LP. VII-IX. ¯eromski Stefan

NR ID   : b00094
Tytuł   : Siłaczka
Autor   : Stefan

eromski

Siłaczka

W nie najlepszym humorze powrócił do domu doktor Paweł Obarecki z winta, za
którego po

rednictwem składał uroczy

cie

yczenia ksi

dzu plebanowi wraz z

aptekarzem, poczciarzem i s

dzi

w ci

gu o

miu godzin z rz

du. Powróciwszy,

drzwi gabinetu zamkn

ł tak szczelnie, aby si

do niego nikt, nie wył

czaj

dwudziestoczteroletniej gospodyni, wedrze

nie mógł - usiadł przy stoliku i

wpatrywał si

przede wszystkim z uporem w okno, bez

adnego zreszt

wyra

nego

powodu, nast

pnie za

zaj

ł si

bnieniem palcami po stole. Czuł najwyra

niej,

e opanowywa

go zaczyna m e t a f i z y k a...

Wiadom

jest rzecz

e człowiek kultury, wyrzucony przez p

d od

rodkowy

niedostatku z ogniska

ycia umysłowego do Klwowa, Kurozw

k lub - jak doktor

Obarecki - do Obrzydłówka, podlega z upływem czasu, wskutek d

ów jesiennych,

braku

rodków komunikacji i absolutnej niemo

ci mówienia w ci

gu sezonów

całych - stopniowemu przeistaczaniu si

w twór mi

erno-ro

lino

erny,

wchłaniaj

cy nadmiern

ilo

ść

butelek piwa i poddany atakom nudy osłabiaj

cej a

do takiego stanu, jaki graniczy z usposobieniem poprzedzaj

cym wymioty.

Zwyczajn

nud

małomiasteczkow

połyka si

bezwiednie, jak bezwiednie zaj

połyka jajka tasiemca, rozproszone na trawie przez psy. Od chwili zagnie

enia

w organizmie b

blowca: "najzupełniej mi jest wszystko jedno" - zaczyna si

wła

ciwie proces umierania.

Doktor Paweł, w epoce jego

ycia, o której mówi

, zjedzony był ju

przez

Obrzydłówek wraz z mózgiem, sercem i energi

- zarówno potencjonaln

, jak i

kinetyczn

. Do

wiadczył nieprzezwyci

ęŜ

onego wstr

tu do czytania, pisania oraz

rachowania, mógł całymi godzinami spacerowa

po gabinecie lub le

na szezlongu

cho

by z nie zapalonym papierosem w z

bach, w t

sknym, dokuczliwym i bolesnym

niemal oczekiwaniu na co

, co si

sta

musi, na kogo

, kto musi nadej

ść

, mówi

cokolwiek, cho

by kozły przewraca

, w nat

ęŜ

onym wsłuchiwaniu si

w szmery i

szelesty zwiastuj

ce przerwanie ciszy, która dławi i przygniata niejako do ziemi.

Szczególniej dokuczała mu zazwyczaj jesie

. W ciszy jesiennego popołudnia,

zalegaj

cego Obrzydłówek od przedmie

cia do przedmie

cia, było co

bolesnego,

, co poduszczało do wołania o pomoc. Mózg, opleciony niby mi

kkim prz

dziwem

paj

czyny, wypracowywał my

li czasami niesłychanie pospolite, a niejednokrotnie

- stanowczo do niczego niepodobne.

Gwizdanie i dysertacje z gospodyni

, raz przyzwoitsze (o niesłychanej np.

szo

ci pieczonego prosi

cia nadzianego kasz

tatarczan

, rozumie si

: bez

majeranku, nad takim

e prosi

ciem nadzianym innymi substancjami), kiedy indziej

ohydnie nieprzystojne - stanowiły jedyn

rozrywk

. Wytoczy si

, bywało, na

połow

niebios chmura z potwornymi odnogami w kształcie łap tytanicznych i bury

jej kł

b zawi

nie bezwładnie, nie mog

c rozwia

w przestwór i gro

Ŝą

zawaleniem si

na Obrzydłówek i dalekie puste pola. Od chmury tej leci niesiona

przez wiatr uko

nie mgła kropelek, które osiadaj

na szybach w postaci

kryształków, sprawiaj

c w szumie wiatru szelest odr

bny a przejmuj

cy, jakby

obok, gdzie

za w

głem domu łkało dziecko dobywaj

ce resztki j

ku. Daleko na

miedzach stoj

pozbawione li

ci samotne gruszki polne, miotaj

ich gał

zie,

deszcz je siecze... My

l zbierała z tego krajobrazu smutek, w którym było co

chronicznie kataralnego - i mglisto, niejasno, bezwiednie wyczuwan

trwog

. Ten

wła

nie nastrój kataralno-melancholijny stał si

nastrojem dominuj

cym i

rozci

gał si

na sezony letnie i wiosenne. Zagnie

dził si

w duszy doktora

smutek zjadliwy a nie maj

adnej podstawy. Za nim nadci

ło lenistwo

nieopisane, lenistwo zabójcze, wytr

caj

ce z r

k ofiary nawet nowele Alexisa.

"Metafizyka", jakiej doktor Piotr do

wiadczał ostatnimi czasy raz, czasami dwa

razy do roku - to kilka godzin

wiadomego samobadania bystro, z szalon

gwałtowno

napływaj

cych wspomnie

, niecierpliwego zbierania strz

pków wiedzy,

szamotania si

, granicz

cego z w

ciekło

, szlachetnych porywów przywalonych

glin

bezczynno

ci, rozmy

, wybuchów goryczy, postanowie

niezłomnych,

lubów,

zamiarów... Wszystko to, rozumie si

, nie prowadziło do

adnej zmiany na lepsze

i przemijało, jako pewna miara czasu mniej lub wi

cej dotkliwego cierpienia. Z

"metafizyki" mo

na si

było wyspa

jak z bólu głowy, by wsta

nazajutrz z

umysłem

wie

onym,

energiczniejszym

uzdolnionym

lepiej

podj

cia

zwyczajnego jarzma nudów oraz zu

ywania wszystkiej energii mózgu na wymy

lanie

najsmaczniejszego

jadła.

Endemia

"metafizyki"

wskazywała

jednak

naszemu

doktorowi,

e w jego egzystencji ro

linnej, najedzonej, niejako nasyconej

filozofi

mocnego, zdrowego rozs

dku, kryje si

jaka

rana nieuleczalna,

niewidoczna, a dolegaj

ca nad wyraz, niby ranka nad próchniej

Doktor Obarecki przybył do Obrzydłówka przed sze

cioma laty, zaraz po uko

czeniu

studiów, z umysłem rozwidnionym zorz

niewielu wprawdzie, ale nadzwyczajnie

ytecznych my

li, tudzie

z kilkoma rublami w kieszeni. Mówiono podówczas bez

przerwy o konieczno

ci osiedlania si

w lasach i Obrzydłówkach. Posłuchał

apostołów. Był

miały, młody, szlachetny i energiczny. W pierwszym zaraz po

osiedleniu si

miejscu wydał niebacznie wojn

aptekarzowi i felczerowi

miejscowym, uzdrawiaj

cym za pomoc

rodków wkraczaj

cych w dziedzin

misteryj.

Aptekarz obrzydłowski "eksploatuj

c sytuacj

" (do najbli

szej aptek

przez

cywilizacj

obdarzonej miejscowo

ci było mil pi

ęć

) - nakładał haracz na

jednostki pragn

ce powróci

do zdrowia dzi

ki jego olejom, balwierze za

wybudowali, trzymaj

c si

z farmaceut

za r

ce, wspaniałe domostwa; w k a c a b

a j a c h nied

wiadkami podbitych chadzali, zachowuj

c na obliczach wyraz takiej

powagi, jak gdyby w ka

dej chwili

ywota prowadzili ksi

dza plebana na procesji

ego Ciała.

Gdy delikatne i ogniste perswazje, skierowane do farmaceuty a wypowiadane
patetycznie z rozmaitych "punktów widzenia", traktowane były jako idylle
młodzie

cze i skutku

adnego nie odniosły - doktor Obarecki uzbierawszy nieco

grosza kupił apteczk

podr

czn

i zabierał j

ze sob

jad

c do chorych na wie

Sam przygotowywał na miejscu lekarstwa, udzielał ich za bezcen, je

eli nie za

darmo, uczył higieny, badał, pracował z fanatyzmem, z uporem, bez snu i
odpoczynku. Rzecz prosta,

e natychmiast po rozej

ciu si

wie

ci o apteczkach

przeno

nych, udzielaniu pomocy za darmo i tym podobnych punktach widzenia -

wybito mu wszystkie szyby, jakie istniały w ubogim mieszkaniu. Poniewa

Boruch Pokoik, jedyny szklarz w Obrzydłówku, odprawiał w owym czasie

Kuczek - trzeba było okna wyklei

bibuł

i czuwa

noc

z rewolwerem w prawicy.

Wprawione wreszcie szyby wybito powtórnie i wybijano je odt

d periodycznie a

chwili sprawienia d

bowych okiennic. Rozpuszczono mi

dzy ludno

miasteczka

wie

ść

, jakoby młody doktor obcował z duchami ciemno

ci, oczerniono go w opinii

inteligencji okolicznej jako niesłychanego nieuka, odci

gano przemoc

chorych

zmierzaj

cych do jego mieszkania, wyprawiano w majowe wieczory kocie muzyki itp.

Młody doktor nie zwracał na to wszystko uwagi, ufaj

c w zwyci

stwo prawdy.

Zwyci

stwo prawdy nie nast

piło. Nie wiadomo dlaczego... Ju

po upływie roku

doktor poczuł,

e jego energia staje si

z wolna "dziedzictwem robaków".

Zetkni

cie bliskie z ciemn

mas

ludu rozczarowało go nad wyraz: jego pro

by,

namowy, istne prelekcje z zakresu higieny upadały jak ziarna na opok

. Robił, co

tylko mógł - na pró

no! Szczerze mówi

c - trudno nawet wymaga

, aby człowiek nie

maj

cy butów na zim

, wygrzebuj

cy w marcu z cudzych pól zgniłe, zeszłoroczne

kartofle w celu czynienia sobie z nich podpłomyków, miel

cy na przednówku kor

olszow

na m

, aby tej domiesza

do zbyt szczupłej miary m

ytniej,

gotuj

cy kasz

z niedojrzałego ziarna, nabranego o

wicie "sposobem kradzionym"

- mógł zreformowa

w sensie dodatnim zaniedbane zdrowie swoje pod wpływem cho

najzrozumialej wyło

onych praw zdrowotno

ci.

Nieznacznie doktorowi zacz

ło by

"wszystko jedno"... Jedz

zgniłe kartofle -

có

pocz

ąć

? - niechaj jedz

, je

eli im smakuj

. Mog

nawet jada

surowe - to

trudno...

Ludno

ść

ydowska miasteczka leczyła si

u marzyciela, poniewa

nie odstraszały

jej duchy ciemno

ci, a zach

cała nadzwyczajna tanio

ść

m e d y c y n y.

Pewnego pi

knego poranku doktor skonstatował,

e ów płomyczek nad jego głow

, z

którym tu przyszedł i którym chciał rozwidni

dro

swoj

- zgasł. Zgasł sam

przez si

: wypalił si

. Wówczas apteczka podr

czna została na klucz do szafy

zamkni

ta i doktor sam jedynie z niej korzystał.

Co za m

czarnia jednak da

pokona

farmaceucie i balwierzom, usta

zako

czy

wojny obrzydłowskie zamkni

ciem apteczki do szafy!

Zwyci

zcami maj

prawo si

okrzykn

ąć

i zbiera

łupy, lecz nie oni go pokonali:

sam si

pokonał. Zadusił proste i wysokie my

li i uczynki mo

e dlatego,

e si

jadło zbytecznie wdawa

zacz

ł - do

ść

e zadusił. Co

tam jeszcze robił, leczył

c - nie miał ju

jednak nikt z całej jego ówczesnej "działalno

ci" za pół

papierosa po

ytku.

W okolicznych siedzibach pa

skich przemieszkiwali dziwnym zbiegiem okoliczno

sami troglodyci "z dziada pradziada", którzy doktorów w ogóle traktowali w
sposób cokolwiek niewspółczesny. Jednemu z nich zło

ył doktor Piotr wizyt

, co

było pomysłem chybionym, poniewa

troglodyta przyj

ł go u siebie w gabinecie,

siedział podczas wizyty w kamizelce i jadł spokojnie szynk

kraj

c j

scyzorykiem. Doktor poczuł w sobie napływ ducha demokratyzmu, powiedział
półhrabi co

cierpkiego i nie składał wi

cej wizyt w okolicy.

Pozostał tedy do wymiany my

li ksi

dz proboszcz i s

dzia. Obcowa

jednak zbyt

sto z plebanem - markotnie jest nieco; s

dzia za

był człowiekiem mówi

cym

rzeczy, których zupełnie nie mo

na było poj

ąć

- pozostawała tedy wła

ciwie

samotno

ść

. Aby unikn

ąć

złych nast

pstw absolutnego przebywania z samym sob

usiłował zbli

do przyrody, odzyska

spokój, harmoni

wewn

trzn

ducha,

poczucie siły i odwagi, wynalazłszy te

elazne ogniwa, jakie człowieka zespalaj

z przyrod

adnych jednak ogniw

elaznych nie odnalazł, pomimo,

e bł

kał si

po polach, docierał nawet do por

b w lesie i zagrz

zł pewnego razu w bagnie na

pastwisku.

Płaski krajobraz otaczało zewsz

d sinawe pasmo lasu. Bli

ej, na wydmuchach

szarego piasku, rosły samotne chojaki, a naokół ci

ły si

nie wiedzie

kogo

nale

Ŝą

zagony.

Pastwiska

porosłe

"kozic

ółtawymi

trawami,

umieraj

cymi przedwcze

nie, jakby do rozwoju gałeczek zieleni w ich p

dach

zabrakło

wiatła - stanowiły jedyne upi

kszenie Obrzydłówka. Zdawało si

sło

ce o

wietla to pustkowie po to jedynie, aby okaza

jego bezpłodno

ść

, nago

ść

i pos

pno

ść

...

Brzegiem drogi, okrytej brudnym piaskiem, porytej wybojami i wygrodzonej ruinami
płotu, wlókł si

codziennie biedny doktor z parasolem... Droga ta nie prowadziła,

zdawało si

, do

adnych osad ludzkich, rozszczepiała si

bowiem w

ród pastwiska

na kilkana

cie

ek i gin

ła mi

dzy kretowiskami. Zjawiała si

znowu dopiero

na szczycie wydmy piaszczystej w postaci dwu trójk

tnych wy

łobie

w piasku i

szła w las karłowatych sosenek.

Jaka

niecierpliwa zło

ść

ogarniała doktora, gdy patrzył na ten krajobraz, i

erała mu spokój nieokre

lona obawa.

Lata upływały. Zarz

dzono z inicjatywy ksi

dza plebana zgod

dzy aptekarzem a

doktorem, gdy skonstatowano dodatnie zjawisko "ochłoni

cia" tego ostatniego.

Antagoni

ci zacz

li odt

d wspólnie g r a

w wincie, cho

doktor z obrzydzeniem

zawsze patrzył na farmaceut

. Stopniowo i obrzydzenie nieco si

zmniejszyło.

Zacz

ł chodzi

z wizyt

do aptekarza i emablowa

jego

. Pewnego razu

przeraził si

nawet wynikiem analizy własnego serca, która okazała,

e zdolnym

jest do platonicznego rozmiłowania w pani aptekarzowej, damie t

pej umysłowo jak

siekierka do r

bania cukru, gotowej da

ukrzy

owa

za przekonanie, zupełnie

nawet bezzasadne,

e jest wiotk

, powabn

i niebezpieczn

, i opowiadaj

cej z

przedziwnym zapałem, a bez przerwy, o grzechach głównych swojej pokojówki.
Słuchał doktor Piotr całymi godzinami wymowy pani Anieli, zachowuj

c na obliczu

miech, jaki ogl

na na ustach młodzie

ca emabluj

cego grono pi

knych dam

w chwili, gdy mu najstraszliwiej dokucza ból z

bów.

Do czynów bohaterskich w zakresie demokratyzacji w Obrzydłówku poj

ęć

, cho

by w

imi

zno

niejszego przep

dzania czasu, nie był ju

zdolnym. Za

adn

cen

nie

byłby składał wizyt rze

nikom, jak to zamierzał swojego czasu; je

eli mógł

rozmawia

, to jedynie z lud

mi b

cymi w jakiej takiej kulturze.

Wówczas to nie tylko ju

energia uległa zniszczeniu - znikło i poszanowanie dla

wszelkiej my

li szerszej. Z wielkich widnokr

gów, ledwie daj

cych si

zmierzy

rozmarzonymi oczyma, został widnokr

g tak dalece mały,

e mo

na go było

zakre

cem modnego kamaszka. Na rozbrzmiewaj

ce po artykułach szukanie

"prawdy jasnego płomienia i nowych, nie odkrytych dróg" zapatrywał si

pocz

tkach umierania z gorycz

alem, zawi

, nast

pnie - z ostro

człowieka maj

cego pewien zasób do

wiadczenia, pó

niej z niedowierzaniem,

wkrótce potem z półu

miechem, potem ze zdecydowanym lekcewa

eniem, a koniec

ców nie zapatrywał si

wcale, poniewa

było mu najzupełniej wszystko jedno.

Leczył według wskazówek rutyny, praktyk

jak

tak

wyrobi

sobie zdołał,

przywykł jako

do Obrzydłówka, do samotno

ci, do nudy nawet, do prosi

pieczonych, i nie kwapił si

bynajmniej do ogniska

ycia umysłowego.

Zasad

, do której, niby do wspólnego mianownika, sprowadzały si

czyny i my

doktora Obareckiego, stała si

ta: - dawajcie pieni

dze i wyno

cie si

...

A jednak w chwili, gdy siedział po powrocie z imienin ksi

dza proboszcza, zaj

bnieniem palcami po stole, "metafizyka" opanowywała go z dawn

sił

. Ju

podczas jakiej

szóstej godziny wintowej doktor czuł si

niedobrze. Wywołał to

aptekarz znowu, który zacz

ł ni z tego, ni z owego studiowa

Histori

powszechn

Cezara Cantu (w przekładzie Leona Rogalskiego) i wyrobiwszy w sobie bardzo
radykalny pogl

d na działalno

ść

Aleksandra VI - w bezwyznaniowo

ść

jakoby popadł.

Doktor Obarecki wiedział a

nadto dobrze, dlaczego farmaceuta dysputami

destrukcyjnymi rozbestwia ksi

dza proboszcza; przeczuwał,

e s

to preludia do

zbli

enia si

, zaprzyja

nienia na mocy jedno

ci pogl

dów... Przeczuwał,

odwiedzi go kiedykolwiek, b

dzie, z daleka zachodz

c, wskazywał umiej

tnie na

brak kapitału,

ródło "stagnacji", a zni

ywszy loty do spraw obrzydłowskich

wyka

e, ile by oni dwaj, trzymaj

c si

za r

ce, korzy

ci społecze

stwu

przynie

li: jeden pisaniem recept na łokcie, drugi eksploatowaniem sytuacji...

Kto wie - mo

e zaproponuje szczerze i otwarcie, "nó

ki kład

c na stół",

zało

enie czysto wekslowej spółki, której celem b

dzie wspólne maszerowanie w

tonie gnojówki. Przeczuwał tak

e doktor,

e nie b

dzie miał siły do zako

czenia

propozycji aptekarzowych nakr

ceniem mu z lekka ko

ci policzkowej, poniewa

nie

wiedzie

w imi

czego ko

ść

nakr

... Przypuszczał nawet,

e spółka ta

stanie - któ

wie... Gorycz zalała mu serce. Co si

stanie, jakim sposobem a

dot

d zaszedł, dlaczego nie wyrywa si

z tego błota, czemu jest leniuchem,

marzycielem, refleksjonist

, psowaczem własnych my

li, karykatur

wstr

samego siebie?... I zacz

ło si

, podczas wpatrywania si

w okno, nadzwyczajnie

szczegółowe,

pilne,

badawcze

bezlito

nie

subtelne

ogl

danie

własnej

bezsilno

ci.

nieg padał wielkimi płatkami, przesłaniaj

c smutny krajobraz

zimow

mgł

i zmrokiem.

***

Chimeryczn

a bezpłodn

gonitw

li przerwały nagle wykrzykniki gospodyni

usiłuj

cej przekona

kogo

e doktora w domu nie ma. Doktor jednak wyszedł do

kuchni, aby rozerwa

pasmo m

cych go my

li.

Ogromny chłop w

ółtym ko

uchu zmiótł "w

ciekł

czap

" pył spod jego nóg w

gł

bokim pokłonie, odgarn

ł pi

ęś

włosy z czoła, wyprostował si

i zamierzał

rozpocz

ąć

oracj

- Czego? - zapytał doktor.
- A to, wielmo

ny doktorze, sołtys mi

tu przysłał...

- Po co?
- A po wielmo

nego doktora.

- Kto chory?
- Nauczycielka ta u nas we wsi zachorzała, sparło j

cosi. Przyszedł sołtys...

jed

cie, pada, Ignacy do Obrzydłówka po wielmo

nego doktora. Mo

e, pada...

- Pojad

. Konie dobre?

- A konie ta, jak konie:

warne gady.

Podobała

doktorowi

jazdy,

czenia

cho

nawet

niebezpiecze

stwo. Wdział z nagłym o

ywieniem grube buty, ko

uszek, futro,

którym mo

na by było otuli

wiatrak, pasem si

opasał i wyszedł przed dom.

"Gady" chłopskie niewielkie były, ale okr

głe, wypasione - was

g olbrzymi na

saniach, słom

wyładowany i okryty kilimkiem. Zanurzył si

w słom

, otulił,

chłop przysiadł bokiem na przednim siedzeniu, odmotał parciate lejce z kłonicy,
konie zaci

ł.

Pomkn

li.

- Daleko to? - zagadn

ł doktor.

- B

dzie ta mo

e ze trzy mile, mo

e nie ma...

- Nie zbł

dzisz?

Chłop obejrzał si

z u

miechem ironicznym.

- Któ

... ja?

Wiatr d

ł w polu przejmuj

cy. Nie kute, uko

ne, ledwo ociosane siekier

sanice

wrzynały si

w gł

boki,

wie

o spadły

nieg, odwracaj

c na bok białe jego skiby.

Drog

zaniosło.

Chłop "w

ciekł

czap

" na bok przechylił i zaci

ł konie. Doktor czuł si

dobrze.

Min

wszy lasek, który zdawał si

ton

ąć

niegu, wyjechali na pusty, bezludny

przestwór, oprawny w ramy lasu, ledwie widzialnego na kra

cu widnokr

gu. Zmrok

zapadał powlekaj

c ten nagi i surowy obraz pustkowia niebieskawym kolorytem,

który ciemniał nad lasem. Grudki zbitego

niegu, wyrzucane kopytami koni

przelatywały koło uszu doktora. Nie wiedzie

czemu chciało mu si

stan

ąć

saniach i woła

po chłopsku, z całych sił w ten głuchy, niemy, niesko

czony

przestwór, urzekaj

cy ogromem jak przepa

ść

. Nachylała si

szybko noc dzika i

ponura, noc pól nie zamieszkanych.

Wiatr si

wzmógł, d

ł jednostajnie z hukiem przechodz

cym od czasu do czasu w

głuche largo,

nieg zacinał z boku.

- Strze

cie drogi, gospodarzu, bo mo

e by

le - zauwa

ył doktor kryj

c nos w

futro.
- Ano, malu

kie! - wrzasn

ł chłop na konie zamiast odpowiedzi.

Głos ten ledwo ju

na było dosłysze

w wichrze. Konie biegły w cwał.

Zamie

rozszalała si

nagle. Bałwanami miota

pocz

ł wicher, uderzał w sanie,

skowyczał mi

dzy sanicami, tłumił oddech. Słycha

było parskanie koni, lecz ani

ich, ani furmana doktor nie mógł dostrzec. Kł

niegu, zdzierane z ziemi przez

wiatr, leciały jak stado koni i słycha

było niby t

tent ich tytanicznych skoków;

chwilami wywierało si

z ziemi piekło huku i szła ta melodia uderza

wszystk

pot

tonów w chmury, łama

je i upada

nagle z łoskotem. Wtedy rozpryskało si

w puch posłanie

niegowe i otaczało podró

nych naszych wiruj

cymi słupami.

Wydawało si

e jakie

potwory zataczaj

w szalonym ta

cu olbrzymie koła,

doganiaj

z tyłu, zabiegaj

z przodu, z boku i sypi

po szczypcie

niegu na

sanie. Gdzie

, najwy

ej w zenicie, uderzał niby wielki, rozkołysany dzwon

przeci

gle, głucho, jednostajnie.

Doktor poczuł,

e nie jad

po drodze; sanie posuwały si

z wolna, uderzaj

cami sanic o grzbiety zagonów.

- Gospodarzu! - zawołał z trwog

- a gdzie my jeste

my?

- Jad

polem do lasu - odpowiedział chłop - w lesie ciszej b

dzie... pod sam

wie

lasem zajedziemy...

Rzeczywi

cie wiatr wkrótce ucichł i dawał si

słysze

tylko huk podniebny i

trzask łami

cych si

gał

zi. Na czarnym tle nocy majaczyły osypane

niegiem

drzewa. Pr

dzej jecha

nie było mo

na, dro

yna bowiem le

na, zawalona zaspami,

przeciskała si

ród pniaków i gał

zi. Nareszcie po upływie jakiej

godziny,

podczas której doktor szczerze namartwił si

i naobawiał, dały si

słysze

powtarzaj

ce si

głuche odgłosy - psy szczekały.

- Nasza wie

, wielmo

ny panie...

Zamigotały

wiatełka w oddali, podobne do chwiej

cych si

w ró

ne strony

punkcików, dym zapachniał.
- Nu

e, małe! - zawołał wesoło na konie wo

nica rozgrzewaj

c si

za pomoc

obijania boków pi

ęś

ciami.

Za chwil

mijali p

dem szereg chat, do strzech zasypanych

niegiem.

Na tle szyb zamarzni

tych okien, od których padały na drog

wiatła,

rysowały si

cienie głów.

- Wieczerz

ludzie jedz

... - bez

adnej potrzeby zauwa

ył chłop, przypominaj

doktorowi czas "wieczerzy", której spo

ywa

dnia tego nie miał nadziei.

Konie zatrzymały si

przed jakim

domostwem: chłop wprowadził doktora Pawła do

sieni i znikł. Namacawszy klamk

doktor wszedł do małej, n

dznej izby,

wietlonej kagankiem naftowym.

Zgrzybiała i zgarbiona jak r

czka parasola kobiecina ujrzawszy go zerwała si

łó

ka, poprawiła chustk

na głowie i j

ła mruga

powiekami, a wytrzeszcza

czerwone oczy ze

le tajonym przera

eniem.

- Gdzie chora? - spytał. - Samowar macie?
Stara w przera

eniu swym do słowa przyj

ść

nie mogła.

- Samowar macie, herbaty mo

ecie mi zrobi

- Jest ten ta samowar... jeno cukru...
- Masz tobie! Cukru nie ma?
- A nie ma... chybaby Walkowa mieli, bo to panienka...
- Gdzie ta wasza panienka?
- A dy w stancyi nieboga le

- Dawno chora?
- Pokładała si

to ta ju

ze dwie niedziele, a teraz ani r

, ani nog

cisn

ło i pokój.

Uchyliła drzwi do izby s

siedniej.

- Zaraz! Ogrza

musz

- zawołał gniewnie doktor zdejmuj

c futro.

Ogrza

w tej norze nie było trudno: z pieca rozchodziło si

takie gor

co,

doktor co pr

dzej wsun

ł si

do pokoju "panienki". Mał

i nadzwyczajnie ubog

izdebk

wietlała lampa przy

miona, stoj

ca na stole obok wezgłowia chorej.

Rysów twarzy nauczycielki nie mo

na było rozezna

, gdy

padał na nie cie

jakiej

ej ksi

gi. Doktor zbli

ył si

ostro

nie, lamp

roz

wietlił, usun

ksi

ąŜ

i przygl

zacz

ł pacjentce. Była to młoda dziewczyna, pogr

ąŜ

ona

nie gor

czkowym. Szkarłatem była powleczona jej twarz, szyja, r

ce - na tle

tym zna

było jak

ąś

wysypk

. Jasnopopielate, niezmiernie bujne włosy le

ały

popl

tane pasmami na poduszce, wiły si

na twarzy. R

ce bezwiednie i

niecierpliwie szarpały kołdr

Doktor Paweł pochylił si

do samej twarzy chorej i zacz

ł nagle mówi

głosem,

który przecinało i dusiło przera

enie:

- Panno Stanisławo, panno Stanisławo, panno Stanisławo...

Chora leniwie i z wysiłkiem d

wign

ła powieki, lecz zamkn

ła je natychmiast.

Przeci

gała si

, przesuwała głow

od jednego ko

ca poduszki do drugiego i jako

cicho, bole

nie, głucho j

czała. Co chwila otwierała usta, z wysiłkiem jak karp

połykaj

c powietrze.

Doktor powiódł oczami po nagich, wapnem wybielonych

cianach izby, dostrzegł

okno

le opatrzone, przemokłe i zeschni

te trzewiki chorej - stosy ksi

ąŜ

Ŝą

ce wsz

dzie: na ziemi, na stoliku, na szafce...

- Ach, ty szalona, ty głupia! - szeptał załamuj

c r

ce.

Gor

czkowo, z trwog

alem zacz

ł j

bada

, mierzył dr

Ŝą

cymi r

kami

temperatur

- Tyfus... - wyszeptał bledn

Z w

ciekło

ciskał sobie gardło, w którym dławiły go, niby zwitki pakuł, łzy

niezdolne wypłyn

ąć

. Widział,

e jej nic nie pomo

e, nic nie mo

e pomóc -

roze

miał si

nagle, wspomniawszy,

e po tak

chinin

lub antypiryn

trzeba

posyła

do Obrzydłówka... trzy mile. Panna Stanisława otwierała od czasu do

czasu oczy szklane, bezmy

lne, podobne do zastygłego pod powiekami płynu i

patrzyła nic nie widz

c przez długie, koliste rz

sy. Wołał na ni

najczulszymi

nazwami, unosił jej głow

słabo trzymaj

na szyi - na darmo.

Usiadł bezwładnie na stołku i wpatrywał si

w płomie

lampy. Oto nieszcz

ęś

cie

jak wróg

miertelny zadało mu

lepy cios i wlecze teraz bezsilnego do jakiej

mrocznej pieczary, do jakiej

szczeliny bez dna...

- Co pocz

ąć

? - szeptał dr

Ŝą

Przez szpary okna wdzierał si

chłód burzy zimowej i przechodził przez izb

jak

widmo złowieszcze. Zdawało si

doktorowi,

e go kto

dotyka,

e prócz niego i

chorej jest w izbie kto

trzeci.

Wyszedł do kuchenki i zakrzykn

ł na słu

Ŝą

, aby mu wołała natychmiast sołtysa.

Stara wdziała co tchu olbrzymie buty, okryła głow

"zapask

" i zabawnie

podskakuj

c znikła. Wkrótce potem zjawił si

sołtys.

- Słuchajcie, nie znajdziecie mi człowieka, który by pojechał do Obrzydłówka?
- Teraz, panie doktorze, nie pojedzie... zawieja. Na

mier

pojedzie. Psa ci

ęŜ

wygna

- Ja zapłac

, wynagrodz

- Nie wiem ja... przepytam si

Wyszedł. Doktor Piotr

ciskał skronie, które zdawał si

rozsadza

napływ krwi.

Przysiadł na skrzynce i o czym

dawnym, dalekim my

lał.

Dały si

wkrótce słysze

kroki: sołtys prowadził parobczaka w ko

uszynie

przedartej, nie dosi

gaj

cej mu do kolan, w zgrzebnych spodniach, kiepskich

butach i czerwonym szaliku na szyi.
- Ten? - zapytał doktor.
- Powiada,

e pojedzie...

miałek. Ja konia mog

, ale gdzie

to w taki czas.

- Słuchaj, je

eli wrócisz za sze

ść

godzin, dostaniesz ode mnie dwadzie

cia pi

ęć

trzydzie

ci rubli, dostaniesz... co chcesz... słyszysz?

Chłopaczyna popatrzył na doktora - miał zamiar co

powiedzie

, ale si

powstrzymał.

Utarł nos palcami, bokiem si

odwrócił i czekał. Doktor powrócił do stolika

nauczycielki i zacz

ł pisa

. R

ce mu si

trz

sły i skakały co chwila do skroni.

Kombinował, pisał, przekre

lał, darł papier. Wystosował list do aptekarza,

prosz

c, aby natychmiast wysła

konie do miasta powiatowego po tamtejszego

lekarza, prosił o wysłanie mu chininy; nachylił si

nad chor

, badał j

jeszcze.

Wyszedł wreszcie do kuchni i wr

czył list chłopakowi.

- Mój bracie - mówił jakim

nieswoim, dziwnym głosem, kład

c r

ce na ramionach

wyrostka i wstrz

saj

c nim - co ko

skoczy, co tchu...

Słyszysz, mój bracie!...

Chłopiec skłonił mu si

do nóg i wyszedł z sołtysem.

- Ta nauczycielka dawno tu u was we wsi siedzi?... - zagadn

ł doktor Piotr

babin

, przytulon

do komina.

- Trzy zimy!... jako

bodaj.

- Trzy zimy. Nikt tu z ni

nie mieszkał?

- A któ

ta miał... ja jeno. Przygarn

ło mi

chudzi

tko... słu

by, powiada, ju

nie znajdziecie, babko, a u mnie ta roboty niewiele... aby ta, aby... Teraz masz:
com sobie obiecywała,

e mi trumn

sprawi, to ja... módl si

za nami grzesznymi.

Zacz

ła niespodziewanie szepta

modlitw

, odcinaj

c wyraz od wyrazu i poruszaj

wargami jak wielbł

d. Głowa jej si

trz

sła, zmarszczkami wlewały si

łzy do ust

bezz

bnych.

- Dobra była...

"Babka" zacz

ła chlipa

miesznie i macha

kami, jakby pragn

ła od siebie

doktora odegna

Wszedł do pokoju i zacz

ł na palcach chodzi

po swojemu, dokoła... chodził,

chodził... Zatrzymywał si

od czasu do czasu przy łó

ku i z gniewem, od którego

bielały mu wargi i wyszczerzały si

by, mówił do chorej:

- Niem

dra była

! Tak

nie tylko nie mo

na, ale i nie warto. Z

ycia nie

zrobisz jakiego

jednego spełnienia obowi

zku: zjedz

idioci, odprowadz

powrozie do stada, a je

li si

im oprzesz w imi

swych głupich złudze

, to ci

mier

zabije najpierwsz

, bo

za pi

kna, zbyt ukochana...

Jak płomie

suche drzewo, obejmowało go dawne, prze

yte, zapomniane uczucie;

zjawiało si

, porywaj

ce jak niegdy

i zabójczo słodkie. Wmawiał w siebie,

nigdy o niej nie zapomniał,

e do tej chwili j

uwielbiał i pami

tał...

Przypatrywał si

tej twarzy znajomej z jak

ąś

nienasycon

ciekawo

i cichy,

przeszywaj

cy ból wjadał mu si

w serce. Trzy lata tu mieszkała obok niego -

dowiaduje si

o tym, gdy mu umiera...

Wszystko, co go spotykało tego dnia, wydawało mu si

jako dalszy ci

g udr

cze

przymusowo-borsuczego istnienia. Jednocze

nie rozchylał si

jaki

tajemniczy

horyzont, jaki

ocean gin

cy we mgłach. Po nerwach jego, a

do najdalszych ich

gał

zeczek,

ciekały zimne dreszcze. Miotał si

jak

liz na błotnistym dnie

strumienia wychowany, gdy go zanurzy

w wodzie morskiej...

Tote

całym wysiłkiem rozpaczliwej niecierpliwo

ci uchwycił si

wspomnie

uciekł w nie przed niezno

rzeczywisto

, zaton

ł jak w obłoku mgły

czerwcowego przed

witu.

Za jak

cen

pragn

ł by

cho

by przez chwil

sam, aby my

, my

...

Z pokoju nauczycielki wszedł przez małe drzwiczki do du

ej izby, zastawionej

ławkami i stolikami. Tam usiadł w ciemno

ci i niby skupiaj

c ducha, niby

obmy

laj

rodki ratunku, zacz

ł wspomina

. Oto, co sobie przypomniał.

***

Jest ubogim studentem czwartego kursu. Idzie w poranek zimowy do szpitala, tak
misternie stawiaj

c nogi, by nie wszyscy przynajmniej widzieli, i

dziury w

podeszwach tektur

umiej

tnie s

pozatykane. Paltocik ma ciasny jak kaftan

wariata, wytarty tak dalece,

yd letni

por

miu za

złotych da

nie chciał.

Bieda nastraja go pesymistycznie, wtr

ca w jaki

stan ci

głego smutku, który

jest czym

niesko

czenie wi

kszym ni

nuda przykra, lecz daleko mniejszym ni

cierpienie. Mo

na si

z tego obudzi

natychmiast: do

ść

jest wypi

kilka szklanek

herbaty, zje

ść

befsztyk - lecz herbaty nie pił i obiadu prawdopodobnie je

ść

nie

dzie. Biegnie niemal po brunatnym błocie z ulicy Długiej, aby o trzy kwadranse

na dziewi

wchodzi

w bram

Ogrodu Saskiego. Tam spotka panienk

, przejdzie

obok niej, przyjrzy si

ęŜ

kiemu, długiemu, jasnopopielatemu jej warkoczowi...

Ona nie podniesie oczu, zmarszczy brwi, podobne do prostych a w

skich skrzydełek

jakiego

ptaka.

Spotykał j

wówczas w tym samym miejscu codziennie. Szła szybko na Krakowskie

Przedmie

cie, wsiadała do tramwaju i jechała na Prag

. Nie miała wi

cej nad

siedemna

cie lat, a wygl

dała jak stare pannisko, w baszłyku zarzuconym niedbale

na futrzan

czapk

, w kaloszach za du

ych troch

na jej małe nogi, w niezgrabnej

i niemodnej salopce. Niosła zawsze pod pach

jakie

kajety, arkusze zapisane,

ksi

ąŜ

ki,

mapy.

Raz

jeden,

czuj

posiadaniu

kilku

dziesi

tek

przeznaczonych na obiad, postanowił zbada

, dok

d ona je

dzi. Pu

cił si

tedy w

pogo

, wsiadł do tego samego, dziesi

ciogroszowego przedziału, lecz zaraz po

zaj

ciu miejsca stracił cał

odwag

. Nieznajoma zmierzyła go wzrokiem tak

okropnej pogardy,

e niezwłocznie wyskoczył z tramwaju, trac

c tym sposobem

wazk

rosołu i nic nie wskórawszy.

Nie czuł jednak do niej

alu - tym wy

ej, dalej si

wzniosła. My

lał o niej

pomimo woli, bezwiednie, bez przerwy. W ci

gu całych godzin usiłował przypomnie

sobie, uprzytomni

jej włosy, oczy, usta o kolorze torebek owocu dzikiej ró

y -

i wysilał pami

ęć

nadaremnie.

Zaledwie mu znikła z oczu, znikały z pami

ci jej rysy - zostawało natomiast

natr

tne widmo, podobne do białego obłoku o niejasnych rysach, które szło przed

nim gdzie

gór

. Obłok ten goniły jego my

li z t

sknot

i pokorn

boja

, z

odrobin

nieuchwytnego

alu, ze smutkiem i nieodegnan

sympati

. Szedł co rana,

aby

dziewczynk

ze swym widmem porównywa

. I wydawała mu si

ywa

kniejsz

, napawały go jakim

strachem jej kryniczne, m

dre oczy...

Podówczas jeden z jego kolegów, tak zwany "Ruch w przestrzeni", wielki
"społecznik", zaczynaj

cy wiecznie pisa

wst

pne artykuły, których doko

czy

nie

pozwalał mu brak potrzebnych po temu ksi

ąŜ

ek, nagle i niespodziewanie "wzi

ł" i

enił si

z ubog

jak mysz ko

cielna emancypantk

ona wniosła "Ruchowi" w posagu stary dywan, dwa rondelki, gipsowy pos

Mickiewicza i kilkana

cie nagród gimnazjalnych. Młodzi mał

onkowie zamieszkali

na czwartym pi

trze i zacz

li zaraz po

lubie głodem przymiera

. Udzielali oboje

korepetycji z takim zapałem,

e rozbiegłszy si

rano spotykali si

dopiero

wieczorem. Dom ich jednak stał si

punktem, do którego zmierzał wieczorem ka

"społecznik" w zabłoconych sandałach, aby si

wysiedzie

na fotelu, napali

cudzych papierosów, nagada

do ochrypni

cia i wyda

ostatnie kilka groszy na

składk

, za któr

uprzejma gospodyni kupowała bułki i serdelki, układała

artystycznie na talerzyku i cz

stowała go

cinnie. Mo

e si

tam było zawsze z

kim

spotka

, zaznajomi

z nie znanymi do tej pory wielkimi lud

mi, z

kole

ankami gospodyni, a niejednokrotnie mo

na było nawet po

yczy

czterdzie

groszy.

Jak

e pobladł Obarecki z rado

ci, gdy wchodz

c pewnego wieczora do tak zwanego

salonu ujrzał ukochan

swoj

panienk

w gronie kole

anek! Rozmawiał z ni

i a

do nieprzyzwoito

ci tracił przytomno

ść

... Wracaj

c tego wieczora do domu,

pragn

ł by

sam - nie marzy

ani my

, tylko by

z ni

cał

dusz

, wszystk

mie

w oczach, w uszach mie

k jej głosu, tak my

jak ona, zamkn

ąć

powieki i niechaj id

pod nimi te obrazy, które wydzieraj

z serca. Pami

tał

jej oczy przedziwne, pos

pne a miłosierne, łagodne a tajemniczo my

ce, w

których przera

ała jaka

gł

bina. Doznawał uczucia rado

ci i spokoju, jakby po

skwarnej i dr

cej podró

y doszedł do czystego stoku, ukrytego w cieniu sosen

na wy

ynie górskiej.

Otaczano j

szacunkiem, przywi

zywano szczególn

wag

do jej słów. "Ruch",

przedstawiaj

c Obareckiego nieznajomej, wydeklamował powa

nie:

- Obarecki, refleksjonista, marzyciel, wielki leniuch, zreszt

przyszła sława;

panna Stanisława Brzozowska, nasza "darwinistka"...

"Wielki leniuch" dowiedział si

o "darwinistce" niewiele: uko

czyła gimnazjum,

dawała lekcje, miała zamiar jecha

do Zurychu czy Pary

a na medycyn

, nie miała

grosza przy duszy...

Spotykali si

odt

d w "salonie" cz

sto. Panna Stanisława przynosiła pod salopk

funt cukru, jaki

zimny kotlet w papierze, kilka bułek; Obarecki nic nie

przynosił, poniewa

nic nie miał, po

erał za to bułki i po

erał oczami

"darwinistk

". Raz nawet, odprowadzaj

c ukochan

do domu, o

wiadczył si

o jej

. Roze

miała si

serdecznie i po

egnała go przyjacielskim u

ciem dłoni.

Wkrótce potem znikła; wyjechała do guberni podolskiej jako nauczycielka do
jakiego

wielkopa

skiego "domu".

Spotyka j

teraz oto w tym zapadłym k

cie, w tej wsi ukrytej w lasach,

zamieszkałej przez chłopów samych, gdzie nie ma dworu, gdzie nie ma

ywego

ducha... Sama tu

yła w tej puszczy. Teraz umiera... zapomniana.

Wszystkie dawne zachwyty, nie spełnione sny i pragnienia zrywaj

nagle i

bij

w niego jak porywy wichru. Serce

ciska mu ból chorobliwy i jad nami

tno

cza si

nieznacznie w krew wzburzon

. Powrócił na palcach do łó

ka chorej,

oparł łokcie na jego por

czy i nasycał si

widokiem nagich ramion, które

cudownymi liniami kojarzyły si

z zarysem piersi i szyi. Panienka spała. Na

skroniach jej nabrzmiały

yły, z zagi

tych ku dołowi k

tów ust s

czyła si

lina,

gor

co od niej biło, powietrze wpadało do ust z gło

nym

wistem. Doktor Paweł

usiadł obok niej na kraw

dzi łó

ka, pie

cił r

kami mi

kkie ko

ce promieni włosów,

głaskał si

nimi po twarzy, dotykał ich wargami z wydzieraj

cym mu si

z piersi

szlochaniem.
- Stasiu, Stachno... kochanko... - szeptał cicho, aby jej nie obudzi

- nie

ucieczesz mi ju

... prawda? nigdy... moj

dziesz na zawsze... słyszysz... na

wieki...

Usiadł potem obok wezgłowia chorej na stołku i zapadł znowu w marzenia. Bujna
młodo

ść

zbudziła si

w nim z letargu. Wszystko teraz b

dzie inaczej. Czuje w

sobie sił

atlety do pełnienia uczynków, które z serca płyn

. Bole

ść

i nadzieja

mieszaj

jakby w płomie

, który li

e mózg, trawi go, nie da mu spocz

ąć

***

Noc mijała. Godziny upływały leniwo, lecz upłyn

ło ich ju

od wyjazdu posła

cej ni

sze

ść

. Była czwarta po północy. Doktor zacz

ł nasłuchiwa

, zrywał si

za ka

dym szelestem. Co chwila zdawało mu si

e kto

idzie,

e otwiera drzwi,

e stuka w okno... Wsłuchiwał si

całym niemal organizmem. Wiatr huczał, szyber

w piecu kołatał - zreszt

cisza znowu. I biegn

minuty trwaj

ce po sto lat, w

gu których niecierpliwo

ść

rozpr

ęŜ

a nerwy i wprawia go w stan dygotania całym

ciałem.

Gdy po raz szósty mierzył temperatur

, chora otwarła z wolna oczy, które w mroku

s wydawały si

prawie czarnymi, patrzyła w niego z uporem i wyszeptała jakim

skrzecz

cym głosem:

- Kto to?

Zapadła jednak zaraz w stan poprzedniego bezczucia. Pocieszał si

jak skarbem t

sekund

wiadomo

ci. Ach, gdyby mie

chinin

, zmniejszy

jej ból głowy, powróci

przytomno

ść

... Posłaniec nie nadje

ał i nie nadjechał.

Przed

witem doktor Obarecki szedł wzdłu

wsi, po gł

bokich zaspach, łudz

c si

ostatni

nadziej

e go zobaczy. Złe przeczucie jaki koniuszek igły wrzynało mu

w serce. W nagich gał

ziach topoli przydro

nych głucho huczał wiatr, cho

burza ucichła. Z chat wychodziły kobiety po wod

i d

wigały j

w konewkach,

zagi

te powy

ej kolan. Parobcy "zadawali" bydłu, z kominów dym si

wznosił. Tu i

owdzie z otwartych na chwil

drzwi wybuchał obłok pary.

Doktor odnalazł chat

sołtysa i kazał natychmiast zaprz

konie. Sprz

ęŜ

ono ich

dwie pary i jaki

parobczak zajechał przed szkoł

. Doktor po

egnał chor

oczami,

rozszerzonymi od znu

enia i rozpaczy, wsiadł na sanie i pojechał do Obrzydłówka.

O godzinie dwunastej w południe powracał wioz

c sw

apteczk

, wino, całe zapasy

ywno

ci. Stawał co chwila na saniach, jakby pragn

c wyskoczy

i wy

cign

ąć

konie

w cwał biegn

ce. Zajechał wreszcie przed szkoł

, lecz nie wysiadł... Zdławiony,

krótki wrzask wydarł mu si

z ust wykrzywionych prawie uko

nie, gdy ujrzał

otwarte okna domostwa i gromadk

dzieci tłocz

w sieni. Szedł blady jak

płótno do okna, zajrzał i został tam, łokciami oparty o futryn

W obszernej izbie szkolnej le

ał na ławce rozebrany do naga trup młodej

nauczycielki; dwie jakie

stare baby myły go... Drobne pyłki

niegowe wlatywały

przez okno i osiadały na ramionach, na zmoczonych włosach, na półotwartych
oczach umarłej.

Doktor poszedł do pokoiku nieboszczki, zgarbiony, jakby na ramionach d

wigał

gór

. Usiadł, nie rozbieraj

c si

, na krzesełku i powtarzał jeden wyraz, w który

zmie

ciła si

wszystka jego bole

ść

- Czy

tak? czy

tak?

Było mu zimno, jakby zmarzł, zmartwiał, jakby w nim krew zakrzepła. Nie cierpiał,
nie wiedział, co mu jest, tylko po głowie toczyły mu si

niby koła nie

nasmarowane z przera

liwym skrzypieniem.

Łó

ko Stasi było rozmiecione: kołdra le

ała na ziemi, prze

cieradło zwieszało

na podłog

, poduszka przepocona le

ała na

rodku łó

ka. Druciane haczyki

okien stukały monotonnie o ramy szyb; listki jakiej

liny, mokn

ce w doniczce,

zwieszały si

i zwijały od mrozu.

Przez uchylone drzwi widział chłopów kl

kaj

cych dokoła ubranego ju

trupa,

dzieci modl

ce si

"na ksi

ąŜ

ce", stolarza zdejmuj

cego miar

na trumn

...

Wszedł tam i ochrypłym głosem rozkazał, aby zbi

trumn

z czterech desek nie

heblowanych, wiórów pod głow

nasła

- Nic wi

cej... słyszysz! - mówił do stolarza z tajon

ciekło

- cztery

deski, nic wi

cej...

Przypomniał sobie,

e trzeba kogo

zawiadomi

... rodzin

. Gdzie

jest ta

rodzina?...

Zacz

ł z t

, idiotyczn

zapobiegliwo

układa

na jeden stos ksi

ąŜ

ki,

rejestry szkolne, kajety, jakie

kopisy. Natrafił w

ród papierów na pocz

tek

listu.

"Kochana Helenko!

Od kilku dni czuj

tak

le,

e prawdopodobnie przenios

przed oblicze

Minosa i Radamantesa, Eakosa i Tryptolemosa oraz innych wielu z półbogów, którzy
itd. W razie tego "przesiedlenia si

d na miejsce inne" zechciej za

Ŝą

wójta mojej gminy, aby pozostał

po mnie spu

cizn

ksi

ąŜ

kow

na r

ce twoje

wysłał. Opracowałam nareszcie "Fizyk

dla ludu" nad któr

tyle nałamały

my sobie

głów dziewiczych: opracowałam na brudno - niestety! Je

eli ci czasu starczy -

zawsze w razie mego przesiedlenia si

na miejsce inne - uszykuj to do druku i

zmu

Antosia - niech przepisze; on to dla mnie zrobi. Ach, co za smutek!...

Prawda!... ksi

garzowi naszemu winnam jedena

cie rubli kopiejek sze

ść

dziesi

ęć

... wypła

mu... Spencerem moim, gdy

pustki u mnie w szkatule. Sobie na

pami

..."

Ostatnie wyrazy nieczytelnymi ju

były pisane kreskami. Nie było adresu - nie

na te

było listu wysła

. W szufladzie stolika znalazł doktor r

kopis owej

Fizyki, o której w li

cie czytał, zwitki notatek i szpargałów, w szafce - troch

bielizny, salopk

kotkami podbit

, jak

ąś

czarn

sukienk

...

Krz

taj

c si

po pokoiku dostrzegł w izbie szkolnej chłopaka, który je

dził po

lekarstwo; stal przytulony w k

cie obok pieca, przest

puj

c z nogi na nog

Zwierz

ca nienawi

ść

zadrgała w duszy doktora.

- Dlaczego

na czas nie wrócił?! - zawołał przyskakuj

c do chłopca.

- Zabł

dziłem na polu, ko

mi ustał... piechot

przyszedłem rano... panienka ju

wtedy...
- Kłamiesz!

Chłopiec nie odpowiedział. Spojrzał mu doktor w oczy i dziwnego doznał wra

enia:

oczy te były zm

czone i straszne, wygl

dała z nich, jak z podziemnej jaskini,

chłopska, głupia, zdziczała rozpacz, podobna do niedocieczonej tajemnicy.
- Ja tu, panie, odniosłem ksi

ąŜ

ki, co mi ta nauczycielka po

yczyła - mówił

wyci

gaj

c z zanadrza kilka wyszarzałych i zabrudzonych tomików.

- Daj ty mi pokój... id

precz! - zawołał doktor, odwracaj

c si

od niego i

uciekaj

c do pokoiku.

Tam stan

ł w

ród porozrzucanych na podłodze rupieci, papierów, ksi

ąŜ

ek i ze

miechem pytał sam siebie:

- Czego ja tu chc

?... Nic tu po mnie, nie mam prawa.

Obejmowała go cze

ść

gł

boka, zrozumienie, wwiadywanie si

pilne, wielka pokora.

Gdyby tu zostawał cho

by godzin

dłu

ej, doszedłby do tego szczytu ła

cucha gór,

na którym siedzi szale

stwo. W sekrecie przed samym sob

wiedział,

e go

zdejmuje obawa o siebie. W tym wszystkim, co go mia

yło owej chwili, była

ogromna niesymetria z nim samym, co

co wywa

ało z gł

bi jego duszy ostateczny

rdze

uczu

ludzkich: egoizm i - egoizm ten dusz

c - kazało naprawd

otacza

czy, która uniosła z ziemi t

głupi

dziewczyn

. Trzeba ucieka

dzej... Zgodziwszy si

na wyjazd natychmiastowy zacz

ł rozpacza

knymi

frazesami, co było ju

ulg

znaczn

Kazał zajecha

...

Pochylił si

nad trupem Stasi i szeptał na jej uczczenie najpi

kniejsze wyrazy,

jakie wymarzy

mogły na chwał

wielko

ci puste serca ludzkie. Zatrzymał si

raz

jeszcze we drzwiach, obejrzał; przez sekund

lał, czy nie lepiej by było

umrze

natychmiast, potem rozsun

ł gromad

chłopów przed drzwiami, wskoczył na

sanie, przewrócił si

na twarz i poniosły go konie, dusz

cego si

spazmatycznym

płaczem.

mier

panny Stanisławy wywarła wpływ niejaki na usposobienie doktora Pawła.

Przez pewien czas czytywał w wolnych chwilach Bosk

Komedi

Dantego, w winta

nawet nie grywał, gospodyni

dwudziestoczteroletni

odprawił. Stopniowo jednak

uspokoił si

Obecnie ma si

znakomicie, utył, pieni

dzy worek uczciwy nazbijał. O

ywił si

nawet; dzi

ki jego usilnej agitacji wszyscy prawie optymaci obrzydłowscy, z

wyj

tkiem krzykliwych, prawda, ale te

nielicznych konserwatystów, zacz

li pali

papierosy

gilzach

nie

sklejanych,

zaszczytnie

znanych

pod

godłem

"nieszkodliwych piersiom". Nareszcie!...