1
PRAWO CYWILNE
- CZ.OGÓLNA I PR.RZECZOWE – dr Małgorzata
Świderka
Lektury:
Podręczniki:
- Z.Radwański – Prawo cywilne – cz. Ogólna - beck
- Wolter, Ignatowicz, Stefaniuk – Zarys Części ogólnej – lexis nexis
- Ignatowicz, Stefaniuk – Prawo Rzeczowe – lexis nexis
- ewentualnie – Gniewek – prawo rzeczowe(lepiej nie)
Komentarze:
- System Prawa Prywatnego – wyd. Beck
+ OSP – orzecznictwo Sądów Powszechnych
EGZAMIN
- forma pisemna
- nie umawia się na egz. ustne – chyba ze wyjątkowa sytuacja
- nie ma kazusów
- na ogół 8 pytań
- trwa 45 minut
- pytania – hasła
- nie wykracza poza wykład
2
PRAWO CYWILNE (wywodzi się z rzymskiego Ius Civile ,Civis-obywatel) -
Gałąź prawa, która reguluje Ŝycie kaŜdego człowieka, działalność jednostek org., które
ludzie tworzą, prawo obowiązujące wszystkich obywateli państwa,
spotykamy się z nim codziennie (nie tak jak z karnym), samodzielna gałąź prawa.
- ogromny wpływ prawa rzymskiego-masa instytucji (np. empatio- venditio,zadatek) .
Zaliczane do dziedziny prawa prywatnego (a nie do publicznego)
- def.Ulpiana – cecha pr. publicznego- ochrona interesu publicznego
- cecha pr. prywatnego – ochrona interesu prywatnego
- nie moŜna stosować przepisów nie dotyczących danej gałęzi prawa (stosujemy tylko w
ramach jednej gałęzi)
- analogia iuris – wyjątek-stosowanie analogii z prawa
gdy jest luka (brak w gałęzi)
Art.1. – jako element definicji - reguluje stosunki cywilnoprawne -2 kryteria opisywania
stosunków cywilnoprawnych:
•
Kryterium przedmiotu regulacji – stosunki społeczne o doniosłości majątkowej i
powiązane z nim stosunki o charakterze niemajątkowym
•
Kryterium metody regulacji – dominuje – stosunki, które regulowane są metodą
polegającą na kształtowaniu sytuacji prawnej podmiotów na zasadzie
RÓWNORZĘDNOŚCI (!)
W stosunkach cywilnoprawnych kaŜdy podmiot jest równorzędny w stosunkach z
innym podmiotem (Ŝaden nie jest podrzędny w stosunku do innego)
- faktycznie jest to czasami zachwiane
- Prawo Konsumenckie – próba wyrównania nierównorzędności w praktyce,
proteza prawa cywilnego
np. Fiscus – Skarb Państwa (art.33) – państwo występujące jako jeden z
podmiotów prawa cywilnego
- działa dominium –jako właściciel
- jednostki org. państwa(staticues fisci- ) które nie mają osobowości
pr.(nie istnieją w prawie cywilnym – reprezentuje ich Skarb Państwa
jako podmiot prawa cywilnego)
- to nie jest element władczy
- Państwo przyobleczone w postać podmiotu cywilnego
Diferencia Specifica – Cechy Szczególne – WyróŜniające prawo cywilne od innych gałęzi
- równorzędność stron – ekskluzywna cecha, tylko charakteryzująca prawo cywilne
- przewaŜają przepisy dyspozytywne – względnie obowiązujące
- Ius Dispositivum – tylko wówczas się stosuje, gdy strony inaczej nie postanowiły
(np. art. 395surogat odszkodowania)
- gł. W Zobowiązaniach
- mało jest ius cogens – imperatywnych
- semiimperatywne – w połowie obowiązujące (głownie w prawie pracy)
- moŜna przewidzieć korzystniejsze postanowienia
-wystepuje w obrocie codziennym i obrocie handlowym
- Prawo Handlowe – teŜ cywilne, wyodrębnione ze względów dydaktycznych
3
2. Systematyka
-Kodeks Cywilny
- CZ.OGÓLNA – pojęcia, które mają zastosowanie we wszystkich działach, gdzie
występują stosunki cywilnoprawne (ma duŜe promieniowanie)
- Prawo Rzeczowe – przepisy, które normują prawo własności i inne prawa do rzeczy
o charakterze bezwzględnym
- zamknięta lista praw rzeczowych – nie moŜna innych wymysleć
(kodeks + ustawy = zamknięta lista), np. hipoteka-osobna ustawa
- Zobowiązania – Stosunki Obligacyjne
- Prawo Spadkowe – sukcesja majątku (tylko praw majątkowych) po zmarłej osobie
fizycznej
- Prawo Rodzinne i Opiekuńcze – ujęte w osobnym Kodeksie
- Prawo Handlowe - KSH
3.Unifikacja i Kodyfikacja
- po zaborach – ustawodawstwo dzielnicowe
- Kodeks Napoleona, BGB, AGB
- 1919 – Komisja Kodyfikacyjna – celem - unifikacja (ujednolicanie)
- 1933 – Kodeks Zobowiązań – wysoki poziom legislacyjny (Lonszort de Berie)
- 1934 – Kodeks Handlowy – obow. Do 2001r.
- po II wojnie – unifikacja – szereg dekretów z 45/46 r., które wchodziły w miejsce praw
dzielnicowych (było ich 16)
- były kontynuacją Komisji z 1919
- np. prawo osobowe, prawo opiekuńcze, p. spadkowe, przepisy ogólne –
jako DEKRETY wszystko wychodziło
- ostatni wszedł w Ŝycie 1.01.1947r. – koniec unifikacji
- utrzymano kodeks zobowiązań, KH
- Kodyfikacja – kolejny etap – ujęcie w jednym tekście prawnym, zw. Kodeksem, w sposób
usystematyzowany podstawowego zespołu norm danej gałęzi prawa
- 1948 – Komisja Kodyfikacyjna – bazowała na dotychczasowym dorobku
- uznano to za przestarzałe w kolizji z wartościami socjalistycznymi i nie
osiągnięto kompromisu w sprawie kodyfikacji
- 1950 – uchwalono Kodeks Rodzinny i POPC- przypisy ogólne Prawa Cywilnego.
- Projekty Kodeksów Cyw. - Odrzucono (z 54/55)
- w Polsce zawsze istniała indywidualna wł. Gruntowa (w Rosji nie)
- w 1956 – lekka odwilŜ, powołano Komisję Kodyfikacyjną
- kompromis naukowców z systemem
- prof. Wolter, prof. Wasilkowski, prof. Czachórski (gł.zobowiąz.), prof. Szpunar,
prof. Przybyłowski, prof. Szer, prof. Gwiazdomorski:
•
25.02.1964. – Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy
4
•
23.04.1964 – Kodeks Cywilny
•
1.01.1965 – KRiO oraz K.C. weszły w Ŝycie + K.Handlowy z 1934
- jest ustawą – nie jest nadrzędny w stosunku do innych ustaw (wg Konstytucji), jednak
trzeba respektować terminologie Kodeksu i jego instytucje. Kodeks definiuje pewne
instytucje i naleŜy się trzymać tego . W przypadku kolizji naleŜy respektować ujęcie
terminologiczne w KC
- opiera się na systemie pandektowym – wydzielenie obszernej części ogólnej
- ostre przeciwstawienie i oddzielenie praw rzeczowych od praw o charakterze
obligacyjnym
- 2 warstwy – związane z ustrojem socjalistycznym np. Przedsięb. Państwowe nie miały
własności – zarząd operatywIDdg-Jednostki gosp. uspoł.
- takie samo prawo do własności wtedy nie obowiązywało
- związane przepisy z Kodeksem Zobowiązań z 1933 – przeniesione na grunt KC
- 1989 – reforma kc
- 28.01.1990 – ust. Nowelizująca – uchwalona; 01.10. weszła w Ŝycie
- wyrzucono wszystko co było soc-realistyczne
- pozostała klasyka i włączono pewne instytucje nowe, wcześniej znane, np.
•
Zasada Wolności Umów
•
Klauzula Rebus Sixtantimus
•
Nominalnie
•
Klauzule Waloryzacyjne
- 1996 – wprowadzenie przetargu, odp. Funkcjonariuszy publ.
- 1999/2000 - 2006 – implimentacja dyrektyw prawa wspólnotowego
- odpowiedzialność za produkt niebezpieczny – zaostrzenie odp.
- otwarty katalog klauzul niedozwolonych - Abuzywne
- Leasing – do tej pory umowa nienazwana
- nie występowała w KC (nieuregulowana)
- Timesharing – ustawa
- 2003 – jednostki org. – nie są os.pr. – ale mają zdolnośc do os.pr.
- ułomne osoby prawne
- 2004 – dostosowanie KC do art.77 Konstytucji (odpowiedzialność władzy publ.
odszkodowawczą bezwgl. na winę)
- 2005 – ustroje małŜonków majątkowych
- odsetki maksymalne
4. Zasady Prawa Cywilnego:
- kategoria nazw, które dominują w prawie cywilnym, pełnią wyjątkową rolę, są doniosłe
a) Uznanie i ochrona osobowości kaŜdego człowieka w róŜnej mierze
- zdolność prawna – dotyczy kaŜdego człowieka, Ŝadnych dyskryminacji, osoba
fizyczna ma prawo do ochrony dóbr osobistych (osobiste-nie majątkowe, np.
godność)
b) Pełna i równa ochrona własności bez względu na jej podmiot
5
c) Zasady Istnienia Praw Podmiotowych – Praw przysługujących podmiotom prawa
cywilnego o ustawowo zagwarantowanej treści w przepisie prawnym – wiązka uprawnień,
która przysługuje podmiotowi, np. Prawo Własności – jest pr. podm., moŜe przysługiwać
kaŜdemu podmiotowi, mam sferę moŜności postępowania z tym prawem
d) Zasada Autonomii woli stron + Zasada Swobody Umów (art. 353)
- strony mogą według własnego uznania kształtować umowę (testament nie jest umową)
e) Zasada Ochrony dobrej wiary – nie zawsze
- tylko o tyle o ile ustawa wyraźnie pozwala
- art. 7 - domniemanie istnienia dobrej wiary
- np. 5,6 art. O księgach wieczystych i hipotek - ochrona bezpośredniego obrotu
osoba 3 nabywa odpłatnie od osoby wpisanej do Księgi Wieczystej
(jako właściciel) nieruchomość –następnie okazuje się, Ŝe ta osoba właścicielem
nie jest (z róŜnych powodów)
- jeŜeli była dobra wiara i była odpłatna – to NABYWA - rękojmia wiary
ksiąg publicznych
f) Zakaz naduŜywania Praw Podmiotowych – art. 5 KC
- niezgodnie z zasadą słuszności
- brak ochrony
- zachowanie spójności aksjologicznej systemu prawnego, np. Sądy Francuskie –
sąsiad postawił komin – wysoki, tylko po to, by zasłonić sąsiadowi widok -
sąd uznał, Ŝe naduŜycie z prawa powinno nie podlegać ochronie
- ostroŜnie trzeba podchodzić
g) łagodzenie reguły - dura lex -sed lex – przez klauzule generalne, np. klauzula zasad
współŜycia społecznego, klauzula społ.-gosp. przeznaczenia prawa lub rzeczy
(bardzo atakowane)
h) brak dyrektyw karania i wychowywania w KC
- sankcja ma rzadko na względzie represje
- Zasada Pełnej Cywilnej odpowiedzialności za długi – najwaŜniejsza sankcja
- dłuŜnik odp. całym swoim majątkiem teraźniejszym i późnym
- wierzyciel moŜe w przyszłości takŜe egzekwować swoje roszczenia, jeśli nie jest
zaspokojony
- przymusowa realizacja świadczenia
- Zasada Odp. za szkody – deliktowe i kontraktowe – takŜe podstawowa sankcja
deliktum - odszkodowanie za czyn niedozwolony
kontrakt – umowa nie została wykonana, dodatkowe szkody
Zasada Pełnej
Kompensacji Szkody
- art. 415 – odp. deliktowa ; art. 471 – odp. kontraktowa
i)
Zasada Ochrony Dobra Dziecka
6
5.Ustawy:
- 2002 r. – ust. o świadczeniu usług drogą elektroniczną –Dz.Ust 2002. nr 144 poz. 1804
- 1982 r. –o księgach wieczystych i hipotece -Dz. Ust. 2001 nr 124 poz. 1361
- 1994 r. – o własności lokali – Dz. Ust. 2000 nr 80, poz. 903
- 1996 r.- o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów – Dz. Ust. 1996 nr 149,poz. 703
- 1997 r. – o gosp. nieruchomościami –UGN – wiele gałęzi prawa – Dz. Ust. 2004 nr 261
poz. 2603
w zakresie:
•
Nieruchomości Skarbu państwa
•
Nieruchomości jednostek samorządu terytorialnego
•
Pierwokupu nieruchomości
•
Nabycie praw do gruntu przez państwowe i komunalne os.
pr. i spółdzielnie
•
Wywłaszczenie
- 1997 r. – ordynacja podatkowa Dz. Ust. 2005/8/60
zakres – przep.. – 34-46 – hipoteka przymusowa, zastaw skarbowy
- gmina to samo jak Skarb Państwa - 2 wymiarowo - Dz. Ust. 2001/142/1591
- 2000 r. – Timesharing – 2000/74/855
- 2005 r. – o przekształceniu p. uŜytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości
2005/175/1459 – ust. epizodycznym
6. Źródła Prawa Cywilnego
:- fakty uznawane za prawotwórcze, które tworzą normy
gen. i abstrakcyjne – powszechnie obowiązujące
- Prawo Stanowione – konstytucja – rzadko w Prawie cywilnym
- ustawa – KC i najwaŜniejsze ustawy
- ratyfikowane Umowy Międzynarodowe
- rozporządzenia
- Prawo UE
- rozporządzenia – akty wykonawcze niŜszego rzędu
- zwrot „w graniach ustawy” - dotyczy teŜ rozporządzeń
- Orzecznictwo sądów powszechnych – (nie ma kasacji, tylko apelacja)
- działalność SN ma wpływ na działalność sądów, ale nie mają wiąŜącego wyroku
- nie są źródłem prawa cywilnego, sądy nie prowadzą działalności prawotwórczej -
charakter interpretacyjny i inferencyjny
- inferencyjny – wnioskowanie o pewnych normach, które nie zostały wyraźnie
wypowiedziane z innych wyraźnych form
- art. 190 konstytucji – orzeczenie TK - derogacja przepisu KC
- tak jak przepis prawa powsz. obow. , po ogł. W Dz. Ust.
- Zwyczaj- nie jest samoistnym zr. prawa , ale moŜe uzyskać doniosłość prawną , jeśli przepis
prawa cywilnego wyraźnie się do niego odwołuje
- zwyczaj – praktyka pewnego postępowania, przyjęta powszechnie, w pewnym
środowisku lub obszarze, np. zwyczaje handlowe, zwyczaje miejscowe przy
dopuszczalności oddziaływania na grunt sąsiedni
- doniosłość prawna zwyczaju nie zaleŜy od świadomości stron co do istnienia tego
zwyczaju
- przykład art. – 56, 65,354
-art. 65 – wykładnia oświadczeń woli – czasami niełatwo zrozumieć o co
7
chodziło stronom, np. wypoŜyczalnia nart – chodzi o najem, bo
wypoŜyczyć moŜna pieniądze, ale potocznie się uŜywa tego słowa
(decyduje zwyczaj)
- art. 354 – dot. zobowiązań
7. Zwroty niedookreślone
- mają pozostawić luz organom stosującym prawo, są to
klauzule generalne i inne zwroty niedookreślone
- inne zwroty np. – waŜne powody, raŜące ---------, naleŜyta staranność
- klauzule gen. – np. klauzula zasad współŜycia społ. i społeczno-gospodarczego
przeznaczenia prawa
- taki rodzaj zwrotów nieokreślonych, które odwołują się do jakiegoś systemu ocen wg
norm pozaprawnych („odesłanie zewnętrzne”)
- zasady współŜycia społ. – powszechnie uznane w kulturze społ. wartości, które są
składnikiem i dziedzictwem kultury europejskiej, odnoszące się do postępowania
jednych osób względem innym, które nie są podniesione do rangi prawnej
- wg Radwańskiego nie dotyczy to przeŜyć wewnętrznych
- dotyczy głównie zasad moralnych – postępowanie dobre lub złe
- niektórzy teŜ zaliczają do tego normy obyczajowe – nawyki społeczne
- wg Radwańskiego za składnik zasad wspoł. społ. moŜe być uznawany nawyk
społ. gdy jest on zgodny z normą moralną (musi być dobry)
np. łapówka – nawyk społeczny, norma obyczajowa, ale niezgodna
z normami moralnymi, nie jest obowiązkiem prawnym
- przykłady – przepisy, które uŜywają tego pojęcia w celu doprecyzowania
treści, konkretnych instytucji pr. cyw.
Art. 140,233,287,299,
- 446 p2
odpowiedzialność w KC opiera się na winie ,ale:
•
Czasami wina nie jest waŜna, odpowiedzialność za sam skutek
•
Odpowiedzialność na zasadzie słuszności (446 p.2)
- przepisy, które odwołują się do tych zas. dla uzupełnienia
kształtowania treści umów, ale w ogólności a nie o konkretne treści
prawne; np. art. 56, 354 wykładnia oświadczeń woli – 65 art.
- przepisy, które są uŜywane w celu zapobiegania zachwiania spójności
aksjologicznej porządku prawnego, zapobiegania temu, by skutek
pozostawał w sprzeczności z normami moralnym; art. 5,58 p.2, 353 (1
nad 353)
- 58 p.2 – np. Lekarz zawarł umowę z pacjentem(prywatna
klinika), chce przekonać jako klauzule – Ŝe za zgodą obu stron
zostaje wyłączona odp. odszkodow. Z tytułu szkody na osobę
- jest to sprzeczne z zas. współ. spost. – nie moŜna wpłynąć
odp. z góry mimo swobody umów, czynność jest niewaŜna
- takie próby przetargu – do momentu ustawy specjalnej to
normującej
8
8. Budowa normy prawnej:
HIPOTEZA – poprzednik normy pr. cyw. – wskazuje adresata i okoliczność zastosowania
DYSPOZYCJA – następnik – określa nakazane zach. adresata normy
- np. 415 – kto z winy swej wyrządził szkodę -> Hipoteza
obow. jest do jej naprawienia -> Dyspozycja
- Brak Sankcji – rzadko w pr. cyw., nie mają funkcji represyjnych
- głównie w pr. cyw. :
•
Normy sankcjonowane – dysp. + hipoteza (np.415)
•
Normy sankcjonujące – dot. całego zespołu norm, które ograniczają. się do
Hipotezy i dyspozycji
- wprowadza nakaz właściwego postęp. organu państw. , w razie
gdyby adresat nie dostosował się do treści hipotezy
normy sankcjonujące:
•
Sankcje – przymusowa realizacja świadczenia lub odszkodowania
•
stwierdzenie - waŜności lub niewaŜności
•
ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa
(art. 189 KPC)
•
moŜliwość przekształcania treści stosunku prawnego (np.wyzysk)
przez organ państw.
•
MoŜliwość rozwiązania umowy – przez sąd klauzula rebus
sextantinus Art. 357(nad 357 jest1 )
•
Uznanie czynności prawnej za bezskuteczną wzgl. określonych w
przepisie podmiotów (sankcja bezskuteczności względnej)
9. Podział norm prawa cywilnego:
a)
- przepisy bezwzględnie obowiązujące – ius cogens
- art.119 – klauzule w umowie inne są niewaŜne
- art. 473 p.2
- art.437
- art. 244 – zamyka katalog praw rzeczowych
- przepisy względnie obowiązujące
- art. 394 – zadatek
- art. 455 – dot. terminu spełniania świadczenia, ma zastosowanie tylko wówczas
gdy termin nie został oznaczony
- przepisy sami-imperatywne
- art. 593 p.1 – prawo odkupu
- moŜe być na krótki termin
b) zabiegi redakcyjne:
- definicje legalne – przepisy, które w sposób wiąŜący określają znaczenie uŜytych w akcie
słów lub zwrotów
- np. art.60 – charakterystyczny nawias
- dowolność formy oświadczenia woli
- mogą istnieć dorozumiane formy oświadczenia
- konkludentne (np. przejazd taxi, zostawienei czegoś w szatni)
- umowy zawieramy (a nie spisujemy)!!!!!
9
- art. 45 – rzeczy
- art. 195 – współwłasność
- art. 89 – warunek
- art. 53-54 – poŜytki
- przepisy odsyłające – by nie powtarzać regulacji juŜ istniejących
- by akt był w miarę zwięzły
- jeŜeli uregulowana została jakaś sytuacja i istnieje podobna do niej
sytuacja to przepis moŜe odsyłać do tego przepisu
- ustawodawca decyduje o podobieństwie sytuacji
- „odpowiednie stosowanie innego przepisu”
- stosowanie wprost, np. art. 175
- stosowanie nie wprost – odpowiednie, elminowanie
pewnych słów, np. 251,245,604,845
- fikcja prawna – taki typ przepisu, który nakazuje określone w nim okoliczności traktować
jako równoznaczne z okolicznościami określonymi w hipotezie innej normy
- np. art. 1020 – „tak jakby”, „uwaŜa się za”; trzeba znaleźć przepis, ktory uznaje za
zmarłego
art.50 – „uwaŜa się za”
prawo wekslowe – jeŜeli na wekslu nie napisano za kogo poręczono, uwaŜa się,
Ŝe poręczono za dostawce
- zwroty nieokreślone
- reguły interpretacyjne – podgrupa przepisu dyspozycyjnych
- „poczytuje się w razie wątpliwości”
-tylko gdy są wątpliwości
- art. 71
oferta – doniosły skutek prawny
zaproszanie – nie ma związania
- art.385 (3 nad 385)
10. Zasięg czasowy ustawy:
- 14 dni od ogłoszenia w Dz.ust. jeŜeli same normy nie stanowiły inaczej
(np. w dniu publikacji lub 3mies.)
- np. ust. o Kraj. Rejestrze Sadowym uchwalona -1997, weszła w Ŝycie- 2001r.
-klauzule derogacyjne – mówią o końcu obowiązywania
- upływ czasu – przy epizodycznych ustawach – samoistnie tracą moc
- lex posteriori derogat legi interiori - nowa uchyla poprzednie
- deseutudo- nie stosowana zasada – rózne spojrzenia (nie stosowalność)
- np. TK w 1991 r. – ustawa o nieuczciwej konkurencji z 1926 uznał Ŝe nie ma
deseutudo
- Prawo intertemporalne – gdy zbieg ustaw (stara-nowa)
- najczęściej ustawy posiadają przepisy przechodnie
- art. 3 – dodatek(choć 2 część tego przepisu jest niestosowana)
sytuacje gdy:
- została uchylona norma, która pozwalała ustanowić określony typ stosunku prawnego –
prawo, które weszło w Ŝycie nie przewiduje ustanowienia takiego stosunku
- np. w prawach rzeczowych – instytucja cięŜarów realnych, których
KC z 1964r. nie przewiduje
- ustanowione w czasie obow. dawnego prawa pozostają w mocy, natomiast po 1965r.
10
nie moŜna juŜ ich ustanawiać
- zdarza się, Ŝe czasami trzeba sięgać do Kodeksu Napoleona lub BGB
- idea praw nabytych
- wprowadzono normę, która inaczej reguluje stosunek prawny
- 2 rozwiązania
- inaczej będzie jeśli chodzi o stosunek cywilnoprawny o charakterze
trwałym, np. najem, dzierŜawa – zasada bezpośredniego działania
ustawy nowej- po wejściu w Ŝycie powinna mieć zastosowanie
taka treść, jaka została przewidziana
- gdy stosunki prawne wyraŜone w jednoznacznym działaniu, np. kupno
powinna działać dalej ustawa starsza
- w sytuacji skomplikowanej – dyrektywa II stopnia – w razie wątpliwości –
stosowanie nowego prawa
11. Zasięg Przestrzenny:
- całe terytorium Rzeczpospolitej Polskiej – poza aktami prawa miejscowego, które
mogą mieć charakter cywilnoprawny. Gdy stosunek prawny między obywatelami polskimi lub
cudzoziemcami reguluje to prawo prywatne międzynarodowe.
12. Metody Wykładni:
- dotycząca wykładni praktycznej – przez sądy i doktrynę
- językowa, systemowa, funkcjonalna (celowościowa)
językowa – dosłowne brzmienie przepisu + reguły gramatyczne
wpływ zasad
- lex specialis derogat legi generali
- lex posteriori derogat legi anteriori
- lex superior derogat legi interiori
- expectiones non sunt extendente - uregulowanie majątkowe nie moŜe podlegać
wykładni rozszerzającej
funkcjonalna – pyta o ratio legis – cel przepisu, jego przeznaczenie, gdy nie daje
odpowiedzi językowa
logiczna - inferowanie pewnych norm – reguły inferencyjne, wyprowadzenie norm z innych
norm
•
Argumentum a maiori ad minus – od większego do mniejszego, dotyczy rozmiarów
uprawnień lub zobowiązań
- jeŜeli np. jestem do czegoś więcej uprawniony to jestem teŜ do czegoś mniej
np. jeśli mogę (149art.) wchodzić na grunt sąsiada by ściąc gałęzie to
tym bardziej mogę to zrobić nie wchodząc tam
•
Argumentum a minori ad maius – do mniejszego do większego
- ma sens gdy dotyczy zakazu – non facere – nie czynienie
- komuś nie wolno czynić mniej to tym bardziej zakazane czynić więcej
- np. art. 147 – roboty zakazane
11
•
Argumentum a contrario – wnioskowanie z przeciwieństwa, jest często stosowany w
wykładni logicznej w prawie cywilnym, np. art. 83 KC – oświadczenie pozorne jest
gdy jest złoŜone za zgodą drugiej strony dla pozoru, arg. A contrario polega na tym Ŝe
jeśli zgody nie ma, to nie ma pozorności (nie wypowiedziane wprost ale wynikające a
contrario z treści)
Nie moŜna stosować, gdy hipoteza nie normuje w sposób wyczerpujący sytuacji
prawnej, zwłaszcza gdy wyliczenie w normie jest przykładowe (uŜywa zwrotu – w
szczególności) np. art. 140 – nie moŜna stosować a contrario.
•
Analogia – wtedy gdy luka w prawie, gdy doniosły prawnie stosunek społeczny nie
jest normowany normą prawa cywilnego
Analogia legis – w tej samej ustawie, tej samej gałęzi
Analogia iuris – analogia z prawa, z całego systemu (trzeba ostroŜnie uzywać)
Np. art. 145 – słuŜebności drogi koniecznej – stosowany takŜe gdy chodziło
o potrzebę przeprowadzenia potrzebnych linii energetycznych wodociągowych
Art. 425 – odpowiedzialność deliktowa – osoba niepoczytalna nie ponosi
odpowiedzialności – podobnie stosuje się przy odpowiedzialności kontraktowej.
Pełni podobną funkcję do przepisów odsyłających ( z tym Ŝe organ sam decyduje o
wyborze analogicznego przepisu).Wynik wykładni powinien być wykładnią
stwierdzająca ale zdarza się Ŝe jest rozszerzający. Wykładnia nie powinna być contra
legem – sprzeczna z brzmieniem przepisu.
13.Stosunek cywilnoprawny
- Jest to regulowany przez normę prawa cywilnego stosunek prawny miedzy ludźmi
lub ich organizacjami wyposaŜonymi przez normę prawna w zdolność prawną, w
którym podmioty te mają określone prawa i odpowiadające im obowiązki, a ich
realizacja gwarantowana jest przymusem państwowym, przy czym podmioty te są
wobec siebie równorzędne i autonomiczne.
•
Zdarzenia cywilnoprawne – takie fakty, które powodują powstanie, ustanie lub zmianę
stosunku cywilnoprawnego.
a) zdarzenia sensu stricte – niezaleŜne od woli ludzkiej, np. upływ czasu
(przedawnienie roszczeń, zasiedzenie)
przy zasiedzeniu – np. czas mija w 2000 roku a ktoś zgłasza do sądu to dopiero w
2006 r. to wpisuje się do ksiąg własności z datą 2000 ( orzeczenie deklaratoryjne –
tylko stwierdza Ŝe skutek prawny nastąpił)
np. urodzenie, śmierć człowieka
b) działania – określone zachowania podmiotów
- czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych, istotnymi elementami są
czynności i decyzja – wola skierowana na wywołanie skutku.
12
Chodzi przede wszystkim o czynności konwencjonalne np. czynności prawne (
głównie umowy, spadek) nie istnieje czynność prawna bez oświadczenia woli ( wola
wywołania skutku prawnego).
Akty administracyjne np. w ustawie o gospodarce nieruchomościami – wywłaszczenie
(pozbawienie prawa własności)
Konstytutywne orzeczenia sądów powszechnych w sprawach cywilnych, prowadzą do
powstania skutków prawnych np. orzeczenie na tle umowy przedwstępnej, jedna ze
stron odmawia zawarcia umowy przyrzeczonej, druga strona ma roszczenie ( surogat
oświadczenia woli art. 64 KC), np. prawomocne orzeczenie sądu – w sprawie rozwodu
gdy małŜeństwo juŜ i tak w praktyce nie istnieje od dłuŜszego czasu.
- inne czyny – norma prawna łączy z określonym działaniem lub zachowaniem skutek
prawny bez względu na wolę podmiotu ( skutek prawny następuje czy podmiot chce
tego czy nie) przykłady :
Przejawy woli – np. wezwanie do wykonania świadczenia, bez względu na to czy
wierzyciel chce czy nie - zobowiązanie jest bezterminowe , przejaw woli w postaci
wezwania do wykonania świadczenia sprawia Ŝe świadczenie staje się wymagalne (
stwarza stan wymagalności) np. uznanie roszczenia – dłuŜnik zwraca się do
wierzyciela – czy mogę prosić o prolongatę terminu spełnienia świadczenia? –
milcząco potwierdza powinność świadczenia (przerywa bieg przedawnienia – takie
zachowanie dłuŜnika bez znaczenia czy o tym wiedział i czy chciał).
Czyny niedozwolone – delikty – art. 415 KC, delikty prawa cywilnego róŜnią się tym
od przestępstwa Ŝe występuje szkoda (jest konieczna ).
Przejawy uczuć – przebaczenie, szczególnie przy odwołaniu darowizny i
wydziedziczeniu
Niektóre czynności faktyczne – np. stworzenie dzieła, znalezienie rzeczy, akcesja
rzeczy (połączenie).
Bezpodstawne wzbogacenie – art. 405 – przesunięcie majątkowe bez podstawy (lub
prawa) np. zapis w testamencie na jakąś osobę – a testament jest nie waŜny
Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia – art. 752 – ktoś podejmuje prowadzenie
cudzych spraw bez Ŝadnych stosunków kontraktowych (nie ma obowiązku działania )
ale jeśli je podjął ma obowiązek naleŜytej staranności obowiązek porozumienia i nie
moŜe działać wbrew woli tej osoby, nadaje to działanie skutki zlecenia.
•
Elementy stosunku cywilnoprawnego
a) podmioty – osoby fizyczne, osoby prawne, ułomne osoby prawne (art. 33 ze znaczk. 1)
strona prawa cywilnego nie jest toŜsama z podmiotem – po jednej ze stron moŜe
występować kilka podmiotów.
Np. kilka wierzycieli, kilka poŜyczkobiorców, współwłasność
Podzielność zobowiązania – kaŜdy zobowiązany odp. za swoją część
Odpowiedzialność solidarna – kaŜdy odp. za całość
Współwłasność – ułamkowa lub łączna – np. małŜeństwo, spółka cywilna.
13
Więź powinnościowa w stosunku cywilnoprawnym jest wzajemna, rzadko w stosunku
cywilnoprawnym jedna tylko strona jest zobowiązana a druga tylko uprawniona ( tak jak
darowizna, która nie jest wzajemna) ( sprzedaŜ- kupno - wzajemność, dwustronnie
zobowiązująca).
b)przedmiot – dualistyczna koncepcja przedmiotu
- przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest zachowanie podmiotu stosunku
cywilnoprawnego i obiekt którego to zachowanie dotyczy, jeśli istnieje ( na ogół przez
przedmioty rozumiemy tylko obiekty).obiekty:
- rzeczy – nie kaŜdy przedmiot jest rzeczą
- przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne – zespół składników materialnych i
niematerialnych (art. 55 ze z 1) – obiekt całościowy, czynność prawna moŜe dotyczyć
całego przedsiębiorstwa (mimo wielu składników), od 2003 roku do przedsiębiorstwa nie
wliczamy pasywów.
- papiery wartościowe
- dobra niematerialne – np. prawa autorskie
- pieniądz
c) treść – uprawnienia i obowiązki , dwustronnie zobowiązujące stosunki cywilnoprawne.
14.Prawo Podmiotowe
•
- Jedno lub kilka uprawnień , które są ze sobą funkcjonalnie powiązane , wynikające
ze stosunku prawnego, wiązka uprawnień, tworzą nową jakość( coś więcej niŜ suma
uprawnień).
•
Wynikająca ze stosunku cywilnoprawnego sfera moŜności postępowania w określony
sposób przyznana przez normę prawną w celu ochrony interesów podmiotu
uprawnionego i przez te normę prawną zabezpieczona ( definicja klasyczna).elementy
definicji:
- źródło prawa podmiotowego – tylko i wyłącznie prawo stanowione
- sfera moŜności – nie ma obowiązku wykonywania swojego prawa
podmiotowego ( ale bierność moŜe powodować utratę tych praw np.
przedawnienie), korelat obowiązku innej osoby – np. obowiązek czynnego
ś
wiadczenia lub obowiązek nie ingerencji ( w prawie rzeczowym).
- zabezpieczone przez normę prawną – zrealizowane przez przymus
państwowy, przysługuje powództwo by zrealizować prawo podmiotowe (
wyjątek – zobowiązania naturalne).
- interes prawny – kompetencja przyznana nie w interesie podmiotu nie tworzy
prawa podmiotowego ( np. przedstawiciel ustawowy, kurator, pełnomocnik –
działają w cudzym interesie – nie mają praw podmiotowych).
•
Klasyfikacje Praw podmiotowych
- bezpośrednie – nie łączą się z jakimś czynnym świadczeniem, zachowaniem innych
podmiotów (np. własność ) trzeba się tylko powstrzymywać
- roszczenie – materialno prawne – moŜność dochodzenia określonego zachowania od
oznaczonej osoby, jest bardzo ukierunkowane, emanacja praw podmiotowych – gdy
zostają naruszone , zobowiązanie ma podobną konstrukcję z tym Ŝe zobowiązanie jest
wiązką roszczeń (to jest róŜnicą).
- kształtujące – musza być przyznane przez przepis prawa, moŜność doprowadzenia przez
własne, jednostronne działanie (oświadczenie woli) do powstania , ustania, zmiany
stosunku prawnego, np. sytuacja adresata oferty – jeśli adresat (oblat ) przyjmie ofertę to
14
zawiera umowę, np. art.88 – złoŜenie oświadczenia woli pod wpływem błędu lub groźby
(moŜe uchylić się przez jednostronne oświadczenie woli do drugiej strony.).
- zarzuty – materialnoprawne – moŜność ubezskutecznienia prze podmiot przysługującego
względem niego prawa innego podmiotu (czyjeś prawo staje się bezskuteczne), tylko i
wyłącznie na podstawie przepisu prawa np.
zarzut przedawnienia – prawo podmiotowe dłuŜnika ( prawo nie uwzględnia z urzędu )
dłuŜnik nie musi z niego korzystać, wtedy sąd nie weźmie go pod uwagę.
Zarzut potrącenia -art. 498 – dwie osoby są względem siebie dłuŜnikami (ten sam
przedmiot lub pieniądze), zgłaszany przez jedną stronę
Zarzut nie wykonania świadczenia wzajemnego – art. 488
Zarzut naduŜycia prawa – art. 5 - prawa podmiotowego
Zarzuty mogą być – dylatoryjne (wstrzymujące, przejściowe - z. nie wykonania św.
wzajemnego, naduŜycia prawa) lub peremptoryjne (niweczące, definitywne – z.
przedawnienia, potracenia).
- bezwzględne <> względne
bezwzględne – skuteczne erga omnes – wobec wszystkich, zamknięta lista praw
podmiotowych bezwzględnych
względne – skuteczne inter partes - między stronami
Np. uŜytkowanie – prawo bezwzględne , jeśli ktoś ingeruje w uŜytkowanie to uŜytkownik
ma prawo do roszczenia o nienaruszenie moŜności postępowania (nawet wobec
właściciela) a dzierŜawca musi się o to zwracać do właściciela bo jest skuteczna inter
partes.
Czasami prawa względne mają rozszerzoną skuteczność (przyporządkowane prawa
bezwzględne ) np. art. 690 – najem lokalu, poniewaŜ chodzi o lokal przepis odsyła do
przepisów o ochronie własności , np. doŜywocie – skuteczność poszerzona..
- majątkowe <> niemajątkowe
majątkowe (nie pienięŜne ) – prawa mogą zostać wycenione w pieniądzu ale nie
koniecznie muszą być wyraŜone w pieniądzu. WyraŜalne w pieniądzu!!! Wszystkie prawa
rzeczowe, większość wierzytelności
niemajątkowe – prawa osobiste słuŜące ochronie dóbr osobistych w rozumieniu artykułu
23 (dobra osobiste – np. godność, nietykalność os.) + prawa w kodeksie opiekuńczym.
- zbywalne <> niezbywalne , dziedziczne <> niedziedziczne
zbywalne – moŜe być przeniesione na inną osobę za pomocą czynności prawnej ( zbyć
jest pojęciem szerszym niŜ sprzedać).
Niezbywalne – rzadko występują, o charakterze niemajątkowym – bo są ściśle związane z
osobą + niektóre prawa podmiotowe o charakterze materialnym np. prawo do alimentów.
Lokatorskie prawo do lokalu w spółdzielni, uŜytkowanie, słuŜebność osobista.
- prawa związane z innymi prawami (dzielą ich los) – np. własność budynków na terenie
uŜytkowym wieczyście, słuŜebność gruntowa powiązana z nieruchomością władczą
15
- akcesoryjne <> samoistne
akcesoryjne – pomocnicze, pełnią pewną rolę, dla zabezpieczenia wierzytelności, np.
hipoteka, zastaw (kodeksowy ,rejestrowy), umowa poręczenia.
•
Nabycie praw podmiotowych
a) Nabycie konstytutywne – nabycie jest jednoczesne z powstaniem tego prawa
podmiotowego
Nabycie translatywne – nabycie prawa juŜ wcześniej istniejącego
b) Nabycie pochodne – zjawisko następstwa prawnego – istnieje poprzednik prawny i
jego następca prawny.
Nabycie pierwotne – bez zjawiska następstwa prawnego – podmiot nabywa prawo
niezaleŜnie czy naleŜało ono do innego .
- moŜliwe konfiguracje :
Konstytutywno pochodne – wtedy gdy prawo nabywane wyłania się z innego
szerszego prawa ( np. właściciel obciąŜa uŜytkowaniem nieruchomości) – wczesniej
nie było tego prawa ale jest poprzednik prawny.
Konstytutywno pierwotne – np. nabycie rzeczy niczyjej, nie ma następstwa, prawo
odnowa powstaje.
Translatywno pochodne – najczęstsze w obrocie , przeniesienie własności przy
pomocy wszelkich umów. Przeniesienie własności wg KC – art. 155 – przejście
własności na podstawie umowy np. przelew wierzytelności, dziedziczenie.
Translatywno pierwotne – np. zasiedzenie, nie ma następstwa ( ten który utracił nie
jest zbywcą) prawo nie wygasło.
Translatywno pochodne – nemo plus iuris – nie moŜna przenieść więcej praw niŜ się
ma. Pewne modyfikacje stanowią – umowa komisu – komisant nie jest właścicielem
ale zbywa i broker na giełdzie. Nie ma wyjątków nemo plus iuris przy dziedziczeniu i
cesji wierzytelności. Istnieją 2 wyjątki tej zasady dotyczące przeniesienia własności:
- art. 5,6 ustawy o księgach wieczystych i hipotece – gdy kupujemy od osoby
wpisanej do księgi wieczystej a potem się okazuje Ŝe ta osoba jest tam wpisana
niezgodnie ze stanem faktycznym to ktoś taki skutecznie nabywa
nieruchomość ( ale musi istnieć dobra wiara i odpłatne nabycie)
- art. 169 KC
Sukcesja syngularna – nabycie 1 prawa podmiotowego lub kilku konkretnych
Sukcesja generalna – przejście ogół praw np. dziedziczenie, łączenie osób prawnych (
tylko w przypadkach wskazanych w ustawie)
Ekspektatywa prawa – art. 17 ze zn. 4 – ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych
2000 r. – uzasadnione prawnie oczekiwanie , nadzieja na nabycie prawa
podmiotowego. Inne sytuacje z ekspektatywą – zasiedzenie, umowa z warunkiem
zawieszającym.
16
•
Wykonywanie prawa podmiotowego – sfera moŜności postępowania
Wykonywane są poprzez – czynności psychofizyczne, o charakterze faktycznym
- czynności prawne
- posłuŜenie się przedstawicielem
Nie ma obowiązku wykonywania!!
•
NaduŜycie prawa podmiotowego
WyraŜone w Art. 5 KC
‘przegięcie ‘ art. 5 – w latach 50’ odbywało się nieformalne zbywanie nieruchomości (gł.
Ustnie), były właściciel często pozostawał dalej właścicielem. Gdy właściciel były się
orientował Ŝe umowa jest niewaŜna to wytaczał powództwo o zwrot nieruchomości (bez
zwrotu pieniędzy). Sądy oddalały takie powództwa na podst. Art. 3 POPC (odpowiednik
art. 5), zamiast uznawać te powództwa i dopuszczać pow. O bezpodstawne wzbogacenie
drugiej strony (oddanie pieniędzy). Potem wydano ustawę o uwłaszczeniu nieformalnych
nabywców i ustaliła się zasada Ŝe na przyszłość obrót nieruchomościami wyłącznie w
formie aktu notarialnego.
W orzecznictwie są wyraŜone dyrektywy by ostroŜnie stosować art. 5, zasady rządzące:
- sądy nie powinny stosować art.5 jeśli inny przepis juŜ uwzględnia klauzulę generalną
zasad w współŜycia społecznego. Np. art. 358(1) dot. waloryzacji – par. 3,4 – nie moŜna
tego obejść ze wzgl. Na art. 5.
- w pewnych kategoriach spraw SN wyraźnie zakazuje sięgania po art. 5 – np. orzeczenie
SN z 1965 – nie jest dopuszczalne oddalenie powództwa o uzgodnienie treści księgi
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym - zasady współŜycia nie mają mieć
znaczenia przy rzeczywistym stanie nieruchomości .
- art. 5 nie powinien być w ogóle stosowany gdy chodzi o ustalenie praw stanu ( stan
prawno – rodzinny ) np. ustalenie ojcostwa, macierzyństwa
Był proces o zaprzeczenie ojcostwa – wytoczył ojciec dziecka po sztucznym zapłodnieniu
(uzgodniono z Ŝoną, wspólna decyzja ) – potem ojciec się rozmyślił i chciał obalić
domniemanie pochodzenie od męŜa matki – miał dobra dokumentację – zaśw. O
niepłodności – powództwo to oddalono ze wzgl. Na art. 5 ( w sytuacji gdy decyzja
wspólna )
- nie jest dopuszczalne stosowanie art. 5 jeśli w grę wchodzi ocena zdolności prwanej
podmiotu pr. cyw. Lub zdolności do czynności prawnej. Lub gdy chodzi o formę
zastrzeŜoną pod rygorem niewaŜności .
- nie moŜna stosować w sprawach o stwierdzenie niewaŜności czynności prawnej w
związku z art. 58KC.
-Reguła ‘ czystych rąk ‘ - nie moŜna stosować art. 5 przez osobę która sama naduŜywa
prawa podmiotowego.
CięŜar dowodu spoczywa na podnoszącym zarzut naduŜycia prawa (cięŜaru dowodu nie
łączymy nigdy z sytuacją powód-pozwany ). NaduŜycie prawa moŜe pokrywać się z
deliktem jeśli wykaŜe się związek przyczynowy i szkodę ( art. 5 czasami jest środkiem
ofensywnym a nie tylko obronnym).. Art. 5 nie moŜe być samodzielną podstawą nabycia
praw podmiotowych dla tego kto podnosi zarzut i utraty praw podmiotowych przez osobę,
przeciwko której zarzut podniesiono ( zarzut dylarotoryjny – co do zasady).
17
•
Kolizja praw podmiotowych
RóŜne podmioty uprawnione zgłaszają swoje prawa i nie da się ich realizować
jednocześnie.
Metody usunięcia kolizji:
a) zasad pierwszeństwa – jakieś prawo ma lepsze pierwszeństwo a inne gorsze
pierwszeństwo (pewna hierarchia).Ma zastosowanie w trzech przypadkach – przy
kolizji ograniczonych praw rzeczowych ( 249 KC) lepszy czasem lepszy prawem;
przy art. 920 par. 2 – przyrzeczenie publiczne; przy art. 1025 KPC – przywileje
egzekucyjne.
b) Proporcjonalna redukcja praw – art. 1026 KPC – inne wierzytelności ( nie
wymienione w 1025), kaŜdy z nich ma być zaspokojony w stosunku do relacji
wysokości jego wierzytelności wobec sum uzyskanych z egzekucji. Reszta
wierzytelności nie wygasa – musi czekać na nowy majątek dłuŜnika.
c) Rozstrzyga sąd
- art. 920 par. 3 – przyrzeczenie publiczne
Zawsze gdy w oparciu o przepis prawa nie da się znaleźć dobrego rozwiązania, nie
moŜna zastosować jednej z zasad.
•
Zbieg roszczeń
Wtedy gdy ten sam stan faktyczny podpada pod hipotezę róŜnych norm, z których
dyspozycji wynikają róŜne roszczenia. Np. szkoda na osobie – jeśli jest wyrządzona, jeśli
strony były związane kontraktowo – pojawi się odp. kontraktowa i zawsze jest
odpowiedzialność deliktowa (szkoda na osobie - zawsze delikt ) w dodatku moŜna
nałoŜyć jeszcze art. 405 (bezpodstawne wzbogacenie).
Art. 443 KC – trzeba dokonać wyboru jaki reŜim odpowiedzialności go interesuje ( musi
wybrać z czego korzysta ) – nie jest dopuszczalne mieszanie roszczeń.
15.Osoby Fizyczne
KaŜdy człowiek jest osobą fizyczną, wiąŜą się z tym dwa atrybuty: Zdolność prawna i
zdolność do czynności prawnych.
•
Zdolność prawna – zdolność do tego by być podmiotem praw lub obowiązków lub
sferze prawa cywilnego ( gł. Chodzi o podmiot praw podmiotowych). Zakłada stan
bierny – pasywny, nie mówi czy moŜe sam nabyć te prawa – tylko moŜe być
podmiotem.
Art. 8 – kaŜdy człowiek od chwili urodzenia, istota posiadająca ludzki genotyp, nawet
jeśli moŜe niedługo umrzeć (wg prognozy medycznej), chodzi tylko o urodzenie Ŝywe.
Istota jest odcięcie płodu od ciała matki – nawet przed przecięciem pępowiny.
Art. 9 – nie trzeba udowadniać Ŝe przyszło na świat Ŝywe – zachodzi domniemanie
prawne – przerzuca to cięŜar dowodu na osobę, która twierdzi Ŝe dziecko jest martwe.
ś
ywe – to znaczy jakiekolwiek przejawy Ŝycia (np. oddech).
Status prawny nasciturrusa (moŜe być pytanie na egz.):
18
Nasciturus – mający się narodzić – płód.
- A Contrario art. 8 – jest błędem, poniewaŜ art.8 nie normuje wyczerpująco statusu
prawnego
- art. 927 par.2 (w związku z 972) – od zawsze, zdolność prawna nasciturrusa pod
warunkiem zawieszającym Ŝe dziecko narodzi się Ŝywe .
- art. 446(1) KC – od 1993, szkody prenatalne.
MoŜe Ŝądać przez przedstawiciela ustawowego. Np. kryzys z lekiem dalimodidem – w
latach 60’ (w USA dopuszczono nawet odszkodowanie za branie leków przed ciąŜą
jeśli był związek przyczynowy).
Zniesiono wyłączenie przeciwko matce ( ją tez moŜna oskarŜyć).
Od 1952 – dziecko w chwili śmierci ojca poczęte moŜe dochodzić odszkodowania za
ś
mierć ojca wobec osoby odpowiedzialnej (jako pośrednio poszkodowanej)
- art. 75 kodeksu Rio – uznanie dziecka poczętego lub dopiero poczętego, w takich
przypadkach gdy dziecko nie rodzi się w małŜeństwie - moŜe męŜczyzna uznać to
dziecko przed urzędem stanu cywilnego. Nie moŜna Ŝądać sądowego ustalenia
ojcostwa przed urodzeniem dziecka.
- art. 182 KRiO – kurater ventris – kuratela nasciturrusa
- darowizna na rzecz dziecka poczętego
sprawa z 1986 – NSA uznało taką darowiznę
darowizna nieruchomości w konkubinacie dla dziecka poczętego (nie ma analogii
konkubinat – małŜeństwo ), wygrali tą sprawę.
Jest dopuszczalna taka darowizna , skutki nastąpią jeśli dziecko będzie Ŝywe.
JeŜeli uogólnimy przepisy to naleŜy uznać Ŝe mamy do czynienia z warunkową
zdolnością prawną dziecka poczętego – warunek – urodzenie Ŝywe.
Kiedy się spełni ten warunek – skutki prawne następują ex punc – z mocą wsteczną.
Nie potrzebnie został skreślony paragraf 2 z art. 8KC)
Ustanie zdolności prawnej:
- Śmierć
Status ciała martwego wg ust. 2005 – o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i
narządów (moŜna się dodatkowo nauczyć).
Koncepcja sprzeciwu – jest moŜliwe pobranie jeśli nie wyraŜono sprzeciwu.
Ś
mierć – śmierć mózgowa – trwałe i nieodwracalne ustanie funkcji pnia mózgu
Dowodem śmierci – akt zgonu, akta stanu cywilnego to jest zawsze dowód.
- Prawomocne orzeczenie sądu – sądowe stwierdzenie zgonu
Brak aktu zgonu (bo np. nie ma ciała) a śmierć jest niewątpliwa.
-Uznanie za zmarłego - dotyczy osoby zaginionej – art. 29-32 KC (trzeba znać !!)
W tej sytuacji nie wiadomo czy osoba Ŝyje czy nie – zachodzi domniemanie śmierci (539
KPC).Jeśli się ta osoba odnajdzie – składa wniosek o uchylenie orzeczenia o uznaniu za
zmarłego, jeśli osoba uznana za zmarłą zgłosi się osobiście i potwierdzi swoją toŜsamość to
sąd uchyla orzeczenie od razu bez utrudnień i dalszego postępowania.
Termin ogólny – 10 lat od końca roku kalendarzowego, kalendarzowego którym wg ostatniej
wiadomości jeszcze Ŝył. Gdyby w chwili uznania ukończył lat 70 wystarczy upływ lat 5. Nie
moŜna uznać za zmarłego przed ukończeniem 23 lat. Zdarzenia szczególne – art. 30 KC ( w
paragrafie 2 – te terminy trzeba dodać, 1 rok + 6 mies. Lub 2 lata + 6 mies.).
19
Najbardziej prawdopodobny termin śmierci – jest to chwila śmierci lub ostatni termin ( gdy
brak jakiś większych danych). JeŜeli kilka osób wspólnie dotyczyło niebezpieczeństwo uwaŜa
się Ŝe zmarli równocześnie ( domniemanie równoczesności ), nie dziedziczą po sobie..
•
Zdolność do czynności prawnej
a) osoba fizyczna nie ma zdolności do czynności prawnych
Osoba fizyczna do 13 roku Ŝycia lub osoba ubezwłasnowolniona całkowicie – art. 13 i 14
KC. Mogą funkcjonować w obrocie przez swojego przedstawiciela ustawowego.
Ubezwłasnowolnienie całkowite – w I instancji orzeka sąd okręgowy (3 sędziów
zawodowych + opinia biegłego ). Orzekane tylko gdy interes danej osoby tego wymaga,
nie ma to charakteru kary, nie wolno orzekać by chronić osoby trzecie). W wyniku
choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, inne zaburzenia psychiczne
(szczególnie narkomania i alkoholizm) – osoba nie moŜe kierować swoim zachowaniem.
To nie jest orzeczenie na zawsze , gdy sytuacja się zmieni moŜna to zmienić.
Wszystkie czynności prawne osób nie mających zdolności do czynności prawnych są
niewaŜne, istnieje jeden wyjątek – drobne sprawy dnia codziennego – art. 14 par. 2.
Przedstawiciel ustawowy – rodzic (bo ma władzę rodzicielską ) to cos więcej niŜ opiekun
prawny. Przedstawicielstwo ustawowe wynika z władzy rodzicielskiej, gdy nie ma władzy
rodz. Trzeba ustanowić dla dziecka opiekę.
Opiekun – dla ubezwłasnowolnionego.
b) Ograniczona zdolność do czynności prawnych
Miedzy 13 rokiem Ŝycia a pełnoletnością ( pełnoletność moŜna czasami nabyć wcześniej
niŜ po ukończeniu 18 roku Ŝycia).
Lub przy ubezwłasnowolnieniu częściowym – moŜna orzec osobie powyŜej 13 roku
Ŝ
ycia. MoŜe ona kierować swoim postępowaniem ale potrzebna jest pomoc do
prowadzenia jej spraw (ustanawia się kuratora).
Art. 549 KPC – doradca tymczasowy (norma materialno – prawna), na okres wybrania
doradcy tymczasowego osoba jest ubezwłasnowolniona częściowo , bez wzgl. Na wynik
sprawy.
Trzy sfery ograniczonej zdolności:
- osoba traktowana jest jakby nie miała zdolności do czynności prawnych
np. sporządzenie testamentu, nabycie władzy rodzicielskiej, nie moŜe być prokurentem,
nie moŜe wnieść do sądu o przysposobienie (nie moŜe adoptować).
- sfera dotycząca czynności rozporządzających i zobowiązujących
Wszystkie takie czynności są skuteczne pod warunkiem, Ŝe przedstawiciel ustawowy
wyrazi na to zgodę.
Np. 17 latek sprzedaje komputer (jest właścicielem ale nie oddano mu go do swobodnego
uŜytku) moŜe zawrzeć taką czynność ale nie wiemy czy ona jest waŜna do momentu
wyraŜenia zgody przez przedstawiciela (moŜliwe takŜe poprzez potwierdzenie ex post).
MoŜna dokonać czynności osobiście ale musi być zgoda przedstawiciela.
Kontrahent ma prawo wyznaczyć przedstawicielowi termin, w którym ten wyraŜa zgodę
lub nie ( milczenie – brak zgody).
Bezskuteczność zawieszenia - taki stan do momentu nadejścia tego terminu.
Negotium Claudicans – czynność prawna kulejąca, obarczona sankcją bezskuteczności
zawieszonej. Art. 18 i 19!!
20
- pełna swoboda - w sytuacjach:
- czynność prawna nie będąca rozporządzeniem lub zobowiązaniem – darowizna nie
obciąŜona poleceniem
- czynność w drobnych , bieŜących sprawach dnia codziennego.
- umowa o pracę – po ukończeniu 16
- moŜe rozporządzać swoim zarobkiem
- moŜe rozporządzać co do przedmiotu oddanych mu do swobodnego uŜytku
(podejście relatywistyczne , czyli jedni oddaj…ą samochód inni ksiąŜkę ).
c) pełna zdolność do czynności prawnych
Konsument – art. 21 – tylko osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej nie związanej z jej
działalnością gospodarczą lub zawodową.
Miejsce zamieszkania – to nie to samo co miejsce zameldowania , to miejscowość ,
wyjątkiem jest 454 art. KC ( w nim ma znaczenie dokładnego adresu).Miejsce zameldowania
w prawie cywilnym nic nie znaczy.
Jest to miejscowość, w której osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu (korpus + animus)
art. 28.
MoŜe się zdarzyć, Ŝe osoba nie ma miejsca zamieszkania, jeśli są niejasności trzeba ustalić
centrum Ŝyciowej działalności człowieka.
16.Osoby Prawne
KaŜda osoba prawna jest jednostką organizacyjną (ale nigdy nie na odwrót).
Po czym poznać osobę prawną? - art. 33
- Skarb państwa
- jednostka organizacyjna którym przepisy szczegółowe przyznają osobowość
prawną np. ustawa o samorządzie wojewódzkim nadaje województwu.
ZAWSZE SZUKAMY W USTAWIE SFORMUŁOWANIA śE JEST
OSOBA PRAWNĄ
Często są wskazane typy jednostek organizacyjnych , z którymi wiąŜe się osobowość prawną
np. w KSH – spółka akcyjna, spółka zoo. Zdarza się takŜe, Ŝe ustawa nadaje indywidualnie
jakiejś organizacji osobowość prawną – np. NBP, polska akademia nauk.
Mają zdolność deliktową – czyli mogą odpowiadać z tytułu czynu niedozwolonego – art.
416 i 417.
JeŜeli dana osoba prawna musi być wpisana do rejestru to wpis do rejestru ma charakter
konstytutywny – osoba powstaje z chwilą wpisu – art.37.
,Jeśli spółka powstaje – jest umowa, wkład, załoŜyciele ale nie ma wpisu - stan przejściowy
‘spółka w organizacji’.
Rodzaje osób prawnych – mienie państwowe:
- państwowe osoby prawne ( mienie państwowe):
- Skarb Państwa – osobowość nadana przez art.33 K.c. reprezentuje stationes fiscii
(jednostki organizacyjne państwa); stationes fiscii- np. ministerstwa ,wojewoda
.prokuratura , sąd, komendy policji, szkoły podst. ,średnie , jednostki wojskowe
,urzędy skarbowe (nie mają zdolności prawnej);
21
- inne państwowe osoby prawne - ich status rozstrzygają właściwe przepisy prawa:
-przedsiębiorstwa państwowe- ustawa o przeds. państw.;
-banki państwowe- prawo bankowe;
-szkoły wyŜsze – ustawa o szkolnictwie. WyŜszym;
Nie odpowiadają za zobowiązania Skarbu Państwa !!! (art.40 K.c., wyjątkowa
sytuacja-par.2) – są pełnym właścicielem swojego mienia!
- Komunalne osoby prawne – mienie komunalne
-osobowość ma: gmina, powiat, województwo (stationes comunis- jedn. organ.
samorząd., nie mające osobowości prawnej- zastępuje je gmina, powiat,
województwo);
- inne samorządowe osoby prawne – teŜ nie odpowiadają za zobowiązania Samorządu;
- Gospodarcze i Niegospodarcze osoby prawne
Gospodarcze: przedsiębiorcy, np.: spółdzielnie, banki, spółki kapitałowe( tylko Sp.z o.o. i
S.A.), p-stwa państwowe;
NIE gospodarcze: nie mają zysku jako celu, np. :partie polityczne, zw. zawodowe, szkoły
wyŜsze, fundacje, związki pracodawców, kościelne os.prawne;
Spółka cywilna – nie jest podmiotem prawa cywilnego, tylko ogół wspólników, w KRS nie
jest wpisana Spółka a tylko wspólnicy jako przedsiębiorcy (jako jedyna nie jest teŜ ułomną os.
Prawną)
Spółka kapitałowa w organizacji – jest ułomną osobą prawną do momentu wpisu do KRS
Osoba prawna zawsze ma pełną zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych –
często nie moŜe być podmiotem praw takich jak osoba fizyczna
Implikacja osoby prawnej : odpowiedzialność całym majątkiem osoby prawnej za jej
zobowiązania, a załoŜyciele(wspólnicy, członkowie) nie odpowiadają w ogóle (wyjątek:
odpowiedzialność zarządu sp.z .o.o. – czasami)
Realizacja zdolności do czynności prawnej – art.38:
- rządzi nim „teoria organów”- fikcja prawna, czynności dokonuje tak naprawdę osoba
fizyczna poprzez działanie organów;
- organ nie jest przedstawicielem – nie jest osobnym podmiotem
utoŜsamia się działanie organu z działaniem osoby prawnej (przy przedstawicielstwie
istnieją dwa podmioty – jeden działa za drugiego)
WaŜne są oświadczenia woli osoby prawnej, które są wyraŜane w róŜnej procedurze – liczy
się ustawa i statut (moŜe to być prezes lub prezes + członek zarządu lub jeszcze inaczej - gdy
nie ma zasady)
22
art.39 k.c. – osoba, która nie jest organem i zawiera umowę, która wiąŜe osobę prawną nie
ma moŜliwości potwierdzenia tej umowy – nie ma moŜliwości konwalidacji
- art. 42 – kurator dla osoby prawnej: osoba prawna nie moŜe działać bez organów
Ochrona dóbr osobistych – analogicznie do osób fizycznych
- Jednoosobowe osoby prawne – k.s.h. – mogą istnieć jednoosobowe spółki z o.o. i S.A. – nie
ma umowy spółki, jest tylko akt załoŜycielski (poniewaŜ jest jeden właściciel)
Ułomne osoby prawne – art. 33 [1]
- trzeci podmiot prawa cywilnego
- spółka komandytowo-akcyjna, partnerska, jawna, komandytowa
- spółki kapitałowe w organizacji – z k.s.h.
- wspólnota mieszkaniowa – ustawa o własności lokali
MoŜe nabywać prawa jako całość, moŜe pozywać, być pozywanym (nabywa właściwości
osoby prawnej na podstawie przepisów – ale bardziej opisowe)
- stowarzyszenia zwykłe – ustawa o stowarzyszeniach
TeŜ w przepisie – naleŜy opisać - np. mogą nabywać prawa
OSOBA PRAWNA – MUSI BYĆ SŁOWO „OSOBA PRAWNA”
UŁOMNA OSOBA PRAWNA – MUSI BYĆ OPIS, np. POSIADA PRAWA
Osoby prawne i ułomne osoby prawne – art. 33 p. 2 : odróŜniają się odpowiedzialnością,
inne rzeczy są analogiczne.
- za zobowiązania co do zasady odpowiada ta osoba prawna, natomiast jeŜeli ta osoba jest
niewypłacalna to odpowiedzialność subsydiarną ponoszą członkowie swoim majątkiem
Przedsiębiorca – art. 43 [1] – moŜe być nim osoba prawna, osoba fizyczna, ułomna osoba
prawna, która we własnym imieniu prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową (takŜe
wolne zawody)
Firma – nazwa przedsiębiorcy (ale nie przedsiębiorstwa! , nazwa podmiotu)
- firma osoby fizycznej – jego imię i nazwisko + moŜliwe dodatki
- firma osoby prawnej – nazwa + forma organizacyjna
art. 43 [9] – firma nie moŜe być zbyta (słowo „firma” uŜyte nie w znaczeniu gazetowym),
przedsiębiorca moŜe upowaŜnić do uŜywania firmy (nazwy)
Roszczenia – art.43 [10] – z tytułu uŜywania nazwy ( porównanie z art.24) – koncepcja
ochrony dóbr osobistych (podobnie)
17.Przedmioty stosunku cywilno-prawnego
Są to obiekty, którego z reguły dotyczą zachowania podmiotów stosunków cywilno-
prawnych.
a.) Rzeczy – materialna część przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym na tyle
wyodrębnione w sposób naturalny lub sztuczny, Ŝe w stosunkach gospodarczych mogą
być traktowane jako dobra samoistne (definicja profesora Wasilkowskiego, ustawowa
definicja jest za bardzo ogólna)
23
- musi być wyodrębnienie
- nie są rzeczami – res omnes communis (naleŜące do wszystkich), np. woda w
rzekach
- zbiór rzeczy, np. biblioteka, stado koni
- części składowe rzeczy
RZECZY RUCHOME I NIERUCHOME:
- nieruchomości – 3 rodzaje:
•
gruntowe – superficies solo cedit
Wszystko na gruncie jest częścią składową gruntu (wszystko przytwierdzone).Części
powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (definicja nieruchomości
gruntowej).
•
budynki – mogą istnieć tylko wtedy, gdy przepis szczególny tak stanowi, np.
art. 235 i 272 k.c.
•
części budynków – lokale – takŜe są samoistne, jeśli przepisy szczegółowe tak
stanowią, chodzi głównie o ustawę o własności lokali z 1994 r. – odrębną
nieruchomością moŜe być tylko lokal.
SPÓŁDZIELCZE, WŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU, NIE CZYNI Z
LOKALU ODRĘBNEJ NIERUCHOMOŚCI (JEST TO OGRANICZONE PRAWO
RZECZOWE), WŁAŚCICIELEM JEST SPÓŁDZIELNIA JAKO CAŁOŚCI RZECZY I
JEJ CZĘŚCI SKŁADOWYCH.
- ruchomości – wszystko co nie jest nieruchomością
Głównie chodzi o trwałe powiązanie z gruntem.
- Rzeczy oznaczone co do toŜsamości jako przeciwieństwo rzeczy oznaczonych co do
gatunku. Co do toŜsamości – wyróŜniają się cechami indywidualnymi, niepowtarzalnymi,
np. zawsze nieruchomość. Co do gatunku (niezindywidualizowane a wyróŜnione tylko
gatunkowo, np. 100kg węgla)
- Rzeczy podzielne a niepodzielne.
Niepodzielne – to takie, których nie moŜna podzielić bez zmiany ich wartości i istoty.
b.) Część składowa – nie jest rzeczą:
- art.47 – to co naleŜy do rzeczy jako całości nie moŜe być odłączone bez uszkodzenia
lub istotnej zmiany całości lub przedmiotu odłączonego (co nie zakazuje odłączenia od
rzeczy).
24
- połączenie moŜe być naturalne lub sztuczne
- powiązanie trwałe
- art.49 urządzenia takie jak rury i kable do doprowadzania wody, prądu, energii – są to
części składowe przedsiębiorstwa, a nie gruntu (zawęŜenie pojęcia części składowych)
- art. 47 p.1 – ius cogens – nie moŜna sprzedać części składowej, nie moŜe być ona
odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych, ale moŜna wynająć pokój
(najem – stosunki obligacyjne) dopuszczalne są prawa obligacyjne, np. najem, dzierŜawa.
Czy jest dopuszczalna sprzedaŜ budynku do rozbiórki?
SN orzekł, Ŝe jest moŜliwa, bo w chwili rozbiórki mamy zmianę statusu, z części
składowej budynek staje się zbiorem rzeczy ruchomych.
c.) PrzynaleŜność – przynaleŜności są rzeczami
Są to rzeczy rodzaju pomocniczego względem innej rzeczy głównej (ruchomość lub
nieruchomość), muszą naleŜeć do tego samego właściciela, np. szafa-klucz, samochód-
kluczyki
Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek takŜe względem
przynaleŜności, chyba Ŝe co innego wynika z treści czynności albo z przepisów
szczególnych – art. 52
- art. 929 k.p.c. – skutki przynaleŜności przy egzekucji
- art. 82 ustawy o księgach wieczystych i hipotekach – hipoteka teŜ obciąŜa
przynaleŜności
d.) PoŜytki
PoŜytki rzeczy: naturalne i cywilne.
PoŜytki rzeczy naturalne – płody i odłączone rzeczy składowe, jeŜeli według zasad
prawidłowej gospodarki.
Właściciel rzeczy gdy obciąga rzecz uŜytkowaniem to upowaŜnia on do pobierania poŜytków,
mają oni prawo tylko do tych, które są pobierane w wyniku prawidłowej gospodarki – inne
naleŜą do właściciela.
PoŜytki rzeczy cywilne – te, które rzeczy przynoszą na podstawie stosunku cywilno-
prawnego, np. czynsz z róŜnych tytułów.
PoŜytki prawa – dochody, które prawo podmiotowe przynosi zgodnie ze swoim społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem, np. wierzytelność umowy poŜyczki – oprocentowanie odsetki
(odsetki stanowią poŜytek prawa – prawa wierzytelności)
(dywidendy – poŜytki prawa- prawa akcji).
PoŜytki naturalne przypadają temu, który je odłączył w czasie swojego uprawnienia, np.
ziemniaki nie zostały wykopane do dnia, w którym kończył się czas uŜytkowania – to
wówczas przypadają one właścicielowi nie uŜytkownikowi.
PoŜytki cywilne przypadają w stosunku do czasu trwania jego uprawnienia.
e. ) Pieniądz: chodzi o siłę nabywczą pieniądza a nie materiał
25
Zasada walutowości – na obszarze RP zobowiązania pienięŜne mogą być wyraŜone tylko w
walucie polskiej (z wyjątkiem przepisów szczególnych).
Prawo dewizowe z 2002r. wprowadza wolność walutową (art. 358 przestaje istnieć)
Zasada nominalizmu – art. 358 [1] - kwestia co jest istotne suma nominalna czy siła
nabywcza pieniądza (wygrał nominalizm – art.358 [1] )
Paragraf 2 i 3 – jest moŜliwa waloryzacja:
- z ustawy
- umowna (strony mogą wprowadzić taką klauzulę w umowie)
- sądowa
f.)Papiery wartościowe np. czek, weksel – jest to szczególna postać dokumentu
g.)Przedsiębiorstwo – w sensie przedmiotowym za pomocą jego przedsiębiorca
prowadzi działalność gospodarczą
- zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych, który słuŜy do
prowadzenia działalności gospodarczej
- musi być powiązane w sensie funkcjonalnym
- po nowelizacji z 2003 r. – tylko aktywa (pasywa nie)
- pasywa – art. 55 [4] odpowiedzialność solidarna
- składniki (przykładowe wyliczenie:
- nazwa przedsiębiorstwa (nie przedsiębiorcy)
- rzeczy ruchome i nieruchome
- wierzytelności
- księgi
- tajemnica przedsiębiorstwa (definicja – ustawa o zwalczaniu nieuczciwej
konkurencji)
- koncesje, licencje, zezwolenia- typowo administracyjne-prawne
h.)Gospodarstwo rolne – odpowiednik przedsiębiorstwa w stosunkach rolnych –
prowadzenie produkcji rolnej
Odpowiedzialność za zobowiązania (dotyczy przedsiębiorstwa i gospodarstwa rolnego)
- przy zbyciu
- za długi odpowiadają zbywca i nabywca solidarnie
- nie moŜna tej odpowiedzialności bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć (ius
cogens)
Nabywca moŜe się bronić – Ŝe nie wiedział o długach, jego odpowiedzialność jest
wówczas ograniczona do wartości nabytego przedsiębiorstwa
i) Inne obiekty:
- energia – nie jest rzeczą, ale jest mierzalna a zatem moŜna ją sprzedawać
- obiekty materialne nie będące rzeczami: np. kopaniny, woda w rzekach, powietrze w stanie
wolnym – brak cechy wyodrębniania
- zwierzęta – zwierzę nie jest rzeczą, ale stosuje się odpowiednie przepisy dotyczące rzeczy
ruchomych
26
Nie moŜna uŜyć pewnych uprawnień, np. ius abutendi (zabicie), nie ma pełnego prawa do
dysponowania.
- przedmiotem nie moŜe być podmiot, np. dziecko – władza rodzicielska, ale dziecko nie jest
przedmiotem
części ciała ludzkiego – nie są rzeczami – poza obrotem komercyjnym
Mienie i majątek
Mienie – własność i inne prawa majątkowe.
- ogół aktywów danego podmiotu
Równolegle ustawodawca nazywa majątek ogółem aktywów danego podmiotu, np. spółka
cywilna – majątek wspólny wspólników (tylko aktywa), art.31 k.r.i .o. majątek wspólny
małŜonków (tylko aktywa)
Odpowiedzialność za zobowiązania uregulowano osobno.
W spadkach majątek oznacza ogół praw i obowiązków majątkowych (teŜ pasywa).
Surogacja – gdy chodzi o wyodrębnione masy majątkowe jakie naleŜą do konkretnego
podmiotu, np. k.r.i o. mamy trzy masy majątkowe: małŜonkowie mają swoje majątki osobiste
i uprawnienia do majątku wspólnego.
Zasada surogacji najczęściej powiązana jest z sytuacją, w której wyodrębnia się masy
majątkowe, które naleŜą do tej samej osoby i tworzą jej majątek.
Prawo polskie nie zna ogólnej zasady surogacji, stosowane jest wówczas gdy przepis ją
przewiduje (nie ma generalnej zasady tak jak dobra wiara – teŜ nie ma zasady generalnej
odmowy dobrej wiary).
W miejsce tego, co wyszło z danej masy majątkowej wchodzi to, co zostało w zamian za
to uzyskane.
Nowy składnik- traktuje się jak surogat starego, np. 33 k.r.i k.r. – klasyczny przykład (punkt
10).
Pojawia się teŜ przy bezpodstawnym wzbogaceniu (jako zdarzeniu prawnym) – naleŜy wydać
wtedy korzyść uzyskaną bez podstawy prawnej, a takŜe ewentualne surogaty, np.
odszkodowanie.
18. CZYNNOŚĆ PRAWNA
- czynność prawna – definicja Woltera – jest to taka czynność podmiotu prawa cywilnego,
która zmierza do powstania, ustania lub zmiany stosunku cywilno-prawnego przy czym
elementem niezbędnym jest tu co najmniej jedno tzw. oświadczenie woli.
Wg Radwańskiego – jest to czynność konwencjonalna podmiotu prawa cywilnego, czyli taka,
której przesłanki skuteczności określa ustawa.
- bez oświadczenia woli nie ma czynności prawnej (czasami są jeszcze inne elementy
niezbędne)
Oświadczenie woli – stanowcze wyraŜenie woli wywołania skutków prawnych w sferze
prawa cywilnego. Nie mogą być to wypowiedzi sprawozdawcze, wypowiedzi, które nie
zmierzają do wywołania skutków prawnych (np. Ŝe chcę iść do teatru), musi być na serio.
- art. 60 definicja ustawowa
Oświadczenie woli ma swojego adresata, złoŜone jest skutecznie wówczas gdy doszło do
określonej osoby. Najczęstsze wyjątki:
27
-objęcie we władanie res nullus (rzeczy niczyjej) posiadanie jest oświadczeniem
woli, które prowadzi do nabycia własności
- testament – takŜe bez adresata, waŜność nie jest uzaleŜniona od wiedzy adresata
Umowy – najwaŜniejsza grupa czynności prawnych - konieczne są dwa oświadczenia woli –
o zgodnej treści, które tworzą konsens
- ustawa czasami wymaga inne przesłanki niŜ oświadczenie woli lub dwa oświadczenia woli
(umowy),. dla waŜności np:
- wpis do księgo wieczystej
- wydanie rzeczy (wyjątkowo)
- oświadczenie woli mające adresata – art. 61
- respektowana jest teoria doręczenia (nie teoria wysłania) złoŜone gdy dojdzie do
adresata, który mógł się z nim zapoznać
- paragraf 2 – orzeczenie SN - jest złoŜone gdy zostało przyjęte przez serwer odbiorcy
- odwołanie oświadczenia woli
- gdy jest bez adresata zawsze moŜna odwołać
- z adresatem – moŜna odwołać najpóźniej jednocześnie ze złoŜeniem oświadczenia
woli (np. wysłane listownie moŜna odwołać telefonicznie, bo szybciej dojdzie), po
doręczeniu – nie moŜna odwołać.
Treść czynności prawnej
Przede wszystkim to treść oświadczenia woli plus trzeba brać pod uwagę ius cogens + ius
dispositivum, gdy czegoś nie ustalono w oświadczeniu woli, ponadto ustalone zwyczaje i
zasady współŜycia społecznego.
UwaŜa się, Ŝe czynność prawna ma następujące elementy:
1. przedmiotowo istotne – essentialia negoti – przesądzają o charakterze prawnym,
konkretnie o czynności (wchodzi w grę określony typ czynności, np. sprzedaŜ –
określenie rzeczy i ceny, umowa o dzieło – rezultat, dzieło ,sposób obliczenia
wynagrodzenia)
2. podmiotowo istotne – acci dentalia negoti – które dla stron konkretnego stosunku
prawnego są istotne, choć nie są najwaŜniejsze dla określenia typu danej czynności
(np. wprowadzenie warunku lub terminu)
3. elementy nieistotne – przedmiotowo nieistotne – naturalia negoti – to takie, których
strony nie określają w ogóle lub uŜywa się zwrotu „w kwestiach w umowie
nieustalonych znajdują zastosowanie przepisy k.c.”
Wchodzą tu przepisy dyspozytywne.
- art. 58 – bardzo waŜny, gdyŜ określa bezwzględną niewaŜność (najwyŜszą sankcję
czynności prawnej), chyba Ŝe dochodzi do konwersji ustawowej, czyli przepis przewiduje, Ŝe
na miejsce niewaŜnych postanowień czynności prawnych wejdą odpowiednie przepisy
ustawy.
Jeśli tylko część czynności prawnej jest niewaŜna to pozostała część zachowuje swoją moc,
chyba Ŝe bez tych elementów strony by jej nie dokonały, np. odsetki maksymalne – jeśli
strony ustanowią wyŜsze to obowiązują odsetki maksymalne (czynność jest waŜna).
- art. 63 – zgoda osoby trzeciej
Omawiane przy osobach ograniczonych w zdolnościach prawnych.
28
Zgoda pochodna – jeśli jest wymagana powinna być złoŜona w tej samej formie jaka jest
wymagana dla samego oświadczenia woli, np. jeśli trzeba aktu notarialnego dla oświadczenia
woli to zgoda teŜ musi być w tej samej formie.
- art. 64 – surogat oświadczenia woli
- orzeczenie sądu moŜe zastąpić oświadczenie woli, jeśli stwierdza obowiązek
podmiotu prawa cywilnego złoŜenia jakiegoś oświadczenia woli
- jakakolwiek forma nie byłaby wymagana dla tego oświadczenia woli to
prawomocne orzeczenie sądu zawsze będzie miało walor zastępujący – takŜe
art.1047 k.p.c.
- np. umowa przedwstępna – jedna ze stron uchyla się od zawarcia umowy
przyrzeczonej
Wykładnia oświadczenia woli – „czyli co strony napisały’
- trzeba badać cel oświadczenia woli
- jak strony rozumiały oświadczenie woli
- okoliczności, kontekst sytuacyjny (np. gestykulacja maklerów)
- paragraf 2 – trzeba brać pod uwagę zamiar stron i cel a nie treść umowy
(w przeciwieństwie do wykładni gramatycznej), np. wypoŜyczalnia nart
- chodzi o najem
Oprócz tych ogólnych reguł wykładni istnieją tzw. „reguły interpretacyjne” – takie przepisy z
wyraŜeniem „poczytuje się w razie wątpliwości”, np. art. 71 przepisy o charakterze
dyspozytywnym.
KLASYFIKACJA CZYNNOŚCI PRAWNYCH:
a.) czynności jednostronne, dwustronne, wielostronne
- czynności jednostronne – dla skuteczności wystarczy tylko jedno oświadczenie woli
numerus clausus czynności jednostronnych (najwaŜniejsze) :
- testament;
- udzielenie pełnomocnictwa;
- wypowiedzenie – ustanie stosunków prawnych ciągłych, np.
wypowiedzenie najmu – ustawa określa przesłanki wypowiedzenia, np.
określony czas
- odstąpienie od umowy – gdy przepis ustawy na to pozwala
- przyjęcie, odrzucenie spadku
- uznanie dziecka
- zrzeczenie się własności (tylko ruchomości)
- przyrzeczenie publiczne
- czynności dwustronne – umowy
-czynności wielostronne – np. uchwały wspólników spółek, uchwały organów spółdzielni,
uchwały organów spółek
Są zaskarŜalne do sądów powszechnych, poniewaŜ nie mają charakteru administracyjnego.
b.) czynności prawne: realne i konsensualne
– czynności konsensualne dla waŜności wystarczy porozumienie stron, consensus – stanowią
przewaŜającą większość
- czynności realne – dla skuteczności wymagają wręczenia rzeczy, np. przechowanie, zastaw
(ale tylko kodeksowy), zadatek, do niedawna skład (ale juŜ nie)
29
c.) czynności prawne – inter vivos – mortis causa.
Mortis causa - wywierają skutki prawne z chwilą śmierci składającego oświadczenie woli –
tylko testament.
Intern vivos – między Ŝyjącymi.
d.) czynności zobowiązujące – rozporządzające
- czynności zobowiązujące – powinne zachowanie polega na wykonaniu pewnej usługi, ale
nie prowadzi do pomniejszenia praw podmiotowych, np. umowa przechowania, przewozu,
zlecenia, agencji
- czynności rozporządzające – traci prawo podmiotowe
Rozporządzenie to zawsze przeniesienie, obciąŜenie, ograniczenie, zniesienie prawa
podmiotowego, np. zbycie, ustanowienie hipoteki, ustanowienie uŜytkowania, zrzeczenie
się.
Zwolnienie z długu – art.508 – czynność czysto rozporządzająca. Np.:
(Umowa między wierzycielem a dłuŜnikiem, wierzyciel zwalnia dłuŜnika z długu a dłuŜnik
zwolnienie przyjmuje.)
Porzucenie rzeczy ruchomej – utrata prawa podmiotowego.
- czynności prawne o podwójnym skutku zobowiązująco - rozporządzającym
art. 535 – sprzedaŜ, stanowi zobowiązanie i jednocześnie stanowi na ogół rozporządzenie.
Czynności mające podwójną naturę zobowiązująco-rozporządzającą - system francuski i
niemiecki oddzielają te dwa skutki, polski je łączy w pewnych sytuacjach.. np.:
art.510 , art. 1052 k.c.
paragraf 2 art. 155 – wyjątek – rzeczy oznaczone co do gatunku jest to czynność
zobowiązująca, poniewaŜ do wywołania skutku rozporządzającego potrzebne jest
przeniesienie posiadania (ale waŜne jest od momentu consensu)
Strony mogą postanowić inaczej – strony często rozkładają proces przeniesienia własności na
dwa etapy; najpierw zawierają umowę o skutkach zobowiązujących (wyraźnie o tym piszą w
treści), a potem kolejna umowa o skutku rozporządzającym.
Zakaz umieszczania w czynności przenoszącej własność nieruchomości warunku – art. 157
paragraf 1.
Jeśli strony chcą włączyć warunek do procesu przenoszenia własności nieruchomości muszą
np. skorzystać z rozłączenia. Najpierw umowa zobowiązująca – „zobowiązuję się przenieść
własność na mojego syna pod warunkiem, Ŝe skończy on studia” – jeśli warunek się spełni
potem następuje umowa rozporządzająca – „przenoszę własność nieruchomości na mojego
syna”.
e) umowy jednostronnie zobowiązujące, i dwustronnie zobowiązujące (tylko umowy )
- art. 487 paragraf 2 – umowa wzajemna – definicja, np. sprzedaŜ, zamiana
- większość umów dwustronnie zobowiązujących to umowy wzajemne
- dwustronnie zobowiązujące nie wzajemne, np.
- umowa ubezpieczenia
- poręczenie
- poŜyczka (nawet oprocentowana) odsetki nie są ekwiwalentem
- umowa spółki cywilnej
- Jednostronnie zobowiązujące: darowizna, uŜyczenie (bo nieodpłatne)
30
e.) czynności prawne odpłatne i nieodpłatne:
- są takie, które są odpłatne – mogą powstać tylko jako odpłatne – naleŜy to do nich
essentialia negoti
- są takie, do których essentialia negoti naleŜy nieodpłatność, mogą istnieć jako
nieodpłatne.
- są takie, które zaleŜą od woli stron czy są odpłatne czy nieodpłatne, np. sprzedaŜ - musi
być odpłatna, umowa o dzieło, najem, dzierŜawa
nieodpłatne – uŜyczenie, darowizna
poŜyczka – moŜe być odpłatna i nieodpłatna
umowa o przechowanie, zlecenie (z tym Ŝe domniemanie odpłatności)
f.) czynności prawne przysparzające
- najczęściej rozporządzenie prowadzi do przysporzenia na rzeczy innej osoby
- przysporzenie – nabycie prawa podmiotowego lub zwolnienie od obowiązku o charakterze
majątkowym
podgrupy:
- czynności kauzalne-przyczynowe – większość większość systemie prawnym
System prawny Ŝąda waŜnej przyczyny przysporzenia, przy czym chodzi o przeciętne, typowe
przyczyny (kauza – causa - przysporzenia). Jeśli brakuje causy a doszło do przysporzenia to
mamy do czynienia z sytuacją bezpodstawnego wzbogacenia.
Art. 156 – potwierdzenie kauzalności.
Np. testament – zapis w testamencie – ktoś nakłada obowiązek na spadkobiercę przeniesienia
własności konkretnej rzeczy na konkretną osobę trzecią (zapisobierca). Musi być umowa
między spadkobiercą a osobą trzecią o przeniesienie tej rzeczy (realizacja testamentu) – jeśli
testament jest niewaŜny przysporzenie, które stanowiło wykonanie zapisu teŜ będzie
niewaŜne. Praktyczna uŜyteczność tego podziału ma miejsce gdy czynności prawne są
odrębne – causa jest gdzie indziej a odrębną czynnością dokonujemy przysporzenia (sprzedaŜ
– kauzalna, ale wszystko dzieje się w jednym momencie). Jeśli w jakiejś czynności jest causa
i przysporzenie to w zasadzie rozwaŜania na temat kauzalności i abstrakcyjności dadzą się
zastąpić oceną waŜności tej czynności prawnej. Typowe przyczyny (causy):
- causa obligandi vel acguirendi – przyczyną przysporzenia jest oczekiwanie na
świadczenie wzajemne, np. sprzedaŜ
- causa solvendi – przysporzenie następuje w celu zwolnienia od zobowiązania, np.
przykład zapisem- patrz wyŜej gdy wiąŜe się z wcześniej zawartą umową
zobowiązującą
- causa donandi – by dokonać nieodpłatnego przysporzenia, np. darowizna
- causa cavendi – uznawana nie przez wszystkich i przysporzenie następuje dla
zabezpieczenia innego prawa, np. przewłaszczenie na zabezpieczenie, przeniesienie
własności na bank dla zabezpieczenia wierzytelności bankowej, jeśli wierzytelność
zostanie spłacona causa upada a bank musi zwrócić przedmiot przewłaszczenia
- czynności prawne –abstrakcyjne – oderwane od przyczyny, np. weksel, czek – ich waŜność
nie zaleŜy od przyczyny
19. SPOSOBY ZAWARCIA UMOWY
:
- Na tle części ogólnej prawa cywilnego
- Nie jest to katalog zamknięty, poniŜej podane przykłady są najczęściej stosowane
31
- Obowiązuje zasada swobody umów – wola stron decyduje o sposobie zawarcia umowy,
4 sposoby:
a.) tryb ofertowy:
-kodeks wyróŜnia dwa obroty : powszechny i profesjonalny( profesjonalny między
przedsiębiorcami, powszechny między normalnymi ludźmi).
- oferta – oświadczenie woli zawarcia umowy, które określa istotne postanowienia tej
umowy
- przesłanką skuteczności nie jest wskazanie terminu
- co najmniej essentialia negoti muszą być w tej ofercie
Oferent jest związany swoją ofertą, jak długo zaleŜy od tego co się znalazło w treści
oferty
- adresat oferty – oblat (chyba Ŝe to jest oferta ad incertaz persona, czyli do
nieoznaczonego kręgu osób) ma prawo kształtujące polegające na tym, Ŝe poprzez
oświadczenie o przyjęciu oferty doprowadza do zawarcia umowy.
Jak długo jest oferent związany?
- jeśli określił termin to do tego terminu;
- jeśli nie określił – paragraf 2 – to zaleŜy czy jest to oferta między obecnymi czy między
nieobecnymi. Jeśli między obecnymi (bezpośredni kontakt, np. telefoniczny, to
bezzwłocznie, bez nieuzasadnionej zwłoki); jeśli między nieobecnymi to do momentu, w
którym mógł otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia - art.67
uwzględnia zakłócenia ze strony poczty.
A co się dzieje jeśli oblat akceptuje ofertę w części?
- działa tu zasada lustrzanego odbicia – art. 68 – dochodzi do zamiany ról, wprowadzenie
zastrzeŜeń poczytuje się za nową ofertę, oblat jest teraz związany swoją ofertą.
Milczące przyjęcie oferty – gdy z treści oferty lub ustalonego zwyczaju wynika, Ŝe
zamiast przyjęcia oferty oblat powinien niezwłocznie przystąpić do wykonywania
umowy. Jeśli nie wykonuje to znaczy, Ŝe oferta została odrzucona.
Odstępstwa w obrocie obustronnym profesjonalnym (czyli między przedsiębiorcami –
zmiany z 2003r.)
Art. 66 [2] moŜliwość odwołania oferty – gdy zostało złoŜone odwołanie przed wysłaniem
oświadczenia o przyjęciu- paragraf 2 – chyba Ŝe wyraźnie zablokowano to w treści lub
jeśli oznaczono termin obowiązywania jej.
Art. 68 [1] nie działa bezwzględnie zasada lustrzanego odbicia – dopuszcza się zawarcie
umowy na podstawie pierwotnej umowy jeśli oblat zgłasza pewne zastrzeŜenia, które nie
zmieniają istotnie treści oferty.
Art. 68 [2] milczące przyjęcie oferty – milczenie zupełne i brak reakcji oznacza przyjęcie
oferty (tylko obrót profesjonalny) gdy strony pozostają ze sobą w stałych stosunkach
gospodarczych .
Oferta elektroniczna – art. 66 [1] – głównie w obrocie konsumenckim (oferta i inne
zaproszenia do zawarcia umowy).
Przedsiębiorca – oferta ad incertaz personas w sposób szczególny uregulowany został stan
związania oferenta – oferent jest związany swoją ofertą jeśli ona została w postaci
elektronicznej wysłana a druga strona potwierdzi jej otrzymanie plus cały pakiet obowiązków
przedsiębiorcy.
32
b.) przetarg, aukcja – przetarg kiedyś był ustny lub pisemny (obecnie tylko pisemny,
aukcja – przetarg ustny)
Tryb, który wykorzystuje schemat ofertowy, z tym Ŝe jest to postępowanie wielostronne i
eliminacyjne.
- strony przetargu/aukcji - organizator, uczestnicy
Oferentami są uczestnicy przetargu.
Organizator moŜe zastrzec sobie zamknięcie przetargu bez podania przyczyn (jest oblatem,
ma prawo kształtujące do tego, Ŝeby wybrać ofertę, ale tego nie musi robić).
- strony od chwili ogłoszenia aukcji, przetargu związane są swoistym stosunkiem
obligacyjnym, którego treść wynika z warunków ogłoszonego przetargu lub aukcji – powinny
one postępować zgodnie z warunkami przetargu, aukcji.
-art. 70 [2] – umowy prostsze – przetarg ustny, nie tylko umowy sprzedaŜy, takŜe inne
- uczestnicy aukcji – oferenci – licytanci
Postąpienie – kolejne oferty zgłaszane w toku aukcji, oferent związany jest swoją ofertą do
momentu złoŜenia korzystniejszej oferty.
Umowa jest zawarta z chwilą przebicia (trzy uderzenia młotkiem – równoznaczne z
oświadczeniem woli o przyjęciu oferty) – w aukcji.
- art. 70 [2] paragraf 3 – gdy oferta została przyjęta a którakolwiek ze stron uchyla się od
zawarcia umowy w stosownej formie a druga ma roszczenie o zawarcie tej umowy (np. gdy
przy nieruchomościach mimo przyjęcia oferty potrzebna odpowiednia forma aktu
notarialnego) – nawiązanie do art. 64 – surogat oświadczenia woli.
- w przetargu oferty wiąŜą oferentów bardzo długo aŜ do aktu wyboru jednej z ofert albo
oświadczenie o tym, Ŝe przetarg został zamknięty bez wybrania jakiejkolwiek oferty.
Zawarcie umowy trzeba zakomunikować poprzez akt wyboru oferty .
- przy aukcji lub przetargu moŜna zastrzec, Ŝe uczestnik będzie zobowiązany do wniesienia
wadium (najczęściej pod rygorem niedopuszczenia do aukcji).
Wadium – na ogół pewna suma pieniędzy (ale moŜe teŜ to być innego rodzaju
zabezpieczenie). Ma zabezpieczać te roszczenia, które wiąŜą się z nie zawarcia umowy, która
wymaga dla swej waŜności szczególnej formy. Osoba, która uchyla się od zawarcia umowy
specjalnej formy ryzykuje wadium, natomiast gdy organizator przetargu uchyli się od
zawarcia umowy będzie on zobowiązany do oddania wadium w podwójnej wysokości.
- uniewaŜnienie umowy w trybie przetargu lub aukcji.
- kaŜda osoba uczestnicząca ma takie roszczenie o uniewaŜnienie umowy
- trzeba udowodnić, ze inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nim wpłynęła
na wynik aukcji, przetargu, lub Ŝe zostały przeprowadzone niezgodnie z prawem lub
dobrym obyczajem
- roszczenie wygasa z upływem miesiąca od dowiedzenia się o okolicznościach
- trzeba mieć na względzie art. 58
c.) negocjacje
- kiedyś rokowania
- moŜna łączyć róŜne tryby (np. często mieszano ofertowy z negocjacyjnym)
- w negocjacjach dyskutuje się wiele kwestii, najczęściej o najwaŜniejszym znaczeniu, ale
takŜe te o mniejszym znaczeniu; waŜne jest to, co dyskutowano
- umowa w trybie negocjacji zawarta zostanie wówczas gdy strony dojdą do porozumienia
co do wszystkich kwestii, które były przedmiotem negocjacji
33
- bardzo często strony w trakcie negocjacji zawierają róŜne porozumienia ramowe,
postanowienia wstępne, poprzedzające listy intencyjne (mimo tego strony muszą
porozumieć się do wszystkiego)
- Co w sytuacji gdy ktoś prowadzi negocjacje ze złym zamiarem, bez dobrej woli, aby
odciągnąć kontrahenta od negocjacji z innym podmiotem?
Art. 415 – stanowi to delikt pulpa in concludendo (wina w negocjacjach), taka osoba jest
odpowiedzialna za szkodę wyrządzoną z tego tytułu – odpowiedzialność
odszkodowawcza, brak zamiaru zawarcia umowy.
Odszkodowania moŜna Ŝądać w granicach tzw. Ujemnego interesu umowy
(negatywny interes umowy), np.
- pozytywny interes umowy – jest umowa dotycząca określonej ilości maszyn
(dostarczenia ich) gdy ktoś tego nie uczyni to obowiązek odszkodowawczy obejmuje
równowartość tych maszyn.
- negatywny interes umowy – umowa jeszcze nie jest zawarta, wina w negocjacjach,
ujemny interes umowy – koszty poniesione w związku z przygotowaniem zawarcia
umowy.
Wszystkie koszty, które słuŜyły przygotowaniu do zawarcia umowy (np. zebranie
surowców).
- kwestią sporna jest czy w ramach tego moŜnaby odzyskać zyski, których się nie
osiągnęło z wysokim prawdopodobieństwem, które moŜnabyłoby osiągnąć lub zyski,
które moŜna było by osiągnąć przy zawarciu umowy z innym kontrahentem, który chciał
brać udział w negocjacjach
- negocjacjach trakcie negocjacji strony ujawniają sobie informacje poufne (tajemnice
przedsiębiorstwa)
- jeśli ujawniają te tajemnice z zastrzeŜeniem, Ŝe są one poufne to wówczas gdyby
druga strona ujawniła te informacje będzie zobowiązana do naprawienia szkody, jaką
druga strona na skutek tego poniosła (wszelkie szkody).
20. Forma czynności prawnej
- art. 60 – oświadczenie woli moŜe być złoŜone w jakikolwiek sposób – zasada
dowolności formy w prawie cywilnym, jeśli nic innego z ustawy nie wynika – forma jest
dowolna (umowy są zawierane – nie pisane!!!)
•
zwykła forma pisemna - art.78
waŜne elementy:
- własnoręczny podpis na dokumencie obejmującym oświadczenie woli
- wymiana dokumentów między stronami, których kaŜdy jest podpisany
przez stronę składającą oświadczenie woli
-.tekst umowy moŜe być utrwalony w jakikolwiek sposób, natomiast podpisy musza być
własnoręczne (nie wystarczy faksymile, odbitka, kopia)
- orzecznictwo wymaga przynajmniej nazwiska (głównie dla identyfikacji)
- od 2001r. istnieje alternatywa w postaci elektronicznego (ustawa). NiekaŜdy podpis
elektroniczny jest podpisem spełniającym wymogi zwykłej formy pisemnej. Musi to być
bezpieczny podpis elektroniczny, ponadto musi być weryfikowany przy pomocy waŜnego
kwalifikowanego certyfikatu. JeŜeli nie ma zastrzeŜenia formy pisemnej to podpis
elektroniczny nie musi spełniać specjalnych wymogów.
•
forma pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym
- najczęściej to notarialne poświadczenie podpisu np. przy przeniesieniu
przedsiębiorstwa , takŜe banki mają taką kompetencję tylko dla niektórych pism.
•
forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty
34
- takŜe to się sprowadza do poświadczenia przez notariusza
- kiedyś znaczek skarbowy stanowi poświadczenie urzędowe daty
•
forma aktu notarialnego – normowana przez prawo o notariacie
Rygory niedochowania form oświadczenia woli:
a. ) rygor niewaŜności – ad solemnitatem
b. ) rygor dla wywołania określonych skutków prawnych – ad eventum
c. ) rygor dla celów dowodowych – ad probationem
Zwykła forma pisemna jako jedyna moŜe mieć aŜ trzy moŜliwe rygory
- art. 73 paragraf 1 - musi być napisane „rygor niewaŜności”, inaczej mamy do czynienia z
rygorem ad probationem
- art. 74 paragraf 1 – umowa jest waŜna, ale problemy dowodowe plus wyjątki z paragrafu 2
art. 74
- art. 74 paragraf 1 – drugie zdanie – sam przepis określa skutki prawne, ten przepis, który
zastrzega formę pisemną.
Dla pozostałych form oświadczenia woli stosujemy tylko 2 rygory : rygor niewaŜności i rygor
dla wywołania określonych skutków prawnych.
Art. 73 paragraf 2 – zdanie pierwsze – nie musi być sformułowania „pod rygorem
niewaŜności” – jeŜeli się pojawiają te formy szczególne to zawsze oznacza to rygor
niewaŜności z wyjątkiem sytuacji gdy sam przepis stanowi, Ŝe będzie chodziło o nie
wywołanie określonych skutków prawnych (zdanie drugie).
Np.
-art. 99 paragraf 2
- art. 876 paragraf 2
- art. 522
- art. 109 [2]
artykuły te są ad solemnitatem.
Art. 88, 860 paragraf 2 , 720 paragraf 2 – to wszystkie są ad probationem
Art. 660 –ad eventum
Wszystkie wyŜej wymienione dotyczą formy pisemnej.
Art.158 i art. 75 [1] ad solem nitatem – forma szczególna
Art. 678 paragraf 2 ad eventum – forma szczególna
Uzupełnienie, zmiana lub rozwiązanie umowy zawsze zakłada zgodną wolę stron (lustrzane
odbicie zawarcia umowy). Ustawa wymaga takiej formy jaka była konieczna dla zawarcia
umowy. Odstąpienie od umowy i wypowiedzenie umowy – tylko w granicach umowy lub
ustaw– są to jednostronne czynności prawne – zawsze wystarczy zwykła forma pisemna
- art. 77[1] – pismo potwierdzające – by usprawnić obrót.
21. Wady oświadczenia woli
35
a. ) brak świadomości lub swobody
W art. 82 jest przykładowe wyliczenie sytuacji mających wpływ – czyli alkohol, narkotyki,
gorączka (ogólnie czynności psychofizyczne ), takŜe choroby psychiczne , jednak nie
wszystkie, muszą być trwałe. Sankcją jest to, Ŝe czynność prawna staje się bezwzględnie
niewaŜna (z mocy prawa).
b)pozorność (art. 83)
Czynności prawne pozorne to na ogół czynności dwustronne, gdyŜ bez zgody drugiej strony
nie moŜemy mówić o pozorności. Występuje jako zastrzeŜenie potajemne czyli jeden podmiot
składa oświadczenie woli drugiemu za zgodą tego drugiego dla pozoru. Mają tu miejsce dwie
sytuacje:
- I – ktoś pozornie komuś darowuje pewną rzecz by inny od niego nie usiłował wynegocjować
(jedna czynność prawna).
- II – pod ta czynnością pozorną moŜe być ukryta inna czynność (czynność dysymulowana ,
ukryta) np. ukrywanie umowy sprzedaŜy pod umową darowizny.
Sankcją jest – bezwzględna niewaŜność ( z mocy prawa).Natomiast czynność ukryta moŜe
być waŜna jeśli spełnia wymagania co do formy.
Art. 83 paragraf 2 – odstępstwo od zasady ‘nemo plus iuris’ – ochrona osób trzecich. Dotyczy
sytuacji gdy dwie osoby zawarły czynność prawną pozorną (a jest zbywcą, b jest nabywcą) –
b następnie zbywa osobie c – chronimy dobrą wiarę osoby c (jeśli c o tym nie wiedział i była
to czynność odpłatna – dobra wiara).
W tym miejscu przerwało nagranie, brak około 15 minut
22.Warunki i terminy
NaleŜą do accidentalia negoti – elementów podmiotowo istotnych umowy.
Warunek – zastrzeŜenie w treści czynności prawnej, które uzaleŜnia powstanie lub ustanie
skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Natomiast czymś innym są warunki
prawne – condicio iuris – przesłanki przewidziane przez ustawę, które uzaleŜniają dojście do
skutku czynności prawnych.
Termin – zdarzenie przyszłe, pewne – konstrukcja podobna do warunku.
Podział warunków :
- warunki dodatnie – jakaś okoliczność musi wystąpić
- warunki ujemne – stan rzeczy nie powinien się zmienić
- warunki potestatywne – zaleŜne od woli stron
- warunki nie zaleŜne od woli stron
- warunki mieszane – zaleŜą od okol. Przypadkowych jak i od woli stron.
W kodeksie cywilnym są przepisy, które zapobiegają występowaniu korzystnych skutków dla
tych, którzy ‘pomagają’ wystąpieniu warunku, który w gruncie rzeczy się nie zrealizował
(następuje wtedy skutek taki jakby warunek się nie ziścił ).
Warunki zawieszające – to takie, które uzaleŜniają powstanie skutków prawnych od zajścia
zdarzenia przyszłego i niepewnego.
Warunki rozwiązujące – uzaleŜnienie ustania skutków prawnych od zajścia zdarzenia
przyszłego i niepewnego.
Przy warunku zawieszającym strony dokonały czynności prawnej ale ostateczny skutek
prawny tej czynności prawnej się jeszcze nie ziścił , poniewaŜ strony postanowiły
wprowadzić warunek zawieszający (trwa stan zawieszenia). Osoba warunkowa uprawniona
36
ma dopiero ekspektatywę prawa podmiotowego w oczekiwaniu na ziszczenie się warunku.
Natomiast przy warunku rozwiązującym od razu następuje z momentem dokonania czynności
prawnej definitywne nabycie prawa podmiotowego – to co moŜe zdarzyć się po zajściu
warunku to ustanie tego stosunku.
Podobna jest sytuacja nasciturrusa – jest ona bardzo zbliŜona, tylko Ŝe tam ten warunek
wynikał nie z czynności prawnej tylko z przepisów prawa.
Zasadą jest, Ŝe moŜna włączyć warunek do czynności prawnej ale istnieją pewne wyjątki:
- wynikające z właściwości czynności prawnej – głównie obszar prawa rodzinnego np. nie
moŜna uznać dziecka pod warunkiem lub zawrzeć małŜeństwa.
- wyjątki przewidziane w ustawie – np. art. 157 paragraf 1 – nie moŜna przenieść pod
warunkiem ani zastrzeŜeniem terminu własności nieruchomości, art. 962 – uczynienie
spadkobiercy pod warunkiem lub terminem.
Co się dzieje jeśli warunek jest sprzeczny z ustawą ? (czyli jest zastrzeŜony wbrew ustawie,
moŜe być przestępstwem, moŜe być sprzeczny z zasadami współŜycia społecznego lub gdy
jest niemoŜliwy). – wtedy skutki prawne następują w zaleŜności od tego czy to jest warunek
zaw. czy rozw.
- warunek zawieszający – czynność prawna jest niewaŜna (bezwzgl.)
- warunek rozwiązujący – uwaŜa się go za niezastrzeŜony, warunek się wyrzuca.
Art. 116 – dotyczy problematyki terminów – odpowiednie stosowanie jak przepisy dotyczące
warunku, z tym Ŝe w nadejściu terminu nie moŜna przeszkadzać ani pomóc w Ŝaden sposób.
Termin początkowy – powstanie skutków prawnych – odpowiednik warunku zawieszającego
Termin końcowy – ustanie skutków prawnych – odpowiednik warunku rozwiązującego.
Termin nie wymaga konkretnej daty , moŜe być sformułowany w sposób opisowy np. wiosna
2007.
Obliczanie terminów
Termin liczony w dniach – nie wlicza się do biegu terminu dnia, w którym wystąpiło
zdarzenie od którego liczy się początek biegu terminu (tylko przy dniach).
Terminy liczone w tygodniach, miesiącach, latach - zapadają w tych dniach, które nazwą lub
datą odpowiadają początkowemu dniu terminu. Jeśli np. ma się skończyć 29 lutego , a takiej
daty nie ma w tym roku - to wtedy ostatni dzień tego miesiąca. Wyjątkiem jest wiek osoby
fizycznej – pełnoletność jest osiągana z początkiem danego dnia urodzin. JeŜeli ustala się
termin jako początek, środek lub koniec miesiąca to chodzi o odpowiednio: 1, 15, ostatni
dzień miesiąca.
Gdy ciągłość terminu nie jest wymagana ( np. strony umawiają się Ŝe jedna z nich moŜe
korzystać z rzeczy przez miesiąc w ciągu kwartału) - to regułą jest Ŝe miesiąc ma 30 dni a rok
365 dni.
Jeśli termin przypada na dzień ustawowo wolny od pracy to termin ten upływa dopiero dnia
następnego.
23. Sankcje wadliwej czynności prawnej
Sankcja bezwzględna niewaŜność czynności prawnej
(nie chodzi tu tylko o oświadczenie woli)
37
- pojawia się w takich sytuacjach jak np. braku świadomości przy oświadczeniu woli, gdy
jest jakaś forma zastrzeŜona dla czynności prawnej, gdy czynności dokonuje osoba nie
mająca zdolności do czynności prawnej, gdy jest sprzeczna z ius cogens lub zasadami
współŜycia społecznego.
- sąd uwzględnia ją z urzędu (mimo gdy strony jej nie widzą)
- kaŜdy uczestnik obrotu cywilno-prawnego moŜe się na nią powołać jeśli ma w tym
interes prawny(nie tylko strony)
- przy tej sankcji nie towarzyszy konwalidacja (wyjątek –art. 14 paragraf 2 - drobne
czynności osoby niezdolnej do czynności prawnej)
- z przepisu ustawy moŜe wynikać moŜliwość konwersji. (art. 58) w miejsce niewaŜnych
postanowień czynności prawnych wchodzą stosowne postanowienia ustawy.
Sankcja – bezskuteczność zawieszona
- najbardziej widoczna przy osobach o ograniczonej zdolności do czynności prawnej
Czynność prawna osoby w wieku między 13 a 18 do której jest wymagana zgoda
przedstawiciela ustawowego – nie moŜna powiedzieć, Ŝe jest to czynność bezwzględnie
niewaŜna, następuje tu sankcja bezskuteczności zawieszonej (negotium claudicuns).
Czekamy tu na ewentualne potwierdzenie przedstawiciela ustawowego – wtedy dochodziło
do konwalidacji.
- inny przykład – falsus procurator - przekroczenie.zakresu umocowania
Sankcja – niewaŜność względna (wzruszalność)
- profesor odsyła do rozwaŜań o błędzie i groźbyie (w tym podstęp)
- moŜliwość uchylenia się
- nic nie bierze się pod uwagę z urzędu, jedyną osobą, która moŜe wpłynąć na to, co się
stanie z czynnością prawną, jest ta osoba, która składa oświadczenie woli pod wpływem
groźby lub błędu
- względna – bo tylko względem tylko jednej osoby (ona decyduje czy powoła się na to czy
nie)
Sankcja – bezskuteczność względna
- np. art. 59, 527 i następne – roszczenie Pauliańskie (actio Pauliana)
- nie ma tu mowy o niewaŜności
- istota tej sankcji – czynność prawna moŜe okazać się bezskuteczna względem
określonych osób w ustawie (osoby trzecich, spoza czynności prawnej)
- art. 59 – ius adrem. – „prawo do rzeczy”
Dwie osoby zawarły ze sobą umowę o jakąś rzecz – o jej wydanie – osoba, która
zawarła taką umowę zawiera jednocześnie z osobą trzecią umowę dotyczącą tej samej
rzeczy.Ma dwie umowy – pierwszej jeszcze nie wykonała, drugą od razu wykonuje –
wchodzi roszczenie odszkodowawcze – niewykonanie umowy względem pierwszej.
Ale pierwszy kontrahent ma w nosie pieniądze i chce danej rzeczy, jednak pozostaje
ze swoim partnerem w stosunkach inter partes – nie moŜe się zwrócić do osoby
trzeciej (drugiego kontrahenta) – art. 59 ius adrem oznacza, Ŝe pod pewnymi
warunkami prawo do pierwotnego świadczenia. Pojawia się do Ŝadania tego co z tej
pierwszej umowy wynikło, co wymaga uznania za bezskuteczną tej drugiej umowy
względem pierwszego kontrahenta.
Dwa warunki – umowa była nieodpłatna
- strony o jej roszczeniu wiedziały
Termin zawity – jeden rok od zawarcia
38
Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności samochodu
A --------------------------------> B (pokrzywdzony)
umowa - Ius ad rem (jeśli spełnia przesłanki – jeden albo drugi)_
o przeniesienie
własności tego samochodu C
Jeśli B wygra przed sądem i dowiedzie o bezskuteczności czynności między A i C to będzie
mogła Ŝądać pierwotnego świadczenia „tak jakby” umowa A-C nie doszła do skutku.
Skutek zrealizowania się sankcji bezskuteczności względnej polega na tym, Ŝe czynność
prawna wobec określonej osoby traktowana jest tak jakby nie zaszła i tak jakby jej nie było.
art. 527 – Actio Pauliana – obrona pokrzywdzonego wierzyciela
DłuŜnik wskutek czynności prawnej dokonanej z osobą trzecią stał się niewypłacalny albo
niewypłacalny w wyŜszym stopniu niŜ poprzednio (definicja pokrzywdzenia).
Chodzi o uznanie za bezskuteczną względem wierzyciela czynność prawną dokonaną przez
dłuŜnika z osoba trzecią która polega na tym, Ŝe jakieś składniki majątkowe z majątku
dłuŜnika wyszły albo do niego weszły.
Mamy czynność prawną dokonaną przez dłuŜnika z osobą trzecią wskutek której dłuŜnik staje
się niewypłacalny albo jeszcze bardziej niewypłacalny i w związku z tym mamy
pokrzywdzonego wierzyciela. Sankcja pojawia się na rzecz wierzyciela, który moŜe Ŝądać
uznania za bezskuteczną względem niego czynności prawnej o której mówiliśmy. Ustawa
nakazuje mu pozwać wyłącznie osobę trzecią (art. 531).
Wierzycielowi chodzi o skuteczną egzekucję. Poprzez czynność prawną, która uczyniła
dłuŜnika niewypłacalnym, dłuŜnik udaremnił egzekucję, cel - Ŝeby wierzyciel mógł
prowadzić egzekucję tak jakby te składniki majątkowe nie wyszły z majątku dłuŜnika (taki
jest skutek prawny wygranego wyroku wskutek actio pauliana).
24. Przedstawicielstwo
Zasadą jest, Ŝe z zastrzeŜeniem wyjątków w ustawie czynność prawną moŜna dokonać
przez przedstawiciela (albo wyjątków wynikających z własności czynności prawnej).
Czasami trzeba się posłuŜyć przedstawicielem z uwagi na niedostatki w zdolność do
czynności prawnej.
- przedstawicielstwo – pojęcie najszersze, poniewaŜ mieści się w nim:
- pełnomocnictwo (w tym szczególny rodzaj - prokura.)
- przedstawicielstwo ustawowe
a.) przedstawicielstwo ustawowe:
- charakteryzuje się tym, Ŝe zakres umocowania wynika z ustawy, np.
- rodzice - zakres umocowania wynika z przepisów dotyczących władzy rodzicielskiej
- opiekun, kurator – wiele zaleŜy od treści orzeczenia sądowego
39
- jeśli czynność prawna jest dokonana z przekroczeniem zakresu umocowania to jest
niewaŜna (przedstawiciel ustawowy musi działać w granicach zakresu umocowania, który
został przewidziany w ustawie)
b.) pełnomocnictwo – opiera się na oświadczeniu woli reprezentowanego (mocodawcy)
- oświadczenie woli – tzw. Udzielenie pełnomocnictwa (ustanawianie
pełnomocnictwa)
- art. 95 paragraf 2 – istota – jest to działanie w cudzym imieniu, przy czym skutki prawne
następują bezpośrednio na rzecz reprezentowanego
- jeŜeli istnieje stosunek przedstawicielstwa to pełnomocnik musi ujawnić w obrocie
mocodawcę
- istnieją takŜe inne sposoby na zastępstwo w obrocie cywilno-prawnym – np. umowa
zlecenie – tutaj mocodawca nie moŜe być jawny, komis – zastępstwo pośrednie –
w imieniu własnym (domy maklerskie – zastępca pośredni)
- udzielenie pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną o charakterze
upowaŜniającym
- czynność ta jest w kaŜdym czasie odwołalna (mogą być wyjątki)
- nie ma obowiązku działania pełnomocnika – nigdy nie moŜe być tak, Ŝe z czynności
prawnej jednostronnej innej strony wynika obowiązek drugiej strony, gdy tego nie
zaakceptowała.
MoŜe on mieć obowiązek działania, ale nie z tytułu udzielenia mu
pełnomocnictwa, ale z tytułu tzw. stosunku podstawowego, który moŜe
towarzyszyć udzieleniu pełnomocnictwa (chodzi o umowę towarzyszącą
udzieleniu pełnomocnictwa – ale nie musi być umowy)
- np. udzielam pełnomocnictwa koleŜance by sprzedała samochód (ma
upowaŜnienie do działalności, ale nie ma obowiązku działania) – mogę w dodatku
podpisać umowę o pracę, umowa zlecenie, umowa agencji. Pełnomocnictwo pełni
rolę instrumentalną, słuŜebną - umoŜliwia realizację obowiązku z tego stosunku
podstawowego (samo rozwiązanie umowy nie oznacza automatycznie odwołania
pełnomocnictwa – trzeba zadbać o odwołanie pełnomocnictwa).
- rodzaje pełnomocnictwa (numerus clausus)
- pełnomocnictwo ogólne – do czynności zwykłego zarządu tylko dla tego rodzaju
pełnomocnictwa przyporządkowana jest forma pod rygorem niewaŜności (art. 99
paragraf 2)
- pełnomocnictwo do czynności pewnego rodzaju czynności te przekraczają zwykły
zarząd (pełnomocnictwo rodzajowe)
- pełnomocnictwo do poszczególnej czynności
- Czy pełnomocnik moŜe ustanawiać zastępczego substytuta? (art.91 KPC) (prawnik
zastępuje w spawie prawnika)
- art. 106 k.c. – jest moŜliwe ustanawianie substytucji pod warunkiem, Ŝe wynika to z
treści pełnomocnictwa albo z ustawy albo stosunku podstawowego
- substytut – występuje w imieniu pierwotnego mocodawcy – ma takŜe kompetencje
jak pierwszy pełnomocnik
- Czy pełnomocnik moŜe zawierać umowy z samym sobą?
- zasadą jest, Ŝe pełnomocnik nie powinien zawierać takich czynności prawnych z
samym sobą (na tle art. 38 – teoria organów nie było od tego Ŝadnych wyjątków –
40
osoba, która nie była organem osoby prawnej nigdy nie mogła działać w ten
sposób, by zawierać czynność prawną z samym sobą)
- wyjątki – art.108 – gdy jest wyraŜone zezwolenie mocodawcy albo gdy wyłączona
jest moŜliwość naruszenia interesu mocodawcy (np. sklepowa kupuje bułkę)
- Falsus Procurator – rzekomy pełnomocnik – art. 103
- pełnomocnik zawarł umowę przekraczając zakres umocowania lub działania bez
umocowania
- waŜność takiej umowy zaleŜy od potwierdzenia przez mocodawcę, do momentu
potwierdzenia jest to negotium claudicans. – czynność prawna kulejąca, a
kontrahent jeśli chce przerwać stan niepewności to powinien wyznaczyć drugiej
stronie (mocodawcy) termin, Ŝeby podjął decyzję
- art. 105 – wyjątek – pełnomocnik działa po wygaśnięciu pełnomocnictwa, ale w jego
granicach
- wtedy chroni się bezpieczeństwo obrotu
- taka umowa moŜe okazać się waŜna, chyba Ŝe druga strona o wygaśnięciu
umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć (wszystko
zaleŜy od dobrej lub złej wiary kontrahenta)
- jeŜeli istnieje dokument pełnomocnictwa, mocodawca powinien zadbać o jego
odebranie po wygaśnięciu tak, by pełnomocnik nie mógł się nim legitymować
- pełnomocnikiem moŜe być takŜe osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych
- domniemanie pełnomocnictwa – art.97 konsumencki przepis
- osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługiwania
publiczności (np. banki, sklepy, punkty usługowe)
- forma pełnomocnictwa
- pełnomocnictwo ogólne – forma pisemna z sankcją niewaŜności
- zasada formy pochodnej – art. 99 paragraf 1 – inne pełnomocnictwa (z wyjątkiem
prokury)
- wygaśnięcie pełnomocnictwa
- z przyczyn wskazanych w jego treści
- śmierć pełnomocnika (pełnomocnikiem moŜe być osoba prawna lub
ułomna osoba prawna – kaŜdy podmiot prawa cywilnego)
- śmierć mocodawcy
- jest wyjątek – moŜe być pełnomocnictwo niewygasające w chwili
śmierci (np. pełnomocnik będzie reprezentował interesy
spadkobierców mocodawcy)
- likwidacja osoby prawnej będącej mocodawcą albo pełnomocnikiem
- odwołanie pełnomocnictwa przez mocodawcę – w kaŜdym czasie
- istnieje coś takiego jak pełnomocnictwo nieodwołalne
(moŜna się zrzec prawa do odwołania w treści stosunku
podstawowego).
- pełnomocnik moŜe zrzec się pełnomocnictwa
- PROKURA – pełnomocnictwo, które słuŜy prowadzeniu działalności gospodarczej.
Od 2003r w k.c. ( Wcześniej w k.h.). Udziela tego pełnomocnictwa
przedsiębiorca, istotą jest bardzo szeroki zakres. Jego treść musi być przejrzysta
41
dla innych uczestników obrotu cywilno-prawnego. Przepisy o zwykłym
pełnomocnictwie stosuje się tu tylko w kwestiach nieregulowanych (regulacja w
duŜym stopniu niezaleŜna).MoŜe udzielać tylko przedsiębiorca – podlegający
obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców. Osoba fizyczna prowadząca.
dział. gosp. wbrew brzmieniu KRS wpisywane są do ewidencji dział gosp.
prowadzonej przez gminę (trudno rozstrzygnąć czy oni mogą udzielać – mimo
Ŝ
e ich nie ma w rejestrze)
- ustanowienie prokury – w formie pisemnej pod rygorem niezaleŜności
- nie stosujemy tutaj przepisu o formie pochodnej
- obowiązek zgłoszenia prokury do rejestru i wygaśnięcia prokury,
trzeba określić jej rodzaj(moŜna udzielić prokury oddziałowej lub
łącznej)
Prokurentem moŜe być tylko osoba fizyczna o pełnej zdolności do czynności
prawnej, nie moŜna udzielić prokury substytucyjnej, natomiast prokurent moŜe
udzielić pełnomocnictwa – czyli ustanowić jakby substytuta do poszczególnych
czynności.
- zakres prokury:
Prawie wszystkie czynności sądowe i pozasądowe (procesowe i
materialnoprawne), które łączy się z prowadzeniem przedsiębiorstwa –
w relacjach z innymi podmiotami na zewnątrz (reprezentowanie
mocodawcy na zewn. a nie w stosunkach wewn.)
nie obejmuje – zbycie przedsiębiorstwa albo oddanie go do czasowego
korzystania; zbycie lub obciąŜenie nieruchomości naleŜące do
nieruchomości
- czynność prawna dokonana wbrew zakazowi jest niewaŜna ( z mocy 58 art., a nie 103
art.)
- przedsiębiorca mógłby mocą osobnego pełnomocnictwa upowaŜnić do tych
zakazanych czynności (szczególne pełnomocnictwo –z uwzględnieniem zasady formy
pochodnej.
- zakres prokury nie moŜe być ograniczony w stosunku do tego, o którym pisaliśmy,
ze skutkiem wobec osób trzecich (art. 109 [1])
- musi być oczywiste, Ŝe działa jako prokurent – powinno być to przy podpisie albo w
treści czynności prawnej
- wygaśnięcie – odwołanie – brak wyjątków – śmierć prokurenta/upadłość
przedsiębiorstwa
25. Przedawnienie roszczeń
Gdy następują pewne niekorzystne skutki prawne na skutek braku aktywności
wierzyciela, wierzyciel nie dochodzi swoich roszczeń. Przedawnieniu ulegają cywilno-
prawne roszczenia majątkowe (majątkowe to duŜo szersze niŜ roszczenie pienięŜne).
acontrario – niemajątkowe roszczenia nie ulegają przedawnieniu, np. dochodzenie z
tytułu dóbr osobistych, roszczenia ze stosunków prawno-rodzinnych, roszczenia
alimentacyjne.
- Jak sąd uwzględnia przedawnienie?
42
- przedawnienie uwzględnione jest jedynie na zarzut dłuŜnika
- jeŜeli dłuŜnik nie zgłosi zarzutu przedawnienia to sąd się w ogóle tym nie
będzie zajmował (zakaz uwzględniania z urzędu).
- dłuŜnik moŜe zrzec się z zarzutu przedawnienia (zrzeczenie się prawa
podmiotowego) dopiero po upływie terminu przedawnienia
- Skutki przedawnienia roszczenia (w sytuacji gdy dłuŜnik zgłasza zarzut przedawnienia
w procesie)
- mimo przedawnienia roszczenie nie gaśnie (moŜe dochodzić, ale przymusowo nie
zrealizuje), ale się tylko osłabia, dlatego Ŝe po zgłoszeniu zarzutu przedawnienia
dłuŜnik moŜe uchylić się od zaspokojenia roszczenia (nie moŜe być wymuszone –
niezupełne, naturalne)
wyjątki w prawie rzeczowym – hipoteka i zastaw wzmacnia
- w razie dobrowolnego spełniania świadczenia jest to tzw. świadczenie naleŜne
(art.411 punkt 3) – nie moŜe Ŝądać zwrotu.
- roszczenie przedawnione moŜna potrącić jeŜeli potrącenie było moŜliwe kiedy potrącenie
było moŜliwe kiedy przedawnienie jeszcze nie nastąpiło
- roszczenie przedawnione moŜna uczynić przedmiotem ugody (ugoda jako jedna z umów
typowych w części szczególnej lub ugoda w sensie procesowym)
- Terminy - k.c. w części ogólnej przewiduje terminy ogólne tzn. takie, które stosuje się w
sytuacji gdy przepis szczególny nie przewiduje innego terminu
- najpierw trzeba sprawdzić przepis szczególny – jaki tam jest termin – jeśli
tam nic nie ma stosujemy art. 118 k.c.
- 10 lat dla wszelkich roszczeń
- 3 lata dla roszczeń związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą i
roszczeń o tzw. roszczenia okresowe (np. czynsz, odsetki, istotą jest
okresowość)
- terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłuŜane przez
czynność prawną– ius cogens.
- przedawnienie zaczyna biec od momentu kiedy roszczenie staje się wymagalne
- kiedy był oznaczony termin spełnienia świadczenia (wówczas
upływem terminu spełnienia świadczenia zaczyna biec przedawnienie)
- kiedy nie ma oznaczonego terminu spełnienia świadczenia –
wówczas przedawnienie zaczyna biec tuŜ po powstaniu zobowiązania.
Art. 455 – jeśli nie było terminu zastrzeŜonego to zobowiązanie
powinno być wykonane po wezwaniu wierzyciela do wykonania,
przedawnienie zaczyna biec od momentu, w którym wierzyciel mógł
wezwać do wykonania – z chwilą powstania zobowiązania (z tego się
wnioskuje moment biegu przedawnienia przy bezterminowych)
43
- zawieszenie biegu przedawnienia
- przedawnienie przestaje biec, na czas przeszkody zawiesza się, jeśli przeszkoda ustaje
nadal będzie biegło
- przez czas trwania przeszkody nic się nie dzieje
- powodują go najczęściej stosunki rodzinno-prawne (np. na czas trwania władzy
rodzicielskiej, na czas trwania małŜeństwa) lub siła wyŜsza – zdarzenie
nadzwyczajne, zewnętrzne (nie choroba – bo to przyczyna wewnętrzna)
vis maior – kataklizmy
- przerwanie biegu przedawnienia
art.123 – powinno zaleŜeć na tym wierzycielowi, zdarzenia:
- powoduje go kaŜda czynność podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia roszczenia,
zaspokojenia, zabezpieczenia przed sądem lub odpowiednim organem (np.
wytoczenie powództwa)
- uznanie roszczenia przez dłuŜnika – wierzyciel nic nie robi, ale dłuŜnik np. pisze do
niego w liście o rozłoŜeniu na raty (tzw. uznanie niewłaściwe – nie mówi
wprost o roszczeniu, ale je uznaje)
- mediacja – alternatywny sposób dochodzenia roszczeń przed nieprofesjonalnymi
organami, który moŜe być zatwierdzony przez sąd powszechny
Przedawnienie w takiej sytuacji biegnie od początku! np. w 9. roku wierzyciel wytacza
powództwo – przerywa bieg przedawnienia i biegnie ono od początku (od
momentu zakończenia procesu – bo znowu moŜe być niewyegzekwowane)
26. Terminy zawite
- brak przepisów ogólnych – przepisy rozrzucane są po całym k.c. i innych ustawach
- mogą dotyczyć nie tylko roszczeń majątkowych (jak przedawnienie)
- mogą dotyczyć całych praw podmiotowych, np. uŜytkowanie – nie wykonywane
przez 10 lat wygasa
- upływ terminu zawitego powoduje wygaśnięcie roszczenia albo całego prawa
podmiotowego (skutek wygaśnięcia – z mocy prawa, to nie dłuŜnik decyduje
czy korzysta z tego czy nie)
- nie moŜna się zrzec korzystania z upływu terminu zawitego
- przykłady terminów zawitych:
- art.59
- art. 344 paragraf 2
- art. 88
- art. 293
- art. 347 paragraf 2
- art. 255
- rozpoznanie – zawsze jest słowo „wygasa“, „nie moŜna dochodzić“, „nie moŜna Ŝądać” -
sformułowanie kategoryczne (przedawnienie jest zastrzegane milcząco)
- terminy nieprzywracalne!
- niektórzy autorzy twierdzą, Ŝe moŜna powołać się na art. 5 k.c. (mniejszość uczonych)
27. Prawo Rzeczowe:
- 2 znaczenia definicji :
44
- znaczenie przedmiotowe – zespół przepisów, które normują powstanie, treść i zmianę
praw rzeczowych takich jak prawo własności i innych praw
- znaczenie podmiotowe – prawo podmiotowe, które jest jednocześnie prawem
rzeczowym
- 2 cechy musza wystąpić naraz:
•
prawo rzeczowe podmiotowe musi dotyczyć rzeczy (wg
terminu w k.c. – art. 45, 46)
•
jest prawem o charakterze bezwzględnym – skuteczna erga
omnes np. najem, dzierŜawa – teŜ dotyczą rzeczy, ale są
prawami obligacyjnymi – skutecznymi inter partes
- Numerus Clausus Praw Rzeczowych – Zamknięta lista – istnieją tylko takie prawa rzeczowe
jakie przewiduje ustawa (art. 244 k.c.)
- Prawo Własności – najszersze
- UŜytkowanie Wieczyste
- UŜytkowanie – Usus Fructus
- SłuŜebności – gruntowe, osobiste
- Hipoteka – ust. o księgach wieczystych i hipotece – 1982r.
- Zastaw – kodeksowy 9uregulowany w k.c)
- Rejestrowy – ust. o zastawie Rejestracyjnym i rejestrze zastawów
- Własnościowe Prawo do lokalu (jako ograniczone prawo rzeczowe) w spółdzielni
mieszkaniowej (ust. o spółdzielniach mieszkaniowych)
28. Prawo Własności:
- najpełniejsze prawo rzeczowe (ale nie jest to prawo nieograniczone)
[ element pozytywny –coś moŜe wystąpić; element negatywny – coś co nie moŜe wystąpić]
- strona pozytywna – atrybuty jakie składają się na te prawo, poszczególne uprawnienia (jest
to prawo podmiotowe, które składa się z wielu róŜnych uprawnień)
- strona negatywna – obowiązek nie ingerencji w sferę tego prawa, spoczywającym na
wszystkich innych podmiotowych obrotu cywilno-prawnego (podmioty mają obowiązek
nie działania – non facere)
- atrybuty składające się na prawo własności (niewyczerpujące wyliczenie – art. 140):
- uprawnienie do korzystania i do rozporządzania rzeczą
a) korzystanie
– uprawnienie do posiadania rzeczy – ius possidenti (posiadanie to nie jest prawo –
władztwo faktyczne)
- uprawnienie do uŜywania rzeczy – ius utendi
- uprawnienie do pobrania poŜytków – ius fruendi (i innych przychodów z rzeczy)
- uprawnienie do dyspozycji faktycznych rzeczy – ius abutencli (np. prawo do zuŜycia lub
zniszczenia rzeczy); trzeba wziąć pod uwagę społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa
(ograniczone uprawnienia nie moŜna wszystkiego zniszczyć).
b)rozporządzenie – ius disponenti
- uprawnienie do wyzbycia się własności poprzez przeniesienie własności (czyli na
podstawie umowy)
45
- poprzez zrzeczenie się własności (art. 179 – jest uznany za niekonstytucyjny – utracił
moc)
- poprzez mortis causa – dziedziczenie
- uprawnienie do obciąŜenia rzeczy – np. ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego
(lub kilku); niektórzy autorzy uwaŜają, Ŝe obciąŜenie rzeczy to takŜe stosunki obligacyjne
dotyczące rzeczy – czyli wynajęcie, wydzierŜawienie rzeczy.
- Prawo własności funkcjonuje w pewnych granicach
- art. 140 – granice:
– w ustawach – przepisy k.p.c.
- przepisy o charakterze administracyjno-prawnym
(np. Prawo budowlane, Ustawa o Gosp.
Nieruchomościami)
- k.c. – np. art. 142 – stan wyŜszej konieczności
art. 144 i następne – prawo sąsiedzkie
- klauzule generalne – głownie art. 5
- przestrzenne granice nieruchomości gruntowych:
- art.143 – własność rozciąga się na przestrzeń nad i pod powierzchnią gruntu (jest
bryłą a nie dwuwymiarowa.), granice na powierzchni ziemi wyznaczane są przez
granice swej nieruchomości gruntowej.Granicą w głąb i w górę jest klauzula generalna
społ.-gosp. przeznaczenia gruntu. Bryła ograniczona płaszczyznami pionowymi
wzdłuŜ granic na powierzchni sięgająca do pewnej wysokości i pewnej głębokości
- lex specialis – prawo do wód – dotyczy wód śródlądowych (prawo wodne
o charakterze administracyjno-prawnym); wody stojące, które nie mają
cieków są całością składową gruntu i naleŜą do całości gruntu.
- Prawo Geodezyjne i górnicze - status prawny kopalni to co powyŜej granicy,
którą wyznacza społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu to naleŜy do
właściciela gruntu (np. torf, glina, Ŝwir) kopaliny połoŜone poniŜej naleŜą do
państwa.
- Prawo Lotnicze – nie pozwala na loty zbyt niskie (np. przeloty nad polaną
na wsi)
- nieruchomość gruntowa nie ma granic czasowych – nie moŜe być ustanowiona pod
warunkiem lub z zastrzeŜeniem terminu – nie jest to prawo terminowe
- prawo sąsiedzkie – art. PowyŜej 140
Sąsiedztwo – nieruchomością sąsiednią jest nie tylko ta granicząca fizycznie z inną
nieruchomością, ale kaŜda inna nieruchomość pozostająca w zasięgu oddziaływania
(takŜe lokalne)
- przepisy dyspozytywne – sąsiedzi mogą drogą umowy innej ustalić stosunki sąsiedzkie,
- immisje – oddziaływanie na nieruchomość sąsiednią poprzez korzystanie z własnej
nieruchomości. Wtargnięcie na cudzą nieruchomość (fizyczne) – to nie jest immisja,
to zwykłe naruszenie prawa własności.
a.) bezpośrednie – skierowanie pewnych substancji (najczęściej wody opadowej) na
grunt sąsiada za pomocą jakichś urządzeń. Jest to równoznaczne z fizycznym
wtargnięciem na cudzą nieruchomość, jest zakazana.
46
b.) pośrednie – wszelkie oddziaływanie pośrednie –Ŝadnych urządzeń, np.
wytwarzanie hałasów, substancji, pary, gazów, zakłócenie odbioru telewizyjnego,
zasłanianie dostępu do światła, hodowanie pszczół
- materialne
- niematerialne – te, które wpływają na psychikę albo poczucie estetyki
właściciela nieruchomości sąsiedniej
- art. 144 immisje pośrednie są co do zasady dopuszczalne w granicach określonych
jako przeciętną miarę (o ile nie przekraczają przeciętnej miary) – punktem
odniesienia są stosunki miejscowe.
Jeśli immisja pośrednia przekroczyła przeciętną miarę to pojawiają się takie same
roszczenia jak przy fizycznym wtargnięciu (roszczenie zaprzestania naruszeń)
(ewentualnie roszczenie odszkodowawcze – traktujemy to naruszenie jako delikt)
- trzeba brać pod uwagę ustawę o ochrony środowiska (są pewne
ograniczenia zachowań)
- słuŜebności w stosunkach sąsiedzkich
- słuŜebność drogi koniecznej – właściciel nieruchomości, który nie ma
odpowiedniego dostępu do drogi publicznej albo do naleŜących do tej nieruchomości
budynków gospodarczych moŜe Ŝądać ustanowienia słuŜebności drogi końcowej czyli
moŜliwości przechodu albo przejazdu przez cudzą nieruchomość (powstaje na mocy
orzeczenia sądowego – moŜna tego Ŝądać – a nie na podst. Umowie)
(odpowiedniego – czyli takŜe np. jakiegoś krętego dojazdu) – analogię stosujemy do
przeprowadzania przewodów wodociągów, elektrycznych etc.
- słuŜebność budynkowa – gdy przy wznoszeniu budynku przekroczono granicę
sąsiedniego gruntu (budynek części został wzniesiony na gruncie naleŜącym do
właściciela gruntu a w części wzniesiony na gruncie sąsiednim); zburzenie jest moŜliwe
w 3 sytuacjach:
- gdy przekroczono z winy umyślnej
- jeśli był bezzwłoczny sprzeciw właściciela sąsiedniego gruntu
- niewspółmierna wielka szkoda, która grozi właścicielowi gruntu zajętego
W innych wypadkach moŜna Ŝądać ustanowienia tzw. słuŜebności budynkowej –
Właściciel gruntu, który został zajęty musi znosić fakt, Ŝe na jego gruncie został po
części wzniesiony budynek sąsiada (za wynagrodzeniem) (pati-znoszenie).
Właściciel gruntu zajętego moŜe Ŝądać wykupu tej części gruntu, która została zajęta.
- stosunki graniczne – nie ma przepisu rozstrzygającego własność urządzeń granicznych
(obowiązują zasady ogólne)
- znaki graniczne, mury, które stanowią cześć składową gruntu naleŜy do właściciela
gruntu
- art. 152 – ustanawia obowiązek współdziałania przy rozgraniczeniu czy takŜe przy
utrzymywaniu stałych znaków granicznych – powinny ponosić wspólnie koszty. Wspólne
ponoszenie kosztów utrzymywania urządzeń graniczących nie obejmuje kosztów
wybudowania nowego urządzenia. Rozgraniczenie wówczas tylko gdy granice stały się
sporne (art. 153)
- w drodze umowy
- droga administracyjno-prawna (prawo geodezyjne i kartograficzne)
- orzeczenie sądu powszechnego
47
29. Nabycie, utrata własności
- NABYCIE – pierwotne, pochodne (
tak jak nabycie prawa podmiotowego)
Przeniesienie własności – pochodny sposób nabycia własności, jest to przejście własności na
podstawnie umowy (patrz – notatki – skutek zob i rozp. umów zmiany, sprzedaŜy,
darowizny).
- zasadą jest, Ŝe wpis do Księgi Wieczystej jest tylko deklaratoryjny – co moŜe
oznaczać rozbieŜność między treścią wpisu a rzeczywistym stanem prawnym
(to umowa zawarta w formie aktu notarialnego przenosi własność nieruchomości)
- wyjątki:
- ustanowienie odrębnej nieruchomości lokalowej wymaga konstytutywnego
wpisu do Księgi Wieczystej
- przeniesienie własności budynków na gruncie uŜytkowanym wieczyście
wymaga konstytutywnego wpisu.
- ustanowienie hipoteki (ale to nie jest przeniesienie własności)
Umowa o przeniesienie własności jest umową kauzalną, tzn. Ŝe jeŜeli przeniesienie własności
wynika z jakiegoś innego zdarzenia (albo z zapisu w testamencie) to waŜność
przyspoŜenia w postaci przeniesienia własności zaleŜy od waŜności kauzy.
Formą jest forma dowolna – wyjątek art. 158 – zawsze akt notarialny - ad solemnitatem.
Orzecznictwo uznaje za równoznaczną z aktem notarialnym tzw. „formę
sądową” (np. ugoda zawarta między stronami przed sądem).
Nabycie własności od osoby nieuprawnionej
- osoba uprawniona – właściciel, ale takŜe komisant (z umowy komisu), przewoźnik
(jeśli rzecz grozi zepsuciem), trzeba pamiętać o umowach, z których wynika prawo
do zbycia cudzej rzeczy z obowiązku rozliczeń na rzecz właściciela (przykłady);
- osoba nieuprawniona – posiadacz samoistny w złej wierze (złodziej), takŜe
przechowawca rzeczy, najemca rzeczy, dzierŜawca ( gdzie nie ma prawa do
rozporządzania rzeczą)
- wyjątki od zasady nemo plus iuris:
a.) w ustawie o Księdze Wieczystej i Hipotece – art. 5-9; gdy osoba A w Księdze Wieczystej
istnieje jako właściciel a właścicielem nie jest – przepis chroni nabywcę w dobrej
wierze pod warunkiem, ze nabycie jest odpłatne.
Dobra wiara – kategoria świadomości co do prawa, co do przysługiwania prawa i
wystarczy zarzut niedbalstwa . JeŜeli ktoś nie mógł wiedzieć, Ŝe ta osoba jest
wpisana niezgodnie z rzeczywistym stanem prawnym to wtedy rzeczywiście jest w
dobrej wierze.
b.) nabycie od osoby nieuprawnionej rzeczy ruchomej (art. 169 k.c.) , warunki:
- dobra wiara nabywcy
- wydanie rzeczy – musi być przeniesienie władztwa faktycznego (nie wystarczy
dogadanie się )
48
- upływ lat trzech od momentu utraty rzeczy - tylko gdy chodzi o rzeczy skradzione,
zgubione.
Nie wystarczy, Ŝe mamy dobrą wiarę z chwilą objęcia w posiadanie, jeśli w trakcie
biegu tego terminu trzyletniego nabywca dowie się, Ŝe nabył rzecz od osoby
nieuprawnionej (następna zła wiara szkodzi); np. w latach 90’ wpłynęło mnóstwo
samochodów skradzionych z Niemiec, sprzedano je i potem wystarczyło, Ŝe policja
poinformowała go, Ŝe znajduje się w rejestrze skradzionych samochodów.
- ograniczenia wynikające z Ustawy o Gosp. Nieruchomościami:
- kwestia zbywania nieruchomości naleŜących do Skarbu Państwa albo jednostek
samorządu teryt. (obowiązek przetargu) –art. 37 - wyjątki
- art. 13 – postacie obrotu nieruchomościami publiczno-prawnymi
- podział nieruchomości cywilnych – art. 92 – musi być zgodny z planem
zagospodarowania przestrzennego (art. 95 – wyjątki)
- ustawowe prawo pierwokupu – art. 109 – naleŜy gminie (umowa zawarta wbrew
postanowieniom UGN – postanowienia ustawy – będzie bezwzględnie niewaŜna)
- prawo pierwokupu wykonywane jest w postaci oświadczenia woli w formie aktu
notarialnego (np. oświadczenie woli w imieniu gminy)
- po cenie ustalonej w umowie między stronami (nawet jeśli będzie celowo
zaniŜona)
- by zakupić niezabudowaną nieruchomość i pozostałe wyjątki (zabytkowe, na cele
publiczne) najpierw trzeba zawrzeć umowę zobowiązującą w formie aktu
notarialnego potem poczekać miesiąc – czy gmina skorzysta z prawa
pierwokupu - jeśli nie moŜna zawrzeć drugą umowę – rozporządzającą –
bezwarunkową
- ograniczenia wynikające z Ustawy o Nabywaniu Nieruchomości przez Cudzoziemców
( ustawa z 24.03.1920r.)
- zasada jest, Ŝe cudzoziemcy by nabyć skutecznie nieruchomość (z wyjątkiem
nieruchomości lokalowych – te moŜna swobodnie) muszą uzyskać zezwolenie
Min. Do spraw wewnętrznych
- trzeba rozłoŜyć proces przenoszenia własności nieruchomości na 2 etapy –
najpierw umowa zobowiązująca (czekamy na zezwolenie), potem
rozporządzenie
- wyjątki w ustawie – np. nie muszą uzyskiwać zezwolenia osoby naleŜące do kręgu
dziedziców ustawowych
- Zasiedzenie – pierwotny sposób nabycia własności
- od 1990 r. – moŜna zasiedzieć nieruchomość państwową
- zasiedzienie – to nabycie własności w drodze długotrwałego posiadania rzeczy
- Co moŜe ulegać zasiedzeniu?
- prawo własności nieruchomości
- prawo własności rzeczy ruchomych
- uŜytkowanie wieczyste – ale tylko takie, które było wcześniej ustanowione
na rzecz jakiejś osoby (uŜytkownik wieczysty nie wykonuje swojego
prawa, ktoś inny to czyni)
49
- udział we współwłasności
- niektóre słuŜebności gruntowe – art. 292 – chodzi tylko o takie słuŜebności,
które polegają na korzystaniu z cudzego i trwałego urządzenia
- przesłanki zasiedzenia nieruchomości – dot. bezpośrednio uŜytkowania wieczystego
i słuŜebności gruntowej
- posiadanie samoistne (art. 336) – osoba, która zachowuje się jak właściciel
(np. dzierŜawca nie moŜe zasiedzieć, bo jest posiadaczem zaleŜnym,
chyba Ŝe zacznie zachowywać się jak właściciel)
- upływ czasu – jeśli posiadanie zostało uzyskane w złej wierze – 30 lat, jeśli
w dobrej wierze – wystarczy upływ lat 20)
Zła wiara nie hamuje zasiedzenia nieruchomości, czyli było się świadomym
tego, Ŝe prawo własności nie przysługuje.
Nieformalni nabywcy nieruchomości – czyli bez aktu notarialnego –
orzecznictwo uznaje ich za nabywców w złej wierze (jeśli nawet nie
wiedzieli, Ŝe nie są właścicielami to powinni byli wiedzieć).
- przesłanki zasiedzenia rzeczy ruchomych:
- posiadanie samoistne (plus nieprzerwanie i dodatkowe domniemania i fikcje)
- upływ czasu – 3 lata
- dobra wiara posiadacza – nie tylko przy uzyskaniu posiadania, ale takŜe przez
cały czas tego terminu
(ratio legis – by złodzieje nie nabywali w drodze zasiedzenia)
- art. 175 – zbieg przedawnień – odsyła do przedawnienia roszczeń
stosowanie odpowiednie – tzn. Ŝe bieg zasiedzenia ulega zawieszeniu (zastos.
art.121 k.c.) i ulega przerwie (zastos. 123 art. ) – rozwiązanie korzystne dla
właściciela (tak jak 121 i 123 było korzystne dla wierzyciela); np. gdyby
właściciel przed upływem tych 20 lub 30 lat wytoczył powództwo
windykacyjne – to doszłoby do przerwania biegu przedawnienia i zaczęłoby
biec od początku
- art. 176 – Accesio Possesionis – doliczenie czasu posiadania poprzednika (accesio
possesionis.)
- ma miejsce w dwóch sytuacjach:
- gdy dochodzi do dobrowolnego przeniesienia posiadania (przekazuje
dobrowolnie władztwo faktycznie innej osobie)
- gdy posiadanie jest dziedziczone – mimo tego, Ŝe posiadanie nie jest prawem
(SN uwaŜa, Ŝe posiadanie jest ekspektatywą prawa majątkowe i jest
dziedziczone)
- w trakcie zasiedzenia określamy sytuację prawną posiadania jako ekspektatywa prawa
własności .
- orzeczenie sądu o nabyciu i własności ma charakter deklaratoryjny - dlatego Ŝe
zdarzeniem prawnym jest posiadanie samoistne połączone z upływem czasu (nie
ma znaczenia kiedy posiadacz wystąpi o stwierdzenie Zasiedzenia, nabycie
następuje z upływem terminu) (nie ma teŜ przedawnienia – moŜna wystąpić o to
zawsze)
- przemilczenie (jako forma nabycia) – dot. tylko rzeczy ruchomych (które zostały
zgubione) – art. 183 i następne
- 2 przesłanki nabycia własności:
- bezczynność właściciela
50
- upływ czasu określonego w ustawie
- obowiązek znalazcy:
- obowiązek zawiadomienia – albo właściciela (gdy wie kto nim jest)
albo odpowiedniego organu państwowego (rozporządzenie z 1966r.),
najczęściej jest to starosta
- obowiązek przechowania rzeczy – jeśli są to pieniądze, papiery
wartościowe, kosztowności, rzeczy o wartości naukowej, artystycznej to
trzeba oddać je na przechowanie organowi właściwemu; jeśli chodzi
o inne rzeczy to znalazca moŜe przechowywać je spokojnie u siebie
(np. parasolka)
- rzeczy, które stają się własnością znalazcy albo Skarbu Państwa po upływie roku
od wezwania właściciela, jeśli takie wezwanie nie było moŜliwe z tego powodu,
Ŝ
e nie jest on znany to po upływie 2 lat od znalezienia
- jeśli właściciel zgłasza się po rzecz zgubioną znalazca ma pewne prawa – ma
roszczenie o znaleźne (10% wartości rzeczy)
Termin zawity dla tego roszczenia – najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie
Uprawnionej do odbioru.
- art. 188 – zasady dotyczące przemilczenia nie działają jeśli rzecz została znaleziona w
pomieszczeniu otwartym dla publiczności lub środku transportu publicznego
(miejsca publiczne) – rzecz naleŜy oddać zarządcy budynku, a on postępuje
według postanowień wykonawczych
- art. 189 – znalezienie skarbu – nie ma zastos. roszczenia o znaleźne
- skarb – zmniejsza wartość materialną, naukową, artystyczną
- staje się z mocy ustawy własnością Skarbu Państwa, z znalazcy
naleŜy się odpowiednie wynagrodzenie (odpowiada nakładowi
pracy, jaką znalazca poniósł)
Utrata Prawa Własności:
- art. 179 – jest niekonstytucyjny
- art. 180 – zrzeczenie się własności rzeczy ruchomej w wyniku dwóch aktów:
- porzucenie rzeczy (element fizyczny) z zamiarem wyzbycia się
własności (animus – zamiar); muszą wystąpić dwa elementy by
moŜna było mówić o jednostronnej czynności prawnej – o
charakterze realnej (np. pralka wystawiona przy stoisku)
rzecz się staje – Res Nullus – rzeczą niczyją
- art. 181 – zmiana statusu Res nullus – poprzez zawłaszczenie
Zawłaszczenie – nabycie własności rzeczy ruchomej w sposób pierwotny (nie ma
następstwa prawnego)
- jednostronna realna czynność prawna (objęcie w posiadanie z zamiarem
stania się właścicielem)
- akcesja – połączenie rzeczy w sposób trwały, co powoduje, Ŝe powstaje nowa jakość
(powstaje nowa z rzeczy połączonych)
- przepisy te mają zastosowanie gdy między stronami nie było innej umowy
(np. umowy o dzieło)
- art. 191 – połączenie rzeczy ruchomej z nieruchomością powoduje, iŜ rzecz
ruchoma staje się częścią składową nieruchomości (wyłącznym właścicielem
jest właściciel tej nieruchomości) – nie wyłącza to rozliczeń (na podstawie
405, 415)
51
- akcesja rzeczy ruchomych
- połączenie/pomieszanie – w taki sposób, Ŝe oddzielenie jest połączone
ze znaczącymi trudnościami (trudno je oddzielić); wtedy dotychczasowi
właściciele stają się współwłaścicielami powstałej rzeczy; z wyjątkiem
gdy jedna z rzeczy ma znaczną wartość w stosunku do pozostałych
(np. samochód – gadŜety połączone) wtedy rzeczy o mniejszej wartości
stają się częściami składowymi rzeczy o większej wartości (przesądzenie
o własności nie wyłącza stosownych rozliczeń)
- przetworzenie – wytworzenie nowej rzeczy ruchomej z cudzych materiałów
Nowa rzecz naleŜy do tego, kto ją wytworzył. Nie staje się tak, gdy to
Przetworzenie zostało dokonane w złej wierze albo wartość materiałów jest
Znacznie większa od nakładów pracy (np. gdy ktoś zaniesie materiał na
Sukienki do krawcowej to obowiązuje umowa i nie mają zastosowania te
przepisy, sukienka naleŜy właścicielowi materiału)
- wywłaszczenie – skutkiem jest utrata własności, jest teŜ moŜliwe ograniczenie prawa
własności w postaci ustanowienia słuŜebności
- dotyczy wyłącznie nieruchomości
- oznacza równocześnie, Ŝe własność przechodzi na Skarb Państwa albo
jednostkę samorządu terytorialnego
- przesłanki wywłaszczenia (normowane przez UGN)
- wywłaszczenie następuje w skutek aktu indywidualnego
w postaci decyzji administracyjnej wydanej przez starostę (odw.
do wojewody)
- jest dopuszczalne gdy:
- przeznaczone na cele publiczne (cele publiczne – art.6 UGN)
- tylko wtedy gdy nie moŜna było nabyć nieruchomość od
właściciela w drodze cywilno-prawnej (w skutek negocjacji)
- następuje za odszkodowania – musi być równe wartości rynkowej
nieruchomości
30. Współwłasność:
- jest to własność naleŜąca niepodzielnie do kilku osób, uprawnienia kaŜdego ze
współwłaścicieli są jednakowe (art. 195)
- jedność przedmiotu
- wielość podmiotów
- niepodzielność wspólnego prawa
Jedność przedmiotu – musi chodzić o rzecz w sensie techniczno-prawnym (w sensie k.c.)
(ruchoma lub nieruchomość). Czasami potoczny język prawniczy utoŜsamia pojęcie
współwłasności i wspólności innych praw, niekoniecznie prawa własności odnoszącego się
do rzeczy np. wspólność małŜeńska majątkowa – tam zachodzi wspólność wielu praw nie
tylko rzeczy, takŜe wierzytelności, papierów wartościowych, innych aktywów (teŜ
mówimy współwłasność) (powinniśmy mówić – wspólność). KC. nie zna przepisów, które by
się odnosiły do wspólności innych praw niŜ własność, te reguły przy współwłasności trzeba
stosować do wspólności innych praw uŜytkowych.
52
- wielość podmiotów:
- muszą być co najmniej dwa podmioty prawa cywilnego
- nie ma współwłasności gdy chodzi o majątek o spółkę z o.o. lub S.A. – nie ma
tam współwłaścicieli, poniewaŜ mają one osobowość prawną (wspólnicy mają prawa
udziałowe).
- niepodzielność wspólnego prawa:
- Ŝaden ze współwłaścicieli nie ma prawa do fizycznie oznaczonej części rzeczy, np. jeśli
jest nieruchomość i jest dwóch współwłaścicieli to nie jest tak, Ŝe jeden jest
właścicielem południowej a drugi północnej, kaŜdy ze współwłaścicieli ma prawo do
uŜywania całej nieruchomości wspólnej
- 2 rodzaje współwłasności:
a.) współwłasność w częściach ułamkowych:
Jest samoistnym stosunkiem prawa rzeczowego, powstaje na ogół przypadkowo, z natury
ma charakter przejściowy, kaŜdy ze współwłaścicieli, w kaŜdym czasie moŜe Ŝądać jej
zniesienia, kaŜdy ze współwłaścicieli ma swój udział (wyłączna własność), kaŜdy ze
współwłaścicieli moŜe rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych (jednak nie całą
rzeczą), udział jest odmianą prawa własności i w związku z tym stosujemy tutaj wprost
przepisy o własności (np. o przeniesieniu).
- sytuację, gdy pojawi się współwłasność ułamkowa:
- spadkobranie – gdy jest kilku spadkobierców
- moŜe wynikać z czynności prawnej np. kupno jakiejś rzeczy przez kilku
nabywców
- z mocy ustawy – kiedy np. kilka osób samoistnie posiada przez określony czas –
dochodzi do zasiedzenia - nabycia współwłasności (takŜe przy akcesji rzeczy
ruchomych)
- orzeczenie sądowe – lub orzeczenie o zniesieniu współwłasności (gdy ta
współwłasność pozostaje na rzecz niektórych byłych współwłaścicieli) takŜe
w konkubinacie.
Udział jest oznaczony ułamkiem zwykłym (moŜna teŜ procentowo lub dziesiętnie) ,udział
nazywamy częścią idealną lub częścią myślową wspólnego prawa (idealna w sensie idei)
- chodzi o to, Ŝe nie mamy do czynienia z częścią fizyczną
- art. 197 – domniemanie równości udziałów – domniemanie wzruszalne
- art. 198 – kompetencje do rozporządzania udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli
tzn. Ŝe udział moŜna zbyć (w miejsce byłego współwłaściciela pojawi się nowy)
- Ŝadnego wpływu nie mają na to pozostali, z wyjątkiem sytuacji, gdy
zawarta została specjalna umowa
- moŜna udział obciąŜyć – np. hipoteką (przy nieruchomości)
- nie moŜna obciąŜyć udziału słuŜebnością (z przyczyn naturalnych, poniewaŜ
słuŜebność polega na korzystaniu fizycznym z rzeczy)
- moŜna teŜ rozporządzić mortis causa – moŜna uczynić przedmiotem dziedziczenia
b.)współwłasność łączna:
Nie jest regulowana szczegółowo w prawie rzeczowym, jest przypisana zawsze do
jakiegoś osobistego stosunku podstawowego, wobec którego pełni rolę słuŜebną i
53
regulowana jest przez stosowne przepisy, trwa tak długo, jak długo trwa stosunek osobisty
np. wspólność majątkowa małŜeństwa (nie tylko rzeczy + teŜ inne aktywa), najczęściej gdy
nie zawierają intercyzy; po zawarciu małŜeństwa ex lege wchodzi ustrój ustawowy –
wspólność majątkowa małŜeńska , wykształcają się trzy masy majątkowe: majątek wspólny,
dwa majątki osobiste małŜeństwa. Majątek wspólny – ma charakter współwłasności łącznej,
powinien trwać tak długo, jak długo trwa małŜeństwo (nie moŜna Ŝądać podziału majątku
dopóki trwa małŜeństwo).
- wspólność wspólników przy spółce cywilnej dopóki trwa spółka, dopóty
powinna trwać wspólność łączna
- brak udziałów, wspólność bez udziałów
- zarząd rzeczą wspólną
Zarząd rozumiany szeroko, to nie tylko czynności prawne, takŜe to czynności faktyczne
(dyspozycje faktyczne, np. decyzje co do remontu, co do zmiany przeznaczenia)
i czynności o charakterze proceduralnym (reprezentowanie przed sądem). Reguły zarządu
mogą wynikać z umowy między współwłaścicielami. K.c. zawiera podstawy prawne
pozwalające na to, by zwrócić się do sądu o ustanowienie zarządu lub zarządcy (zarząd
sądowy). JeŜeli współwłaściciele niczego nie ustalili, nie było umów, nie zwrócili się do sądu
będzie obowiązywał zarząd ustawowy (
przepisy w kodeksie są dyspozytywne).
3grupy:
a.)
czynności zwykłego zarządu:
- brak jest definicji zwykłego zarządu i brak definicji co jest przekroczeniem zwykłego
zarządu
- z góry moŜna zaliczyć do czynności przekraczających zwykły zarząd, np.:
- rozporządzenie całą rzeczą
- ustanowienie dla całej rzeczy hipoteki
- zmiana przeznaczenia dotyczącego całej rzeczy
- nie rozstrzyga tu kwalifikacja prawna, tylko to, jakie znaczenie ma czynność prawna lub
faktyczna w stosunku do rzeczy, chodzi o indywidualną sytuację, np. sprzedaŜ budynku-
jest przekroczenie zw. zarządu, ale sprzedaŜ budynku w sytuacji zagroŜenia juŜ nie.
- czynności zw. Zarządu to takie na ogół, które wiąŜą się z normalną, codzienną
eksploatacją rzeczy, które zmierzają do utrzymania jej w stanie dotychczasowym
b.)
czynności przekraczające zwykły zarząd:
- to takie czynności, które zmierzają do zmiany przeznaczenia rzeczy, rozporządzenia całą
rzeczą
c.) czynności zachowawcze
- art. 209 – czynności zmierzające do zachowania wspólnego prawa
- np. wytoczenie powództwa windykacyjnego, wniosek o rozgraniczenie nieruchomości,
sprzedaŜ rzeczy tak, by nie uległa zepsuciu
- czynności zachowawcze zawsze łączą się ze zwykłym zarządem, tylko idą jeszcze o krok
dalej
Zasady zarządu:
- przy czynności zwykłego zarządu – zasada woli większości
54
- przy czynności przekraczających zwykły zarząd – zasada jednomyślności
- przy czynnościach zachowawczych – kaŜdy moŜe je podejmować
Co, gdy w sytuacji jeden ze współwłaścicieli nie godzi się na czynność przekraczającą
zwykły zarząd, a jest to absolutnie nieracjonalne?
- art. 199 – daje moŜliwość zwrócenia się do sądu, ale chodzi o współwłaścicieli,
których udziały wynoszą co najmniej połowę. Polowa to znaczy – art.204 – oblicza się wg
wielkości udziałów a nie ilości współwłaścicieli (to samo przy obliczaniu większości
udziałów). JeŜeli przy czynnościach zwykłego zarządu nie ma zgody większości, kaŜdy ze
współwłaścicieli moŜe zwrócić się do sądu o upowaŜnienie do dokonania takiej czynności.
W razie nieustających perturbacji przy zarządzie – gdy natarczywie nie moŜna uzyskać
większości przy zwykłych czynnościach bieŜących, codziennych (takie gdy decyzje
współwłaścicieli większości krzywdzą innych współwłaścicieli) moŜna zwrócić się do
sądu – zasada ingerencji sądu (zasada pomocnicza). KaŜdy teŜ moŜe Ŝądać zarządcy.
Sąd ma 2 drogi: - zastępować decyzję współwłaścicieli
- ustanowienie zarządcy (os. 3 lub jeden ze współwłaścicieli).
Zarządca ma kompetencje tylko do czynności zwykłego zarządu i naleŜy mu się
wynagrodzenie.
Korzystanie z rzeczy wspólnej
- art. 207 + kolejne – takŜe mają charakter dyspozytywny (strony mogą się umówić
inaczej)
- 2 atrybuty – pobieranie poŜytków i innych przychodów z rzeczy
- uŜywanie i posiadanie rzeczy
PoŜytki i inne przychody – przypadają one współwłaścicielom wg wielkości udziałów
(pro parte).
Tak samo ponoszą cięŜary wydatki związane z rzeczą
- dotyczy to stosunku wewnętrznego – między współwłaścicielami,
natomiast na zewnątrz wobec wierzycieli odpowiadają za zobowiązania ci
współwłaściciele, którzy je zaciągnęli (ze współwłasnością nie łączy się
pełnomocnictwo, chyba Ŝe udzielono mu pełnomocnictwa).
UŜywanie i posiadanie rzeczy – przysługuje kaŜdemu co do całej rzeczy (uprawnienie
do współposiadania całej rzeczy wspólnej).
Co gdy jeden ze współwłaścicieli jest odsunięty od współposiadania?
- sytuacja, gdy współposiadanie nie wymaga zgodnego współdziałania –
wtedy jest roszczenie o dopuszczenie do współposiadania, np.
współposiadanie drogi, pastwiska, pralni
- sytuacja, gdy współposiadanie wymaga zgodnego współdziałania – wtedy
następuje orzeczenie „podział quod usum” (bo nie dałoby się wykonać
orzeczenia o współdziałaniu) podział tylko do korzystania, np. moŜna ustalić,
Ŝe z zachodniej części nieruchomości korzysta jeden ze współwłaścicieli, a
z innej części inny współwłaściciel; moŜna ustalić, ze jeden ze
współwłaścicieli bezpośrednio uŜywa i posiada a inni uzyskują poŜytki lub
spłaty w gotówce
- polega na tym, Ŝe następuje wyznaczenie fizycznych części rzeczy,
z których korzystają poszczególni współwłaściciele (podział
quod usum to „prowizorka”) (nikt nie traci prawa)
55
Współwłaściciele mogą zawierać miedzy sobą umowy, najczęściej dotyczące zarządu, takŜe
te odnośnie korzystania z rzeczy, mogą takŜe wyłączyć do lat 5 (moŜna to przedłuŜyć)
roszczenie o zniesienie współwłasności.
Roszczenie o współwłasności moŜe złoŜyć kaŜdy w kaŜdym czasie i roszczenie to nie ulega
przedawnieniu – jest to roszczenie majątkowe.
Umowy zawierane miedzy współwłaścicielami są skuteczne miedzy stronami, ale takŜe
rozszerza to KC na nabywcę udziału ( musi się on dostosować do tych umów – jeśli o nich
wiedział lub mógł się z łatwością dowiedzieć).
Zniesienie współwłasności ( w częściach ułamkowych):
- droga umowna – brak wymagań co do formy (chyba Ŝe jest to nieruchomość)
- postępowanie sądowe – nieprocesowe – charakter całościowy, rozstrzyga się nie tylko o
zniesieniu, ale takŜe o rozliczeniu wzajemnych nakładów.
- 3 sposoby zniesienia współwłasności :
- podział fizyczny rzeczy
- przyznanie rzeczy jednemu z byłych współwłaścicieli (lub niektórym)
- podział cywilny
Podział fizyczny rzeczy nie jest moŜliwy gdy jest to sporne z przepisami ustawy (np. zakazy z
UGN) – dotyczy to umownego jak i sądowego, moŜliwy jest podział polegający na
ustanowieniu w nieruchomości macierzystej poszczególnych nieruchomości lokalowych. (
Gdy sąd orzeka musi wziąć pod uwagę społ. – gosp. przeznaczenie rzeczy albo fakt Ŝe podział
by pociągał za sobą istotną zmian…e rzeczy albo znaczne zmniejszenie jej wartości ).
Jeśli części, które przypadły byłym współwłaścicielom nie odpowiadają wysokości udziału
moŜna przyznać dopłaty (wyrównanie udziału).
Przyznanie rzeczy jednemu z byłych – temu towarzyszą spłaty (spłata odpowiada wysokości
całego udziału ).
Podział cywilny rzeczy – zwłaszcza gdy rzeczy nie dają się podzielić w sensie fizycznym, gdy
współwłaściciele nie godzą się na przyznanie Ŝadnemu nich całości rzeczy, albo Ŝaden z nich
nie jest w stanie ponieść cięŜaru spłat. Następuje wtedy sprzedaŜ rzeczy ( w drodze licytacji
publ. Zgodnie z KPC) i podział pieniędzy między byłych.
31. Odrębna własność lokali:
- ustawa o własności lokali z 1994r.
- obowiązuje zawsze zasada super ficies solo cedit – zasadą jest, Ŝe lokal stanowi część
składową nieruchomość, natomiast ustawa ta wyjątkowo pozwala na wyodrębnienie lokalu
jako odrębnej nieruchomości (dotyczy to takŜe lokali uŜytkowych, np. garaŜe – nie tylko
mieszkalnych). Tylko lokale! – nie piętra, nie podziemia – nie ma odrębnej nieruchomości
Musi zajść jedno z wyczerpująco wyliczonych zdarzeń pr. by pojawiła się nowa
nieruchomość (opisane później)
+ musza występować przesłanki lokalu z art. 2 ustawy (wyodrębnienie fizyczne –
56
samodzielny)
+ następnie wpis do Księgi Wieczystej ( wpis konstytutywny)
- moŜe być wyodrębniony w kaŜdym budynku (budynkach Skarbu Państwa, gminnych,
spółdzielni)
- Pomieszczenia PrzynaleŜne nieruchomości – nie muszą przylegać bezpośrednio do lokalu –
np. piwnica, strych
- stanowią części składowe tej nieruchomości
- Z chwilą wyodrębnienia przynajmniej jednego lokalu jako nieruchomości powstaje
nieruchomość wspólna (współwłasność w częściach ułamkowych)
- ustawa pozwala na sukcesywne wyodrębnienie lokalu – nie wszystkie lokale są
wyodrębnione, wystarczy, Ŝe wyodrębniony jest jeden byśmy mogli mówić o
nieruchomości macierzystej, takiej w której pozostają niewyodrębnione jeszcze lokale,
nowej nieruchomości lokalowej i nieruchomości wspólnej (współwłasność ma
charakter przymusowy! – dopóki trwa przynajmniej jedna odrębna własność lokalu),
np. klatki schodowe, mury, urządzenia elektryczne.
- Jaki charakter prawny ma nieruchomość macierzysta, kiedy jeszcze pozostaje kilka
niewyodrębnionych lokali?
- te niewyodrębnione lokale naleŜą do dotychczasowego właściciela nieruchomości (mimo
kolizji z tym, Ŝe prawo własności dotyczy rzeczy oddzielonej)
Właściciel niewyodrębnionych lokali ma identyczne prawa jak właściciel nieruchomości
Lokalowych (do niewyodrębnionych lokali i do nieruchomości wspólnej)
- w razie sukcesywnego wyodrębniania lokali właściciele juŜ wyodrębnionych lokali nie są
stroną kolejnych umów (
art. 4 ustęp 2 )
Zdarzenia (wyliczenie wyczerpujące):
a) umowa
- moŜe być odpłatna lub nieodpłatna (moŜe być sprzedaŜ lub darowizna)
- moŜe być to umowa deweloperska, czyli treścią jest wybudowanie lokalu, który stanie się
własnością klienta
- forma aktu notarialnego + wpis do Księgi Wieczystej
- mamy tu do czynienia z kilkoma dwustronnymi oświadczeniami woli:
- pierwsze oświadczenie woli – oświadczenie woli o ustanowieniu własności lokalu
(powinny je złoŜyć dwie strony)
- kolejne – oświadczenie woli o przeniesieniu własności tak wyodrębnionego lokalu na
nowego właściciela
b) jednostronna czynność prawna:
- motywy wyodrębnienia nie mają znaczenia
- musi to uczynić dla siebie
- forma aktu notarialnego + wpis do Księgo Wieczystej
- nie moŜna w testamencie, ale moŜna w zapisie
c) orzeczenie sądu znoszące współwłasność:
- musi być to orzeczenie o dziale spadku
- moŜe być to orzeczenie o podziale majątku po prawomocnym orzeczeniu rozwodu lub
separacji
57
Wspólnota mieszkaniowa:
- ułomna osoba prawna
art. 6 ustawy
- art. 16 ustawy – w trybie procesu wspólnota mieszkaniowa moŜe zaŜądać sprzedaŜy lokalu
w trybie licytacji (w oparciu o k.p.c.) jeŜeli właściciel lokalu zachowuje się niewłaściwie
(np. zaległości finansowe
opłaty eksploatacyjne)
- jeŜeli lokali jest mniej niŜ 7 stosuje się przepisy o zarządzie z k.c. ; jeśli więcej niŜ 7 –
trzeba ustanowić zarząd
32. Ochrona własności:
- stosowane do własności, uŜytkowania wieczystego, art. 251 k.c. – ograniczonych praw
rzeczowych
- 2 ochrony:
- ochrona petytoryjna – ochrona prawa podmiotowego, powód będzie musiał ukazać
naruszenie prawa podmiotowego
- ochrona posesoryjna – ochrona posiadania, nie trzeba ukazywać naruszenia (posiadacz
ma wyłącznie ochronę posesoryjną)
- ochrona o obiektywnym charakterze – nie bierzemy pod uwagę elementów subiektywnych
- niezaleŜna jest od elementów subiektywnych – od dobrej lub złej wiary albo winy lub
braku winy, np. jeŜeli ktoś zabrał moją rzecz to mogę wytoczyć powództwo
windykacyjne
niezaleŜnie od tego, czy osoba jest w złej czy dobrej wierze czy
z własnej winy czy nie.
- roszczenia ochrony (windykacyjne, negatoryjne) – nie mogą być przedmiotem samoistnego
obrotu – nie moŜna ich zbyć jako swoistej wierzytelności. One są tak ściśle związane z
prawem własności, Ŝe nie są zbywalne bez prawa własności.
a) Rei Vindicatio – art. 221 p.1 – Powództwo (Roszczenie) Windykacyjne
- roszczenie właściciela o wydanie rzeczy
- w sytuacji gdy najemca oddaje na przechowanie, przechowanie się kończy i
pojawia się roszczenie o wydanie –to nie jest roszczenie windykacyjne !, ono
wynika z umowy
- gdy następuje zbieg roszczeń – czyli właściciel ma kilka tytułów by Ŝądać zwrotu
rzeczy
jako właściciel lub jako np. najemca – wtedy trzeba zdecydować się na jedną
podstawę (przy rei vindicatio zawsze będzie spoczywał na powodzie cięŜar dowodu
prawa własności – co nie jest łatwe)
- przy tym roszczeniu mamy zasadę
zwrot rzeczy (cum omni Causa) czyli zwrot ze
wszystkimi przychodami, poŜytkami, które rzecz przyniosła (jest to roszczenie uzupełniające
rei vindicatio), uzyskanie ich jest zaleŜne od elementów subiektywnych – dobra wiara, wina
- legitymacja czynna – moŜliwość bycia powodem w procesie
- współwłaściciel albo właściciel
- moŜe Ŝądać, Ŝeby rzecz została mu wydana albo osobie trzeciej, którą on wskaŜe
- przy ruchomościach właściciel nie włada rzeczą i nie moŜe powołać się na domniemania
wynikające z posiadania (z posiadania wynikają zgodności tego posiadania ze stanem
prawnym – czyli bycia właścicielem)
- przy nieruchomościach moŜe ratować wpis do Księgi Wieczystej i hipoteki (ale moŜe on
być niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym)
58
- legitymacja bierna – kaŜdy kto rzeczą włada – nie tylko posiadacz, ale mający inne
władztwo faktyczne (np. przechowawca – to dzierŜyciel a nie posiadacz) (posiadanie nie jest
jedynym rodzajem władztwa faktycznego).
- kierunek obronny – argument zaprzeczenia prawom powoda
- argument, Ŝe się nie włada rzeczą
art. 5 - podstawa zarzutu
hamującego wykonywanie Prawa własności w postaci
powództwa windykacyjnego w określonym kontekście
sytuacyjnym jest naduŜyciem prawa, sprzeczne z zasadą współ.spół.;
-art. 222 – skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania
rzeczą (takŜe hamujący)
- przedawnienie przy nieruchomości nie ulega przedawnieniu, ale jest niebezpieczeństwo
zasiedzeniu
- przy rzeczach ruchomych – 10 lat ogólnie
b) Actio Negotoria – Roszczenie Negatoryjne – art. 222
- pojawia się wówczas gdy mamy do czynienia z naruszeniem prawa własności w inny sposób
niŜ przez pozbawienie władztwa faktycznego
- treść – o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zaniechanie naruszeń (dwa Ŝądania mogą
być łącznie lub tylko jedno)
- przykłady naruszeń – przechodzenie, przejeŜdŜanie przez cudzą nieruchomość,
uŜywanie rzeczy ruchomej, immisje przekraczającą przeciętną miarę
- legitymacja czynna – właściciel
- legitymacja bierna – osoba, która narusza
- właściciel ma lepszą sytuację, poniewaŜ moŜe powołać się na domniemanie wynikające z
posiadania – z 339, 341 k.c.
- przedawnienie identycznie jak windykacyjne
c) art. 189 k.p.c. – powód moŜe Ŝądać istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa
jeśli ma w tym interes prawny
- wykorzystywany przy róŜnych okazjach, np. przy ustaleniu macierzyństwa, ale takŜe
słuŜy ochronie własności
- powództwo o ustalenie istnienia prawa własności
- roszczenie procesowe
Sytuacja posiadacza (roszczenia szeroko pojętego ochrony własności)
- roszczenie posiadacza o zwrot nakładów wobec właściciela– jego zakres jest zaleŜny od
dobrej i złej wiary
- nakłady konieczne – takie, które są niezbędne dla utrzymania rzeczy w naleŜytym stanie,
stanie zdatnym do uŜytku, bez których rzecz nie mogłaby być normalnie uŜywana
- nakłady inne
- uŜyteczne – mają na względzie ulepszenie rzeczy, np. połoŜenie kafelków, parkietu
- zbytkowne – mają nadać szczególny charakter
- odpowiadają upodobaniom dokonującego nakładów
- tylko Posiadacz w dobrej wierze moŜe Ŝądać zarówno nakładów koniecznych jak i innych
(nie wyłącza się zbytkownych) o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania
- Posiadacz złej wierze moŜe Ŝądać tylko koniecznych i musi wykazać, Ŝe dzięki tym
59
nakładom nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie właściciela (posiadacz w złej wierze to
np. złodziej)
- Szczególny Nakład – art. 231 – budowa na cudzym gruncie
- to co innego niŜ 151 k.c.
- w całości budynek stoi na cudzym gruncie – kto inny wybudował budynek, kto inny
jest właścicielem
(na egzaminie! Budowa na cudzym gruncie)
- Superficies Solo Cedit – budynek naleŜy do właściciela gruntu
- Roszczenie o wykup – wykup gruntu:
a) ma je osoba wznosząca budynek
- osoba ta musi wykazać, Ŝe jest posiadaczem samoistnym gruntu, moŜna teŜ być
współposiadaczem samoistnym
- dobra wiara – koncepcja klasyczna, po staremu
- wzniesienie budynku lub innego urządzenia – sztuczna konstrukcja nad lub
powyŜej gruntu (np. tamy, silosy), np. załoŜenie sadu nie daje roszczenia
- znaczna róŜnica wartości między zajętą działką a budowlą wzniesioną
b) ma je właściciel
- ma być sztuczna konstrukcja
- ma być znaczna róŜnica wartości
- nie ulega przedawnieniu, wygasa z chwilą utraty posiadania
33. UŜytkowanie Wieczyste
- uregulowanie dwutorowe : k.c., UGN (ustawa o gospodarce nieruchomościami)
- dla ustanowienia uŜytkowania wieczystego konieczny jest wpis do Księgi Wieczystej
- + ustawa 2005 o przekształcaniu prawa uŜytkowania wieczystego w prawo własności
nieruchomości
- trzeba zgłosić Ŝądanie do starosty o przekształcenie takiego prawa
Przedmiot uŜytkowania wieczystego:
- tylko grunty, które stanowią własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu
terytorialnego (nie!! - państwowe osoby prawne)
- Kto moŜe być uŜytkownikiem wieczystym?
- prawo uniwersalne, podmiotem moŜe być kaŜdy podmiot prawa cywilnego, takŜe Skarb
Państwa , jednostki samorządu terytorialnego mogą sobie oddawać grunt w uŜytkowanie
Wieczyste
- Gdy są luki – analogie do własności
- Ma podobne granice jak własność:
- ustawy ( głównie UGN)
- zasady współ społecznego
- treść umowy o oddanie gruntu w uŜytkowanie wieczyste, z tej umowy będzie wynikało
przeznaczenie prawa ( tej granicy nie ma prawo własności) (same warunki zabudowy
nie wystarczą
prawo budowlane)
60
Atrybuty UŜytkownika Wieczystego:
- moŜe on korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób
negatywna strona
uŜytkownika (erga omnes, takŜe właściciela)
- moŜe teŜ swoim prawem rozporządzać (prawem! a nie gruntem)
- przy własności rozporządzenie prawem jest równoczesne z rozporządzeniem rzeczą
(w uŜytkowaniu to co innego)
- moŜe on rozporządzać prawem uŜytkowania wieczystego (a nie gruntem)
- moŜe przenosić uŜytkowanie, dziedziczy się uŜytkowanie
- moŜna przenieść na inną osobę, moŜna obciąŜyć hipoteką uŜytkowanie
(nie biegnie termin od początku dla kaŜdego nowego nabywcy), moŜna
rozporządzić mortis causa
- Czy właściciel moŜe rozporządzać gruntem podczas gdy ktoś ma je w uŜytkowaniu
wieczystym?
- art. 32 UGN – właściciel moŜe zbyć grunt tylko uŜytkownikowi wieczystemu
- art.235 – status budynków
- Budynki są zawsze odrębną nieruchomością
- W razie wygaśnięcia uŜytkowania wieczystego były uŜytkownik moŜe dochodzić
zwrotu wartości rynkowej budynków
- Prawo terminowe – na ogół na 99 lat lub wyjątkowo – 40lat – prawo odpłatne – uŜytkownik
powinien wnosić opłaty
- opłata cywilnoprawna
- ustanowione przez umowę w formie aktu notarialnego
- z konstytutywnym wpisem do Księgi Wieczystej
- obligatoryjny przetarg
- moŜna zasiedzieć – analogia do własności
- zasiada się prawo uŜytkowania a nie grunt!
- skutki wygaśnięcia uŜytkowania wieczystego
- art. 241 – wygasają obciąŜenia ustanowiona na uŜytkowniku wieczystym, np. hipoteka-
wygasa jeśli wygasa uŜytkowanie wieczyste (powstaje prawo zastawu – 101 ustawy o
Księdze Wieczystej i hipotece) (zastaw na prawie – na roszczeniach wobec właściciela
za budynki, które przysługują byłemu uŜytkownikowi), 2 sytuacje wyjątkowe:
- nie wygasają obciąŜenia w wypadku przekształcenia z mocy ustawy
obciąŜają
nową własność
- jeśli uŜytkownik kupuje na własność od Skarbu Państwa grunt – obciąŜenia się
utrzymują
- gaśnie prawo własności budynków
- w to miejsce pojawia się roszczenie uŜytkownika wieczystego o wynagrodzenie za
wzniesione lub nabyte budynki; za budynki wzniesione wbrew postanowieniom
umowy wynagrodzenie nie przysługuje (wartość rynkowa)
- obowiązek wydania nieruchomości- roszczenie windykacyjne
34. Ograniczone Prawo Rzeczowe:
61
- art. 244 – katalog zamknięty ograniczonych praw rzeczowych
- ograniczone, poniewaŜ ustawa w sposób pozytywny i wyczerpujący wymienia uprawnienia,
które przysługują osobie, na której rzecz ustanowiono takie prawo
- klasyfikacja
a) prawa polegające na korzystaniu z rzeczy
- uŜytkowanie, słuŜebności, spółdzielne prawo własnościowe do lokalu
b) prawa polegające na moŜliwości zaspokojenia z rzeczy lub prawa
- hipoteka, zastaw kodeksowy, zastaw rejestrowy
- nie daje to nigdy atrybutu korzystania z rzeczy
- to, Ŝe zastawnik ma w rękach rzecz zastawioną to nie znaczy, Ŝe moŜe z niej korzystać,
on ma ją przechowywać
- słuŜą zabezpieczeniu wierzytelności
Przedmiot ograniczonych prawy rzeczowych:
- rzeczy w rozumieniu k.c.
- nieruchomości – słuŜebność, hipoteka, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu
(tylko te moŜna ustanowić)
- ruchome – zastaw
(uŜytkowanie – prawo uniwersalne, dotyczy nieruchomości i ruchomych)
- prawa – zastaw na prawie moŜe obciąŜyć prawo (np. przy uŜytkowaniu wieczystym)
(takŜe zastaw na akcjach, obligacjach)
- uŜytkowanie praw – praw, które przynoszą poŜytki, np. uŜytkowanie akcji
praw z akcji
- hipoteka
np. hipoteka na uŜytkowaniu wieczystym lub ustanowiona na
spółdzielczym własnościowym parwie do lokalu (wtedy trzeba załoŜyć Księgę
Wieczystą dla niej)
hipoteka na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką(subintabulat)
- Ustanowienie :
- umowa – między właścicielem rzeczy a osobą, na której rzecz się to prawo
ustanawia
- odesłanie do przepisów o przeniesieniu własności tylko Ŝe bez zastrzeŜeń
dotyczących terminu i warunków (art.245) (1. róŜnica)
- ograniczenie wymaga formy aktu notarialnego tylko do oświadczenia
właściciela ( 2. róŜnica)
Forma oświadczenia woli tego, na którego rzecz się prawo ustanawia
forma dowolna.
- przy zastawie kodeksowym – trzeba wydać rzecz do rąk wierzycieli
(czynność prawna realna)
- przy hipotece – zawsze wpis do Księgi Wieczystej.
Nie ma hipoteki bez wpisu.
- orzeczenie sądu powszechnego, np. słuŜebność drogi końcowej, hipoteka przymusowa
- decyzja administracyjna, np. zastaw skarbowy (ordynacja podatkowa), hipoteka
przymusowa w związku z zaległościami podatkowymi
- zasiedzeniu ulegać moŜe tylko słuŜebność gruntowa – polegająca na korzystaniu z trwałego
widocznego urządzenia
62
- Czy moŜna umownie zmienić treść ograniczenia prawa rzeczowego?
- moŜna zmienić
kolejna umowa, w granicach dopuszczalnych przez ustawę, np.
MoŜna zmienić słuŜebność przechodu na słuŜebność przejazdu, ale nie moŜna zmienić
słuŜebności tak, by właściciel musiał świadczyć coś aktywnie na rzecz innego. Jeśli miana
dotykałaby praw osoby trzeciej to potrzebna jest zgoda osoby trzeciej
(czynność prawna kulejąca).
- przeniesienie ograniczenia prawa rzeczowego
- art. 245 [1] – na mocy umowy między tym, któremu do tej pory przysługiwało a nowym
uprawnionym (bez właściciela)
- prawa niezbywalne – z mocy ustawy – nie da się ich przenieść
- uŜytkowanie
- słuŜebność osobista
Zastaw i hipoteka mogą przejść na inną osobę razem z wierzytelnością, którą
zabezpieczają (nie da się zbyć zastawu samego)
Zasada Pierwszeństwa
- rzecz albo prawo (zwłaszcza nieruchomość) moŜe być obciąŜona więcej niŜ jednym
ograniczonym prawem rzeczowym (tymi samymi lub innymi). MoŜe pojawić się
między nimi kolizja, np. ustanowienie jednego prawa wpłynie na wartość innego lub nie
da się wykonywać dwóch uŜytkowań jednocześnie.
- Przy zobowiązaniach występuje zasada zaspokojenia proporcjonalnego, natomiast
prawami rzeczowymi rządzi zasada pierwszeństwa (jest hierarchia, lepsze
pierwszeństwo), np. hipoteki wpisane na kolejnych miejscach (ta sama nieruchomość)
1 – hipoteka 300 tys.
2 – hipoteka 200 tys.
3 – hipoteka 100tys.
Któryś z wierzycieli hipotecznych wszczyna egzekucję , w wyniku tego sprzedaje się
nieruchomość za 400 tys.
Zasada pierwszeństwa (moment wpisu) – pierwszy dostaje 300tys. (wszystko), drugi
100 tys. , trzeci nic. Hipoteki wygasają, ale wierzytelności są zachowane i w przyszłości
moŜe dochodzić reszty.
- Co decyduje o pierwszeństwie?
- art. 249 – Priori tempore Potior lure – lepszy czasem lepszy prawem
- stosowana tylko do praw ustanowionych na rzeczach ruchomych albo do
nieruchomości nie mających Ksiąg Wieczystych
- art. 22o Księdze Wieczystej i Hipotece
- pierwszeństwo ma prawo wpisane przez prawem niewpisanym – bez względu
na czas powstania
- art. 12 ustawa o Księdze Wieczystej
- Zbieg praw wpisanych – decyduje chwila złoŜenia wniosku o wpis (godzina i
minuta)
- JeŜeli równocześnie to mają równe pierwszeństwo (
zaspokojenie
proporcjonalne)
- odchylenie od zasady pierwszeństwa
- art. 310 k.c. – pierwszeństwo zastawu kodeksowego. Zastaw powstały później jako
lepszy
63
- umowna zmiana pierwszeństwa w art. 250 k.c. między tą osobą, która ustępuje
pierwszeństwa, a tą , która ma uzyskać pierwszeństwo. Gdy zmiana taka narusza interes
jednego z wierzycieli to potrzebna jest zgoda tej osoby (czynność prawna kulejąca)
- zastrzeŜenie pierwszeństwa przez właściciela, który ustanawia ograniczone prawo
rzeczowe na nieruchomość – art. 13 ust. o Księdze Wieczystej
Wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych
- czynność prawna dwustronna o zniesieniu ograniczonego prawa rzeczowego (zgodna
wola stron, umowa)
- art. 246 – zrzeczenie się mocą jednostronnego oświadczenia woli przez uprawnionego
- art. 247 – Konfuzja
- jeden wyjątek konfuzji
zastaw właściciela (art. 329)
- z upływem terminu – gdy są to prawa terminowe
- 255, 293 art.
uŜytkowanie i słuŜebność nie wykonywana przez lat 10 wygasa
- moŜe być zniesione wyrokiem sądowym – głównie chodzi o słuŜebność
- wywłaszczenie
35. UŜytkowanie – Usus Fructus
- Timesharing - rodzaj uŜytkowania – regulowane przez ust. o ochronie nabywców prawa
korzystania z 2002r.
- prawo korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym
czasie w kaŜdym roku
- ustawa ma charakter konsumencki
przedsiębiorca
konsument (ten, który ma korzystać)
- umowa – minimum 3 lata
- moŜe mieć postać wierzytelności (być podobnym do najmu) albo postać prawa
rzeczowego (szczególna postać uŜytkowania) – art. 270 [1] – Timesharing
UŜytkowanie – polega na uŜywaniu i pobieraniu poŜytków (moŜe korzystać z cudzej rzeczy)
- uŜytkownik będzie posiadaczem zaleŜnym, pobierać moŜe tylko poŜytki
- musi przestrzegać zasad prawidłowej gospodarki
- zakres uŜytkowania moŜna modyfikować umową
- moŜna np. ograniczyć uŜytkowanie do określonych poŜytków z rzeczy, np. tylko
owoce a nie zboŜe
- moŜna takŜe ustanowić ograniczenie w wykonywaniu uŜytkowania, np. napisać
w umowie, Ŝe wykonywanie tylko w zachodniej części działki (ale obciąŜona jest
cała rzecz)
- RóŜnica między uŜytkowaniem a dzierŜawą
- dzierŜawa ma cele produkcyjne, zawsze jest odpłatna
- uŜytkowanie moŜe być odpłatne lub nieodpłatne – zaleŜne od woli stron
- dzierŜawa jest skuteczna tylko inter partes, a uŜytkowanie erga omnes
- UŜytkowanie jest niezbywalne i niedziedziczne
- w przeciwieństwie do uŜytkowania wieczystego
64
- UŜytkowanie moŜe obciąŜyć rzeczy zuŜywalne
- uŜytkowanie nieprawidłowe – nietypowa postać uŜytkowania
- art. 264 – dotyczy pieniędzy lub innych rzeczy oznaczonych co do gatunku.
UŜytkownik staje się właścicielem tych rzeczy, ale ma obowiązek zwrotu takich
samych rzeczy w tej samej ilości
tych samych ≠ takich samych rzeczy
- UŜytkowanie Praw
- tylko prawa zbywalne
- moŜliwe jest uŜytkowanie praw z akcji (pobranie z dywidendy), praw z obligacji, innych
wierzytelności
- poŜytki pobiera uŜytkownik
- UŜytkowanie zespołu środków produkcji
- np. przedsiębiorstwo (art. 75 [1] – uŜytkowanie przedsiębiorstwa_
- uŜytkowanie moŜe zastępować poszczególne składniki innymi (moŜe wprowadzać
róŜne surogaty
stają się one surogatem właściciela przedsiębiorstwa)
- Nie ma umowy o uŜytkowaniu masy majątkowej (spadku, masy majątkowej małŜonków)
- nie moŜna tego!
- zobowiązania realne – stosunki obligacyjne, które są związane (z mocy ustawy) z pewną
sytuacją prawno- rzeczową
- dotyczą one kaŜdego uŜytkownika i kaŜdego właściciela rzeczy (nie ma znaczenia
osoba uŜytkownika, kaŜdy uŜytkownik jest zobowiązany do tego samego), np. kto
powinien ponosić cięŜary związane z rzeczą, kto powinien dokonywać prostych napraw
- Timesharing – art.270 [1] – odesłanie do uŜytkowania
- wyłączenia – art. 254, 255, 266 – takich cech timesharing nie ma, a ma je uŜytkowanie
- jest zbywalny, dziedziczny, nie wygasa wskutek nie wykonywania przez 10 lat
- wygasa najpóźniej z chwilą lat 50 od ustanowienia
36. SłuŜebności:
- 2 postacie – słuŜebności gruntowe
- słuŜebności osobiste
a) słuŜebności gruntowe
- ich celem jest usunięcie niedogodności w stosunkach sąsiedzkich – by moŜna było
racjonalnie korzystać z nieruchomości
- słuŜą kaŜdoczesnemu właścicielowi nieruchomości władnącej
- jest to prawo, na mocy którego moŜna nieruchomość obciąŜyć na rzecz właściciela
innej nieruchomości (
nieruchomość władnąca)
- treść prawa
- właściciel nieruchomości władnącej moŜe korzystać w oznaczonym zakresie
z nieruchomości obciąŜonej (słuŜebności czynne), np. słuŜebność przechodu,
przejazdu, drogi końcowe, czerpanie wody z cudzej studni, oparcie budynku o mur
sąsiada
- właściciel nieruchomości obciąŜonej zostaje ograniczony w moŜliwości
dokonywania w stosunku do niej pewnych działań, albo nie wolno mu wykonywać
pewnych uprawnień ( słuŜebności bierne), np. słuŜebność widoku, światła
65
- obciąŜa kaŜdoczesnego właściciela nieruchomości obciąŜonej
- słuŜebność, która dotyczy nieruchomości władnącej uwaŜamy za część składową
nieruchomości. JeŜeli właściciel nieruchomości władnącej chce zbyć słuŜebność – ale
razem z własnością nieruchomości władnącej.
- słuŜebność nie moŜe polegać nigdy na czynnym obowiązku właściciela nieruchomości
obciąŜonej (ma on obowiązek pati – znosić musi)
w wypadku czynnej
(albo non facere – nie czynieniu czegoś)
w wypadku biernej
- MoŜe być terminowa, ograniczona warunkiem
- Źródłem powstania moŜe być czynność prawna, orzeczenie sądowe (np. droga końcowa –
145, słuŜebność budynkowa – 151) zniesienie współwłasności, zasiedzenie, decyzja
administracyjna
- MoŜe ulegać zasiedzeniu
tylko gruntowa o charakterze czynnym i która polega na
korzystaniu z widocznego i trwałego urządzenia
- zasiadujemy moŜliwość korzystania z cudzej nieruchomości
- od momentu pojawienia się widocznego, trwałego urządzenia
- niewykonywana przez lat 10 wygasa
- JeŜeli słuŜebność traci dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie – moŜe być
zniesiona bez wynagrodzenia
- JeŜeli nastąpi podział nieruchomości (władnącej lub obciąŜonej) słuŜebności utrzymują się
na wszystkich częściach utworzonych przez podział
b) słuŜebności osobiste
- moŜe być słuŜebnością czynna lub bierną
- takŜe obciąŜa kaŜdoczesnego właściciela nieruchomości obciąŜonej
- róŜnica – osoba uprawnionego
- w słuŜebności osobistej uprawnionym jest określona osoba fizyczna (np. Jan Kowalski a
nie kaŜdoczesny właściciel nieruchomości władnącej)
- nie patrzymy na potrzeby gospodarcze wynikające z połoŜenia nieruchomości względem
siebie tylko patrzymy na potrzeby Jana Kowalskiego
- jest niezbywalna, niedziedziczna
- wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego
- jeŜeli uprawniony dopuszcza się raŜących uchybień w wykonywaniu słuŜebności moŜna
Ŝą
dać zamiany jej na rentę (świadczenie pienięŜne)
- nie moŜna nabyć przez zasiedzenie
- słuŜebność mieszkaniowa – najbardziej popularna
- moŜe zajmować mieszkanie (uprawniony) wraz z rodziną
- w drodze umowy moŜna się dogadać by po śmierci członkowie rodziny mogli tam
mieszkać
37. Spółdzielcze prawo do lokalu własnościowe
66
- ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych z 2000r.
- lokatorskie prawo do lokalu – to nie jest ograniczone prawo rzeczowe
- to nie to samo co spółdzielcze prawo do lokalu własnościowego
- przypomina najem
- niezbywalne, niedziedziczne, nie podlega egzekucji
- słabsza postać, mniejsze uprawnienia
- ograniczone prawo rzeczowe, nie jest własnością, mimo nazwy
- właścicielem jest spółdzielnia
- przedmiotem prawa jest stanowiąca własność spółdzielni nieruchomość (nie tylko lokal) –
takŜe prawo do korzystania z części wspólnych (np. klatki schodowej)
- podmioty prawa – wszystkie podmioty prawa cywilnego
- zasadą jest, Ŝe uprawniony powinien być członkiem spółdzielni (zdarza się takŜe
inaczej
przy spadkach – dziedziczenie
przy wspólności majątkowej małŜonków)
- większość ograniczeń praw rzeczowych wygasa wskutek egzekucji, natomiast właściwe
prawo do lokalu nie wygasa (nieruchomość jest nabywana przez inną spółdzielnię)
- powstanie własnościowego prawa do lokalu
- umowa o ustanowieniu właściwego prawa do lokalu (forma pisemna pod rygorem
niewaŜności)
- umowa o przekształcenie lokatorskiego prawa do lokalu we własnościowe
- w drodze ekspektatywy
- umowa o budowie lokalu (inwestor się zobowiązuje), następuje wniesienie
wkładu, po wybudowaniu ekspektatywa przekształca się w pełne
własnościowe prawo do lokalu
- treść prawa
- korzystanie z lokalu i tych części słuŜących do wspólnego uŜytku
- rozporządzenie prawem - nie lokalem a prawem!
- dziedziczne prawo
- przeniesienie prawa – zbywalne
- moŜna przekształcać w nieruchomość lokalową
- ustanowienie hipoteki
- skuteczność zbycia zaleŜy od przyjęcia nabywcy w poczet członków spółdzielni
- o moŜliwości bycia członkiem spółdzielni decyduje statut, ale nabywcy
własnościowego prawa do lokalu przysługuje roszczenie cywilno-prawne o przejęcie w
poczet członków (
art. 64 k.c.)
- forma przeniesienia wł. Prawa do lokalu
- forma aktu notarialnego – jak własnościowe
- takŜe w przypadku ekspektatywy (budowa + ustanowienie)
- uprawniony nie moŜe zmieniać przeznaczenia lokalu, np. urządzenie prywatnego gabinetu
lekarskiego nie jest zmianą przeznaczenia, moŜna takŜe wynająć, oddać do uŜywania
bez zgody spółdzielni
67
38. Hipoteka
- Prawa Zastawnicze – taka grupa praw rzeczowych, których funkcją jest zabezpieczenie
wierzytelności poprzez moŜliwości zaspokojenia się z przedmiotu obciąŜonego
(zaspokojenie na postawie przepisów o egzekucji sądowej)
- naleŜą do nich:
- zastaw kodeksowy
- zastaw rejestrowy
- hipoteka
- dowód składowy (specjalistyczna problematyka)
- Przewłaszczenie na zabezpieczenie – czynność prawna powiernicza
- nie jest prawem zastawniczym
- dochodzi do przeniesienia własności (nie ma tego w prawach zastawniczych)
- podobna funkcja
- Prawo Bankowe
- normowana w - Ustawa o Księdze Wieczystej i Hipotece
- To forma prawna zabezpieczenia rzeczowego wierzytelności wyłącznie pienięŜnych
- wyraŜona jest zawsze w określonej sumie pienięŜnej
- Przedmiotem zabezpieczenia jest na ogół nieruchomość
- nigdy to nie jest ruchomość
art. 65 Ustawy – definicja - w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności moŜna
nieruchomość obciąŜyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić
zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to czyją stała się własnością i z
pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (wierzyciel
hipoteczny jest jakby lepszy)
- 2 główne atrybuty:
- „bez względu na to, czyją nieruchomość stała się własnością” - charakter erga
omnes
- „pierwszeństwo przed tym, którzy nie mają zabezpieczenia rzeczowego” (nie mają
hipoteki) (wyjątek - 1025k.p.c. przywileje egzekucyjne)
- Co w sytuacji gdy nieruchomość jest sprzedana osobie trzeciej?
DłuŜnik, który sprzedał taką obciąŜoną nieruchomość pozostaje dłuŜnikiem osobistym,
natomiast wierzyciel zyskuje nową osobę, od której moŜe dochodzić wierzytelności (to
dłuŜnik rzeczowy – nabywca nieruchomości obciąŜonej) odpowiada on tylko
nieruchomością obciąŜoną a nie całością!
Zaspokojenie wierzyciela, przez któregokolwiek z dłuŜników spowoduje, Ŝe
wierzytelność wygasa (nie są oni dłuŜnikami solidnymi, nie stosuje się regresu, decyduje
stosunek między nimi
odpowiedzialność in solidum)
- hipoteka istnieje o ile istnieje wierzytelność, jeŜeli wierzytelność wygasa to hipoteka teŜ
- to jest waŜniejsze niŜ istnienie wpisu mimo tego, Ŝe przy powstaniu wpisu jest
konstytutywny (nawet jak wpis jest - to hipoteki juŜ nie ma)
- hipotekę moŜna przenieść tylko razem z wierzytelnością, którą zabezpiecza (zasada
akcesoryjności)
- wyjątek – hipoteka kaucyjna - art. 102 ustawy, zabezpiecza ona wierzytelności
68
przyszłe; między stronami musi istnieć stosunek prawny by moŜna było mówić o
ustanowieniu hipoteki kaucyjnej (wpisuje się sumę najwyŜszą)
- wierzyciel w Ŝadnym wypadku nie korzysta z nieruchomości obciąŜonej
- Hipoteka nie ogranicza moŜliwości rozporządzania nieruchomością przez właściciela
- moŜna ją zbyć i obciąŜyć dalej
- postanowienia o tym, Ŝe nie moŜna tego robić są z mocy prawa niewaŜne (ius
cogens)
- Ochrona Hipoteki – podobne roszczenia do roszczenia actio pauliana
- zaniechanie działań, którego mogą doprowadzić do pogorszenia stanu nieruchomości
- art. 91, 93 ustawy
- moŜe pojawić się nawet natychmiastowa wymagalność gdyby dłuŜnik kontynuował
swoją działalność
Przedmiot hipoteki
- nieruchomość
- część ułamkowa nieruchomości – tylko kiedy stanowi udział współwłaściciela ( obciąŜa
całą bez zgody pozostałych)
- uŜytkowanie wieczyste – hipoteka teŜ obciąŜy własność budynków, które są prawem
związanym z uŜytkowaniem wieczystym
- własnościowe prawo do lokalu
- wierzytelność zabezpieczona hipoteką – subintabulat (twór ustawodawcy polskiego z
1818r.)
Subintabulat
Wierzytelność zabezpieczona (np. 300 tys.)
A
B(dłuŜnik)
(wierzyciel)
wierzytelność obciąŜona(500tys)
C (dłuŜnik dłuŜnika)
2 sytuacje:
1.) wierzytelność B, C jest wymagalna (trzeba spełnić oświadczenie). C ma obowiązek
ś
wiadczyć do rąk osoby uprawnionej z tytułu subintabulat (A). Wierzyciel wstępuje w
prawa swojego dłuŜnika
2.) B; C i A-B są wymagalne
A moŜe Ŝądać wprost od C (tylko do wysokości wierzytelności zabezpieczenia) dla B
Zostanie 200 tys. A tamta hipoteka wygaśnie.
JeŜeli osoba C nie chce świadczyć nikomu to wierzyciel uprawniony (A) moŜe Ŝądać
zaspokojenia z nieruchomości (do wys. 300 tys.), poniewaŜ subintabulat jest wpisany do
Księgi Wieczystej Nieruchomości.
69
- Zasada Szczegółowości hipotek
- hipoteka obciąŜa ściśle określoną nieruchomość a nie ogół nieruchomości danej osoby
(nieruchomość, która ma urzędową Księgę Wieczystą)
- nie jest hipoteką generalną hipoteka łączną. Wierzyciel musi wskazać w jakiej części chce
zaspokoić swoją wierzytelność, z której nieruchomości dłuŜnika chce się zaspokoić(art.
109 ustawy)
- KaŜda nieruchomość moŜe być przedmiotem obciąŜenia ( lokalna, gruntowa, budynkowa) –
wyjątek – gdy budynek jest własnością uŜytkownika
- Zakres obciąŜenia
- nie tylko sama nieruchomość, takŜe przynaleŜności, odłączone części składowe, jeśli
pozostają na nieruchomości
- Hipoteka łączna – art. 76 ustawy
- wyjątek od zasady szczegółowości
- powstaje – w razie podziału nieruchomości obciąŜonej (ex lege)
- z mocy czynności prawnej – hipoteka łączna umowna
- przywilej dla wierzyciela, podobna sytuacja wierzyciela, który ma dłuŜników
solidarnych
- wierzyciel moŜe według swego wyboru Ŝądać zaspokojenia w całości z kaŜdej z
nieruchomości z osobna (moŜe Ŝądać w części, moŜe podzielić, moŜe tylko z jednej)
wierzyciel moŜe Ŝądać 300 tys. z kaŜdej (oczywiście dostanie max – 300tys. a nie 600)
Jedna nieruchomość – 300
tys.(hipoteka) , następuje podział
fizyczny
300 tys.
300 tys.
300 tys.
70
Wierzyciel moŜe zdecydować się tylko na jedną nieruchomość i z niej
prowadzić egzekucję, ale nie moŜe być ani podwójne, potrójnie zaspokojony,
hipoteki wygasną
JeŜeli np. ten podział wynika ze zniesienia współwłasności naleŜą do róŜnych
właścicieli ( stosunek wewnętrzny między nimi rozstrzyga rozliczenie, jeŜeli był regres to
art. 98 ustawy)
(brak spowodowany dziurą w nagraniu)
- wygaśnięcie hipoteki
- wygaśnięcie wierzytelności spowoduje wygaśnięcie hipoteki
- moŜe zostać zniesiona czynnością prawną
- zwłoka wierzyciela – art. 99 ustawy
Wierzyciel moŜe uchylać się od naleŜycie zaoferowanego świadczenia. DłuŜnik ma
prawo złoŜyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego i jeśli jednocześnie
składa oświadczenie o zrzeczeniu się odebrania sumy Jego wierzytelność wygaśnie
- konfuzja
- wykreślenie hipoteki bez podstawy prawnej – 95 art. ustawy, dopiero po 10 lat
Reguła posuwania się hipotek naprzód – gdy jedna wygasa, nowa wpisywana jest
na ostatnim miejscu.
W razie spłaty wierzytelności podstawą wykreślenia wpisu o hipotece jest pokwitowanie
- czyli poświadczenie tego, Ŝe wierzytelność została spłacona, z podpisem notarialnie
poświadczony (forma ad eventum)
39. Zastaw
- zabezpiecza kredyt konsumpcyjny (hipoteka oprócz tego takŜe kredyt produkcyjny)
- moŜe zabezpieczać wierzytelności pienięŜne jak i niepienięŜne
- podmiot obciąŜenia - rzecz ruchoma albo majątkowe prawa zbywalne (z wyjątkiem tych,
które mogą być obciąŜone hipoteką)
To, co moŜe być obciąŜone hipoteką nie moŜe być zastawem i odwrotnie.
- art. 306 k.c. – Zastaw – w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności moŜna rzecz
ruchomą obciąŜyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić
zaspokojenia z rzeczy – bez względu na to, czyją stała się własnością, z pierwszeństwem
przed wierzycielami osobistymi dłuŜnika (bardzo podobne do hipoteki)
wierzyciel = zastawnik (w hipotece – wierzyciel hipoteczny)
dłuŜnik = zastawa (właściciel rzeczy)
TakŜe odpowiedzialność in solidium, takŜe ma zastosow. Przywileje egzekucyjne – 1025
k.p.c., takŜe akcesoryjność
- art. 312 – zaspokojenie następuje przez postępowanie egzekucyjne – ius cogens
Przedmiot Zastawu
- Rzeczy Ruchome – tylko takie, które mają wartość majątkową, np. nie moŜe być
przedmiotem pamiątkową fotografia
- takŜe nie moŜna zastawić rzeczy wyjętych z obrotu np. broń, amunicja;
Nie moŜna się z nich zaspokoić
- Prawa – muszą być zbywalne
np. wierzytelności zbywalne (zastawca przedmiotem zastawu czyni swoją
wierzytelność w stosunku do osoby trzeciej) - podobnie do subintabulatu
71
takŜe prawa z papierów wartościowych (najczęściej), takŜe udział w sp. Z.o.o, weksel,
prawa z patentu, prawa z umowy licencyjnej.
W k.c. mamy tylko reguły ogólne zastawu na prawach, szczegółowe rozwiązania
ustawy np. KSH. Wymaga formy pisemnej z datą prawną
z datą urzędowo
poświadczaną.
Stosujemy odpowiednio przepisy o przeniesieniu prawa przy ustanowieniu zastawu na
prawie.
Nie dochodzi tu do Ŝadnego przeniesienia (
cesja). Natomiast moŜna np. zgłaszać
przeciwko zastawnikowi wszystkie te zarzuty, które byłby aktualne wobec zastawcy
(istota cesji).
Jeśli ustanawiamy zastaw na wierzytelność, zwłaszcza nie powiązanej z papierem
wartościowym, to trzeba zawiadomić dłuŜnika
art. 335 – wyjątek przy zastawie, który stanowi o pozaegzekucyjnym zaspokojeniu
zastawnika
- zaleŜne od woli stron
- chodzi o zastaw na wierzytelności pienięŜnej. Wierzytelność obciąŜoną i zabezpieczona
mają charakter pienięŜny
- polega to na tym, Ŝe zastawnik moŜe stać się cesjonariuszem, czyli jego dłuŜnik moŜe na
niego przenieść, dokonać cesji wierzytelności jaką ma w stosunku do osoby trzeciej
do wysokości wierzytelności zabezpieczonej – jest skuteczna bez zgody dłuŜnika
- przymusowa realizacja wierzytelności niepienięŜnej (poprzez postępowanie egzekucyjne)
jest moŜliwa wówczas, kiedy ta wierzytelność przekształci się w wierzytelność
pienięŜną
- jeŜeli dłuŜnik nie świadczy to uruchamia się odpowiedzialność kontraktowa
- zakres zabezpieczenia zastawem – art. 314
- oprócz wierzytelności takŜe odsetki i przyznane koszty postępowania w granicach k.p.c.
- Powstanie Zastawu
- Umowa - + wydanie rzeczy – czynność prawna realna trzeba wydać wierzycielowi, ale
nie moŜe on korzystać z niej
- Ustawowy zastaw – powstaje ex lege – z mocy ustawy, np. na rzecz przewoźnika –
ustawowe prawo zastawu na rzeczach przewoŜonych na zabezpieczenie roszczeń
przewoźnika z tytułu zwrotu kosztów przewozu na rzecz właściciela hotelu – na
rzeczach wniesionych do hotelu na zabezpieczenie roszczeń z tytułu ustawy hotelarskich
- zastaw przymusowy – coś pośredniego między dwoma powyŜszymi – tzw. skarbowy –
ordynacja podatkowa powstaje na mocy decyzji o ustaleniu istnienia zobowiązania
podatkowego
- podlega wpisowi do specjalnego rejestru zastawów prowadzonego przez Urząd
Skarbowy
- Wydanie rzeczy
- Zastawnik nie moŜe korzystać z tej rzeczy
- Ma postępować z nią jak przechowawca
72
- Prawo Własności pozostaje przy dłuŜniku – moŜe on nią dalej rozporządzać (inne
rozwiązania umowne są niewaŜne)
- zaspokojenie zastawnika
- polega na postępowaniu egzekucyjnym
- art. 319 – kolejny wyjątek
- pozwala na częściowe zaspokojenie poprzez pobieranie poŜytków z rzeczy lub
prawa obciąŜonego
- zalicza je na poczet wierzytelności, np. odsetki przy zastawie na obligacjach;
akcje
prawa do dywidendy
- „elementy zastawu antychretycznego” – Kodeks Napoleona
- Wygaśnięcie Zastawu
- wygaśnięcie wierzytelności
- przeniesienie wierzytelności bez zastawu
- jeŜeli zastawnik zwrócił rzecz zastawcy – zastaw wygasa wtedy bez względu na
postanowienia przeciwne
- konfuzja – nie zawsze – art. 325 – zastaw właściciela
Po wygaśnięciu zastawu zastawnik musi zwrócić rzecz zastawcy, jeśli nie to mamy rzecz z
roszczeniem windykacyjnym
40. Zastaw Rejestrowy
- funkcja – kredyt produkcyjny – obrót profesjonalny
- pierwszy ślad tej instytucji – art. 308 k.c. – Bankowy Zastaw Rejestrowy
- skreślony, teraz ustawa o zastawie rejestrowym
- nie aktualne
- art. 2 ustawy – w sytuacjach nieregulowanych stosujemy przepisy o zastawie zwykłym
- Definicją jest definicja z art. 306 k.c.
- Ustanowienia
- Umowa Zastawnicza – powinna zawierać prawną obowiązkową, minimalną treść
- forma pisemna pod rygorem niewinności (bez względu na przedmiot zastawu)
- musi nastąpić wpis do rejestru zastawów (charakter konstytutywny) – jest to
zastąpienie elementu realnego zwykłego zastawu
- ma charakter konsensualny; nie ma oddania rzeczy, zostaje w posiadaniu właściciela
- Przedmiot
- rzeczy ruchome – ozn. co do toŜsamości
- ozn. co do gatunku – tylko w wypadku jeŜeli będą tak wyodrębnione
w umowie, Ŝe będzie moŜliwe ich odróŜnienie od innych
- zbiór rzeczy ruchomych lub praw stanowiących całość gospodarczą choćby jego skład był
zmienny
Przedsiębiorstwo - mogłoby być gdyby wyłączono pewne składniki (nieruchomości)
Zastaw Rejestrowy jest płynny – tzn. pozostaje w mocy bez względu na zmiany jakim ulega
przedmiot tego zastawu w toku przetwarzania
- w razie połączenia/pomieszania rzeczy, zastaw rejestrowy utrzymuje się na całości
wyjątek – art. 9 ustawy – wygaśnięcie zastawu
73
- prawa – prawa majątkowe zbywalne, np. wierzytelności, prawa na dobrach
niematerialnych (patent), prawa z papierów wartościowych
- na prawach przyszłych – coś jakby hipoteka kaucyjna
- przy zastawie rejestrowym są ograniczenia podmiotowe
- ustawa wskazuje podmioty, które są uprawnione do bycia zastawnikiem
art. 1
- nie moŜe być
podmiot, który nie jest przedsiębiorcą (wg k.c.)
- zabezpieczona moŜe być tylko wierzytelność pienięŜna – moŜe być wyraŜona w walucie
obcej
- szczególne klauzule umowne przy zastawie rejestrowym
- art. 14 ustawy – kwestia zastrzeŜenia niezbywalności lub nieobciąŜenia przedmiotu
zastawu (inne rozwiązanie)
Pozwala na wprowadzenie do umowy klauzuli o niezbywaniu lub nieobciąŜaniu dalszym
przedmiotu zastawu. Zbycie przedmiotu wbrew takiej klauzuli jest waŜne jeśli nabywca
był w dobrej wierze. Pojawi się wtedy natychmiastowa wymagalność wierzytelności.
- inne klauzule szczególne dotyczą zaspokojenia pozaegzekucyjnego zastawnika (art.312
stosujemy w przypadku braku klauzul takich) wyliczenie numerus clausus moŜliwych:
a)klauzula o zaspokojeniu poprzez przejęcie przedmiotu na własność, tylko pod
pewnymi warunkami
b)klauzula o zaspokojeniu przez sprzedaŜ w drodze przetargu publicznego przez
notariusza lub komornika
c)klauzula o zaspokojeniu poprzez pobieranie albo dochodu albo czynszu, które
przynosi przedsiębiorstwo, w którego skład wchodzi przedmiot obciąŜony zastawem
ad. a)
Jest moŜliwa, jeŜeli zastaw został ustanowiony na papierach dopuszczonych do
publicznego obrotu (zgoda Komisja Nadzoru Finansowego) albo na rzeczach
występujących powszechnie w obrocie towarowym albo kiedy wartość rzeczy zostanie z
góry ściśle określona w umowie zastawniczej.
Wtedy wystarczy jednostronne oświadczenie woli wierzyciela gdy dłuŜnik nie chce
ś
wiadczyć – po upływie terminu spełnienia świadczenia bezskutecznym
ad. b)
SprzedaŜ ta ma skutki sprzedaŜy egzekucyjnej
ad. c)
Ustawa w tym celu dopuszcza przejęcie przedsiębiorstwa w zarząd. Jeśli chodzi o
zaspokojenie z czynszu to na Ŝądanie zastawnika moŜe być przedsiębiorstwo
wydzierŜawione osobie trzeciej (tryb
75 [1] k.c. + szczególna forma)
Innych sposobów nie ma!
- wygaśnięcie zastawu
- podobnie jak poprzednio
- art. 17 ustawy – w razie przeniesienia wierzytelności, która nie jest uprawniona do
ustanowienia zastawu zastaw wygasa
74
- Pierwszeństwo Zaspokojenia
- między zastawami rejestrowymi – zasada pierwszeństwa (tak jak wobec innych praw
rzeczowych)
- lepsza pozycja zastawu rejestrowego wobec zastawu skarbowego (zastaw skarbowy ma
pierwszeństwo wobec innych zastawów)
Zastaw Skarbowy ma pierwszeństwo wobec zastawu rejestrowego tylko wtedy, gdy był
wpisany wcześniej do rejestru skarbowego.
- lepsza pozycja zastawu rejestrowego wobec przywilejów egzekucyjnych
art. 1025
k.p.c.
- Rejestr Zastawów – wzorowany na Księgach Wieczystych
- o charakterze przedmiotowym
- jawność formalna i materialna
- prowadzą go Sądy Rejonowe Gosp.
- wpis jest orzeczeniem sądowym (tak jak hipoteka)
- słuŜą zaskarŜeniu tak samo wykreślenie
Jawność materialna – nikt nie moŜe zasłaniać się nieznajomością danych, chyba Ŝe nie
mógł o tym wiedzieć (cięŜko wykazać). Obowiązuje Rękojmia – działa zaufanie
prawdziwości.
Jawność formalna – art. 38 ustawy – kaŜdy moŜe zaŜądać odpisów o wpisie lub braku
wpisu. Mają moc dokumentów wydanych przez sąd.
41. Posiadanie
- nie jest prawem podmiotowym tylko rodzajem władztwa faktycznego
- moŜe towarzyszyć prawu ale nie musi
- np. złodziej – posiadanie niezwiązane z prawem ,wadliwe, w złej wierze posiadanie
- mimo to ma pewną doniosłość prawną, poniewaŜ łączą się z nim pewne dobrodziejstwa w
postaci skutków prawnych (np. zasiedzenie, domniemanie posiadania)
- 2 elementy:
- corpus possesions – element fizyczny posiadania
- fizyczne władztwo, zewnętrzna strona posiadania
- animus possidenti – element psychiczny
- polega na zamiarze władania rzeczą dla siebie (w swoim interesie), jak właściciel
- art. 337 – oddanie rzeczy przez posiadacza samoistnego w posiadanie zaleŜne nie traci
posiadania samoistnego.
Posiadanie jest sobowtórem prawa podmiotowego i korpus polega na „moŜności” i nie
wyłącza rezygnacji z elementu fizycznego
- posiadanie słuŜebności – tylko czynnej – art. 352
Korzystanie z nieruchomości cudzej w oznaczonym zakresie (jedyne ograniczone prawo
rzeczowe ulegające zasiedzeniu)
- inne rodzaje władztwa faktycznego
- art. 338 – DzierŜenie – nie ma nic wspólnego z DzierŜawą!
DzierŜawa – umowa obligacyjna
DzierŜawca
DzierŜenie
DzierŜyciel szczególne władztwo faktyczne
- zastępca w posiadaniu
- Animus jest nastawione na kogoś innego
75
Chodzi o władztwo faktyczne nad rzeczą za kogoś innego cudzym interesie, np.
przechowawca (gdy dzierŜenie łączy się ze stosunkiem prawnym) zastawnik,
pracownicy właściciela rzeczy, zarządca
- nie ma sądowej ochrony posesoryjnej (ma samopomoc)
- władztwo prekarcyjne – gdy ktoś innemu wyświadcza przysługę (kierując się
grzecznością), np. udzielenie gościny, przejaŜdŜka samochodem, usługi sąsiedzkie
- tymczasowe, nie ma stosunku prawnego
- prekarzysta- ten, który włada
- w kaŜdej chwili moŜna odwołać
- Ŝadnej ochrony!
- art. 343 – ochrona własna posiadacza
- przysługuje posiadaczowi i dzierŜycielowi
- musi to być działanie równoczesne z naruszeniem posiadania lub dzierŜenia
- paragraf 2 – dozwolona samopomoc
- niezwłocznie – bez zbędnej zwłoki
- art. 344 – ochrona posesoryjna sądowa
- przysługuje tylko posiadaczowi
- w prawie polskim obowiązuje tzw. „czystego procesu posesoryjnego’
- bada się tylko fakt naruszenia posiadania
- jeŜeli osoba uprawniona naruszyła samowolnie posiadanie moŜe uzyskać
niekorzystny dla siebie wyrok, ale nie zamyka to jej ochrony petytoryjnej
- chroni się posiadanie kaŜde – takŜe w złej wierze
- zarzut prawa do rzeczy i zarzut własności są nieskuteczne
- wyjątek – sytuacja gdyby toczyłyby się 2 równoległe procesy między tymi
samymi osobami jeden posesoryjny i drugi petytoryjny (z odwróconymi
rolami - kiedy proces petytoryjny zakończyłby się przed procesem
posesoryjnym zmusza sąd by wziął to pod uwagę.