Technik_instrumentow_muzycznych_311[18].Z3.05

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Drgania w instrumentach muzycznych

4.1.1 Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Projektowanie elementów instrumentów muzycznych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Wykonanie elementów instrumentów muzycznych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności w zakresie

projektowania i wykonywania elementów instrumentów muzycznych.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
aby bez problemów korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

311[18].Z3

Organizacja procesów produkcji

311[18].Z3.01

Normowanie zużycia

materiałów i czasu pracy

311[18].Z3.04

Planowanie nagłośnienia

pomieszczeń

311[18].Z3.03

Planowanie procesów wytwarzania

instrumentów muzycznych

311[18].Z3.02

Magazynowanie materiałów

stosowanych do produkcji

instrumentów muzycznych

311[18].Z3.05

Projektowanie i wykonywanie

elementów instrumentów

muzycznych

311[18].Z3.06

Posługiwanie się językiem obcym

zawodowym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować przyrządy pomiarowo-kontrolne zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp,

−

rozróżniać instrumenty muzyczne, kwalifikować je w grupy instrumentów, a także
rozróżniać ich części,

−

wykonywać i odczytywać schematy, wykresy i szkice,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−

posługiwać się normami,

−

pracować w grupie i indywidualnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zorganizować i wyposażyć stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

wyjaśnić przebieg drgań struny pobudzonej,

−

obliczyć amplitudy drgań prętów, strun, membran i płyt,

−

rozpoznać tony składowe harmoniczne i nieharmoniczne strun,

−

obliczyć parametry akustyczne instrumentów muzycznych,

−

scharakteryzować

sposoby

pomiaru

parametrów

akustycznych

instrumentów

muzycznych,

−

wyjaśnić funkcję i działanie poszczególnych elementów instrumentu muzycznego,

−

zaprojektować elementy instrumentu muzycznego,

−

dobrać odpowiednią konstrukcję dla zespołów instrumentów muzycznych,

−

sporządzić dokumentację konstrukcyjną instrumentu muzycznego,

−

opracować harmonogramy prac związanych z budową wzorca,

−

zastosować wzory, szablony i modele instrumentów,

−

zastosować techniki rzeźbiarskie do modelowania elementów instrumentów muzycznych,

−

dobrać materiały do budowy określonych instrumentów muzycznych,

−

dobrać techniki obróbki materiałów do wytwarzania instrumentów muzycznych,

−

dobrać narzędzia do wykonania elementu instrumentu muzycznego,

−

dobrać narzędzia do wykonywania nietypowych zabiegów technologicznych,

−

dobrać obrabiarki do wytwarzania elementów instrumentów muzycznych,

−

wykonać elementy instrumentów muzycznych,

−

wykończyć powierzchnie instrumentów muzycznych za pomocą odpowiednich technik
wykończeniowych,

−

zastosować normy i przepisy dotyczące zapewnienia jakości wytwarzanych instrumentów
muzycznych,

−

wskazać zagrożenia występujące w procesach wytwarzania instrumentów muzycznych,

−

wykonać elementy instrumentów muzycznych zgodnie z przepisami bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska obowiązującymi
w procesach wytwarzania instrumentów muzycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Drgania w instrumentach muzycznych

4.1.1. Materiał nauczania

Natura dźwięku

Dźwięk to fala rozchodząca się w danym ośrodku sprężystym (ciele stałym, płynie,

gazie) zdolna wytworzyć wrażenie słuchowe, które dla człowieka zawarte jest w paśmie
między częstotliwościami granicznymi od ok. 16 Hz do 20 kHz (od 16 drgań na sekundę
do 20.000 drgań na sekundę).

Gdybyśmy w pewnej fazie dźwięku „zajrzeli do wnętrza” gazu, w którym rozchodzi się

dźwięk, to zauważylibyśmy rozmieszczone przemiennie obszary większej i mniejszej gęstości
cząsteczek.

Drgania akustyczne, których częstotliwość jest tak mała, że nie są słyszalne, nazywamy

infradźwiękami (niższe niż 20Hz), zaś których częstotliwość jest tak duża, że również nie
są słyszalne, nazywamy ultradźwiękami (wyższe od 20kHz).

Dźwięk, jako drgania cząsteczek, może rozchodzić się tylko w ośrodku sprężystym.

Wynika z tego, że mamy do czynienia z ruchem falowym, który charakteryzuje się tym, iż
cząsteczka pobudzona przekazuje energię cząstce sąsiedniej, a sama drga wokół własnej osi.
Mamy trzy ośrodki sprężystości: – gazowy – ciekły – stały.
Rodzaje dźwięków

Ton lub ton prosty – to dźwięk prosty mający sinusoidalny przebieg o ściśle określonej

częstotliwości, amplitudzie i fazie. Dźwięk taki można wytworzyć przy pomocy kamertonu
lub generatora elektro-akustycznego.

Ton to także inne określenie składowej harmonicznej. Każdy dźwięk (w rozumieniu

akustyki) składa się z tonów. Okazuje się, że większość instrumentów muzycznych wytwarza
dźwięki składające się z nieskończonej ilości tonów prostych o różnym natężeniu
i częstotliwości będącej wielokrotnością tonu podstawowego (tworzących szereg
harmoniczny). Barwa dźwięku zależy od natężenia występujących w nim tonów prostych lub
pewnych pasm częstotliwości.
Wieloton – dźwięk złożony składający się z tonów o dowolnej częstotliwości.

I. Wieloton harmoniczny – dźwięk o określonej wysokości, złożony z alikwotów.

II. Wieloton nieharmoniczny – dźwięk o przybliżonej wysokości, złożony ze składowych

nieharmonicznych.

Szum akustyczny – dźwięk złożony, którego obraz występujących częstotliwości jest
w większości zakresu słyszalności zrównoważony.

Dźwięki instrumentów muzycznych to wielotony harmoniczne.

Drgania ciał sprężystych

Źródłem wszelkiego typu dźwięków są drgania ciał sprężystych.
Sprężystość to właściwość ciała pozwalająca mu przeciwstawić się samorzutnie,

z większą lub mniejszą siłą, wszelkim próbom zniekształcenia jego formy. Jeśli jednak
zniekształcenie nastąpi, właściwość ta sama pozwala danemu ciału powrócić do pierwotnej
formy.

Sprężystość dzielimy na:

−

naturalną,

−

sztuczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sprężystość naturalna to taka, która istnieje w danym ciele z natury. Występuje ona

we wszystkich ciałach.

Sprężystość sztuczna to taka, która jest dodana do sprężystości naturalnej każdego ciała

w skutek połączenia jej ze sprężystością innego ciała.

Sznurek sam w sobie nie zawiera dużego poziomu sprężystości naturalnej, można

go niemal dowolnie odkształcać, ale po napięciu na łuk ten sam sznurek wykazuje bardzo
dużą sprężystość.
W instrumentach mamy zwykle do czynienia z nadawaniem ciałom sprężystości
sztucznej.

Większą sprężystość nadaje się przeważnie ciałom stałym, gdy mają one jeden wymiar

(długość)  przekraczający  pozostałe  (szerokość  i  wysokość)  –  np.  struna.  Mówimy  wtedy
o  sprężystości  liniowej.  Jeden  wymiar  –  grubość,  może  być  też  wyraźnie  mniejszy  niż
pozostałe  –  szerokość  i  wysokość  –  np.  płyta.  Wtedy  mówimy  o  sprężystości
powierzchniowej.

Klasyfikacja instrumentów ze względu na rodzaj zjawisk dźwiękowych

Najistotniejszą część każdego instrumentu muzycznego stanowi jedno lub więcej ciał

sprężystych, wykonujących drgania. Źródłem drgań może być ciało stałe o sprężystości
naturalnej lub ciało stałe o sprężystości sztucznej (liniowej lub powierzchniowej)
albo jeszcze słup powietrza oczywiście o sprężystości sztucznej.

Klasyfikacja według tego typu obejmuje 4 główne grupy:

1)  instrumenty strunowe, czyli chordofony,
2)  instrumenty dęte czyli, aerofony,
3)  instrumenty membranowe, membranofony,
4)  instrumenty samobrzmiące, idiofony.
W pierwszej grupie źródłem dźwięku są struny.
W drugiej – słupy powietrza.
W trzeciej – napięte błony.
W ostatniej – ciała stałe o naturalnej sprężystości.

Dobrą klasyfikację instrumentów występujących w muzyce podaje M. Drobner

w podręczniku „Instrumentoznastwo i akustyka”.
Instrumenty strunowe

Źródłem dźwięku w instrumentach strunowych jest drgająca struna pobudzona

smyczkiem (technika gry arco) lub palcem (technika gry pizzicato).

Instrumenty strunowe są zbudowane z drewna lub materiałów drewnopochodnych.

Ich podstawowym elementem jest pudło rezonansowe, zwane inaczej pudłem, korpusem lub
płytą. Ten element wykonany jest najczęściej z drewna. Na płytach rezonansowych są często
stosowane  wzmocnienia  konstrukcyjne  zwane  belkami  basowymi  lub  po  prostu  belkami
w  instrumentach  szyjkowych  elementem  dołączanym  do  korpusu  jest  szyjka  instrumentu,
a  w  instrumentach  bezszyjkowych  mechanizmy  do  skracania  struny,  bądź  mechanizmy
wywołujące  odpowiednią  strunę,  ponieważ  brak  szyjki  umożliwia  zainstalowania  większej
ilości strun na korpusie.
Instrumenty dęte

W instrumentach dętych jako źródło dźwięku występuje drgający słup powietrza

zamknięty  w  instrumencie.  Jednak  drgania  w  słupie  powietrza  wzbudzają  się
za  pośrednictwem  języczka  (cienkiego  kawałka  trzciny  bambusowej)  lub  współdrgających
warg  w  ustniku  (tak  jak  w  trąbce)  bądź  samoczynnie  pod  wpływem  ciśnienia
(jak w organach).

Do grupy tych instrumentów zalicza się najpopularniejszy instrument – głos ludzki.

Idiofony

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mówiąc o idiofonach, musimy sobie zdać sprawę, że jest to niewielka grupa

instrumentów. Drgania są wytwarzane w nich przez uderzenie innym przedmiotem, potarciem
lub, gdy przedmiot zaczyna drgać pod wpływem ciśnienia powietrza.
Membranofony

Do tych instrumentów zalicza ją się bębny, werble, kotły. Jest to najmniej liczna grupa

instrumentów. Dźwięk w tych instrumentach wytwarzany jest przez uderzanie lub pocieranie
innym przedmiotem.

Jak widzimy w tej klasyfikacji ujawnia się inna zależność. Sposobów wydobycia

dźwięku z instrumentów strunowych jest najwięcej, stąd bogactwo form, różnorodność
zastosowania i ilość przedstawicieli tej grupy. Należą do niej m. in. skrzypce, fortepian
i gitara. Im mniej liczna grupa instrumentów, tym mniej technik wydobycia z nich dźwięków.

Poniższa tabela przedstawia instrumenty podzielone na grupy, w zależności od techniki

wydobycia dźwięku.

Tabela 1. Podział instrumentów na grupy ze względu na techniki wydobycia dźwięku

Grupa instrumentów

Instrumenty

Techniki
wydobycia

chordofony

skrzypce, viola da braccio, viola
d’amore, altówka, wiolonczela,
kontrabas, viola da gamba, harfa
mandolina, domra, bałałajka,
banjo, lutnia gitara, cytra
,klawesyn, psałterium , cymbały ,
klawikord, fortepian, pianino

uderzanie
pocieranie
szarpanie,
uderzanie ciśnieniem powietrza

aerofony

flet pikolo, flet, flet blokowy ,
organy , klarnet, klarnet basowy,
saksofon, obój, obój miłosny,
rożek angielski, fagot , kontrafagot,
trąbka, kornet, puzon , waltornia,
skrzydłówka, tuba , głos ludzki

uderzanie
lub uderzanie ciśnieniem powietrza

idiofony

dzwony, talerze, ksylofon,
marimba, dzwonki ,dzwony
rurowe, triangiel, kastaniety,
fisharmonia, akordeon, harmonijka

uderzanie,
pocieranie,
szarpanie,

membranofony

kotły, bęben, tamburyn,

uderzanie,
pocieranie.

Obliczanie amplitud i parametrów akustycznych elementów instrumentów muzycznych.

W czasie projektowania i wykonywania elementów instrumentów muzycznych nie

stosuje się obliczeń parametrów akustycznych.

Dla obliczania, pomiarów i charakterystyki parametrów akustycznych możesz

posłużyć się wiedzą zawartą w poradniku dla ucznia z jednostki modułowej Wykonywanie
pomiarów wielkości fizycznych 311[18].O1.03.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są rodzaje procesów wytwarzania instrumentów?
2.  Jaki jest podstawowy składnik budowy instrumentów strunowych?
3.  Jakimi technikami posługuje się proces wykończenia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz sposoby wydobywania dźwięku w wiolonczeli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  znać budowę wiolonczeli,
2)  zakwalifikować wiolonczelę do odpowiedniej grupy instrumentów,
3)  zdefiniować rodzaje technik wydobycia dźwięku,
4)  zanotować i opisać rodzaje technik wydobycia dźwięku,
5)  dokonać samodzielnej oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wiolonczela

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wiolonczela,

−

narzędzia wydobycia dźwięku: smyczek, tłumik, krzesło do wiolonczeli,

−

tablica, kreda,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wskaż instrumenty, z których wydobywamy dźwięk techniką szarpania strun.

Replika 8-strunowej lutni z okresu renesansu (Muzeum w Wiedniu)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  znać zastosowanie technik wydobycia dźwięku,
2)  pokazać instrumenty na których gramy, używając techniki szarpania strun,
3)  opisać rodzaje szarpania w tych instrumentach,
4)  dokonać samodzielnej oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze i katalogi z ilustracjami instrumentów,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić grupy instrumentów?



2) zdefiniować źródło dźwięku w danej grupie?



3) określić naturę powstawania fal dźwiękowych?



4) rozróżnić techniki wydobycia dźwięku i podać przykłady

odpowiednich instrumentów?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Projektowanie elementów instrumentów muzycznych

4.2.1. Materiał nauczania

Projektowanie elementów chordofonów

Podczas pracy nad instrumentami strunowymi musimy sobie zdać sprawę z technik

wydobycia

dźwięku

tych

instrumentach.

Dwa

najważniejsze

sposoby

to pocieranie i uderzanie. Pocieranie to główna technika w użytkowaniu instrumentów
smyczkowych, a uderzanie w instrumentach klawiszowych.

Omówimy te techniki na konkretnych przykładach (odpowiednio skrzypce i fortepian),

choć oczywiście uwagi tutaj przedstawione mogą odnosić się również do innych
instrumentów z grup smyczkowych i klawiszowych.

Rys. 1. Skrzypce

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawową techniką gry na skrzypcach jest pocieranie smyczkiem prostopadle

do  kierunku  strun  w  odległości  1–2  cm  od  podstawka  na  części  użytkowej  struny.  Miejsce
to  nazywa  się  tzw.  autostradą  Kreisslera.  Każdy  instrument  powyżej  2  strun  pocierany
smyczkiem  musi  mieć  wypukły  kształt  górnego  łuku podstawka.  To  powoduje,  że  tor  ruchu
smyczka  musi  mieć  odpowiednio  dużo  miejsca  dla  swobodnego  operowania  aparatem  gry.
W skrzypcach i innych instrumentach smyczkowych to miejsce nazywamy talią korpusu.

Jej wyznaczona dla skrzypiec wielkość wynosi 120 mm w miejscu autostrady Kraisslera.

Ponieważ  ta  wielkość  różni  się  w  zależności  od  instrumentu,  najlepiej  wyrysować  przekrój
instrumentu  w  talii  na  wysokości  menzury.  Jeżeli  linia  gry  na  strunie  E  jest  odległa  od
krawędzi  płyty  o  taką  samą  wielkość,  jak  linia  gry  na  strunie  E  od  linii  gry  na  strunie  A,
możemy  śmiało  powiedzieć,  że  instrument  ten  będzie  spełniał  kryteria  ergonomiczne  dla
prawej ręki.

Problemem w przypadku ergonomii lewej ręki jest wejście w pozycję 4. i wyższe

(w przypadku szarpanych 12. próg), dlatego ważne jest, by wiernie realizować modele starych
mistrzów lub projektować tę część instrumentu (lewy łuk górnej partii instrumentu) dokładnie
według tych kształtów. Dla ręki w tym zakresie nie można stosować żadnej innowacyjności,
ponieważ są to wymiary graniczne, nieprzekraczalne.

Tabela standardowych maksymalnych wymiarów i menzur w rodzinie szyjkowych

wygląda następująco (wszystkie wymiary podane są w milimetrach) (tabela 2.)

Tabela 2. Tabela maksymalnych wymiarów różnych instrumentów strunowych
Instrument

Długość
korpusu

Szerokość
górna

Szerokość
talii

Szerokość
dolna

Menzura
płyty

Menzura
szyjki

Uwagi

Skrzypce 1/4

280

143

177

168

2/3
menzury
płyty

Wystawka 5

Skrzypce 1/2

320

152

188

177

2/3
menzury
płyty

Wystawka
5,6

Skrzypce 3/4

335

161

105

199

186

2/3
menzury
płyty

Wystawka 6

Skrzypce

356

170

113

210

195

2/3
menzury
płyty

Wystawka
6,5

Altówka 400

400

190

130

240

220

2/3
menzury
płyty

Wystawka 7

Altówka 410

410

210

137

250

223

2/3
menzury
płyty

Wystawka 7

Altówka 420

420

230

143

260

225

2/3
menzury
płyty

Wystawka 7

Wiolonczela 1/2 680

340

210

420

370

5/8
menzury
płyty

Wystawka
17

Wiolonczela 3/4 720

355

220

440

387

5/8
menzury
płyty

Wystawka
18

Wiolonczela

760

370

230

460

405

5/8
menzury
płyty

Wystawka
20

Gitara klasyczna 500

280

240

360

320

318

–

Gitara
elektryczna

450

250

180

300

285

360

–

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bałałajka

300

–

350

220

218

–

Banjo

350

–

350

200

198

–

Kontrabas

1150

550

410

710

650

5/8
menzury
płyty

Wystawka
30

Wiola da gamba
bastardowa

600

250

190

350

330

5/8
menzury
płyty

Montaż
barokowy

Wiola da gamba
sopranowa

370

180

120

240

224

5/8
menzury
płyty

Montaż
barokowy

Viola d amore

430

245

150

270

259

5/8
menzury
płyty

Wystawka 7

Mandolina

300

–

220

185

140

Wystawka 5

Lutnia

550

–

390

350

347

Kąt
wstawieia3
stopnie

Rys. 2. Fortepian

Wyzwolenie młoteczka z mechanizmu jest najistotniejszą cechą decydującą o ergonomii

fortepianu. Jak pokazuje doświadczenie, spotykany w tradycyjnych instrumentach mechanizm
angielski z podwójnym wymykiem jest niezastąpionym elementem dobrego instrumentu
i on głównie decyduje o ergonomii gry.

Na początku XIX w. francuski konstruktor zbudował ulepszoną mechanikę angielską,

zastosowując mechanizm podwójnego wymyku – swój własny wynalazek

Ten typ mechaniki przetrwał w zasadzie do dnia dzisiejszego pod nazwą angielskiej

mechaniki recepcyjnej, udoskonalonej w fabrykach fortepianów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Mechanizm angielski schematycznie: 1– dźwignia klawiszowa, 2 – pilot, 3 – dźwignia główna,

4 – występ oporowy popychacza, 5 – popychacz, 6 – widełki młotka, 7 – śruba regulacyjna dźwigni
repetycyjnej, 8 – bródka młotka (baryłka), 9 – dźwignia repetycyjna, 10 – zespół młotka, 11 – chwytnik,
12 – widełki tłumika, 13 – kontrklawiatura, 14 – łyżeczka tłumikowa, 15 – tłumik, 16 – struna,
17 – rama żeliwna (tzw. metalowa płyta) 18 – agrafa, 19 – kołek stroikowy, 20 – strojnica

Jest to system pięciodźwigniowy. Występ, znajdujący się na dźwigni klawiszowej

podrzuca jednoramienną dźwignię poziomą, a ta dopiero podrzuca przekaźnik. Przekaźnik ten
podrzuca  młoteczek  –  uderzający  jego  dźwignię  blisko  osi,  w  tak  zwaną  bródkę.
W momencie, gdy młoteczek uderza w strunę, przekaźnik wyślizguje się spod bródki. Wtedy
młoteczek  opada  na  poduszeczkę,  a  bródka opiera się  już  nie o  przekaźnik,  lecz  o  specjalną
dźwignię  recepcyjną.  W  tej  sytuacji  wystarczy  nawet  najmniejsze  zwolnienie  klawisza,
aby  przekaźnik  wrócił  pod  bródkę  i  przy  ponownym  uderzeniu  klawisza  popchnął  znów
młoteczek ku strunie. Z chwilą całkowitego zwolnienia klawisza opada dźwignia recepcyjna,
a młoteczek znów opiera się o przekaźnik.

Inne elementy budowy fortepianu nie są tak istotne dla jakości dźwięku i ergonomii,

jak właśnie zastosowana mechanika angielska. Do wykonaniu tej mechaniki stosuje
się prefabrykaty o standardowych wymiarach i wadze.

W projektowaniu innych części fortepianu można użyć dowolnych, ale możliwych

do zastosowania materiałów. Przeważnie, przy projektowaniu fortepianu ze względu na
bardzo duży koszt tego instrumentu używa się jak najprostszych i jak najtańszych rozwiązań.

Ze względu na różną długość fortepianów wyróżniamy cztery jego rodzaje:

−

od 140 cm do 180 cm to fortepiany gabinetowe,

−

od 180 cm do 210 cm to fortepiany salonowe,

−

od 210 cm do 240 cm to fortepiany półkoncertowe,

−

większej niż 240 cm to fortepiany koncertowe.
Profilowanie młotków i intonacja instrumentu przez pracę nad częściami mechanizmu

nie wchodzi zakres celów nauczania tego modułu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Projektowanie elementów aerofonów

W aerofonach nie ma elementów, które były by dowolnie kształtowane, ponieważ

ich kształt, przekrój i wszelkiego rodzaju wymiary, są ściśle określone w instrumencie danego
typu, dlatego nie ma kształtowania brzmienia instrumentów przez zastosowanie różnych
modeli, jak w przypadku chordofonów. Wykonując element instrumentu z grupy
instrumentów dętych należy pieczołowicie przestrzegać raz określonych wzorów.

Jedynym elementem wymiennym, przez który można kształtować brzmienie, jest ustnik

w instrumentach blaszanych i stroik w instrumentach drewnianych.

Omówimy te elementy za pomocą dwóch instrumentów: trąbki z rodziny dętych

blaszanych i klarnetu – z rodziny dętych drewnianych.

Rys. 4. Trąbka

Ustnik to przyrząd do uzyskania odpowiedniego zadęcia przez usta grającego.

Ma  on  kształt  dzwonowaty,  szersza  część  przytykana  jest  do  ust,  a  węższa  rozpoczyna
koniczny  kanał,  który  przechodzi  płynnie  w  instrument.  Przekrój  ustnika  przy  nasadzie
może  być  uzależniony  od  rodzaju  instrumentu.  Jest  to  tzw.  menzura.  Im  węższa  jest
menzura,  tym  wyższe  harmoniczne  da  się  uzyskać  na  instrumencie.  Im  większy  przekrój
ustnika – tym większe wsparcie niższych harmonicznych z szeregu

Rys. 5. Klarnet

Stroiki w instrumentach dętych drewnianych są podwójne lub pojedyncze. W wypadku

klarnetu  jest  on  pojedynczy.  Stroik  klarnetowy  jest  wykonany  z  pewnego  rodzaju  trzciny
bambusa  z  gatunku  aurundo  donax  zaostrzoną  na  wolnym  końcu  płytką  o  grubości
0,10–0,15  mm.  Drugi  koniec  stroika  –  grubszy,  ok.1,2  mm,  jest  zamocowany  w  maszynce.
Stroik  niemal  dotyka  ustnika,  a  w  skutek  lekko  odgiętej  powierzchni  ustnika  przy  dziobie
odstaje, tworząc  wąską  szczelinę.  Strumień  powietrza  wdmuchiwany  jest  przez  ta  szczelinę,
co  powoduje  drganie  stroika  w  częstotliwości  stosownie  do  długości  słupa  powietrza
zamkniętego w instrumencie.

W wykonaniu ustnika z prefabrykatu chodzi o to, by w maksymalny sposób zapewnić

mu  minimalne  wymiary  i  maksymalną  wytrzymałość,  dlatego  stosujemy  w  tym  celu
specjalnych  nożyków  lub  cyklin  i  skrobiemy  powierzchnię  stroika  do  uzyskania  równej
gładkiej  powierzchni.  Stroik  musi  być  jednak  dopasowany  do  grającego  i  każdy
instrumentalista ma swoje określonego rodzaju preferencje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Ustnik klarnetu bez stroika

Rys. 7. Stroik klarnetu

Projektowanie idiofonów

Jak sama nazwa wskazuje, w idiofonach to całość instrumentu tworzy źródło dźwięku,

dlatego ich cechy fizyczne nie mogą być dowolnie zmieniane tak, jak do pewnego stopnia
może się dziś zdarzyć w wypadku strunowych instrumentów. Również ograniczenia
ergonomiczne trudno jest opisać w takiej zróżnicowanej grupie jak idiofony.

Rys. 8. Gong

Projektowanie membranofonów

W projektowaniu membranofonów zasadnicze znaczenie ma źródło dźwięku, jakim jest

membrana.  Jest  to  z  reguły  błona  skórzana  o  grubości  0,3  mm  lub  błona  z  tworzywa
sztucznego.  Ważne,  żeby  nie  miała  ona  żadnych  skaz,  bo  będzie  to  powodowało  nie  tylko
krótkie  użycie,  nie  strojenie  i  niemożliwość  dobrego  nastrojenia,  ale  również  to,  że  jej
rezonans nie będzie odpowiednio długi.

Napięcie błony jest kwestią strojenia instrumentu i nie mieści się w celach kształcenia

tej jednostki modułowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Kocioł z mechanizmem łańcuchowym. Widoczne łańcuchy łączące pręty

strojeniowe z dźwignią, co umożliwia zmianę napięcia membrany we
wszystkich jej punktach

Wszelkie typy projektowania instrumentów należy oprzeć na dobrych wzorach

sprawdzonych  brzmieniowo,  w  wyżej  wymienionych  zakresach  kształtowania  się  dźwięku
i  ergonomii.  Sztuka  projektowania  nie  polega  na  realizowaniu  tylko  swojej  wizji  –
tak,  jak  np.  w  przypadku  malarstwa,  architektury  –  ale  polega  na  wpisaniu  się  ze  swoimi
umiejętnościami  i  doświadczeniem  w  wielki  nurt  płynący  nieraz  przez  kilkaset  lat.  Formy
instrumentów  nie  ulegają  tak  gwałtownym  zmianom  pod  wpływem  czasu  jak  zewnętrzne
formy  innych  przedmiotów.  Nawet  wprowadzone  zmiany  nie  są  nieraz  wstanie  przetrwać
próby  czasu.  Proszę  chociażby  wpisać  w  to  dzisiejszy  rozkwit  muzyki  barokowej  z  jej
dawnymi formami instrumentów.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jaki sposób dobieramy parametry brzmieniowe ustnika?
2.  Co to jest stroik?
3.  W jakim celu używamy starych wzorów do produkcji nowych instrumentów?
4.  Jaki przekrój ma ustnik?
5.  Jaka jest główna reguła projektowania idiofonów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj podstawek w altówce o podanych wymiarach tak, aby spełniał wszystkie

warunki prawidłowej ergonomii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  znać umiejscowienie podstawka,
2)  rozpoznawać techniki właściwego projektowania parametrów podstawka,
3)  opisać proces kształtowania projektu podstawka,
4)  ułożyć schemat wykonania prac,
5)  dokonać samodzielnej oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

podstawek - rozstaw 48mm,

−

altówka 410,

−

przybory do pisania,

−

arkusz papieru rysunkowego A3 5szt,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj zmiany menzury w skrzypcach o długości menzury szyjki 132 i długości

menzury korpusu 199 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wiedzieć, jakie są prawidłowe proporcje menzur,
2)  wiedzieć, jakie są wielkości menzur w skrzypcach,
3)  sporządzić plan zmian menzur,
4)  zanotować, jakie problemy napotkałeś podczas ćwiczenia,
5)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, która szerokość jest największa w kontrabasie?



2) określić rodzaj menzur w wiolonczeli?



3) określić, w jaki sposób kształtujemy grubość stroika?



4) określić, w jaki sposób projektujemy idiofony?



5) wymienić powód, dla którego do projektowania używamy starych

wzorców?



6) określić, jaki system dźwigni występuje obecnie w fortepianach?



7) wyliczyć, jakie procesy następują w wyniku pobudzenia klawisza

w fortepianie?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Wykonanie elementów instrumentów muzycznych

4.3.1. Materiał nauczania

Wybór wzoru, modelu

Większość elementów instrumentów muzycznych wytwarza się według wzorów

instrumentów  historycznych.  Wielu  lat  potrzeba  do  wykształcenia  i  udoskonalenia  się
formy  danego  instrumentu.  Nowy  instrument  musi  się  spopularyzować,  ludzie  muszą  się
nauczyć  grać  na  nim,  musi  być  stworzona  literatura  muzyczna  na  dany  instrument,  ludzie
muszą się do niego niejako przyzwyczaić.

Każda zmiana formy zewnętrznej instrumentu rodzi zmiany w sposobie jego

użytkowania. Więc przez sam ten fakt musi natrafić na problemy w akceptacji
czy zrozumieniu jego nowych funkcji. Jak już zauważono, wielu instrumentów nawet
nie sposób zmienić, ponieważ ich cechy fizyczne są oznaczone przez cechy ich dźwięków.

W ten sposób korzystanie ze starych wzorców nie jest niczym złym.

Nie jest też korzystaniem z czyichś praw autorskich ponieważ charakterystyczny dźwięk
danego instrumentu nie jest wynalazkiem, ale najczęściej jest pracą wielu minionych pokoleń.

Oprócz problemów związanych z prawami do korzystania ze starych wzorów istnieje

także wybór danego wzoru spośród kilku dostępnych. Wtedy najlepiej jest spytać o zdanie
muzyków, który instrument uważany jest przez nich za najlepszy. Zazwyczaj ich wiedza na
ten temat jest poparta wieloletnim doświadczeniem.

Można także przy wyborze instrumentu zaufać swojemu doświadczeniu słuchowemu,

chociaż z natury jest ono inne od doświadczenia użytkownika tych instrumentów.

Innym problemem jest brak wzoru w postaci gotowego rysunku technicznego. Wtedy

jedynym sposobem na uzyskanie takiego modelu jest samodzielne opracowanie takiego
rysunku.

Bardziej szczegółowymi informacjami dotyczącymi sporządzania rysunku technicznego

znajdziesz w jednostce modułowej 311[18].O1.02 „Wykonywanie rysunków technicznych
z wykorzystaniem komputerowego wspomagania projektowania”.

Szablon

Dalszym procesem wytworzenia elementów instrumentów muzycznych jest stworzenie

szablonu elementów tego instrumentu, który chcemy zbudować. W wypadku instrumentów
toczonych będzie to przymiar, który jest odwrotnością szablonu.
Stanowisko pracy

Szczegółowe informacje dotyczące stanowiska pracy znajdziesz w poradniku dla ucznia

w jednostce modułowej „Korekta, konserwacja i naprawa instrumentów muzycznych” 311
[18].Z4.02.
Etapy wytwarzania elementów

Elementy instrumentów muzycznych wytwarzamy w procesach analogicznych

do budowy instrumentu. Procesy te jednak są prostsze w ujęciu, bo w większości wypadków
występują tam 3 fazy produkcji elementów:
1)  obróbka zgrubna,
2)  obróbka szczegółowa,
3)  wykończenie elementu.

W przypadku każdego elementu

instrumentu

muzycznego

możemy uznać,

że do wykonania pierwszej fazy będą wykorzystane procesy cięcia, a do wykonania ostatniej
– procesy szlifowania.

Poniższe 3 schematy przedstawiają procesy przyporządkowane poszczególnym fazom

wytworzenia elementów instrumentów muzycznych. Brak strzałek oznacza brak procesów
w fazie wytwarzania elementów instrumentów muzycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wiercenie

Rzeźbienie

Odlewanie

Toczenie

Gięcie

Szlifowanie

Frezowanie

Struganie

Klejenie

Lutowanie

Klepanie

Korekta
brzmienia

Czyszczenie

Polerowanie

Lakierowanie

Smarowanie

Klawisze chordofonów

Elementy szyjki chordofonów

Elementy inne chordofonów

Elementy korpus aerofonów

Akcesoria aerofonów

Klapy aerofonów

Elementy inne aerofonów

Elementy korpus chordofonów

Szczypanie

Cięcie

Klawisze i guziki idiofonów

Stroik i ustnik aerofonów

Elementy korpus idiofonów

Akcesoria idiofonów

Elementy smyczków
chordofonów

Elementy naciągu
membranofonów

Elementy korpus
membranofonów

Akcesoria chordofonów

Elementy inne i akcesoria
membranofonów

Elementy korpus chordofonów

Szczypanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wiercenie

Rzeźbienie

Odlewanie

Toczenie

Gięcie

Szlifowanie

Frezowanie

Struganie

Klejenie

Lutowanie

Klepanie

Korekta
brzmienia

Czyszczenie

Polerowanie

Lakierowanie

Smarowanie

Klawisze chordofonów

Elementy szyjki chordofonów

Elementy inne chordofonów

Elementy korpus aerofonów

Akcesoria aerofonów

Klapy aerofonów

Elementy inne aerofonów

Cięcie

Klawisze i guziki idiofonów

Stroik i ustnik aerofonów

Elementy korpus idiofonów

Akcesoria idiofonów

Elementy smyczków
chordofonów

Elementy naciągu
membranofonów

Elementy korpus
membranofonów

Akcesoria chordofonów

Strojenie

Elementy inne i akcesoria
membranofonów

Elementy korpus chordofonów

Szczypanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wiercenie

Rzeźbienie

Odlewanie

Toczenie

Gięcie

Szlifowanie

Frezowanie

Struganie

Klejenie

Lutowanie

Klepanie

Korekta
brzmienia

Czyszczenie

Polerowanie

Lakierowanie

Smarowanie

Klawisze chordofonów

Elementy szyjki chordofonów

Elementy inne chordofonów

Elementy korpus aerofonów

Akcesoria aerofonów

Klapy aerofonów

Elementy inne aerofonów

Cięcie

Klawisze i guziki idiofonów

Stroik i ustnik aerofonów

Elementy korpus idiofonów

Akcesoria idiofonów

Elementy smyczków
chordofonów

Elementy naciągu
membranofonów

Elementy korpus
membranofonów

Akcesoria chordofonów

Strojenie

Elementy inne i akcesoria
membranofonów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat przyporządkowania czynności w poszczególnych etapów produkcji elementów

instrumentów muzycznych.

Techniki wytwarzania elementów

Lutowanie

Jest to technika, za pomocą, której łączymy elementy w analogiczny sposób do procesu

klejenia, ale medium w tym wypadku jest lut (metal o niskiej temperaturze krzepnięcia)
a materiałem do złączenia – inny metal.

Lakierowanie, Politurowanie

Jest to technika, w której powlekamy powierzchnie instrumentu lakierem. Medium w tym

wypadku mogą być lakiery różnego typu.

Smarowanie

Proces, w którym smarujemy powierzchnie materiałów, aby powiększyć zniwelować,

lub zmienić regularność zjawiska tarcia w instrumencie.

Strojenie

Jest to jedna z czynności, w których dopasowujemy strój elementów instrumentu

do wielkości przyjętych za standardowe.

Klejenie

Jest to proces podstawowy (technika), w trakcie którego łączymy elementy instrumentów

muzycznych w procesie montażu medium – łącznikiem, dzięki któremu, łączymy elementy
jest klej (rys. 10.). Jest bardzo dużo rodzajów klejów, każdy jednak ma zastosowanie do
określonej grupy materiału.

Rys. 10. Klejenie korpusu z trzech elementów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Cięcie

Pod względem chronologicznym jest to zawsze jeden z pierwszych procesów

zastosowanych do produkcji elementów instrumentów muzycznych.

Ciecie może być maszynowe lub ręczne.

Pilarka taśmowa służy do docięcia elementów na instrumenty. Prawidłowe docięcie

powoduje ograniczenie innych metod obróbki instrumentów muzycznych, które w przypadku
instrumentów są zazwyczaj bardziej pracochłonne.

Cięcie wykonujemy piłą. Ważne jest, by piła była ostra, tzn. żeby jej zęby w dotyku

dawały  wyraz  ostrości  zarówno  z  jednej,  jak  i  z  drugiej  strony.  Gdy  zęby  są  ostre  tylko
z jednej strony, piła schodzi z linii cięcia, a przy cięciu grubych elementów można zauważyć,
że  piła  wybiera  rzaz  (szczelina  powstająca  po  cięciu  w  materiale)  w  formie  lekko
zakrzywionej  linii.  Przy  znacznym  stępieniu  z  pilarki  czuć  spalenizną.  Dzieje  się  tak,
ponieważ drzewo  na  powierzchni  cięcia ulega  samozapłonowi w wyniku  działania  wysokiej
temperatury.  Ważne  jest  też  rozwiedzenie  piły.  Brak  rozwiedzenia  powoduje  niemożność
skręcania  piłą  podczas  cięcia,  natomiast  za  duże  rozwiedzenie  powoduje  spadek  efektywnej
mocy.

Większość instrumentów muzycznych wykonana jest z drewna, a przynajmniej ich części

rezonansowe wykonane są z tego materiału.

Należy pamiętać, aby posługiwać się liniami pomocniczymi, znaczonymi na materiale.

Cięcie na tzw. „oko” jest niedopuszczalne.

Ze względów bezpieczeństwa należy:

1)  unikać gwałtownych ruchów przy włączonej pilarce,
2)  pamiętać o odłączaniu zasilania podczas sprawdzania ostrości piły,
3)  pamiętać, aby wolna ręka była umieszczona na materiale z dala od piły.

Dwie ręce popychające materiał zapewniają prawidłową kontrolę cięcia. Jeżeli się

zdarzy, że jakiś mały kawałek materiału dostanie się koło piły podczas cięcia – co nierzadko
przeszkadza w wykonaniu prawidłowego cięcia – wyciągamy go patykiem – nigdy ręką,
w razie konieczności wyłączamy piłę i odłączamy zasilanie.

Pilarka – wyrzynarka jest pilarką o mniejszych wymiarach i stosowana jest jako

zamiennik pilarki taśmowej. Stosuje się do niej te same zasady cięcia.

Innego typu piłą jest piła tarczowa. Ma ona szerokie zastosowanie, ale do potrzeb

wytwarzania elementów instrumentów muzycznych raczej niewielkie. W tej sytuacji
omówienie jej działania jest zbyteczne.

Piły ręczne mają różne kształty i różne zastosowanie.

Najpopularniejsza to piła płatnica. Stosuje się ją do przycinania elementów

instrumentów  muzycznych.  Zasadą  działania  jest  wykonywanie  ruchów  w  przeciwnych
kierunkach ostrzem piły po materiale. Należy pamiętać, że dla ergonomii cięcia najlepiej jest
wykonywać  długie  ruchy  w  trybie  jednostajnym,  z  lekkim  akcentem  na  początku  każdego
ruchu.  Trzeba  zaznaczyć,  że  niezgodne  ze  sztuką  jest  wykonywanie  ruchów  szybkich,
ale  krótkich.  Zachowanie  takie  w  nadmierny  sposób  eksploatuje  narzędzie  i  stanowi  także
zagrożenie dla użytkownika, szczególnie w pierwszej fazie cięcia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Japońska piła płatnica

Ze względów bezpieczeństwa trzeba pamiętać o pozycji wolnej ręki. W pierwszej fazie

cięcia  możemy  pomóc  pile  ustalić  linię  rzazu  przez  przystawienie  pięści  z  zaciśniętym
kciukiem do środka do jednej płaszczyzny piły i po otrzymaniu wyraźnego rzazu odstawienie
tej ręki z dala od linii cięcia.  Innym typem piły jest włośnica. W przypadku włośnicy ruchy
są wertykalne, a nie, jak w przypadku płatnicy – horyzontalne. Włośnica jest wykorzystywana
głównie  do  wycinania  konturu  drobnych  elementów,  ale  także  obrysu  otworów
rezonansowych. Z tym się wiąże następna cecha tej piły –  brzeszczot tej piły  można założyć
na otwór.

Wygląda to tak:

−

wiercimy otwór,

−

przewlekamy brzeszczot piły z zębami w kierunku podłogi,

−

zakręcamy w dolny imak piły i górny imak piły, cały czas ściskając ramiona piły jedną
ręką (rys. 12).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Piła włosowa

Wszystkie inne typy pił ręcznych użytkuje się podobnie do płatnicy.

Wiercenie

Wiercenie zazwyczaj jest traktowane jako czynność najprostsza. Należy zwrócić uwagę,

że  częstym  problemem  jest  brak  ostrości  wierteł.  Powoduje  to  błędy  w  prawidłowym
wierceniu.  Wiertło  często  schodzi  w  takim  przypadku  lub  pali  materiał,  a  także  wyrywa
i  zadziera  go.  Trzeba  wtedy  koniecznie  skorzystać  ze  szlifierki  wolnoobrotowej
i  za  pomocą  specjalnej  przystawki  do  wierteł  naostrzyć  wiertło.  Mimo  to,  przy  głębszych
otworach  może  się  pojawić  zjawisko  zadzierania  się  materiału,  najlepiej  wtedy  zastosować
podkładkę pod materiał w celu przewiercenia jej razem z materiałem.

Bardzo ważne jest, aby nie zapominać o usunięciu klucza do uchwytu wiertarskiego

z uchwytu, a także zakręcać wiertło we wszystkich otworach uchwytu naprzemiennie.
Nieprzestrzeganie tych zasad jest bardzo niebezpieczne

Wiercenie ogólnie – stosuje się do wykonania otworów w płytach, komorach i strojnicy,

a także pod inne akcesoria.

Wiercenie ręczne stosowane jest tylko w wąskim zakresie w smyczkarstwie.

Rzeźbienie

Najszerzej stosowaną techniką obróbki w instrumentach strunowych jest rzeźbienie.

Zazwyczaj do skrawania tego typu używa się dłut wklęsłych, rzadziej używane są dłuta
płaskie. (rys. 13.)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W pierwszych etapach nauki pracy tym narzędziem, należy stosować przymiary

z profilami płyt lub czerpać wzór przez przyrząd do przeniesienia geometrii z dobrego
instrumentu.

Frezowanie

Frezowanie, jako proces w budowie instrumentów muzycznych, występuje bardzo

rzadko.  Frezuje  się  najczęściej  gniazda  smyczków,  komory  kołkowe,  rowek  pod  żyłkę,
krawędzie  płyt.  Żeby  sprawnie  zafrezować  dany  element,  trzeba  w  pierwszej  kolejności
zadbać  o  ostrość  narzędzia.  Ostrość  frezu  jest  szczególnie  ważna  dlatego,  że  pracuje  on  na
bardzo wysokich obrotach.

Oprócz frezu ważne są także akcesoria użyte do frezowania, gdyż dla prawidłowego

frezowania potrzebny jest także odpowiedni sposób prowadzenia maszyny. Prawidłowe
prowadzenie narzędzia jest przede wszystkim związane z dokładnością dopasowanych
przystawek (rys. 15).

Trzecim elementem jest dokładność wykonania ostrza. Ponieważ narzędzie to pracuje

na szybkich obrotach, każde odchylenie od osi może powodować wyrywanie materiału
lub jego zarywanie, co bardzo niekorzystnie odbija się na dźwięku.

Rys. 15. Frezarka wraz z przystawką do rowków.

Struganie

Podczas budowy struganie jest często wymiennikiem rzeźbienia ponieważ jest łatwiejsze

i bezpieczniejsze w stosowaniu. Mowa tu o struganiu ręcznym, gdyż struganie
na maszynie wiąże się ze wstępnym przygotowaniem materiału.

Struganie ręczne to praca strugiem zwanych także w różnych regionach Polski heblem.

Strug jest narzędziem trzymanym oburącz i posuwanym do przodu po materiale (rys. 16).

Mniejsze strugi metalowe trzymamy w jednej ręce. Wówczas ostrze zamontowane

w przedniej części struga skrawa materiał pozbawiając go zbędnego naddatku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 16. Prawidłowe ułożenie rąk przy struganiu

Oprócz ostrości narzędzia ważne jest też jego prawidłowe wystawienie. Powinno być

ono  symetryczne  i  wynosić  ok.  0.1  mm.  Drugim  elementem  ważnym  w  struganiu
zastosowanym  do  wyrobów  instrumentów  jest  umiejscowienie  ostrza  w  żelazku  i  pozycja
łamacza wiórów. Najlepiej jest umiejscowić go ok. 2 mm od ostrza.

Podstawą dobrego strugania są odpowiednio długie i spokojne, jednostajne ruchy

narzędziem. Zapewniają one większą trwałość ostrości i mniejszą eksploatacje narzędzia.

Innym narzędziem do strugania jest ośnik. Jego zastosowanie jest dość proste.

To narzędzie składające się z korpusu oraz ostrza zamontowanego w korpusie. Ośnik stosuje
się pracując do siebie. Najlepiej jest wystawić ostrze na odległość 0,1–0.2 mm (rys. 17.)

Rys. 17. Ośnik

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jeszcze innymi narzędziami służącymi do strugania są strugaczka i rozwiertak. Prawie

zawsze stosuje się je w komplecie. Strugaczkę stosuje się najczęściej, strugając materiał przez
obracanie go w strugaczce w prawą stronę. (rys. 18.)

Ustawienie narzędzia jest kwestią prawidłowego ustawienia fabrycznego. Strugaczki

nie należy regulować we własnym zakresie. Rozwiertak stosuje się obracając w prawo.
Zarówno jedno, jak i drugie narzędzie należy stosować przy minimalnym nacisku. Zapobiega
to wyrywaniu materiału.

Rys. 18. Strugaczka przestawna

Toczenie

Toczenie jest procesem stosowanym najczęściej przy w budowie instrumentów dętych

drewnianych.  Cały  jednak  proces  wytwarzania  ze  względu  na  dokładności  związane
ze  strojem  jest  zautomatyzowany,  także  akcesoria  instrumentów  w  większości  są  dostępne
po  wstępnej  obróbce  mechaniczne.  Jednakże  czasami  zdarza  się  w  korekcie  konieczność
dorobienia  stosownego  elementu  na  tokarce.  Przy  zastosowaniu  toczenia  należy  pamiętać
o  prawidłowym  zakręceniu  materiału  w  uchwyt  tokarski  i  wyjęciu  klucza  do  uchwytu
tokarskiego z  maszyny przed załączeniem silnika. Trzecim ważnym elementem  jest toczenie
na  osi  toczenia  w  innym  wypadku  może  zdarzyć  się  nagłe  wyrwaniem  materiału  co  jest
zawsze bardzo niebezpieczne.

Szlifowanie

Szlifowanie jest czynnością, która nie wymaga większego wprowadzenia. Zawsze

stosujemy je tam, gdzie chodzi o wstępną obróbkę wykończeniową danego elementu. Jeżeli
widzimy rys na materiale, stosujemy drobniejszy papier po wcześniejszym namoczeniu
i wysuszeniu powierzchni. Przy szlifowaniu najlepiej jest stosować ruchy okrężne, powoduje
to wyrzucanie luźnego ścierniwa poza obręb szlifowanego materiału.

Gięcie

Jest to jedyny proces technologiczny w budowie elementów instrumentu, którego

nie można zakwalifikować do kategorii obróbki skrawaniem. Przedmiotem tego procesu są
boczki i listewki obszycia instrumentów. Do wyginania listewek i boczków służą specjalne
giętarki ( rys. 19.) i formy do zachowania odpowiedniego kształtu po wygięciu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy wyginaniu boczków i listewek obszycia, które są kształtem ściśle zależne

od  boczków,  należy  stosunkowo  wcześniej  (ok.  15  min.)  moczyć  materiał,  a  następnie
przystąpić  do  gięcia,  dostosowując  kształt  materiału  do  formy  przez  delikatne  naciąganie
listewki.  Każda  listewka,  czy  boczek  pod  wpływem  działania  nawet  minimalnej  siły
odkształci  się  pod  jej  wpływem,  jeżeli  będziemy  tą  siłą  działali  odpowiednią  ilość  czasu.
Niestety,

początkach

praktyki

pewno

zdarzy

się

połamanie

boczka

lub listewki. Jest to zjawisko normalne i należy wypracować własną metodę pokonania tego
problemu, który jest częściowo uzależniony od indywidualnych predyspozycji.

Ręcznie wyginamy materiał do 2,5 mm powyżej tego wymiaru musimy zastosować prasę

mechaniczną.

Rys. 19. Giętarka

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co rozumiesz pod pojęciem fazy wytwarzania elementów?
2.  Co to jest stary wzór lub model?
3.  Na czym polega różnica między szablonem a przymiarem?
4.  Jakie fazy są konieczne w wytworzeniu elementów instrumentów dętych?
5.  Jakie grupy procesów występują w wytwarzaniu wszystkich typów korpusu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj schemat przebiegu procesu wytwarzania elementów chordofonów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  znać budowę chordofonów,
2)  określić jego funkcje muzyczną,
3)  zdefiniować elementy budowy i stworzyć schemat ze sposobem wytworzenia,
4)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansza z chordofonami,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wyrysuj schemat wytworzenia elementów klarnetu z podziałem na poszczególne procesy

wytwórcze w ujęciu chronologicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  znać części klarnetu i sposób ich wytworzenia,
2)  znać sposoby i kolejność wytworzenia elementów,
3)  wyrysować schemat,
4)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansza z klasyfikacją instrumentu,

−

plansza z budowa klarnetu,

−

notatnik,

−

blok rysunkowy,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj techniki występujące w cyklu wytwórczym elementów instrumentów

muzycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) znać procesy technologiczne, ich klasyfikację i zastosowanie w procesach wytwórczych

elementów instrumentów muzycznych,

2) znać elementy składowe instrumentu,
3) sporządzić notatkę ujmującą w fazy procesy technologiczne budowy elementów

instrumentu,

4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wykaz technik stosowanych w zawodzie,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić rodzaje faz wytwarzania elementów instrumentów?



2) omówić różnice między projektowaniem a korzystaniem ze starego

wzorca ?



3) wyjaśnić na czym polega klejenie elementów ?



4) wymienić czynności, które są kluczowe dla dobrania właściwego

modelu?



5) wyjaśnić co to jest wykonanie rysunku technicznego z natury?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  22  zadania  o  różnym  stopniu  trudności.  Są  to  zadania  wielokrotnego

wyboru.

5. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi, tylko jedna jest prawidłowa.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

7. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: poziom podstawowy i poziom

ponadpodstawowy.

8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
9. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

10. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Dźwięk struny to

a)  szum biały.
b)  szum czerwony.
c)  wieloton harmoniczny.
d)  wieloton nieharmoniczny.

2. W fazie wykończenia używamy techniki

a)  szlifowania.
b)  polerowania.
c)  lakierowania.
d)  cięcia.

3. Dźwięk to inaczej

a)  fala.
b)  drgania.
c)  wrażenie słuchowe.
d)  energia.

4. Fala sinusoidalna o częstotliwości 10 Hz jest

a)  dźwiękiem.
b)  infradźwiękiem.
c)  tonem.
d)  tonem prostym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Sprężystość liniowa to

a)  rodzaj sprężystości sztucznej.
b)  rodzaj sprężystości naturalnej.
c)  rodzaj sprężystej liny.
d)  sprężystość struny idealnej.

6. Naciągnięta membrana to przykład sprężystości

a)  naturalnej.
b)  liniowej.
c)  powierzchniowej.,
d)  idealnej.

7. Drgania – źródła dźwięku w aerofonach wywołujemy

a)  poprzez drganiu instrumentu,
b)  poprzez drgania słupa powietrza wewnątrz instrumentu,
c)  poprzez drgania klap,
d)  przez drgania ustnika.

8. W membranofonach dźwięki są wydobywane przez

a)  uderzenie.
b)  smyczkowanie.
c)  technikę arco.
d)  technikę pizzicato.

9. Bałałajka to

a)  chordofon.
b)  aerofon.
c)  membranofon.
d)  idiofon.

10. Idiofony to

a)  flet, tuba, głos ludzki.
b)  klawesyn, klawikord, pianino.
c)  kotły, bęben, werbel.
d)  dzwony, talerze, ksylofon.

11. Autostrada Kreislera to miejsce

a)  prawidłowego toru ruchu smyczka na chordofonach.
b)  największej amplitudy w membranofonach.
c)  największej amplitudy w aerofonach.
d)  prawidłowego toru ruchu smyczka w idiofonach.

12. Maksymalna szerokość wiolonczeli ¾, wynosi

a)  720 mm.
b)  355 mm.
c)  200 mm.
d)  440 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Lutnia nie posiada

a)  szerokości płyty.
b)  długości szyjki.
c)  szerokości talii.
d)  wysokości korpusu.

14. Mechanika angielska recepcyjna w fortepianach jest

a)  pięciodźwigniowa.
b)  czterodźwigniowa.
c)  trzydźwigniowa.
d)  sześciodźwigniowa.

15. Menzura ustnika to

a)  szerokość ustnika.
b)  długość ustnika.
c)  wysokość ustnika.
d)  grubość ścianek ustnika.

16. Materiał na stroik w instrumentach dętych drewnianych to

a)  drewno.
b)  trzcina.
c)  metal.
d)  skóra.

17. W pierwszej fazie wytwarzania elementów instrumentów wykonuje się

a)  szczypanie, odlewanie, toczenie.
b)  struganie, lutowanie, klejenie.
c)  korekta brzmienia, smarowanie.
d)  smarowanie, strojenie, lakierowanie.

18. W ostatniej fazie wytwarzania elementów wykonuje się

a)  szczypanie, odlewanie, frezowanie.
b)  smarowanie, struganie, lutowanie.
c)  korekta brzmienia, klejenie.
d)  polerowanie, strojenie, lakierowanie.

19. Drgania cząstek rozchodzą się w

a)  każdym ośrodku.
b)  ośrodku sprężystym.
c)  kosmosie.
d)  próżni.

20. Sprężystość to

a)  cecha tylko niektórych ciał sprężynujących.
b)  cecha tylko ciał stałych.
c)  cecha wyłączna sprężyny.
d)  cecha występująca w gazie każdego gatunku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Projektowanie i wykonywanie elementów instrumentów muzycznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: