Odmienne formy czasownika

1. Mizenkei (未然形) - jest niesamodzielną formą czasownika służącą do połączenia z Jodōshi, wyraża przeczenie, przypuszczenie, wolę itp.
2. Ren’yōkei (連用形) - może być samodzielną formą jako orzeczenie albo służyć do połączenia z Jodōshi, wyraża życzenie, czas przeszły itp.
3. Shūshikei (終止形) - tworzy samodzielną formę końcowego orzeczenia (stoi przy ostatnim Joshi).
4. Rentaikei (連体形) - jego główną funkcją jest tworzenie orzeczenia w zdaniu przydawkowym.
5. Kateikei (仮定形) - jest niesamodzielną formą i służy do połączenia z Joshi -ba.
6. Meireikei (命令形) - jest niesamodzielną formą i służy do tworzenia trybu rozkazującego.

Poniższa tabelka przedstawia odmianę kilku wybranych czasowników z możliwością dołączenia odpowiedniej końcówki.

5-dan

1-dan

suru

kuru

łączy się z:

Mizenkei yoma-

yomo-

kawa-

kao-

tabe-

shi-
sa-
sho-
se-

ko-

-nai
-(ra)reru, -(sa)seru
-(u) - przedłuża do
ō/-yō
(-shimeru)

Ren’yōke
i

yomi

kai
kat-

tabe

shi

ki

-masu, -tai, -sōda
-te, -ta, -tari, -tara

Shūshike
i

yomu

kau

taberu suru

kuru

-sōda, -darō

Rentaikei yomu

kau

taberu suru

kuru

-yōda

Kateikei yome- kae-

tabere- sure

kure-

-ba

Meireikei yome

kae

tabero
tabeyo

shiro
seyo

koi

Czasowniki (Dōshi) - Ichidan-katsuyō i Godan-katsuyō

Do czasowników Ichidan, należą czasowniki, które podczas koniugacji używają tylko jednej i tej samej samogłoski. Mogą to być
samogłoski e albo i. Innymi nazwami tego typu czasowników są: ru – czasownik, czasownik samogłoskowy itd. Stąd, jeżeli słownikowa
forma czasownika posiada przed końcówką -ru (w nieodmiennym rdzeniu), samogłoskę e bądź i, to prócz kilku wyjątków, czasownik taki
należy do grupy czasowników Ichidan. Do wyjątków takich należą, między innymi czasowniki: hairu (wejść), hashiru (biegać), keru
(kopać), suberu (ślizgać się), iru (potrzebować), shiru (wiedzieć, znać), kiru (ciąć), kaeru (wracać).

Czasowniki Godan, są to czasowniki, które używają wszystkich pięciu samogłosek (a, i, u, e, o), podczas koniugacji. Stąd nazwa

czasowniki Godan-katsuyō, czyli koniugacji pięciu kroków. Funkcjonują też inne nazwy tego rodzaju czasowników: u – czasowniki,
czasowniki harmoniczne itd. Jeśli słownikowa forma czasownika nie posiada końcówki -ru, lub stojące przed nią samogłoski to a,u lub o, to
czasownik taki z pewnością należy do grupy czasowników Godan.

Poniższa tabela przedstawia przykłady obu grup tych czasowników:

Ichidan-katsuyō 一段活用 Godan-katsuyō 五段活

用

 

iru

yomu

oshieru

kaku

oboeru

iku

taberu

hanasu

miru

hanashiau

aru

Oprócz czasowników, odmienianych według dwóch regularnych zasad, w języku japońskim istnieją również czasowniki, których
odmiana jest nieregularna. Są to czasowniki suru (robić) i kuru (przybyć). Czasowniki te mogą być również zwane czasownikami
posiłkowymi, ze względu na ich specyficzne funkcje w tworzeniu orzeczeń. Na przykład, czasownik odrzeczownikowy shigoto-suru
(pracować) od shigoto (praca). Do grupy tej można też dodać czasownik iku (iść, jechać), ponieważ nie ma on regularnej formy odmiany
Ren’yōkei.

Czasowniki: ARU, IRU, SURU

にわにこどもがふたりいます。                         庭に子供が二人います。
W ogrodzie jest dwójka dzieci.
にわになにもありません。                             庭に何もありません。
W ogrodzie nie ma nic.
たいしかんでパーティがあります。                     大使館でパーティがあります。
W ambasadzie odbywa się bal.
だいどころにさかながあります。                       台所に魚があります。
W kuchni jest ryba.
わたしのじどうしゃのかぎはどこにありますか。

私の自動車の鍵はどこにありますか。

Gdzie są moje kluczyki od samochodu?
わたしはこどもがあります。                           私は子供があります。
Mam dzieci.

Dla przedmiotów martwych oraz roślin, do wyrażenia znaczenia ich istnienia stosuje się czasownik aru „być”, „istnieć”, „znajdować się”,
„mieć”, „mieć miejsce”. To samo dotyczy zwierząt, które już nie żyją.

ki desu → ki ga arimasu (jest drzewo)

W przypadku ludzi i zwierząt używa się czasownika iru, który tłumaczy się podobnie jako „być”, „przebywać”.

neko ga imasu (jest kot)

Obydwa czasowniki mogą tworzyć następujące zdania proste:

miejsce + -ni + rzeczownik zwrotny (przedmiot) + -ga + iru (aru)

rzeczownik zwrotny (przedmiot) + -ha + miejsce + -ni + iru (aru)

miejsce + -de + działanie + -ga + aru

temat + -ha + podmiot + -ga + iru (aru)

Czasownik suru służy do tworzenia form czasownikowych od rzeczowników i słów obcego pochodzenia. Jeżeli nie istnieje w języku
polskim odpowiedni czasownik, na który tłumaczy się powstałą w ten sposób formę czasownikową, wtedy suru tłumaczone jest jako „robić”,
„czynić”, „wykonywać”, „próbować”, „usiłować”, „działać jako”, „pracować jako”, o pieniądzach „wynosić”, „kosztować”, „być wartym”, o czasie
„minąć”, „upłynąć”, a w przypadku sportów również „grać”. Przez Joshi -(w)o oznacza się wykonywaną rzecz.

benkyō suru (studiować)

basukettobāru o suru (grać w koszykówkę)

まいにち、にほんごをべんきょうします。

毎日、日本語を勉強します。

Codziennie studiuję język japoński.

Tadōshi i Jidōshi

Czasowniki można podzielić na dwie duże grupy:

1. Czasowniki przechodnie takie, które mogą mieć bezpośrednio przy sobie dopełnienia, nazywane są Tadōshi (他動詞).
2. Czasowniki nieprzechodnie takie, które nie mogą mieć bezpośrednio przy sobie dopełnienia, nazywane są Jidōshi (自動詞).

Kilka Jidōshi (przeważnie czasowniki ruchu), może mieć obok siebie dopełnienie z Joshi -o. Nie chodzi jednak w tym przypadku o

rzeczywiste dopełnienie. Gdy -o stoi z czasownikiem ruchu, staje się przez to:
- punktem początkowym ruchu

... 駅で国電を降りました。
... えきでくんでんをふりまし
た。

Wysiadłem na dworcu... z kolejki
miejskiej.

- oznacza przebieg ruchu utrzymującego wkładanie

... をくるまでのぼりました。
... を車でのぼりました。
Jechaliśmy samochodem przez
góry....

Tadōshi i Jidōshi istnieją często parami. Można je odróżnić morfologicznie po końcowych sylabach określonej grupy.

-u/-aru
-eru/-
aru
-eru/-u
-asu/-u
-asu/-
eru
-asu/-
iru
-osu/-
iru
-su/-
reru
-su/-ru

tsunagu - do, łączyć
hajimeru - zaczynać
tsuzukeru - kontynuować
sumasu - kończy
narasu - przyzwyczajać,
tresować
nobasu - przedłużać, robić
dłuższym
okosu - stawać na nogi,
budzić
nagasu - pozwolić płynąć,
wylewać
utsusu - odbijać z powrotem

tsunagaru - łączyć się
hajimaru - zaczynać, wyznaczać
tsuzuku - trwać dalej
sumu - kończyć, kończyć się
nareru - przyzwyczajać się
nobiru - rozciągać się, stawać się
dłuższym
okiru - stać w kolejce
nagareru - płynąć, lać się
utsuru - odbijać się z powrotem

Ponadto jest kilka par czasowników, które dobierają się z leksykalnie różnorodnymi czasownikami, na przykład:

ireru - wkładać do
środka

- hairu - zawierać, mieścić

suru - robić, czynić  

- dekiru - powstawać, stawać się
gotowym

Kilka czasowników może być używanych zarówno jako Tadöshi i Jidöshi, należą do nich:

fuku

tojiru

hiraku

warau

Czasowniki, które tworzone są z rzeczownika + suru nie pozwalają podzielić się według właściwości na Tadōshi i Jidōshi.