„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 
 
 
 
 
 

MINISTERSTWO EDUKACJI 

NARODOWEJ 

 
 
 
 
 
 
 
Małgorzata Górska 
 
 
 
 
 
 
 

Sporządzanie rachunku ekonomicznego 
723[03].Z3.03 

 
 
 
 
 

 

Poradnik dla ucznia 
 
 
 
 
 

 
 
 

Wydawca 

 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy 
Radom 2007 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

1 

Recenzenci: 
mgr inż. Tadeusz Budzisz 
mgr inż. Maria Pajestka 
 
 
 
Opracowanie redakcyjne: 
mgr Małgorzata Górska 
 
 
 
Konsultacja: 
mgr inż. Andrzej Kacperczyk 
 
 
 
 
 
 
 
 
Poradnik  stanowi  obudowę  dydaktyczną  programu  jednostki  modułowej  723[03].Z3.03 
,,Sporządzanie  rachunku  ekonomicznego”,  zawartego  w  programie  nauczania  dla  zawodu, 
mechanik – operator pojazdów i maszyn rolniczych. 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Wydawca 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

2 

SPIS TREŚCI 

 

1.  Wprowadzenie 

3 

2.  Wymagania wstępne 

4 

3.  Cele kształcenia 

5 

4.  Materiał nauczania 

6 

4.1.  Podstawowe pojęcia z podstaw ekonomii. Podstawowe pojęcia dotyczące 

rachunku ekonomicznego. Rodzaje kalkulacji. Cena sprzedaży 

 

6 

4.1.1.  Materiał nauczania  

6 

4.1.2.  Pytania sprawdzające 

14 

4.1.3.  Ćwiczenia 

14 

4.1.4.  Sprawdzian postępów 

15 

4.2.  Ogniwa agrobiznesu i ich funkcje. Instytucje związane z agrobiznesem. 

Procesy integracyjne w agrobiznesie. Integracja z Unią Europejską 

 

16 

4.2.1.  Materiał nauczania 

16 

4.2.2.  Pytania sprawdzające 

21 

4.2.3.  Ćwiczenia 

22 

4.2.4.  Sprawdzian postępów 

23 

4.3.  Majątek i kapitały w przedsiębiorstwie. Wycena składników 

majątkowych. Bilans majątkowy i jego układ 

 

24 

4.3.1.  Materiał nauczania 

24 

4.3.2.  Pytania sprawdzające 

30 

4.3.3.  Ćwiczenia 

30 

4.3.4.  Sprawdzian postępów 

33 

4.4.  Wynik finansowy. Wskaźnik rentowności 

34 

4.4.1.  Materiał nauczania 

34 

4.4.2.  Pytania sprawdzające 

36 

4.4.3.  Ćwiczenia 

36 

4.4.4.  Sprawdzian postępów 

37 

5.  Sprawdzian osiągnięć 

38 

6.  Literatura 

43 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

3 

1. WPROWADZENIE 
 

Poradnik  ten  będzie  Ci  pomocny  w  przyswajaniu  wiedzy  i  nabywaniu  umiejętności 

praktycznych  dotyczących  zagadnień  z  zakresu  podstaw  rachunkowości,  ekonomii  oraz 
rachunku ekonomicznego. 

W poradniku znajdziesz: 

– 

wymagania  wstępne  –  wykaz  umiejętności,  jakie  powinieneś  mieć  już  ukształtowane, 
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,  

– 

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, 

– 

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów 
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej, 

– 

zestaw pytań sprawdzających, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści, 

– 

ćwiczenia,  które  pomogą  Ci  zweryfikować  wiadomości  teoretyczne  oraz  ukształtować 
umiejętności praktyczne, 

– 

sprawdzian postępów, 

– 

sprawdzian  osiągnięć,  przykładowy  zestaw  zadań.  Zaliczenie  testu  potwierdzi 
opanowanie materiału całej jednostki modułowej, 

– 

wykaz literatury. 

 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 

Schemat układu jednostek modułowych 

723[03].Z3 

Podstawy działalności gospodarczej 

w rolnictwie 

723[03].Z3.01 

Organizowanie technicznej 

obsługi rolnictwa i warsztatu 

naprawczego  

723[03].Z3.02 

Prowadzenie marketingu usług 

723[03].Z3.03 

Sporządzanie rachunku 

ekonomicznego 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

4 

2. WYMAGANIA WSTĘPNE 

 

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć: 

−

 

korzystać z różnych źródeł informacji, 

−

 

użytkować komputer, 

−

 

korzystać z Internetu, 

−

 

współpracować w grupie, 

−

 

obliczać wydajność pracy i objaśniać jej wpływ na wynagrodzenie, 

−

 

obliczać wynagrodzenie, objaśniać rolę i funkcje kierownika w przedsiębiorstwie, 

−

 

przewidywać popyt na wybraną usługę. 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

5 

3.

 

CELE KSZTAŁCENIA 

 

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: 

– 

wyjaśnić zasady funkcjonowania rynku rolno–żywnościowego, 

– 

wyjaśnić działanie prawa popytu i podaży,  

– 

rozróżnić ogniwa i funkcje agrobiznesu, objaśniać procesy integracyjne w agrobiznesie, 

– 

określić zakres usług instytucji i organizacji działających na rzecz wsi i rolnictwa, 

– 

wykazać korzyści i zagrożenia polskiego agrobiznesu po wstąpieniu do UE, 

– 

określić podstawy prawne prowadzenia rachunkowości, 

– 

rozróżnić środki trwałe i obrotowe, 

– 

obliczyć amortyzację środków trwałych, 

– 

określić źródła pochodzenia majątku, 

– 

sklasyfikować kredyty i obliczyć odsetki, 

– 

wyjaśnić różnicę między leasingiem a kredytem, 

– 

sporządzić spis z natury wybranych składników majątkowych, 

– 

sporządzić bilans majątkowy przedsiębiorstwa, 

– 

sklasyfikować i obliczyć koszty, 

– 

przeprowadzić kalkulacje kosztów i podjąć decyzje, 

– 

obliczyć cenę sprzedaży usługi, 

– 

obliczyć wynik finansowy i wskaźnik rentowności. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

6 

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 

 

4.1. Podstawowe pojęcia z podstaw ekonomii. Podstawowe pojęcia 

dotyczące rachunku ekonomicznego. Rodzaje kalkulacji. Cena 
sprzedaży 

 

4.1.1. Materiał nauczania 
 

Podstawowe pojęcia z podstaw ekonomii 
Potrzeba – jest to brak czegoś, co wprowadza człowieka w niepożądany stan i motywuje do 
działań  mających  na  celu  zaspokojenie  potrzeby  (np.:  jesteś  głodny  –  masz  potrzebę 
zaspokojenia głodu, przez zjedzenie posiłku). 
Dobra  (dobro)  –  to  wszystkie  środki,  które  mogą  być  wykorzystane,  bezpośrednio  lub 
pośrednio,  do  zaspokojenia  potrzeb  ludzkich.  Przykładem  dobra  może  być  np.  samochód, 
działka  budowlana,  chleb,  praca  naukowa,  seans  filmowy,  program  komputerowy,  energia 
elektryczna. Ekonomiści dzielą dobra na: 
– 

dobra publiczne, które mogą być konsumowane jednocześnie przez wielu konsumentów, 
bez uszczerbku dla żadnego z nich. Przykładem dóbr publicznych mogą być np.: obrona 
narodowa,  twórczość  naukowa,  program  komputerowy.  Specyficznym  rodzajem  dobra 
publicznego  są  dobra  społeczne.  Są  to  dobra  publiczne,  które  mogłyby  być  dobrami 
prywatnymi,  ale  z  różnych  powodów  (zwykle  na  skutek  prowadzonej  przez  władze 
publiczne  polityki  społecznej)  są  dostępne  dla  każdego  obywatela  i  finansowane 
z funduszy publicznych (np.: w Polsce oświata, opieka zdrowotna), 

– 

dobra  prywatne  to  każde  dobro,  które  nie  jest  dobrem  publicznym,  tzn.  które  nie  może 
być konsumowane przez wielu konsumentów bez uszczerbku dla któregokolwiek z nich. 
Przykładem dobra prywatnego może być np. odzież, żywność, 

– 

dobra  normalne  to  wszystkie  dobra,  na  które  popyt  rośnie  pod  wpływem  wzrostu 
dochodów nabywców, 

– 

dobra niższego rzędu to dobra, na które popyt maleje przy wzroście dochodu nabywców. 
Przykładem dobra niższego rzędu może być np. używana, niskogatunkowa odzież, 

– 

dobra  luksusowe  –  w  ekonomii:  takie dobra, na które popyt rośnie  szybciej  niż  liniowo 
w stosunku  do  wzrostu  dochodów.  W  przypadku  spadku  dochodów  spadek  popytu  jest 
procentowo  większy.  Innymi  słowy,  na  te  dobra  większą  część  swoich  dochodów 
przeznaczają statystycznie ludzie bogatsi, 

– 

dobra  podstawowe  to  w  ekonomii  dobra,  które  nie  mają  swoich  substytutów.  Zmiana 
ceny nie spowoduje spadku popytu, bądź obniży go w nieznacznym stopniu, 

– 

dobra  kapitałowe  (inaczej:  inwestycyjne)  jest  to  efekt  procesu  produkcyjnego 
przeznaczony  do  wykorzystania  w  innych  procesach  produkcyjnych  (a  nie  do 
bezpośredniej konsumpcji, jak w przypadku dóbr konsumpcyjnych). Dobra kapitałowe to 
np. maszyny, urządzenia, 

– 

dobra konsumpcyjne – dobra wytworzone w celu wykorzystania bezpośredniego nabycia 
przez konsumenta. Dobra konsumpcyjne to np. ubrania, jedzenie, 

– 

dobra substytucyjne – to towary i usługi spełniające podobne bądź zupełnie pokrywające 
się  funkcje.  Mają podobne zastosowanie  i podobne właściwości  np.  masło  i  margaryna, 
kredyt  i  pożyczenie  pieniędzy  od  znajomego.  W  związku  z  tym,  że  dają  podobne 
korzyści,  wzajemnie  się  zastępują.  Gdy  rośnie  popyt  na  dobro  A,  maleje  popyt  na 
dobro B, 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

7 

– 

dobra  komplementarne  to  dobra,  czyli  towary  lub  usługi  wzajemnie  się  uzupełniające, 
jedno  dobro  potrzebuje  drugiego  do  prawidłowego  działania,  np.  komputer  i  monitor, 
samochód i benzyna. Jeżeli rośnie popyt na dobro A to popyt na dobro B także wzrasta. 

Praca  –  to  ogół  czynności  polegających  na  przekształcaniu  zasobów  i  sił  przyrody  w  celu 
wytwarzania dóbr i usług zaspokajających ludzkie potrzeby. 
 
Produkcja  –  pierwsza  i  najważniejsza  faza  procesu  gospodarowania.  Świadoma,  celowa 
i zorganizowana  działalność  ludzi,  polegająca  na  wytwarzaniu  dóbr  materialnych 
i świadczeniu  usług  dla  zaspokojenia  ich  potrzeb.  Warunkiem  prowadzenia  produkcji  jest 
połączenie  w  jednym  miejscu  i  czasie  trzech  tradycyjnych  czynników  produkcji:  pracy 
(zatrudnienia),  ziemi  i  kapitału  oraz  dwóch  nowoczesnych  –  techniki  i  technologii  oraz 
przedsiębiorczości.  Rozmiary  produkcji  uzależnione  są  od:  nakładów  czynników  produkcji, 
możliwości  ich  powiększania  w  czasie  oraz  od  możliwości  substytucji  jednych  czynników 
przez  inne  (głównie  pracy  przez  kapitał).W  przedsiębiorstwie  w  krótkim  okresie  (kilkunastu 
tygodni)  istnieje  możliwość  powiększania  nakładów  tylko  niektórych  czynników  produkcji 
(zatrudnienia  i  obrotowej  części  kapitału).  W  tych  warunkach  wielkość  produkcji  rośnie 
najpierw  szybciej,  a  później  wolniej  od  nakładów  tych  czynników,  po  czym  osiąga 
maksimum.  W  długim  okresie,  gdy  wszystkie  czynniki  mogą  zostać  powiększone,  wielkość 
produkcji  rośnie  proporcjonalnie  (bez  zmiany  techniki  i  technologii)  lub  bardziej  niż 
proporcjonalnie  (wraz  z  postępem  technicznym)  w  stosunku  do  nakładów  czynników 
produkcji. 
Obrót  towarowy  –  faza  w  procesie  reprodukcji,  ruch  towarów  ze  sfery  produkcji  do  sfery 
spożycia.  Jest  on  dokonywany  za  pomocą  wymiany  towarowej  realizowanej  przez  akty 
kupna–sprzedaży. Podstawowe formy obrotu towarowego – handel, zaopatrzenie, skup. 
Środki  produkcji  –  ogół  środków  pracy  (maszyny,  urządzenia,  narzędzia,  itp.)  oraz 
przedmiotów  pracy  (surowce,  materiały,  półprodukty)  stwarzających  warunki  niezbędne  do 
podjęcia  i  realizowania  procesu  produkcyjnego  przedsiębiorstwa.  Pierwsze  z  przytoczonych 
składników  środków  produkcji  stanowią  elementy  za  pomocą,  których  prowadzona  jest 
działalność  gospodarcza,  drugie  zaś  –  te,  które  w  toku  tej  działalności  są  przetwarzane 
w gotowy produkt za pomocą środków pracy. 
Siła  robocza  –  ogół  ludzi  pracujących  i  poszukujących  pracy  (bezrobotnych).  W  tym 
znaczeniu siła robocza jest jednym z zasobowych, tradycyjnych czynników produkcji. 
Czynniki produkcji, czynniki wytwórcze – materialne  i  niematerialne środki  niezbędne do 
prowadzenia  procesu  produkcji.  Materialnymi  czynnikami  produkcji  są  ziemia  i  jej  zasoby 
naturalne  oraz  kapitał  (budynki,  maszyny,  urządzenia,  surowce,  materiały  itp.).  Czynnikami 
niematerialnymi są praca (siła robocza) i wiedza. 
Towar  –  przedmiot  wymiany,  wszystko  to,  co  jest  przeznaczone  do  sprzedaży  i  znajduje 
nabywcę.  Najczęściej  towarem  są  produkty  ludzkiej  pracy,  przybierające  postać  dóbr 
materialnych  (konsumpcyjnych  i  produkcyjnych)  oraz  usług.  Niektóre  towary  nie  są 
produktami  pracy  –  np.  ziemia,  siła  robocza.  Towar  posiada  wartość  (cenę)  oraz  wartość 
użytkową. 
Popyt  to  takie  zapotrzebowanie  na  dane  dobro,  za  które  nabywca  gotowy  jest  zapłacić 
ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego odpowiednią sumą pieniędzy. Innymi słowy – to 
poparta  odpowiednimi  zasobami  chęć  klienta  do  nabycia  dóbr  i  usług  w  danym  momencie 
 i w danym miejscu, można to zilustrować krzywą popytu rys. nr 1. 
Prawo  popytu  określa  stosunek  pomiędzy  cenami  a  ilością  dóbr  i  usług,  które  zostałyby 
kupione  przy  danych  cenach.  Mówi  ono,  że  gdy  wszystkie  inne  czynniki  pozostaną  na 
dotychczasowym poziomie, więcej można będzie sprzedać po niższej niż po wyższej cenie. 

Popyt na dany towar zależy od: 

– 

poziomu ceny danego dobra, 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

8 

– 

wysokości realnych dochodów, 

– 

poziomu cen dóbr substytucyjnych i komplementarnych, 

– 

oczekiwań zmian cen i dochodów, 

– 

indywidualnych preferencji konsumenta, 

– 

liczby konsumentów itp. 

 

 

 

Rys. 1.

 

Krzywa popytu 

 

Kształt  i  nachylenie  krzywych  popytu  na  różne  wyroby  bywa  odmienne.  Elastyczność 

określa,  w  jakim  stopniu  zmiana  ceny  wpływa  na  poziom  popytu.  Elastyczność  oblicza  się, 
dzieląc  procentowe  zmiany  popytu  przez  procentowe  zmiany  ceny.  W  ten  sposób 
elastyczność  informuje  nas  o  wpływie wahań  ceny  na zmiany  popytu  na  dane  dobro.  Kiedy 
popyt  na  dane  dobro  jest  nieelastyczny,  zmiana  ceny  będzie  miała  stosunkowo  niewielki 
wpływ  na  poziom  popytu.  Kiedy  popyt  na  daną  rzecz  jest  elastyczny,  wtedy  mała  zmiana 
ceny wywoła stosunkowo dużą zmianę popytu. 

Elastyczność  może  być  również  mierzona  za  pomocą  tzw.  „testu  utargu”.  Całkowity 

utarg jest równy cenie pomnożonej przez liczbę sprzedanych sztuk. Jeśli po podniesieniu ceny 
całkowity  utarg  spadnie,  popyt  określa  się  jako  elastyczny.  Natomiast,  jeśli  po  podniesieniu 
ceny, całkowity utarg wzrośnie, wtedy popyt określimy jako nieelastyczny. Podobnie, jeśli po 
obniżeniu ceny całkowity utarg wzrósłby, popyt jest elastyczny. Natomiast, jeśli obniżka cen 
doprowadzi do spadku całkowitego przychodu (utargu), wtedy popyt na dane dobro uznamy 
za nieelastyczny. 
Podaż to ilość danego towaru, którą sprzedający zaoferują do sprzedaży w danym momencie 
i miejscu w zależności od poziomu cen. 
Ilość dostarczanego dobra ulega zmianie, jeśli jego cena wzrośnie lub spadnie. Dzieje się tak, 
dlatego, że producenci dostarczają  swoje produkty w celu osiągnięcia  zysku. Im wyższa jest 
cena, tym większą stanowi zachętę do produkcji i sprzedaży danego dobra. Opieramy się tutaj 
na  założeniu,  że  wszystkie  inne  niż  cena  czynniki  (dochody,  ceny  dóbr  substytucyjnych 
i komplementarnych,  moda  itp.)  utrzymujemy  na  pewnym  stałym,  określonym  poziomie. 
Można to zilustrować krzywą podaży rys. nr 2. Tak jak to ma miejsce w przypadku popytu, 
krzywe  podaży  nie  muszą  być  prostymi  liniami.  Typowa  krzywa  podaży,  w  odróżnieniu  od 
krzywej popytu, jest rosnąca. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

9 

 

 

Rys. 2. Krzywa podaży 

Przyczyny zmian w podaży: 

– 

zmiany  w  kosztach  produkcji.  Jeśli  koszty  produkcji  danego  wyrobu  ulegną  obniżeniu, 
sprzedający  będą  w  stanie  zaoferować  większą  jego  ilość  na  sprzedaż.  Wzrost  kosztów 
produkcji będzie miał odwrotny wpływ – podaż zmaleje, 

– 

zmiany cen innych dóbr, szczególnie gdy łatwo jest zmienić profil produkcji. Większość 
producentów  często  wytwarza  więcej  niż  jeden  produkt.  Zmiana  relacji  cen  między 
wyrobami może spowodować wzrost produkcji pewnych wyrobów i jednoczesny spadek 
produkcji innych, 

– 

oczekiwania.  Jeśli  producenci  spodziewają  się  podwyżek  cen,  mogą  zdecydować  się  na 
zwiększenie  produkcji  w  chwili  obecnej,  aby  czerpać  zyski  w  przyszłości.  Natomiast, 
jeśli  oczekuje  się,  że  ceny  w  przyszłości  spadną,  przedsiębiorstwa  zmniejszą  produkcję 
i wtedy podaż spadnie. 

Poziom  równowagi  rynkowej  –  kiedy spotyka  się popyt  z  podażą,  dzieje  się coś  istotnego. 
Łączny  wpływ  podaży  i  popytu  określa  równowagę  i  cenę  równowagi  rynkowej.  Cena 
równowagi  rynkowej  to  cena,  która  równoważy  popyt z  podażą. Cena równowagi rynkowej 
jest  jedyną  ceną,  która  może  się  utrzymywać  przez  nieograniczony  czas,  o  ile  nie  nastąpią 
przesunięcia krzywych popytu lub podaży. 
 

 

 

Rys. 3. Cena równowagi oraz optymalna wielkość podaży 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

10 

W  niektórych  państwach  natomiast  stosowane  są  również  ceny  minimalne  i  maksymalne 
(nieregulowane przez mechanizmy rynkowe). Są to ceny, które narzuca państwo. 

 

Podstawowe pojęcia dotyczące rachunku ekonomicznego 
Wpłaty – związane są z przychodem środków pieniężnych przedsiębiorstwa. W kasie lub na 
rachunku bankowym. Mogą występować z tytułu sprzedaży produktów  i środków w obrocie 
gotówkowym  lub  przy  regulacji   należności,  obejmują  także  przychody  pieniężne  z tytułu 
sprzedaży środków trwałych, kredytów, pożyczek i darowizn.  
Wypłaty – oznaczają rozchód środków pieniężnych w przedsiębiorstwie. Wypłaty powodują 
w  każdym  przypadku  zmniejszenie  stanu   środków  pieniężnych.  Dokonywanie  wypłat 
związane  może  być  z  zakupem  środków  w  obrocie  gotówkowym  i  bezgotówkowym  Mogą 
być rezultatem ponoszonych kosztów, np. robocizny. 
Nakłady są sumą pracy żywej  i uprzedmiotowionej poniesione  na produkcję w danym roku, 
w jednostce gospodarczej. Mierzy się je ilościowo, czyli w jednostkach fizycznych (godziny, 
kilogramy, sztuki itp.) oraz wartościowo (w zł.). 

Istnieje wiele kategorii nakładów, spośród których najczęściej wyróżnia się: 

– 

nakłady  pracy  żywej,  określające  poniesioną  lub  planowaną  do  wydatkowania  pracę 
ludzką, 

– 

nakłady materialne, czyli zużyte nawozy, paliwa, środki ochrony roślin, pasze, 

– 

amortyzację, stanowiącą równowartość zużycia majątku trwałego. 

Koszty,  czyli  celowe  nakłady,  wyrażone  w  jednostkach  pieniężnych,  poniesione  przez 
przedsiębiorstwo. Koszty można klasyfikować na wiele sposobów. 

Wśród kosztów można wyróżnić następujące ich układy: 

a)  układ rodzajowy – dzieli koszty według rodzaju i obejmuje następujące grupy kosztów: 

– 

amortyzacja – zużycie środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, 

– 

zużycie materiałów – zużycie materiałów podstawowych i surowców, 

– 

zużycie energii – zużycie energii elektrycznej, gazu, pary i energii w innej postaci, 

– 

usługi  obce  –  transportowe,  sprzętowe,  składowania,  remontowe  i  konserwacji, 
telekomunikacyjne  i pocztowe, dozór mienia, najem, dzierżawa, leasing operacyjny, 
obsługa bankowa, 

– 

wynagrodzenia – ogół wynagrodzeń pieniężnych  i w naturze za pracę  bez względu 
na charakter stosunku pracy, 

– 

ubezpieczenia  społeczne  i  inne  świadczenia  –  składki  z  tytułu  ubezpieczeń 
społecznych  obciążające  pracodawcę,  składki  na  Fundusz  Pracy,  Fundusz 
Gwarantowanych  Świadczeń  Pracowniczych,  obligatoryjne  odpisy  na  Zakładowy 
Fundusz  Świadczeń  Socjalnych,  świadczenia  urlopowe,  koszty  dotyczące 
bezpieczeństwa i higieny pracy, szkolenia pracowników itp., 

– 

podatki  i  opłaty  –  podatki  i  opłaty  kosztowe,  np. podatek od  nieruchomości, opłaty 
skarbowe, notarialne, sądowe i inne opłaty na rzecz gminy, 

– 

pozostałe  koszty  rodzajowe  –  koszty  podróży  służbowych,  koszty  reprezentacji 
i reklamy, ubezpieczenia majątkowe, 

b)  układ  kalkulacyjny  –  klasyfikuje  koszty  w  tzw.  pozycje  kalkulacyjne  niezbędne  do 

obliczenia kosztu wytworzenia produktu, dzieli on koszty następująco: 
– 

koszty  bezpośrednie  można  przypisać  konkretnej  działalności,  (np.  produkcji, 
usługom)  czyli  z  całą  pewnością  są  na  nią  ponoszone  (np.  kosztami  bezpośrednimi 
naprawy ciągnika będą koszty części zamiennych i robocizny), 

– 

koszty pośrednie – związane są ze zużyciem czynników produkcji, które nie łączą się 
bezpośrednio  z  wytwarzaniem  konkretnego  produktu  i  wynikają  z  funkcjonowania 
przedsiębiorstwa  jako  całości.  Do  nich  zaliczamy  koszty  ogólnoprodukcyjne 
(np. w rolnictwie:  amortyzacja  maszyn  do  uprawy  roli),  koszty  utrzymania 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

11 

magazynu 

zbożowego– 

obciążają 

produkcję 

roślinną, 

koszty 

ogólne 

przedsiębiorstwa  (w  rolnictwie  koszty  ogólnogospodarcze  np.  podatek  rolny, 
ubezpieczenie budynków, odsetki od zaciągniętych kredytów), 

– 

techniczny  koszt  wytworzenia,  będący  sumą  kosztów  bezpośrednich  i  kosztów 
wydziałowych, 

– 

koszt  całkowity,  czyli  koszt  wytworzenia,  będący  sumą  technicznego  kosztu 
wytworzenia oraz kosztów zarządu, 

– 

koszt  własny  sprzedaży  (pełen  koszt  własny),  będący  sumą  wszystkich  kosztów 
bezpośrednich i pośrednich. 

Układ 

kalkulacyjny 

jest 

charakterystyczny 

dla 

rachunku 

kosztów 

pełnych. 

W rachunkowości  istnieją  również  systemy  rachunku  kosztów,  wśród  których  najbardziej 
rozpowszechnił  się  rachunek  kosztów  zmiennych.  Klasyfikuje  on  koszty  według  kryterium 
zmienności  w  zależności  od  zmian  wielkości  produkcji.  W  ramach  tego  rachunku 
wyróżniamy: 
– 

koszty zmienne, 

– 

koszty stałe. 

c)  Pozostałe  koszty  operacyjne,  które  nie  dotyczą  bezpośrednio  podstawowej  działalności 

jednostki, są związane m.in. z: 

– 

utrzymaniem obiektów działalności socjalnej,

 

– 

zbyciem  środków  trwałych,  środków  trwałych  w  budowie  oraz  wartości 
niematerialnych i  prawnych, 

– 

odpisaniem należności przedawnionych, umorzonych i nieściągalnych, 

– 

odszkodowaniami, karami i grzywnami, itp. 

d)  Koszty finansowe obejmują m.in.: 

– 

stratę ze zbycia inwestycji, 

– 

opłaty odsetkowe z tytułu leasingu finansowego, 

– 

odsetki z tytułu zwłoki w zapłacie, 

e)  Straty  nadzwyczajne  to  koszty  powstające  na  skutek  zdarzeń  trudnych  do  przewidzenia, 

poza działalnością operacyjną jednostki i niezwiązane z ryzykiem jej prowadzenia. Są to 
ujemne skutki tych zdarzeń. Zaliczamy do nich wartość utraconych składników aktywów 
na skutek zdarzeń losowych (np. pożar, powódź). 

Wydatek – to rozchód środków pieniężnych na wyznaczony cel. 
Wpływ – to przychód środków pieniężnych. 
Przychód z działalności gospodarczej – powstaje w momencie sprzedaży danego towaru lub 
wykonania usługi, niezależnie od tego, czy towarzyszy temu bezpośrednio zapłata należności, 
czy też zostanie ona odroczona w czasie. 

Głównym  źródłem  przychodów  dla  przedsiębiorcy  jest  sprzedaż  wytworzonych 

produktów.  Do  przychodów  z  działalności  gospodarczej,  poza  przychodami  ze  sprzedaży, 
zalicza się również: 
1)  inne przychody operacyjne między innymi odsprzedaż materiałów, kary umowne, kwoty 

uzyskane  z  innych  źródeł  finansowania,  dotacje  bezzwrotne,  pożyczki  ze  sprzedaży 
środków trwałych, przedawnione i umorzone zobowiązania, otrzymane darowizny, 

2)  przychody z operacji finansowych, m.in.: odsetki od środków na rachunkach bankowych, 

od  pożyczek  udzielonych  innej  jednostce,  ze  sprzedaży  aktywów  finansowych  (akcje, 
obligacje), otrzymane raty oprocentowania kredytu leasingowego, 

3)  inne  przychody  i  zyski  nadzwyczajne,  np.:  otrzymane  odszkodowanie  za  szkody 

dotyczące składników majątku, umorzenie spłaty kredytu itp. 

Dochód  –  najogólniej  ujmując,  stanowi  różnicę  między  wartością  produkcji,  a  kosztami  jej 
uzyskania. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

12 

Przepływy pieniężne – wszystkie operacje związane z wydatkiem  bądź wpływem pieniędzy 
do jednostki gospodarczej. 
 
Rozchód – wydatkowanie przez jednostkę gospodarującą wartości materialnych: 
– 

środków pieniężnych (rozchody gotówkowe, czyli wydatki pieniężne), 

– 

materiałów, 

– 

produktów, 

– 

towarów, 

– 

wyrobów. 

Zysk  –  w  rachunkowości  jest  to  dodatni  wynik  finansowy  przedsiębiorstwa  lub  określonej 
inwestycji albo pożyczki. Jego przeciwieństwem jest strata. 

 

Rodzaje kalkulacji wstępna i wynikowa 

Jednostka  gospodarcza  w  toku  swej  działalności  usługowej,  handlowej,  produkcyjnej, 

ponosi  koszty  związane  z  wytworzeniem  produktów,  wykonaniem  usług,  zakupem 
i sprzedażą towarów oraz uzyskuje przychody z ich sprzedaży. W całym tym procesie dąży do 
osiągnięcia  zysku,  który  stanowi  nadwyżkę  przychodów  nad  kosztami.  Aby  ustalić 
opłacalność zamierzonej lub wykonanej produkcji, lub usługi, wytwórca musi obliczyć koszt 
jej wykonania i porównać z możliwą do uzyskania ceną, lub taką cenę ustalić. 

W  celu  ustalenia  kosztu  wytworzenia  jednostki,  partii,  asortymentu  produktów,  należy 

przeprowadzić  obliczenia  nazywane  kalkulacją  kosztów.  Kalkulacja  powinna  umożliwić 
ustalenie łącznej sumy kosztów, przypadających na dany produkt oraz koszty poszczególnych 
składników, które nazwane są pozycjami kalkulacyjnymi. 

Układ kosztów, obejmujący pozycje kalkulacyjne, przedstawia się następująco: 

1.  materiały  bezpośrednie,  które  na  podstawie  dokumentów  można  przypisać  danemu 

produktowi (wraz z kosztami zakupu), 

2.  płace  bezpośrednie, które na podstawie kart pracy można przypisać danemu produktowi 

(wraz z narzutami), 

3.  inne koszty bezpośrednie (energia i paliwo na cele technologiczne, obróbka obca, zużycie 

narzędzi  i  przyrządów  specjalnych  używanych  wyłącznie  przy  wytwarzaniu  danych 
produktów), 

4.  razem koszty bezpośrednie (1 + 2 + 3), 
5.  uzasadnione  koszty  wydziałowe.  Zalicza  się  do  nich,  wartość  kosztów  związanych 

z ogólną wielkością produkcji (np. energia lub amortyzacja), a nie istnieje możliwość ich 
przypisania (na podstawie dokumentów źródłowych) określonym produktom, 

6.  techniczny koszt wytworzenia (4 + 5). 

W zależności od czasu i celu sporządzania kalkulacji dzieli się ją na: 
– 

wstępną  –  sporządzaną  przed  rozpoczęciem  produkcji  lub wykonywania  usługi  i  jej 
celem jest obliczenie kosztów planowanych, 

– 

wynikową – sporządzaną  na podstawie informacji dotyczącej poniesionych kosztów 
produkcji, wykonania usługi. Jej celem jest ustalenie rzeczywistego kosztu produktu. 

 

 

W  zależności  od  sposobu  przeprowadzania  kalkulacji  wyróżnić  można  między  innymi 

kalkulacje: 
– 

podziałową  prostą,  która  ma  zastosowanie  przy  masowej  produkcji  jednorodnego 
produktu.  Jednostkowy  koszt  produktu  lub  usługi  oblicza  się  wówczas  poprzez 
podzielenie łącznej wysokości kosztów przez liczbę wytworzonych jednostek. Produkcję 
niezakończoną  na  koniec  okresu  można  przeliczyć  na  umowne  jednostki  kalkulacyjne 
w celu sprowadzenia jej do wspólnego mianownika z produktami zakończonymi. W tym 
celu produkcję niezakończoną traktuje się jako pewien procent produktu gotowego: 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

13 

K

c

 

k

j 

= ––––––– 

P + i ∙ P

wt 

 
gdzie: 
k

j  

 – koszt

 

jednostkowy wytworzenia, 

K

c

  – całkowity koszt wytworzenia, 

P

wt

 – liczba wytworzonych produktów w toku, 

P   – liczba wytworzonych produktów gotowych, 
i   – stopień zaawansowania produktów w toku w %. 

 

– 

podziałową  ze  współczynnikiem,  która  ma  zastosowanie  przy  produkcji  podobnych 
wyrobów,  z  tego  samego  lub  zbliżonego  surowca,  w  takim  samym  lub  zbliżonym 
procesie  produkcyjnym,  przy  użyciu  tych  samych  maszyn  i  urządzeń  produkcyjnych. 
W celu  przeprowadzenia  kalkulacji  przelicza  się  wyprodukowaną  liczbę  na  umowne 
jednostki  kalkulacyjne,  wykorzystując  współczynniki  odzwierciedlające  udział 
poszczególnych  wyrobów  w  kosztach  (łącznych  lub  w  poszczególnych  pozycjach 
kalkulacyjnych), 

– 

kalkulacja doliczeniowa  może  mieć zastosowanie  przy produkcji  jednostkowej, seryjnej, 
wieloasortymentowej,  w  przypadku  wytwarzania  wyrobów  z  tych  samych,  podobnych 
lub różnych materiałów, przy zastosowaniu różnych procesów technologicznych. 
Kluczami podziałowymi mogą być: 

– 

materiały bezpośrednie, 

– 

płace bezpośrednie, suma kosztów bezpośrednich, 

– 

czas pracy mierzony w roboczogodzinach, maszynogodzinach. 
Typowymi kalkulacjami mającymi zastosowanie w produkcji rolniczej są: 

– 

kalkulacje  pełne  (analityczne,  czyli  rozdzielcze  i  syntetyczne,  czyli  organiczne), 
charakteryzują  się  tym,  że  uwzględnia  się  w  nich  wszystkie  koszty  zarówno  z  grupy 
kosztów  stałych  i  zmiennych  (pośrednich  i  bezpośrednich),  co  prowadzi  do  obliczania 
pełnych kosztów produkcji w przeliczeniu na jednostkę produktu, 

– 

kalkulacje  niepełne  w  których  nie  uwzględnia  się  wszystkich  elementów  całkowitych 
kosztów produkcji. Pomija się koszty stałe (pośrednie), ponieważ nie będą one zmieniały 
się w  cyklu  produkcyjnym,  bez  względu  na rodzaj działalności,  a  bierze  się  pod uwagę 
koszty bezpośrednie lub zmienne, 

– 

kalkulacje różnicowe polegają  na obliczeniu,  jak zmienia się wielkość dochodu wskutek 
zastąpienia jednostki jednej działalności taką samą jednostką innej działalności. Z dwóch 
porównywanych działalności ta będzie efektywniejsza, która daje większy dochód. 

 

Cena sprzedaży 

Przez cenę rozumie się wartość towaru lub usługi wyrażoną w pieniądzu, którą kupujący 

płaci  sprzedawcy  za  określony  towar,  wykonaną  usługę. Osiągnięcie  przez przedsiębiorstwo 
dodatniego  wyniku  finansowego  zależy  zarówno  od  ponoszonych  kosztów,  jak  i  od  cen 
sprzedaży, stąd istotną rolę w działalności jednostki odgrywa polityka cenowa. 

Cenę sprzedaży wyrobu, usługi tworzyć będą: 

1.  techniczny koszt wytworzenia (obliczany w kalkulacji kosztów), 
2.  koszty  zarządu  (rozliczane  na  produkcje  zakończona)  –  obejmują  koszty  administracji 

i obsługi danej jednostki jako całości. Obejmują one miedzy innymi koszty: 
–  opłat administracyjnych, 
–  pracy pracowników administracji, 
–  biurowe, 
–  podróży służbowych, 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

14 

–  podatku od nieruchomości, 
–  podatku od środków transportowych, 
–  usług telekomunikacyjnych, 
–  utrzymania komórek ogólnego przeznaczenia, 

3)  koszty  sprzedaży  (rozliczane  na  produkcję  zakończoną)  –  są  to  koszty  ponoszone  przez 

daną jednostkę w związku ze sprzedażą produktów. Mogą to być między innymi koszty: 
–  opakowań, 
–  załadunku, 
–  transportu, 
–  ubezpieczenia, 
–  marketingu i reklamy, 

4)  zysk. 

Koszty zarządu i koszty sprzedaży rozlicza się tylko na produkcje zakończoną. Kluczem 

podziałowym  przy  rozliczaniu  kosztów  zarządu  na  kilka  produktów  może  być  techniczny 
koszt wytworzenia, a przy rozliczaniu kosztów sprzedaży, całkowity koszt wytworzenia. Zysk 
najczęściej doliczany jest stawką % do kosztu własnego. 
 

4.1.2. Pytania sprawdzające 

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.  Co to jest potrzeba? 
2.  Co to jest dobro? 
3.  Co to jest praca? 
4.  Co to jest produkcja? 
5.  Co to są czynniki produkcji? 
6.  Co to jest popyt? 
7.  Co to jest podaż? 
8.  Co to jest zysk? 
9.  W jakich układach grupuje się koszty? 
10.  Jakie są rodzaje kalkulacji? 
11.  Co to jest cena, i co wchodzi w jej skład? 
12.  Co rozumiesz przez określenie – przychód, koszt, dochód? 
13.  Co rozumiesz przez określenie – wydatek, nakład? 
 

4.1.3. Ćwiczenia 

 

Ćwiczenie 1 
 

W miejsce kropek wpisz odpowiedzi. 

Podaj po dwa przykłady: 
a)  dóbr publicznych……………………………………………………………. 
b)  dóbr substytucyjnych……………………………………………………….. 
c)  dóbr komplementarnych…………………………………………………….. 
d)  usług materialnych………………………………………………………….. 
e)  kosztów rzeczowych………………………………………………………… 
 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  zapoznać się z materiałem nauczania zawartym w rozdziale 4.1 Poradnika dla ucznia, 
2)  wpisać w miejsce kropek poprawne odpowiedzi, 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

15 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−

 

przybory do pisania. 

 
Ćwiczenie 2 

Na podstawie  informacji przeprowadź klasyfikację kosztów przedsiębiorstwa w układzie 

rodzajowym i kalkulacyjnym: 
a)  zużycie materiałów, 
b)  paliwo, 
c)  amortyzacja, 
d)  materiały bezpośrednie, 
e)  koszty sprzedaży, 
f)  koszty wydziałowe, 
g)  wynagrodzenia, 
h)  koszty zakupu, 
i)  płace bezpośrednie, 
j)  energia. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  zapisać pozycje kosztów w układzie rodzajowym, 
2)  dokonać klasyfikacji kosztów w układzie kalkulacyjnym. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

– 

materiały piśmiennicze. 

 
Ćwiczenie 3 

Oblicz  jednostkowy  koszt  wytworzenia  pługa, wiedząc,  że poniesione  w  ciągu  miesiąca 

koszty całkowite na produkcję 200 szt. kompletnie wykończonych wyniosły 25 000 zł. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  obliczyć koszt jednostkowy wytworzenia wyrobu gotowego, 
2)  sprawdzić poprawność obliczeń. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

– 

materiały piśmiennicze, 

– 

kalkulator. 

 

4.1.4. Sprawdzian postępów 

 

Czy potrafisz: 

 

Tak 

 

Nie 

1)  wyjaśnić działanie prawa popytu i podaży? 

 

 

2)  określić grupy kosztów w układzie rodzajowym? 

 

 

3)  określić jakie wyróżniamy układy kosztów? 

 

 

4)  wymienić rodzaje dóbr? 

 

 

5)  wymienić elementy jakie tworzyć będą cenę wyrobu lub usługi? 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

16 

4.2.  Ogniwa  agrobiznesu  i  ich  funkcje.  Instytucje  związane 

z agrobiznesem.  Procesy  integracyjne  w  agrobiznesie. 
Integracja z Unią Europejską 

 
4.2.1. Materiał nauczania 

 
Ogniwa agrobiznesu i ich funkcje 

Agrobiznesem  określamy  zespolone  ze  sobą  działania  człowieka  uczestniczące 

bezpośrednio lub pośrednio w wytwarzaniu finalnych produktów żywnościowych, począwszy 
od  pozyskania  surowców  pierwotnych,  a  na  gotowej  żywności  na  stole  konsumenta 
skończywszy, jest on jednym z systemów całej gospodarki narodowej. 

Agrobiznes obejmuje: 

1.  przemysł  –  wytwarzający  środki  produkcji  dla  rolnictwa  i  przemysłu  spożywczego.  Do 

tego  podsystemu  agrobiznesu  zalicza  się  odpowiednią  część  potencjału  tych  gałęzi 
przemysłu,  które  wytwarzają  środki  produkcji  dla  rolnictwa.  Podstawowymi  gałęziami 
pracującymi dla rolnictwa są: 
– 

przemysł  paliwowo  –  energetyczny  (paliwa,  energia  elektryczna  i  gaz  zużywane 
w rolnictwie), 

– 

przemysł  elektromaszynowy  (maszyny  i  urządzenia  do  produkcji  rolnej,  w  tym 
ciągniki, maszyny i narzędzia uprawowe, pielęgnacyjne, żniwno – omłotowe, silniki 
elektryczne i inne urządzenia), 

– 

przemysł  chemiczny  (nawozy  mineralne,  środki  ochrony  roślin,  folie  i  masy 
plastyczne,  materiały  budowlane  pochodzenia  chemicznego,  rury  i  urządzenia 
wodno–melioracyjne), 

– 

przemysł mineralny (cement, cegła, dachówki, szkło, rury drenarskie, wapno, itp.), 

– 

przemysł drzewno – papierniczy (drewno budowlane, płyty wiórowe, itp.), 

– 

przemysł lekki (tkaniny techniczne, odzież, i obuwie robocze itp.), 

– 

inne gałęzie przemysłu obsługujące rolnictwo, 

2.  rolnictwo, pojmowane jako wytwórczość surowców żywnościowych i gotowej żywności. 

W  ujęciu  mikroekonomicznym  rolnictwo  jest  to  zorganizowana  działalność  ludzka 
sterująca  procesami  biologicznymi  w  organizmach  żywych  (roślinnych  i  zwierzęcych), 
której celem jest wytwarzanie żywności, surowców żywnościowych i nieżywnościowych 
surowców przemysłowych z wykorzystaniem powierzchni ziemi, pracy, zarządzania oraz 
kapitałowych środków produkcji. Działalność ta musi być prowadzona w taki sposób by 
nie  naruszała  równowagi  ekologicznej  i  nie  powodowała  nadmiernej  eksploatacji 
zasobów odnawialnych takich  jak woda, krajobraz  i  inne. W procesie rozwoju rolnictwa 
podstawową  komórką  stało  się  gospodarstwo,  które  w warunkach  rozwiniętego  rynku 
przekształciło  się  w  przedsiębiorstwo  rolne.  W  ujęciu  makroekonomicznym  rolnictwo 
jest wyodrębnionym działem gospodarki narodowej, który składa się z trzech członów: 
– 

wytwórczość rolnicza, 

– 

usługi produkcyjne oraz infrastruktura techniczna rolnictwa, 

– 

funkcjonowanie  wsi  jako  wyodrębnionego  organizmu,  w  tym  głównie  osadnictwa 
wiejskiego  i  budownictwa,  infrastruktury  socjalnej,  zagospodarowania  przestrzeni 
rolniczej. 

Podstawową  funkcją  rolnictwa  jest  zaspokajanie  popytu  na  żywność,  kształtowanego 
przez potrzeby żywnościowe, dochody konsumentów, nawyki konsumpcyjne oraz tempo 
wzrostu  liczby  ludności.  Produkcja  żywności  ma  także  zapewnić  odpowiednie  miejsce 
Polski  w  międzynarodowym  podziale  pracy  i  na  rynku  światowym  (eksport  produktów 
rolnych i żywnościowych), 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

17 

3.  skup produktów rolnych, ich przechowywanie i transport. Skup produktów rolnych jest to 

wyspecjalizowana  forma  obrotu  towarowego,  polegająca  na  nabywaniu  przez 
przedsiębiorstwa handlowe i przemysłowe produktów rolnych i odpadów użytkowych od 
producentów  rolnych  w  celu  dalszej  ich  odsprzedaży  lub  przetwórstwa.  Przedmiotem 
skupu są dobra, których podaż jest sezonowa i w znacznym stopniu zależna od warunków 
przyrodniczych. Skup produktów spełnia takie funkcje jak: 
– 

koncentruje rozproszoną masę towarową w określonych punktach, 

– 

stanowi  ogniwo  ekonomiczno  –  organizacyjne  łączące  rolnictwo  z  przetwórstwem 
żywności oraz z handlem hurtowym lub detalicznym, 

– 

umożliwia  prowadzenie  produkcji  przez  gałęzie  przemysłu  wytwarzające  artykuły 
żywnościowe i nieżywnościowe, 

– 

warunkuje  tworzenie  i  odnawianie  rezerw  artykułów  żywnościowych,  pasz 
i surowców, 

– 

umożliwia  realizację  umów  eksportowych.  Instytucje  zajmujące  się  skupem 
produktów rolnych oprócz aktów organizacji kupna – sprzedaży i organizacji podaży 
realizują  również  cały  szereg  czynności  technicznych  takich  jak:  magazynowanie, 
zabiegi 

konserwujące 

i uszlachetniające 

oraz 

transport. 

Przechowalnictwo 

(magazynowanie)  jest  to  działalność  gospodarcza  związana  z  gromadzeniem 
zapasów  dóbr  materialnych  z  ich  składowaniem  we  właściwych  warunkach  oraz 
przekazywaniem  odbiorcom.  Transport  jest  to  działalność  polegająca  na 
przemieszczaniu się osób i ładunków za pomocą środków transportu, 

4.  rybołówstwo,  rybactwo  śródlądowe,  leśnictwo  i  łowiectwo.  Rybołówstwo  jest  to  zespół 

celowo zorganizowanych środków i czynności zmierzających do poławiania ryb i innych 
żywych  organizmów  wodnych  z  mórz,  jezior  i  rzek  do  celów  konsumpcyjnych 
i przetwórstwa.  Rybactwo  śródlądowe  zajmuje  się  chowem,  hodowlą  i  pozyskiwaniem 
ryb  w  naturalnych  oraz  sztucznych  zbiornikach  wodnych.  Rybołówstwo  i  rybactwo 
stanowią  podsystem  agrobiznesu  o  ograniczonym  asortymencie,  są  ważnym  zasobem 
naturalnych  wód,  w  przyszłości  krajowe  łowiska  mogą  stać  się  ważnym  elementem 
rozwoju  sportów  wodnych  i  rekreacji.  Białko  ryb  jest  ważnym  uzupełnieniem  krajowej 
produkcji  białek  zwierzęcych.  Leśnictwo  jest  działem  produkcji  materialnej,  która 
zaspokaja  zapotrzebowanie  na  produkty  leśne,  obok  rolnictwa  jest  podstawową  formą 
użytkowania  zasobów  przyrodniczych.  Spełnia  ono  wiele  funkcji  pozaprodukcyjnych 
takich  jak  ochronna,  rekreacyjna,  krajobrazowa.  Gospodarka  łowiecka  obejmuje 
regulację  populacji  zwierzyny  łownej,  zagospodarowania  łowisk  kultywowanie  tradycji 
myśliwskich,  kultury  i  sztuki  związanej  z  łowiectwem  oraz  wiedzy  i  rekreacji,  a  także 
dostawy  atrakcyjnych  smakowo  produktów  żywnościowych.  Łowiectwo  może  spełniać 
dużą  rolę  jako  źródło  dochodu  dla  gospodarki  narodowej,  z  uwagi  na  to,  że  ceny 
dziczyzny na rynkach światowych przewyższają dwukrotnie ceny zwierząt hodowlanych, 

5.  przemysł  spożywczy  –  przetwórstwo  żywności  jest  to  wytwarzanie  produktów 

żywnościowych  z  surowców  pochodzenia  rolniczego  i  morskiego,  celem  przetwórstwa 
jest  zmiana  postaci  i  właściwości  użytkowych  produktów  rolnych.  W  zależności  od 
stopnia  przerobu  w  przetwórstwie  można  wyróżnić  przetwórstwo  pierwotne 
i przemysłowe.  Przetwórstwo  pierwotne  polega  na  prostych  operacjach  dokonywanych 
najczęściej  w gospodarstwie  rolnym  lub  w  sferze  skupu.  Przetwórstwo  przemysłowe 
polega  na  całkowitej  zmianie  postaci  fizycznej  surowca  w  procesie  przetwarzania go  na 
produkt  finalny,  przerabianiu  surowców  żywnościowych  zakupionych  bezpośrednio  od 
rolników  w  jednostce  skupu,  lub  z  własnej  produkcji  w  celu  odsprzedaży  wyrobów 
gotowych do handlu hurtowego, detalicznego lub do innych zakładów przetwórczych. 

W  ramach  tego  ogniwa  agrobiznesu  wyodrębnia  się  15  branż  przemysłu:  chłodniczy, 
cukierniczy,  cukrowniczy,  jajczarsko  –  drobiarski,  mięsny,  mleczarski,  młyński 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

18 

i makaronowy,  olejarski,  piekarski,  piwowarski,  rybny,  spirytusowy,  drożdżowy, 
winiarski oraz ziemniaczany, 

6.  hurtowy  i  detaliczny  handel  żywnością,  obrót  surowcami  rolnymi.  Istotą  działalności 

handlu  jest  świadczenie  dostawcom  i  odbiorcom  towarów  i  usług  handlowych,  czyli 
czynności niezbędnych do dokonywania transakcji kupna – sprzedaży. Do podstawowych 
funkcji handlu zalicza się: 
– 

uzgadnianie struktury rodzajowej towarów, 

– 

kierowanie ruchem towarów w czasie i w przestrzeni, 

– 

kształtowanie pojedynczej partii towaru oraz struktury asortymentowej towarów. 

W zależności od zakresu i rodzaju działalności wyróżnia się: 
– 

handel hurtowy, który zajmuje się zakupem dużych partii towarów od producentów, 
zmianą  wielkości  sprzedawanych  partii  asortymentu,  a  następnie  odsprzedażą 
punktom sprzedaży detalicznej, 

– 

handel  detaliczny,  który  polega  na  realizacji  sprzedaży  detalicznej  w  niewielkich 
ilościach oraz odbywa się w punktach sprzedaży detalicznej, 

7.  usługi  związane  z  funkcjonowaniem  tych  zagadnień  (w  szczególności  usługi 

transportowe,  łączności,  budownictwa,  nauki,  oświaty  itp.).  Usługi  i  produkty 
wytwarzane  w  agrobiznesie  funkcjonują  w  obrębie  całego  systemu,  dzieli  się  je  na 
kategorie: 
– 

fizyczny (czysty) produkt, np. bochenek chleba, 

– 

produkt z usługą towarzyszącą np. urządzenie sprzedawane rolnikowi wraz z usługą 
instalacyjną, 

– 

połączenie produktu i usługi np. posiłek w barze, 

– 

usługa  podstawowa  z  towarzyszącymi  jej  usługami  i  produktami  o  mniejszym 
znaczeniu np. bankiet z występami artystycznymi, 

– 

czysta usługa, np. doradztwo prawnicze, finansowe, podatkowe. 

 

Instytucje związane z agrobiznesem

 

1.  Ogół  banków  oraz  instytucji  parabankowych,  odpowiednio  zorganizowanych 

i powiązanych  ze  sobą  tworzą  bankowy  system  agrobiznesu.  W  stosunku  do  sfery 
agrobiznesu banki spełniają następujące role: 
– 

depozytariusza wkładów oszczędnościowych podmiotów gospodarczych i ludności, 

– 

kredytodawcy, 

– 

jednostki  prowadzącej  rachunki  rozliczeniowe  poszczególnych  podmiotów 
gospodarczych. 

Do podstawowych czynności bankowych należą: 
– 

organizowanie i prowadzenie działalności rozliczeniowej, 

– 

przyjmowanie wkładów oszczędnościowych i lokat terminowych, 

– 

prowadzenie działalności kredytowej, 

– 

wykonywanie operacji czekowych i wekslowych, 

– 

udzielanie oraz przyjmowanie poręczeń i gwarancji bankowych, 

– 

emitowanie papierów wartościowych oraz dokonywanie obrotu tymi papierami, 

– 

doradztwo finansowe, 

– 

przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek 
sejfowych. 

Rolnicy  mogą  korzystać  ze  specjalnej  grupy  kredytów  o  korzystniejszych  warunkach 
ekonomicznych. Są to tzw. kredyty preferencyjne z dopłatą do oprocentowania z Agencji 
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Szczególne zasady udzielania tych 
kredytów dotyczą: 
– 

przeznaczenia kredytu, 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

19 

– 

podmiotów mogących ubiegać się o kredyt, 

– 

warunków udzielania kredytu, 

– 

procedur ubiegania się o kredyt. 

2.  System  ubezpieczeń  polega  na  tworzeniu  ze  składek  ubezpieczonych  podmiotów 

odpowiednich  funduszy  i  na  wypłacaniu  z  nich  odpowiednich  kwot  w  przypadku 
wystąpienia  zdarzeń  losowych  objętych  ubezpieczeniem  (pożar,  gradobicie,  wypadki 
samochodowe,  upadki  zwierząt  i  inne).  Ubezpieczenia  dzieli  się  na:  gospodarcze 
majątkowe i osobowe, społeczne. 
W rolnictwie ubezpieczenia są realizowane w dwóch formach: 
a)  ubezpieczenia obowiązkowe, które dotyczą: 

– 

ubezpieczenia budynków i budowli wchodzących w skład gospodarstwa rolnego 
od ognia i innych zdarzeń losowych, 

– 

ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych 
za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, 

– 

ubezpieczenia  odpowiedzialności  cywilnej  rolników  z  tytułu  prowadzenia 
gospodarstwa rolnego, 

b)  ubezpieczenia dobrowolne, które dotyczą skutków chorób, padnięć, nieszczęśliwych 

wypadków,  ognia  i  oddziaływania  innych  żywiołów.  Ustawa  o  ubezpieczeniach 
majątkowych  i  osobowych  daje  podstawy  do  powstania  rynku  ubezpieczeniowego, 
gdzie występują dwa rodzaje ubezpieczycieli: 
– 

ubezpieczyciele w formie spółek akcyjnych, 

– 

towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. 

W  systemie  ubezpieczeń  rolników  wyodrębnia się ubezpieczenie  emerytalno  –  rentowe, 
wypadkowe,  chorobowe,  macierzyńskie.  Obejmują  one  rolników,  czyli  osoby  fizyczne 
prowadzące  na  własny  rachunek  działalność  rolniczą,  jako  posiadacze  gospodarstw 
rolnych, a  także domowników. 

3.  Rynki  zorganizowane  są  to  miejsca,  w  których  są  zawierane  transakcje  w  określonym 

czasie i zgodnie z ustalonymi normami postępowania. Zalicza się do nich rynki hurtowe, 
giełdy  towarowe,  aukcje,  targi,  wystawy  gospodarcze.  Służą  one  do  obrotu  pieniędzmi, 
papierami wartościowymi, surowcami, towarami i usługami. 

4.  Instytucje  rządowe  –  do  tej  grupy  zaliczane  są  różnego  rodzaju  instytucje  i  organizacje 

funkcjonujące  w  bezpośrednim  otoczeniu  rolnictwa,  mają  one  na  celu  stabilizowanie 
warunków produkcji i dochodów rolników. Są to: 
– 

Agencja Rynku Rolnego (ARR), 

– 

Agencja Nieruchomości Rolnej (ANR), 

– 

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), 

– 

Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). 

5.  Instytucje  doradcze  i  fundacje  –  wśród  kreatorów  i  realizatorów  polityki  rolnej  należy 

wymienić: 
– 

ośrodki  doradztwa  rolniczego,  które  pełnią  funkcję  doradczą,  wdrożeniową, 
światową, informacyjną dla rolników i rolnictwa, 

– 

fundacje,  które  służą  mobilizowaniu  środków  prywatnych  i publicznych,  kreowaniu 
funduszy celowych  i wspieraniu tych przedsięwzięć, które są uznane za szczególnie 
ważne. 

6.  Samorząd  terytorialny  –  podstawowym  elementem  układu  samorządowego  gminy  jest 

samorząd terytorialny, który stanowi reprezentację wszystkich bez wyjątku mieszkańców 
tego  terytorium.  Organem  stanowiącym  i  kontrolnym  w  gminie  jest  rada  gminy,  która 
spełnia rolę podstawowego ogniwa samorządu wiejskiego z uwagi na to, że: 
– 

tylko ona stanowi reprezentację

 

ogółu ludności wiejskiej, 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

20 

– 

ma  w  swoim  składzie  przedstawicieli  partii  politycznych,  organizacji  społecznych 
i innych organów samorządu wiejskiego, 

– 

utrzymuje więź ze społeczeństwem i jego organizacjami, korzysta z ich inicjatywy. 

Do  kompetencji  samorządu  lokalnego  należy  bezpośrednia  obsługa  komunalna  wsi 
i rolnictwa. 

Wśród 

przedsięwzięć 

organizatorskich 

samorządu 

lokalnego 

do 

najważniejszych należą: 
– 

tworzenie  ośrodków  lokalnej  sieci  informacyjnej  o  potrzebach  i  możliwościach 
rozwoju danego obszaru, 

– 

tworzenie  systemu  popierającego  zawieranie  umów  między  różnego  rodzaju 
firmami, 

– 

organizowanie 

spotkań 

i 

związków 

formalnych 

przedstawicieli 

różnych 

przedsiębiorstw, połączonych interesem rozwoju danego obszaru, 

– 

tworzenie  lokalnych  banków  danych  (m.in.  o  programach  i  strategii  władzy 
lokalnej), 

– 

tworzenie  stowarzyszeń  lub  rynków  odbiorców  innowacji  (dotyczy  to  zakupów 
wyrobów i usług nowo tworzonych przedsiębiorstw). 

Ważne  miejsce  w  systemie  samorządu  terytorialnego  zajmuje  samorząd  mieszkańców 
wsi. Zgodnie z ustawą gmina może tworzyć jednostki pomocnicze tj. sołectwa. Organami 
samorządu mieszkańców wsi są: zebrania wiejskie, rada sołecka oraz sołtys. 

7.  Samorządowe  organizacje  rolników  –  wśród  nich  można  wyróżnić  dwie  grupy 

społeczno–zawodowe,  które  działają  na podstawie  ustawy  z  dnia  8  października  1982  r. 
o społeczno zawodowych organizacjach rolników: 
– 

zawodowo – gospodarcze – o cechach produkcyjno – usługowych, do których należą 
kółka  rolnicze  i  ich  spółdzielnie  oraz  wyspecjalizowane  związki  i  zrzeszenia 
branżowe, 

– 

spółdzielcze organizacje handlowej obsługi rolnictwa. 

Wśród organizacji samorządowych działających na obszarach wiejskich wyróżniamy: 

1.  związki  zawodowe  rolników,  są  to:  Związek  Rolników,  Kółek  i  Organizacji 

Rolniczych, Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidarność”, Związek 
Zawodowy  Rolnictwa  „Samoobrona”.  Organizacje  te,  bez  względu  na  orientację 
polityczną spełniają dwie funkcje: 
– 

reprezentują  zrzeszonych rolników wobec rządu,  jego agend oraz  innych władz 
państwowych, 

– 

stanowią grupy nacisku na władze ustawodawcze i rząd, 

2.  Izby  rolnicze  (reaktywowały  swoją  działalność  na  podstawie  ustawy  z  dnia 

14  grudnia  1995  r.).  Ustawa  ta  dała  rolnikom  możliwość  tworzenia  własnej 
niezależnej,  powszechnej  organizacji  samorządowej,  wyłonionej  w  wyniku 
demokratycznych  wyborów.  Zgodnie  z tą  ustawą  tworzy  się  samorząd  rolniczy 
działający  na  rzecz  rozwiązywania  problemów  rolnictwa  reprezentujący  interesy 
zrzeszonych w nim podmiotów. 

 
Procesy integracyjne w agrobiznesie 

Wyodrębnione,  samodzielnie  działające  podmioty  gospodarcze  dążą  do  stabilizacji 

wzajemnych powiązań w  celu  maksymalizacji  zysku. Integracja gospodarcza może dotyczyć 
firm  i  gospodarstw  –  wówczas  mówi  się  o  integracji w skali  mikroekonomicznej. Może  ona 
dotyczyć  także  gałęzi  i  działów  gospodarki  narodowej,  a  nawet  całej  gospodarki 
poszczególnych państw i wówczas jest to integracja w skali makroekonomicznej. 

W zależności od zakresu, kierunków i form organizacyjno prawnych wyodrębnia się: 

1.  integrację  gospodarczą  poziomą,  polegającą  na  scalaniu  jednorodnych  jednostek 

organizacyjnych  zajmujących  się  identyczną  lub  zbliżoną  działalnością  gospodarczą. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

21 

W rolnictwie integracja pozioma, podobnie jak w innych działach gospodarki narodowej, 
polega  na  łączeniu  gospodarstw  w  większe  organizacje  gospodarcze.  Może  ona 
występować w następujących formach: 
– 

zespół  producencki,  który  jest  tworzony  na  zasadzie  dobrowolności.  Rolnicy  łączą 
się w nim w celu zespołowego zbywania swej produkcji, 

– 

grupa  marketingowa,  która  powstaje  wówczas,  gdy  zespół  producencki  wykracza 
swoją działalnością poza rynek pierwotny. 

2.  integrację  gospodarczą  pionową,  która  polega  na  scalaniu  różnorodnych  jednostek 

organizacyjnych zajmujących się kolejnymi fazami procesu produkcyjnego, mającego na 
celu  wytworzenie  określonego  produktu  finalnego.  Przykładem  integracji  pionowej  jest 
zawarcie  kontraktu  –  jest  to  najbardziej  rozpowszechniona  forma.  Powszechność  tej 
formy  integracji,  związana  jest  również  z tym,  że nie  zmienia  ona stosunków  własności 
i jest  łatwa  do  zaakceptowania  przez  rolnika.  Reguluje  ona  podaż  surowców 
żywnościowych  pod  względem  ilości,  jakości,  terminu  dostawy,  cech  zdrowotnych. 
Integracja  pionowa  kreowana  jest  głównie  przez  kapitał  pozarolniczy  i  stanowi 
najważniejszy  mechanizm  modernizacji  i rekonstrukcji  rolnictwa.  Polega  ona  na 
przyporządkowaniu  produkcji  pojedynczych  gospodarstw  jednemu  ekonomicznemu 
kierownictwu. 

 
Integracja z Unią Europejską 

Integracja  jest  pojęciem  ekonomicznym,  oznaczającym  procesy  gospodarcze  polegające 

na  scalaniu  wielu  części.  Można  ją  zdefiniować  jako  proces  ekonomicznego  skupiania  pod 
jednym kierownictwem całości  lub części działań gospodarczych, rozproszonych dotychczas 
pomiędzy różne podmioty gospodarcze. 

Polska do 1989 roku należała do konkurencyjnej w stosunku do EWG Rady Wzajemnej 

Pomocy  Gospodarczej  (RWPG),  ale  już  od  września  tegoż  roku  rozpoczęła  starania 
o stowarzyszenie  się  z  krajami  ze  Wspólnoty  Europejskiej.  W  1993  r.  ustalono  polityczno–
ekonomiczne  kryteria,  jakie  musiały  spełnić  państwa  Europy  Środkowo–Wschodniej,  aby 
mogły ubiegać się o przystąpienie do Unii. Polska rozpoczęła negocjacje w 1998 roku. 

W  2003  r.  został  podpisany  przez  nasz  kraj  traktat  akcesyjny.  Polska,  razem 

z pozostałymi dziewięcioma krajami wstąpiła do Unii 1 maja 2004 roku. 

Wspólna polityka rolna oznacza, że wszystkie przedsięwzięcia dotyczące sektora rolnego 

są  podejmowane  i  konsultowane  przez  wszystkie  kraje  należące  do  UE.  Obejmuje  ona 
rolnictwo, leśnictwo, uprawę winorośli oraz ogrodnictwo. Tym samym wewnątrz UE zostały 
zniesione  wszelkie  ograniczenia  w  handlu  produktami  gleby,  lasu  i  morza.  Na  terenie 
Wspólnoty  obowiązuje  zakaz  stosowania  ceł  i  innych  barier  utrudniających  swobodny 
przepływ  towarów  rolnych,  oraz  zakaz  subsydiowania  rolnictwa  wbrew  nakazom  równej 
konkurencji. Funkcjonują wspólne ceny, stałe kursy walutowe w obrotach towarami rolnymi, 
nastąpiła  także  harmonizacja  przepisów administracyjnych,  fitosanitarnych, weterynaryjnych 
i ochrony zdrowia. Częścią składową WPR jest Wspólna Polityka Strukturalna. 
 

4.2.2. Pytania sprawdzające 

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.  Co to jest agrobiznes? 
2.  Co obejmuje agrobiznes? 
3.  Jaką podstawową funkcję spełnia rolnictwo? 
4.  Jaką funkcję spełnia skup produktów rolnych? 
5.  Co określamy pojęciem – przetwórstwo żywności? 
6.  Na jakie kategorie dzielimy usługi i produkty, występujące w agrobiznesie? 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

22 

7.  Jakie ogniwa występują w agrobiznesie? 
8.  Jakie znasz instytucje związane z agrobiznesem? 
9.  Na czym polega integracja pionowa i pozioma? 
10.  Kiedy Polska podpisała traktat akcesyjny i kiedy wstąpiła do Unii Europejskiej? 
 

4.2.3.Ćwiczenia 

 

Ćwiczenie 1 

Na  podstawie  dostępnych  Ci  informatorów,  Internetu,  sporządź  listę  podmiotów 

gospodarczych  agrobiznesu  występujących  w  Twoim  powiecie,  dokonaj  ich  charakterystyki 
według ogniw agrobiznesu, rodzaju prowadzonej działalności. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  poszukać  w  zespole  2–3  osobowym  w dostępnych  Ci  środkach,  informacji  dotyczących 

ćwiczenia, 

2)  sporządzić notatki, 
3)  przedstawić wyniki na forum grupy. 

 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

– 

komputer z dostępem do Internetu, 

– 

literatura zgodna z wykazem w poradniku, 

– 

materiały piśmiennicze. 

 
Ćwiczenie 2 

Wyszukaj  przykładową  umowę  kontraktacyjną dotyczącą  sprzedaży  produktów  rolnych. 

Dokonaj  jej analizy. Na przykładzie wzoru umowy kontraktacyjnej pomiędzy przedsiębiorcą 
sprzedającym,  a przedsiębiorcą  kupującym  (np.  produktów  ogrodniczych,  zboża,  trzody, 
drobiu, jaj, miodu). Wymień, jakie dane winna zawierać umowa kontraktacyjna. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  poszukać w zespole 2–3 osobowym wzoru przykładowej umowy kontraktacyjnej, 
2)  sporządzić notatki, 
3)  przedstawić wyniki przeprowadzonej analizy na forum grupy. 

 

 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

– 

komputer z dostępem do Internetu, 

−

 

papier i materiały piśmiennicze, 

– 

literatura zgodna z wykazem w poradniku, 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

23 

Ćwiczenie 3 
 

Przedstaw  szanse  i  zagrożenia  dla  Polski  związane  z  jej  członkowstwem  w  Unii 

Europejskiej. Znajdź w środkach informacji publicznej, artykuły dotyczące tematu ćwiczenia. 
Postaraj  się  dotrzeć  do  artykułów  prezentujących  różne  poglądy  i  stanowiska.  Zapoznaj  się 
z nimi, sporządź  notatki,  a  następnie  weź  udział  w  dyskusji  na  temat  szans  i  zagrożeń,  jakie 
wiążą  się  z  przynależnością  naszego  kraju  do  Unii  Europejskiej.  W  dyskusji  powinny  być 
uwzględnione skutki wejścia Polski do UE w dziedzinie przemysłu, handlu, usług, rolnictwa, 
ochrony  środowiska,  a  także  wpływ  na  sytuację  życiową  różnych  grup  społecznych 
tj. przedsiębiorców, rolników, młodzieży. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  poszukać w zespołach 2–3 osobowych informacji związanej z tematem ćwiczenia, 
2)  sporządzić notatki, 
3)  wziąć udział w dyskusji na forum grupy. 
 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−

 

komputer z dostępem do Internetu, 

−

 

różne publikacje prasowe, 

−

 

duże arkusze papieru w kratkę, 

−

 

materiały piśmiennicze, 

−

 

literatura zgodna z wykazem w poradniku. 

 

4.2.4. Sprawdzian postępów 

 

Czy potrafisz: 

 

Tak 

 

Nie 

1)  określić, co oznacza słowo integracja? 

 

 

2)  zdefiniować pojęcie integracja pozioma? 

 

 

3)  zdefiniować pojęcie integracja pionowa? 

 

 

4)  wykazać korzyści i zagrożenia polskiego rolnictwa po integracji z UE? 

 

 

5)  rozróżnić ogniwa i funkcje agrobiznesu? 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

24 

4.3.  Majątek  i  kapitały  w  przedsiębiorstwie.  Wycena  składników 

majątkowych. Bilans majątkowy i jego układ 

 

4.3.1. Materiał nauczania

 

 

Majątek i kapitały w przedsiębiorstwie 

Każde  uruchomienie  działalności  gospodarczej  wymaga  zgromadzenia  zasobów 

rzeczowych.  Należą  do  nich  pomieszczenia,  ich  wyposażenie,  urządzenia  i  maszyny  oraz 
materiały do produkcji. Całokształt tych zasobów stanowi bazę ekonomiczną przedsiębiorcy. 
W  czasie  funkcjonowania  przedsiębiorstwa  baza  ta  rozrasta  się,  tworząc  majątek  tego 
przedsiębiorstwa  zwany  aktywami.  Aktywa  to  kontrolowane  przez  jednostkę  gospodarczą 
zasoby  majątkowe,  o  wiarygodnej,  określonej  wartości,  powstałe  w  wyniku  przeszłych 
zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych. 

Wyróżnia się dwie podstawowe grupy aktywów: 

– 

aktywa trwałe, 

– 

aktywa obrotowe. 
Aktywa  trwałe  −  to  te  składniki  majątku  przedsiębiorstwa,  które  nie  zużywają  się 

w jednym cyklu produkcyjnym, a okres ich użytkowania jest dłuższy niż jeden rok. 
 

Aktywa  obrotowe −  to te  składniki  majątku przedsiębiorstwa, które  są  przeznaczone  do 

zużycia  lub  zbycia  (sprzedaży)  w  okresie  krótszym  niż  12  miesięcy,  albo  zużywają  się 
w całości w  jednym cyklu produkcyjnym. Poszczególne grupy rodzajowe aktywów trwałych 
 i obrotowych przedstawione są w tabeli 1. 

 

Tabela 1. Struktura majątku przedsiębiorstwa 

 

A

K

T

Y

W

A

 T

R

WA

Ł

E

 

1.  Wartości niematerialne i prawne: 

– 

autorskie 

prawa 

majątkowe 

(licencje, 

koncesje, 

programy 

komputerowe), 

– 

prawa do wynalazków (patenty, znaki towarowe, wzory użytkowe), 

– 

nabyta wartość przedsiębiorstwa. 

2.  Rzeczowe: 

– 

środki trwałe, 

– 

środki trwałe w budowie. 

3.  Finansowe: 

– 

długoterminowe  papiery  wartościowe  (akcje,  obligacje,  fundusze 
inwestycyjne), udziały w obcych jednostkach. 

M

AJ

Ą

T

E

K

 

P

R

ZE

D

SI

Ę

B

I

O

R

S

T

WA

 

A

K

T

Y

W

A

 O

B

R

O

TO

WE

 

1.  Rzeczowe: 

– 

materiały, 

– 

produkcja w toku, produkty gotowe, 

– 

towary. 

2.  Finansowe: 

– 

aktywa pieniężne, 

– 

papiery wartościowe przeznaczone do zbycia w okresie do 12 miesięcy. 

3.  Należności krótkoterminowe: 

– 

należności z tytułu sprzedaży dóbr i usług lub aktywów finansowych. 

4.  Inne należności: 

– 

z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń społecznych. 

5.  Rozliczenia międzyokresowe: 

– 

rozliczenia trwające do 12 miesięcy. 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

25 

 

Do podstawowych źródeł finansowania majątku przedsiębiorstwa zalicza się: 

– 

kapitał własny, 

– 

kapitał obcy. 

Źródła  finansowania  działalności  przedsiębiorstwa  nazywane  są  pasywami.  Kapitał 

własny  tworzony  jest  zgodnie  z  przepisami  prawa  na podstawie,  których  jednostki  powstają 
np. Kodeks Spółek Handlowych, Prawo spółdzielcze, umowa lub statut spółki. 

Kapitał własny można podzielić na: 

– 

kapitał powierzony, 

– 

kapitał samofinansowania. 
Kapitał powierzony powstaje – z wkładów właściciela, wpłat wspólników, udziałowców, 

akcjonariuszy, w zależności od formy prawnej jednostki gospodarczej: 
– 

w spółce z o.o. i akcyjnej, kapitał powierzony to kapitał zakładowy, 

– 

w spółdzielni jest nim fundusz udziałowy, 

– 

w spółce jawnej, partnerskiej, komandytowej to kapitał wspólników, 

– 

w jednoosobowej działalności gospodarczej jest nim kapitał właściciela. 
Kapitał  obcy  stanowi  zewnętrzne  źródła  finansowania.  Korzystając  z  tej  formy 

finansowania  działalności  gospodarczej,  przedsiębiorca  zaciąga  zobowiązania  wobec  swoich 
wierzycieli i staje się dłużnikiem. Wierzycielem przedsiębiorcy mogą: 
– 

bank, 

– 

dostawcy i kontrahenci, 

– 

klienci, (np. gdy dokonują przedpłat, tzn. płacą zanim odbiorą towar), 

– 

towarzystwa ubezpieczeniowe, 

– 

pracownicy przedsiębiorstwa, 

– 

pozabankowe instytucje finansowe (np. Fundusz Pracy, fundusze inwestycyjne). 
Źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa przedstawia tabela 2. 
 

Tabela 2. Źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa 

 

K

A

P

ITA

Ł

 

W

Ł

A

S

NY

 

– 

udziały pieniężne właścicieli, 

– 

aporty (udziały rzeczowe), 

– 

część zysku przeznaczona na rozwój działalności. 

Ź

R

ÓD

Ł

A

 F

INAN

S

O

W

AN

IA 

D

Z

IA

Ł

A

L

NO

Ś

C

I 

GO

S

P

O

DARC

ZEJ

 

K

A

P

ITA

Ł

 

O

B

CY

 

(z

o

b

o

wi

ąz

a

n

ia)

 

– 

kredyty, 

– 

pożyczki, 

– 

leasing. 

 

Swoistą  formą  kapitału  jest  leasing.  Polega  on  na  przekazaniu  przez  właściciela 

określonego przedmiotu w posiadanie i korzystanie, w zamian za opłatę uiszczaną cyklicznie 
przez  cały  okres  trwania  umowy:  między  leasingodawcą  (wierzycielem),  a  leasingobiorcą 
(dłużnikiem). 

Przedmiotem  leasingu  mogą  być  wszystkie  składniki  aktywów  trwałych  –  zarówno 

materialne  (maszyny,  urządzenia,  wyposażenie  pomieszczeń),  jak  i  wartości  niematerialne 
i prawne  (licencje,  programy  komputerowe,  znak  firmowy  lub  towarowy  itp.).  Przedmiot 
leasingu po wygaśnięciu umowy podlega zwrotowi chyba, że umowa stanowi inaczej. 

Warunkiem  uzyskania  prawa  do  leasingu  jest  posiadanie  przedsiębiorstwa.  Taka  forma 

wejścia w posiadanie składnika  majątku dla przedsiębiorcy  jest bardzo korzystna, a czasami 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

26 

jedyna  dla  przedsiębiorcy,  jeżeli  nie  posiada  wystarczającej  ilości  środków pieniężnych,  aby 
dokonać  zakupu.  Świadczenia  pieniężne  jakie  ponosi  leasingobiorca,  wliczane  są  w koszty 
jego działalności i rozkładają się na cały okres trwania umowy leasingu. 

Z  ekonomicznego  punktu  widzenia  w  praktyce  rachunkowości  wykształciły  się  dwie 

zasadnicze formy leasingu: 
– 

operacyjny, zwany również usługowym,  jest umową na krótki czas (1–2  lata), który  jest 
krótszy od okresu ekonomicznej użyteczności przedmiotu leasingu. Na  mocy tej umowy 
nie  następuje  przeniesienie  na  korzystającego  całego  ryzyka,  a  zarazem  korzyści 
wynikających z tytułu posiadania aktywów, 

– 

finansowy,  zwany  również  kapitałowym  jest  określany  jako  umowa  na  mocy,  której 
następuje  przeniesienie  zasadniczo  całego  ryzyka,  a  także  pożytków  wynikających 
z tytułu  posiadania  aktywów.  Ostateczne  przeniesienie  tytułu  prawnego  może,  lecz  nie 
musi nastąpić. 
Kredyty  we  współczesnej  gospodarce  stanowią  ważne  źródło  finansowania  działalności 

gospodarczej.  Klasyfikacji  kredytów  można  dokonać  według  następujących  kryteriów: 
przedmiotu  kredytowania,  okresu  na  jaki  przyznany  jest  kredyt,  formy  kredytu  i  waluty 
kredytu (tabela 3) 

 

Tabela 3. Klasyfikacja kredytów 

 

Kryterium 

Rodzaj kredytu 

 

Przedmiot kredytu  – 

obrotowy 

 
– 

inwestycyjny 

−

 

potrzeby bieżące, związane 
z prowadzoną działalnością 

−

 

zakup (budowę) środków trwałych 

Okres 
kredytowania 

– 

kredyt 
krótkoterminowy 

– 

kredyt 
długoterminowy 

−

 

udzielany na okres do jednego roku 

 

−

 

udzielany na okres powyżej roku, 

 

Forma kredytu 

– 

na rachunku 
bieżącym 

– 

na rachunku 
kredytowym 

−

 

umożliwia zadłużenie do wysokości 
limitu 

−

 

wydzielony rachunek kredytowy 
otwarty w celu ewidencji 
przyznanego kredytu i jego spłaty 

Waluta kredytu 

– 

kredyt złotowy 

– 

kredyt dewizowy 

−

 

udzielany w walucie polskiej 

−

 

udzielany w walucie obcej 

 

Warunkiem uzyskania kredytu jest: 

1.  złożenie  wniosku  o  przyznanie  kredytu  w  banku  (musi  on  zawierać:  dokładne  dane 

kredytobiorcy,  kwotę  kredytu,  określenie  celu,  na  jaki  ma  być  przeznaczony,  terminy 
pozostawienia  kwoty  kredytu  do  dyspozycji  kredytobiorcy,  propozycje  dotyczące 
terminów  spłaty  oraz  zabezpieczeń  spłaty,  informacje  o  zadłużeniu  w  innych  bankach, 
podpis osoby składającej wniosek), 

2.  posiadanie  przez  osobę  ubiegającą  się  o  kredyt  zdolności  kredytowej,  czyli  możliwości 

spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w ustalonych terminach, 

3.  przedstawienie  biznesplanu,  który  zawiera  wszechstronny  opis  i  analizę  uruchamianego 

przedsięwzięcia (stan finansowy, perspektywy rozwoju, analiza marketingowa). 
Kredyt, jak każdy produkt ma określoną cenę. Stanowi ją: 

– 

prowizja, której wysokość zależy między innymi od rodzaju kredytu, 

– 

oprocentowanie, 

– 

ewentualne inne opłaty. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

27 

Prowizja  jest  opłatą,  którą  bank  pobiera  jednorazowo  w  momencie  przyznania  kredytu, 

jej  wysokość  ustalana  jest  indywidualnie  dla  każdego  kredytobiorcy  i  zależy  od  szeregu 
czynników takich jak na przykład stopień ponoszonego przez bank ryzyka. 

Odsetki  bank  pobiera  za  cały  okres kredytowania od  dnia powstania zadłużenia  do  dnia 

poprzedzającego jego spłatę (włącznie). Do obliczania odsetek bank przyjmuje roczne stawki 
oprocentowania (ilość dni w roku 360, lub 365 – w zależności od stosowanego systemu). 

Odsetki  nalicza  się  od  wykorzystanego  kredytu  w  dniu,  w  którym  upływa  okres 

obrachunkowy  (okres  ten  jest  określony  w  umowie  kredytowej).  Wysokość  stawek 
oprocentowania  określają  przepisy  wewnętrzne  banku, a  ich  wysokość zależy od wysokości 
aktualnie  stosowanej  stopy procentowej, wysokości kredytu oraz czasu, na jaki kredyt został 
przyznany. Stosowane są dwie metody obliczania odsetek: 
– 

odsetki  proste  (zwykłe),  obliczane  od  podstawy  to  jest  kwoty  kredytu.  Pobierane  są  po 
ich naliczeniu z rachunku bankowego kredytobiorcy. Obliczane są według wzoru: 

 

O = K ∙ r ∙ n  

 
gdzie: 
O –  kwota odsetek, 
K – kwota kapitału, 
n – okres kredytowania (w dniach), 
r – stopa procentowa dzienna. 
 
Wycena składników majątkowych 

Inwentaryzacja,  jest  to  działanie  obejmujące  swoim  zakresem  ogół  czynności,  których 

celem  jest  ustalenie  faktycznego  stanu  zarówno  składników  aktywów  i  pasywów 
przedsiębiorstwa,  jak  również  składników  własnych  nie  ujmowanych  w  bilansie  (ewidencja 
pozabilansowa)  bądź  też  niestanowiących  własności  danej  jednostki  gospodarczej 
(np. dzierżawionych, przejętych w leasing). 

Ustawa  o  rachunkowości  formułuje  jedynie  ogólne  zasady  inwentaryzacji,  sposoby  jej 

przeprowadzania,  terminy,  zasady  ujęcia wyników. W  akcie  tym  nie  ma  natomiast  procedur 
związanych  z  organizacją  inwentaryzacji.  Odsyła  się  do  zasad  utrwalonych  powszechnie 
i praktyką i zwyczajami. Inwentaryzacja może być przeprowadzana metodą: 
– 

pełnej inwentaryzacji okresowej, 

– 

pełnej inwentaryzacji ciągłej. 
Pełna  inwentaryzacja  okresowa  polega  na  ustaleniu  rzeczywistego  stanu  wszystkich 

składników  aktywów  lub  pasywów  objętych  ewidencją.  Pełna  inwentaryzacja  ciągła  polega 
natomiast  na  sukcesywnym  ustaleniu  rzeczywistego  stanu  poszczególnych  składników 
majątku objętych inwentaryzacją tak, aby w wyznaczonym czasie stan ten został ustalony dla 
wszystkich aktywów i pasywów. 

Cele inwentaryzacji to: 

– 

ustalenie rzeczywistego stanu aktywów i pasywów jednostki gospodarczej, 

– 

porównanie stanu rzeczywistego ze stanem ewidencyjnym, 

– 

ustalenie różnic inwentaryzacyjnych, 

– 

wskazanie sposobu rozliczenia powstałych różnic inwentaryzacyjnych, 

– 

rozliczenie osób materialnie odpowiedzialnych za powierzone mienie, 

– 

ocena przydatności składników objętych spisem. 
Zakres,  tryb  i  terminy  przeprowadzania  inwentaryzacji  określony  jest  w  Artykule 26 

Ustawy o rachunkowości. Stosowane formy prowadzenia inwentaryzacji to np.: spis z natury, 
porównanie danych z ksiąg rachunkowych, pisemne potwierdzenia salda. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

28 

Środki  trwałe  uczestniczące  w  procesie  gospodarczym  zużywają  się,  zużywanie  to 

następuje stopniowo i musi znaleźć odzwierciedlenie w kosztach uzyskania przychodu, a tym 
samym w wartości wytwarzanych produktów lub świadczonych usług. Stopniowe zużywanie 
się  środka  trwałego,  które  koryguje  jego  wartość  początkową  nazywane  jest  –  umorzeniem. 
Równowartość zużycia zaliczona w koszty to – amortyzacja. 

Stosowane w praktyce metody amortyzacji to: 

−

 

amortyzacja równomierna − liniowa, 

−

 

amortyzacja nierównomierna − degresywna, 

−

 

jednorazowy  odpis  w  koszty,  gdy  wartość  środka  trwałego  nie  przekracza  3 500 zł,− 
(wartość ustalona przez przepisy podatkowe). 
Jednostka  gospodarcza  określa  w  zakładowym  planie  kont  stosowane  metody 

amortyzacji,  termin  rozpoczęcia  naliczania  odpisów  amortyzacyjnych  w  oparciu  o  ustawę 
o rachunkowości  oraz  przepisy  podatkowe.  Dokonując  wyboru  metody  amortyzacji  dla 
poszczególnych  środków  trwałych  należy  stosować  ją  do  pełnego  zamortyzowania  danego 
środka trwałego. 
1.  Metoda liniowa – w  metodzie  liniowej odpisy  amortyzacyjne są równe przez cały okres 

użytkowania  środka  trwałego,  aż  do  jego  całkowitego  zamortyzowania.  Roczny  odpis 
amortyzacji (zużycia) ustalany jest według wzoru: 

 

Wp ∙ Sa 

Ar = –––––––––––––– 

100% 

 

gdzie: 
Ar – roczny odpis amortyzacji, 
Wp – wartość początkowa środka trwałego, 
Sa – roczna stawka amortyzacyjna. 
 
Miesięczny  odpis  amortyzacyjny  (zużycia)  jest  1/12  odpisu  rocznego.  Roczne 
podstawowe  stawki  amortyzacyjne  zawarte  są  w  załączniku  nr  1  do  ustawy  o  podatku 
dochodowym od osób prawnych. 

2.

  Metoda  degresywna  amortyzacji  pozwala  na  przyspieszenie  amortyzacji  niektórych 

środków trwałych w początkowych okresie ich używania. 
W tej metodzie do obliczenia rocznego odpisu amortyzacyjnego stosuje się obowiązujące 
stawki amortyzacyjne podwyższone odpowiednim współczynnikiem nie wyższym niż 2. 

 

Amortyzacji nie podlegają: 

−

 

grunty i prawa wieczystego użytkowania gruntów, 

−

 

budynki  mieszkalne  wraz  ze  znajdującymi  się  w  nich  dźwigami  lub  lokale  mieszkalne, 
służące  prowadzonej  działalności  gospodarczej  lub  wydzierżawiane  albo  wynajmowane 
na podstawie umowy, jeżeli podatnik nie podejmie decyzji o ich amortyzowaniu, 

−

 

dzieła sztuki i eksponaty muzealne, 

−

 

składniki  majątku, które nie są używane na skutek zaprzestania działalności, w której te 
składniki były używane. 
Wyżej  wymienione  składniki  majątku  są  środkami  trwałymi,  tzn.  należy  je  ujawnić 

w ewidencji  środków trwałych, jednak nie podlegają amortyzacji, czyli nie należy dla celów 
podatkowych  naliczać  od  nich  żadnych  odpisów  amortyzacyjnych.  Wydatki  na  ich  zakup 
mogą jednak stanowić koszt uzyskania przychodu z ich sprzedaży. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

29 

Bilans majątkowy i jego układ 

Bilans jest dwustronnym zestawieniem wartości środków gospodarczych (aktywów) oraz 

źródeł  ich  pochodzenia  (pasywów)  sporządzonym  na  wyznaczony  dzień  i  określonej 
przepisami formie. 

Najczęściej sporządzany jest na koniec roku obrotowego i zgodnie z zasadą ciągłości jest 

równocześnie bilansem otwarcia na początek roku następnego. 

Podstawowe  równanie  rachunkowości,  zwane  równaniem  bilansowym  wyrażające  tzw. 

równowagę bilansową ma postać: 

Aktywa = Pasywa 

lub 

Aktywa trwałe + Aktywa obrotowe = Kapitał własny + Kapitał obcy 

lub 

Aktywa trwałe + Aktywa obrotowe = Kapitał własny + Zobowiązania 

 
Prawidłowo sporządzony bilans powinien zawierać: 

– 

nazwę  i  siedzibę  jednostki,  dla  której  jest  sporządzany,  podstawowy  przedmiot 
działalności oraz wskazanie właściwego sądu lub organu prowadzącego rejestr, 

– 

dzień bilansowy, na który jednostka sporządza sprawozdanie finansowe, 

– 

wyszczególnienie  nazw  i  wartości  poszczególnych  aktywów  i  pasywów  na  dzień 
kończący bieżący rok obrotowy, 

– 

ogólną sumę aktywów i pasywów (z zachowaniem równowagi bilansowej), 

– 

podpis  osób  odpowiedzialnych  za  gospodarkę  finansową  jednostki,  tj.  osoby  której 
powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych i kierownika jednostki, 

– 

datę i miejsce sporządzenia bilansu (datę ukończenia prac nad sporządzeniem bilansu). 
Aktualnie  obowiązujący  wzór  bilansu  określa  Ustawa  z  dnia  9  listopada  2000  r. 

o zmianie ustawy o rachunkowości. Uproszczony układ bilansu przedstawia tabela 4. Aktywa 
i pasywa usystematyzowane są w bilansie według odpowiedniej kolejności. 

 

Tabela 4. Uproszczony układ bilansu 

 

 

Aktywa 

Pasywa 

Aktywa trwałe 

Kapitał (fundusz) własny 

I. 

Wartości niematerialne i prawne 

I. 

Kapitał (fundusz) podstawowy 

II. 

Rzeczowe aktywa trwałe 

II. 

Pozostałe kapitały (fundusze) 

III. 

Należności długoterminowe 

III. 

Zysk (strata) z lat ubiegłych 

IV. 

Inwestycje długoterminowe 

IV. 

Zysk (strata) netto 

A. 

V. 

Długoterminowe rozliczenia 

międzyokresowe 

A. 

V. 

Odpisy z zysku netto w ciągu roku 

obrotowego (wielkość ujemna) 

Aktywa obrotowe 

Zobowiązania i rezerwy na 
zobowiązania 

I. 

Zapasy 

I. 

Rezerwy na zobowiązania 

II. 

Należności krótkoterminowe 

II. 

Zobowiązania długoterminowe 

III. 

Inwestycje krótkoterminowe 

III. 

Zobowiązania krótkoterminowe 

IV. 

Krótkoterminowe rozliczenia 
międzyokresowe 

IV 

Rozliczenia międzyokresowe 

B. 

SUMA BILANSOWA (Σ AKTYWÓW) 

B. 

SUMA BILANSOWA (Σ PASYWÓW) 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

30 

4.3.2. Pytania sprawdzające 

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.  Na jakie podstawowe grupy dzielą się aktywa? 
2.  Jakimi składnikami majątku przedsiębiorstwa są aktywa trwałe i obrotowe? 
3.  Jakie są podstawowe źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa? 
4.  Jak dzielimy kapitał (fundusz) własny? 
5.  Co to jest leasing? 
6.  Co jest zdolność kredytowa? 
7.  Jakie są metody prowadzenia inwentaryzacji? 
8.  Co rozumiesz przez słowo bilans? 
9.  Na czym polega równowaga bilansowa? 
10.  Jakie dane formalne powinny być zawarte w sprawozdaniu finansowym – bilansie? 
 

4.3.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Oblicz amortyzację środka trwałego metodą liniową. Przedsiębiorstwo Usługowe „Trak” 

sp.  z  o.o.  w  Radomiu  przyjęło  w  kwietniu  2006  roku  do  użytkowania  ciągnik  o  wartości 
początkowej  150 000 zł.  W  zakładowej  polityce  rachunkowości  określono,  co  następuje: 
stosowana  metoda  amortyzacji  liniowa,  rozpoczęcie  naliczania  amortyzacji  w  miesiącu 
następnym po przyjęciu do użytkowania, stawki amortyzacji  według wykazu publikowanego 
przez  Ministerstwo  Finansów.  Oblicz  roczne  i miesięczne  stawki  amortyzacyjne,  sporządź 
tabelę amortyzacyjną dla tego środka trwałego na okres jego użytkowania według wzoru: 

 

Rok 

Miesiąc 

Wartość 

początkowa 

Amortyzacja 

roku bieżącego 

Amortyzacja 

narastająco 

Bieżąca 
wartość 

księgowa 

 

 

 

 

 

 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym metod naliczania amortyzacji, 
2)  ustalić  stawkę  amortyzacyjną  dla  środka  trwałego  korzystając  z  wykazu  stawek 

amortyzacyjnych, 

3)  obliczyć  roczny  i  miesięczny  odpis  amortyzacyjny  według  metody  liniowej  dla  danego 

środka trwałego. 

 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

– 

klasyfikacja środków trwałych lub komputer z dostępem do Internetu, 

– 

wykaz rocznych stawek amortyzacyjnych lub komputer z dostępem do Internetu, 

– 

kalkulator, 

– 

przybory do pisania. 

 
Ćwiczenie 2 

Przyporządkuj 

numer 

składnika 

majątku 

do 

właściwej 

grupy 

aktywów 

w przedsiębiorstwie  zajmującym  się  działalnością  usługową  w  zakresie  naprawy  sprzętu 
rolniczego. 
Wybrane grupy aktywów: 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

31 

a)  Środki trwałe………………………………. 
b)  Materiały…………………………………... 
c)  Należności od pracowników………………. 
d)  Należności od odbiorców………………….. 
Składniki majątku: 
1)  samochód dostawczy, 
2)  komputer, 
3)  budynek magazynowy, 
4)  ciągnik, 
5)  części zapasowe, 
6)  nakrętki, 
7)  śruby, 
8)  podkładki, 
9)  zaliczka do rozliczenia pobrana przez pracowników, 
10)  środki czystości, 
11)  wkręty, 
12)  należność od kontrahenta za wykonaną usługę. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia. 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  przeczytać w poradniku rozdział 4.3 dla ucznia, 
2)  przyporządkować numer składnika majątku do grupy aktywów. 

 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

– 

przepisy ustawy o rachunkowości, 

– 

przybory do pisania. 
 

Ćwiczenie 3 

Na  podstawie  danych  oblicz  odsetki  proste  od  zaciągniętego  kredytu.  Przedsiębiorstwo 

zaciągnęło  kredyt  obrotowy  na  rachunku  kredytowym  w  wysokości  24 000 zł  na  okres 
12 miesięcy.  Kredyt  (zgodnie  z  umową)  będzie  spłacany,  co  miesiąc  w ratach  o równej 
wysokości tj. po 2 000 zł. Roczna stopa oprocentowania wynosi 12%. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia. 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  przeczytać w poradniku rozdział 4.3 dla ucznia, 
2)  obliczyć odsetki proste od zaciągniętego kredytu. 

 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

– 

kalkulator, 

– 

przybory do pisania. 

 

Ćwiczenie 4 

Przeprowadź inwentaryzację składników majątku znajdujących się w pracowni, w której 

odbywasz zajęcia, ustal różnice inwentaryzacyjne. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

32 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  pobrać arkusze spisowe, 
2)  spisać składniki znajdujące się w pracowni zgodnie ze stanem rzeczywistym, 
3)  porównać otrzymane wyniki z wykazem inwentarzowym pracowni, 
4)  ustalić różnice inwentaryzacyjne i przedstawić wnioski. 

 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−

 

arkusze spisowe, 

−

 

kalkulator, 

−

 

przybory do pisania. 

 
Ćwiczenie 5 

Na  podstawie  danych  sporządź  uproszczony  bilans  zamknięcia  przedsiębiorstwa.  Na 

dzień  31.12.2006  przedsiębiorstwo  produkcyjno-usługowe  spółka  z  o.o.  posiada  następujące 
składniki aktywów i pasywów: 

1. 

Kasa 

600,00 zł 

2. 

Materiały 

1 800,00 zł 

3. 

Zobowiązania wobec dostawców 

4 000,00 zł 

4. 

Środki trwałe 

60 800,00 zł 

5. 

Należności od odbiorców 

4 500,00 zł 

6. 

Kapitał zakładowy 

85 000,00 zł 

7. 

Udzielone pożyczki długoterminowe 

2 200,00 zł 

8. 

Produkty gotowe 

14 900,00 zł 

9. 

Długoterminowe kredyty bankowe 

3 700,00 zł 

10.  Środki pieniężne w banku 

12 100,00 zł 

11.  Licencje na oprogramowanie komputerów 

3 400,00 zł 

12.  Kapitał zapasowy 

5 000,00 zł 

13.  Należności od pracowników 

700,00 zł 

14.  Zobowiązania z tytułu składek ZUS 

2 800,00 zł 

15.  Zobowiązania wobec pracowników 

500,00 zł 

 

Suma kontrolna: suma pasywów: 

101 000,00 zł 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  sporządzić  uproszczony  bilans  zamknięcia,  zgodnie  z zasadą  rosnącej  płynności 

i rosnącej wymagalności. 

 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

– 

kalkulator, 

– 

przybory do pisania. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

33 

4.3.4. Sprawdzian postępów 
 

Czy potrafisz: 
 

 

Tak 

 

Nie 

1)  wymienić  elementy  majątku  należące  do  wartości  niematerialnych 

i prawnych? 

 

 

 

 

2)  odpowiedzieć  w  jaki  sposób  powstają  należności  podmiotu 

gospodarczego? 

 

 

 

 

3)  scharakteryzować cel i zasady organizacji inwentaryzacji? 

 

 

4)  wypełnić arkusz spisowy? 

 

 

5)  określić znaczenie słowa bilans? 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

34 

 

4.4. Wynik finansowy. Wskaźnik rentowności 

 
4.4.1. Materiał nauczania 

 

Wynik finansowy 

Podstawę  do  ustalenia  wyniku  finansowego  prowadzonej  działalności  gospodarczej 

stanowi  rachunek  zysków  i  strat,  będący  zestawieniem  przychodów  z  działalności 
gospodarczej  i  kosztów  ich  uzyskania.  W  uproszczonej  formule  obliczania  wyniku 
finansowego można przyjąć następującą zasadę: 

 
 
 
Wynik finansowy może być wielkością dodatnią i wówczas określa się go jako zysk lub 

wielkością ujemną i wówczas określa się go jako stratę. 

Na wynik finansowy składają się wyniki cząstkowe, a mianowicie: 

– 

wynik  z  działalności  operacyjnej  (przychody  z  działalności  operacyjnej  i  koszty 
uzyskania przychodów), 

– 

wynik  z  działalność  finansowej  (przychody  finansowe  pomniejszone  o  koszty 
finansowe), 

– 

wynik  ze  zdarzeń  nadzwyczajnych  (zyski  nadzwyczajne  pomniejszone  o  straty 
nadzwyczajne), 

– 

obowiązkowe  obciążenia  wyniku  finansowego  (podatek  dochodowy  i  inne  obciążenia 
wynikające z przepisów prawnych dla określonych jednostek gospodarczych). 
Wynik finansowy może być ustalony: 

1.  metodą  statyczną  stosowaną  w  trakcie  roku  obrotowego.  Nie  wymaga  ona  zamknięcia 

kont. Konta wynikowe zamyka się raz w roku na dzień bilansowy, 

2.  metodą  księgową  ustalanie  wyniku  finansowego  realizowane  jest  na  koncie  „Wynik 

finansowy”.  Na  dzień  31  grudnia  danego  roku  obrotowego  dokonywane  są 
przeksięgowania  z  wszystkich  kont  wynikowych,  które  jednostka  prowadziła  zgodnie 
z akładowym planem kont, na konto „Wynik finansowy”. Ustalanie wyniku finansowego 
metodą  księgową  może  być  dokonane  według  wariantu  porównawczego  lub 
kalkulacyjnego rachunku zysków i strat tabela. nr 6. 

Sposób ustalania wyniku finansowego metodą statyczną w przedsiębiorstwie: 

 

(+) wartość przychodów ze sprzedaży wyrobów gotowych 
(−) koszt własny sprzedanych wyrobów gotowych 

1.  (=) wynik ze sprzedaży 

 
wynik ze sprzedaży: 
(

+) 

pozostałe przychody operacyjne 

(

−) 

pozostałe koszty operacyjne 

(

+) 

przychody ze sprzedaży materiałów 

(

−) 

wartość sprzedanych materiałów w cenie zakupu 

2.  (=) wynik na działalności operacyjnej 
 

wynik na działalności operacyjnej: 
(

+) 

przychody finansowe 

(

−) 

koszty finansowe 

Przychody – Koszty uzyskania przychodów = Wynik działalności gospodarczej 

(zysk lub strata) 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

35 

3.  (=) wynik na działalności gospodarczej 

 
wynik na działalności gospodarczej: 
(

+) 

zyski nadzwyczajne 

(−) 

straty nadzwyczajne 

4.  (=) wynik finansowy brutto 

 
wynik finansowy brutto: 
(

−) 

podatek dochodowy 

5.  (=) wynik finansowy netto 

 

Tabela 5. Uproszczony rachunek zysków i strat – wariant kalkulacyjny 

 

Treść  

Rok 

ubiegły 

Rok 

bieżący 

A. 

Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów, w tym: 

 

 

 

I 

Przychody netto ze sprzedaży produktów 

 

 

 

II 

Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów 

 

 

B. 

Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów, w tym: 

 

 

 

I 

Koszt wytworzenia sprzedanych produktów 

 

 

 

II 

Wartość sprzedanych towarów i materiałów 

 

 

C. 

Zysk (strata) brutto ze sprzedaży (A–B) 

 

 

D. 

Koszty sprzedaży 

 

 

E. 

Koszty ogólnego zarządu 

 

 

F. 

Zysk (strata) ze sprzedaży (C–D–E) 

 

 

G. 

Pozostałe przychody operacyjne 

 

 

H. 

Pozostałe koszty operacyjne 

 

 

I. 

Zysk (strata) z działalności operacyjnej (F+G–H) 

 

 

J. 

Przychody finansowe  

 

 

K. 

Koszty finansowe  

 

 

L. 

Zysk (strata) z działalności gospodarczej (I+J–K) 

 

 

M.  Wynik zdarzeń nadzwyczajnych (M.I.–M.II) 

 

 

 

I 

Zyski nadzwyczajne 

 

 

 

II 

Straty nadzwyczajne 

 

 

N. 

Zysk (strata) brutto L+(–)M 

 

 

O. 

Podatek dochodowy 

 

 

P. 

Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty) 

 

 

R. 

Zysk (strata) netto (N–O–P) 

 

 

 
Wskaźnik rentowności 

Celem  analizy  wskaźnikowej  jest  dokonanie  oceny  sytuacji  majątkowej  i  finansowej 

przedsiębiorstwa.  W  analizie  stosujemy  różnorodne  wskaźniki  zależnie  od  potrzeb.  Z  tego 
względu  dokonuje  się  wyboru  wskaźników o podobnej  treści  ekonomicznej  w  zależności  od 
badanej  dziedziny  działalności  firmy.  Z  bardziej  typowych  wskaźników  pozwalających  na 
ocenę kondycji ekonomiczno – finansowych są wskaźniki rentowności. 
1.  Wskaźnik rentowności sprzedaży (Rs): 
 

Zn 

Rs = –––––––– ∙ 100% 

P 

gdzie: 
Zn – wynik netto, 
P – przychody ogółem ze sprzedaży. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

36 

Informuje  o  kwocie  zysku  osiągniętego  ze  sprzedaży.  Wskaźnik  np.  5%  oznacza,  że 
każda złotówka przychodu generuje 5 groszy zysku netto. Wzrost tego, jak i pokazanych 
dalej  wskaźników  rentowności  oceniany  jest  pozytywnie,  wskazuje  na  rosnącą 
efektywność  gospodarowania.  Wszystkie  wskaźniki  rentowności  wyrażone  są 
w procentach. 

2.  Wskaźnik rentowności majątku (Rm): 
 

Zn 

Rm = ––––––––– ∙ 100% 

M 

gdzie: 
Zn – wynik netto, 
M – przeciętny stan majątku (wartość aktywów). 
Służy do syntetycznej oceny efektywności wykorzystania majątku przedsiębiorstwa. Jego 
interpretacja  jest  podobna  jak  wskaźnika  powyżej  –  informuje  o  kwocie  zysku 
osiągniętego  z 1 złotówki  posiadanego  majątku.  Często  jest  określany  jako  wskaźnik 
ROA  (ang.  zwrot  od  aktywów).  Jego  wzrost  świadczy  o  stwarzaniu  lepszych  szans 
rozwojowych. 

3.  Wskaźnik rentowności kapitału własnego (Rkw): 
 

Zn 

Rkw = ––––––––– ∙ 100% 

Kw 

gdzie: 
Zn – wynik netto, 
Kw – przeciętny poziom kapitału własnego. 
Syntetyczny,  najbardziej  uniwersalny  miernik  oceny  działalności  przedsiębiorstwa 

z punktu widzenia właściciela.  Wskazuje  na stopę zyskowności zainwestowanych kapitałów. 
Zwany często stopą zwrotu kapitału lub ROE. 

 

4.4.2. Pytania sprawdzające 

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.  Co stanowi podstawę do ustalenia wyniku finansowego? 
2.  Jakimi metodami możemy ustalić wynik finansowy? 
3.  Jakie znasz wskaźniki rentowności? 
4.  Czym są wskaźniki rentowności?  

 

 
4.4.3. Ćwiczenia 
 

Ćwiczenie 1 

Oblicz wynik finansowy. Wybrane konta przedsiębiorstwa usługowego wykazują: 
 

Przychody ze sprzedaży usług 

75 000 zł 

Amortyzacja 

5 000 zł 

Zużycie materiałów 

20 000 zł 

Wynagrodzenia 

25 000 zł 

Ubezpieczenia społeczne 

6 000 zł 

Usługi obce 

5 000 zł 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

37 

Pozostałe przychody operacyjne 

2 000 zł 

Przychody finansowe 

1 000 zł 

Koszty finansowe 

3 000 zł 

Pozostałe koszty operacyjne 

4 000 zł 

Straty nadzwyczajne 

1 500 zł 

Zużycie energii 

6 000 zł 

Zyski nadzwyczajne 

500 zł 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  obliczyć wynik na sprzedaży, 
2)  obliczyć wynik z działalności operacyjnej, 
3)  obliczyć wynik z działalności gospodarczej, 
4)  obliczyć wynik brutto. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

– 

przybory do pisania, 

– 

kalkulator. 

 
Ćwiczenie 2 

Na podstawie danych zawartych w tabeli oblicz wskaźniki rentowności: 

Wynik brutto na sprzedaży 

20 000,00 

Przychody ogółem ze sprzedaży 

50 300,00 

Wynik netto 

25 536,00 

Przeciętny  stan  majątku  (wartość 
aktywów) 

 

165 000,00 

Przeciętny 

poziom 

kapitału 

własnego 

 

192 336,00 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  obliczyć i zinterpretować wskaźnik rentowności sprzedaży, 
2)  obliczyć i zinterpretować wskaźnik rentowności majątku, 
3)  obliczyć i zinterpretować rentowności kapitału własnego. 

 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

– 

przybory do pisania, 

– 

kalkulator. 

 

4.3.4. Sprawdzian postępów 

 

Czy potrafisz: 
 

 

Tak 

 

Nie 

1)  określić, jakie wyniki cząstkowe składają się na wynik finansowy? 

 

 

2)  wyjaśnić, co zaliczamy do innych przychodów operacyjnych? 

 

 

3)  określić, o czym informuje wskaźnik rentowności sprzedaży? 

 

 

4)  wyjaśnić, na czym polega analiza wskaźnikowa? 

 

 

5)  wyjaśnić, o czym informuje wskaźnik rentowności majątku? 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

38 

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ 

 

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję. 
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi. 

Tylko jedna jest prawidłowa. 

5.  Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce 

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie 
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 

6.  Zadania  wymagają  prostych  obliczeń,  które  powinieneś  wykonać  przed  wskazaniem 

poprawnego wyniku. 

7.  Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 
8.  Jeśli udzielenie odpowiedzi  będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż  jego rozwiązanie 

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 

9.  Na rozwiązanie testu masz 35 minut 

Powodzenia!

 

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 

 

1.  Zakres, tryb i terminy przeprowadzania inwentaryzacji określa ustawa o 

a)  inwentaryzacji. 
b)  rachunkowości. 
c)  podatku dochodowym. 
d)  podatku od towarów i usług. 
 

2.  Elementy ujemne wyniku finansowego to 

a)  pozostałe przychody operacyjne i finansowe. 
b)  koszty układu rodzajowego i koszty finansowe. 
c)  zyski nadzwyczajne i straty nadzwyczajne. 
d)  należności i zobowiązania. 

 

3.  Koszty działalności operacyjnej obejmują 

a)  koszty finansowe. 
b)  koszty według rodzaju. 
c)  straty nadzwyczajne. 
d)  pozostałe koszty operacyjne. 

 

4.  Wskaźnik  zyskowności  sprzedaży  w  spółce  z  o.o.,  w  której  przychody  ze  sprzedaży 

wyrobów  netto  wyniosły  6 200 000 zł,  zysk  brutto  920 000 zł,  a  kwota  podatku 
dochodowego 174 800 zł wynosi 
a)  0,28. 
b)  1,08. 
c)  1,20. 
d)  1,48. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

39 

5.  Jeżeli  wiadomo,  że  koszty  usług  obcych  w  kwocie  31 500zł  stanowią  12%  ogółu 

poniesionych kosztów, to całkowite koszty rodzajowe wynoszą 
a)  35 302zł. 
b)  131 250zł. 
c)  262 500zł. 
d)  357 950zł. 
 

6.  Zdolność kredytowa to 

a)  możliwość spłaty zaciągniętego kredytu. 
b)  możliwość spłaty odsetek. 
c)  możliwość spłaty zaciągniętego kredytu wraz z ustalonymi od niego odsetkami. 
d)  zabezpieczenie kredytu. 

 

7.  Kalkulacja polega na 

a)  rejestracji  zdarzeń  gospodarczych  wywołujących  zmiany  w  składnikach  majątku 

i kapitałach jednostki. 

b)  sporządzaniu sprawozdań. 
c)  ustalaniu kosztu jednostkowego wytworzenia wyrobu gotowego. 
d)  ustalaniu całkowitych kosztów jednostki. 
 

8.  Rentowność sprzedaży brutto mierzy relację wyniku 

a)  netto do sprzedaży netto. 
b)  brutto do sprzedaży brutto. 
c)  netto do sprzedaży brutto. 
d)  brutto do sprzedaży netto. 
 

9.  Relacja wyniku netto do kapitału własnego określa wskaźnik 

a)  dynamiki kapitału własnego. 
b)  rotacji kapitału własnego. 
c)  rentowności kapitału własnego. 
d)  dynamiki kapitału własnego. 
 

10.  Dobra niższego rzędu to dobra na które popyt 

a)  maleje przy wzroście dochodu nabywców. 
b)  rośnie przy wzroście dochodu nabywców. 
c)  maleje przy spadku dochodu nabywców. 
d)  nie reaguje. 
 

11.  Wpłata to 

a)  przychód środków pieniężnych. 
b)  rozchód środków pieniężnych z kasy lub z rachunku bankowego przedsiębiorstwa. 
c)  suma pracy żywej i uprzedmiotowionej poniesiona na produkcję w danym roku. 
d)  strata nadzwyczajna. 
 

12.  Dochód stanowi różnicę między 

a)  popytem i podażą na czynniki wytwórcze. 
b)  wartością produkcji, a kosztami jej uzyskania. 
c)  zyskiem brutto, a podatkiem. 
d)  przychodem, a sprzedażą. 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

40 

13.  Popyt to takie zapotrzebowanie na dane dobro za które nabywca 

a)  nie jest gotów zapłacić. 
b)  gotów jest zapłacić wygórowaną cenę. 
c)  gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego odpowiednią sumą 

pieniędzy. 

d)  gotów jest zapłacić jak najniższą cenę. 
 

14.  Integracja oznacza procesy gospodarcze 

a)  polegające na rozdrabnianiu całości. 
b)  w kraju. 
c)  w Europie. 
d)  polegające na scalaniu wielu części. 

 
15.  Czynniki produkcji to 

a)  materialne i niematerialne środki niezbędne do prowadzenia procesu produkcji. 
b)  nakłady finansowe. 
c)  koszty finansowe. 
d)  przychody produkcyjne. 
 

16.  Produkcja to 

a)  wszystkie  środki,  które  mogą  być  wykorzystane,  bezpośrednio  lub  pośrednio,  do 

zaspokojenia potrzeb ludzkich. 

b)  świadoma,  celowa  i zorganizowana  działalność  ludzi,  polegająca  na  wytwarzaniu 

dóbr materialnych i świadczeniu usług dla zaspokojenia ich potrzeb. 

c)  poparta  odpowiednimi  zasobami  chęć  klienta  do  nabycia  dóbr  i  usług  w  danym 

momencie  i w danym miejscu. 

d)  osiągnięcie przez przedsiębiorstwo dodatniego wyniku  finansowego zależy zarówno 

od ponoszonych kosztów, jak i od cen sprzedaży. 

 

17.  Podaż jest to ilość 

a)  danego  towaru,  którą  sprzedający  zaoferują  do  sprzedaży  w  danym  momencie 

i miejscu w zależności od poziomu cen. 

b)  danego dobra na rynku wtórnym. 
c)  środków finansowych. 
d)  danego  towaru,  którą  kupujący  zaoferują  do  kupna  w  danym  momencie  i miejscu 

w zależności od poziomu cen. 

 

18.  Polska wstąpiła do Unii Europejskiej 

a)  30 kwietnia 2004 roku. 
b)  31 grudnia 2005 roku. 
c)  1 maja 2004 roku. 
d)  1 maja 2005 roku. 

 
19.  Źródła finansowania działalności przedsiębiorstwa nazywane są 

a)  pasywami. 
b)  aktywami. 
c)  pożyczkami. 
d)  rozrachunkami. 

 
 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

41 

20.  Podstawową funkcją rolnictwa jest 

a)  zaspokajanie  popytu  na  żywność,  kształtowanego  przez  potrzeby  żywnościowe, 

dochody konsumentów, nawyki konsumpcyjne oraz tempo wzrostu liczby ludności. 

b)  uprawa roli. 
c)  wytwarzanie środków produkcji dla rolnictwa i przemysłu spożywczego. 
d)  połączenie  w  jednym  miejscu  i  czasie  trzech  tradycyjnych  czynników  produkcji: 

pracy (zatrudnienia), ziemi i kapitału. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

42 

KARTA ODPOWIEDZI 

 
Imię i nazwisko............................................................................... 
 

Sporządzanie rachunku ekonomicznego 
 

Zakreśl poprawną odpowiedź 
 

Nr  

zadania 

Odpowiedź 

Punkty 

1 

a 

b 

c 

d 

 

2 

a 

b 

c 

d 

 

3 

a 

b 

c 

d 

 

4 

a 

b 

c 

d 

 

5 

a 

b 

c 

d 

 

6 

a 

b 

c 

d 

 

7 

a 

b 

c 

d 

 

8 

a 

b 

c 

d 

 

9 

a 

b 

c 

d 

 

10 

a 

b 

c 

d 

 

11 

a 

b 

c 

d 

 

12 

a 

b 

c 

d 

 

13 

a 

b 

c 

d 

 

14 

a 

b 

c 

d 

 

15 

a 

b 

c 

d 

 

16 

a 

b 

c 

d 

 

17 

a 

b 

c 

d 

 

18 

a 

b 

c 

d 

 

19 

a 

b 

c 

d 

 

20 

a 

b 

c 

d 

 

Razem: 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

43 

6. LITERATURA 

 

1.  Bieńkowska  G.:  Przedsiębiorczość.  Uproszczone  formy  ewidencji  gospodarczej 

stosowane w małych firmach. WSiP, Warszawa 1998 

2.  Dębski S.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw. Cz I i II. WSiP, Warszawa 2002 
3.  Fereniec J.: Zarys ekonomiki i organizacji rolnictwa. Cz. I i II. Wydawnictwo Uczelniane 

WSRP, Siedlce 1997 

4.  Grontkowska A.: Organizacja gospodarstw rolniczych. Cz.l. WSiP, Warszawa 2003 
5.  Ibron  A.,  Tyl  J.:  Rachunkowość  przedsiębiorstw  i  instytucji  rolniczych.  Hortpress, 

Warszawa 1997 

6.  Jaska E.: Organizacja gospodarstw rolniczych. Cz.II. WSiP, Warszawa 2003 
7.  Kizinkiewicz T.(red.): Rachunkowość  i sprawozdawczość finansowa w  małych  firmach. 

Ekspert–Wydawnictwo i doradztwo, Wrocław 1997 

8.  Komosa A.: Mary słownik ekonomiczny. Ekonomik, Warszawa 1998 
9.  Musiałkiewicz J.: Zarys wiedzy o gospodarce. Ekonomik, Warszawa 1997 
10.  Sepkowska  Z.,  Żurakowski  F.:  Przedsiębiorczość.  Wybrane  zagadnienia  zarządzania 

i organizacji pracy w firmie. WSiP, Warszawa 1998