.: 056 652 17 18
e-mail: torun@akn.pl
www.torun.akn.pl
5. Unikamy stereotypowych podziałów na książki dla chłopców i dla dziewcząt. Tzw. książkę dla
dziewcząt warto przeczytać zanim chłopcy zaczną się wstydzić „babskiej literatury”. Da to dzieciom
wgląd w słabo znany im świat emocji.
6. Jeśli dzieci chcą, można i warto wielokrotnie czytać tę samą książkę czy wiersz
7. Wprowadzamy kulturę wskaźnikową. PODCZAS CZYTANIA NAUCZYCIEL UŻYWA WSKAŹNIKA. Dzięki
temu dzieci same również zaczną czytać ze wskaźnikiem, co pomoże im w znacznie szybszym
opanowywaniu sztuki czytania.
8. Nauczyciel propaguje codzienne głośne czytanie dziecku ZE WSKAŹNIKIEM wśród rodziców. Dla
prawidłowego rozwoju dziecka niezbędne jest codzienne głośne czytanie w domu.
Podsumowując:
1. Nauka czytania, to nadawanie przez mózg znaczenia impulsom (obrazom), które docierają do niego
z oka.
2. Mózg uczy się sam i jest to całkowicie naturalny proces.
3. Warunkiem koniecznym do nauki „rozumienia słowa pisanego” jest tzw. „kąpiel wyrazowa”.
Dziecko musi przebywać w środowisku języka pisanego.
4. Podstawową jednostką języka jest wyraz (słowo).
Wynikające z powyższego Zasady Akademii Nauki:
1. Pomoc rodzica w nabywaniu reprezentacji (znaczeń) jest nieodzowna
2. Tylko rodzic czyta głośno
3. Zakaz głośnego czytania przez dziecko – głośno może czytać tylko dziecko, które samo tego chce
4. Czytamy książeczki atrakcyjne dla dziecka
5. Trenując z dzieckiem, czynimy to w atmosferze harmonii i miłości. Niech trening będzie pretekstem
do pogłębienia się relacji z dzieckiem. Wtedy nauka zawsze będzie kojarzyć się dziecku z czymś
przyjemnym. To cenny prezent na resztę życia dziecka.
Złota Zasada: „Jeżeli Ty nie bawisz się świetnie i jeżeli Twoje Dziecko nie bawi się świetnie – znaczy
to, że robisz coś nie tak.” Ćwiczenie: Czytanie dziecku na głos - najważniejsze 20 minut dnia.
Cel: nabywanie przez dziecko reprezentacji bez literowania i wokalizacji.
Sposób wykonania: RODZIC (osoba dorosła, opiekun) CZYTA NA GŁOS DZIECKU, które siedzi obok
niego. Dziecko powinno POKAZYWAĆ tekst wskaźnikiem lub przynajmniej na niego PATRZEĆ. Czytamy
WSZYSTKIM dzieciom, niezależnie od wieku, CODZIENNIE, od 10 do 20 MINUT – długość ćwiczenia
zależy do sprawności czytania dziecka. JEST TO BEZWZGLĘDNY WYMÓG POPRAWY JAKOŚCI
I SPRAWNOŚCI CZYTANIA U DZIECKA.
Nie możesz lepiej zainwestować w pomyślną przyszłość swojego dziecka, jak poświęcając czas na
czytanie mu.
- Fizjologia czytania
Co się dzieje, kiedy czytelnik bierze do ręki jakikolwiek tekst i zaczyna go czytać? Informacja, poprzez
kanał wzrokowy przekazywana jest do mózgu, gdzie następuje jej rozkodowanie, porównanie
z wcześniej nabytą wiedzą i włączenie w całość osoby czytającej. Jednak informacja dociera do mózgu
nie całościowo, lecz porcjami. Badania naukowe dowiodły, że proces czytania nie odbywa się
w sposób ciągły, lecz skokowy. Oko zatrzymuje się nieruchomo na tekście i tylko w tym momencie
jest ono w stanie zobaczyć tekst – zazwyczaj kilka liter. Takie zachowanie zwykło się nazywać fiksacją.
Jest to termin, który często będzie się pojawiał przy omawianiu procesu czytania. Po przyswojeniu
sobie porcji tekstu następuje tzw. sakkada – przeskok gałki ocznej, podczas którego oko nie widzi nic
lub bardzo mało. Okazuje się że przeciętny czytelnik na przeczytanie jednej linijki tekstu potrzebuje
5 – 6 fiksacji. Istotnym ograniczeniem fizjologicznym jest fakt, że oko ludzkie jest tak zbudowane, iż
w ciągu 1s może wykonać najwyżej 5 fiksacji. Jednak nie jest możliwe przyjęcie informacji w takim
tempie. Wynika z tego, że faktycznie możemy w ciągu 1s wykonać 2 fiksacje. Rozpatrując fizjologię
Akademia Nauki
ul. Św. Katarzyny 4
87-100 Toruń
Tel.: 056 652 17 18
e-mail: torun@akn.pl
www.torun.akn.pl
procesu czytania należy wspomnieć o niezmiernie istotnym elemencie jakim jest pole widzenia.
Można je zdefiniować jako obszar, który obejmuje wzrokiem czytelnik i dostrzega zawarte w nim
informacje, przy założeniu, że oko jest nieruchome i patrzy tylko w jego środek. W rzeczywistości,
możemy tutaj rozróżnić dwie strefy: strefę widzenia ostrego i strefę widzenia peryferyjnego.
W procesie czytania najważniejszą rolę spełnia obszar widzenia ostrego, gdyż informacje w nim
zawarte są świadome w pełni przyswajalne przez umysł czytelnika. Kształtem zbliżony jest on do
elipsy o szerokości 4 - 6cm i wysokości 1,5 - 2cm. Jeżeli chodzi o widzenie peryferyjne, to można
powiedzieć, że u człowieka wynosi ono około 80 stopni po każdej stronie. Jest ono więc dużo większe
od widzenia ostrego, z tym, że im dalej od środka obszaru, tym obraz tekstu jest coraz mniej wyraźny
i coraz trudniejszy do zinterpretowania. Pierwszym, niezmiernie istotnym momentem, decydującym
o możliwości zwiększenia tempa czytania i chyba najważniejszym, okazało się odkrycie, że można
poprzez odpowiednie ćwiczenia znacznie zwiększyć pole widzenia, zarówno ostrego jak
i peryferyjnego. To znaczy, że możliwe jest w ciągu trwania jednej fiksacji przyjęcie o wiele większej
porcji
informacji.
Przyjęcie,
a
więc
nie
tylko
zobaczenie,
ale
i
zrozumienie.
Ćwiczenie: Poszerzenie pola widzenia.
Cel: Poszerzenie pola widzenia.
Sposób wykonania: Ćwiczenie możemy wykonywać siedząc lub stojąc w dowolnym miejscu
(mieszkanie, tramwaj). Rozluźniamy oczy i zawieszamy je nieruchomo na jakimś punkcie. „Kątem
oka” obserwujemy co się dookoła nas dzieje. Ćwiczenia na poszerzenie pola widzenia znajdują się
również w podręczniku. Drugim, podstawowym elementem decydującym o zwiększeniu tempa
czytania jest zmniejszenie czasu fiksacji. Ćwiczenie obowiązkowe, które pojawia się od pierwszego
dnia kursu i trwa aż do jego końca polega na stopniowym zmniejszaniu czasu odbioru informacji, przy
jednoczesnym
zwiększaniu
jej
objętości
(poszerzenie
jednostki
informacyjnej).
Ćwiczenie: Szybkie czytanie ze wskaźnikiem.
Cele: skrócenie czasu fiksacji, gimnastyka oka, wypracowanie odpowiedniej techniki prowadzenia
oka, poszerzenie pola widzenia, poszerzenie jednostki informacyjnej, koncentracja.
Sposób wykonania: Ćwiczenie polega na „wodzeniu wzrokiem” za wskaźnikiem, i jak najszybszym
postrzeganiu tekstu. Efekt, który osiągamy, to zmniejszenie się ilości fiksacji na jeden wers z 6 do 2.
Sposób wykonywania tego ćwiczenia będzie się zmieniał wraz z nabywaniem przez dziecko biegłości
w czytaniu, tak więc szczegółowe informacje otrzymają Państwo podczas Seminariów dla Rodziców
od Trenera.
Ćwiczenie: Kości
Cele: skrócenie czasu fiksacji, poszerzenie pola widzenia, poszerzenie jednostki informacyjnej,
koncentracja.
Sposób wykonania: Gorąco polecam to ćwiczenie wszystkim domownikom. Wydawać by się mogło,
że jest ono zupełnie nie związane z czytaniem. Polega ono na wyrzuceniu ręką kilku kości do gry
i uzmysłowieniu sobie w jak najszybszym czasie łącznej liczby oczek. Zasada jest bardzo prosta. Jeżeli
wezmę do ręki trzy kości, rzucę je i wypadną akurat trzy jedynki to raczej nie dodaję w myśli 1 + 1 + 1
= 3, lecz od razu wiem, że łączna liczba oczek wynosi 3. Tak samo będzie, kiedy wypadną trzy dwójki,
trzy trójki itd. Problem zaczyna się wtedy, kiedy liczba oczek na każdej kości jest inna. Ćwiczenie
polega na tym by doprowadzić do tego, by po jednym spojrzeniu, trwającym ułamek sekundy,
wiedzieć od razu, bez liczenia ile oczek wypadło. Zupełnie tak samo jak przy trzech jedynkach. Kiedy
już doszliśmy do perfekcji przy „zliczaniu" trzech kostek, dokładamy czwartą i znów ćwiczymy dotąd,
dopóki efekty nie będą identyczne. Ćwiczenie jest obowiązkowe od pierwszego dnia kursu do
ostatniego. Końcowym efektem powinno być swobodne „zliczanie” liczby oczek z 8 wyrzucanych
kostek. Słowo zliczanie wzięte zostało w cudzysłów, gdyż w zasadzie, nie jest to liczenie lecz
natychmiastowa percepcja informacji. I taki jest nasz cel.
Akademia Nauki
ul. Św. Katarzyny 4
87-100 Toruń
Tel.: 056 652 17 18
e-mail: torun@akn.pl
www.torun.akn.pl
DOTARCIE DO ZASOBÓW
W tym obszarze będziemy pracować nad umiejętnościami, które przyczynią się nie tylko do poprawy
jakości czytania, ale również podniosą sprawność uczenia się jako takiego. Informacja ma wartość
tylko wtedy, kiedy potrafimy do niej dotrzeć w momencie, w którym jej potrzebujemy. Każdy z nas
przeżywał sytuacje, kiedy odpowiedzi na zadawane nam pytania przypominały się już po wyjściu
z egzaminu, czy kolokwium. Praca z zasobami jest sztuką dotarcia do informacji i wewnętrznych
możliwości (talentów) wtedy, kiedy są nam one potrzebne.
Relaks
Wcale nie najłatwiejszym elementem do opanowania podczas kursu jest umiejętność rozluźniania
mięśni ciała nieprzydatnych do wykonywania czynności czytania i osiągania stanu relaksu. Relaks
powoduje:
1. Rozluźnienie mięśni, w tym również mięśni oka. Dzięki temu oko mniej się męczy przy czytaniu
i znacznie zwiększa się pole widzenia.
2. Zaangażowanie w proces uczenia się fal alfa. Powoduje to wzrost potencjału elektrycznego mózgu.
Dzięki temu ślady pamięciowe są trwalsze, czyli uczymy się krócej i bardziej efektywnie.
3. Relaks powoduje odblokowanie neurotransmiterów (chemicznych przekaźników informacji
w mózgu) odpowiedzialnych za pamięć zablokowanych przez stres. To właśnie dlatego informacje
często przypominają się nam dopiero po wyjściu z sali lekcyjnej, czyli w momencie, kiedy opadnie
stres egzaminacyjny.
4. Kiedy jesteśmy zrelaksowani, nauka sprawia nam dużo więcej przyjemności.
Dziecko, które opanuje sztukę relaksowanie się, znacznie zwiększa swoje życiowe szanse.
Ćwiczenie: Relaks
Cele: rozluźnienie mięśni oka, wzrost potencjału elektrycznego mózgu, odblokowanie pamięci.
Sposób wykonywania: Jest bardzo wiele technik relaksacyjnych, lecz większość z nich jest dość
skomplikowana i zajmuje dużo czasu. Nam potrzebna jest metoda jak najprostsza, która nie zajmuje
dużo czasu a przynosi efekty. Metoda ta polega na zwróceniu uwagi na rozluźnienie mięśni
poszczególnych partii ciała /nogi, ręce, tułów, twarz a także szczęki/. Po prostu poczuć jak się
rozluźniają. Ważna jest ta bierność. Nie rozluźniać, lecz poczuć jak się rozluźniają. Po uzyskaniu
zadawalających efektów, pozostać kilka minut w wyciszeniu. Powinniśmy doprowadzić do tego by,
każde podejście do czytania, uczenia się, czy egzaminu, nierozerwalnie wiązało się z rozluźnieniem
i relaksem. Wtedy możemy oczekiwać efektów.
Ćwiczenie: Słuchanie muzyki barokowej
Cele: rozluźnienie mięśni oka, wzrost potencjału elektrycznego mózgu, odblokowanie pamięci.
Sposób wykonywania: Gdy słuchamy muzyki w rytmie powolnym i modulowanym, np. śpiewów
gregoriańskich czy muzyki baroku, możliwe staje się wejście w stan alfa, przy zachowaniu naturalnej
aktywności. Dlatego warto się zaopatrzyć w płyty z muzyką barokową i puszczać ją cicho w tle
podczas uczenia się dziecka i zabawy z czytaniem. Muzyka barokowa jest na wszystkich zajęciach
w Akademii Nauki.
Koncentracja
„Wystarcza na wszystko dzień czasu, gdy jednocześnie jedną rzeczą jesteśmy zajęci; lecz nie wystarcza
i rok, gdy chcemy dwie rzeczy na raz robić w tym samym czasie.”
F. Chesterfield
Wiele wad czytania i problemów w nauce ma swoje źródło w nieumiejętności skupiania uwagi, czyli w
słabej koncentracji. Ćwiczenia służące zwiększeniu koncentracji są różnorodne i będą się one
pojawiały przez cały czas trwania kursu. Wśród nich można wyróżnić ćwiczenia statyczne
i dynamiczne.
Akademia Nauki
ul. Św. Katarzyny 4
87-100 Toruń
Tel.: 056 652 17 18
e-mail: torun@akn.pl
www.torun.akn.pl
Ćwiczenie: Wpatrywanie się w punkt
Cel: podniesienie umiejętności skupiania uwagi.
Sposób wykonywania: Do statycznych zaliczymy zadanie następujące: należy wpatrywać się
z odległości 1,5 - 2m w czarny punkt, starając się nie mrugać powiekami. Ćwiczenie zacząć od
pierwszego dnia kursu i stopniowo, w miarę możności zwiększać czas wpatrywania się w punkt.
Należy wpatrywać się tylko w niego i nie myśleć o niczym innym. Pod koniec kursu ćwiczenie takie
powinno trwać przynajmniej 10 minut.
Ćwiczenie: Koncentracja dynamiczna
Cel: podniesienie umiejętności skupiania uwagi.
Sposób wykonywania: Ćwiczenia dynamiczne polegają na wykonywaniu jakiejś czynności
wymagającej pełnej koncentracji uwagi. Najczęściej, będzie to wykreślanie z tekstu określonych liczb,
liter czy też słów. Oprócz ćwiczeń zawartych w podręczniku warto korzystać z nadarzających się okazji
i obmyślać sobie różne zabawy, które wzmocnią naszą koncentrację. Nawet stojąc na ulicy i czekając
na kogoś, możemy efektywnie wykorzystać czas, np. pilnie obserwując budynek będący przed nami
i starając się zauważyć jak najwięcej szczegółów. Pamiętać należy, że każde ćwiczenie wykonane
podczas trwania kursu, choćby dotyczyło różnych elementów, wzmacnia również koncentrację - jeśli
jest dobrze wykonane.
Pamięć
Pamięć jest tą sprawnością umysłową, bez której nie byłoby możliwe czytanie, zrozumienie
i przyswojenie informacji. Z reguły wszyscy sobie zdają sprawę z tego, lecz bardzo niewielu ludzi robi
coś w kierunku kształcenia pamięci. Jakże często występuje taka sytuacja, że czytelnik czytając jedno
dłuższe zdanie, nie pamięta co było na jego początku i tym samym nie może zrozumieć treści.
Jedną z podstawowych przyczyn takiego stanu rzeczy jest nieumiejętność skupiania uwagi na jednej,
wykonywanej czynności. Drugą, nie mniej istotną jest brak umiejętności wyłapywania z tekstu
istotnych informacji, które stanowią o zrozumieniu myśli autora. Wreszcie, chyba najbardziej istotna
przyczyna słabej pamięci wynika z braku wiedzy na temat jej funkcjonowania i braku ćwiczeń
rozwijających ją. Efekty tego są takie, że czytanie czy nauka sprawiają nam spore trudności.
Strategie pamięciowe – jak poświęcać mniej czasu na naukę
System powtórkowy
Największy procent zapominania nowego materiału ma swoje miejsce 10 minut po zakończeniu
uczenia się. Posiadając taką wiedzę należy uwzględnić pierwszą powtórkę właśnie po tym czasie. Tak
zakodowany materiał zostanie w pamięci na 24 godziny, po czym powinna nastąpić kolejna
powtórka. Następne powtórki przypadają po jednym tygodniu, po miesiącu oraz po pół roku. Wtedy
Akademia Nauki
ul. Św. Katarzyny 4
87-100 Toruń
Tel.: 056 652 17 18
e-mail: torun@akn.pl
www.torun.akn.pl
możemy być pewni, że wiedza na której nam zależy będzie zawsze do naszej dyspozycji i w razie
potrzeby w odpowiedniej „szufladzie”.
„Pouczające jest porównanie sprawności umysłowej tych, którzy konsekwentnie powtarzają, z tymi,
którzy tego nie robią. Ci, którzy rezygnują z powtórek, nieustannie uczą się na nowo i na nowo
zapominają. Z trudnością zapamiętują nowe informacje, ponieważ baza- fundament, którego
potrzebują, aby zrozumieć te informacje, dawno uleciała z pamięci. Tacy ludzie zawsze uczą się
z trudnością, kiepsko rozumieją, słabo przypominają sobie nowy materiał, cały ten proces jest dla nich
żmudny i męczący. Ludzie, którzy naprawdę powtarzają, przekonują się, że w miarę nabywania coraz
większej wiedzy, nowe informacje zapamiętują coraz szybciej. Tworzy się swoiste koło napędowe-
procesy uczenia się, rozumienia i zapamiętywania wspomagają się wzajemnie.” T. Buzan, Pamięć na
zawołanie, Wyd. Ravi
Rola przerwy w nauce
Najbardziej optymalny czas uczenia się wynosi od 20-40 minut. Po tym czasie powinna nastąpić
przerwa. Dlatego ważne jest, aby dość często zmieniać rytm nauki: wstać, napić się (najlepiej czystej
niegazowanej wody), przekąsić, coś narysować, wyjrzeć przez okno, pogimnastykować się....
Rysunek pochodzi z książki Tonego Buzana „Rusz głową” Wyd. Ravi
Mapy Myśli – nielinearne notowanie
Aby w pełni docenić potencjał jaki tkwi w Mapach Myśli, przyjrzyjmy się przez chwilę tradycyjnemu
notowaniu. Podczas wykonywania tradycyjnych notatek nasz mózg nudzi się! A co się z nim wtedy
dzieje? Wpada w stan odrętwienia, rozkojarza się, zasypia. „ Na samą myśl o nauce czujemy, że
ogarnia nas senność. Ta negatywna reakcja bierze się z kilkusetletniego nawyku zapisywania myśli
przy wykorzystaniu mniej niż połowy funkcji kory mózgowej. Co więcej, nie staramy się
skoordynować czynności prawej półkuli z lewą, choć niepomiernie zwiększyłoby to sprawność
procesów umysłowych. Narzuciliśmy swoim szarym komórkom system notowania, który sprzyja
odrzucaniu i zapominaniu informacji. Jest oczywiste, że ponosimy surowe konsekwencje tych
nawyków.” Tony Buzan, „Mapy Myśli”, Wyd. Ravi Pełna moc map myśli tkwi w tym, że angażują one
większość umiejętności umysłu w ramach jednej techniki – czyli słowa, obraz, logikę, liczby, kolor
Akademia Nauki
ul. Św. Katarzyny 4
87-100 Toruń
Tel.: 056 652 17 18
e-mail: torun@akn.pl
www.torun.akn.pl
i zmysł przestrzeni. Jeśli bowiem połączymy dwie zdolności umysłu- werbalne i wizualne –
wzmocnimy jego aktywność. Mapy myśli wykorzystują tę zdolność umysłu, która pozwala nam na
podstawie jednego kluczowego słowa dojść lub skojarzyć całość. Nie tworzymy więc zapisków całymi
zdaniami, lecz właśnie posługując się słowami-kluczami. W ten sposób oszczędzamy czas zarówno
podczas wykonywania mapy jak i podczas uczenia się.
Temat naszej mapy myśli, najlepiej w formie obrazu, powinien znajdować się w centrum kartki, tak by
kolejne gałęzie mogły swobodnie biec w różnych kierunkach. Na jednej gałęzi może znajdować się
tylko jedno słowo –klucz! Pamiętajmy, że w każdym momencie naszej nauki może powstać nowe
skojarzenie, wobec czego należy zostawić wolne miejsce na to właśnie skojarzenie. Operujmy
kolorami!!! Odkryjmy w sobie dawno zapomnianą radość z posługiwania się kredkami czy też
flamastrami! Przekonajmy się jak przyjemne może być notowanie, a przede wszystkim jak skuteczne
dla naszej pamięci. Do takich notatek będziemy wracać z chęcią.
„Mapy myśli są wyrazem myślenia wielokierunkowego, a zatem naturalną funkcją naszego umysłu.
Jest to również wspaniała technika graficzna, która wyzwala potencjał intelektu. Mapy
z powodzeniem można stosować we wszelkich dziedzinach życia, w których szybkość uczenia się
i przejrzystość myślenia polepszają osiągane wyniki.” Tony Buzan, „Mapy Myśli”, Wyd. Ravi
Techniki Pamięciowe
Wszystko co wspomaga zapamiętanie można określić mianem mnemotechniki. Możliwe, że znasz
kilka takich „sztuczek pamięciowych”, ale nie wiesz, że nazywa się je mnemotechnikami. Do tego typu
sztuczek należą różne żarty, rymowanki, obrazki, opowiadania, szyfrowanie. Nazwa „mnemonika”
wywodzi się od greckiej bogini pamięci- Mnemozyny. Starożytni Grecy znali i stosowali zasady
funkcjonowania lewej i prawej półkuli mózgowej, posługiwali się technikami pamięciowymi, aby
zrobić wrażenie na plebsie i politykach. Pamięcią doskonałą rządzą dwa podstawowe czynniki,
a mianowicie: wyobraźnia i skojarzenia .Jednym słowem jeśli chcesz coś zapamiętać, musisz
skojarzyć, połączyć nową informację z czymś już znanym, zapamiętanym wcześniej, wykorzystując
siłę swojej wyobraźni. Aby mieć doskonałą pamięć nasza wyobraźnia powinna tworzyć „żywe” obrazy
i skojarzenia.
D
OSKONAŁA PAMIĘĆ
=
OBRAZ
+
AKCJA
Łańcuchowa Metoda Skojarzeń (ŁMS) jest podstawową techniką pamięciową, dzięki której możemy
zapamiętać dużą ilość informacji. Bazuje ona na zasadzie, że aby zapamiętać jakąś informację trzeba
Akademia Nauki
ul. Św. Katarzyny 4
87-100 Toruń
Tel.: 056 652 17 18
e-mail: torun@akn.pl
www.torun.akn.pl
ją w zabawny sposób powiązać z czymś co już znamy. Główna zasada tej metody zapamiętywania
polega na łączeniu dwóch wyrazów w jeden absurdalny, śmieszny, żywy obraz i tworzeniu jakby
„łańcuszka” z kolejnych wyrazów, które chcemy zapamiętać.
Jak to działa ?
Spróbujmy zatem tą metodą zapamiętać ciąg prostych wyrazów: krzesło, lustro, kwiaty, ciasto, buty,
konserwa, obraz, parasol, krowa, talerz. Jest ich dokładnie 10. Proszę abyś wyraźnie wyobrażał sobie
podane tu obrazy lub tworzył własne, bardziej przekonujące. Pierwszym słowem na liście jest krzesło,
jak połączyć to słowo z drugim czyli lustrem? Wyobraźmy sobie na przykład, że bierzemy dobrze nam
znane krzesło (przy którym pracujemy, nasze ulubione krzesło) i z wściekłością rzucamy nim w lustro,
słyszymy brzęk tłuczonego szkła, kaleczymy się tym szkłem, łamiemy krzesło. Albo inny obraz: grupa
krzeseł wybiera się na imprezę, przeglądają się w lustrze, w wielkim, pięknym lustrze, w którym Ty
również chcesz się przejrzeć, ale krzesła wcale Ciebie do tego lustra nie dopuszczają, depczą Ci po
nogach i tak się rozpychają, że w końcu tracisz równowagę i upadasz prosto na lustro, które z wielkim
hukiem rozpryskuje się na mnóstwo kawałków. Trzecim słowem z naszej listy były kwiaty.
Zapomnijmy na chwilę o poprzednim obrazie, bo teraz naszym zadaniem jest połączenie słów: lustro
i kwiaty. Stwórzmy obraz, w którym główną rolę będą grały te właśnie słowa. Np.: otrzymujemy
z jakiejś ważnej dla nas okazji bukiet pięknych, świeżych, pachnących kwiatów, ale kwity te zamiast
liści, mają dziesiątki małych lusterek, w których możemy się przeglądnąć. Albo: przychodzi do nas
olbrzymie lustro na urodziny, jako prezent od kogoś znajomego i nie dość, że składa nam życzenia to
jeszcze wręcza nam nasze ulubione kwiaty, po czym rozpryskuje się na drobne kawałki. Ciasto. To
kolejne słowo. Należy je połączyć tak jak poprzednio z ostatnim słowem z szeregu czyli z kwiatami.
Wyobraź sobie, że ciasto, za którym przepadasz przybrało rozmiary dorosłego człowieka, stoi
w Twojej kuchni przy stole i coś tam wałkuje. Zaglądamy mu przez ramię, a tu całe naręcza kwiatów,
dokładnie rozwałkowane, przełożone jakąś masą. Ciasto i buty. Twoje buty są wypieczone z ciasta, za
każdym razem kiedy je wkładasz, masz ochotę ugryźć kawałek. Albo: grupa butów siedzi nad blachą
ciasta i głośno mlaskając zajada to ciasto z wielkim apetytem. Albo: chcesz założyć buty, wkładasz
stopę do środka i czujesz jak Twoje stopy grzęzną w miękkim, ciepłym cieście. Kolejne wyrazy: buty
i konserwa . Wyobraź sobie, że jesteś na biwaku i jedyną rzeczą jaką możesz otworzyć konserwę są
buty. Po prostu używasz butów zamiast otwieracza do puszek. Albo jesteś bardzo głodny, kupujesz
konserwę, a tam w środku dziesiątki małych, świeżych butów. I dalej już samodzielnie: konserwa
i obraz, obraz i parasol, parasol i krowa, krowa i talerz. Sprawdź czy udało Ci się zapamiętać ten
szereg wyrazów. Jak to najlepiej zrobić? Wróć do początku naszej listy i odtwórz całą historię od
początku. Jeśli miałeś problemy z zapamiętaniem jakiegoś połączenia to być może dlatego, że zbyt
słabo wyobraziłeś sobie obraz.
Technika Słów Zastępczych (TSZ) pozwala wizualizować, zamienić na obraz pojęcia abstrakcyjne,
słowa niezrozumiałe czyli informacje, które trudno sobie wyobrazić, trudno zobaczyć na ekranie
umysłu. Z zapamiętaniem takich informacji mamy z reguły najwięcej kłopotów. Wykorzystanie TZS
jest szczególnie przydatne w zapamiętaniu słów w obcym języku, terminologii naukowej i technicznej.
Podstawowa zasada TSZ polega na tym, że słowo lub zdanie blisko brzmiące pomaga nam zamienić
na obraz zbiór dźwięków, które nic nie mówią naszemu umysłowi. Będziemy tutaj korzystać
z doświadczeń nabytych w poprzednim ćwiczeniu.
Jak to działa ?
Załóżmy, że obce Ci jest angielskie słowo „carpenter ”(czyt. karpenter), które ma znaczenie – stolarz.
Jak szybko skojarzyć i zapamiętać to słowo ?
Z jakim znanym już Twojej pamięci słowem kojarzy Ci się słowo: carpenter? Lub z jakimi blisko
brzmiącymi wyrazami? Dla mnie słowo to brzmi jak: karp i enter (jeden z klawiszy na klawiaturze
komputera). Tak więc mamy dwa słowa, które Twoja pamięć już zna i o to właśnie chodzi! Należy
słowa te jeszcze jakoś połączyć ze znaczeniem angielskiego słowa czyli ze stolarzem. Wyobraź sobie
zatem, że stolarz w swoim warsztacie siedzi przy komputerze, nagle wchodzi klient – wielki karp,
który jest niezadowolony z wykonanej usługi i jest tak wściekły, że chwyta stolarza wpół i uderza nim
w klawisz enter. A więc karp - enter – stolarz. To działa w obie strony! Przypominasz sobie kto
przyszedł do stolarza? Karp. W co uderzał? W enter. Czym (a raczej kim) uderzał karp w enter? No
Akademia Nauki
ul. Św. Katarzyny 4
87-100 Toruń
Tel.: 056 652 17 18
e-mail: torun@akn.pl
www.torun.akn.pl
jasne, że stolarzem! Czy pojąłeś już funkcjonowanie tej techniki? Spróbuj zatem według tej techniki
zapamiętać angielskie słowo discovery- odkrycie. Jeśli jeszcze masz problem to pomogę. Do jakich
słów podobny jest wyraz discovery? A może: dyskoteka i rowery? Disco i rowery? Spróbujmy
w jednym obrazie połączyć te dwa wyrazy oraz słowo – odkrycie. Może naukowcy uczynili odkrycie,
że w pewnym małym miasteczku rowery potajemnie schodzą się na spotkania i urządzają sobie disco.
Albo trafiłeś do jakiejś nieznanej Ci miejscowości i chciałeś udać się na zabawę. Wchodzisz do
dyskoteki, a tam rowery szaleją w rytm muzyki, w świetnych ciuchach i makijażach. I to było Twoje
odkrycie! Aggravating – nieznośny. Agrafka i tynk. Wyobraź sobie, że jesteś treserem agrafek (tak jak
np. pcheł) i masz swoją jedną ulubioną agrafkę, która jednak od paru dni jest tak nieznośna, że
skacząc nie wykonuje tych skoków co zawsze, lecz co chwilę wbija się w tynk. Tynk ze ścian więc Ci
leci, a agrafka jest coraz bardziej nieznośna. Jak brzmi po angielsku nieznośny? Aggravating!
Ćwiczenie: Metoda Mnicha
Cel: Doskonalenie pamięci
Sposób wykonania: Jest to ćwiczenie pamięci, na które chciałbym zwrócić szczególną uwagę. Polega
ono po prostu na odpowiednim uczeniu się na pamięć wierszy, tekstów czy też słów. Technika ta jest
znana od bardzo dawna. Dzięki niej do naszych czasów dotrwały święte księgi największych religii.
W społeczeństwach starożytnych wielkim poważaniem cieszyli się ludzie, których jedynym zadaniem
było opowiadanie o zdarzeniach, które minęły a miały jakieś doniosłe znaczenie dla życia i religii.
Człowiek taki, przez całe swoje życie miał jednego lub kilku uczni, którym przekazywał w sposób
dosłowny to co sam nauczył się na pamięć od swojego nauczyciela. W ten sposób treści te mogły
dotrwać do czasów, kiedy mogły być zapisane. Paradoksem jest, że były one bardziej narażone na
zniekształcenia w czasach, kiedy je przepisywano niż wtedy, gdy przekazywano je ustnie. Wszędzie
metoda opanowania pamięciowego ogromnych ilości treści była taka sama. Polegała ona na uczeniu
się na pamięć. Kiedy jeszcze książki były kosztowne, uczeni którzy sami pisali, musieli znać na pamięć
wiele cytatów z ksiąg, które sami kiedyś czytali. Po wynalezieniu druku, gdy książki stawały się coraz
powszechniejsze, zanikała też potrzeba kształcenia pamięci. Również i my będziemy wykorzystywać
tę metodę do polepszenia pamięci i sprawności umysłowej dzieci. Naukę zaczynamy od czterech
wersów, które opanowujemy w jednym ćwiczeniu. Na drugi dzień uczymy się następnych czterech
i powtarzamy je razem, itd. W którymś momencie dochodzimy do tego, że powtarzanie całego
nauczonego tekstu zajęłoby nam zbyt dużo czasu. Jednak na tym etapie, początkowe wersy są już tak
utrwalone, że już nie ma potrzeby ich powtarzać. Zostajemy więc przy jakiejś stałej porcji wersów,
których będzie ubywać i przybywać /utrwalone odpadają a na ich miejsce wchodzą nowo wyuczone/.
Po miesiącu ćwiczeń powinniśmy zwiększyć porcję opanowywanego materiału do 8 wersów. Regułą
powinno być, że opanowanie 8 wersów zajmie nam tyle czasu, ile na początku 4. Materiałem do
opanowania mogą być aforyzmy ulubionego myśliciela, zbiór wierszy poety czy wreszcie słówka
z języka obcego. Musimy pamiętać tylko o wydzieleniu sobie niewielkiej porcji materiału
i konsekwentnym ćwiczeniu. Dzieci materiał do nauki mają w podręczniku. Ćwicząc w ten sposób,
bardzo szybko zauważymy u siebie poprawę pamięci w każdej sytuacji. A jeszcze prędzej zauważą ją
inni.
„Ruch jest drzwiami do uczenia się."
Paul E. Dennison Ekspresja przez ruch jest bardzo ważna dla uczenia się, jako że ruch wspiera proces
przyjmowania informacji, pobudza i aktywuje wiele naszych możliwości umysłowych, oraz zakotwicza
w naszej pamięci nowe informacje i doświadczenia. Jest niezbędny w procesie poznawania,
doświadczania i uczenia się.
Zabawy ruchowe – zajęcia organizowane są w taki sposób, aby ćwiczenia i zabawy ruchowe
przeplatały się z ćwiczeniami manualnymi i intelektualnymi – wyciszającymi (czytanie bajek,
rysowanie, lepienie plasteliny), tak aby zapewnić jak najpełniejsze wykorzystanie zarówno potencjału
ruchowego jak i intelektualnego dziecka.
Akademia Nauki
ul. Św. Katarzyny 4
87-100 Toruń
Tel.: 056 652 17 18
e-mail: torun@akn.pl
www.torun.akn.pl
Kinezjologia edukacyjna (technika wspomagająca proces uczenia)
Kinezjologia to ruchy ciała usprawniające pracę całego umysłu. Ćwiczenia z zakresu kinezjologii
stymulują uczucie odprężenia (konieczne do prawidłowego przebiegu procesu uczenia się)
i koncentrację, integrują pracę obu półkul mózgu, zwiększają chłonność półkul mózgowych,
wzmacniają narządy zmysłów ułatwiając, w ten sposób, opanowanie materiału i jego późniejsze
odtwarzanie.
Obróbka informacji – myślenie
Istotne jest dla nas nie tylko to ile posiadamy informacji, lecz również to, co potrafimy z nimi zrobić.
Kreatywne myślenie to umiejętność tworzenia nowych jakości ze starych, łamanie schematów,
wykraczanie poza utarte sposoby wykonywania czynności i realizowania zamierzonych celów. „W XXI
wieku siła wyobraźni i zdolności umysłowe, inicjatywa i umiejętność tworzenia nowych technologii
okażą się czynnikami o zasadniczym znaczeniu". Lester C. Thurow
MYŚLENIE/ROZUMIENIE TEKSTU: Kluczem do rozumienia tekstu jest posiadanie przez dziecko
umiejętności poprawnego myślenia. Tinker (wybitny badacz zagadnień związanych z czytaniem)
twierdzi, że czytanie jest procesem twórczym. Czytanie obejmuje wszystkie skomplikowane procesy
myślowe, które dziecko uaktywnia podczas interpretacji pojęć i znaczeń pobudzonych przez
drukowane symbole (wyrazy). Ciekawe jest to, że nie każdy czytelnik znajduje na zadrukowanej
stronie dokładnie to samo. Co więcej, to co czytelnik odczytuje z tekstu często nie jest zgodne z tym,
co autor miał na myśli. Dlatego badacze uważają, że odczytany tekst stanowi w pewnym stopniu
osobiste przetworzenie dokonane przez czytelnika a proces ten może niekiedy być wysoce
kreatywny. Dlatego, na początek, przyjrzyjmy się różnym sposobom myślenia.
Różne sposoby myślenia: Wszystkie dzieci są bystre, ale każde dziecko na inny sposób. Według
trójstopniowej teorii Sternberga dotyczącej ludzkiej inteligencji wynika, że inteligencja jest funkcją
równowagi pomiędzy analitycznym, twórczym i praktycznym sposobem przetwarzania danych. Do
mankamentów współczesnego systemu edukacji należy fakt, iż zazwyczaj faworyzuje on tylko jeden
rodzaj inteligencji, analityczno – krytyczny, gdy tymczasem żaden z nich nie jest lepszy od innych.
Niestety, typ inteligencji uznawany przez szkoły za przejaw bystrości – w dorosłym życiu wielu
uczniom może okazać się mniej przydatne niż inne. Według Stenberga, inteligencja to nie tylko
współczynnik inteligencji (IQ). Naukowiec ten wychodzi z założenia, że inteligencję można
kształtować, poprzez nabywanie i rozwijanie różnych nawyków myślenia.
1. Myślenie krytyczno – analityczne opiera się na pamięciowym opanowaniu materiału, oraz analizie
zapamiętanych treści. Osoba, która ma wysokie zdolności analityczne zazwyczaj bardzo dobrze radzi
sobie z typowymi zadaniami szkolnymi i testami. Jednakże efektem nadmiernego eksploatowania
tego typu myślenia mogą być problemy na studiach i w pracy, gdyż wymagana jest tam nie tylko
umiejętność zapamiętywania i analizy cudzych idei, ale również umiejętność znajdowania twórczych
i praktycznych rozwiązań. W procesie nauczania zdolności analitycznych, prosimy dzieci, by
przeprowadzili - porównanie podobieństw i różnic; analizę; ocenę; krytykę; zapytali, dlaczego;
wyjaśnili przyczyny; ocenili założenia.
2. Myślenie twórczo – syntetyczne charakteryzuje się wysoką zdolnością do formułowania własnych
idei i rozwiązań. Ma „wysoką jakość”, jest nowatorskie i adekwatne do konkretnego zadania. Osoby
charakteryzujące się często mają średnie i słabe oceny w szkole, jednakże dobrze radzą sobie na
studiach i w pracy. Autorzy ważnych koncepcji naukowych niekoniecznie są najlepsi w pamięciowym
opanowywaniu faktów albo rozwiązywaniu zadań podręcznikowych. Potrafili oni wyjść poza analizę
i powielenie cudzych idei, przeformułowali swoje myślenie, siebie, a w konsekwencji świat.
W procesie nauczania zdolności twórczych prosimy dzieci by – tworzyli; wymyślali; wyobrażali sobie;
projektowali; pokazywali; formułowali przypuszczenia.
Akademia Nauki
ul. Św. Katarzyny 4
87-100 Toruń
Tel.: 056 652 17 18
e-mail: torun@akn.pl
www.torun.akn.pl
3. Myślenie praktyczno – konceptualne to myślenie, które znajduje zastosowanie w życiu. O ludziach,
którzy mają wysoką zdolność myślenia praktycznego mówimy, że mają wystarczająco dużo sprytu,
żeby dostosować się do otoczenia. Podobnie jak w przypadku myślenia twórczego, również te osoby
mają problemy w szkole. Na studiach radzą sobie dobrze, ale nie nadzwyczajnie. Jednakże są
najbardziej poszukiwanymi pracownikami i zazwyczaj najszybciej znajdują pracę.
Ucząc dzieci zdolności myślenia praktycznego prosimy ich, by – zastosowali; pokazali, jak mogą coś
wykorzystać; wprowadzili w życie; wykorzystali lub zademonstrowali. Oto przykładowe zadanie,
z wykorzystaniem trójstopniowej teorii dotyczące wielorybów: (1) porównaj wieloryby z rybami, (2)
narysuj wieloryba i napisz opowiadanie na ich temat, (3) zastanów się, w jaki sposób można uchronić
wieloryby przed wymarciem.
Strategie nauczania usprawniające myślenie:
Strategia dydaktyczna, opiera się na wykładzie. Nauczyciel przedstawia materiał, którego należy się
nauczyć. Interakcja uczeń - nauczyciel jest czymś rzadkim. Dochodzi do niej, kiedy uczeń poprosi
o dodatkowe wyjaśnienia lub nauczyciel zada pytanie, aby sprawdzić, czy uczniowie dobrze
zrozumieli jego słowa. Nie zachodzi też żadna interakcja między uczniami - dotyczy to przynajmniej
interakcji związanej z omawianym tematem. Ta strategia promuje uczniów o skłonnościach do
myślenia krytyczno-analitycznego. Strategia dydaktyczna ma zastosowanie w naszym programie przy
wprowadzaniu i omawianiu zagadnień dotychczas nie znanych dzieciom (kilkuminutowe mini
wykłady).
Pytania opierające się na faktach. Nauczyciel zadaje uczniom wiele pytań, których głównym celem
jest ustalenie faktów. Sprzężenie zwrotne ze strony nauczyciela to zasadniczo komentarze typu
„dobrze", „tak" lub „nie". Ta strategia zakłada duży stopień interakcji między uczniem
a nauczycielem, lecz owa interakcja jest krótkotrwała; nie towarzyszy jej dyskusja, która mogłaby
rozwinąć się w odpowiedzi na poszczególne pytania. Podobnie jak w przypadku strategii
dydaktycznej, i tu dochodzi co najwyżej do niewielkiej interakcji między uczniami - jeśli oczywiście
pominąć „ukrytą interakcję" typu „co założyć na sobotnią dyskotekę". Ta strategia również promuje
uczniów o skłonnościach do myślenia krytyczno-analitycznego. Pytania opierające się na faktach będą
nam pomocne przy powtórkach czytanych treści. Dzięki pytaniom będziemy rozwijać pamięć
i koncentrację dzieci.
Trzecia strategia wydaje się nam najbardziej przydatna w nauce umiejętności myślenia. Można ją
określić jako pytania skłaniające do myślenia, czy po prostu jako podejście dialogiczne, ponieważ
zachęca do dialogu między nauczycielem a uczniem i między samymi uczniami. Dialog może być ustny
lub pisemny. Stosując tę strategię, nauczyciel zadaje pytania mające pobudzić myślenie i dyskusję. Na
ogół nie istnieje jedna poprawna odpowiedź na te pytania, właściwie więc uczeń nie otrzymuje
odpowiedzi zwrotnej typu „dobrze" bądź „źle". Nauczyciel stara się raczej skomentować lub
uzupełnić wypowiedź ucznia, i może nawet zmienić zdanie na dany temat, przyjmując rolę „adwokata
diabła". Jeśli dyskusja zbyt daleko odbiega od tematu, nauczyciel może to skomentować lub zadać
pytania pozwalające skupić się nad omawianym zagadnieniem. Wybór tej strategii zaciera różnice
między nauczycielem a uczniem, a nauczyciel przyjmuje raczej rolę przewodnika czy pomocnika, niż
nauczyciela w tradycyjnym rozumieniu tego słowa. W odróżnieniu od strategii pytań opartych na
faktach strategię dialogiczną cechuje obecność fazy ożywionych pytań dodatkowych. Dochodzi tu
także do znacznie większej interakcji między uczniami niż w przypadku innych strategii nauczania. Ta
strategia daje równe szanse dzieciom które charakteryzują się wszystkimi trzema sposobami
myślenia.
Rozwój inteligencji i zrozumienia treści poprzez omawianie: Codzienne czytanie dzieciom jest dla
nas niezwykłą szansą na zrównoważoną stymulację i rozwój u dziecka umiejętności myślenia
i rozumienia. Małe dziecko mające możliwość zastosowania różnych sposobów myślenia ma
niepowtarzalną szansę na wypracowanie nawyku poprawnego myślenia. Dzięki temu, dziecko będzie
mogło nie tylko czerpać z książek wiedzę (myślenie krytyczno – analityczne) ale również, a może
przede wszystkim, inspirację (myślenie twórczo – syntetyczne i praktyczno – konceptualne).
Akademia Nauki
ul. Św. Katarzyny 4
87-100 Toruń
Tel.: 056 652 17 18
e-mail: torun@akn.pl
www.torun.akn.pl
Kształcone w ten sposób dzieci będą miały szansę nie tylko na lepsze radzenie sobie w szkole, ale
również w przyszłym dorosłym życiu.
Przykładowy sposób pracy po przeczytaniu dzieciom bajki „Czerwony Kapturek”:
1. Rozpoczynamy od pytań opartych na faktach (cel: ćwiczenie pamięci i koncentracji oraz rozwój
myślenia analitycznego).
- dokąd szedł C.K.? - czy C.K. posłuchał swojej mamy? - Czy C.K. Spotkał kogoś w lesie? - kogo spotkał
C.K.? - co Wilk powiedział C.K.? - czy Wilk mówił prawdę? itp.
2. Przechodzimy do strategii dialogicznej (cel: rozwój myślenia twórczego i praktycznego). - w jaki
sposób C.K. mógł uniknąć kłopotów podczas spotkania z Wilkiem? - w jaki sposób C.K. mógł
wykorzystać koszyczek podczas spotkania z Wilkiem, aby uniknąć kłopotów? - co mogła zrobić Babcia,
kiedy usłyszała pukanie do drzwi?
3. Strategia dydaktyczna (cel: pozyskanie przez dzieci nowej wiedzy, rozwój myślenia analitycznego). -
Wilki są krewniakami psów. Polują w stadzie i są bardzo mądre. Nigdy nie atakują innych zwierząt,
jeżeli nie są pewne zwycięstwa.
4. Zabawa w wilki – stado wilków poluje na stolik (cel: rozruch oraz doświadczenie wiedzy w praktyce
– myślenie praktyczne).
5. Myślenie twórcze/praktyczne - w jaki sposób człowiek może pomóc przetrwać wilkom? - narysuj
wilka
Wyobraźnia
Wyobraźnia jest jednym z podstawowych elementów inteligencji a jednocześnie potężnym
narzędziem pamięci. Nie wpływa ona może bezpośrednio na szybkość czytania lecz przede wszystkim
ułatwia zrozumienie i zapamiętanie czytanego tekstu. Jako jeden z istotnych elementów inteligencji,
wspomaga proces myślowy jaki odbywa się w trakcie czytania jakiegokolwiek tekstu oraz umożliwia
jego przyswojenie. Dlatego ważne jest aby i ten element znalazł miejsce wśród ćwiczeń na
opanowanie techniki szybkiego i sprawnego czytania. Ćwiczenia, które dzieci będą wykonywać, mają
za zadanie rozwinąć wyobraźnię jednak przy okazji niejako, wzmocnią też pamięć i szybkość
postrzegania. Ćwiczenia rozwijające wyobraźnię, znajdują się w Podręczniku.
Twórczość
Bardzo ważnym aspektem kursu jest twórczość. Pisanie wierszy, opowiadań, rzeźbienie, rysowanie –
wszystko to przyczynia się do rozwoju twórczego myślenia.
Eksperymenty naukowe
W trakcie kursu dzieci będą wykonywać różne eksperymenty z dziedziny fizyki, biologii i chemii.
Drama
Jeżeli ktoś zapyta: „Kim jest niewidomy człowiek" możemy oczywiście odpowiedzieć, że jest to osoba,
która nie widzi. Jednakże, możemy poprosić osobę pytającą by zamknęła oczy i poszukała czegoś,
angażując ją nie tylko intelektualnie, ale także emocjonalnie. Ta osoba dowiaduje się, co oznacza
słowo niewidomy i doświadcza "bycia niewidomym". I o to właśnie chodzi w dramie - by w procesie
nauki działać i doświadczać poprzez zaangażowanie emocji. Drama wykorzystuje również dziecięcą
wyobraźnię (np. podczas przygotowywania scenerii i strojów) oraz potrzebę ciągłego ruchu
i działania. „Uczenie to doświadczenie. Wszystko inne to tylko informacja." Albert Einstein Wybitny
ekonomista Drucker pisze „Społeczeństwo wiedzy w nieunikniony sposób staje się bardziej
konkurencyjne niż jakiekolwiek społeczeństwo znane z przeszłości. Dzieje się tak z prostego powodu:
ponieważ wiedza jest powszechnie dostępna, nie ma usprawiedliwienia dla niekompetencji
i nieskuteczności. Nie będzie już krajów „biednych". Będą tylko zacofane i niedouczone. To samo
będzie dotyczyło poszczególnych firm i wszelkiego rodzaju organizacji. To samo będzie też prawdziwe
w odniesieniu do każdego człowieka z osobna.”
Akademia Nauki
ul. Św. Katarzyny 4
87-100 Toruń
Tel.: 056 652 17 18
e-mail: torun@akn.pl
www.torun.akn.pl
DODATEK ORGANIZACYJNY:
PRE MĄDRE DZIECKO
WIEK DZIECKA
ILOŚĆ SPOTKAŃ
DŁUGOŚĆ SPOTKAŃ
7-8 LAT
26 SPOTKAŃ - 52 GODZINY
4 SPOTKANIA DLA RODZICÓW
ZAJĘCIA 1 X TYDZIEŃ
1 JEDNOSTKA = 60 MIN
15 MIN PRZERWY
2 JEDNOSTKA = 60 MIN
MĄDRE DZIECKO
WIEK DZIECKA
ILOŚĆ SPOTKAŃ
DŁUGOŚĆ SPOTKAŃ
9 – 10 LAT
26 SPOTKAŃ - 52 GODZINY
4 SPOTKANIA DLA RODZICÓW
ZAJĘCIA 1 X TYDZIEŃ
1 JEDNOSTKA = 60MIN
15 MIN PRZERWY
2 JEDNOSTKA = 60 MIN
UCZEŃ Z CHARAKTEREM
WIEK DZIECKA
ILOŚĆ SPOTKAŃ
DŁUGOŚĆ SPOTKAŃ
11 - 12 LAT
26 SPOTKAŃ - 52 GODZINY
4 SPOTKANIA DLA RODZICÓW
ZAJĘCIA 1 X TYDZIEŃ
1 JEDNOSTKA = 60 MIN
15 MIN PRZERWY
2 JEDNOSTKA = 60 MIN
Lektury dla Rodziców
- Downa Markowa, „Twoje dziecko jest inteligentne” -Indywidualny Wzorzec Myślenia
-Jeanette Vos, Gordon Dryden, „Rewolucja w uczeniu”
-Glen Doman, „Jak nauczyć małe dziecko czytać”, „Jak postępować z dzieckiem z uszkodzeniem
mózgu”
-Katarzyna Gozdek -Michaelis, „Rozwiń swój genialny umysł”
-Elaine Faber, K. Mazlisch, „Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły, jak mówić, żeby dzieci nas
słuchały” – podstawy skutecznej komunikacji
-Carla Hannaford, „Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł” – kinezjologia
-Tony Buzan, Harry Lorrane, Vera Birkenbihl – autorzy pozycji o efektywnym uczeniu się, głównie
techniki pamięciowe, języki obce