Tech_hodowca_koni_321[01].Z2.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Pasze stosowane w Ŝywieniu zwierząt gospodarskich

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Metody konserwacji i przechowywania pasz

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Budynki inwentarskie i zoohigieniczna ocena pomieszczeń

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Zasady pielęgnacji i higieny koni oraz innych zwierząt gospodarskich

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Profilaktyka chorób i warunki weterynaryjne w produkcji zwierzęcej

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć
5. Literatura

46
51

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w poznaniu podstawowych zasad dotyczących Ŝywienia

zwierząt gospodarskich i wykonywania zabiegów zoohigienicznych. Ponadto wzbogacisz
swoją wiedzę o dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów Unii Europejskiej.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności jakie powinien posiadać, aby moŜna było
bez problemów korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz pracując z poradnikiem,

−

materiał nauczania zawiera wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści
jednostki modułowej. Podzielono go na pięć rozdziałów, ściśle ze sobą powiązanych
i realizowanych w logicznej kolejności,

−

zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić poziom opanowania zagadnienień
dotyczących podstawowych zasad Ŝywienia zwierząt gospodarskich i wykonywania
zabiegów zoohigienicznych,

−

wiczenia, które mają na celu ukształtowanie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian postępów, czyli przykładowy zestaw zadań pytań, dzięki któremu sprawdzisz
poziom opanowania niezbędnej wiedzy i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

−

wykaz literatury, z jakiej moŜesz korzystać podczas nauki.
W materiale nauczania zostały omówione równieŜ treści dotyczące warunków transportu

zwierząt  i  wymogów  ochrony  środowiska  naturalnego.  Ćwiczenia  zamieszczone
w rozdziałach: pasze stosowane w Ŝywieniu zwierząt gospodarskich, wyposaŜenie budynków
inwentarskich  i  zoohigieniczna  ocena  pomieszczeń  moŜesz  wykonać  korzystając
z programów  komputerowych,  wykorzystując  umiejętności  ukształtowane  na  zajęciach
z technologii informacyjnej.

JeŜeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela

o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni produkcji zwierzęcej oraz w gospodarstwie rolnym musisz

przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji
przeciwpoŜarowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji rynkowej i ekonomicznej oraz doradztwa
specjalistycznego,

−

określać fazę rozwojową i termin zbioru roślin pastewnych,

−

przygotowywać i przeprowadzać zbiór roślin pastewnych,

−

zaplanować przechowywanie roślin pastewnych,

−

oceniać wydajność trwałych uŜytków zielonych,

−

stosować metody racjonalnego uŜytkowania łąk i pastwisk,

−

planować i organizować produkcję wybranych roślin pastewnych w gospodarstwie
ekologicznym,

−

sporządzać preliminarz i bilans pasz w gospodarstwie rolnym,

−

korzystać z komputera i jego oprogramowania,

−

pracować w grupie nad rozwiązywaniem problemów,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej, ochrony
ś

rodowiska, bezpieczeństwa zdrowotnego Ŝywności oraz standardy jakości dotyczące

produkcji roślin pastewnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

sklasyfikować pasze stosowane w Ŝywieniu zwierząt gospodarskich,

−

rozpoznać pasze stosowane w Ŝywieniu koni, bydła i trzody chlewnej oraz ocenić ich
wartość pokarmową,

−

objaśnić zasady konserwacji, przechowywania i przyrządzania pasz dla koni, bydła
i trzody chlewnej,

−

ocenić organoleptycznie jakość pasz,

−

przygotować i zadać pasze zwierzętom gospodarskim,

−

dobrać rodzaje i wyposaŜenie budynków inwentarskich w zaleŜności od kierunku
uŜytkowania zwierząt i wielkości produkcji,

−

określić wymagania, które muszą spełniać pomieszczenia dla zwierząt,

−

ocenić mikroklimat w stajni, oborze i chlewni,

−

zorganizować i wykonać prace porządkowe w budynkach inwentarskich,

−

określić zasady pielęgnacji i higieny koni oraz innych zwierząt gospodarskich,

−

dobrać narzędzia i sprzęt do pielęgnacji koni i innych zwierząt gospodarskich,

−

wykonać zabiegi zoohigieniczne u koni, bydła i trzody chlewnej,

−

określić zasady higieny Ŝywienia i pojenia zwierząt gospodarskich,

−

określić zasady higieny transportu zwierząt,

−

określić przyczyny powstawania chorób koni, bydła i trzody chlewnej oraz
scharakteryzować sposoby i środki zapobiegania,

−

rozpoznać choroby koni, bydła i trzody chlewnej oraz wskazać przyczyny ich
powstawania,

−

określić skutki chorób zwierząt gospodarskich dla zwierząt i dla człowieka,

−

określić sposoby i środki zapobiegania chorobom zwierząt w gospodarstwie
ekologicznym,

−

określić zasady wykonywania dezynfekcji, dezynsekcji i deratyzacji w pomieszczeniach
inwentarskich,

−

zastosować przepisy o zwalczeniu chorób zakaźnych zwierząt,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej
i ochrony środowiska,

−

określić działalność Inspekcji Weterynaryjnej w zakresie badań zwierząt rzeźnych
i mięsa,

−

ocenić stan zdrowia zwierząt na podstawie pomiaru temperatury, tętna i liczby oddechów,

−

udzielić pierwszej pomocy chorym zwierzętom gospodarskim,

−

określić wyposaŜenie apteczki weterynaryjnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Pasze stosowane w Ŝywieniu zwierząt gospodarskich

4.1.1. Materiał nauczania

Paszą nazywamy produkt pochodzenia roślinnego, zwierzęcego, syntetycznego lub

mineralnego,  uŜywany  w  Ŝywieniu  zwierząt.  Produkt  ten  zwierzę  moŜe  spoŜyć,  częściowo
strawić  i  przerobić  na  energię  lub  składniki  ciała.  Podstawowym  pokarmem  zwierząt
gospodarskich są produkty roślinne: zielonki, okopowe, nasiona, siana, kiszonki.

białko właściwe

woda

związki azotowe

związki azotowe niebiałkowe

Pasza

związki organiczne

sucha masa

związki bezazotowe

tłuszcz surowy

związki nieorganiczne

węglowodany

Pasze dzieli się na trzy zasadnicze grupy:

−

objętościowe soczyste,

−

objętościowe suche,

−

treściwe.
Pasze objętościowe soczyste:

−

zielonki z trwałych uŜytków zielonych (łąki i pastwiska) i z upraw polowych,

−

kiszonki: wysokobiałkowe, średnio i niskobiałkowe, sianokiszonki,

−

okopowe (bulwy, korzenie).
Do pasz objętościowych soczystych zaliczamy pasze zawierające ponad 40% wody, która

znajduje się głównie w sokach komórkowych roślin, a więc zielonki, okopowe, kiszonki
i produkty uboczne z przemysłu rolno-spoŜywczego (np. młóto, wywar ziemniaczany,
melasa, wysłodki buraczane).

Pasze objętościowe suche:

−

siano z traw i roślin motylkowych,

−

susz z zielonek,

−

słoma i plewy.
Pasze treściwe:

−

niskobiałkowe (zawierające mniej niŜ 20% białka): ziarno zbóŜ i produkty jego przerobu,
inne pasze (susz z okopowych i produktów ubocznych z ich przerobu),

−

wysokobiałkowe:  roślinne  o  średniej  zawartości  białka  (20–30%  białka  w  1  kg  suchej
masy)  i  wysokiej  zawartości  białka  (ponad  30  białka  w  1  kg  suchej  masy)  oraz
pochodzenia zwierzęcego (mączka rybna, mleko w proszku).
Poszczególne  pasze  zalicza  się  do  grupy  pasz  objętościowych  lub  treściwych  na

podstawie ich wartości energetycznej (pasze, które w 1 kg suchej masy zawierają mniej niŜ
0,7 jednostki owsianej i więcej niŜ 18% włókna).

Przemysłowe mieszanki paszowe:

−

pełnodawkowe,

−

uzupełniające,

−

koncentraty białkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dodatki uzupełniające:

−

witaminowe,

−

mineralno-witaminowe (permiksy),

−

inne dodatki paszowe (aminokwasy syntetyczne, probiotyki, enzymy paszowe, zioła,
substancje aromatyczne, konserwanty, detotsykanty, barwniki),

−

związki azotowe niebiałkowe (mocznik).
W zaleŜności od miejsca produkcji pasz dzieli się je na tzw. gospodarskie – produkowane

w  gospodarstwach  rolnych  i  pochodzące  z  zakupu  –  wytwarzane  przewaŜnie  w  róŜnych
zakładach  przetwórczych.  Pasze  gospodarcze  to  przede  wszystkim  zielonki,  siano,  kiszonki,
słoma,  okopowe,  ziarno  itp.  Do  pasz  pochodzących  z  zakupu  zalicza  się  róŜne  produkty
uboczne  przemysłu  rolno-spoŜywczego,  a  takŜe  z  przetwórni  nastawionych  specjalnie  na
produkowanie  pasz.  Biorąc  pod  uwagę  pochodzenie  pasz  dzieli  się  je  na:  pochodzenia
roślinnego, zwierzęcego i mineralnego.

Na skład chemiczny i wartość pokarmową pasz wpływają następujące czynniki:

−

rodowisko w których rosły rośliny,

−

odmiana rośliny,

−

faza rozwoju, w której rośliny zbierano,

−

sposoby zbioru i konserwowania oraz warunki przechowywania,

−

stopień zanieczyszczenia oraz opanowania przez choroby i szkodniki,

−

technologia stosowana przy przerobie

surowca lub obróbce paszy.

Pasze objętościowe zawierają w suchej masie stosunkowo duŜo włókna (z wyjątkiem

okopowych),  a  mało  energii.  Z  fizjologicznego  i  ekonomicznego  punktu  widzenia  powinny
stanowić  główny  składnik  dawek  pokarmowych  (60–70%  s.  m.)  dla  przeŜuwaczy  oraz  dla
koni.
Zielonki  zaliczamy  do  pasz  objętościowych  soczystych,  zawierają  od  1,5%  do  4%  białka
ogólnego i od 0,77 do 1,44 MJ energii netto paszy oraz od 11 do 25% suchej masy.
Zielonką nazywamy nadziemne części roślin, które nie ukończyły jeszcze wzrostu i rozwoju,
a  więc  ich  łodygi,  liście  i  kwiaty.  Rośliny  te  rosną  na  trwałych  uŜytkach  zielonych  lub  są
uprawiane  na  polach  w  czystym  siewie,  np.  koniczyna,  lucerna,  kukurydza  itp.,  albo  jako
mieszanki,  głównie  traw  i  motylkowych.  Rośliny  zielone  stanowią  doskonały  pokarm  dla
zwierząt  gospodarskich,  gdyŜ  zawierają  podstawowe  składniki  pokarmowe  (białko,
węglowodany)  oraz  dodatkowe:  witaminy,  związki  mineralne,  antybiotyki,  związki
hormonalne. Zielonki zawierają duŜo wody (70–85%), która stanowi pewnego rodzaju balast,
rozcieńcza składniki pokarmowe, obniŜa wartość energetyczną kilograma paszy. Zwierzętom
wymagającym  dawek  wysokoenergetycznych,  jak  np.  młodzieŜy  bydlęcej,  młodym
tucznikom  –  zielonka  nie  zapewnia  dostatecznej  koncentracji  energii.  Zwierzęta  zjadają
zielonek  duŜo.  Krowy  mogą  spoŜywać  dziennie  nawet  100  kg  wodnistej  zielonki  (liści
buraczanych),  jednak  przeciętna  dawka  wynosi  40–50  kg.  Starsze  lochy  zjadają  dziennie  do
12  kg  zielonki,  konie  do  30,  owce  do  5kg.Zielonkę  naleŜy  kosić  małymi  partiami,  gdyŜ  nie
nadaje  się  do  przechowywania.  ZłoŜona  w  wysoką  warstwę  zagrzewa  się  i  moŜe  być
niebezpieczna dla zdrowia zwierząt.
Pasze  objętościowe suche ze względu na ich strukturę fizyczną i duŜą zawartość włókna są
skarmiane głównie przeŜuwaczami, a w mniejszym stopniu takŜe końmi. Stanowią one źródło
energii  i  związków  azotowych  oraz  niezbędnego  balastu.  Dzieli  się  je  na  trzy  zasadnicze
grupy: siano, susz z zielonek i pasze słomiaste.
Sianem  nazywamy  rośliny  zielone  skoszone  przed  ukończeniem  wzrostu  i  rozwoju
i wysuszone  w  warunkach  naturalnych  do  15–17%  wilgotności,  co  umoŜliwia
przechowywanie  ich  w  normalnych  warunkach.  ZaleŜnie  od  gatunku  roślin  rozróŜnia  się
siano o duŜej zawartości białka (z roślin motylkowych) i o małej (z innych roślin). Zawartość
składników  pokarmowych  w  sianie  oprócz  gatunku  rośliny  zaleŜy  od  fazy  ich  rozwoju

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w czasie koszenia, sposobu suszenia oraz warunków atmosferycznych w czasie suszenia. Przy
ocenie  jakości  siana  naleŜy  brać  pod  uwagę  zawartość  w  nim  białka  i  wartość  energetyczną
oraz  uwzględnić  takie  cechy  jak:  barwa,  zanieczyszczenia,  zapleśnienie,  zapach,  twardość,
skład  botaniczny.  W  okresie  od  ścięcia  roślin  do  momentu  ich  skarmiania  w  postaci  siana
traci się przeciętnie 20–30% liści i innych delikatnych części. Wielkość strat w duŜej mierze
zaleŜy  od  staranności  i  sposobów  suszenia  siana.  Straty  składników  pokarmowych
wypłukanych  przez  deszcz  w  czasie  suszenia  na  ziemi  mogą  wynosić  w  przybliŜeniu
65% związków  mineralnych,  35%  łatwo  rozpuszczalnych  węglowodanów  i  18%  białka.
Udział  liści  w  sianie  jest  waŜnym  wskaźnikiem  przy  ocenie  jego  jakości.  Dobre  siano
powinno  zawierać  następujący  procent  liści  (wagowo):  z  tymotki  28%,  z  koniczyny  35%,
z lucerny 50%. W celu uzyskania siana dobrej jakości trzeba kosić rośliny na początku okresu
kwitnienia,  suszyć  szybko  do  odpowiedniej  wilgotności  oraz  magazynować  w  miejscu
przewiewnym i zabezpieczonym przed wilgocią.

Najlepszej jakości siano o duŜej zawartości białka i karotenu, a małej włókna, naleŜy

skarmiać cielętami i jagniętami (po zmieleniu na mąkę nadaje się dla trzody chlewnej).
Dobrej jakości siano z roślin motylkowych naleŜy przeznaczyć dla cieląt i krów mlecznych,
a o duŜej zawartości włókna dla starszego bydła.

Krowy mleczne mogą pobrać dziennie do 15 kg siana. Przeciętna dawka wynosi 3–4 kg,

chociaŜ  zaleca  się,  aby  stanowiła  co  najmniej  7  kg.  Konie  otrzymują  około  5-7  kg  siana,
przewaŜnie twardszego, złoŜonego z traw wysokich, tak zwanego „końskiego”. Owcom daje
się  siano  w  ilości  1–2  kg.  W  Ŝywieniu  trzody  chlewnej  stosuje  się  czasem  nieduŜy  dodatek
siana. Siano jest niezbędne w Ŝywieniu młodego bydła, jagniąt i źrebiąt.
Susz  z  zielonek  –  sztuczne  suszenie  w  specjalnych  suszarniach  pozwala  najlepiej  zachować
wszystkie składniki pokarmowe znajdujące się w roślinach. Wartość suszu zaleŜy od jakości
zielonki  oraz  od  postępowania  z  nią  przy  suszeniu.  NajwyŜszej  jakości  susz  powinien  mieć
barwę  jasno  lub  ciemnozieloną  (zaleŜnie  od  surowca)  i  nie  moŜe  w  nim  być  przypalonych
cząstek  roślin,  zawartość  wody  powinna  wynosić  10–13%,  piasku  nie  moŜe  być  więcej  niŜ
1%.  Zawartość  białka  powinna  wynosić  ponad  21%,  a  karotenu  –  240mg  w  1  kg.  Włókna
powinno być nie więcej niŜ 25%. Susz z zielonek zawiera wszystkie związki mineralne, które
znajdowały się w surowcu wyjściowym, a ponadto duŜo takich witamin, jak: E, K, witaminy
z  grupy  B  i  ksantofil.  W  bardzo  dobrych  suszach  zawartość  najwaŜniejszych  składników
pokarmowych waha się w następujących granicach: białka 12–22%, włókna 19–23%, popiołu
6–8%,  karotenu  240–400mg  w  1  kg,  wapnia  22–25g  i  fosforu  2,4–2,9  g  w  1  kg.  Susz
z zielonek  po  zmieleniu  na  mączkę  przechowuje  się  w  szczelnych  workach  lub  granuluje.
W celu zachowania karotenu dodaje się antyoksydantów i tłuszczu. Susz z lucerny dodaje się
do mieszanek dla kurcząt (do 5%) i dla trzody chlewnej (do 10%). Susz gorszej jakości moŜe
być podawany dla bydła i koni zamiast części paszy treściwej.
Pasze słomiaste – ze względu na duŜą zawartość balastu stosuje się tylko w Ŝywieniu bydła,
owiec  i  koni.  Wartość  słomy  zboŜowej  jako  paszy  zaleŜy  od  gatunku  zbóŜ,  ich
zachwaszczenia  i  warunków  przechowywania.  Największą  wartość  pokarmową  ma  słoma
kukurydziana,  jęczmienna  i  owsiana.  Stanowi  ona  cenny  dodatek  przy  skarmianiu  duŜych
ilości pasz wodnistych i soczystych. Skarmia się ją w ilości 2–7 kg na sztukę dziennie. Słoma
zbóŜ ozimych jest gorsza niŜ jarych – bardziej twarda, zdrewniała i niesmaczna. Słoma roślin
strączkowych  ma  większą  wartość  pokarmową  niŜ  zbóŜ,  zawiera  więcej  białka  i  wapnia
a mniej włókna, które dzięki mniejszemu zdrewnieniu jest bardziej strawne.
Pasze  treściwe  pochodzenia  roślinnego  mają  wyjątkowe  znaczenie  w  Ŝywieniu  zwierząt.
Ziarno  roślin  zboŜowych  stanowi  najpowaŜniejszą  grupę  pasz  treściwych  i  jest  stosowane
w Ŝywieniu zwierząt, zwłaszcza koni, trzody chlewnej i drobiu. Ziarno zbóŜ zawiera niewiele
białka  (7–16%),  duŜo  związków  bezazotowych  wyciągowych  (50–75%)  oraz  zmienną  ilość
włókna surowego i tłuszczu, a takŜe składników mineralnych i witamin. Białka ziarna zbóŜ są

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

niepełnowartościowe,  brak  w  nich  zazwyczaj  lizyny,  naleŜy  więc  uzupełniać  je  białkami
zwierzęcymi.  Ziarna  nie  moŜna  skarmiać  bezpośrednio  po  zbiorze,  gdyŜ  szczególnie  owies
i Ŝyto  mogą wywoływać powaŜne zaburzenia w trawieniu, zwłaszcza u koni (kolki, pocenie,
ochwat).To  szkodliwe  działanie  ziarna  zanika  po  4–6  tygodniach  od  zbioru.  Ziarno  zbóŜ
skarmia  się  w  całości  lub  śrutowane.  Koniom  i  ptakom  daje  się  zwykle  w  całości.  Wyjątek
stanowi  kukurydza,  którą  trzeba  ześrutować,  gdyŜ  ziarno  jest  twarde  i  grube.  Trzodzie
chlewnej i przeŜuwaczom z reguły zadaje się ziarno śrutowane.
Owies  –  ziarno  ze względu na duŜą zawartość plew ma niŜszą wartość pokarmową niŜ inne
zboŜa.  Dla  koni  moŜe  być  zadawany  nawet  w  duŜych  ilościach,  zaleŜnie  od  rodzaju
wykonywanej  pracy  (4–6  kg  dziennie).  NaleŜy  go  dawać  w  całości.  Koniom  starszym
o słabym  uzębieniu,  podaje  się  gnieciony  lub  śrutowany.  Jest  doskonałą  paszą  dla  źrebiąt
(początkowo gnieciony, a po pewnym czasie przejść na ziarno całe).
Bydłu  mlecznemu  owies  śrutowany  moŜe  być  zadawany  w  umiarkowanych  ilościach,
zwłaszcza w mieszance z innymi paszami treściwymi.
W  Ŝywieniu  trzody  chlewnej  owies  ma  małe  zastosowanie.  Jest  on  gorzej  wykorzystywany
niŜ inne ziarno, poniewaŜ zawiera zbyt duŜo włókna surowego. Dla knurów i loch, a takŜe dla
młodzieŜy hodowlanej owies śrutowany moŜe być stosowany w mieszance z innymi paszami
treściwymi  w  ilości  do  30%  mieszanki.  Tucznikom,  waŜącym  powyŜej  50  kg,  owies  nie
powinien  być  zadawany.  Wpływa  on  niekorzystnie  na  jakość  tłuszczu  w  mięsie  i  słoninie,
który staje się miękki i mazisty.
Dla owiec, owies jest dobrą paszą dla wszystkich grup produkcyjnych.
Jęczmień  jest  powszechnie  stosowany  w  Ŝywieniu  zwierząt.  Ziarno  jest  dobrze  przez
zwierzęta  wykorzystywane  i  dodatnio  wpływa  na  jakość  ich  produktów.  Ma  głównie
zastosowanie  w  Ŝywieniu  koni  cięŜkich.  Dawki  jego  w  mieszance  z  owsem  i  sieczką,
wynoszą  do  2  kg  dla  koni  lekkich  i  do  4  kg  –  dla  cięŜkich.  Dla  źrebiąt  jest  paszą
nieodpowiednią.

W Ŝywieniu bydła mlecznego znajduje małe zastosowanie. Jako pasza tucząca

i wysokoenergetyczna, śruta jęczmienna jest stosowana w Ŝywieniu opasów.

Dla trzody chlewnej jest doskonałą paszą, dobrze wykorzystywaną przez tuczniki

i dodatnio wpływającą na jakość mięsa.
Pszenica  jest  doskonałą  paszą  o  właściwościach  dietetycznych.  Odznacza  się  wysoką
strawnością  i  jest  chętnie  zjadana  przez  wszystkie  zwierzęta  gospodarskie.  Koniom  moŜna
dawać  pszenicę  w  ilości  do  3  kg  dziennie.  Nadaje  się  ona  zwłaszcza  dla  źrebiąt  i  klaczy
karmiących.  W  Ŝywieniu  trzody  chlewnej  nadaje  się  dla  wszystkich  grup  produkcyjnych.
Korzystnie wpływa na jakość mięsa i słoniny.
Kukurydza  – ziarno jest typową paszą tuczącą. Jest najbardziej energetyczną paszą spośród
wszystkich  zbóŜ.  Kukurydza  jest  paszą  smaczną,  łatwo  strawną,  o  duŜych  walorach
dietetycznych  i  moŜe  być  stosowana  w  Ŝywieniu  wszystkich  gatunków  zwierząt
gospodarskich.  Ze  względu  na  niezbyt  duŜą  zawartość  białka  w  ziarnie  i  niską  jego  wartość
biologiczną wskazane jest podawanie kukurydzy w mieszankach z innymi paszami.
Nasiona  roślin strączkowych – łubinu, grochu i bobiku odznaczają się wysoką zawartością
białka.

Dla koni roboczych bobik jest dobrą paszą i dzienne dawki mogą dochodzić do 3 kg.

W Ŝywieniu bydła bobik jest rzadko stosowany, moŜna go zadawać dorosłym zwierzętom
w ilości do 1 kg dziennie.

Wartość energetyczna łubinu zaleŜy od gatunku. Dla młodzieŜy, matek karmiących

i samic  cięŜarnych  łubin  jest  paszą  nieodpowiednią.  Zwierzętom  dorosłym  moŜna  go  dawać
w  umiarkowanych  ilościach.  Koniom  roboczym  moŜna  dawać  do  1  kg  łubinu  dziennie,
krowom  mlecznym  i  opasom  1–2  kg,  tucznikom  nie  więcej  niŜ  0,5  kg  na  100  kg  masy,
a dorosłym owcom do 0,2 kg.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nasiona grochu peluszki są paszą wartościową. W Ŝywieniu koni roboczych groch jest

stosowany w ilościach 1–2 kg dziennie. Krowom mlecznym moŜna zadawać do1 kg dziennie,
a  opasom  do  3  kg.  W  Ŝywieniu  trzody  chlewnej  jest  bardzo  dobrą  paszą,  w umiarkowanych
ilościach moŜna go zadawać wszystkim grupom produkcyjnym. Osobnikom dorosłym moŜna
dawać nawet do 1 kg dziennie.
Produkty  uboczne  i  przetwory  przemysłu  rolnego  to  otręby,  śruty  poekstrakcyjne,  płatki
ziemniaczane,  susz  ziemniaczany,  pulpa  ziemniaczana,  wysłodki  buraczane,  susz  buraczany,
kiełki słodowe, wywar, droŜdŜe pastewne.
Pasze  pochodzenia  zwierzęcego  są  przede  wszystkim  źródłem  pełnowartościowego  białka
i uzupełniają w Ŝywieniu zwierząt niedobory niektórych niezbędnych aminokwasów, których
brak w paszach pochodzenia roślinnego.
Pasze naturalne to: mleko pełne, mleko odtłuszczone, mięso, ryby, jaja.
Przetwory i produkty uboczne przemysłu mleczarskiego to: mleko sproszkowane, serwatka,
maślanka.
Produkty uboczne przemysłu rybnego to mączka rybna.
Dodatki  mineralne  moŜna  podzielić  na  zawierające:  związki  wapnia,  związki  wapnia
i fosforu, związki sodu i chloru oraz mieszanki mineralne.
Dodatki witaminowe produkowane są przez przemysł farmaceutyczny i paszowy. Zawierają
witaminy w postaci koncentratów lub czystych składników o określonej stabilności.
Inne  dodatki  paszowe,  takie  jak:  aminkowasy  syntetyczne,  probiotyki,  enzymy  paszowe,
zioła, substancje aromatyczne, konserwanty, detotyksyny, barwniki.
Przemysłowe mieszanki paszowe zaleŜnie od zawartości białka moŜna podzielić na:

−

mieszanki paszowe, zawierające powyŜej 10% białka, składają się przewaŜnie ze śrut
zboŜowych i otrąb z niewielkim dodatkiem pasz wysokobiałkowych i dodatków
witaminowo-mineralnych,

−

mieszanki pełnoporcjowe, stanowiące jedyną paszę w Ŝywieniu danego gatunku zwierząt,

−

koncentraty białkowe, zawierające powyŜej 30% białka, składają się z pasz
wysokobiałkowych, oraz dodatków witaminowo-mineralnych,

−

premiksy  są  to  specjalne  mieszanki,  w  skład  których  wchodzą  preparaty  witaminowe,
mikroelementy,  aminokwasy  oraz  róŜne  inne  stymulatory  wzrostu  i  wyzyskania  paszy,
a takŜe  substancje  typu  środków  profilaktycznych  i  leków,  substancje  smakowe  i  inne.
Premiksy  muszą  być  bardzo  dokładnie  wymieszane  z  paszami  treściwymi,  poniewaŜ
zawierają składniki potrzebne w bardzo małych ilościach.
Programy Ŝywieniowe dla bydła mlecznego:

−

mieszanki:  preparat  mlekozastępczy  dla  cieląt,  mieszanka  granulowana  dla  cieląt,
mieszanka  granulowana  dla  młodego  bydła  hodowlanego,  granulowana  mieszanka  dla
krów  mlecznych,  mieszanka  dla  krów  mlecznych  zawierająca  pasze  objętościowe,
granulowana mieszanka dla krów wysokomlecznych,

−

koncentraty: białkowy koncentrat dla krów mlecznych, energetyczny koncentrat dla krów
wysokmlecznych.

Katapult – program na okres okołowycieleniowy: granulowana mieszanka na okres
okołowycieleniowy, premiks DCED.
Premiksy: premiks dla bydła, premiks z wysoką zawartością wapnia dla bydła.

Układanie dawek pokarmowych

Dawką pokarmową nazywamy pasze podawane zwierzęciu w ciągu doby w celu

pokrycia potrzeb bytowych i produkcyjnych pod względem energetycznym, białkowym,
mineralnym i witaminowym. Analizując potrzeby pokarmowe zwierząt, bierze się pod uwagę:
gatunek zwierzęcia, wiek, płeć, masę ciała, typ uŜytkowy i rasę, kierunek uŜytkowania,
wysokość produkcji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na pokrycie potrzeb bytowych wystarcza dawka zapewniająca właściwy przebieg

procesów  fizjologicznych,  sprawność  fizyczną  oraz  utrzymująca  zwierzę  w  stałej  kondycji.
Na  produkcję  potrzebny  jest  odpowiedni dodatek pasz. Całkowite zapotrzebowanie dzielimy
na  bytowe  i  produkcyjne.  Przy  ustalaniu  zapotrzebowania  zwierząt  i  wartości  pasz  korzysta
się  z  „Norm  Ŝywienia  bydła  owiec  i  kóz”,  „Norm  Ŝywienia  świn”,  „Norm  Ŝywienia  koni”.
Wartość  energetyczną  dawki  oblicza  się  z  dokładnością  do  setnej  części,  a  zawartość  białka
i soli mineralnych do 1 g. RóŜnice między potrzebami a ich pokryciem w dawce nie powinny
przekraczać  5%.  Przy  układaniu  dawek  dla  duŜych  zwierząt  (bydło,  konie)  pasze
objętościowe  normuje się z dokładnością do 1 kg, a treściwe do 0,1kg. Dla małych zwierząt
normujemy z większą dokładnością. Przystępując do układania dawek pokarmowych, naleŜy
wyszukać  w  tabelach  „Norm”  zapotrzebowanie  pokarmowe,  dla  których  są  przeznaczone,
oraz dane charakteryzujące wartość posiadanych pasz.

ZuŜycie pasz na produkcję oblicza się, dzieląc ilość pobranych przez zwierzę pasz oraz

ich wartość przez ilość otrzymanego produktu.

Tabela 1. Zapotrzebowanie koni uŜytkowanych w rekreacji na składniki pokarmowe [5, s. 161]

Masa ciała w kg

Energia strawna w MJ

Białko ogólne w g

Sucha masa w g

400

74–94

444–564

6,5–8,0

500

95–117

582–722

7,5–10,0

600

117–137

702–822

9,0–12,0

700

138–158

828–948

10,5–14,0

Tabela 2. Przykładowa dawka pokarmowa dla konia uŜytkowanego w rekreacji (700 kg masy ciała) [5, s. 161]

Pasze

Ilość paszy

w kg

Sucha masa

w g

Energia strawna

w MJ

Białko strawne

w g

Owies, śruta

3,52

372

Kukurydza, śruta

1,76

27,2

130

Mieszanka treściwa

0,88

120

Marchew

0,60

9,6

Siani łąkowe, I pokos, koniec kwitnienia

5,16

330

Razem

11,92

139,8

996

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co nazywamy paszą?
2.  Jaki jest skład chemiczny pasz?
3.  Jakie czynniki bierzemy pod uwagę dokonując klasyfikacji pasz?
4.  Jakie czynniki wpływają na skład chemiczny i wartość pokarmową pasz?
5.  Jakie pasze objętościowe soczyste stosowane są w Ŝywieniu zwierząt gospodarskich?
6.  Jakie pasze naleŜą do pasz objętościowych suchych?
7.  Jakie  jest  znaczenie  pasz  treściwych  pochodzenia  roślinnego  w  Ŝywieniu  zwierząt

gospodarskich?

8.  Co to są przemysłowe mieszanki paszowe?
9.  Co nazywamy dawką pokarmową?
10.  W jaki sposób ustalisz zapotrzebowania na składniki pokarmowe?
11.  Na czym polega układanie dawki pokarmowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj pasze i określ ich wartość pokarmową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć dokładnie próbki pasz,
2)  porównać barwę, konsystencję i zapach,
3)  określić pochodzenie pasz,
4)  określić róŜnicę między poszczególnymi rodzajami pasz,
5)  określić nazwać poszczególnych pasz,
6)  wynotować z reklam parametry pasz treściwych,
7)  określić wartość pokarmową poszczególnych pasz,
8)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

próbki pasz,

−

reklamy pasz,

−

lupa,

−

gablota z zestawem pasz,

−

normy Ŝywieniowe zwierząt,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj zioła stosowane w Ŝywieniu zwierząt gospodarskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć dokładnie poszczególne rośliny,
2)  określić cechy rozpoznawcze w stanie bezkwiatowym (łodyga, liście, przylistki),
3)  określić: wysokość rośliny, barwę i rodzaj kwiatostanu, system korzeniowy,
4)  porównać rośliny z rysunkami w atlasie roślin uŜytków zielonych,
5)  nazwać poszczególne rośliny,
6)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

lupa,

−

okazy ziół i chwastów występujących na uŜytkach zielonych,

−

zielniki,

−

atlas roślin łąkowych,

−

klucz do oznaczania roślin,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Określ zapotrzebowanie Ŝywieniowe na podstawie norm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić zapotrzebowanie bytowe i produkcyjne na podstawie norm dla:

−

ogiera o masie ciała 600 kg w sezonie kopulacyjnym,

−

odsadka – ogierka zimnokrwistego o masie ciała matki 600 kg w okresie jesieni,

−

konia roboczego niepracującego o masie 650 kg,

−

konia roboczego o masie ciała 600 kg w czasie podorywek,

−

konia sportowego,

2) porównać wyniki i napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

normy Ŝywienia koni,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

UłóŜ dawkę pokarmową dla koni na podstawie ustalonego zapotrzebowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ułoŜyć dawkę pokarmową dla koni, na podstawie zapotrzebowania,
2)  wykorzystać pasze produkowane w gospodarstwie lub podane w zestawie,
3)  obliczyć stosunek energii strawnej do białka ogólnego strawnego,
4)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

normy Ŝywienia koni,

−

zestaw pasz: siano łąkowe, słoma Ŝytnia, ziemniaki parowane, owies, jęczmień,

−

zestaw pasz dla koni roboczych, zimnokrwistych lub pogrubionych,

−

napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia,

−

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)  zdefiniować pojęcie paszy?
2)  scharakteryzować skład chemiczny pasz?
3)  sklasyfikować  pasze  stosowane  w  Ŝywieniu  zwierząt

gospodarskich?

4) wymienić czynniki wpływające na skład chemiczny

i wartość pokarmową pasz?

5)  scharakteryzować pasze objętościowe soczyste?
6)  scharakteryzować pasze objętościowe suche?
7)  określić  znaczenie  pasz  treściwych  w  Ŝywieniu  zwierząt

gospodarskich?

8) rozpoznać

pasze

stosowane

ywieniu

zwierząt

gospodarskich?

9) rozpoznać

zioła

stosowane

ywieniu

zwierząt

gospodarskich?

10) określić zapotrzebowanie na składniki pokarmowe?
11) ułoŜyć dawkę pokarmową dla koni?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Metody konserwacji i przechowywania pasz

4.2.1. Materiał nauczania

Celem konserwowania pasz jest utrzymanie ich wartości pokarmowej z moŜliwie

najmniejszymi  stratami  przez  okres  przechowywania  dłuŜszy  niŜ  pół  roku.  Pasze
konserwowane  stanowią  rezerwę  na  okres  zimowy,  w  celu  utrzymania  wysokiej  wydajności
zwierząt.  Pasze  soczyste  i  wodniste  nie  nadają  się  do  przechowywania  w  stanie  naturalnym,
dlatego  stosuje  się  róŜne  sposoby  ich  konserwowania.  Pasze  gospodarskie  konserwuje  się
przede  wszystkim  przez  kiszenie  lub  suszenie.  Prawidłowy  zbiór  siana  polega  na  jak
najszybszym  doprowadzeniu  ściętej  zielonki  do  obumarcia,  a  później  chronieniu  jej  przed
ponownym zawilgoceniem i stratami mechanicznymi.

W gospodarstwach indywidualnych suszy się zielonki na siano:

−

w sposób naturalny – bezpośrednio na polu, na pokosach bądź przy uŜyciu specjalnych
urządzeń,

−

w sposób dwuetapowy – przez podsuszanie na polu i dosuszanie w stogu za pomocą
wentylatorów.
Suszenie zielonek jest najstarszym sposobem przygotowywania pasz na okres zimowego

ywienia zwierząt. Siano przechowuje się dobrze, jeśli wilgotność jego nie przekracza 15%.

Suszenie naturalne polega na skoszeniu zielonki i pozostawieniu jej na pokosach w celu

poddania suszącemu działaniu słońca i powietrza. Szybkość suszenia tym sposobem zaleŜy od
pogody (w niesprzyjających warunkach przedłuŜa się do 3 tyg.). Wskutek przedłuŜających się
procesów Ŝyciowych suszonych roślin największe straty powstają w stratach węglowodanów,
co  powoduje  zmniejszenie  wartości  energetycznej.  Zniszczeniu  ulega  równieŜ  karoten
i witamina  C.  W  sprzyjających  warunkach  straty  wynoszą  około  15%,  w  średnich  –  20%,
a w niesprzyjających  około  25%.Grzyby,  bakterie  i  inne  drobnoustroje  rozwijające  się  przy
znacznej  wilgotności  siana  zuŜywają  węglowodany  i  białko,  przy  czym  pogarszają
smakowitość  siana.  Wypłukaniu  przez  deszcze,  ulegają  głównie  najcenniejsze,  łatwo
rozpuszczalne  składniki  pokarmowe:  cukry,  związki  mineralne,  związki  azotowe.  Straty
mechaniczne  powstają  przy  przewracaniu  i  zgrabianiu  pokosów  oraz  przy  innych
czynnościach  związanych  z  suszeniem  i  zwoŜeniem  siana,  powodujących  obłamywanie  się
i wykruszanie najcenniejszych części roślin, tj. liści i kwiatostanów.

RozróŜnia się trzy sposoby naturalnego suszenia siana:

−

na ziemi,

−

na suszakach,

−

pod dachem lub w stertach.
Dosuszanie zielonki za pomocą wentylatorów – przedmuchiwanie zielonki zimnym lub

podgrzanym  powietrzem  pozwala  znacznie  obniŜyć  straty  składników  pokarmowych,  jak
i nakłady  robocizny.  Gdy  w  skoszonej  zielonce  zawartość  wody  spadnie  do  około  40–50%,
zwozi  się  ją  z  pola  i  układa  pociętą  lub  całą  na  rusztowaniach.  Zielonkę  układa  się  luźnymi
warstwami.  Pierwszą  warstwę  nakłada  się  na  wysokość  około  4  m.  Po  ułoŜeniu  warstwy
zielonki, włącza się wentylator, który powinien pracować bez przerwy w ciągu 24 godzin. Po
jej  wyschnięciu  nakłada  się  następną,  grubości  2  m  i  w  końcu  trzecią  –  grubości  1–1,5  m.
Długość  okresu  dosuszania  zaleŜy  od  stopnia  wilgotności  zielonki,  od  temperatury
i wilgotności  powietrza  oraz  od  intensywności  wentylatora.  W  celu  uzyskania  dobrego  siana
naleŜy  stale  kontrolować  stan  suszonej  masy.  JeŜeli  temperatura  suszonej  masy  wzrośnie
ponad  40°C,  to  trzeba  niezaleŜnie  od  pogody  przewietrzyć  ją.  Dosuszanie  zielonki  tym
sposobem obniŜa straty składników pokarmowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do wad tej metody zalicza się zwiększenie kosztów suszenia, związanego z zakupem

wentylatora, zrobieniem kanałów, zuŜyciem energii elektrycznej oraz większym nakładem
pracy przy zwózce.

Suszenie sztuczne przeprowadza się w róŜnego rodzaju suszarniach za pomocą

powietrza o bardzo wysokiej temperaturze. ZuŜycie energii na uzyskanie 1 tony suszu zaleŜy
głównie  od  zawartości  wody  w  suszonym  materiale.  Konserwacja  zielonej  masy  tą  metodą
powoduje  bardzo  małe  straty  składników  pokarmowych,  głównie  białka  i  karotenów,  oraz
uniezaleŜnia  zbiór  zielonki  od  warunków  atmosferycznych.  W  ten  sposób  suszy  się  młode
rośliny  a końcowym  produktem  jest  susz,  który  stanowi  cenny  dodatek  do  dawek
pokarmowych dla trzody chlewnej, drobiu i młodzieŜy innych gatunków zwierząt.

Sianokiszonki to jeden z najlepszych sposobów przechowywania zielonej masy. Kolejne

czynności  są  następujące:  koszenie,  podsuszanie,  zgrabianie  w  wały,  zbiór  prasą  rolującą,
owijanie  bel  folią.  Stopień  podsuszenia  roślin  określa  się  przez  skręcenie  w  dłoniach wiązki
roślin. Wyciekający sok oznacza, Ŝe wilgotność jest wysoka – około 25% suchej masy. Brak
zawilgocenia  w  miejscu  skrętu  oraz  więdnące  łodygi  o  zmienionej  barwie  oznaczają  niską
wilgotność, czyli zawartość suchej masy d 40 do 60%, a więc odpowiednią do przygotowania
sianokiszonki.

Wartość siana i suszów z zielonek zaleŜy od surowca i technologii suszenia. Przy

ocenie  tych  pasz  naleŜy  brać  pod  uwagę  fazę  rozwojową  suszonych  roślin,  ich  skład
botaniczny  i chemiczny,  barwę,  zapach,  wilgotność  itp.  Składniki  pokarmowe  nie  są
rozmieszczone  równomiernie  w  poszczególnych  częściach  roślin.  W  liściach,  kwiatostanach
i cienkich  łodygach  jest  więcej  białka  i  węglowodanów,  a  mniej  włókna.  Najwięcej  trudno
strawnych  substancji  znajduje  się  w  grubszych  łodygach  i  częściach  przykorzeniowych.
Wartość pokarmowa siana łąkowego wynosi 58 g białka ogólnego strawnego, natomiast siana
z lucerny 120 g w kg. Wartość energetyczna kilograma jednego i drugiego siana jest podobna.
Siano  z  roślin  motylkowych  odznacza  się  duŜą  zawartością  białka,  witamin  i  soli
mineralnych.  Oprócz  karotenów  siano  zawiera  witaminy  D,  C  i  witaminy  z  grupy  B.  Barwa
siana  moŜe  być  wskaźnikiem  zawartości  karotenów.  Dobre  siano  powinno  odznaczać  się
przyjemnym,  aromatycznym  zapachem.  Zapach  stęchlizny,  pleśni  świadczy  o  złej  jakości
siana.  Wartość  siana  zmniejszają  zanieczyszczenia  nieorganiczne  (ziemia),  organiczne
(słoma)  oraz  domieszki  roślin  szkodliwych  i  trujących. Niedopuszczalne rośliny w sianie to:
jaskry, skrzypy, szalej jadowity, zimowit jesienny.

Kiszenie pasz – soczystych i wodnistych ma duŜe znaczenie, gdyŜ umoŜliwia

przechowanie  ich  w  stanie  naturalnym  na  okres  zimowy  lub  letni,  z  małymi  stratami
składników pokarmowych i przy stosunkowo nieduŜych nakładach kosztów. Dobra kiszonka
zachowuje  wszystkie  cechy  surowca.  Jest  źródłem  białka,  węglowodanów,  witamin,
związków mineralnych. Krowy mogą zjeść znacznie więcej kiszonki niŜ siana (91,75–2,50 kg
s.m.  kiszonki  na  100  kg masy ciała). Wartość kiszonki zaleŜy od surowca wyjściowego i od
zmian zachodzących w nim w czasie kiszenia.

W praktyce stosuje się dwa sposoby kiszenia:

−

naturalne (biologiczne),

−

chemiczne (przez dodatek środków konserwujących).
W kiszonkach czynnikiem konserwującym są kwasy, a szczególnie kwas mlekowy.

Dlatego  konieczne  jest  stworzenie  warunków  sprzyjających  intensywnemu  rozwojowi
bakterii  kwasu  mlekowego,  które w warunkach beztlenowych powodują fermentację cukrów
do kwasu mlekowego.

Na prawidłowy przebieg fermentacji wpływają następujące czynniki:

−

skład chemiczny zakiszanego surowca,

−

zawartość wody w zielonce,

−

warunki beztlenowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

czystość zakiszanego materiału,

−

temperatura.
Obecność cukrów łatwo strawnych decyduje o minimum cukrowym. Minimum cukrowe

jest  to  taka  zawartość  cukru  w  roślinach  zakiszanych,  która  zapewnia  powstanie  kwasu
mlekowego  w  takiej  ilości,  aby  pH  mogło  się  obniŜyć  do  4,2.  Kwas  mlekowy  produkowany
jest  z  zawartych  w  paszy  cukrów  przez  bakterie  kwasu  mlekowego.  Kwas  ten,  występując
w koncentracji  1,5–2%  (przy  pH  4–4,2)  działa  hamująco  na  rozwój  innych  niepoŜądanych
w kiszonce drobnoustrojów, które mogą rozkładać i psuć zakiszaną masę. W czasie kiszenia
zachodzą  procesy  biologiczne  i  biochemiczne,  nazywane  fermentacją,  odbywające  się  pod
wpływem  drobnoustrojów.  Od  kierunku  oraz  intensywności  przebiegu  tych  procesów  zaleŜy
wielkość strat i jakość uzyskanej kiszonki.

Wraz ze wzrostem udziału włókna surowego w roślinach maleje zawartość łatwo

strawnych cukrów. Kiszonki o wyŜszej niŜ 28% zawartości włókna w suchej masie cechują
się gorszą jakością, często pleśnieją. Najkorzystniejszy poziom włókna w kiszonce to 20-25%
w suchej masie.

DuŜa zawartość białka powoduje, Ŝe rośliny trudno się zakiszają, gdyŜ są one ubogie

w cukry. Ponadto białko zwiększa pojemność buforową kiszonki. Pojemność buforowa jest
mierzona ilością (g) kwasu mlekowego w kilogramach zakiszonej masy. Im mniej kwasu
mlekowego, tym większa pojemność buforowa kiszonki, przy czym produkty rozpadu białka
podwyŜszają pH.

Kwasy organiczne i ich sole w największym stopniu (70–80%) oddziaływają na

pojemność buforową (białka w 10-20%). Są to głównie maloniany, cytryniany i gliceryniany.

Sole mineralne o charakterze zasadowym jedynie w niewielkim stopniu wpływają na

pojemność buforową. Najłatwiej zakiszają się rośliny zawierające 25–35% suchej masy. Przy
zbyt duŜej zawartości wody (powyŜej 80%), rozcieńczone cukry utrudniają rozwój bakterii
kwasu mlekowego. Ponadto zwiększają się straty związane z wypływającym sokiem,
w którym znajdują się rozpuszczone składniki.

Warunki beztlenowe – szybkie stworzenie warunków beztlenowych przez pocięcie

i dokładne ugniecenie zielonki jest jednym z podstawowych warunków uzyskania dobrej kiszonki.

Obecność tlenu powoduje:

−

rozwój niepoŜądanych w kiszonce tlenowców – bakterii kwasu octowego, droŜdŜy,
droŜdŜaków i pleśni, które powodują procesy fermentacyjne prowadzące do psucia się
kiszonki,

−

utlenianie związków organicznych w materiale zakiszanym. Następują straty energii,
białka oraz części karotenów. Im dłuŜszy dostęp tlenu, tym straty większe.
Temperatura – optymalna dla rozwoju bakterii kwasu mlekowego to 25–35°C.
Czystość zakiszanego materiału – zielonki zakiszane nie mogą być zanieczyszczone

ziemią i obornikiem, poniewaŜ wprowadza się bakterie wywołujące szkodliwą fermentację
oraz obniŜa się wartość odŜywcza kiszonki. Przy prawidłowym zakiszaniu straty wynoszą
10–20% suchej masy.

W celu ułatwienia zakiszania surowca trudno kiszącego się są stosowane następujące dodatki:

−

bogate w cukry proste – melasa, susz buraczany,

−

bogate w skrobię – ziemniaki,

−

preparaty mikrobiologiczne, np. szczepy bakterii kwasu mlekowego,

−

preparaty chemiczne z udziałem kwasów organicznych: propionowego, mrówkowego,
benzoesowego, a takŜe ich sole.
Kiszonki w zaleŜności od zawartości suchej masy dzielą się na:

−

wieŜe – do 29% suchej masy,

−

przywiędnięte – 30–39% suchej masy,

−

podsuszone (sianokiszonki) – 40–60% suchej masy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oceniając kiszonki naleŜy brać pod uwagę następujące cechy: strukturę, zapach, barwę,

odczyn.

Struktura:

−

zachowana – zbliŜona do materiału wyjściowego – kiszonka dobra,

−

mazista – kiszonka mierna,

−

zupełnie rozłoŜona, papkowata – kiszonka zła.
Zapach:

−

przyjemny – kwasu chlebowego, kiszonej kapusty – kiszonka dobra,

−

silnie octowy – kiszonka mierna,

−

odraŜający – kiszonka zła.
Barwa:

−

zbliŜona do roślin, z których została sporządzona – kiszonka dobra,

−

odbiegająca od materiału wyjściowego – kiszonka mierna,

−

czarna, brunatna – kiszonka zła.
Odczyn: pH dobrej kiszonki w zaleŜności od zawartości suchej masy:

−

do 30% suchej masy pH 3,9–4,2,

−

31–40% suchej masy pH 4,4–4,7,

−

41–60% suchej masy pH 4,6–5,2.
Podczas oceny organoleptycznej zielonek z trwałych uŜytków zielonych, przeznaczonych

do zakiszania, bierze się pod uwagę ponadto skład botaniczny i fazę wegetacji.

Oceniając organoleptycznie zielonkę, bierzemy pod uwagę następujące kryteria:

−

skład botaniczny,

−

stadium rozwojowe roślin,

−

czystość,

−

wieŜość.

Przechowywanie siana, słomy i plew – pasze słomiaste przechowują się dobrze, jeŜeli

są  wystarczająco  suche  i  dobrze  zabezpieczone  przed  wpływem  niekorzystnych  warunków
atmosferycznych.  Nadmierna  wilgotność  powoduje  zagrzewanie  się,  pleśnienie  i  gnicie  tych
pasz.  Siano  moŜe  być  przechowywane,  gdy  zawartość  w  nim  wody  spadnie  do  około  16%.
Ze szczególną  starannością  naleŜy  układać  siano  na  przechowywanie  pod  gołym  niebem.
Sterty i stogi naleŜy ustawiać w miejscu suchym, wyłoŜonym warstwą suchej słomy, grubości
30–40  cm  w  celu  zabezpieczenia  przed  podsiąkaniem  wody.  Temperatura  w  stogu  nie
powinna  przekraczać  50°C  i  to  w  pierwszych  dniach.  JeŜeli  wzrośnie  powyŜej  70°C  moŜe
nastąpić  samozapalenie  siana  pod  wpływem  rozwoju  bakterii  termofilnych.  Dodrze  i  ściśle
ułoŜone siano trzeba zabezpieczyć przed opadami atmosferycznymi, przykrywając je warstwą
słomy.  Siano  w  okresie  przechowywania  mało  traci  na  wartości  pokarmowej,  z  wyjątkiem
karotenu.  Barwa  siana  w  miarę  upływu  czasu  ciemnieje,  traci  ono  przyjemny  zapach  i  staje
się  mniej  smaczne.  JeŜeli  z  konieczności  składa  się  siano  nieco  wilgotne,  to  stratom
zapobiega  dodatek  soli  pastewnej,  w  ilości  1–2  kg  na  100  kg  siana.  Zapobiega  to  jego
zagrzaniu  się  i  pleśnieniu.  Coraz  częściej  siano  jest  prasowane  w  bele  i  w  tej  formie  jest
magazynowane pod wiatami.
Słoma i plewy zawierają poniŜej 15% wody, przechowywane w odpowiednich warunkach nie
tracą na wartości. Natomiast w warunkach o duŜej wilgotności łatwo pleśnieją i gniją.

Okopowe najczęściej przechowuje się w kopcach. Kopce z ziemniakami powinny mieć

następujące  wymiary:  szerokość  1,5–2  m,  długość  18–20  m,  wysokość  1–1,5  m,  wgłębienie
w ziemi  25cm.  W  temperaturze  -3°C  ziemniaki  w  kopcu  marzną,  a  powyŜej  +4°C  straty
zwiększają się wskutek zwiększonych procesów oddychania.
Marchew, buraki pastewne i brukiew powinny być skarmiane w pierwszej kolejności. Kopce
z burakami – wymiary: szerokość 2–2,5 m, długość 15–20 m, wysokość 1,5–2 m, zagłębienie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20 cm. Najlepsza temperatura w kopcach buraków wynosi 0,3–1°C. W celu zmniejszenia strat
powinny być one układane w kopcach moŜliwie suche, czyste i nie pokaleczone. Kopce
naleŜy na jesieni i na wiosnę przewietrzyć, a na zimę dobrze zabezpieczyć przed mrozami.

Przechowywanie ziarna – ziarno przechowuje się dobrze, gdy zawiera poniŜej 14% wody.
Ziarno przechowuje się:

−

w magazynach (warstwa o grubości 1,5–2 m), które naleŜy często szuflować.
W normalnych warunkach w przechowywaniu ziarna zbóŜ straty wynoszą około 3,5%,
a w innym ziarnie 6–10% rocznie,

−

elewatorach (silosach) zboŜowych, w których straty w trakcie przechowywania mogą
wynosić od 3,5–10% rocznie.
Przyrządzanie pasz przed skarmianiem – prawie wszystkie pasze przed skarmianiem

wymagają  odpowiedniego  przygotowania  w  celu  zwiększenia  strawności,  lepszego  ich
wykorzystania,  łatwiejszego  zadawania  i  pobierania  przez  zwierzęta,  poprawienia  smaku,
unieszkodliwienia  ewentualnych  związków  toksycznych,  wzbogacenia  w  składniki
pokarmowe.  Przyrządzanie  pasz  przeprowadza  się  metodami  fizycznymi  (mechanicznymi),
stosując  np.  rozdrabnianie,  mielenie,  zaparzanie,  gotowanie,  ługowanie  wodą,  ogrzewanie
(np.  śrut  poekstrakcyjnych),  oczyszczanie  z  domieszek  lub  chemicznymi,  np.  przez
traktowanie słomy ługami lub amoniakiem w celu wzbogacenia w azot, bądź biologicznymi,
np. sporządzając parzonki ze słomy, stosując kiełkowanie, słodowanie itp.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki jest cel konserwacji pasz?
2.  Jakie znasz sposoby naturalnego suszenia siana?
3.  Na czym polega dosuszanie zielonki za pomocą wentylatorów?
4.  Jakie czynniki wpływają na wartość pokarmową siana i suszu?
5.  Od czego zaleŜy wartość pokarmowa kiszonki?
6.  Jakie czynniki i w jaki sposób wpływają na przebieg fermentacji?
7.  W jakim celu stosowane są dodatki do zakiszanych pasz?
8.  W jaki sposób ocenisz wartość pokarmową kiszonki?
9.  Jakie znasz sposoby przechowywania pasz?
10.  Na czym polega przyrządzanie pasz przed skarmianiem?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oceń organoleptycznie jakość kiszonki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć dokładnie próbki kiszonek,
2)  określić materiał, z którego pochodzą,
3)  określić strukturę, zapach, barwę, odczyn,
4)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

próbki kiszonek,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Oceń jakość kiszonki metodą punktową według Normy BranŜowej i Klucza

królewieckiego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z metodą punktową oceny jakości,
2)  obejrzeć dokładnie próbki kiszonek,
3)  przyznać  odpowiednią  ilość  punktów  za  zapach,  strukturę,  barwę  i  zanieczyszczenia

mineralne,

4)  zsumować ilość przyznanych punktów,
5)  ocenić jakość kiszonki na podstawie otrzymanej liczby punktów,
6)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

próbki kiszonek,

−

norma BN-74/9162-01,

−

klucz królewiecki,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Oceń organoleptycznie jakość siana.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić rośliny wchodzące w skład siana,
2) ocenić jakość biorąc pod uwagę: skład botaniczny, stadium rozwojowe roślin, czystość,

barwę, zapach i wilgotność,

3) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

próbki siana,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Oceń jakość suszu z zielonek za pomocą normy BN-67/9163-01.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dokładnie obejrzeć próbki suszu z zielonek,
2)  ocenić jakość suszu zgodnie z normą,
3)  napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

próbki suszu z zielonek,

−

norma BN-67/9163-01,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) uzasadnić cel konserwowania pasz?

2) scharakteryzować sposoby suszenia siana?

3) określić czynniki wpływające na wartość pokarmową siana

i kiszonek?

4) określić czynniki wpływają na przebieg fermentacji?

5) scharakteryzować czynniki wpływające na prawidłowy

przebieg fermentacji?

6) określić dodatki stosowane przy zakiszaniu pasz?

7) ocenić jakość zielonki, siana i kiszonki?

8) scharakteryzować sposoby przechowywania pasz?

9) przygotować pasze do skarmiania?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Budynki inwentarskie i zoohigieniczna ocena pomieszczeń

4.3.1.Materiał nauczania

W warunkach Polski zwierzęta gospodarskie muszą być przez znaczną część roku

trzymane w odpowiednich pomieszczeniach. Niezbędne są teŜ obiekty towarzyszące
umoŜliwiające kształtowanie optymalnych czynników środowiska oraz stwarzające dogodne
warunki dla pracy ludzi i urządzeń mechanicznych.

Teren przeznaczony pod zabudowę powinien odpowiadać następującym warunkom:

−

grunt przepuszczalny z lekkim nachyleniem, ułatwiającym spływ wód opadowych,

−

poziom wód gruntowych co najmniej 2 m poniŜej powierzchni terenu,

−

mała wartość rolnicza gleb na terenie zabudowy,

−

korzystne nasłonecznienie i wymiana powietrza.
Budynki inwentarskie powinny posiadać dobre rozwiązanie funkcjonalne oraz

umoŜliwiać wprowadzanie mechanizacji, która ułatwia pracę człowiekowi.
Pomieszczenia stajenne i urządzenia pomocnicze – stajnie dla klaczy ze źrebiętami, stajnie
– wychowalnie dla młodzieŜy, porodówki, stajnie dla ogierów, izolatki, maneŜe.
RozróŜnia się trzy typy stajen: stajnie stanowiskowe, boksowe, biegalnie.

Stanowiska umoŜliwiają największą oszczędność miejsca, lecz nie zapewniają koniom

swobody  ruchów,  gdyŜ  stoją  one  przywiązane  Ŝłobów.  W  stanowiskach  trzymane  są
najczęściej  konie  robocze,  stosuje  się  je  równieŜ  w  stadach  ogierów.  Stanowiska  mogą  być
pojedyncze,  podwójne  lub  dla  większej  liczby  koni.  Wymiary  stanowiska  dla  jednego  konia
powinny być następujące: długość (wraz ze Ŝłobem) co najmniej 3,0 m, szerokość minimum
1,6  m,  a  dla  koni  większych  i  masywniejszych  1,7–1,8  m.  Stanowisko  musi  być  na  tyle
szerokie, by moŜna było odwrócić w nim konia przy wyprowadzaniu. Odpowiednio szerokie
stanowisko  ułatwia  obsługę  koni  (zadawanie  pasz,  prace  pielęgnacyjne,  zakładanie  uprzęŜy,
siodłanie).  Dla  stanowiska  podwójnego  wystarczająca  jest  szerokość  3,20  m,  a  jeśli  na
stanowisku  mają  stać  4  konie,  wystarczy  szerokość  5,55  m.  Przegrody  stanowiskowe  mogą
być  wykonane  w  postaci  ścianek  działowych  lub  w  postaci  pojedynczych  czy  podwójnych
drąŜków, przymocowanych z jednej strony do Ŝłobu, a z drugiej do słupków podtrzymujących
strop  lub  specjalnie  w  tym  celu  wykopanych.  Wysokość  ścianki  działowej powinna wynosić
około  1,5  m.  Od  strony  Ŝłobu  ścianka  powinna  być  dodatkowo  podwyŜszona  kratownicą  do
wysokości  około  2–2,2  m.  DrąŜki  działowe  mocowane  są  najczęściej  na  wysokości  0,8  do
1,0 m.  Wiązanie  koni  na  stanowiskach  moŜe  być  wykonywane  w  róŜny  sposób.  Najlepszym
sposobem  jest  wiązanie  na  surowcowym  rzemieniu  lub  lince  nylonowej,  obciąŜony
niewielkim  cięŜarkiem,  dzięki  czemu  rzemień  jest  stale  napręŜony,  co  zmniejsza
prawdopodobieństwo przełoŜenia nogi przez konia.

Boksy są bardziej wygodne dla koni niŜ stanowiska. Zapewniają większą swobodę ruchu

stojącym  w  nim  koniom.  W  boksach  trzymane  są  klacze  źrebne  i  ze  źrebiętami  ssącymi,
ogiery oraz młodzieŜ. Boksy dla ogierów mają ściany wysokości 2,0–2,5 m, przy czym ściany
boczne  mogą  być  pełne  lub  aŜurowe  (wtedy  do  160  cm  sięga  ściana  pełna,  a  powyŜej  niej
aŜur).  Boks  dla  ogiera powinien mieć powierzchnię 12–15 m². Klacze hodowlane wymagają
równieŜ boksów o powierzchni 12–15 m² stosuje się równieŜ wzór:

pow. boksu = (wys. w kłębie

W boksach grupowych dla źrebiąt w wieku 0,5–1 roku trzeba przewidzieć 6,0 m² na

sztukę.  Źrebięta  powyŜej  1  roku  wymagają  9  m²  powierzchni  boksu.  Im  boks  jest  większy,
tym  jest  wygodniejszy  dla  konia.  Drzwi  do  boksów  muszą  otwierać  się  na  korytarz.  MoŜna
stosować  drzwi  przesuwne  na  szynach.  Szerokość  drzwi  do  boksu  powinna  wynosić
120–140 cm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Biegalnie są to duŜe pomieszczenia o konstrukcji bezsłupowej, w którym konie poruszają

się swobodnie. śłoby w biegalniach umieszcza się wzdłuŜ ścian, a konie wiązane są tylko na
czas  karmienia.  W  biegalniach  utrzymywana  jest  przede  wszystkim  młodzieŜ,  klacze  jałowe
lub  klacze  ze  źrebiętami.  Na  jednego  konia  w  zaleŜności  od  wieku  i  wzrostu,  powinno
przypadać  5–7  m²  biegalni.  Norma  powierzchni  biegalni  dla  klaczy  ze  źrebięciem  wynosi
8 m².

łoby w stajniach mogą być róŜnego rodzaju. Wykonuje się je z kamionki, betonu lub

drewna. Wysokość Ŝłobów nie powinna przekraczać 1,1 m. Dla źrebiąt młodszych wysokość
Ŝ

łobów powinna wynosić 60–70 cm, a dla starszych 70-80 cm. Dla klaczy i koni roboczych

wystarcza Ŝłób o wysokości 75–90 cm. Drabinek na siano nie naleŜy umieszczać ukośnie ani
zbyt  wysoko  na  ścianie,  gdyŜ  zmusza  to  konie  do  zadzierania  głowy  do  góry,  co  moŜe  być
przyczyną  powstania  łękowatości  oraz  częstego  zaprószania  oczu.  W  stajniach
stanowiskowych  i  boksowych  pojenie  koni  najlepiej  rozwiązać  przez  zainstalowanie  poideł
samoczynnych.

Okna w stajni powinny znajdować się na wysokości co najmniej 2 m od podłogi.

Otwierane  powinny  być  na  zewnątrz.  Stosunek  powierzchni  okna  do  powierzchni  podłogi
powinien  wynosić  1:15.  W  pomieszczeniach  pomocniczych  stosunek  ten  powinien  wynosić
1:10.

Podobnie jak okna, równieŜ drzwi powinny być otwierane na zewnątrz. Najlepsze są

drzwi  podzielone  poziomo  na  dwie  części.  UmoŜliwia  to  otwieranie  górnej  połowy
niezaleŜnie  od  dolnej.  Górna  połowa  drzwi  powinna  być  stale  otwarta.  Wymiary
dwuskrzydłowych drzwi powinny wynosić 3,0 m szerokości i 2,7–3,0 m wysokości.

Podłoga w boksach, na stanowiskach i w biegalniach powinna być wykonana

z materiałów trwałych, nienasiąkliwych i nieśliskich, a przy tym ciepłych.

ciany i sufity powinny być szczelne i moŜliwie gładkie. Jeśli poddasze wykorzystane

jest do składowania pasz, strop powinien posiadać warstwę izolacyjną, chroniącą przed
przesiąkaniem do paszy pary wodnej i wyziewów stajennych.

W celu lepszej organizacji pracy, w budynku stajennym powinny znajdować się

pomieszczenia pomocnicze, takie jak: paszarnia, pomieszczenia na sprzęt (szorownia, czy
siodlarnia), a w niektórych przypadkach dyŜurka.
Urządzenia pomocnicze są to porodówki, ambulatoria, izolatki, maneŜe, padoki.

Porodówki są to osobne, małe stajnie boksowe, posiadające specjalne stanowiska

porodowe o dogodnym dostępie i łatwe do odkaŜania. Klacze przebywają w porodówkach
10–14 dni przed porodem i tyleŜ po oźrebieniu. Porodówki muszą być wyposaŜone w dyŜurkę
i apteczkę. MoŜna porodówkę urządzić w części większej stajni, lecz musi być ona
oddzielona od części uŜytkowej.

Izolatki, powinny znajdować się z dala od pozostałych pomieszczeń stajennych. Liczba

boksów w izolatce powinna odpowiadać 6–10% ogólnego stanu koni.

ManeŜami nazywamy pomieszczenia przeznaczone do: próbowania i stanowienia klaczy,

zapewnienia  ruchu  ogierom  i  klaczom  wysokoźrebnym  oraz  z  sysakami  w  czasie  nie
sprzyjających  warunków  atmosferycznych,  jak  równieŜ  do  trenowania  koni  wierzchowych
i sportowych.  Konstrukcja  maneŜy  powinna  być  bezsłupowa,  a  podłoga  glinobita,  wysypana
grubą warstwą trocin. Wymiary maneŜy zaleŜne są od ich przeznaczenia. Największe, zwane
krytymi  ujeŜdŜalniami,  o  wymiarach  50x100  m,  budowane  są  do  treningu  koni  sportowych.
Wysokość  co  najmniej  4,5  m,  stosunek  świetlny  1:10  (w  budynkach  wysokich  nawet  1:6),
a drzwi  muszą  być  szerokie  (co  najmniej  3,0  m  i  wysokie  na  3–3,5  m),  by  umoŜliwiały
wyjazd  wierzchem.  Konieczna  jest  w  ujeŜdŜalni  instalacja  elektryczna  zapewniająca
oświetlenie, co umoŜliwia pracę po zapadnięciu zmroku.

Padoki, kwatery pastwiska, powinny znajdować się w pobliŜu stajen. Ogrodzenia

padoków mogą być drewniane lub stałe z rur stalowych. Dla klaczy i młodzieŜy wystarczy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ogrodzenie  z  jednej  Ŝerdzi  lub  rury,  o  wysokości  1–1,2  m.  Dla  młodych  ogierów  potrzebne
jest ogrodzenie z dwóch Ŝerdzi lub rur, z których jedną zakłada się na wysokości ok. 75 cm,
a drugą  130  cm  nad  ziemią.  Całe  ogrodzenie  lub  górna  część  powinny  być  pomalowane  na
biało,  aby  były  widoczne  z  daleka.  Stosowanie  drutu  kolczastego  do  ogrodzenia  jest
niedopuszczalne.  Bardzo  dobrym  ogrodzeniem  jest  Ŝywopłot.  Zamknięcia  wypędów  na
padoki mogą być róŜnorodne. Najczęściej wykonane są w postaci szlabanów.

Dla uniknięcia przeciskania się między drągami moŜna w ogrodzeniu zainstalować

przełazy dla ludzi w formie kołowrotu lub dwustronnych schodków.

Dostosowanie gospodarstwa mlecznego do obowiązujących norm

Mleko powinno być odbierane z punktu odbioru w oborze i dostarczane do punktu

odbioru. Droga dojazdowa dla cysterny po odbiór mleka powinna być utwardzona, czysta
i zapewniać dobry dojazd w okresie całego roku. Plac manewrowy powinien być utwardzony,
czysty i odizolowany od źródeł zanieczyszczeń (płyta gnojowa, szambo, śmietnik, magazyn
paliw i środków chemicznych).

Działka siedliskowa z obiektem obory powinna być podzielona na dwie strefy:

−

strefa „brudna” obejmuje budynek mieszkalny, silosy, magazyny pasz i płyty gnojowe,

−

strefa „czysta” to budynki produkcyjne ze zwierzętami.
Obowiązuje zakaz wjazdu do strefy czystej transportu zewnętrznego oraz wchodzenia

osób postronnych. Przy wejściu do budynku powinna znajdować się tablica z napisem
„osobom nieupowaŜnionym wstęp wzbroniony”. Podwórze i obora powinny być chronione
ogrodzeniem przed wejściem innych gatunków zwierząt domowych i inwentarskich oraz mieć
estetyczny wygląd. Wskazane są strefy zadrzewień przy okólnikach i płytach gnojowych.

Pomieszczenie punktu odbioru (magazynu) mleka surowego musi mieć:

−

odpowiednią powierzchnię i wysokość,

−

trwałe i gładkie powierzchnie posadzki (ze spadkiem i dobrym odpływem ścieków),

−

ciany i sufit łatwe do mycia i dezynfekcji,

−

odpowiednią instalację bieŜącej wody (zimnej i gorącej – wymaganej jakości),

−

odpowiedni sprzęt do chłodzenia mleka (serwisowany zbiornik, chłodziarka),

−

dobre oświetlenie i regulowaną wentylację,

−

szczelne i gładkie drzwi oraz czyste okna (zabezpieczone siatką),

−

zabezpieczenie przed wnikaniem owadów, ptaków, gryzoni i zwierząt domowych.
W gospodarstwie powinny znajdować się:

−

maty dezynfekcyjne w liczbie zapewniającej zabezpieczenie wejść i wjazdów,

−

rodki dezynfekcyjne w ilości niezbędnej do przeprowadzenia doraźnej dezynfekcji,

−

odzieŜ i obuwie do obowiązkowego uŜycia w gospodarstwie.
Dój krów powinien odbywać się w wydzielonym pomieszczeniu (hala udojowa) dojarką

konwiową lub przewodową (rurociąg mleczny – górny). Przy wejściu do hali udojowej
powinna być poczekalnia, której powierzchnia pomieści całą grupę technologiczną krów
oczekujących na dój (1,5 m²/szt.).

Pomieszczenia do doju i stanowiska do doju:

−

zapewniają higieniczne warunki doju i zapobiegają zanieczyszczeniu mleka,

−

posadzki i ściany są łatwe do mycia i dezynfekcji, posadzki mają spadki zapewniające
usuwanie odchodów i odpływ wody,

−

są dobrze oświetlone i wentylowane,

−

są zabezpieczone przed trzodą chlewną drobiem i gryzoniami, są odizolowane od innych
ź

ródeł zanieczyszczeń.

Budynek obory powinien mieć wymaganą wysokość wnętrza i kubaturę oraz liczbę

stanowisk i boksów zgodną z liczbą zwierząt. Wymiary stanowisk muszą być dostosowane do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rasy,  wieku  i  wielkości  krów.  Poszczególne  pomieszczenia  obory  muszą  mieć  odpowiednie
oświetlenie  naturalne,  wentylację,  instalację  wodną,  kanalizacyjną  i  elektryczną.  Budynek
musi  chronić  bydło  przed  szkodliwymi  warunkami  atmosferycznymi  i  umoŜliwiać
wypoczynek.

Podstawowe wymogi stanowisk dla krów mlecznych:

−

zwierzę wszystkimi kończynami stoi na płycie legowiskowej,

−

kładzenie i wstawanie odbywa się bez przeszkód,

−

pasza i woda są łatwo dostępne, stanowisko ma niezbędne przegrody boczne i czołowe,

−

korytarze komunikacyjne i przepędy mają odpowiednią szerokość i nie są śliskie.
Oświetlenie powinno zapewnić właściwe doglądanie i obsługę zwierząt. Oświetlenie

naturalne określa się stosunkiem okien do powierzchni podłogi pomieszczenia
inwentarskiego. Oświetlenie sztuczne powinno odpowiadać oświetleniu naturalnemu
w godzinach od 9.00 do 17.00.

Tabela 3. Wymagane oświetlenie w budynkach dla bydła [2, s. 30]

Kategoria zwierząt lub rodzaj pomieszczeń

Oświetlenie dzienne –

stos. Pow. okien do

pow. podłogi

Oświetlenie

sztuczne,

natęŜenie

w luksach

Krowy, jałówki i cielęta powyŜej 2 tygodni