Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

Maciej Kuczyński
ŻYCIE JEST MYŚLĄ

Część I
Od Autora
Już od swojego zarania ludzkość intuicyjnie wiedziała, że istnienie nie 
ogranicza się do
wymiaru materialnego. Niestety (na szczęście tylko na krótko – tego jestem 
pewien), dała się
zbałamucić materialistycznym prorokom nauki. Ich niedobitki jeszcze dziś 
powtarzają ze ślepym
uporem te dwa osławione, głupie, puste, nieszczęsne słowa Jacquesa Monoda, które
już na
zawsze pozostaną hańbą nauki XX wieku i pomnikiem ograniczenia umysłu ludzkiego:
konieczność i przypadek. Konieczność i przypadek... Ponieważ jednak naukowcy 
mówiący o
twórczym działaniu przypadku, czyli chaosu, dyskwalifikują się sami, zostawmy 
ich w spokoju i
pozwólmy, tak jak dinozaurom, odejść do niebytu.
Dzisiaj już inni tworzą awangardę poznania. Wciąż powiększa się grupa fizyków i 
biologów,
którzy zaczynają dostrzegać realność niedostrzeganego dotychczas czynnika, może 
nawet
wymiaru rzeczywistości, animującego świat zjawisk. Wiedzą oni doskonale, że w 
wielu
zakresach możliwości poznania metodami naukowymi zostały wyczerpane i dalszy 
postęp będzie
możliwy jedynie wtedy, gdy zostanie uznane istnienie rzeczywistości złożonej. 
Zaskakujące, jak
bardzo zbliżają się tym do doświadczeń mistycznych, o całe epoki wyprzedzających
powstanie
nauki!
W książce tej podejmuję próbę wskazania wielu takich okien, do których w końcu 
dotarła
nauka i przez które obawia się wyjrzeć, w przeczuciu, że tam, po drugiej 
stronie, „szkiełko i oko”
nie przydadzą się na nic. Hipoteza, którą tu rozwinę, u wielu wzbudza 
najzaciętszy sprzeciw,
choć jej przesłanki wcale nie są kruche. Uznałem, iż warto by głos zabrał 
właśnie amator, nie
krępowany rygorami prac naukowych, nie obawiający się złośliwości specjalistów, 
mogący
swobodnie mówić o rzeczach całkiem nowych.
Zresztą, gdy grozi katastrofa, każdy pomysł wskazujący ratunek jest cenny. A 
przecież my i
nasz ziemski świat, za naszą zresztą przyczyną, zbliżamy się do katastrofy. I 
zagrożenie to nie
przychodzi z materialnego wymiaru, jak mogłoby się wydawać. Wszelkie jego 
namacalne oznaki
w przyrodzie są tylko skutkiem i odbiciem tego, co dzieje się w tej sferze, tym 
obszarze, który

Strona 1

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

bardziej niż zmysłom i ciału, bliższy jest ludzkiemu umysłowi oraz świadomemu i
nieświadomemu myśleniu.
3
Życie jest myślą
Fizyka i biologia, ta druga nauka nawet częściej, w swoich odkryciach, nie tylko
zresztą
najnowszych, dotarły wielokrotnie do takiej granicy, poza którą widać już inny 
plan
rzeczywistości. Będę go nazywał „subtelnym”, jest bowiem nieuchwytny dla zmysłów
i aparatów
pomiarowych, chociaż, na liczne sposoby objawia swe istnienie w sposób pośredni.
Gdy
nauczymy się go badać, stwierdzimy być może, iż między obu planami nie ma 
wyraźnej granicy;
przenikają się wzajemnie, ten pierwszy jest na drugim osnuty, oba zaś tworzą 
nierozdzielną
całość.
Wszystko, co widzimy w naturze: kształty chmur i drzew, pokrój świerków i dębów,
wykrój
liści klonu, kształt skrzydeł motyli, postacie żyrafy i foki, ich ruchy i 
zachowania, taniec pszczół i
tokowanie głuszców, kocie ruchy kota i wężowe węża, wędrówki ptaków przez pół 
globu, żółwi
przez oceany, wszystko to w tajemniczy sposób niezmienne powtarzające się w 
każdym
pokoleniu, choć nie dziedziczone przez geny, jest takie dlatego, że wspiera się 
na niewidzialnej
kanwie odwiecznych wzorców, obecnych wszędzie w przestrzeni. One to sprawiają, 
że nowo
powstająca istota, wyrastająca czy to z nasienia brzozy, czy z jaja pingwina, 
ułoży swoje,
mnożące się przez podziały, komórki w kształt drzewa albo ptaka. Z kolei one, 
jako całość,
zdołają się porozumieć i przyjmą zachowania od wieków utrwalone dla brzóz i 
pingwinów.
Te subtelne wzorce nie tylko kształtują organizmy, ale kierują też ich 
zachowaniem,
instynktownym u zwierząt, nieświadomym lub świadomym u ludzi. Nasza świadomość 
jednak
ma zdolność przekształcania tych wzorców i stwarzania nowych. To ludzki umysł 
stworzył
wzorzec zabijania człowieka czy niszczenia płodu przez matkę, wzorzec 
odchodzenia od
świadomego istnienia, powrotu w mrok wegetatywnego bytu niższych zwierząt i 
roślin, do czego
służą narkomania i alkoholizm. Wzorce są zapewne pierwszym elementem tego 
głębszego planu
istnienia, jaki zdołaliśmy odkryć z pomocą obiektywnej obserwacji i jaki możemy 
badać,
przynajmniej w pośredni sposób.
Zanim to uczynimy, spróbujmy określić, od czego chcemy odejść, jaką skórę 
zrzucić, jakiego

Strona 2

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

pozbyć się ograniczenia, aby bez przeszkód móc oddać się nowemu myśleniu, 
stworzyć nową
wizję istnienia. Tym czytelnikom, którzy już dawno ukończyli szkołę, chciałbym 
przypomnieć
teorię Darwina, czy raczej jej współczesną odmianę, dość odległą zresztą od 
pierwowzoru. To ją
właśnie będziemy musieli odrzucić jako nieprzydatną skorupę.
Ponieważ życie powstało raz tylko, niemal cztery miliardy lat temu i jak 
sądzimy, już się nie
tworzy, jest rzeczą oczywistą, że wszystkie jego współczesne postacie muszą 
pochodzić od form
dawniejszych, które się przekształciły. Sposób tych przekształceń – wbrew temu, 
do czego
usiłują nas przekonywać uczeni następcy Darwina – pozostaje do dzisiaj wielką 
tajemnicą.
Według uwspółcześnionej teorii ewolucji, każdy osobnik zwierzęcia czy rośliny 
różni się od
pozostałych pewnymi cechami. Niektóre z nich ułatwiają swoim nosicielom obfitsze
mnożenie
się, dzięki czemu, rzekomo, stają się czynnikiem doboru naturalnego, stopniowo 
wypierającego z
populacji inne osobniki, nie posiadające tych cech, a więc, jak się to powiada 
„gorzej
4
przystosowane”. Sumując drobne zmiany zachodzące poprzez pokolenia, populacja 
danego
gatunku przekształca się w inny. Tak więc, dla przemiany borsuka w tygrysa 
potrzebne byłyby
drobne zmiany na poziomie genetycznym, czyli w treści genów, i bardzo długie, 
geologiczne
okresy, pozwalające na zgromadzenie się w borsuczym ciele cech tygrysich. Borsuk
stopniowo
przestałby być sobą, stając się tygrysem. Zarazem potrzebny byłby nacisk 
środowiska, który
wyeliminowałby niezdolne do przeżycia borsuki, pozostawiając osobniki o coraz 
większej ilości
cech tygrysich.
Jedną ze słabości takiej hipotezy jest jej niezdolność wytłumaczenia, dlaczego 
żadna z postaci
przejściowych, a w ciągu milionów lat powinno ich być wiele, nigdy się nie 
zachowała. Nie
odnaleziono ich ani w materiale kopalnym, ani we współczesnym świecie. Wygląda 
więc raczej
na to, że „ewolucja” odbywa się skokami.
„Odkrycie przez Barghoorna w Swazilandzie mikrobów sprzed 3.400 milionów lat 
prowadzi
do wstrząsającego wniosku: przemiana nieożywionej materii w bakterie zajęła 
mniej czasu niż
przejście od bakterii do dużych, złożonych organizmów. Życie towarzyszyło Ziemi 
niemal od
początku istnienia Planety.” (Lynn Margulis i Dorion Sagan, Microcosmos: four 
billion years of

Strona 3

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

microbial evolution. New York 1986: Touchstone).
Mutacje, stopniowo przekształcające organizm, mają powstawać w wyniku zmian 
genów oraz
zmian struktury i liczby chromosomów. Obliczono nawet, że w jednym genie, w 
jednym
pokoleniu, zmiany występują z częstotliwością od 105 do 106. Istotnie, aby takie
zmiany mogły
się zsumować i to w sensowny sposób, potrzebne są niewiarygodnie długie okresy. 
Ale idźmy
dalej. Mutacje genów są wywoływane przez promieniowanie jonizujące (promienie 
Rentgena,
gamma i korpuskularne), nadbiegające z kosmosu lub wytwarzane przez pierwiastki
promieniotwórcze. Wpływ mają także inne czynniki, jak promieniowanie 
ultrafioletowe, duże
wahania temperatury czy substancje chemiczne.
Obserwujemy też mutacje naturalne, powodowane wewnątrzkomórkowymi, nieznanymi 
nam
przyczynami, uważane również za pozbawione wszelkiej celowości i wywołujące 
równie
bezcelowe zmiany na poziomie organizmów. Przy takich założeniach droga ewolucji 
byłaby
tylko ślepym błądzeniem od jednej postaci do drugiej, przy czym jedynym 
czynnikiem, w którym
można by poszukiwać celowego działania dla przemiany borsuka w tygrysa, byłby 
dobór
naturalny, czyli mechanizm eliminacji borsuków i form pośrednich przez tylko im 
nieprzyjazne
środowisko. Ponieważ jednak takie czynniki, jak zanikanie lasów czy nadmiar 
wody, ochłodzenie
czy ocieplenie klimatu są także całkowicie losowe, w istocie o żadnej celowości 
nie może tu być
mowy.
Co się jednak stanie, jeśli wykażemy, że ewolucja nie wymaga bardzo długiego 
czasu (co
zostało w ostatnich latach już powszechnie uznane) i że w przyrodzie nie ma form
przejściowych
(co też jest faktem niepodważalnym)? A ponadto, że postać organizmów nie może 
być zapisana
w genach (co spróbuję w tej książce wykazać) i wreszcie, że mutacje genów nie są
wcale tak
przypadkowe, jak się wydawało?
No cóż, wtedy jasne się stanie, że trzeba odejść od dotychczasowej wiary w 
bezwład,
martwotę, pustkę mechanizmu wszechświata i uznać, że żyje on, myśli i oddycha, 
jest
inteligentny, wrażliwy, przewidujący, czuły na najsłabsze sygnały, że mądrze i 
celowo prowadzi
odwieczną pracę nad kierowaniem swych tworów ku coraz wyższym postaciom 
istnienia.
Niezwykła złożoność przyrody i wyjątkowość zjawiska życia od dawna nasuwały tym,
których to zastanawiało, nie tylko intuicyjny, ale i rozumowy wniosek, że kryje 
się za nimi coś

Strona 4

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

więcej niż tylko cząstki elementarne i ich fizyko-chemiczne oddziaływania. Tym 
czymś była
narzucająca się, nieodzowna, nieodparta konieczność istnienia programu. Dziś, w 
dobie
informatyki, tej oczywistości niepodobna już dłużej przemilczać czy pomijać.
5
Być może najbardziej zdumiewający pomnik ludzkiej głupoty i ograniczenia 
wystawiają nam
ci uczeni, którzy utrzymują, że nieobjęte i niewiarygodnie złożone, a przy tym 
niepojęcie
harmonijne dzieło budowy wszechświata i życia obywa się bez programu! I mówią to
ludzie,
którzy dobrze wiedzą, że nawet po to, by włożyć pantofle i zapaść w fotelu, 
potrzebny jest
zamysł, potem plan i zgodne z nim działanie. Wprawdzie w obliczu wymownej 
obecności
komputerów na ich własnych biurkach musieli się zgodzić, że taki program 
istnieje, że jest
zapisany w genach, nadal jednak utrzymują, że powstał na drodze przypadkowych 
mutacji
materiału genetycznego i że jego działanie nie wykracza w zasadzie poza obręb 
gatunków.
Najnowsze odkrycia rozprawiły się już i z tym poglądem. Odczytana część DNA to 
wyłącznie
program ograniczony do struktury białek i obsługi ich produkcji w komórce. W 
dodatku nie
wyjaśniający, JAK został napisany. Gdy stało się to oczywiste, prawdziwie 
dociekliwe umysły
jęły gdzie indziej poszukiwać objaśnienia, ruszając za tropem tajemniczej 
„przyczyny
kształtującej”.
Koncepcja nie jest całkiem nowa. Już w czasach Platona, wiemy o tym z przekazów 
filozofa,
istniało przekonanie o idealnych wzorcach dla każdej z widzialnych rzeczy. 
Niematerialne
wyobrażenia doskonałej kuli, trójkąta czy koła, były wzorcami dla 
materializujących się, w mniej
już doskonały sposób, kuł, kół czy trójkątów, odtwarzanych przez kryształy, 
kwiaty czy też
ludzkie dłonie.
Do takiej idei „pól morfogenetycznych” powrócił w 1922 r. Aleksander Gurwicz w 
Rosji i
niezależnie od niego, w 1925 r., Paul Weiss w Wiedniu. Pola te i zapisane w nich
wzorce
miałyby jakiś stopień „materialności”, byłyby jednak utworzone z substancji tak 
rzadkiej i
wyposażone w tak małe energie, iż byłyby nieuchwytne dla naszych prymitywnych 
urządzeń.
Ale mogłyby się z nimi łączyć najgłębsze warstwy naszego podświadomego umysłu, 
który by je
odczytywał i stosował się do nich. W stałej łączności z nimi pozostawałyby też 
żywe komórki

Strona 5

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

wszelkich organizmów, a także cząstki elementarne i molekuły, które z nich 
czerpałyby wzory
dla swych kształtów, oddziaływań i zachowań. Kolejnymi zwolennikami idei stali 
się Brian
Goodwin i ostatnio Rupert Sheldrake, który przedstawił najbardziej współczesną i
bodaj najlepiej
uzasadnioną wersję hipotezy pól morfogenetycznych.
Sheldrake określił ten nieznany czynnik, który jest odpowiedzialny za kształty 
przyrody i
instynkty żywych istot, jako przyczynę kształtującą (formative causation). 
Przyczyna ta
oddziaływałaby na struktury materialne poprzez rezonans morficzny (morphic 
resonance) 
tych
struktur z wzorcami istniejącymi w postaci pól morfogenetycznych (morphogenetic 
fields),
(Rupert Sheldrake, A New Science of Life, Granada Publishing Ltd., 1983).
Morphe to po grecku kształt, genesis – powstawanie. Pola te, o nieznanym 
charakterze,
utrwalają w sobie wzorce dla kształtów, procesów rozwoju i zachowań wszelkich 
tworów
przyrody. Działają poprzez czas i przestrzeń, są wszechobecne. Według 
Sheldrake’a:
„Rozwijający się organizm istniałby wewnątrz pola morfogenetycznego, a pole 
prowadziłoby i
kontrolowało formę rozwoju tego organizmu”; (za: Reneé Weber, Poszukiwanie 
Jedności, Nauka
i Mistyka, Wyd. Pusty Obłok, Warszawa 1990).
Pola te nie zostały raz na zawsze dane w skończonej i niezmiennej postaci w 
chwili Wielkiego
Wybuchu. Gdy po raz pierwszy proton związał się z elektronem, tworząc pierwszy 
atom wodoru,
stworzył wzorzec, za którym postępowały kolejne protony i elektrony, a każde 
powtórzenie
utrwalało ten układ, nabierający wyrazistości i siły. Dziś, po miliardach lat 
ciągłych powtórzeń,
wzorzec atomu wodoru jest niewiarygodnie mocno utrwalony i obdarzony olbrzymią 
energią, a
także odporny na zmiany. Inne jednak wzorce, podatne są na zmiany; im młodsze, 
tym podatność
większa. Stąd ciągłe przekształcanie się świata: przemiana jednych gatunków w 
drugie, czy
odmiany ludzkich obyczajów.
6
Nie będę tu wnikał w prawdopodobne szczegóły pól morfogenetycznych. Sądzę, że 
to, co
powiedziałem, wystarcza dla uchwycenia ogólnego sensu, a reszta zarysuje się 
sama w miarę
rozwoju tej książki. Jej celem jest poszukiwanie, moimi własnymi drogami, owej 
wciąż
tajemniczej, niewidzialnej podszewki świata materialnego, którą tworzą wzorce
morfogenetyczne, wskazanie jej obecności i uświadomienie roli pełnionej w 

Strona 6

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

świecie zjawisk i w
życiu człowieka. Sądzę, iż niedaleka jest chwila, gdy poszukiwania te, 
prowadzone po omacku i
niezbyt systematycznie przez nielicznych, osamotnionych badaczy, zostaną 
zastąpione
prawdziwymi badaniami i zyskają miano dziedziny naukowej. Dziedziny nie nazwanej
jeszcze.
Zajmować się ona będzie zjawiskami z pogranicza nauki i obszaru 
transcendentalnego, nie
sądzę jednak, aby można tu było mówić o wyraźnej granicy. Zapewne przejście 
między tymi
dwoma obszarami odbywa się płynnie, jeden stanowi przedłużenie drugiego. Obszar 
zjawisk
uważanych obecnie za transcendentalne, przechodzi w sposób ciągły w obszar 
materialny. Oba
pozostają częściami tego, co nazywamy przyrodą. Tego dnia, gdy rzeczywistość pól
morfogenetycznych stanie się dla nas pewnikiem, to co transcendentalne usunie 
się do jeszcze
głębszych poziomów istnienia.
Ponieważ nikt tego dotychczas nie zrobił, niechaj mi będzie wolno zaproponować 
nazwę dla
tej nowej dziedziny badań, znajdującej się in statu nascendi. Uzasadnione będzie
jej złożenie z
dwu słów, z greckiego mystikós – tajemny i łacińskiego natura – przyroda, jako 
że mamy do
czynienia z tajemniczymi zjawiskami przyrody. Tak więc otrzymalibyśmy 
spolszczone
brzmienie: misnatyka (angielskie: the mysnatics).
Zbyt mała okaże się też pojemność nazw przyjętych już kilkanaście lat temu przez
Sheldrake’a. Stało się oczywiste, że jego pola morfogenetyczne określają nie 
tylko kształt
organizmów i instynkty, ale także programy życia umysłowego, programy pamięci, 
świadomości,
wzorce zachowań pojedynczych i całych ich łańcuchów, wzorce uczuć, stanów 
umysłu, a w
końcu nadrzędne wzorce „operacyjne”, zawierające programy powstawania nowych 
wzorców,
ich wymazywania, ich przekształcania i łączenia się jednych z drugimi. Pośród 
nich także
potężny, jeden z najważniejszych, wzorzec-program tego zjawiska, jakim jest 
materia ożywiona.
Tak więc misnatyka operowałaby pojęciami takimi jak wzorce misnatyczne, mające 
postać
pól misnatycznych, wchodzących w rezonans misnatyczny z tworami, które nazywamy
obecnie materialnymi.
7
Tajemniczy płaskowyż
W 1976 roku spędziłem szereg tygodni w tropikalnym, deszczowym lesie w dorzeczu
Orinoko. Przedzierając się z maczetą przez gąszcze, co krok napotykałem roślinne
konstrukcje,
pochodzące jakby wprost z kreślarskich desek inżynierów.
Widziałem czterdziestometrowe pnie wznoszące się ku górze stalowoszarym 

Strona 7

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

kadłubem,
podobnym do nóg platform wiertniczych i tak samo jak one mające u podstawy 
potężne trójkątne
przypory, jakby wycięte ze stalowych płyt i przyspawane do drzewa. Z bliska 
można się było
przekonać, że i one są żywym drewnem, stanowiącym jedność z pniem. Roślina 
znalazła więc
nowy sposób przyrastania tkanek. Nie koncentryczny, wokół osi pnia i konarów, 
ale płytowy.
Największe z owych trójkątnych płyt osiągały powierzchnie około sześciu metrów
kwadratowych, przy grubości od kilku do kilkunastu centymetrów.
Napotykałem też drzewa, które w inny sposób broniły się przed przewróceniem. Ich
pień,
podzielony przy ziemi na liczne ramiona, tworzył piramidę czy też stożek, o 
podstawie
wielokrotnie szerszej niż średnica właściwego, pojedynczego pnia.
Widziałem pnącza wpełzające na drzewa spiralą okrążającą pień. Chroniło je to 
przed
odpadnięciem od sztywnej podpory. A także inne, osiągające ten sam cel odmiennym
sposobem
– pełzały wzwyż prosto, jak pręty stalowe, trzy, pięć albo dziesięć takich pędów
z różnych stron
pnia, niczym do niego nie przyczepione. Pomiędzy sobą jednak łączyły się 
ukośnymi
wyrostkami, tworząc plecionkę otaczającą drzewo.
Oglądałem też liany, przerzucone od drzewa do drzewa, jak wiszące mosty. Miały 
łodygi
przypominające płaskie taśmy szerokości dłoni. Środkiem tej taśmy biegł ciąg 
falistych wgłębień
i wypukłości, które usztywniały lianę, podobnie jak kratownica mostowa, z tą 
jednak przewagą
nad dziełem inżynierów, że działała skutecznie we wszystkich płaszczyznach.
Lecz absolutnym „przebojem” okazał się Ficus benjamina, drzewko hodowane także w
Europie. Jego pień spleciony z czterech, zawsze czterech, nie zrośniętych ze 
sobą łodyg, wprawił
mnie w najwyższe zdumienie. Gdy wtedy oglądałem fikusy w tropikalnym lesie, 
podziwiałem
jedynie genialny „pomysł” drzewa, które tym sposobem uodporniło się na działanie
wielokroć
większych sił, niż gdyby pień był pojedynczy o tej samej średnicy. 
Zafascynowany, zrobiłem
wówczas szkice. Dopiero po latach, pisząc tę książkę i oglądając ówczesne 
rysunki,
zrozumiałem, jak cenne mam w ręku wskazanie, że kształtu pnia nie określają 
geny.
Przecież gdyby tak było, oznaczałoby to, że komórki wzrostowe, u szczytu każdej 
łodygi,
znają swoje położenie w przestrzeni, w stosunku do trzech pozostałych łodyg, 
znają swój kolejny
numer i swoje miejsce w splocie, aby zgodnie z tym móc zaginać łodygę. I robić 
to we właściwej
chwili, we właściwym kierunku i pod właściwym kątem, w ścisłym współdziałaniu z

Strona 8

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

pozostałymi trzema łodygami. Niepodobna sobie wyobrazić, by komórki drzewa, 
ukryte pod
korą, miały taką orientację i zdolność dokonania pomiarów. Lecz to jest 
mniejszym problemem
w porównaniu z samym matematycznym zapisem splotu. Oczywiście, my umiemy to 
zrobić.
Krzywe zakreślane przez łodygi dają się ująć względnie prostym wzorem. Wzór 
można zapisać
8
liniowo, kodem binarnym i umieścić na nici DNA, wyrażony za pomocą kodonów 
zasadowych,
oznaczających „jeden” oraz „zero”.
Trudności zaczynają się w chwili, gdy sobie uświadomimy, że komórki musiałyby 
prowadzić
nieomylną „nawigację” w przestrzeni. Aby zaginać łodygę w idealnej zgodzie z 
matematycznym
zapisem, musiałyby mieć stały, przestrzenny układ odniesienia. On by pozwalał 
określać trzy
przestrzenne współrzędne dla każdej z komórek. Takiego układu nie ma i nie 
istnieje też aparat
komórkowy, zdolny do prowadzenia tego typu pomiarów. Nie ma, tym bardziej, 
pamięci, która
by notowała, jakie fazy budowy są już zakończone. Dopiero na tej podstawie 
hipotetyczne
centrum logistyczne komórek mogłoby decydować o następnym, konstrukcyjnym kroku.
Lecz
tego typu centrum komórki też nie mają. Dlatego jedynym, narzucającym się 
przypuszczeniem,
jest hipoteza wzorca, swoistego szablonu, istniejącego poza komórkami i 
oddziaływującego na
nie z zewnątrz.
Zostańmy jeszcze nad Orinoko. Znalazłem się na płaskowyżu, wyniesionym ponad 
otaczającą
równinę blisko tysiącmetrowymi, pionowymi ścianami. Była to jakby wyspa na 
powierzchni
Ziemi, zwana przez Indian tepui. Płaskowyż Sarisarińama był niedostępny dla 
ludzi –
wylądowaliśmy tam helikopterem – lecz zamieszkany przez liczne, endemiczne 
gatunki roślin.
Jedna z nich, nosząca nazwę Brocchinia hechtioides, rosła lub lepiej powiedzieć 
przebywała na
pozbawionych gleby powierzchniach kwarcytowych.
Kwarcyt to półprzeźroczysta, różowa, twarda jak stal i podobna do szkła skała. 
Padające tam
często ulewne deszcze sprawiają, że każdy kamyk czy ziarenko ziemi są 
natychmiast zmywane w
przepaść bezdennych szczelin. Jak więc poradziły sobie rośliny nie mające się w 
czym
zakorzenić? Po prostu zrezygnowały z tego! Takie określenie sugeruje jednak akt 
świadomy.
Używam go celowo, bo w tej nagłej zmianie obyczaju rośliny z pewnością brał 
udział inny

Strona 9

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

czynnik niż przystosowywanie się drogą przypadkowych mutacji, trwających tysiące
tysiącleci.
Korzenie, pospolicie służące do zakotwiczenia rośliny w podłożu i do 
zaopatrywania jej w
czerpaną z gleby wodę i składniki odżywcze, tutaj zmieniły swe funkcje. Nie 
mogąc zagłębić się
w szklanej płycie, całkowicie odsłonięte, tworzyły sztywne, nie trój- ale 
wielonogi
podtrzymujące krzaczek, który można było przestawiać ręką z miejsca na miejsce. 
Zadanie
zaopatrzenia rośliny w wodę musiały więc przejąć mieczykowate liście. Rosnąc 
pionowo ku
górze i zachodząc na siebie krawędziami, utworzyły głębokie i szczelne kielichy,
chwytające
wodę deszczową, skąd była ona rozprowadzana po całej roślinie, także w dół, do 
korzeni, choć
zazwyczaj obieg płynów w tkankach roślinnych odbywa się w przeciwnym kierunku, 
wbrew sile
ciążenia.
Lecz nie koniec na tym. Te sztuczne zbiorniczki cennej wody zostały natychmiast
wykorzystane przez inne gatunki. Pojawiły się w nich liczne pierwotniaki i 
owady, a wpadające
do nich nasiona kiełkowały, wyrastały w okazałe roślinki i zakwitały. Niektóre 
Brocchinia
wyglądały jak żywe wazony z bukietami nie swoich kwiatów. Wyjmując taki bukiet z
wody
można było zaobserwować na jego korzeniach cały system błoniastych baloników 
wypełnionych
wodą. To dopiero przezorność i nieufność wobec gospodarza! Zdarzały się przecież
dłuższe
okresy bezdeszczowe lub wyciekanie wody z „wazonu”. A roślina, która miała 
własny zapas w
pęcherzykach, mogła się tego nie obawiać.
Można by w nieskończoność ciągnąć opowieść o tym łańcuchu wzajemnych zależności,
jakimi spleciona jest amazońska puszcza, o tych wynalazkach, przemyślnych 
zastosowaniach
nieodmiennie nasuwających myśl o jakimś rodzaju inteligencji, stymulującej ich 
powstawanie.
Paleontologia i anatomia porównawcza, wspierane przez genetykę i biochemię, nie
pozostawiają wątpliwości, że gatunki mają wspólne pochodzenie. Mechanizm 
ewolucji, nawet w
jego najbardziej uwspółcześnionym, neodarwinowskim wydaniu, co jednak odczuwa 
intuicyjnie
9
wielu laików, a zaczyna uznawać coraz większa liczba biologów, jest nie do 
utrzymania.
Skłaniają się do tego najwybitniejsi biolodzy, często wyrażając swoje poglądy w 
okrężny albo
żartobliwy sposób, aby nadmiernie nie szokować kolegów, wyznających jeszcze 
tradycyjne
poglądy.
Francis Crick, nagrodzony Nagrodą Nobla za współudział w odkryciu kodu 

Strona 10

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

genetycznego
zapisanego w podwójnej helisie DNA, po wielu latach stricte naukowych badań, 
doszedł do
wniosku, że w ramach znanych nam fizyko-chemicznych właściwości molekuł, życie
wyewoluować nie mogło. A przecież życie na Ziemi istnieje. Jest to fakt 
niepodważalny (pod
warunkiem, oczywiście, że to, czego doznajemy, nie jest całkowitym złudzeniem). 
Cóż wobec
tego może uczynić poważny naukowiec, który zdaje sobie sprawę z 
nieprawdopodobnego wręcz
skomplikowania procesów zachodzących w żywej komórce i ma świadomość, że 
dochodzi do
nich wyłącznie dlatego, że dzieją się wewnątrz błony komórkowej, podczas gdy 
poza nią
natychmiast by ustały, ponieważ przeczą wielu podstawowym prawom. Choćby 
zasadzie
entropii, czyli naturalnego dążenia do niższych stanów energetycznych, 
mniejszego
skomplikowania, do rozpadu, ochłodzenia, bezruchu, bezwładu.
Crick, nie chcąc rezygnować ze swego światopoglądu naukowego, nie mogąc, czy nie
chcąc
przyznać otwarcie (a szkoda!), że według jego najlepszej wiedzy i znajomości 
przedmiotu,
powstanie życia, nie tylko tu, na Ziemi, ale i gdziekolwiek w Kosmosie, jest 
cudem, który mógł
się dokonać wyłącznie dzięki udziałowi Jakiegoś rodzaju inteligencji – dokonał 
literackiego
zabiegu, który nikogo jednak nie powinien zmylić. W swej książce Życie jako 
takie, (Life Itself,
Its Origin and Nature London 1982, Macdonald), wydanej także w Polsce, wysunął 
hipotezę
„panspermii kierowanej”, jak ją nazwał.
Według niej jakaś odległa cywilizacja gwiezdna, zagrożona w swoim istnieniu, aby
uratować
zjawisko życia w ogóle, miałaby wysłać do wielu układów planetarnych rakiety z 
pojemnikami
wypełnionymi prostymi a odpornymi organizmami jednokomórkowymi. Jeden z 
pojemników
mógł wpaść do oceanu ziemskiego ponad trzy miliardy lat temu i zapłodnić go 
życiem.
Zdaje się, że kamuflaż udał się Crickowi zbyt dobrze i chyba nikt nie dostrzegł 
prawdziwej
intencji znakomitego biologa. Przecież gdyby uważał on, że tylko ziemskie 
warunki nie sprzyjały
samotnemu powstaniu życia, spróbowałby zapewne przesunąć ten proces na inną 
planetę i
choćby naszkicować, niezbędne w tym celu, jego zdaniem, warunki 
fizyko-chemiczne. Nie
uczynił tego. Nie wspomniał nawet słowem, iż taka koncepcja jest możliwa, 
zamiast tego
przedstawił dość sztuczną historyjkę – przypowieść o wysoce świadomych istotach,
zasiewających Kosmos życiem. Milczeniem pominął pochodzenie tych istot i sposób 

Strona 11

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

powstania
życia na ich planecie. Pochodzenia życia w ogóle!
Pojmijmy to właściwie – w książce o istocie życia, napisanej przez naukowca 
biologa o
głębokiej wiedzy, poświęconej niemal w całości roztrząsaniu 
nieprawdopodobieństwa tego
zjawiska – nie pada żadna próba objaśnienia. Dlaczego? Bo w istocie to, co 
chciał nam Crick
powiedzieć, to wniosek do jakiego doszedł uczony po kilku dziesięcioleciach 
żmudnych studiów
– o niemożliwości naturalnego, samoczynnego pojawienia się życia.
W tym świetle historyjka Cricka o obcych istotach to nic innego, jak podana w 
modnym
przebraniu przypowieść o stwórczej inteligencji. Tak to trzeba zrozumieć. 
Potrzebny był
inteligentny bodziec, potrzebne jego nieustanne działanie, aby zjawisko życia 
mogło na naszej
planecie powstać i utrzymać się. Rewelacje uczonego, który zresztą nie jest już 
osamotniony w
swych poglądach, powinny nas skłonić do odświeżenia spojrzenia na przyrodę. I do
samodzielnego poszukiwania głębszych prawd ukrytych pod podręcznikowymi 
ogólnikami.
Powróćmy więc na wenezuelski płaskowyż – tepui Sarisarińama. O wczesnym, 
tropikalnym
zmroku zapalaliśmy lampy benzynowe oświetlające ustawione pod płóciennymi 
dachami stoły.
10
Światło natychmiast przyciągało setki i tysiące ciem. Zdarzały się wieczory, 
kiedy trzeba było
gasić lampy, taka masa tych puszystych owadów spadała na obóz. Zdawało się, że 
pod czystym
niebem rozszalała się śnieżna nawałnica lub ktoś obsypuje nas pierzem z 
rozprutych poduszek.
Była to, z drugiej strony, znakomita okazja do studiów nad ubarwieniem tych 
nocnych motyli i
nad zjawiskiem mimetyzmu.
Nie było w naszej ekipie entomologa, ale jak się okazało, ćmami zainteresowała 
się załoga
helikoptera. Pilot i mechanik, zabezpieczywszy na noc maszynę, nie mieli już 
wiele do roboty i
to oni pierwsi rozpoczęli zabawę w rozszyfrowywanie kamuflaży stosowanych przez 
te motyle.
Prowadząc nocny tryb życia, dzień spędzają one w bezruchu, kryjąc się w 
zakamarkach kory,
w szczelinach, dziuplach czy pod liśćmi. Wiele też przysiada na pniach albo 
głazach bez żadnej
osłony. Są w tym czasie bezbronnymi ofiarami ptaków i drobnych owadożernych, 
które
nieustannie przeszukują pnie, gałęzie, listowie i skały, tropiąc kąski 
białkowego pożywienia.
Większe szansę ukrycia się mają te ćmy, które rysunkiem i barwą upodobniły się 
do tła, na

Strona 12

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

którym spędzają dzień.
Po kilku wieczorach udało nam się wyodrębnić co najmniej kilkanaście rodzajów 
kamuflaży.
Była tam ćma przypominająca dwa zielone listki z rysunkiem żyłkowania; 
znaleźliśmy krzew na
którym spędzała dnie, nie różniąc się wówczas niczym od listowia. Była inna, o 
rysunku
popękanej kory, jeszcze inna z imitacjami kolców. Nasz najwyższy podziw i 
prawdziwie
filozoficzną zadumę wzbudziły jednak te okazy, które miały na ciemnym tle 
skrzydeł jaśniejszy
rysunek mniejszej ćmy, jakby zwróconej głową w stronę odwłoka. Czemu to służyło?
Może
malowana ćma przypominała gatunek wyjątkowo niesmaczny i omijany przez ptaki? 
Taki rodzaj
mimikry został już wcześniej odkryty i opisany naukowo. A może chodziło o to, że
ptak
spostrzegłszy rysunek, sięgnie dziobem tam, gdzie spodziewa się głowy, a 
wówczas, dziobnięta
w koniec odwłoka „prawdziwa” ćma, z nienaruszoną głową, zdoła się zerwać i 
uciec?
Jednak i to wrażenie zbladło, gdy któregoś wieczora ujrzeliśmy my na palu 
podpierającym
dach przerażające, zimno patrzące na nas, nieruchome oczy. Ta ćma, wielkości 
niemal dłoni,
ukazywała na jednej parze skrzydeł wyrazisty rysunek lekko skośnych i groźnych w
wyrazie
oczu, jakby małego drapieżnika. Jakież było nasze dalsze zdumienie, gdy oczy 
przymknęły się
niby przysłonięte powiekami, a za chwilę rozwarły z wolna. Ptak, który by 
znalazł ten kąsek, z
pewnością rzuciłby się do panicznej ucieczki, aby samemu nie zostać pożartym.
Tam, na płaskowyżu, w te niezwykłe wieczory, nikt z nas nie miał wątpliwości, że
podobnych
rzeczy nie mógł stworzyć ślamazarny dobór naturalny, spędzający tysiąclecia na 
oczekiwaniu
przypadkowych mutacji, drobnymi dotknięciami pędzla malujących skrzydła. Nie 
mogliśmy
zrozumieć, dlaczego zoolodzy, znający te i jeszcze bardziej uderzające 
przykłady, upierają się
przy roli przypadku. A przecież z punktu widzenia matematyki prawdopodobieństwo 
całkowicie
przypadkowego, ślepego zabarwienia komórek w precyzyjny, symetryczny wzór, wcale
nie
przypadkowo naśladujący już istniejący u innego organizmu, a do tego głęboko 
celowy jako
narzędzie przetrwania – jest praktycznie równe zeru!
Spróbujmy rozsypywać na stole dziesięć tysięcy paciorków w pięciu kolorach tak 
długo, aż
utworzą rysunek przypominający wzór na skrzydłach pospolitego motyla „pawie 
oczko”. Można
stracić na to całe własne życie, życie dzieci i setki dalszych pokoleń i nic nie

Strona 13

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

osiągnąć.
Większość biologów będzie jednak nadal twierdziła, że w ciągu stu tysięcy lat 
jest to możliwe.
Ba! Przecież na tym nie koniec. Nie wystarczy utworzenie się wzoru, ćma musi być
jeszcze
„przywiązana” do stałego miejsca odpoczynku dziennego. Gdyby zaczęła siadać na
nieodpowiednim drzewie czy kamieniu, cały wysiłek ewolucji poszedłby na marne. 
Ciekawe, co
ją skłania do tego, aby w morzu gałęzi, pni, liści, skał, głazów, co rano 
wyszukiwać ten jeden
jedyny skrawek podłoża, podobny do jej grzbietu. Rzecz jasna ona o tym nie wie, 
nigdy nie
11
widziała swej szaty i nie porównywała jej z niczym. Entomolog powie, że nie ma 
takiej potrzeby.
Ćmą po prostu kieruje instynkt i każe jej siadać na danym krzewie od milionów 
motylich
pokoleń, instynkt podtrzymywany przez jej zespół genów. Zaś wzór skrzydeł, 
zapisany w tymże
zespole przez czysty przypadek, jedynie zwiększa szansę przetrwania siadających 
tu osobników,
co z kolei utrwala i rozpowszechnia obyczaj. Albo też inaczej: najpierw powstał 
liść na plecach, a
potem, nieświadoma tego ćma, siadając przypadkowo na odpowiednim krzaku, uszła 
dziobom
napastników i mogła przekazać potomstwu zarówno rysunek, jak i zamiłowanie do 
krzaka.
To samo miałoby się powtarzać tysiące razy z niezliczonymi motylami, 
chrząszczami,
owadami, przypominającymi suche patyki, chruścikami, rybami, gąsienicami, 
kameleonami,
gadami, nawet futerkowcami (jak tygrys i trzciny!) – które zaludniają naszą 
planetę. I to miałby
być przypadek?! Przecież to oczywista zasada! Proces, który odbywa się 
powszechnie i stale, jest
uporządkowany, logiczny i celowo wbudowany w gmach natury. Przecież ta prawdziwa
orgia
kamuflażu, to szaleństwo przebrań, ujawnia nie co innego – a właśnie metodę! 
Tak, to jest
metoda stosowana przez gatunki, aby ograniczyć śmiertelność do koniecznego 
minimum,
zapewniającego i drapieżnikom, i ofiarom przeżycie.
Nie ma tutaj miejsca na szkicowanie prawdopodobnych scenariuszy powstania 
zjawiska
mimetyzmu, ale kiedy się widzi żyłkowany listek i siedzącą na nim ćmę o 
identycznym
ubarwieniu, wówczas nie ma się wątpliwości, że pomiędzy rośliną a owadem 
zaistniał jakiś
rodzaj wymiany informacji. Może właśnie za pośrednictwem czynnika trzeciego? Że 
za wiele w
tym dowcipu, fantazji, celowości, inteligencji, rozumu i przewidywania, aby to 
uznać za zwykły

Strona 14

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

przypadek? Wiedzą to Indianie, dlatego czczą duchy przyrody, dostrzegając je w 
każdej roślinie,
zwierzęciu czy minerale.
Ciekawe, że artysta, który cudownie namalował kwiaty albo konie, ludzką twarz 
czy pejzaż,
jest wysławiany za swą wrażliwość, inteligencję, talent, wielkość ducha. 
Analizując jego dzieło
nikt nie próbuje tłumaczyć, że to molekuły farby utlenione czy przypadkowo 
zmieszane z
niewłaściwym olejem, położone na gruncie, który przez przypadek żona malarza 
oblała arakiem,
dały nową gamę kolorów, kontrasty czy coś w tym rodzaju. Nikt nie ma też 
wątpliwości, że temat
i kształty odwzorowanych postaci oczywiście zrodziły się w umyśle malarza. Każdy
przecież
wie, że machanie pędzlem z zawiązanymi oczami, choćby przez milion lat, nie 
doprowadziłoby
do namalowania „Nocnej straży” Rembrandta!
Przypadkowe stworzenie rysunku beżowej kory z pomarańczowymi kolcami na 
skrzydłach
motyla i przywiązanie owada do krzewu, który taką właśnie ma korę, również nie 
może się
zdarzyć dzięki machaniu pędzlem na ślepo, nawet przez miliard lat. Darwiniści 
wyszydzają
dziewiętnastowieczną literaturę, która „rozpływa się” nad cudami przyrody. 
Wytykają egzaltację
opisom niedoścignionych kształtów, barw kwiatów, zdumiewających przystosowań 
owadów,
bogactwa i przemyślności przyrody. Zapewne egzaltacja nie ułatwia dogłębnego 
poznania,
jednak paradoksalnie, właśnie ona, wspierana intuicją, bliższa jest zrozumienia 
przyrody niż
modyfikowany darwinizm, który nam proponuje przyrodę-robota – maszynę do 
losowania,
zapominając, bądź co bądź w dobie kwitnącej informatyki, o takim drobiazgu jak 
program.
Może właśnie do tego potrzebna była rewolucja komputerowa i gwałtowny rozwój
informatyki, abyśmy zrozumieli, że bez programu nic, oprócz chaosu, się nie 
dzieje. Za każdym
zjawiskiem stoi program, są nim prawa przyrody, najlepiej przez nas rozpoznane w
zakresie
chemii i fizyki. Opis ruchów falowych czy zachowania się neutrino w polu 
magnetycznym, jest
właśnie programem, raz na zawsze tej cząstce nadanym. Tak jest też na wszystkich
poziomach
materialnego świata. Dlatego nie jest on chaosem i przewidywalne są procesy w 
nim zachodzące.
Rozwój i śmierć gwiazd odbywają się według programu czytelnego dla astrofizyków.
Przypadek
gra w kosmosie marginalną rolę. Jeśli gra ją w ogóle! Nie ma podstaw, by 
przypuszczać, że
12

Strona 15

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

procesy zachodzące w materii ożywionej, po stokroć bardziej złożone, a przez to 
i po stokroć
bardziej podatne chaosowi, obywają się bez własnych praw czyli programów i że 
rządzi nimi
przypadek! A jednak, nie dostrzegając tego, ewolucjoniści uchwycili się swego 
spostrzeżenia, że
geny od czasu do czasu ulegają uszkodzeniom, i powtarzają w nieskończoność tezę 
o stwórczej
roli omyłek na paśmie DNA.
Amerykański popularyzator badań nad kopalnymi szczątkami człowieka, Robert 
Ardrey, w
swojej książce African Genesis, pisze z ewolucyjnych zagadek, jaką opowiedział 
mu słynny
antropolog, dr. L.S.B. Leakey, poszukujący w Afryce najdawniejszych kopalnych 
śladów
człowieka. Działo się to w Nairobi, w ogrodzie pełnym kwitnących kwiatów. Leakey
pokazał
swemu gościowi jeden z nich, nieco podobny do hiacynta o koralowym zabarwieniu, 
składający
się z wielkiej ilości drobnych kwiatków. Przy bliższych oględzinach każdy z 
kwiatków, o
długości około centymetra, okazał się skrzydełkami owada! Cała kolonia ciem, 
przyczepionych
do jakiejś uschniętej łodygi, składała się na kwiat, tak realistycznie 
odtworzony, iż chciało się go
powąchać.
Ardrey, zdumiony tym uderzającym przykładem mimetyzmu zbiorowego, wspomniał o
innych, znanych mu przypadkach mimetyzmu, szczególnie o ćmach naśladujących 
liście albo
korę. Na to Leakey rzucił od niechcenia, iż żaden kwiat podobny do tego, 
stworzonego przez
owady, nie istnieje w przyrodzie! Ten koralowy kwiat był ich własnym 
wynalazkiem. Chcąc się
ukrywać w pełnym blasku dnia, na otwartej przestrzeni, wcale nie poszukiwały 
jako wzoru
żadnej konkretnej rośliny. Odtworzyły jedynie ogólny zarys korony 
wielokwiatowej. I mogły go
odtwarzać w każdym miejscu i w dowolnej chwili, znalazłszy jedynie odpowiednią 
łodygę.
Zanim minęło osłupienie Ardrey’a, Leakey dorzucił coś jeszcze bardziej
nieprawdopodobnego. Opowiedział, że w jego muzeum entomolodzy wyhodowali wiele 
pokoleń
tych ciem, odkrywając, że z każdego miotu jajeczek złożonych przez samicę wylęga
się
przynajmniej jeden owad ze skrzydłami zielonymi, nie koralowymi, pewna ilość 
takich, które
mają skrzydła o pośrednich odcieniach i większość, która ma skrzydła koralowe. 
Ardrey pochylił
się ponownie nad kwiatem i stwierdził, że na samym czubku widnieje pojedynczy, 
zielony
pączek, a poniżej niego krąg zielono-koralowych płatków. Dalsze miały już pełną,
żywą barwę

Strona 16

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

koralową.
Leakey potrząsnął patykiem. Spłoszona kolonia wzleciała w jednej chwili 
trzepocącym rojem,
nie różniącym się od pospolitego roju jakichkolwiek innych nocnych motyli. Po 
chwili zaczęły
znów siadać na patyku, kłębiąc się bezładnie, wspinając po własnych grzbietach w
pozornym
chaosie. Ruch ten nie był jednak przypadkowy. Zielony przodownik zajął swą 
pozycję na
szczycie, otoczony pośrednio zabarwionymi osobnikami. Wkrótce kwiat znów 
znieruchomiał w
swej pierwotnej postaci, tak doskonale chroniącej ćmy przed zakusami zawsze 
głodnych ptaków.
Ardrey szukał potem objaśnienia tego fenomenu, rzecz jasna bezskutecznie. 
Specjaliści nie
umieli wytłumaczyć, jak się to dzieje, że spośród identycznych jajeczek, 
zawierających
identyczne geny, jedno buduje owada z zielonymi skrzydłami, kilkanaście z 
zielono-koralowymi,
pozostałe z koralowymi. A przy tym każdy z owadów ma wrodzoną wiedzę o swoim 
miejscu na
abstrakcyjnym patyku, na abstrakcyjnej łące. W końcu jedyna odpowiedź, jaką 
Ardrey uzyskał,
brzmiała: owady są o dobre 300 milionów lat ewolucji starsze od człowieka.
Panowie! Coś się kryje za zjawiskami przyrody i pełne przemyślności, dowcipu, 
humoru
mruży do was oko, a wy, głusi i ślepi, powtarzacie w odrętwieniu: „czas i 
przypadek”, „czas i
przypadek”, „czas i...
13
Dinozaury i zięby
Uważa się powszechnie, że tak zwane nisze ekologiczne są zajmowane przez gatunki
roślinne
i zwierzęce wtedy, gdy przypadkowo osiągnięte przystosowanie im to umożliwi. 
Jeśli więc
pewne mutacje pójdą w niewłaściwym kierunku, nisza, stawiająca szczególne 
wymagania, nigdy
nie zostanie zasiedlona. Gorące źródła wulkaniczne, niszczące w ciągu kilku 
sekund struktury
białkowe przez ugotowanie komórek, nie byłyby więc nigdy zasiedlone przez żyjące
w nich
szczepy bakterii, gdyby przypadkowo nie pojawił się w ich okolicy mutant, 
odporny na wysoką
temperaturę.
Ponieważ jednak rola przypadku w ewolucji nie została ani udowodniona, ani 
objaśniona i jest
nadal zwykłą hipotezą o coraz wątlejszych podstawach, nic nie stoi na 
przeszkodzie odmiennym
twierdzeniom. Wydaje się, że pusta nisza jest wyzwaniem, na które organizm 
odpowiada. Pod
naciskiem potrzeby organizm, np. bakteryjny, dokonuje przemiany i odpowiednio 
uzbrojony

Strona 17

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

wkracza na obszar dotychczas dlań niedostępny, znajdując tam i pokarm, i 
środowisko do życia.
Taki punkt widzenia ma już oparcie w odkryciach biologów. Przed kilku laty dr 
Cairns z
dwoma kolegami z wydziału biologii Uniwersytetu Harwarda (wg. „Nature”) 
sprawdzali, w jaki
sposób zmutowane bakterie Escherischia coli, nie mogące się żywić cukrem 
laktozą, zachowają
się na diecie czysto laktozowej. Powinoy zginąć, gdyż ich gen odpowiadający za 
produkcję
enzymu laktazy, niezbędnego do rozkładania cukru, na skutek mutacji stracił tę 
właściwość.
Okazało się jednak, ku zdumieniu badaczy, że zamiast głodować, nieoczekiwanie 
wielka ilość
bakterii pod naciskiem ostatecznego zagrożenia zdołała przekształcić swój gen, 
wyprodukować
laktazę, odżywiać się i rozmnażać!
To zaskakujące spostrzeżenie, zresztą jedno z wielu podobnych (jak np. ogólnie 
znane,
błyskawiczne przystosowywanie się wirusów grypy do uprzednio zabójczych dla nich
szczepionek), powinno pobudzić najwyższą uwagę legionu badaczy! Wskazuje 
przecież ono, że
przekształcenia genów, a więc ewolucja na poziomie molekularnym, nie wymagają 
długich
okresów i są oczywiście celowe, a nie przypadkowe. Pozwala nam to inaczej 
spojrzeć na cały
proces przemian, na płynność form i procesów w świecie ożywionym, każe 
poszukiwać w
miejsce przypadku innego sprawczego czynnika, z pewnością bardziej 
inteligentnego niż
bezwładny mechanizm machiny losowej.
Przypadek Escherischia coli jest nie do objaśnienia w ramach obowiązującego 
dogmatu.
Spróbujmy go więc zanalizować. Chromosom Escherischia, zawarty w jądrze tej 
bakterii, jest
pasmem DNA o kształcie zamkniętego pierścienia, wzdłuż którego rozmieszczone są 
geny.
Geny, to odcinki DNA z zakodowanymi w nich swoistymi przepisami na budowę 
różnych
cząstek białkowych. Dokonajmy skrajnego uproszczenia tego schematu, zakładając, 
że geny te są
zapisane nie kodem zasadowym, ale literami swojej nazwy. Tak więc nasz zmutowany
i przez to
nieczynny gen będzie zamiast L-A-K-T-A-Z-A brzmiał np. L-U-K-T-A-T-A.
Fałszywy odczyt uniemożliwia syntezę czynnej cząstki białka. Człowiek, 
przeczytawszy ten
zapis, po krótkim namyśle jest w stanie wskazać, które litery trzeba zastąpić 
innymi, aby
14
przywrócić pierwotne, prawidłowe brzmienie. Ale to samo, czyli konieczność 
„namysłu”, bez
względu na to, w jaki sposób by to przebiegało, dotyczy także komórki! Komórka, 

Strona 18

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

aby dokonać
naprawy uszkodzonego genu niezbędnego do jej przeżycia, musi:
– „chcieć” przeżyć,
– „wiedzieć”, że w otoczeniu jest obfitość cukru,
– „wiedzieć”, że cukier jest związkiem, który po skomplikowanej przeróbce 
chemicznej może
być przez nią przyswojony,
– „wiedzieć”, że jedna z faz przeróbki wymaga użycia enzymu laktazy,
– „wiedzieć”, że jej gen laktazy jest uszkodzony,
– „znać” treść uszkodzonego genu,
– „znać” treść genu prawidłowego, aby móc dokonać naprawy,
– „mieć wolę”, czyli motywację dokonania naprawy. Spróbujmy udowodnić teraz, że 
dla
tradycyjnie pojmowanej komórki jest to niemożliwe. Nadal skrajnie upraszczając, 
pomińmy
rozważania nad tym, kto lub co dokonuje całej tej koncepcyjnej pracy 
(odpowiadającej procesowi
myślenia w ludzkim umyśle), a niezbędnej dla dokonania poprawki. Pozostańmy przy
jednym
tylko elemencie: skąd komórka wie, że zamiast L-U-K-T-A-T-A, gen winien brzmieć 
L-A-K-
TA-
Z-A?
Jedyną postacią pamięci, jedynym organem służącym przechowywaniu informacji, 
jaką
znamy u komórek, są pasma DNA (lub RNA i w pewnym sensie łańcuchy białkowe, 
będące też
liniowym, aminokwasowym zapisie informacji o sobie samych). Wytwarzają one swoje
kopie,
które podczas podziału komórek są przekazywane komórkom potomnym. Zapis 
genetyczny jest
więc sposobem zapamiętywania struktury białka i syntetyzowania go na podstawie 
takiego
odziedziczonego zapisu. Jeśli jakiegoś genu nie ma w komórce, oznacza to tyle, 
że ona go nie
pamięta, nie zna wzoru danego białka, nic nie wie o jego istnieniu i nie może go
wytwarzać. Jak
więc komórka Escherischia coli może zapisać strukturę laktazy nic, ale to nic 
nie wiedząc o
laktazie? Jeżeli to jednak czyni, to znaczy, że dokonuje cudu! I to właśnie 
jeden z tych cudów, o
których w dalszym ciągu będzie po wielokroć mowa. Mamy tu do czynienia ze 
zjawiskiem
nieprawdopodobnym, przeczącym logice, zdrowemu rozsądkowi, niemożliwym w sensie
informatycznym: komórka nie może przetwarzać danych, których nie posiada!
Jest tylko jedno rozwiązanie: wyjście poza błonę komórkową, a to oznacza 
zerwanie z
dogmatem! Jeśli się zgodzimy, że pamięć o strukturze laktazy istnieje poza 
komórkami coli,
wówczas nie trzeba będzie odwoływać się do cudu. W istocie tylko i wyłącznie w 
ten sposób
można sobie wyobrazić działanie komórek. Wzór laktazy czerpią z zewnątrz. Lecz 

Strona 19

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

skąd w takim
razie? Są dwa źródła możliwe: jedno, to geny laktazy istniejące w innych 
komórkach coli
rozproszonych po świecie. W tym wypadku informacja musiałaby być przekazywana w 
nieznany
nam sposób, być może zbliżony do telepatycznego. Drugim źródłem, zgodnym z 
hipotezą
wzorców misnatycznych, byłby ten obszar, w którym wzorce są utrwalone w 
subtelnej, nie
znającej czasu ani przestrzeni postaci, dostępnej wszystkiemu, co istnieje. Tak 
więc obecny tam
wzorzec laktazy wchodziłby w jakiś rodzaj „rezonansu” z komórką coli, będącą w 
środowisku
cukrowym i objawiającą potrzebę takiego rezonansu dla uruchomienia procesów 
naprawczych.
Pójdźmy teraz dalej tropami tych wzorców i spróbujmy wykazać, że przyroda 
posługuje się
nimi w sposób inteligentny.
Był taki okres w dziejach Ziemi, gdy praca nad przekształcaniem się organizmów 
aż wrzała, a
kierująca nią inteligencja i jej wzorce po prostu „dymiły z przegrzania”.
„Około 600 milionów lat temu nie było organizmów bardziej złożonych niż 
bakterie,
wielokomórkowe algi i jednokomórkowy plankton. (...) Wtedy, 543 miliony lat 
temu, we
wczesnym kambrze, w ciągu nie więcej niż 10 milionów lat pojawiły się stworzenia
z zębami i
15
czułkami i szczypcami, nagle się materializując. W wybuchu twórczości, jakiego 
nie było
przedtem ani potem, przyroda naszkicowała plan właściwie całego królestwa 
zwierząt. (...) Od
1987 r. odkrycia wielkich złóż skamieniałości na Grenlandii, w Chinach, na 
Syberii i ostatnio w
Namibii, wykazały, że okres biologicznych innowacji nastąpił w rzeczywistości w 
tym samym
momencie geologicznym na całym świecie”. (Madeleine J. Nash, When life exploded,
Time 1995,
December 5).
Wyzwaniem, na które trzeba było odpowiedzieć, stała się pusta powierzchnia 
lądów. W tym
czasie gdy w morzu życie aż kotłowało się w dziesiątkach tysięcy postaci, lądy i
ocean
powietrzny leżały jeszcze odłogiem. Pierwszego wyjścia z wody dokonały rośliny, 
po nich
owady i ryby, gdy mogły już liczyć na roślinny i owadzi pokarm. Owadom twardy 
grunt pod
nogami nie wystarczył na długo. Miotane wiatrami i unoszone ciepłymi prądami, 
szybko
zasmakowały w lotach, w powietrznym żywiole i wytworzyły przyrządy do latania. 
Niebawem
ważki o 60 cm rozpiętości skrzydeł jęły śmigać nad lądem i wodą.

Strona 20

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

Skąpe dane paleontologiczne nie pozwalają powiedzieć, ile razy powtórzył się 
fenomen
wyjścia z wody. Pewne jest natomiast, że za każdym razem decydująca się na to 
kolonia
komórek, jaką jest organizm, musiała dokonać gruntownej przebudowy. Część 
komórek musiała
się przekwalifikować, by móc pełnić nowe, dotychczas nieznane funkcje. Musiały 
też zgrupować
się na nowo, aby wytworzyć nie istniejące organy. Ryba, która uczyniła to jako 
pierwszy
kręgowiec wodno-lądowy, musiała wytworzyć płuca, z płetw zbudować nogi i ogon 
płaza,
pozbyć się pozostałych oraz przekonstruować oczy.
Z płazów powstały gady, a około 220 milionów lat temu z ich grupy, zwanej 
tekodontami,
wyrósł szczep dinozaurów. To one, w prawdziwie imponujący sposób, dokonały 
ostatecznego
podboju lądów, wykorzystując rozmaitość środowisk. I nie tylko!
Dokonajmy pobieżnego przeglądu niektórych przystosowań tych słynnych i wciąż 
budzących
ciekawość gadów, aby się przekonać, że w ewolucyjnych przemianach jest coś 
więcej niż tylko
darowana przez przypadkową mutację cecha.
Stegozaur osiągnął długość siedmiu metrów i wagę półtorej tony, a na grzbiecie 
wytworzył
klimatyzatory. Były to dwa szeregi płyt kostnych, dochodzących do 75 cm 
wysokości, nie
związanych ze szkieletem, osadzonych w skórze i sterczących do góry. Znajdujący 
się wewnątrz
nich system kanalików umożliwiał obieg krwi. Gdy zwierzę ustawiało się płytami 
prostopadle do
promieni słońca, następowało szybkie nagrzewanie krwi i całego ciała. Gdy zaś 
płyty znajdowały
się w pozycji równoległej do promieni, następowało chłodzenie.
Pachycefalozaur włożył na głowę hełm. Sklepienie jego czaszki zgrubiało do 25 
cm. Taki
trykać się głową w okresie godowym z podobnym rywalem, ale mógł też służyć jako 
potężny
taran do zbijania z nóg wrogów. Parazaurolof, pędzący półwodny tryb życia, gdzie
żerował
zanurzony z głową, wyposażył się w trąbę. Był to sterczący z tyłu głowy 
wyrostek, osiągający
połączonymi z drogami oddechowymi. Amerykański anatom, Dawid Weiskampel zbudował
replikę tego wyrostka i okazało się wtedy, że wdmuchując powietrze, można grać 
na nim niskim,
donośnym tonem, słyszalnym na dużym obszarze. Dźwięki o niskich 
częstotliwościach mają
większy zasięg, a zarazem utrudniają lokalizację ich źródła.
Ankylozaur ubrał się w pancerz, przypominający zbroję z grubej, twardej skóry, 
najeżonej
masywnymi kolcami i guzami kostnymi, na których łatwo było połamać sobie zęby. 
Gruby,

Strona 21

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

kostny hełm okrywał też głowę. Nie brakowało również kostnych osłon nad oczami. 
To była
broń defensywna. Lecz ten pierwszy w dziejach rycerz dźwigający zbroję postarał 
się też o broń
ofensywną. Była nią ciężka, potężna buława na końcu ogona. Tworzyły ją dwie 
kuliste kości
osadzone na ostatnich kręgach. Ogon był potężnej budowy i bardzo ruchliwy. Silne
umięśnienie
pozwalało machać nim w poziomie. Uderzenie buławy, ważącej trzydzieści 
kilogramów, w
16
połączeniu z obrotem tułowia, zmiażdżyłoby dziś samochód. Podobnych kuł używa 
się obecnie
do burzenia murów. W tamtych czasach – do powalania na ziemię i łamania kończyn
drapieżników o wadze nawet jednej tony, zwłaszcza tych dwunogich.
Deinonychus, dinozaur mięsożerny, wysokości półtora metra, długości, wraz z 
ogonem, trzech
metrów, o wadze 75 kilogramów, zamienił swe ciało w supersprawny przyrząd, 
ruchomą
maszynkę do mięsa. Ścigał swe „kotlety” na dwu tylnych kończynach, wyszczerzając
w ich
stronę siedemdziesiąt noży – długich, ostrych, skierowanych do tyłu zębów. Aby 
wielkie szczęki
i głowa swoim ciężarem nie zakłócały równowagi, ich kości były ażurowe z 
licznymi otworami
zarośniętymi skórą. Ponadto, dla stworzenia głowie przeciwwagi i zapewnienia 
sprawnego
sterowania podczas szybkich zwrotów, wykształcił się długi i masywny ogon. 
Przednie kończyny
zaopatrzone w trzy potężne szpony grały rolę harpunów czy trójzębów, wyrzucanych
do przodu i
zatrzymujących ofiarę. Opierając się na nich, Deinonychus wbijał zęby w ciało i 
tak
zakotwiczony w zwierzynie mógł oderwać od ziemi tylne nogi i za pomocą 
olbrzymich pazurów,
podobnych do sierpów i niezwykle ruchomych zadać cios ostateczny. Pazury, raz 
przebiwszy
skórę, dzięki specjalnej sprężynie mięśniowej samoczynnie w suwały się w ciało 
na głębokość 15
cm.
Z kolei roślinożerca Triceratops, jak sama nazwa wskazuje, wytworzył na czaszce 
trzy ostre i
potężne rogi długości ponad pół metra, sterczące do przodu. Za nimi była szeroka
tarcza, kołnierz
kostny osłaniający szyję aż po barki. Pamiętając o wadze tego gada sięgającej 5 
ton i o długości
dochodzącej do 9 metrów, zrozumiemy, że był on prawdziwą machiną bojową. Rogi
rozpędzonego kolosa o podobnej masie wbite w tułów nawet drapieżnika o podobnych
rozmiarach, nieodwołalnie rozstrzygały sprawę. Zaś tarcza leżąca na szyi 
uniemożliwiała
przeciwnikowi uszkodzenie najsłabszego miejsca kręgosłupa.
Seismosaur był największym znanym dinozaurem. Jego długość od czubka nosa do 

Strona 22

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

końca
ogona wynosiła 43 metry, ważył 90 ton, zaś szyja, podobna do potężnego węża, 
sięgała od pasa
barkowego na odległość 11 metrów. W jakim celu osiągnął on swe rozmiary, tego 
właściwie nie
wiemy. Istnieje przypuszczenie, że jeśli te jaszczury były zimnokrwiste, wielka 
masa ciała
umożliwiała im zgromadzenie w ciągu dnia takiej ilości ciepła, która by 
pozwoliła przetrwać noc
bez odrętwienia, a to z kolei dawało możliwość obrony przed drapieżnikami. Lecz 
jest to tylko
jedna z tysięcy hipotez snutych wokół dinozaurów. Obecnie wielu specjalistów 
przychyla się do
zdania, że liczne z nich były to zwierzęta ciepłokrwiste.
Można też powiedzieć, że gigantyzm był próbą skonstruowania kolonii komórek o
największej masie, dla wypróbowania, gdzie są tego granice. Próba była w 
zasadzie udana, gdyż
szereg takich gatunków trwał przez dziesiątki milionów lat. Chociaż do dzisiaj 
zachowały się
tylko skamieniałe szkielety, możemy z całą pewnością powiedzieć, że ciała tych 
olbrzymów były
wprost naszpikowane „wynalazkami”, niezbędnymi dla ich skutecznego działania. 
Tak jak
budowa drapacza chmur stwarza setki problemów nieznanych konstruktorom willi
jednopiętrowych, tak jest i w przypadku tych niezmiernie wyrośniętych gadów.
Populacja czy kolonia komórek, która postanowiła zwiększyć swą liczebność tak 
dalece,
musiała też zapewnić każdej z nich zaopatrzenie w tlen i pożywienie oraz 
odprowadzenie
odpadów. Wszystkie organy ciała, począwszy od szkieletu, zwiększały rozmiary. Za
wyjątkiem
głowy, mózgu oraz oczu. Serce również nie mogło pozostać takie, jak u innych 
gadów. Gdyby
pompowało krew w jednym obiegu do odległych zakamarków ciała, musiałoby 
wytwarzać
olbrzymie ciśnienie. Inaczej nie przepchnęłoby krwi cienkimi naczyniami na 
odległość 20
metrów do końca ogona i nie wpompowało jej do głowy uniesionej na wysokość 
trzeciego piętra.
Przy potrzebnym do tego ciśnieniu pierwsze pękłyby naczynia włoskowate w 
położonych blisko
serca płucach. Można więc snuć przypuszczenia, że podobnie jak u ssaków, serce 
podzieliło się
17
na dwie komory, z których jedna pompowała krew do płuc, zaś druga do reszty 
ciała. A może
było inaczej, np. tętnice zostały wyposażone w wydajne przepompownie na całej 
swej długości?
Również przełyk, rura długości 10 metrów, musiał w jakiś szczególny sposób 
przesuwać
pokarm w poziomie. Do naturalnych organów dinozaury te dodały sobie narzędzie w 
postaci

Strona 23

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

żarn. By łatwiej rozcierać na papkę połknięte rośliny, miały w żołądku kamienie.
U jednego z
okazów znaleziono dwieście trzydzieści sztuk okrąglaków o wielkości śliwek. 
Jeden,
znaczniejszy, o rozmiarach grejpfruta, tkwił na wysokości żeber, a więc jeszcze 
w przełyku. Być
może dinozaur właśnie nim się udławił.
Kamienne żarna, zastosowane 200 milionów lat później przez człowieka, u 
dinozaurów
pełniły bardzo ważną rolę. Ponieważ gad ten miał małą, zbliżoną do końskiej, 
głowę, a co za tym
idzie niewielkie szczęki, żarna pozwalały mu połykać pokarm nie przeżuty. To 
znacznie
przyspieszało napełnianie tego worka bez dna, jakim był jego przewód pokarmowy. 
Zresztą,
obserwując dzisiaj, ile trawy zjada koń czy krowa, zastanawiamy się, jak taki 
sam jak ich aparat
szczękowy i przełyk mogły dostarczyć pokarmu osobnikowi równoważnemu swą masą 
stadu 160
krów, licząc, iż każda z nich waży tylko 500 kg!
Dinozaury jeszcze długo będą nas zadziwiały. Wiele można mówić o ich obyczajach,
opiece
nad małymi, wędrówkach stadnych, gromadnej obronie, o ciepłokrwistości, 
zróżnicowaniu
mózgów i innych organów, obyczajach godowych, wspólnych gniazdach z jajami...
Tym, co zajmuje nas teraz, są przystosowania. Ale czy można użyć tego wyrażenia 
w
odniesieniu do prawdziwego wynalazku? Zajrzałem do albumu historycznego dla 
szkoły
podstawowej, aby się przekonać, że historycy używają zupełnie innych określeń 
niż
paleontolodzy w odniesieniu do tych samych zjawisk.
O maczudze, buławie i żelaznej kuli na łańcuchu mówią, że były wynalezione w tym
a tym
okresie. Pierwsze tarcze i zbroje z hełmami sporządzano w tysiącleciu... 
Pierwsze piki i dzidy z
kamiennymi ostrzami wymyślono, zaś tarany do kruszenia umocnień z kamienia i 
gliny
zastosowano. I na koniec, starego wynalazku żaren dokonano w...
Te same urządzenia i proste maszyny, obecne w organizmach zwierząt lub przez nie
budowane, nie są już wynalezione ani wymyślone, a tym bardziej skonstruowane. 
One są
przypadkowymi przystosowaniami. No, w najlepszym razie powiada się, że stworzyły
je czas
oraz przypadek. Bezwzględnie odmawia się temu procesowi jakiegokolwiek geniuszu,
jedynie
dlatego, że zwierzęta mają mózg zbyt mały, aby począł działać w nim umysł.
A za tym, z kolei, kryje się, tak na prawdę nigdy nie udowodnione, założenie, iż
ludzkie
wynalazki wytwarza umysł i świadomość. Tego przecież nie wiemy! To oczywiste, 
jak się może
wydaje, twierdzenie, wcale nie musi być prawdą!

Strona 24

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

W rozdziale „Świadomość objaśniona?”, staram się udowodnić, że nic właściwie nie
wiemy o
procesie myślenia i tworzenia wyobrażeń. Z nieprzeniknionego obszaru, jakby zza 
zasłony,
pojawiają się nam „gotowe” wyobrażenia. Jeśli nam nie odpowiadają, odsyłamy je 
znów za
zasłonę, skąd powracają uzupełnione czy w całkiem zmienionej postaci. Gdy nie 
powracają w
ogóle, mówimy: nic nie mogę wymyślić. „Chodzimy z problemem”, „przesypiamy się z
nim” i w
pewnej chwili wołamy: mam pomysł! Już wiem! Wymyśliłem! Lecz kto właściwie 
wymyślił?
Pomysł pojawia się w postaci mniej lub bardziej gotowej, nie wiemy, jak 
ukształtowany, z czego
i przez kogo.
Scenariusz przypadkowych mutacji, jako siły sprawczej, wymaga uporania się z 
najwyższym
nieprawdopodobieństwem całego ciągu przemian. A przecież stworzenie sejsmosaura 
czy
dinozaura pancernego z buławą, to przemiany tak złożone, wymagające interwencji 
w każdym
zakątku ciała, tak harmonijne i wzajemnie się zazębiające, że naturalnymi, 
przypadkowymi
mutacjami nie da się ich wytłumaczyć. Zarazem zmienia się przecież behawior. 
Zwierzę, by
18
zaatakować przeciwnika sklepieniem czaszki, musi najpierw wiedzieć, że odniesie 
to skutek.
Walcząc musi wykonać odpowiednie ruchy – inne, by przebić rogiem, wpychając go 
całym
ciężarem ciała, inne, by przerzucić wroga nad sobą, a zupełnie odmiennie niż 
zahaczenie,
odbywa się cięcie pazurami. Jeszcze inaczej zamach ogona z buławą, który 
podetnie nogi
napastnikowi.
Przywiążmy kotu kamień do ogona i dajmy kilka miesięcy na przyzwyczajenie się do
tego
ciężaru i wzmocnienie mięśni. Z punktu widzenia kota, będzie to dla niego 
nieszczęśliwy
przypadek. A ile trzeba czasu, aby kot się nauczył obrotem ciała i zamachem 
ogona z kamieniem
podcinać psom nogi? Najpewniej nigdy tego nie zrobi.
Nigdy by tego nie zrobił i dinozaur, gdyby przemiana nie była całościowa i 
zapoczątkowana w
psychice. Obejmująca i system nerwowy, i sferę odruchów, i organy zmysłowe, i 
ciało.
Argument, że się to wszystko „dociera” przez tysiące pokoleń a drobne, cząstkowe
zmiany
nakładają się jedna na drugą – nie może dzisiaj być poważnie rozważany, skoro 
paleontologia nie
dostarczyła żadnych form przejściowych. A mimo to większość paleontologów wobec 
podobnie

Strona 25

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

oczywistego faktu utrzymuje, że zmiany musiały być tak szybkie, iż nie 
pozostawiły śladu w
kopalnym zapisie. Nie zważają na to, że szybkości nie da się ożenić z 
przypadkowymi
mutacjami; te miały mieć przecież sens tylko w bardzo długich okresach! Tak więc
nie ma już
form przejściowych, niepotrzebne są miliony lat, został tylko przypadek.
Karol Darwin podczas swej słynnej podróży, przybywszy na Wyspy Galapagos, zastał
tam
cały ptasi światek zięb. Oddzielony od kontynentu południowoamerykańskiego 
archipelag od
milionów lat był niedostępny dla innych, latających gatunków. Dlatego też zięby 
wypełniły tam
wszystkie nisze ekologiczne – jak to objaśniono. Były wśród nich zięby jedzące 
nasiona, były
inne, które się wyspecjalizowały w chwytaniu owadów. Znalazła się nawet 
zięba-dzięcioł, dzięki
temu, że istniały owady kryjące się w szczelinach kory. Zrazu były one 
niedostępne dla ptaka,
gdyż zięby mają dzioby krótkie, niezbyt ostre i niezbyt cienkie, z pewnością nie
nadające się do
wykonywania żmudnej pracy dzięcioła. Pokusa była jednak wielka, a raz dokonawszy
spostrzeżenia, nasza zięba wciąż była zaintrygowana tym, co kryje się pod korą. 
Wiele razy
udawało się wydobyć kąsek z jakiejś płytszej szczeliny, częściej jednak larwy 
umykały w głąb
swych korytarzy. Ziębie pozostało czekanie. Mogła mieć nadzieję, że jeśli nie 
ona, to któryś
potomek zostanie przeszyty jedną z ciężkich cząstek nadbiegających z kosmosu, 
która spowoduje
taką mutację właściwego genu, iż z ziębiego jaja wylęgnie się zięba z dziobem i 
językiem
dzięcioła.
Na szybkie urodzenie się całego dzięcioła nie było co liczyć, bo tu musiałby być
zmieniony
niemal cały organizm: pazurki umożliwiające chodzenie po korze i podpierający 
ogon, potężne
mięśnie karku, niezbędne podczas kucia, komora w tyle czaszki będąca pochwą dla 
długiego
języka, zabezpieczenie mózgu przed wstrząsami, no i wreszcie samo narzędzie 
kucia, naturalny
kilof.
Tak więc na początek wystarczyłby przynajmniej dziób dłuższy choćby o centymetr.
Cóż,
kiedy przypadek mógł wybierać spośród wielu cech, w dodatku zdarzał się rzadko i
powodował
mutacje mało przydatne, nieudane albo wręcz szkodliwe. Wyglądało to 
beznadziejnie, a pod korą
nadal marnowała się obfitość pożywienia. Zięba, dręczona dochodzącymi stamtąd 
szelestami,
zapachem tłustych kąsków, wciąż ponawiając wysiłki, wciąż na nowo próbując, 
czasem z

Strona 26

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

powodzeniem, co tylko pobudzało apetyt, pewnego dnia wpadła na pomysł. Gdyby 
miała dłonie,
pewnie klepnęłaby się w czoło, że też tyle czasu zmarnowała! Pofrunęła do 
najbliższego kaktusa,
odłamała długi, ostry kolec, podobny do stalowej igły i wróciła trzymając go w 
dziobie. Wraziła
kolec w szczelinę i wydobyła pierwszą tłustą larwę nadzianą na dziryt. To był 
wielki dzień.
Wynalazek rozpowszechnił się szybko wśród całej rodziny, przetrwał do czasów 
Darwina, a
19
nawet do naszych.
Użycie narzędzi przez ludzi wiążemy bezwzględnie z rozwojem świadomości. 
Dlaczego więc
zięba nieświadomie zdołała to zrobić? Człowiek by to wymyślił. Zięba mogła tylko
działać
instynktownie. Podobnie wydra, która rozbija małże kamieniem, szympans, który 
wsuwa źdźbła
trawy do gniazda termitów i wyjmuje oblepione owadami, by je zlizać ze smakiem, 
inny
szympans, który używa gąbki z mchu, aby wydobyć wodę z niedostępnej dziury...
Czym jest w tych przypadkach instynkt? W tych i w ogóle? Musiała przecież być 
pierwsza
zięba, która użyła kolca, i nie można mówić, że to był przypadek. Przypadkowo 
mogła odłamać
kolec, mogła podnieść go z ziemi, ale polecieć do drzewa z kolcem trzymanym tak,
by utworzył
przedłużenie dzioba, i dźgać nim tak długo, aż udało się przebić robaka? To już 
nie jest
przypadek. To wszelkie pozory świadomego działania. Lecz jeśli świadomości nie 
ma? No cóż,
w takim razie pozostaje tylko nasza hipoteza.
Podświadomość zięby wytworzyła wzór dzioba na tyle cienkiego i długiego, by mógł
penetrować szczeliny pod korą. Ten wzór był już zrealizowany w postaci kolca 
kaktusa. W
jednym mgnieniu oka nastąpiło spięcie, błysk i połączenie wzorów. Rezonans 
wyobrażenia z
gotowym już tworem. Kolec znalazł się tam, gdzie umieszczało go wyobrażenie – w 
dziobie. Tak
powstał nowy wzorzec zachowania. Odtwarzany raz, drugi i trzeci, stał się na 
dobre częścią
instynktownych zachowań ptaka. Aby doszło do tego, musiał zaistnieć impuls, 
który sprawił, że
zainteresowanie zięby znalazło spełnienie w wynalazku. Tu nie można mówić o 
mutacji genów.
Narzędzia nie należą do organizmu. Geny o nich „nie wiedzą”. Nie wiedzą nic o 
kolcu, kamieniu,
o gąbce i słomce. Na zapotrzebowanie odpowiedział tajemniczy czynnik 
przedłużając dziób
kolcem, bo kolce, po pierwsze, są kształtem zbliżone do dzioba, po drugie, 
pełnią u rośliny
identyczną rolę – wbijają się w obce ciało, po trzecie, mieszczą się już w 

Strona 27

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

doświadczeniu ptaka.
Można by powiedzieć, że są tym samym organem u zięby i kaktusa. Mamy więc do 
czynienia z
transplantacją z jednego organizmu do drugiego.
Ostatnio cytuje się wiele przypadków szybkiego, o wiele szybszego, niż 
przypuszczał Darwin,
działania doboru naturalnego. Spostrzeżono na przykład, że pewne trawy w ciągu 
niewielu lat
zaczęły tolerować wysokie stężenie ołowiu, zaś bakterie, wprost błyskawicznie, 
uodparniają się
na działanie szczepionek. Pozostańmy jednak przy wynalazkach zwierzęcych. Nie 
sądzę, by
wyrastały one z innego podłoża niż przemiany ewolucyjne organizmów. 
Przypuszczam, że ten
sam czynnik ujawnia się na dwa sposoby. Częściej przebudowuje organizm, 
rzadziej, zamiast
tego, podsuwa narzędzie wraz z niezbędnym do jego użycia wzorcem działania. Nie 
jest też
wykluczone, że wzorce działania przenoszą się również między gatunkami. Jeśli 
gdzieś w
dżunglach Afryki czy też w Amazońskich lasach krajowcy ostrymi szpilami 
wydobywają ze
szczelin robaki, to być może ten wzór zachowania, utrwalony w podświadomym 
wymiarze, więc
dostępny dla wszystkiego, co żyje, zareagował z systemem nerwowym małej zięby z 
Galapagos,
która bardzo „chciała” dosięgnąć kornika?
Powszechnie wiadomo, że wiele znaczących odkryć dokonanych przez ludzi miało 
charakter
intuicyjny, jak to nazywamy. U zwierząt instynkt, intuicja u ludzi. Nie mam 
zaufania do tego
podziału, najpewniej pod dwiema nazwami ukrywa się to samo. Nasze „Eureka!”, 
wykrzykiwane
przez Archimedesa biegnącego nago ulicami Syrakuz po sformułowaniu prawa 
hydrostatyki – to
przecież najczęściej olśnienie. Nie żmudny proces dodawania szczegółów i 
wyciągnięty z nich
logiczny wniosek. Owszem, są szczegóły, obserwacje, fakty, jest ciągłe 
rozmyślanie o problemie,
dręczące w dzień i w nocy, jest nacisk umysłu, szukającego ciągle rozwiązania. I
nagle... coś
zaskakuje! Spoza ciemnej kurtyny, za którą jest podświadomość, do jasnej 
świadomości wysuwa
się ręka z tabliczką i wyraźnym napisem. Co ją napisało oraz w jaki sposób, tego
już nie wiemy.
I z tego musimy zdać sobie sprawę: to co w procesie myślenia czynimy świadomie, 
to tylko
20
zadanie pytania i wyliczenie znanych nam elementów sprawy. I powtarzanie tego do
znudzenia.
Odpowiedzi, przyjmowane lub odrzucane przez świadomy umysł, pojawiają się same. 
Nie

Strona 28

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

wiemy, jak i co je składa. Niezadowoleni odsyłamy je raz po raz za tę ciemną 
zasłonę do
poprawek, aż wreszcie otrzymujemy ostateczny, doskonały wynik. Coś zrobiło to za
nas.
Filozof nauki, Karol Popper powiedział: „Nie istnieje coś takiego, jak logiczna 
metoda
dochodzenia do nowych pomysłów ani logiczna rekonstrukcja tego procesu. Każde 
wielkie
odkrycie opiera się na elemencie irracjonalnym lub na twórczej intuicji.” 
XIX-wieczny, francuski
matematyk, Henri Poincare, posiadał szczególny dar, wewnętrzną zdolność 
postrzegania
wzorców, których elementy, według jego własnych słów, „są harmonijnie 
dysponowane do tego,
aby umysł, bez żadnego wysiłku mógł objąć ich całość (...) odgadując ukryte 
harmonie i
związki.”
W taki właśnie sposób Mendelejew podczas drzemki popołudniowej, gdy uciszyła się
burza
myśli w jego głowie, a do głosu doszła podświadomość, wyśnił długo poszukiwany 
pomysł
ułożenia pierwiastków w układ okresowy. Z kolei chemik, Kekule, z głową nabitą 
chemicznymi
rozważaniami nad strukturami cząstek organicznych, przysnął przed kominkiem i 
ujrzał obraz
węża połykającego własny ogon. Ocknąwszy się, zrozumiał, iż znalazł długo 
poszukiwane
rozwiązanie: pierścieniową strukturę związków węgla. Odkrycie stało się podstawą
całej chemii
związków organicznych.
Ten sam proces znany jest doskonale artystom. Mozart, w liście do przyjaciela, 
opisał swój
dar twórczy jako pochodzący spoza niego samego. Napisał, że w chwilach, gdy jest
najbardziej
sobą samym, całkowicie samotny i w dobrym nastroju, na przykład podróżując 
powozem lub
spacerując po dobrym obiedzie lub podczas bezsennej nocy, wówczas otwiera się na
najlepsze
pomysły, które napływają obficie. Skąd i w jaki sposób – nie wie, ani nie 
potrafi ich zmusić, by
się pojawiały. Osobliwe, że fragmenty muzyki nie napływają jeden po drugim, lecz
słyszy je
jakby wszystkie naraz. Notowanie ich na papierze odbywa się szybko, gdyż 
wszystko jest już
gotowe, a to co zostało zapisane, rzadko różni się od tego, co słyszał we 
własnej wyobraźni.
Podobnym darem cieszył się Bach. „Gram nuty – powiedział – w kolejności, w 
jakiej zostały
zapisane. To Bóg czyni muzykę.” Z kolei Robertowi Luisowi Stevensonowi przyśniła
się akcja
opowiadania „Doktor Jekyll i Mister Hyde”. Poeta, Samuel Taylor Coleridge 
obudził się, mając

Strona 29

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

w pamięci to, co nazwał „wyraźnym wspomnieniem” swojego poematu „Kublaj Chan” i
przeniósł je na papier bez świadomego wysiłku. Jednak zmuszony do przerwania 
pracy przez
nieoczekiwanego gościa, usiadłszy ponownie nad kartką, stwierdził, że 
zakończenie poematu
uleciało na zawsze i bezpowrotnie: „przeminęło podobnie do obrazów na 
powierzchni
strumienia, gdy wrzucić do niego kamień”.
Nie mamy powodu przypuszczać, że ta właściwość dobra dla człowieka, byłaby
nieodpowiednia np. dla ptaka. Olbrzymia różnica wielkości mózgu między tymi 
gatunkami jest
zapewne związana tylko z poziomem świadomości i zdolności logicznego myślenia, 
natomiast
podświadomość, zawiadująca całym cyklem życiowym, a u zwierząt także 
zachowaniami,
musząca sprostać takim samym wymaganiom logistycznym u człowieka i małpy, 
wieloryba i
robaka, ćmy i zięby z Galapagos, mogłaby być taka sama.
W takim razie istniałby tylko jeden jej rodzaj, podobnie jak jedne są cegiełki 
budulcowe
organizmów żywych – komórki, jak jeden jest wspólny wszystkiemu, co żyje, kod 
genetyczny,
tak jedna byłaby podświadomość.
Tak więc identyczne podświadomości człowieka i ptaka łączyłyby się w jakimś 
wspólnym
obszarze. Jednostkowa podświadomość byłaby takim urządzeniem, które odczytuje 
owe
postulowane, subtelne wzorce procesów i zachowań i może się dostrajać, pod 
pewnymi
warunkami, zarówno do wzorców zachowań ludzkich, jak i ptasich. Przecież 
organizmy obu tych
21
rodzin z pewnością korzystają już ze wspólnego wzorca kręgowców, wzorca 
ciepłokrwistości czy
przemiany materii...
Wobec tego wszystkiego można by się zgodzić, że pomiędzy wzorcami istniejącymi w
tej
samej przestrzeni, zdarzają się wzajemne przenikania. Jakiś fragment jednego 
odbija się w
drugim. To może być przyczyną zwierzęcych zachowań się ludzi – np. patrzenie 
„wilkiem”,
spode łba, ogryzanie „po małpiemu” owocu, to znaczy obracając go przy ustach 
dziesięcioma
palcami, szczerzenie zębów przez człowieka doprowadzonego do gniewu – które 
miałyby swoje
korzenie nie w genach, lecz byłyby wykorzystaniem wzorców dawno utrwalonych u 
innych
gatunków.
Te wzorce trwają w swoistym banku przyrody i mogą być wykorzystywane przez 
wszystkie
gatunki mające do niego dostęp. Dlatego sądzę, że zięba z Galapagos, mimo iż jej
organizm i jej

Strona 30

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

podświadomość niełatwo reagują z wzorcami ludzkimi, w szczególnym przypadku 
mogła „wejść
w rezonans” z wypracowaną i utrwaloną u ludzi czynnością nabijania zwierzyny na 
oścień,
dziryt, patyk, strzałę.
Powtarzam do znudzenia – gdyby zmianami kierował przypadek, świat byłby niemal 
pusty i
snułyby się po nim nieliczne, bezkształtne potwory. Tymczasem jest zaludniony. A
we
wszystkim, co żyje, widać elegancję, harmonię, czystość linii, koloru, 
regularność wzorów,
wymyślność ornamentów, symetrię, uporządkowanie, zręczność i celowość, dowcip, 
mądrość,
inteligencję, lekkość, celność, równowagę, proporcje i umiar. To nie dla tego, 
że giną źle
przystosowani. Tego byłoby za mało dla ukształtowania życia. To dlatego, że 
życie ma
inteligentne podłoże, a nieprzystosowani są wyłącznie rzadkimi wyjątkami.
W tym miejscu raz jeszcze nam się objawia prawda, jak krętymi drogami chodzi 
nauka. Już
Darwin to zauważył, a potwierdzają co dzień wszyscy jego następcy: n i e m a f o
r m ż y w y c h
n i e p r z y s t o s o w a n y c h ! Wszystkie gatunki kotów, jaszczurek, 
lemurów, pająków, 
robaków
są, każdy na swój sposób, doskonałe, sprawne, zdolne do przeżycia. A jeśli 
zmiany środowiska
przekroczą pewną granicę, wówczas gatunek, czy też tylko populacja, ginie. 
Opróżniona nisza
nie jest zajmowana przez nieudaczników, kaleki, zdeformowane potwory, które do 
niej
wkraczają dzięki swym cząstkowym przystosowaniom stworzonym przez przypadek. 
Nie! Po
pewnym czasie stwierdzamy, że zwolnioną niszę opanował gatunek równie doskonały,
choć
odmienny. Takie spostrzeżenie powinno nam mówić, że jest w tym celowość, że 
istnieje metoda
tworzenia nowych postaci życia w kształcie optymalnym dla danego miejsca i 
czasu. Zjawiska te
występują tak powszechnie i od tak dawna, z taką skutecznością, iż przypadek w 
ogóle nie
powinien przychodzić nam na myśl. A jednak ta absurdalna koncepcja, zrodzona 
przez
ograniczenie, wciąż żyje i ma powodzenie. I to tylko dlatego, że u jej podstawy 
leży puste i
niesprawdzone dotąd założenie, iż mutacje na poziomie genów są tylko 
przypadkowe!
22
Kuźnia wynalazków
Stegozaur, z rodu dinozaurów, nie był jedynym wynalazcą termowentylatora, 
dokonały tego
również termity. Trudno powiedzieć, kto był pierwszy, a kto skorzystał z 

Strona 31

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

gotowego już wzoru. I
dinozaury, i termity są bardzo stare i żyły w okresie kredowym, który zakończył 
się 70 milionów
lat temu. Termity jednak przeżyły do dzisiaj i możemy obserwować, jak ich 
wynalazki działają.
Omitermes meridionalis, czyli termit kompasowy żyje w krzaczastym buszu 
północnej
Australii, w pobliżu Darwin, a więc w gorącym, dokuczliwym nie tylko dla łudzi 
klimacie.
Owady muszą się bronić przed nadmiarem ciepła, zwłaszcza jeśli żyją w 
zamkniętych
pomieszczeniach. Swego czasu, podczas wyprawy paleontologicznej na pustynię 
Gobi, a więc z
dala od równika, zrobiłem pomiary temperatury gruntu. Dochodziła ona w południe 
do 80°C. Tak
nagrzewał się piasek i drobne kamienie. Również kopce afrykańskich termitów, na 
które
próbowałem się wspinać w pełnym blasku równikowego słońca, parzyły nawet przez 
podeszwy
butów. To by oznaczało, że temperatura wewnątrz, w pustych komorach bez 
przewiewu,
przekracza nawet 100°C, a to przecież grozi denaturacją białka i zatrzymaniem 
procesów
życiowych. Termity uporały się z tym problemem, stwarzając doskonałe systemy 
wentylacji. Ich
kopce, stanowiące tylko małą część budowli, znajdujących się w większości pod 
ziemią, służą
właśnie tym celom. Zaopatrzone w liczne otwory, umiejętnie otwierane i zamykane 
po
słonecznej lub cienistej stronie, są skutecznie wentylowane prądami 
konwekcyjnymi powietrza,
powstającymi w korytarzach. Przekonałem się o tym, gdy dla doświadczenia sypałem
drobny pył
na otwór korytarza, był on wywiewany ze znaczną siłą. Wewnątrz musiały więc 
hulać prawdziwe
przeciągi, które innych mieszkańców niż termity naraziłyby na chroniczny katar.
Nie pytajmy o to, skąd termity wiedzą, które z odległych od siebie otworów 
trzeba zasklepić, a
które otworzyć, aby powstał przewiew, i jak koordynują te działania. Zajmujące 
się tym
robotnice są oddalone od siebie o dwa, trzy metry. Ta sama praca wykonywana 
przez ludzi
wymagałaby porozumienia się dwu brygad oddzielonych siecią korytarzy i odległych
od siebie o
dwa i pół kilometra! Bez radia i telefonu!
Niektóre termity zdołały ulepszyć urządzenia wentylacyjne w oryginalny sposób. 
Podczas gdy
pszczoły stosują wentylatory, którymi są ich własne skrzydła, aby ich szybkim 
ruchem wywołać
przepływ powietrza po powierzchni plastrów, termity osiągają ten sam cel 
ograniczając jednak
zużycie własnej energii i czynią to w znacznie bardziej „elegancki” sposób. 

Strona 32

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

Zakładają hodowle
grzybów na głębokich piętrach termitiery, sięgających nieraz wielu metrów pod 
ziemię.
Grzybnia, rozwijająca się w obszernych komorach, ma tak dużą masę, iż jej 
przemiana materii
powodująca wydzielanie ciepła, podnosi temperaturę o kilka stopni. Ogrzane 
powietrze wznosi
się kanałami wentylacyjnymi ku górze, a na jego miejsce napływa chłodniejsze, 
dostarczając
tlenu i usuwając nadmiar ciepła z budowli.
Lecz skoro zaczęliśmy od Omitermes meridionalis, powróćmy do niego. I jego 
labirynty w
znacznej części znajdują się pod ziemią, gdzie w najgłębszych, najlepiej 
strzeżonych komorach,
23
dojrzewają larwy. System wentylacyjny służy utrzymaniu w nich stałej 
temperatury. Jak
wiadomo, w tropikach spada ona bardzo znacznie w nocy, różnice dobowe mogą 
sięgać nawet
40–50°C. Robotnicy dwoją się więc i troją zamykając i otwierając zawory 
regulujące przewiewy.
Aby ułatwić sobie tę pracę, nasz termit kompasowy wprowadził jeszcze jedno 
ulepszenie.
Nadziemną część budowli ukształtował tak, jak stegozaur swą płytę grzbietową. 
Termitiery z
daleka przypominają sztorcem wetknięte w ziemię płyty nagrobkowe. Mają grubość 
kilkunastu
centymetrów, lecz za to powierzchnię boczną około metra kwadratowego, gęstym
dziurkowaniem zaś przypominają kaloryfer. W istocie są to wymienniki ciepła z 
otoczeniem.
Lecz na tym nie koniec. Wszystkie one są zorientowane według linii 
północ-południe. Dzięki
temu największa powierzchnia jest zwrócona ku wschodzącemu słońcu, wtedy, gdy po
nocnym
ochłodzeniu ciepło jest najbardziej pożądane. Z kolei w południe, gdy ciepła 
jest za dużo,
promienie stojącego w zenicie słońca ślizgają się równolegle do pionowej płyty.
Stegozaury musiały się ustawiać pod odpowiednim kątem do słońca, zależnie od 
potrzeby,
termity nie muszą się tym zajmować, to słońce zmienia położenie tak, jak im to 
odpowiada. Pod
tym względem ich wynalazek zasługuje na szczególną uwagę – świadczy bowiem o
przewidywaniu ruchów słońca i zdolności zapamiętania kształtu budowli, 
wypróbowanego przez
wieki.
Działanie obu termoregulatorów jest w zasadzie jednakowe, choć stworzyły je 
gatunki tak
odległe od siebie. Sądzę, iż pierwszego wynalazku dokonały dinozaury, a wzorzec 
płyty
ustawionej pod różnym kątem do słońca przejęły termity. Wydaje się, że w 
ustalaniu kierunku
budowy bierze udział zmysł magnetyczny, doskonale rozwinięty u termitów. Z 

Strona 33

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

łatwością
określają one przebieg linii pola magnetycznego Ziemi, wskazujących bieguny. 
Muszą także
wiedzieć, jak w trakcie budowy wykorzystać tę wiedzę, muszą pamiętać również o 
rozmiarach
płyty i jej perforowaniu w odpowiednich miejscach. Nie wspominając już o 
obsłudze: o
właściwym otwieraniu i zamykaniu kanałów wentylacyjnych.
I znów muszę tu przypomnieć, że dokonanie termitów jest porównywalne z dziełem 
ludzi,
budową podniebnego gmachu, prawdziwej Wieży Babel. A to wymaga olbrzymiej 
koncepcyjnej
pracy: najpierw planowania, potem nadzoru robót, związanego z nieustannym 
porównywaniem
tego, co już zrobione, z tym, co jeszcze jest w planie. Wymaga też kierowania 
zespołami
robotników i dostawami materiałów. Oba dzieła, ludzkie i owadzie, realizują się 
w materialnym
świecie i dlatego podlegają takim samym prawom.
Musimy się więc zgodzić, że istnieje czynnik kierujący pracą miliona robotników,
istnieje
plan termitiery oraz harmonogram robót. Przecież budowla nie zaczyna się raz od 
góry, raz z
boku, lecz zawsze od dołu i w stałym porządku. A żaden robotnik nie powtarza 
tego, co zrobił
już drugi. Tak więc, skoro pokolenia termitów od niepamiętnych czasów wciąż ten 
porządek i
plan powtarzają, to znaczy, że jest on gdzieś zapisany.
Na pewno nie w systemie nerwowym tych owadów, bo dziedziczony zapis przechodzi 
przez
filtr jaja. Ale i DNA komórkowe nie nadaje się do tego rodzaju zapisów! Gdzie 
więc trzeba
szukać planu, jeśli nie we wzorcach misnatycznych, tworzących „podszewkę” 
zjawisk przyrody?
Termity i ptaki wędrowne korzystają z organicznych kompasów. Wiele innych 
zwierząt
wykorzystuje zmysł elektryczny. Jak pisał nieodżałowany i jeszcze nie doceniony 
profesor
Stanisław Sedlak, elektryczność to życie. W istocie, rozwijająca się ostatnio 
burzliwie
bioelektryka wykazuje, że zjawiska elektryczne leżą u podłoża wszelkich procesów
wewnątrzkomórkowych. Liczne molekuły, badane z tego punktu widzenia, okazują 
właściwości
dielektryków, elektrolitów, przewodników czy kondensatorów. W istocie każdy 
proces da się
opisać jako wydarzenie elektryczne z generowaniem i przepływem prądów, różnicą 
potencjałów,
biegunowością. Od dawna już wiemy o elektrycznej aktywności tkanek, szczególnie 
tkanki
24
mózgowej. Skoro tak, to nic w tym dziwnego, że liczne zwierzęta wykorzystują to 
zjawisko także

Strona 34

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

w makroskali. Jako pierwsze zrobiły to ryby, zapewne dlatego, iż woda, zwłaszcza
słona, jest tak
dobrym przewodnikiem.
W rzekach centralnej Afryki, mętnych, zabarwionych czerwonawym mułem, żyje ryba 
o
nazwie gatunkowej Gymnarchus niloticus, jedna z bardziej osobliwych, o ciele 
wąskim i długim,
sztywnym grzbiecie, z malutkimi oczkami, niezbyt przydatnymi do patrzenia w mało
przejrzystych wodach, zdolnymi do wykrywania jedynie różnic między światłem i 
cieniem. Ryba
jest zaopatrzona w rodzaj opadającego ku dołowi ryjka, podobnego do trąby 
słoniowej. Dotąd nic
szczególnego, lecz najwyższy szacunek musi budzić zdolność tej ryby do 
wykrywania bodźców
całkowicie niewykrywalnych dla człowieka. Przekonano się o tym, badając okazy 
trzymane w
akwariach. Jak wiemy, grzebień przeciągnięty po włosach może powodować ciche 
trzaski
wyładowań elektrycznych. Oznacza to, że na powierzchni grzebienia podczas tarcia
zbierają się
ładunki elektryczne. Otóż, jeśli zbliżyć tak naładowany grzebień do szyby 
akwarium, ryba
reaguje gwałtownie na wyczuwane przez nią, niezmiernie przecież słabe, pole 
elektryczne.
Jak się okazało, mimo upośledzenia wzroku, ryba porusza się wśród licznych 
przeszkód
występujących w rzece z olbrzymią precyzją i bezbłędnie odnajduje umykające 
przed nią i
kryjące się rybki, będące jej pokarmem. Dokonuje tego dzięki posiadaniu 
precyzyjnego zmysłu
elektrycznego. Polega on na tym, że bateria mięśniowa, umieszczona w długim 
ogonie ryby,
wytwarza elektryczność, która jest rozładowywana do wody z częstotliwością 
trzystu wyładowań
na sekundę. Podczas każdego wyładowania koniec ogona staje się biegunem ujemnym 
w
stosunku do dodatniej głowy, przez co ryba staje się jakby sztabką magnesu, 
wytwarzającą pole z
liniami sił, otaczającymi ją na kształt wrzeciona. W otwartej, wodnej 
przestrzeni, pole jest
symetryczne, lecz obecność jakiegokolwiek przedmiotu natychmiast je zakłóca. 
Ryba wyczuwa
to na swej skórze jako zmianę potencjału. Jej receptory są małymi porami w 
skórze głowy,
wypełnionymi galaretowatą substancją, która reaguje na każde drgnienie 
potencjału pola i
przesyła informację o tym do specjalnego obszaru mózgu. Jest on tak duży, iż jak
gąbczasta
narośl pokrywa pozostałą część mózgu. Naukowcom udało się wytresować Gymnarchusa
tak,
aby przypływał po jedzenie ukryte wewnątrz jednego z dwu identycznych glinianych
naczyń.

Strona 35

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

Ryba nie może widzieć ani wywęszyć zawartości naczyń, ale ich porowate ściany, 
nasiąknięte
wodą, nie są przeszkodą dla pola elektrycznego. Ten osobliwy zmysł pozwala także
rybie
odróżnić wodę destylowaną od wody z kranu oraz pałeczkę szklaną o grubości l mm 
od takiej
samej pałeczki grubości 2 mm. Jeśli dwie lub więcej ryb przebywają blisko siebie
np. w jednym
akwarium, wówczas, dla uniknięcia zakłóceń, każda z nich przyjmuje z lekka 
odmienną
częstotliwość.
Gymnarchus odróżnia także z łatwością obiekty żywe od martwych, nawet jeśli te 
pierwsze
pozostają w zupełnym bezruchu. Najpewniej odbiera jakiegoś rodzaju sygnał 
elektryczny, może
wchodzący w interferencję z jej własnym polem. Organizm produkuje tych sygnałów 
wiele, np.
każdy skurcz mięśni wytwarza pole elektromagnetyczne dostatecznie silne, aby 
odebrała je ryba.
Nie analizując nawet głębiej osiągnięcia Gymnarchusa, zdajemy sobie sprawę, z 
jak
niezwykłym urządzeniem mamy do czynienia: odróżnianie własnej częstotliwości od 
cudzej,
stwierdzanie potrzeby jej dopasowywania i zdolność czynienia tego, odczytywanie 
kształtu i
kierunku ruchu z zakłóceń pola, umiejętność odróżnienia tego, co martwe, od 
żywego...
Pomysłowość i roślin, i zwierząt w dokonywaniu wynalazków jest nieskończona. 
Jednym z
nich jest życie w symbiozie, a także w układach pasożytniczych. Ludzki tasiemiec
umieścił się w
naszym ciele jako dogodnym schronieniu. Jest ono dla mego odpowiednikiem nory, 
gniazda,
dziupli czy jaskini. Jest jednak czymś więcej. Tasiemiec korzysta z przywilejów 
embriona w
macierzyńskim ciele. Jest przez nie ogrzany, chroniony i zaopatrywany w strawę. 
Wszystkie
25
ciężary życia, stawianie czoła środowisku, potrzeba przystosowań, walki i 
wyrzeczeń – to
obowiązki jego nosiciela. Tasiemiec uciekł od świata i pędzi byt płodu. To też 
pomysł na życie!
Nie jest ono jednak tak proste, jak by się zdawało. Młode pokolenie musi się 
jakoś przenosić
do innych ludzkich osobników, by podtrzymać gatunek. Tasiemce znalazły i na to 
sposób.
Składają olbrzymie ilości jajek, które wydalone, jeśli znajdą się w ziemi, 
bywają pożarte przez
świnie. Wówczas wylęgają się z nich larwy. Skąd jednak tasiemce wiedziały, że 
człowiek zje
mięso świńskie razem z ich larwami? To jedna z tych tajemnic, których hipoteza 
doboru

Strona 36

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

naturalnego objaśnić nie zdoła.
A na marginesie warto zauważyć, że w naszej części świata tasiemce stanęły w 
obliczu
najwyższego zagrożenia. Spotka je zagłada, jeśli nie zastosują nowego wybiegu. Z
chwilą gdy w
każdym domu będzie już WC. i sprawnie działająca kanalizacja, gdy świnie nie 
będą taplały się
w błocie za stodołą, jajka tasiemców nie będą miały żadnej możliwości 
znalezienia się w żołądku
świni. Nie ma jednak powodu, aby współczuć tasiemcom, w końcu bez pytania 
wykorzystują nas
dla własnych celów, szkodząc przy tym naszemu zdrowiu.
Jest wiele organizmów wykorzystujących się wzajemnie. Małe, białe czaple służą 
afrykańskim
bawołom do oczyszczania ich skór z dokuczliwych owadów, pijawek wodnych i 
lęgnących się w
skórze pasożytów. Drobniejsze, długo- i cienkodziobe ptaki odgrywają rolę 
szczoteczek do
zębów krokodyli i hipopotamów. Małpy iskające się wzajemnie zastępują 
grzebienie. Nie dajmy
się tu zmylić uproszczonym objaśnieniom takich zachowań. Nie wystarcza bowiem, 
że brodziec
dostrzeże larwy czy resztki padliny w paszczy krokodyla. Krokodyl też ma tu coś 
do
powiedzenia; musi się zgodzić na jego usługę i cierpliwie czekać z otwartymi 
szczękami. A to
już zmienia kwalifikację zdarzenia. To nie jest tylko żerowanie ptaka, ale 
rodzaj układu.
Mięsożerca porozumiał się z tym upierzonym kąskiem mięsa, skaczącym w jego 
własnej
gardzieli. Na jakimś poziomie musi istnieć choćby błysk porozumienia między 
ptakiem i gadem.
Można na to spojrzeć jeszcze w inny sposób: tak jak zięba wykorzystała 
znaleziony kolec
kaktusa, tak krokodyl potraktował dziób brodźca jako wykałaczkę.
Szczególnie znaczące są jednak powiązania między światem roślin i owadów. Na 
przykład
całkowitą zależność między pewnymi gatunkami roślin kwiatowych a pszczołami. To 
znaczy,
rośliny uzależniły się tu od owadów, powierzając im swe zarodniki, celem 
przenoszenia ich z
pręcików na słupki. Pszczoły dokonują czynności czysto transportowej. Wprawdzie 
nie można
powiedzieć, że pszczoły są „wynalazkiem” kwiatów, ale uzasadnione byłoby 
twierdzenie, że
kwiaty wykorzystały odbywający się pomiędzy nimi ruch owadów, zarazem rezygnując
z innych
sposobów zapłodnienia. Pogłębiając to objaśnienie, nie wahałbym się powiedzieć, 
że rośliny, nie
mając możliwości ruchowych, użyły owadów jako swój organ kopulacyjny. Nie jest 
dziś
możliwa dogłębna analiza, jakimi drogami doszło do układu między tak odległymi

Strona 37

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

taksonomicznie jednostkami, można jednak być pewnym, że całkowite zawierzenie 
swojego
przetrwania pszczołom nie mogło się obyć bez udziału inteligentnego czynnika, 
którego
obecności staramy się dowieść.
Jak bardzo złożone i właśnie inteligentne są te zachowania kwiatów, przekonuje 
nas przykład
pewnej orchidei, która w perfidny, przebiegły, a może moralnie (przynajmniej z 
naszego punktu
widzenia) naganny sposób, mami i wykorzystuje popęd seksualny 
południowoafrykańskiego
chrząszcza. Ten ostatni daje się wyprowadzić w pole przez to, że zbytnio ufa 
swojemu węchowi.
Chrząszcz ten, aby przezimować, zakopuje się w ziemi. Na wiosnę, z ukrycia, 
pierwsze wyłaniają
się samce, wyprzedzając o kilka tygodni samice. Tę różnicę czasu wykorzystuje 
pewien gatunek
storczyków. Kwiaty wydzielają woń właściwą samicom tego właśnie chrząszcza w 
okresie
rozrodu. Nie jest to żadna namiastka, fałszerstwo jest doskonałe. Roślina 
wytwarza dokładnie tę
samą pod względem budowy chemicznej substancję, jaka powstaje w gruczołach 
samicy
26
chrząszcza. Nic też dziwnego, że samce, pobudzone zapachem, poczynają 
intensywnie
poszukiwać partnerek i zbliżają się do kwiatów. Nadal nic nie podejrzewają, 
ponieważ przebiegła
roślina nie ograniczyła się bynajmniej do wytworzenia wabika. Także jej płatki 
przybrały kształt
naśladujący samicę w pozycji przybieranej przez nią podczas seksualnego 
zbliżenia. Samcom
więcej nie trzeba, nie są dociekliwe, toteż te kilka tygodni ofiarowanej im 
ułudy spędzają w
orgiastycznej ekstazie. W tych prawdziwych ogrodach rozkoszy przenoszą się z 
kwiatka na
kwiatek tak długo, aż z ziemi wyłonią się samice i przywołają małżonków do 
porządku. Orchidee
jednak osiągnęły już to, na czym im zależało – zostały zapłodnione krzyżowo 
pyłkiem
przenoszonym przez owady.
Ten osobliwy związek roślin i owadów, tak rozpowszechniony, stał się wzorcem 
mocno
utrwalonym w przyrodzie i wpływającym na zachowania odległych nawet grup 
zwierząt.
Zmodyfikował on pierwotny wzorzec związków seksualnych tylko w obrębie gatunku i
tylko
pomiędzy samcem i samicą. W jakimś miejscu, w jakiejś chwili dziejowej powstała 
gotowość
samców do kopulacji z atrapą. Odtąd wystarcza im bodziec zapachowy lub wzrokowy,
czasem
dotykowy. Nie wiemy, kto był pierwszy, czy właśnie owady z kwiatami. Wiemy, jak 

Strona 38

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

ten proces
się skończył – w wyspecjalizowanych sklepach samce Homo sapiens zakupują 
plastikowe
imitacje samic lub gumowe atrapy samych narządów płciowych i współżyją z nimi. 
Ten typ
zachowania przejęły też samice, zadowalając się sztucznymi samcami albo ich 
wibrującymi
częściami.
Nie jest to zjawisko zupełnie nowe. Już wcześniej, nim przemysł zaczął 
produkować
potrzebne przedmioty, Homo sapiens odkrył sodomię i homoseksualizm. Musimy sobie
uświadomić – nie ma żadnej różnicy między tym czy samiec kopuluje z kwiatem, z 
samicą
odległego gatunku, czy też z samcem. Za każdym razem używa atrapy – jeśli 
jeszcze pamiętamy,
co jest pierwotnym i właściwym celem seksualnych zachowań. Do homoseksualizmu 
powrócę w
oddzielnym rozdziale, tu chciałbym powiedzieć, że nie jest wykluczone, iż jego 
źródeł trzeba
szukać w świecie zwierzęcych zachowań. Kto wie, czy nie owadzich.
Opisując powyżej związek chrząszczy i orchidei używałem wielu 
antropomorfizujących
określeń, a to tylko dlatego, że chwilami trudno było nie odnieść wrażenia, iż 
mamy do czynienia
z celowym działaniem rośliny. Trzeba sobie powiedzieć, że jakkolwiek dla 
chrząszcza kwiat jest
rodzajem atrapy, to jednak dla kwiatu chrząszcz jest rzeczywistym, seksualnym 
partnerem,
dokonującym zapłodnienia. Prawda, że nie jego własnym nasieniem. Można by 
powiedzieć, że
orchidea przyswoiła sobie wzorzec zachowania ze świata zwierzęcego i 
upodobniwszy się do
samicy, uwodzi jej partnera. Wytworzenie przez roślinę wabika zapachowego samicy
chrząszczy,
choć z trudem, można próbować objaśniać jako przypadkowe. Równoczesnego jednak 
przybrania
postaci samicy nie da się zbyć żadnym podobnym wykrętem. Jeśli jeszcze dodamy do
tego
opóźnione wyjście samic spod ziemi, aby nie przeszkadzały kwiatom w odprawieniu 
godów,
przestajemy mieć wątpliwości, że chodzi o spisek.
Tak więc znów jesteśmy na tropie tego czegoś, co sobie pozwala na żarty, 
dowcipy, podstępy,
wybiegi, pomysły i odkrycia. I coraz mocniej przekonujemy się, że to nie 
przypadek jest siłą
motoryczną przyrody.
Przenieśmy się teraz do Australii, na spotkanie z ptakiem, który skonstruował 
sztuczny
inkubator. Jak wiemy, większość ptaków wysiaduje jaja po to, by chroniąc je 
własną piersią i
porastającym ją puchem, zapewnić dzielącym się komórkom najodpowiedniejszą 
temperaturę;

Strona 39

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

nadmierny chłód lub upał szkodzą bowiem zarodkowi. Nogal pręgoskrzydły, chcąc 
się uwolnić
od obowiązku nudnego ślęczenia na jajach, rozwiązał tę sprawę inaczej. Odmiennie
jednak niż
kukułka, która jako inkubatory wykorzystuje inne ptaki, i nie tak jak gady, 
które zasypują jaja
ciepłym piaskiem na plaży.
27
Nogal jest ptakiem naziemnym, grzebiącym, żyjącym w zaroślach i lasach na 
południu
kontynentu. W okresie lęgowym z wielkim nakładem pracy gromadzi spadłe liście i 
mieszając je
z piaskiem buduje wielki kopiec. Zwykle nie doceniamy ogromu prac wykonywanych 
przez
zwierzęta, mierząc ją własną miarą. Podziw ogarnia nas dopiero wtedy, gdy 
uwzględniwszy
różnicę wzrostu czy też masy ciała, przełożymy dzieło na ludzkie rozmiary. 
Kopiec z liści, w
naszym wykonaniu, musiałby mieć rozmiary wiejskiej chaty. I musiałby być usypany
tylko
odnóżami, bez pomocy jakichkolwiek narzędzi. Można sobie wyobrazić, z jak 
wielkiego obszaru
trzeba by zgarniać liście i przesypywać piasek.
Procesy gnilne w liściach niebawem sprawiają, że temperatura kopca znacznie się 
podnosi i w
mniejszym stopniu zależy od dobowych wahań. Wówczas samica wygrzebuje na 
szczycie
zagłębienie i składa w nim jaja, przykrywa je liśćmi i beztrosko odchodzi. Jaja 
nie pozostają
jednak bez opieki. Co pewien czas pojawia się samiec, wchodzi na pagórek i 
dokonuje pomiaru
temperatury! Czyni to swym dziobem, szczególnie wrażliwym, wsuwając go pod 
liście, aż do
miejsca złożenia jajek. Ocenia temperaturę, porównuje ją z wzorem właściwej 
ciepłoty i
postępuje zależnie od tego, czy jest wyższa, czy też niższa od pożądanej. Albo 
odgarnia liście,
aby zwiększyć wentylację, albo nagarnia ich więcej, by ciepło zatrzymać.
Nie da się zaprzeczyć, że to zachowanie nie byłoby możliwe, gdyby nie istniał 
dostępny dla
ptaka wzorzec temperatur i związanych z nimi określonych zachowań. Napisałem 
„dostępny” a
nie „pamiętany”, bo komórka rozrodcza nogala niczego podobnego zapamiętać nie 
może.
Potomstwo dziedziczy rodzicielskie geny na nici DNA, a zapis genowy nie przenosi
wiedzy
potrzebnej nogalowi dla budowy i obsługi inkubatora. Nie daje informacji o 
terminie rozpoczęcia
budowy, materiałach, których trzeba użyć w odpowiednich proporcjach, o 
rozmiarach pagórka, a
na koniec danych o sposobie regulacji ciepłoty. Młode nogale, nie korzystające z
przykładu

Strona 40

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

rodziców, postępują dokładnie tak samo jak oni. Skąd się bierze ich wiedza, 
jeśli na pewno nie
pochodzi z jaja?
Kolejnego przykładu zdolności wynalazczych dostarcza pewien gatunek osy 
samotnicy.
Posługuje się ona czymś w rodzaju, widywanego na miejskich ulicach, wibracyjnego
młota do
ubijania ziemi nad zasypanymi rowami. W okresie rozrodu samica kopie w ziemi 
norę i przynosi
do niej złowione w okolicy gąsienice motyli. Umieszcza je w końcowej komorze i 
na nich składa
jaja. Z jaj wylęgną się niebawem larwy osy i będą się odżywiały mięsem martwych 
już gąsienic.
Gdy wszystko jest gotowe, osa zasypuje korytarz, aby gąsienice nie mogły się 
wydostać i aby
wrogowie nie wdarli się do schronienia larw. Po zasypaniu otworu luźną ziemią, 
kryjówka nie
byłaby dostatecznie zabezpieczona. Wyróżniałaby się w otaczającym terenie, a 
szczeliny
przepuszczałyby zapach. Osa-matka ma na to sposób. Biegając dokoła wyszukuje 
płaski kamyk,
chwyta go żuwaczkami, przykłada do zasypanego otworu, a następnie, dzięki pracy 
skrzydeł,
wprawia w drgania o dużej częstotliwości całe swoje ciało. Drgania przenoszą się
także i na
kamyk. Ten, przyciśnięty do ziemi, wprawia w wibracje ziarna gruntu, które 
układają się ściśle i
zamykają szczeliny. Nie musimy się długo zastanawiać, by powiedzieć, że 
instrukcji
zastosowania młota wibracyjnego przez osę też nie można zapisać kodem zasadowym 
na paśmie
DNA.
Chcę opowiedzieć jeszcze o dwóch wynalazkach termitów. Jednym z nich jest 
pstrykacz, a
drugim armata. Osobniki pełniące funkcję żołnierzy u kilku rodzajów tych owadów 
mają
żuwaczki długie, asymetryczne i tak ustawione, że naciskają wzajemnie na siebie.
Silny skurcz
mięśni powoduje, że żuwaczki przesuwają się jedna po drugiej, podobnie jak palce
ludzkiej
dłoni, środkowy po kciuku, podczas „pstrykania”. Siła tego pstryknięcia u 
termitów jest tak duża,
że inny owad, uderzony żuwaczką, zostaje po prostu znokautowany i odrzucony na 
bok. Jeśli nie
zostanie przy tym uszkodzony, to w każdym razie pospiesznie zrejteruje. 
Uderzenie termita jest
28
bolesne nawet dla małych kręgowców.
Nareszcie więc wiemy, skąd się wziął nasz obyczaj pstrykania palcami, tak 
wyraźnie niczemu
nie służący, czynność bezcelowa, nie mająca żadnego życiowego znaczenia, czasem 
stosowana

Strona 41

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

zastępczo, zamiast głosu, do niezbyt eleganckiego przywołania kelnera. Ponieważ 
prastare
termity mają niewątpliwie pierwszeństwo, jeśli chodzi o dokonanie tego 
wynalazku, kto wie, czy
nie o dziesiątki milionów lat, wydaje się, że my przejęliśmy go od nich. Poprzez
podświadomość
nasz układ nerwowy wszedł w ów szczególny rezonans z misnatycznym wzorcem ruchu
żuwaczek i przekazał go podobnej morfologicznie strukturze, dwóm palcom, jak 
żuwaczki
zagiętym ku sobie, krótszemu kciukowi i dłuższemu środkowemu.
Wielu termicich żołnierzy stosuje też broń chemiczną. Pomysłowość jest tu 
nieskończona.
Pewien australijski gatunek wytwarza w gruczołach związek p-benzochinon, który w
jamie
gębowej miesza się z aminokwasami i śliną, dając gumowatą substancję. Gdy taki 
żołnierz
ugryzie przeciwnika, ten nie może się już odkleić. Inne gatunki termitów 
wytwarzają ślinę o
toksycznym i kleistym działaniu, która pokrywa przeciwnika, zatruwa i skleja mu 
odnóża. Tacy
żołnierze bywają prawdziwymi, chodzącymi bombami chemicznymi. Ciecz bojowa 
zajmuje
większą część wewnątrz odwłoka i silnymi skurczami jest wyrzucana przez otwór 
gębowy.
Kasta żołnierzy u innego rodzaju termitów posiada na czole wydłużony, stożkowaty
narząd
połączony z gruczołem, z tego też powodu zwane są nosaczami. Błędnie. Narząd ten
bowiem,
wraz z opancerzoną głową owada, odgrywa raczej rolę wieżyczki czołgowej z 
armatą. Dzięki
skurczom silnych mięśni żuwaczkowych strzela ona z gruczołu czołowego na 
odległość wielu
centymetrów, trafiając dokładnie, mimo iż żołnierze są zupełnie ślepi. Po 
wystrzale „lufa” zostaje
wytarta o ziemię, a „czołg” wycofuje się w głąb gniazda, gdyż brak mu zapasu 
substancji na serię
wystrzałów.
Entomolodzy stwierdzili, że to przystosowanie powstało całkowicie niezależnie u 
co najmniej
dwóch rodzajów termitów i rozszerzyło się na dziewięć rodzajów, a co za tym 
idzie żuwaczki,
które stały się zbędne, dziewięciokrotnie zredukowane zostały do postaci małych,
niefunkcjonalnych płatków. Dziewięć razy! I za każdym razem przypadkowo?
Staram się nie obciążać tekstu cytatami, lecz tutaj nie mogę się od tego 
powstrzymać. Oto jak
komentuje powyższe E.O. Wilson w swym dziele Społeczeństwa owadów:
„Ta niezwykła gwałtowność ewolucji zbieżnej (...) świadczy o tym, że stworzona 
przez
»nosaczy« metoda obrony chemicznej jest wysoce skuteczna.”
Wynikałoby z tego, że główny sprawca mutacji, napędzających rzekomo ewolucję, a 
więc
przypadek, wiedział o skuteczności armaty! I zależało mu na tym, aby dostarczyć 

Strona 42

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

ją termitom!
Tak więc przypadkowe mutacje pospiesznie budują armaty i z równym pośpiechem 
likwidują
żuwaczki, by nie przeszkadzały. Nagle niepotrzebne stały się do tego geologiczne
okresy, dotąd
tak niezbędne dla dokonania najmniejszego przekształcenia! W dodatku powstanie 
armaty nie
było żadnym warunkiem przetrwania rodzaju! Było tylko alternatywną bronią. Dobór
naturalny
nie doszedł tu wcale do głosu! Inne termity, te bez armat, występujące na tym 
samym terenie i w
tym samym czasie, także przetrwały. Nie działał tu żaden z klasycznych czynników
ewolucji
darwinowskiej. A więc co działało?
Skonstruowanie termiciej armaty jest czymś wyjątkowym. To nie adaptacja już 
istniejącego
otworu gębowego, odbytu czy przewodów nosowych, wykorzystanych do wydmuchiwania
powietrza czy wyrzucania substancji pokarmowych. Gruczoł-magazynek i lufa na 
czole jest to
nowy pomysł, nowy projekt, nowe zamierzenie. To organ dodany, specjalnie 
stworzony. Przez
kogo? Przez przypadek? Czy przypadek wiedział, że trzeba go umieścić na czole? 
Dlaczego nie
znajdujemy pewnej ilości termitów nieudanych, z lufami celującymi w niebo?
Nie dość, że armata, i to dwukrotnie, niezależnie skonstruowana, to jeszcze 
towarzyszy temu
29
identyczny proces zaniku żuwaczek.
Niezależnie od siebie, dziewięć razy u dziewięciu rodzajów. Skąd przypadek 
wiedział, że ma
uwsteczniać żuwaczki dokładnie tam, gdzie inny przypadek instaluje armatę?
W oczywisty sposób mamy do czynienia z procesem skoordynowanym, w którym 
przypadek
nie odgrywa żadnej roli, a ukierunkowane mutacje objęły wiele genów 
współpracujących ze
sobą.
Kolejnym z wynalazków, dzięki któremu o miliony lat wyprzedziły nas owady, są 
mrówcze
maszyny do szycia. Dokonały go mrówki tkacze, jeden z żyjących w Azji Mniejszej 
gatunków,
utrzymujących własną trzodę. Bydełkiem tych mrówek są małe owady, tarczowniki, 
żywiące się
sokiem roślinnym. Mrówki doją je, czyli łaskoczą nóżkami i czułkami, pobudzając 
do wydalenia
z odwłoka kropli słodkiej wydzieliny. Tę skrzętnie zbierają, zanoszą swoim 
larwom, a także
same się nią pokrzepiają. Ta umiejętność nie odbiega wiele od pospolitych 
czynności żerowania,
lecz teraz zaczyna się coś naprawdę zdumiewającego.
Tarczowniki są łatwym i łakomym łupem także i dla ptaków. Ponadto unikają 
otwartego
słońca, chroniąc się przed nadmiernym odwodnieniem. To bardzo ogranicza ich 

Strona 43

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

pastwiska do
części roślin pozostających w cieniu. Z tego też powodu ograniczona jest liczba 
osobników. To
nie zadowala mrówek, zainteresowanych, jak na prawdziwych farmerów przystało,
powiększaniem stada i jak najobfitszym udojem.
Cóż więc robią tkacze? Ni mniej ni więcej, podejmują działa nią dla powiększenia
pastwisk
tarczowników! Budują w tym celu „dachy, rozszerzające obszar cienia, na który po
pewnym
czasie wkroczą nowe pokolenia tarczowników, zapewniając pokarm rosnącej 
populacji mrówek.
Jak się odbywa budowa? Liście krzewów, na których żerują tarczowniki, są wąskie,
długie i
rzucają niewielki cień. Wobec tego mrówki łączą je ze sobą brzegami, tworząc z 
wielu liści
obszerne baldachimy. Pomysł ten wymaga abstrakcyjnego myślenia, projektu i 
przewidywania
tego, co wyniknie z połączenia setek liści – a więc tego, że powstanie cień, 
który zwabi
tarczowniki, a większa ich liczba zapewni większe udoje.
Jak połączyć liście? Oczywiście, zszywając! Do szycia potrzebne są nici. Wokół 
pełno jest
roślinnych włókien, mogących pełnić tę rolę. Trzeba by jednak je zbierać, 
preparować, dziurawić
brzegi liści i przewlekać nitki przez otwory. Ten sposób stosują już inne 
gatunki, choćby 
ptakitkacze.
Mrówki wybrały inny – używają kleju. Tubami z klejem są ich własne larwy, małe
gąsienice, które wytworzyły w odwłoku gruczoły wydzielające lepką i krzepnącą na
powietrzu
masę, podobną do pajęczego jedwabiu. Nie jest wykluczone, że chemiczna formuła 
została
przejęta od pająków lub pająki przejęły ją od mrówek drogą, o której szerzej 
piszę w innym
rozdziale.
Powróćmy do szycia czy raczej klejenia. Mrówki wynoszą z gniazda trzymane w 
żuwaczkach
larwy, wchodzą z nimi na drzewa i posuwając się krawędzią liścia, wychylają się 
w kierunku
liścia sąsiedniego, przytykając doń odwłok larwy. Nitka się przykleja, szwy są 
coraz krótsze,
liście się zbliżają, aż do zupełnego zetknięcia. Mrówki wiedzą także, ile szwów 
trzeba wykonać,
aby powiewy wiatru nie zniszczyły ich pracy. I tak, liść do liścia, powstaje 
rozległy parasol.
W tym miejscu powinniśmy sobie uświadomić, jak dużej pracy myślowej, jakiego
zastanowienia i kombinowania wymaga od nas samych użycie tuby z klejem, aby 
zwyczajnie
połączyć dwie kartki papieru. Mrówki robią to instynktownie. Jednak, jak już 
wiemy, słowo to
niczego nie objaśnia, niczego nie tłumaczy i tylko stwarza fałszywe pozory, że 
coś tu rozumiemy.

Strona 44

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

A nie rozumiemy niczego!
Powtórzmy: mrówka powinna wiedzieć, że z połączenia liści wyniknie większy 
obszar cienia,
cień zwabi tarczowniki, będzie ich więcej i po pewnym czasie dadzą więcej soku. 
Mrówka
powinna zdawać sobie sprawę, że jeśli chce zwiększyć liczbę mrówek, musi wziąć z
gniazda
30
larwę, zanieść ją na drzewo i określonym jej końcem dotykać na przemian brzegów 
dwóch liści,
robić coraz krótsze ściegi, znać ich ilość...
Mrówki „wiedzą” to wszystko w jakiś nam nieznany, prawie na pewno 
nieuświadomiony
sposób. Lecz sam opis ich działań wyraźnie nam mówi, że to wszystko to wynik 
inteligentnego
planu. Tego rodzaju abstrakcyjnych działań nie byłyby w stanie przeprowadzić 
nawet małpy i
młode osobniki rodzaju ludzkiego. Gdzie kryje się ten plan i dalekosiężny 
zamysł, skoro mrówki
mają w głowie jedynie niewielki kłębek komórek nerwowych? I jak jest on 
dziedziczony, skoro
w jaju mógłby być zapisany tylko na paśmie DNA, a ten rodzaj zapisu nie nadaje 
się do takich
celów? Odpowiedź, jak już wiemy, może być tylko jedna: działa tutaj wzorzec, 
który spoza
organizmów mrówek kieruje ich pracami.
Niemal każda grupa zwierząt, a także i roślin, ma przedstawicieli, którzy 
wytwarzają
substancje żrące, palące, cuchnące lub trujące, by zniechęcić potencjalnych 
drapieżników do
odżywiania się nimi. Drapieżniki z kolei stosują trucizny choćby dla 
obezwładniania zbyt
ruchliwego obiadu. Użycie tych substancji, produkowanych przez komórki, wiąże 
się także z
koniecznością skonstruowania odpowiedniego organu dla rozlania, rozpylenia czy 
wstrzyknięcia
cieczy. U termitów była to armata, u gadów zęby jadowe z kanalikami i 
przyciskowym zaworem,
strzykawka ciśnieniowa u osy, u skunksa kurcząca się torebka mięśniowa.
Ostatnio zdumienie ornitologów wzbudził występujący na Nowej Gwinei, niewiele 
większy
od wróbla, barwny ptak pitohui. Okazało się bowiem, o czym krajowcy od dawna 
wiedzieli, a co
dotychczas umykało uwadze badaczy, że pióra tego ptaka pokryte są trucizną o 
niezwykłej mocy.
Nosi ona nazwę homobatrachotoksyny i jest kilkaset razy silniejsza od 
strychniny. Należy do
neurotoksyn, zakłóca równowagę sodową w komórkach nerwowych i powoduje 
niekontrolowane
skurcze mięśni, a także drętwienie tkanek i brak czucia, w końcowym efekcie 
zabijając.
Ten typowo obronny wynalazek wymagał opracowania trującej substancji chemicznej,

Strona 45

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

a
zarazem odtrutki na nią, chroniącej organizm samego ptaka.
Na zakończenie tego przeglądu zajmijmy się pajęczyną. Zachwycamy się nieraz jej 
budową,
cudownym, symetrycznym wzorem, nie myśląc najczęściej o tym, że jest ona 
narzędziem, jest
mechaniczną pułapką o wysokim stopniu skomplikowania.
Pospolitym i pierwotnym sposobem odżywiania się zwierząt jest chwytanie 
roślinnego czy
zwierzęcego pokarmu za pomocą wyspecjalizowanych organów ciała. Są one często 
godnymi
podziwu narzędziami, o wielkiej precyzji, skuteczności i skomplikowanej budowie.
Lecz jeśli
zwierzę używa narzędzia nie połączonego z ciałem, a zbudowanego przez siebie, 
powinno to
pobudzać naszą najwyższą uwagę.
Instynktowe podłoże budowy pajęczyny omawiam w rozdziale o instynkcie, tutaj 
chciałbym
się zatrzymać na wynalazku samej substancji, z której wytworzony jest pajęczy 
jedwab. Badania
laboratoryjne wykazały, że jest to jeden z najmocniejszych i 
najelastyczniejszych materiałów,
jakie w ogóle istnieją. Obliczono, że tkanina upleciona z pajęczyny byłaby 
kuloodporna,
zdecydowanie przewyższając wszelkie stosowane dotychczas materiały.
Pajęczyna, jedwab jedwabników, łuski chitynowe, macica perłowa i wiele 
podobnych,
chemicznych wynalazków przyrody, dało początek nowej dyscyplinie, zwanej 
materiałową
inżynierią biomolekularną lub biomimetyczną. Stawia ona dopiero pierwsze kroki, 
lecz już budzi
ogromne nadzieje. Naśladowanie wynalazków zwierząt – jak późno to pojęliśmy! – 
wydaje się
być najkrótszą i najtańszą drogą do technologii XXI wieku.
Wracając do pajęczego jedwabiu, trzeba powiedzieć, że jest on oparty na 
chemicznym wzorze,
z którego korzystali wszyscy chemicy, próbujący opracować nowe włókna. Tak było 
na przykład
z nylonem; zastosowano w nim te same wiązania chemiczne, jakie występują w 
białkach
pajęczyny. Zresztą niedawno wykryto, że pająki produkując włókna stosują inny 
proces niż
31
inżynierowie. Najpierw syntetyzują bowiem białko rozpuszczalne w wodzie, a 
następnie składają
z niego utwardzone i nierozpuszczalne włókna. Chemia zamierza ten sposób 
naśladować.
Piszę o tym, aby zwrócić uwagę, że to niezwykłe zachowanie, jakim jest polowanie
za
pomocą sieci, ma swoje chemiczne początki we wnętrzu komórek. Aby sieć powstała,
niezbędny
jest krzepnący na powietrzu surowiec. Składa się nań kilka białek i innych 

Strona 46

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

komponentów o
molekułach dających się wzajemnie splatać. Struktura tych białek jest zakodowana
w genach, ale
stworzenie pozostałych składników wymaga kilkustopniowych procesów. Te znów 
uprzedniej
syntezy wspomagających je, wyspecjalizowanych białek, zwanych enzymami.
Gdyby to wszystko było wynikiem przypadkowych mutacji, musielibyśmy mówić o 
całym
ciągu przypadków nieprawdopodobnie szczęśliwych. Jak bowiem inaczej objaśnić 
powstanie
kilkunastu genów, których produkty białkowe dopiero się złożą na końcowy produkt
o
niezwykłym, praktycznym znaczeniu? A przecież pająk jeszcze nic o nim nie wie. Z
jego punktu
widzenia, gdyby taki posiadał, dotychczasowe przemiany genotypu były bezcelowe. 
Nie tylko
pająki, ale i żadna z żywych istot na Ziemi nie słyszały o pajęczynie. Żadna też
nie potrafiła
stworzyć jej wyobrażenia. Coś go jednak stworzyło i poprowadziło kolejne fazy 
procesu,
służącego zbudowaniu pułapki na muchy.
Zaczęło się od genów, obecnych we wszystkich komórkach ciała pająka. Stąd 
jeszcze długa
droga do ukształtowania gruczołów, w których jedynie i wyłącznie będzie 
następowała ekspresja
tych genów. I do umieszczenia ich właśnie na odwłoku, tam gdzie będą obsługiwane
przez tylną
parę odnóży. I do wypracowania zespołów ruchowych, służących tkaniu sieci. I do 
nauczenia
pająka kształtu sieci o przemyślnej budowie, o rysunku regularnym i stałym, a 
przecież za
każdym razem dostosowywanym do warunków miejscowych.
Gdybyśmy chcieli niezbędne do tego informacje przetworzyć na zapis cyfrowy, 
ilość
koniecznych bitów przekraczałaby wielekroć pojemność pajęczego genomu. Nie ma 
takiej
potrzeby. Jak wszystkie zwierzęce wynalazki, tak i pajęczyna ma swój początek 
poza
organizmem i poza komórkami.
32
Crossing-over
Przenieśmy się teraz do mikroświata, do wnętrza naszych własnych komórek, aby 
się
przekonać, że to, co się w nich dzieje, jest nie mniej tajemnicze i jeszcze 
mniej zrozumiałe.
Przeniknijmy ścianę komórkową i błonę jądrową, aby się znaleźć w samym 
sanktuarium, w
jądrze, czyli siedzibie czterdziestu sześciu ludzkich chromosomów, prastarych 
mędrców, tak
wiekowych, jak samo życie. Pamiętają one, zapisaną w nich genetycznym kodem, tę 
chwilę
sprzed blisko czterech miliardów lat, gdy życie powstało na Ziemi i raz na 

Strona 47

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

zawsze został mu
nadany kod genetyczny wspólny wszystkim żywym istotom. Wówczas komórka-pramatka 
po raz
pierwszy się podzieliła.
Oglądając preparat mikroskopowy ludzkiej komórki szykującej się do podziału, 
możemy
odnieść wrażenie, iż to gromadka czterdziestu sześciu ludzików, bez głów, lecz z
uniesionymi
rękami, gnących się w dziwacznym tańcu. Nie trzeba tłumaczyć, że to podobieństwo
jest czysto
przypadkowe każdy chromosom składa się z dwu identycznych pałeczek połączonych w
jednym
punkcie, zwanym centromerem. To przewężenie stwarza pozór talii, od której 
odchodzą jakby
dwie ręce i nogi. W istocie każda pałeczka jest wiernym odbiciem drugiej, jest 
jej kopią,
zawierającą takie same geny. I właśnie w tej genetycznej treści chromosomów 
kryje się drugi
powód do ich antropomorfizacji. Geny to przecież nic innego, jak opis pewnych 
cech organizmu.
Tak więc człowiek (co prawda, nie cały) jest tu sprowadzony do kodowego zapisu 
na paśmie
DNA. W tym czasie, tzn. gdy jesteśmy jeszcze tylko zapłodnionym, macierzyńskim 
jajem, i ono,
i przechowywany w nim zapis stanowią całą naszą biologiczną istotę.
Porzućmy jednak tę zabawę w podobieństwa. Każda z pałeczek chromosomu to bardzo 
długie
pasmo podwójnej helisy DNA, które zwinęło się i skurczyło ciasno, aby 
przygotować się do
podziału komórki i ułatwić przejście każdego z bliźniaczych chromosomów do 
potomnej
komórki. Gdyby w czasie podziału DNA pozostawało w postaci dziewięćdziesięciu 
dwóch
długich, cienkich nici, tworzących prawdziwą plątaninę, trudne byłoby ich 
bezbłędne
rozdzielenie.
Pod względem chemicznym DNA jest to kwas dezoksyrybonukleinowy o dość monotonnej
budowie. Tworzą go ułożone liniowo bloki budulcowe czterech, powtarzających się 
rodzajów.
Każdy blok składa się z prostego cukru, grupy fosforowej i jednej z czterech 
zasad i łączy się z
innymi w ciąg liczący dziesiątki tysięcy bloków.
I oto ta zwykła molekuła, „martwa”, tak jak „martwe” są drobiny cukru czy atomy 
fosforu,
zadziwia nas zachowaniem, zwanym crossing-over. Jest ono tak złożone, iż w pełni
zasługuje na
miano czynności wykonywanej przez chromosomy w sposób inteligentny. Gdyby 
chodziło o
zwierzęta, mówilibyśmy o czynności instynktowej, ale czy chromosomy posługują 
się
instynktem? Uważa się przecież, że instynkt pojawia się dopiero na poziomie 
organizmów

Strona 48

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

jednokomórkowych. Nie sądzę, by tak było.
Myślę, że ten sam mechanizm, który kieruje instynktem zwierząt, rządzi 
poczynaniami
33
struktur wewnątrzkomórkowych i jest nierozerwalnie związany z każdym żywym 
układem.
Przekonamy się teraz, iż to, czego dokonują chromosomy, dalece wykracza poza 
reguły
zachowań podobnych molekuł znajdujących się poza komórkami.
Komórki płciowe, przygotowując się do zapłodnienia, pozbywają się połowy swoich
chromosomów, których pierwotnie posiadają czterdzieści sześć. Chodzi o to, aby 
plemnik
przenikający do jajeczka wnosił z sobą dwadzieścia trzy chromosomy, które wraz z
dwudziestoma trzema ich odpowiednikami pozostałymi w jajeczku przywrócą łączną 
liczbę
właściwą człowiekowi, czyli czterdzieści sześć chromosomów obecnych od tej 
chwili w każdej
komórce rozwijającego się ciała.
To wstępne zmniejszenie liczby chromosomów odbywa się w trakcie podziału komórki
rozrodczej, zwanego mejotycznym. Wiąże się ono z wydarzeniami zdumiewającymi, 
nad którymi
biolodzy, z konieczności, przechodzą do porządku dziennego. Nie może być 
inaczej, bo rzeczy
niezwykłych dzieje się w komórce tak wiele, iż badacz zbyt wrażliwy nie 
wychodziłby nigdy ze
stanu osłupienia, a to w oczywisty sposób uniemożliwiałoby mu pracę. Z drugiej 
jednak strony,
rutynowe podejście do obserwowanych zjawisk i pewna obojętność na rodzące się 
wciąż pytania,
zacierają ostrość widzenia także i biologów. Zbyt często mają skłonność do 
sugerowania laikom,
a i samym sobie, że proces, który zdołano zaobserwować, tym samym staje się 
procesem
objaśnionym, przynajmniej w takiej mierze, że nie ma sensu dopatrywać się w nim 
niczego
tajemniczego. To trochę tak, jak byśmy objaśniali zasadę działania kukiełek, 
stwierdzając, że
poruszają się dzięki pociągającym je nitkom i nie próbowali już dociekać, co 
dzieje się za
kulisami: kto pociąga za nitki, według jakiego programu i w jakim celu.
Powróćmy do chromosomów. Przygotowując się do podziału mejotycznego, dwadzieścia
trzy
z nich, pochodzące od ojca, stają naprzeciw dwudziestu trzech pochodzących od 
matki. Tak
powstają pary chromosomów homologicznych, czyli takich, które pochodząc każdy od
innego z
rodziców, zawierają w sobie geny odpowiadające za tę samą cechę, na przykład 
barwnik oczu
albo produkcję hormonu przysadki mózgowej.
Już samo to zdumiewa. Najzwyklejsze w świecie molekuły kwasu przesuwają się w 
sposób
zorganizowany, porządkują się i odnajdują partnerów. Jak jest to 

Strona 49

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

nieprawdopodobne,
uświadomimy sobie lepiej porównując chromosomy do kaset magnetofonowych z 
nagraniami
muzyki. Skojarzenie jest bardzo bliskie, bo przecież chromosom to właśnie taśma 
DNA z
„nagranymi” na nią genami. Otóż wyobraźmy sobie, że rozsypane bezładnie na stole
czterdzieści
sześć kaset magnetofonowych, zaczynają się segregować i ustawiać parami. 
Pierwsza para to
melodia „Wróć do Sorrento” w dwóch wykonaniach, Elvisa Presley’a i Luciano 
Pavarottiego.
Druga para, to aria „Królowej Nocy” Mozarta śpiewana przez Elizabeth Schwarzkopf
i
Zdzisławę Donat. Trzecia to „Creeping Death” w wykonaniu zespołów Scorpions oraz
Metallica.
I tak dalej, i dalej. Skąd kasety „wiedziały” wzajemnie o sobie, co jest na nich
zapisane,
pozostaje ich tajemnicą. Czysta fantazja i nieprawdopodobieństwo! A jednak to 
samo dotyczy
właśnie chromosomów! Ich przewaga nad kasetami polega tylko na tym, że zostały 
wrzucone do
jądra komórkowego.
Nasze zdziwienie nie będzie wcale mniejsze, jeśli powiemy sobie, że ułatwiają 
ten manewr
półpłynne środowisko i domniemane sygnały, wymieniane przez chromosomy. To nie 
wyjaśnia
nawet drobnej części niezbędnych tu działań. Owszem, koordynacja akcji może 
odbywać się
drogą np. elektrochemiczną – wszystkie chromosomy otrzymują jednoczesne sygnały 
o
zarządzonej zbiórce w dwuszeregu. To wydaje się względnie proste. Ale sygnał 
musi być
najpierw nadany, potem odebrany, następnie zrozumiany i wreszcie wykonany! Tu 
nie chodzi
przecież o sygnał tego rodzaju, jaki wysyła na przykład zapalony knot świecy; 
promieniowanie
cieplne zostaje wchłonięte przez stearynę, która pod jego wpływem topi się i 
siłą ciężkości
34
spływa do podstawy świecy, gdzie ochłodzona zastyga w innej konfiguracji.
Chromosomy nie są kierowane przez siłę ciężkości, linie pola magnetycznego czy 
kanały
podciśnieniowe. Podążają na swe miejsca każdy według innego azymutu, przy tym 
segregują się
i rozpoznają partnera. A jeśli nie są zdolne do tego, musi to robić za nie coś 
czy ktoś inny! Taki
ruch wymaga określenia z góry własnej pozycji wyjściowej i docelowej. Wymaga też
wiedzy o
własnej treści i treści homologicznego chromosomu, a to oznacza konieczność 
wymiany
sygnałów i stwierdzenia zgodności odebranych informacji z posiadanym wzorem 
partnera. To

Strona 50

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

wszystko bezwzględnie przekracza możliwości takiej molekuły jak DNA. Zresztą, 
nic na to nie
wskazuje, że chromosomy w ten sposób poszukują swych miejsc. Nie ma tu żadnej
„przepychanki” i zamieszania. Każdy chromosom od razu bezbłędnie dąży do swego 
miejsca w
dwuszeregu, jakby przesuwany po niewidzialnym torze.
Czytałem objaśnienie, iż dzieje się to za sprawą pól elektromagnetycznych, 
kierujących
ruchem drobin. Zjawiska elektromagnetyczne są w komórkach jeszcze mało poznane, 
chociaż ich
istnienie udowodniono ponad wszelką wątpliwość. Ale to nas wcale nie zbliża do 
rozwiązania
problemu. Zakładane pole musiałoby bowiem przechowywać w sobie plan całego 
manewru,
uwzględniający stereotopografię komórkowej przestrzeni, aktualne, wciąż 
zmieniające się
pozycje chromosomów, i elastyczny, wciąż modyfikowany, osobny dla każdego z 
nich, program
przesunięcia w korelacji z programem dla homologicznego partnera.
Pola elektromagnetyczne o takich właściwościach nie istnieją. Nie do pomyślenia 
jest też
roztwór chemiczny, który przechowywałby niezbędne tutaj informacje i animował 
ruchy
czterdziestu sześciu elementów. Doskonale wiadomo, że to, co udaje się uzyskać 
na drodze
chemicznej, a więc pewne ruchy molekuł, „pamiętanie” pierwotnego kształtu przez 
pewne
materiały, wszelkie segregacje i porządkowanie się elementów, jak atomów w 
kryształach,
przesunięcia osmotyczne czy dyfuzyjne – ze względu na swą prostotę pozostaje o 
wiele rzędów
poniżej poziomu skomplikowania czynności chromosomów.
Tego typu zjawiska odbywają się tylko i wyłącznie w żywej komórce. Pewien biolog
powiedział mi, że właśnie z tego powodu nie ma czemu się dziwić. Na tym właśnie 
rzecz ma
polegać, iż żywa komórka jest splotem nieprawdopodobnie wielkiej ilości procesów
obsługujących się wzajemnie, nigdzie indziej nie występujących w przyrodzie w 
takiej
rozmaitości, intensywności i zagęszczeniu. Na tym ma polegać życie.
Niestety, nie trafił mu do przekonania mój argument, iż właśnie fakt, że owe 
procesy nie
występują nigdzie poza zamkniętą przestrzenią błony komórkowej, jest najlepszym 
dowodem
niezwykłości tego mikrośrodowiska, tych kropelek życia. I wyraźnym wskazaniem, 
iż kryje się
za nimi coś więcej niż czysta fizyka.
Ale wszystko, co powiedzieliśmy powyżej, było tylko wprowadzeniem do tego 
fenomenu,
jakim jest crossing-over! Dochodzi do niego wówczas, gdy chromosomy stoją już 
naprzeciw
siebie. Za chwilę, skurczone do postaci pałeczek i pociągnięte mikrowłóknami, 
rozstaną się z

Strona 51

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

homologicznymi partnerami i każdy szereg dwudziestu trzech podwójnych pałeczek 
przejdzie do
innego bieguna komórki, która się wówczas podzieli.
Zanim to jednak nastąpi, w tej ostatniej chwili przed rozstaniem, chromosomy 
dokonają
czegoś niebywałego: wymienią się częściami! I znów, aby użyć przemawiającego do 
wyobraźni
przykładu, odwołam się do naszych nagrań muzycznych. Obie taśmy, jedna z głosem 
Presleya,
druga Pavarottiego, śpiewających „Wróć do Sorrento”, pękają i wymieniają się 
oderwanymi
odcinkami, przyklejając je do siebie. Pęknięcie na obu taśmach następuje 
dokładnie w tym
samym miejscu: w tej samej zwrotce, na tej samej nucie! Po takiej wymianie oba 
nagrania są
nadal kompletne i tylko barwa głosów pozwala zauważyć, że coś się tu stało.
W jakim celu się to odbywa, wyjaśnimy sobie w dalszym ciągu. Teraz trzeba 
powiedzieć, że
35
między taśmami konieczne jest porozumienie po to, aby obie podzieliły się 
dokładnie między
tymi samymi nutami.
Na tym właśnie polega crossing-over. Wymieniają się części chromosomów 
ojcowskich i
macierzyńskich, zawierających te same geny. Podział i wymiana i tu także nie są 
przypadkowe,
lecz dokonane w najbardziej precyzyjny sposób. Geny nadal są pełnosprawne, 
kompletne i w
niczym nie upośledzone. Tyle tylko, że jeśli w ojcowskim chromosomie był dotąd 
gen
brązowego barwnika oczu, to od tej chwili będzie nim gen koloru niebieskiego, 
przekazany od
matki. Crossing-over służy więc stwarzaniu nowej jakości, nowych kombinacji 
genów, nowych
ich zestawów.
Aby użyć jeszcze jednego obrazowego porównania, jest to tak, jakbyśmy w dwu 
książkach
kucharskich różnych autorów wymienili kartki z przepisem na barszcz, kapuśniak, 
krupnik oraz
żurek. Te same zupy, ale nieco inaczej przyrządzone, z innymi przyprawami. Obie 
książki
kucharskie będą nadal kompletne, lecz już nieco zmienione. Każda wzbogaci się o 
fragment
drugiej.
Mechanizmy crossing-over na poziomie molekularnym nie są do końca wyjaśnione. 
Jak
pamiętamy, dwie nici DNA są połączone ze sobą parami zasad. Zasady są cztery: 
adenina (A) i
guanina (G) oraz cytozyna (C) i tymina (T). Dwie pierwsze drobiny są nieco 
większe od dwu
następnych. Z tego powodu, aby regularność podwójnej helisy była zachowana, 
zawsze

Strona 52

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

naprzeciw większej zasady na jednej nici występuje mniejsza na drugiej nici i 
odwrotnie. A łączy
się z T, zaś G z C i przez takie zazębianie się utrzymywana jest stała odległość
obu nici.
Jak wiemy również, ciąg zasad biegnących liniowo wzdłuż jednej nici, a więc np.
TAGCATTATTAC... jest właśnie kodem genetycznym czyli treścią genu. Grupa trzech 
zasad
jest tzw. kodonem dla jednego z dwudziestu aminokwasów, czyli cegiełek 
budulcowych białka.
Jak z tego wynika, przerwanie ciągu zasad w dowolnym miejscu i przyczepienie 
równie
dowolnie odciętej nici z drugiego chromosomu czyniłoby kod bezsensownym. Jeśli 
np. trzy
kolejne kodony brzmią AAA-TTT-GGG, to cięcie dokonane między pierwszym i drugim 
A
sprawi, że dalszy odczyt będzie brzmiał:
AAT-TTG-GG... To oznacza z kolei, że zupełnie inne aminokwasy zostaną połączone 
w
łańcuch białkowy, czego wynikiem może być głębokie upośledzenie czynności 
komórki, tym
poważniejsze w skutkach, że chodzi tu przecież o komórki płciowe, z których ma 
się rozwinąć
zarodek.
Pasma DNA nie przerywają się jednak przypadkowo. Są one przecinane przez
wyspecjalizowane enzymy, czyli drobiny białkowe o skomplikowanym kształcie, 
który pozwala
im odszukać właściwe, specyficzne miejsce na paśmie DNA i tylko tam dokonać 
przecięcia obu
nitek podwójnej helisy. Podobny enzym w takim samym miejscu przecina helisę 
drugiego
chromosomu. Już samo to nie mieści się w naszych wyobrażeniach. Ale jaka siła i 
jakim
sposobem zamienia odcięte końce – to jest już wydarzenie z kategorii cudów!
Warto zauważyć, że owa zdolność rozpoznawania właściwego miejsca przez tnące 
enzymy
(jeśli w ogóle prowadzą one rozpoznanie tym sposobem) musi dotyczyć odcinka na 
tyle
długiego, aby podobna sekwencja zasad nie powtarzała się wielokrotnie w długości
chromosomu.
Gdyby znakiem rozpoznawczym był tylko jeden kodon, np. ATG, który powtarza się w
jednym
genie nawet setki razy, chromosom zostałby dosłownie posiekany.
Tyle (a do chwili druku tej książki zapewne nieco więcej) zdołali wyjaśnić 
biolodzy. Ich
żmudna praca prowadzi do odkrycia rodzaju molekuł, wzajemnych odniesień między 
drobinami i
skutków ich takiego czy innego oddziaływania. Nie wyjaśnia natomiast DLACZEGO...
Dlaczego, skądinąd martwa jak polny kamień molekuła.^ zlepek kilkuset atomów, 
zachowuje
się w sposób tak złożony, tak skomplikowany, a zarazem tak elastyczny, tak 
niezawodny w
36

Strona 53

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

bilionach bilionów crossing-over dokonujących się od niepamiętnych czasów?
Dlaczego te tnące i łączące molekuły w ogóle chcą się przesuwać wzdłuż pasma DNA
i
odnajdywać miejsca, które pasują do ich kształtu i w których nastąpi cięcie? 
Dlaczego dwie
podwójne Spirale chcą wymienić swe odcinki? Skąd „wiedzą, że mają w tym celu 
stanąć
naprzeciw siebie i jak tego dokonują? Jak się dowiadują, że mają przed sobą ciąg
bliźniaczych
genów? Dlaczego i jakim sposobem po przecięciu przez enzymy wymieniają się 
odciętymi
odcinkami, zamiast na przykład, przyłączyć ponownie własny odcinek lub istnieć 
dalej w stanie
podzielonym?
Pamiętajmy o tym, że żadne objaśnienia przeniesione tutaj z obszaru mechaniki w 
ogóle nie
pasują. Nie ma tu kół zębatych, stałych osi, wyznaczonych przesuwów po ściśle 
odmierzonym
torze. Przeciwnie, wszystkie elementy unoszą się swobodnie w półpłynnej 
zawiesinie, w natłoku
molekuł o najróżniejszych kształtach i właściwościach. Rozbierzmy na części 
składowe
pięćdziesiąt zegarków, wsypmy to wszystko do naczynia z wodą i oczekujmy, że za 
chwilę
rozlegnie się tykanie, a punkt dwunasta zabrzęczy nam budzik. Nie stanie się nic
takiego. To jest
niemożliwe. To byłby cud. A przecież taki właśnie cud dokonuje się w każdej z 
żywych
komórek.
Mniejsze i większe molekuły, te kółka zębate życia, wymieszane z drobinami wody,
zazębiają
się i napędzają wzajemnie według odwiecznego programu, bezbłędnie i wiernie 
odtwarzanego od
początku istnienia, choć śladu tego programu nie ma w żadnych materialnych 
strukturach.
Trudno też się nie zgodzić, że czynność crossing-over, służąca obiegowi genów, o
dalekosiężnym, objawiającym swe skutki nawet po tysiącleciach działaniu, opiera 
się na
inteligentnym i celowym planie. Podwójna helisa takiej inteligencji nie posiada,
a zaszyfrowany
w niej zapis nie może zawierać opisu czynności w rodzaju: „odszukaj swego 
partnera, ustaw się
w odległości 10 Ĺngströmów od niego i czekaj, aż enzym cię przetnie, wówczas 
zbliż koniec
odciętej nici do miejsca takiegoż cięcia u partnera...” Nie mówiąc już o tym, że
molekuła
musiałaby zyskać świadomość własnej osobowości, aby pokierować swoimi ruchami.
„Co jednak mówi enzymom, jak właściwie poprzecinać molekułę i jak połączyć razem
powstałe odcinki? (...) Wewnętrzne mechanizmy takiego cięcia i łączenia nie są 
bynajmniej
proste, bo gdy tylko enzym dokona cięć na odcinki, to ruchy Browna rozproszą je 
wokół, bez

Strona 54

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

najmniejszej nadziei na ponowne ich złożenie!” (Maxim D. Frank-Kamenetskii, 
Unraveling
DNA, New York 1993: VCH Publishers).
Przeciwnicy takiego przedstawienia sprawy powiedzą, że byle robot, też nie 
mający cienia
świadomości, potrafi wykonać czynności wcale nie mniej złożone. Nic bardziej 
złudnego! Każdy
robot jest napędzany programem, stworzonym przez inteligencję człowieka. Za 
każdym robotem
stoi ludzki projekt, myśl, rozumowanie. Robot jest tylko zmaterializowaną 
postacią
abstrakcyjnego procesu myślenia, podjętego dla osiągnięcia wyobrażonego celu. A 
tutaj się
twierdzi, że procesy życia istnieją same w sobie i powstały same z siebie! 
Absurdalne
twierdzenie.
Może właśnie po to potrzebne było stworzenie informatyki, opierającej się na 
inteligentnym,
abstrakcyjnym myśleniu, aby człowiek pojął, iż w biologii ŻADNE wydarzenie i 
żadne zjawisko
nie jest możliwe bez takiego zaplecza.
Tradycyjni ewolucjoniści twierdzą, że pierwsze chromosomy, u których przypadkowo
powstała zdolność do wymiany odcinków, okazały się lepiej przystosowane do 
przeżycia i z
czasem opanowały całą populację chromosomów. Załóżmy, że jest to możliwe i ta 
niezwykle
celowa i przemyślna operacja, dająca wyniki z wielkim opóźnieniem, jest skutkiem
ślepej
mutacji, do której doszło kiedyś, w otchłani wieków. Ale czy przypadek mógł 
równocześnie
stworzyć narzędzia służące tej wymianie? Bardzo skomplikowane molekuły białkowe,
będące
37
łańcuchem kilkudziesięciu aminokwasów, które zwijają się w tak przemyślny 
sposób, że swoim
kształtem pasują do sekwencji kilkunastu zasad na nici DNA? Które nie tylko 
pasują, ale w tym
szczególnym miejscu dokonują cięcia! Nie mówiąc już o tym, co każe im wędrować 
wzdłuż nici
DNA, szukać właściwego miejsca i to wyłącznie w tej jedynej chwili, kiedy 
chromosomy
homologiczne stanęły obok siebie?! Zbyt to jest skomplikowany układ zależności, 
aby mógł
powstawać stopniowo. Mógł on powstać jedynie od razu, w całości, albo nie 
powstałby wcale!
Zatrzymajmy się jeszcze przez chwilę przy enzymach tnących. Są one białkami, a 
drobiny
białek są syntetyzowane w komórce na podstawie genu, czyli zapisanej szyfrem 
zasadowym na
nici DNA, sekwencji aminokwasów. To oznacza ni mniej, ni więcej, że taki enzym 
musiał być
najpierw zapisany w chromosomie, potem według tego przepisu zbudowany, a 

Strona 55

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

następnie
powrócił do macierzystego chromosomu i przeciął go w punkcie z góry wybranym! 
Otóż o to
chodzi! Miejsce cięcia musiało być z góry wybrane, aby to do niego zaprojektować
specyficzną
drobinę białkową, która miejsce rozpozna swym kształtem. W tym celu konieczne 
było
wyobrażenie sobie z góry kształtu przestrzennego owej drobiny i ustalenie, z 
jakich
aminokwasów ją złożyć.
Odwracanie tej kolejności – jak to próbuje się czynić – i objaśnianie, że 
najpierw powstał
przypadkowo enzym tnący, a potem skorzystały z jego usług chromosomy, nie 
wytrzymuje
krytyki. Taki enzym dokonywałby cięć w przypadkowej chwili, na wszystkich 
chromosomach, a
odcięte końce łączyłyby się (lub nie!) w równie przypadkowy sposób, tworząc 
bezsensowne
zszywki genów.
Ale najważniejszym w tym wszystkim pytaniem jest dlaczego nasz enzym w ogóle 
bierze się
do pracy? Co każe mu się przesuwać wzdłuż nici DNA i szukać specyficznego 
miejsca cięcia?
Przecież klucz monterski położony obok silnika samochodu nie zacznie sam po nim 
wędrować,
ażeby odnaleźć pasującą do niego nakrętkę i odkręcić ją. Nie zrobi tego 
przynajmniej tak długo,
dopóki nie ujmie go ręka montera. Molekuła białkowa pod tym względem nie różni 
się od klucza.
Co jest więc ową ręką, która się nią posługuje?
38
Instynkt
Instynkt to magiczne słowo, a zarazem worek bez dna. Najpierw było workiem 
uszytym przez
biologów, by do niego wrzucać to wszystko, co w zachowaniu zwierząt jest nie 
objaśnione, co
człowiek robi dzięki swej pamięci i wiedzy nabytej, zdolności myślenia i 
przewidywania, logice
na koniec, a czego zwierzęta nie powinny robić, pozbawione tych wszystkich 
atrybutów lub
posiadając je tylko w formie zaczątkowej.
Instynktowe zachowania są nadal jedną z największych tajemnic przyrody. Nic tu 
nie zmieniły
częściowe objaśnienia w rodzaju magnetycznego podłoża orientacji ptaków, czy 
roli adrenaliny
w stanach pobudzenia. Całość zjawiska jest niezrozumiała.
Przed wielu już laty, podczas zakładania na Spitsbergenie, w Zatoce Białego 
Niedźwiedzia,
polarnej stacji naukowej Polskiej Akademii Nauk, miałem możność obserwowania 
kamienistego
zbocza, będącego miejscem lęgowym małych, wodnych ptaków zwanych nurzykami. 
Czarne, z

Strona 56

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

białą łatką na gardle i czerwonymi, płetwiastymi łapami, przypominały nieco 
karłowate
pingwiny. Były jednak dobrymi lotnikami. Zrywały się z kamieni i koszącym lotem 
opadały ku
morzu, aby tam żerować na ławicach planktonu i chmarach drobnych rybek, często 
między krami
lodu.
Na wiosnę powracały z wolem pełnym pokarmu przeznaczonego dla dzieci. Pisklęta,
niewidoczne zrazu, kryły się w norach między kamieniami. Kiedy już podrosły, 
można je było
zobaczyć wyglądające ciekawie z głębi mrocznych otworów. Nabierały tam siły, 
rosły, aż do
chwili pierwszego, wielkiego egzaminu życiowego. Pewnego dnia coś kazało 
pisklętom,
dotychczas niezwykle lękliwym, opuścić schronienia. Coś sprawiało, że czyniły to
wszystkie
naraz. I coś wskazało wszystkim tylko jeden kierunek: w dół skalnego zbocza, w 
poprzek pasa
tundry z poduchami miękkich mchów i trawy, przez żwirową plażę zasypaną lodowym
rumoszem, do wody. Dążyły tam najkrótszą drogą. Coś im też kazało nie żałować 
sił na tę
kilkusetmetrową drogę. Kazało pędzić bez oglądania się na boki, przez głazy i 
kamienie, spadać,
koziołkować, podrywać się znowu, bez chwili wytchnienia dążyć do celu, którego 
nie znały!
Nigdy nie widziały! Nie dotknęły stopą! Do słonej, morskiej wody. Nigdy dotąd 
tak się nie
spieszyły, nie poświęcały niczemu tyle energii, nie były tak skoncentrowane w 
swym działaniu.
To coś dobrze wiedziało, dlaczego w taki, a nie inny sposób kieruje 
wielotysięczną gromadą
ptaków. Na ten dzień czekały już drapieżne mewy i polarne lisy. Rzucały się na 
zbocze, jak
głodni biesiadnicy do zastawionego stołu. Ostre zęby i twarde jak stal dzioby 
siały spustoszenie
wśród bezbronnych nurzyków. Jedynym sprzymierzeńcem małych ptaków był tylko ruch
i
liczebność. Staczająca się na łeb na szyję gromada dawała jednostkom 
najpewniejszą ochronę i
szansę ocalenia.
Pierwsze szeregi dopadały wody i coś kazało im się do niej rzucić. Pospiesznie 
odpływały od
brzegu, bo coś w nich odmieniło obowiązującą jeszcze przed chwilą zasadę 
unikania otwartej
przestrzeni i krycia się w zakamarkach głazów. Nagle bezpiecznym miejscem była 
otwarta, jasna
tafla wody. A najpewniejszą obroną przed atakiem z powietrza głębokie 
nurkowanie, którego na
39
lądzie nigdy dotąd nie mogły wszak wypróbować. Tak działał instynkt. To coś – 
brzmiałoby
potoczne objaśnienie – było ptakom wrodzone, zakodowane w ich genach, obecne 

Strona 57

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

jeszcze w jaju,
jeszcze w chromosomach, ponieważ nie mogło wynikać z nauki ani doświadczenia, 
nie było
opowiedziane dzieciom przez rodziców. Ale czy takie instrukcje, z elementami 
orientacji w
terenie i czasie, mogą być zapisane chemicznym językiem? Tak można było 
przypuszczać przed
erą informatyki, lecz dzisiaj?
Spróbujmy napisać program komputerowy, opisujący zachowanie się ptaków, z 
poleceniami
dla wszystkich jego organów zmysłowych i mięśni, a łatwo się przekonamy, że DNA 
w ptasich
komórkach nie zdoła pomieścić nawet połowy tego w dwójkowym zapisie.
Ptak tkacz jest afrykańską odmianą zięby, rozpowszechnioną od wschodniego Konga 
do
południowoafrykańskiego buszu. Widziałem takie kolonie tkaczy w Ugandzie. Były 
to kuliste
gniazda uplecione z trawy i innych, giętkich włókien, jak bombki choinkowe 
wiszące po
kilkadziesiąt na drzewie. Gniazda wydawały się duże w porównaniu z wielkością 
ich właścicieli.
Przeczytałem potem, że mocowane są do gałęzi dodatkowo zwierzęcym włosiem,
zawiązywanym na specjalny węzeł.
Znakomity amator przyrodnik, Eugeniusz Marais, prekursor etologii, czyli nauki o
zachowaniu się zwierząt, wykonał z tkaczami znamienne doświadczenie. Podłożył 
ich jajka
kanarkom. Gdy młode tkacze wylęgły się i podrosły, trzymał je w niewoli, nie 
dając dostępu do
trawy, ani jakichkolwiek zastępczych materiałów, nadających się do uplecenia 
gniazda. Ptaki
mimo to złożyły jaja, które zostały im znowu zabrane i oddane do wysiadywania 
kanarkom.
Przez cztery pokolenia tkacze były pozbawione właściwej im opieki rodzicielskiej
oraz
jakiegokolwiek kontaktu z właściwym im środowiskiem. Były nawet karmione 
sztucznym
pożywieniem.
Dopiero wtedy czwarta generacja otrzymała naturalne materiały. Bez chwili 
wahania ptaki
rzuciły się do plecenia gniazd, nie różniących się niczym od tych w buszu. I 
umocowały je do
gałęzi końskim włosiem zwiniętym w szczególny węzeł, stosowany przez tkacze 
wzdłuż i wszerz
Afryki.
To i podobne doświadczenia, przeprowadzane z innymi zwierzętami, udowodniły, że 
takie
umiejętności, przechodzące bez żadnego wątpienia przez ścisły filtr komórki 
zarodkowej, i to
kilkakrotnie, muszą być przenoszone albo przez strukturę istniejącą w komórce, 
albo...
Jedyną taką strukturą, jaką biolog może sobie wyobrazić, jest jak wiemy pasmo 
DNA z

Strona 58

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

biegnącym wzdłuż niego zapisem tysięcy zasad: adenina – tymina – guanina – 
guanina –
cytozyna... Aby takim kodem zapisać wzór linii krzywej, według której układa się
koński włos,
splatany w węzeł przez ptaka – coś w prapradziadku tkaczu musiałoby dokonać 
obliczeń i wynik
zakodować w chromosomach, tak by po upływie pokoleń każdy tkacz mógł ten wzór 
odczytać ze
swojego genomu i krzywą odtworzyć dziobem. Jest to niemożliwe.
Umyślnie sprowadziłem rzecz do absurdu, ażeby pokazać, w co każe nam się 
wierzyć! Jeśli
ktoś uważa, że przeniesienie dziedzicznej wiedzy na dalsze pokolenia odbywa się 
wyłącznie za
pośrednictwem genów, to znaczy, że każe nam wierzyć w stereogeometryczne 
wykształcenie
ptaków. Nie ma bowiem innego sposobu przeniesienia jakiejkolwiek informacji za 
pomocą
genów, jak tylko sprowadzenie jej do liniowego zapisu kolejnych symboli.
Przeczytałem gdzieś kiedyś, że być może zwierzęta przechowują w podświadomości 
obraz
węzła czy gniazda i są zdolne przekazać ten obraz potomkowi, który stosując się 
do
dziedzicznego wzoru, naśladuje go z powodzeniem. Wpatrując się w wizerunek 
oczami duszy! –
dodam już od siebie. Zgoda, można by o tym dyskutować, gdyby chodziło o 
przechowanie
obrazu przez mózg ptasi. Ale w naszym przypadku istnieje filtr jaja! Jedna, 
jedyna komórka
rozrodcza, kropla cytoplazmy z jądrem wewnątrz. Jak ona ma przenieść złożone 
obrazy? Węzeł,
40
gniazdo, trasy zimowych przelotów, sylwetki drapieżników, choreografię tańców 
godowych,
zalotów, opieki nad pisklętami i tylu, tylu innych rzeczy, które ptaki 
instynktownie wiedzą? Nie
ma tu innego komórkowego nośnika, jak tylko DNA. A ponieważ ten nie nadaje się 
do takich
przekazów, wniosek jest tylko jeden: przekaz instynktownych zachowań odbywa się 
poza DNA i
poza jajem, poza komórką rozrodczą. Może nawet jest z tym jajem związany, a 
nawet na pewno
ma z nim coś wspólnego, skoro pisklęciu tkacza przekazuje zachowania tkaczy, zaś
pisklęciu
bociana obyczaje bocianów. To właśnie myli biologów i każe im się trzymać 
hipotezy
genetycznego przekazu. Lecz ten przekaz jest całkiem odmiennej natury i jak 
staram się to
wykazać, wykracza poza organizm.
Poddane podobnemu doświadczeniu pająki, to znaczy pozbawione możliwości 
skorzystania z
przykładu rodziców, bez chwili wahania budują pajęczyny według odwiecznych 
wzorów, na

Strona 59

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

dodatek nie obejmując swego dzieła wzrokiem! Wiemy, jak wspaniale regularną i 
symetryczną
figurą jest sieć pajęcza rozpięta w mrocznym lesie, widoczna często jedynie 
dlatego, że błyszczy
kropelkami rosy. Pajączek, samotny od chwili wyklucia się z jaja, w dowolnym 
układzie pni,
gałęzi, konarów, zawsze znajdzie sposób na zbudowanie takiej samej sieci.
Przyczepia nitkę do pnia drzewa, snując ją schodzi na ziemię, wędruje do 
sąsiedniego drzewa,
wspina się na tę samą wysokość. Wówczas ściąga nitkę napinając ją w powietrzu, w
miejscu tak
dobranym, aby częsty przewiew napędzał bzykającą zwierzynę. Gdy pozioma nić jest
już
przytwierdzona, z jej dwu końców opuszcza nitki pionowe, potem łączy je z sobą, 
tworząc
trójkąt. Ustaliwszy środek pajęczyny, wyprowadza z niego kolejne promienie, 
dzieląc koło na
podobne części, jakby odmierzane jakimś kątomierzem. Chociaż nie ogarnia 
wzrokiem tego, co
zrobione, i zapewne nie wyobraża sobie, co jest jeszcze do zrobienia, mimo że 
nie może zerknąć
na pomocniczy rysunek, jak by robił człowiek, nie myli się i nie próbuje 
zakładać po raz drugi
tego samego promienia. Kiedy już uzna, że osnowa pajęczyny jest gotowa, wypełni 
ją kręgami
spirali, przeciągając krótkie odcinki prostej nici od promienia do promienia, 
wokół środka
pajęczyny. Stale zachowuje właściwy kierunek i kąt nachylenia.
Ponieważ wszystkie pająki danego gatunku tkają takie same pajęczyny, znaczy to, 
że istnieje
gdzieś wyobrażenie całości, że jakiś czynnik kontroluje to, co już zrobione, i 
to, co jest jeszcze
do zrobienia. To wyobrażenie niekoniecznie przechowuje pająk. Jak wykazaliśmy na
przykładzie
tkaczy, pająk nie ma na to sposobu. Ono zostaje mu przesłane, może narzucone, a 
jeszcze lepiej:
pająk zostaje skłoniony do postępowania za nim. Porusza się, jak po nitce (!) 
bezbłędnie
kierowany przez prowadzący go wzorzec, obdarzony tylko energią działania. Taki^ 
wzorzec
musi oddziaływać spoza organizmu.
O wędrówkach ptaków napisano tomy. Kiedy w komórkach kilku gatunków odkryto 
ciałka
reagujące na linie magnetyczne ziemskiego pola, niektórym się wydało, że 
tajemnica wędrówek
została wyjaśniona. Zapomnieli o tym, że posiadanie busoli nie wystarcza 
skautowi aby dotrzeć
do celu oddalonego o, powiedzmy, trzydzieści kilometrów, nie mówiąc już o 
odległościach
trzech – czterech tysięcy kilometrów, pokonywanych przez ptaki. Aby dotrzeć do 
celu, skaut
musi jeszcze wiedzieć, gdzie się on znajduje, w jakiej odległości i w jakim 

Strona 60

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

kierunku. Musi
otrzymać azymut albo go samemu wyznaczyć na mapie. Ptaki mają jedynie busolę. 
Nie mają
mapy ani Europy, ani morza Śródziemnego, ani Afryki. A jednak ze Skandynawii, 
przez Bałtyk,
Karpaty, Morze Śródziemne, docierają do Egiptu, a nawet wiele dalej. A potem 
wracają.
Mają stałe trasy, tak jak samoloty, nie mają jednak radaru, i szybkościomierzy. 
Lecąc w nocy
nie widzą terenu. Lecąc ponad morzem (amerykańska słonka sześć tysięcy 
kilometrów nad
Atlantykiem!) nie mają w ogóle żadnych punktów orientacyjnych, poza ciałami 
niebieskimi, jeśli
niebo nie jest zachmurzone. Znów instynkt czyli coś je prowadzi, jak po nitce do
celu.
Nawigator lotniczy korzysta z opisu trasy, może go porównać z tym, co widzi na 
ziemi, ustala
41
położenie w stosunku do latarni radiowych, ostatnio otrzymuje je od satelitów. 
Ptaki, podobno,
mają mieć to w sobie, we wnętrzu komórek, choć trudno się tam dopatrzyć 
organelli zdolnych
przetwarzać dane tego rodzaju. Czyżby od tysięcy pokoleń pamiętały układ 
gwiazdozbiorów i
namiary na nie, zmieniające się przecież w ciągu nocy, czy w miarę obrotu Ziemi?
Czy taką
wiedzę można zapisać w genach? Już wiemy, że jest to niemożliwe.
W porównaniu z tymi zdolnościami dziecinną zabawą wydaje się budowa postumentu, 
jaki
wznoszą małe flamingi z jezior Natron w Tanzanii. Samice przed złożeniem jajek 
budują z gliny
dwudziestopięciocentymetrowe podwyższenie z zagłębieniem na jaja na szczycie. 
Wysiadywanie
jajek przez długonogiego ptaka na takim stołku wydaje się o wiele wygodniejsze.
Na wybrzeżu Kalifornii żyje gatunek wydr morskich, mogących się pochwalić 
jeszcze
większym osiągnięciem. Nurkując w poszukiwaniu małży o twardych skorupach, wydry
równocześnie wyszukują ciężki, ogładzony kamień. Wypłynąwszy z łupem na 
powierzchnię,
kładą się na grzbiecie, umieszczają na piersi kamień i uderzają o niego małżem 
trzymanym
obiema łapami, i później bez przeszkód wyjadają zawartość skruszonej skorupy.
To na pozór inteligentne zachowanie jest w istocie całkowicie bezmyślne. 
Doświadczenia
wykazały, że zwierzę nie ma najmniejszego zrozumienia dla tego, co robi. Po 
prostu,
instynktownie, ilekroć weźmie w swoje łapy małża, poszukuje także i kamienia. 
Ten fakt może
zmartwić tych, którzy tropią u zwierząt początki świadomego myślenia, dla mnie 
jest to cenny
przyczynek uzasadniający tezę, że do objaśnienia takich instynktowych zachowań 
nie wystarczy

Strona 61

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

mechanizm genowy. Jak zapisać w genach: „podnieś z dna kamień, o takich to a 
takich
wymiarach, wypłyń z nim, odwróć się na plecy, oprzyj go na brzuchu i uderz weń 
skorupą!” A
przecież robią to także wydry hodowane w niewoli, które nigdy nie uczyły się 
tego od rodziców.
Od rodziców otrzymały jedynie zapłodnione jajo ze swoimi genami.
Dużo, dużo więcej miałyby do zapamiętania i przekazania potomstwu komórki 
rozrodcze
węgorzy. Słodkowodny węgorz Anguilla anguilla spędza większość życia w rzekach 
Europy,
lecz nie rodzi się tutaj. Młode węgorze pojawiają się każdego roku w 
przybrzeżnych wodach
Atlantyku. Nie było wiadomo, skąd pochodzą, dopóki nie wytropiono larw w różnych
stadiach
rozwoju na obszarze morza. Okazało się, że skupisko najmniejszych występuje na 
Morzu
Sargassowym, w pół drogi między Karaibami i równikową Afryką, trzy tysiące mil 
od Europy.
Jak się przypuszcza, na wiosnę, na wielkiej głębokości odbywa się tam tarło 
węgorzy. Zaś w
lecie małe larwy, przezroczyste jak listek, podpływają bliżej powierzchni. Dalej
są znoszone
przez Północny Prąd Równikowy do Golfstromu, w którego ciepłym nurcie spędzają 
trzy lata, z
wolna dryfując w stronę Europy i osiągając długość około ośmiu centymetrów. 
Wkrótce po
dotarciu do wód przybrzeżnych, przekształcają się w małe, perłowobiałe, 
cylindryczne istoty,
które umykają ze słonej wody do ujść rzecznych. Stąd rozpoczynają swą nieznużoną
wędrówkę
w głąb lądu, wspinając się przez wodospady, w deszczowe noce pełzając przez 
łąki, pokonując
nawet górskie, alpejskie strumienie na wysokości trzech tysięcy metrów. Tam, w 
wybranych
zbiornikach i jeziorkach osiadają, by wieść spokojne życie do czasu, gdy samce 
osiągną wiek
czternastu, zaś samice ponad dwudziestu lat. Wówczas, niespodziewanie, zostają 
przeszyte
przemożnym nakazem powrotu do słonej wody. Cały ich system hormonalny przechodzi
potężną
zmianę. Stają się tłuste, srebrzyste, pokrywają się śluzem.
Pełne energii i siły opuszczają swoje jeziora i stawy, ruszając ku morzu. Często
w ciemności
pokonują znaczne suche obszary, przeczekując dzień w wilgotnych dziurach i 
oddychając przez
wodę zachowaną w komorach skrzelowych. Docierają w końcu do oceanu i tam 
przepadają.
Do niedawna sądzono, że głęboko pod wodą dokonują heroicznej podróży, płynąc 
przez rok w
kierunku miejsca urodzenia. Prawda okazała się bardziej dramatyczna. Odkryto, że
z chwilą

Strona 62

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

powrotu do słonej wody, ich odbyty zaciskają się całkowicie, uniemożliwiając im 
odżywianie się.
42
Pozostają tylko wewnętrzne zapasy zgromadzonego tłuszczu. Zasoby te jednak są o 
wiele za
słabe, by mogły wystarczyć na przepłynięcie tysięcy mil. Przypuszcza się więc, 
że liczne
węgorze giną z wycieńczenia, nie doczekawszy rozrodu.
Jak z tego wynika, europejski węgorz byłby w istocie węgorzem amerykańskim na 
wygnaniu.
Larwy obu węgorzy pochodzą z Morza Sargassowego, lecz tylko dojrzałe w Ameryce, 
dorosłe
okazy, są w stanie powrócić do miejsca tarła i złożyć tam jaja, zanim same 
zginą.
Sugerowano, że Morze Sargassowe było kiedyś wewnętrznym morzem zatopionej 
Atlantydy, i
dlatego węgorze wracają do gniazda swych przodków. Jednak żaden dorosły węgorz
zaobserwowany w Europie nigdy nie został schwytany w Morzu Sargassowym.
Nie jest wykluczone, że droga powrotu była kiedyś znacznie krótsza. Sto milionów
lat temu
Atlantyk był o połowę węższy. Zarazem nie ma biologicznej przeszkody, dla której
węgorze nie
mogłyby odbyć tarła bliżej, choćby w pobliżu Azorów, a jednak tego nie czynią. Z
zamierzchłej
przeszłości pozostał utrwalony – nie wiadomo jak – nawyk i rozpaczliwe 
usiłowanie
postępowania zgodnie z nim. Biologiczna gotowość bowiem to jedno, co innego zaś 
wzorzec
całego ceremoniału rozrodu, związany najwyraźniej z miejscem. Z jakiegoś powodu 
wzorzec już
nie odpowiada rzeczywistości geograficznej, która się zmieniła.
Przypadek węgorzy uświadamia nam szczególnie dobitnie, jak wielki pakiet 
informacji
potrzebny jest tej rybie, aby zachować obyczaje właściwe gatunkowi. Odmienne 
zachowania w
zależności od wieku, mapa całej półkuli z prądami morskimi, lokalizacja rzek i 
aromat ich wód,
w których matki spędziły swe dojrzałe życie – to oczywiście wykracza poza 
możliwości
kodowania w strukturach komórkowych. Nie można też mówić o mózgu, zwłaszcza w 
okresie,
gdy węgorz jest jeszcze larwą o nie rozwiniętym systemie nerwowym. A teraz, 
uwaga! Te młode
stworzenia, rozstając się z Morzem Sargassowym, unoszone są, bez możliwości 
jakiegokolwiek
kierowania tym, prądami morskimi. Czy możemy założyć, że w tym czasie 
zapamiętują
przebywaną trasę? To wykluczone. W masie wód oceanu nie ma punktów stałych, ryba
musiałaby więc się opierać na ciągłym pomiarze czasu oraz azymutów słońca, 
gwiazd, księżyca.
Miliony takich informacji musiałyby być zapamiętywane, aby móc je kiedyś po 
kilkunastu latach

Strona 63

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

odtworzyć podczas powrotu. Wymagałoby to daleko idącego przetwarzania wszystkich
danych.
Tę możliwość trzeba od razu odrzucić – nie istnieją naturalne organy, pełniące 
taką funkcję,
niemożliwe też byłoby zapamiętanie wszystkich danych. Podobne osiągnięcie 
przekracza
zdolności mózgu ludzkiego, a co dopiero ryby!
Bezradni stajemy wobec tajemnicy, coraz bardziej zdając sobie sprawę, że w 
ramach samej
biologii nie pokonamy problemu. Coś kieruje węgorzem, coś go wyraźnie prowadzi. 
Tak jak
wodę w strumyku, nieświadomą tego, zawiłymi meandrami prowadzi koryto. 
Nieuchronnie
poczyna nasuwać się wniosek, że w naszych rozważaniach o instynktowych 
zachowaniach
zwierząt będziemy musieli wyjść poza organizm.
Najwięcej do myślenia dają jednak złożone zachowania zwierząt o niższym stopniu 
rozwoju,
w przypadku których ewentualny udział mózgu i procesu przetwarzania danych, 
pamięci i
uczenia się, spada niemal do zera. Gdzie instynkt jest bez wątpienia tym czymś, 
co przechodzi
przez ciasny filtr jaja. To jest dla nas dowodem, że gdyby instynkt miał 
genetyczne podłoże,
musiałby też istnieć odpowiedni zapis w genach komórki rozrodczej.
Jednym z nieprzeliczonej masy takich instynktowych, uderzająco złożonych 
zachowań, jest
obyczaj zaobserwowany u chrząszczy z gatunku omerlicowatych, Necrophorus. Po
przezimowaniu dojrzałe męskie i żeńskie osobniki poszukują ciał drobnych 
kręgowców. Jeśli
przy padlinie myszy zbierze się ich większa ilość, zawsze i to według tych 
samych reguł, zaczyna
się walka samców z samcami i samic z samicami, do chwili, gdy na placu boju 
zostanie jedna
para.
43
Teraz reguła walki zostaje zamieniona na regułę współpracy. Zwycięzcy podkopują 
padlinę, a
zarazem żują i obrabiają łapkami i żuwaczkami gnijącą masę tak długo, aż utworzą
z niej kulę.
Gotowa kula zostaje zasypana, a chrząszcze budując nad sobą sklepienie, zamykają
się wraz z
kulą w podziemnej komorze. Skąd natomiast czerpią wyobrażenie kuli i sklepienia 
i jak
kontrolują ich wykonanie, to jedna z nie rozstrzygniętych zagadek.
Na szczycie kuli samica wygryzą wgłębienie, przypominające kształtem ptasie 
gniazdo, i
składa w nim jaja. Wylęgające się larwy siedzą w nim niby pisklęta w gnieździe. 
Ba, zachowują
się tak jak gniazdowniki! Gdy zbliża się samica, larwy zgodnie unoszą przednią 
część ciała.
Samica staje nad nimi, rozchyla żuwaczki, a jedna z larw pospiesznie wsuwa 

Strona 64

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

pomiędzy nie do
otworu gębowego głowę i połyka dostarczony w ten sposób gotowy pokarm w postaci 
brązowego
płynu. Po kilku sekundach matka cofa się gwałtownie i pochyla nad następną 
larwą.
Kto pierwszy wynalazł ten wzorzec zachowania? Chrząszcze, czy też ptaki? Kto 
przejął od
kogo i jakim sposobem? A jeśli powstał niezależnie, to jak jest utrwalony u 
jednych i drugich?
Gdzie, w jakiej strukturze ciała i w jakiej postaci? Bo z pewnością nie w 
genach.
Klasycznie czystym przypadkiem instynktowego zachowania, całkowicie 
wykluczającego
udział uczenia się i doświadczenia, jest przypadek kangurzego embriona. Embrion 
ten opuszcza
ciało matki mając wielkość zaledwie ziarnka fasoli. Nie wykształciły się jeszcze
u niego oczy i
kończyny. Korzystając ze ścieżki śluzowej na skórze samicy, pełza od jej 
podbrzusza do
krawędzi torby, przechodzi do jej wnętrza, odnajduje sutek i przysysa się do 
niego. I tam
pozostaje do osiągnięcia pełnego rozwoju.
Embrion jest niczym więcej, jak tylko zlepkiem żywych komórek. Wszystko, co 
czyni ten
zlepek, zostało mu dane razem z pierwszą z nich, z zapłodnionym jajem i jego 
zespołem
ojcowskich i macierzyńskich genów. A może nie wszystko? Może w miarę wzrostu i
przybywania komórek następuje nie tylko ekspresja kolejnych genów, poprzednio 
nieczynnych,
ale zaczyna też działać jakiś czynnik zewnętrzny, animujący zachowania 
kangurzych embrionów
w odpowiedniej fazie?
Także ludzkie ciało, dobrze przecież wiemy, tylko w nieznacznym stopniu podlega 
naszej
świadomej woli. To, co w nim się dzieje, całkowicie umyka nie tylko naszej 
uwadze, lecz w
ogóle świadomości. Stwierdzono, że komórki płciowe, zarówno zwierząt, jak i 
ludzi, pochodzą
wyłącznie od tak zwanych komórek prapłciowych, występujących już we wczesnym 
rozwoju
zarodkowym. Oznacza to, że istnieje ciągłość linii komórek płciowych od zarodka 
do osobnika
dorosłego. W najmłodszych zarodkach ludzkich, liczących około 21 dni, komórki 
prapłciowe
znajdujące się w nabłonku pęcherzyka żółtkowego, zaczynają wędrować w kierunku 
jelita do
zawiązków gonad. Komórki te. posiadają nibynóżki, za pomocą których przeciskają 
się przez
tkanki. Czynią to, każda oddzielnie i w sposób aktywny, identycznie jak to robią
ameby. W
trakcie migracji komórki się dzielą, znacznie wzrasta ich liczba, a komórki 
potomne podejmują

Strona 65

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

wędrówkę zaraz po podziale. Kierunek wędrówki wyznaczany jest przez 
„przyciągające”
substancje chemiczne. To fenomenalne zjawisko nie jest wcale łatwiejsze do 
wytłumaczenia niż
migracje zwierząt. Istnienie chemicznego, „przyciągającego” sygnału nie może 
objaśnić natury
„przyciągania”. Nic automatycznego nie ma w wyciąganiu się błony ameby w 
kierunku, skąd
przychodzi bodziec. Z tym typem reakcji związany jest cały proces poparty 
programem, a ten
musi gdzieś być zapisany, musi być odczytywany i wykonywany. Wiemy już jedno – 
DNA nie
może być miejscem takiego zapisu.
Zdajmy sobie sprawę, że rozwinięty ludzki organizm, który reaguje w podobny 
sposób na
bodziec zapachowy – powiedzmy woń kawy – angażuje w tę reakcję nieprawdopodobną 
liczbę
cząstkowych zachowań i procesów. Nie mówiąc o motywacji i wiedzy. Ta ostatnia to
znajomość
zapachu, z którym kojarzy się wiedza o napoju, jego smaku, działaniu, jakie 
wywiera zależnie od
44
mocy, gatunku, sposobu przyrządzenia, pory dnia, o całym kulturowym znaczeniu 
napoju,
rytuale picia, własnych pozytywnych lub przeciwnie, negatywnych odczuciach.
Stąd bierze się motywacja, aby wypić, a zatem wędrówka w kierunku zapachu. To z 
kolei
wymaga określenia kierunku, skąd dochodzi woń kawy, uruchomienia mięśni, a 
wreszcie, gdy
dotrzemy do celu, całej gamy socjalnych zachowań.
Tymczasem komórka, podobnie jak ameba miałaby pełzać w stronę sygnału bez tego
wszystkiego? Bez motywacji oraz świadomości, po co? Wprawdzie jedno i drugie 
może być
zbędne, jeśli to bodziec uruchamia mechanizm pełzania, ale komórka nie ma w 
sobie
elektrycznego silnika i kółek, które mechanicznie będą się obracać, aż trafią na
przeszkodę. Co
jest tym mechanizmem u żywych komórek? Co uruchamia i podtrzymuje pełzanie? Co
„zrozumiało” pierwszy i następne bodźce? A nawet gdyby cała instrukcja była 
zapisana w genach
– ATG – CGT1– CAA... – co ją odczytuje, co odszukuje jej właściwe paragrafy, co 
przekazuje
rozkazy wykonawcze organellom ameby?
Nie liczmy na szybką odpowiedź; biologia odpowiedzi nam nie udzieli. Możliwe to 
będzie
dopiero wtedy, gdy nauka wyjdzie z opłotków dogmatu. Wiele wskazuje na to, że 
komórka „wie”
całą sobą, co należy czynić. Fakt, że ta wiedza nie może być w niej zapisana, 
wyraźnie świadczy
o tym, że mamy do czynienia z pozabiologicznym czynnikiem.
Oczywistość tego twierdzenia narzuca się z całą mocą, gdy śledzimy doświadczenie
wykonane przez Eugeniusza Maraisa z termitami. Używając kilofa dokonał on wyłomu

Strona 66

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

w
niezwykle twardej pokrywie gniazda termitów, mającego kształt dwumetrowej wieży 
o szerokiej
podstawie, zwężającej się ku wierzchołkowi.
Wyłom odsłonił skomplikowany system komór i korytarzy. W samym środku 
uszkodzonego
obszaru badacz umieścił żelazną płytkę. Pozostawił ją dając owadom czas na 
odbudowanie ruin.
Po obu stronach płytki pracowały nad tym setki robotników, rojąc się w pozornym 
bezładzie.
Wyrwa zapełniała się szybko odbudowywanymi ściankami wewnętrznych pomieszczeń. 
Gdy
odbudowa została skończona, Marais usunął płytkę i przekonał się, że pracujące 
po obu jej
stronach, niezależnie od siebie, owady, stworzyły struktury idealnie pasujące do
siebie!
Korytarze po usunięciu metalowej przegrody stawały się drożne, sklepienia i f 
odłogi dwu
półkomór, stykały się ze sobą, jakby przecięto je nożem.
Gdyby dwie ekipy ludzi, drążących z dwu stron tunel pod kanałem La Manche, nie
dysponowały planem i nie prowadziły pomiarów, a jednak idealnie zetknęły ze sobą
odcinki
tunelu, jedynym objaśnieniem tego fenomenu, o jakim rozpisywałyby się gazety, 
byłaby telepatia
i jasnowidzenie.
45
Gen obnażony
W jaki sposób zrodziło się przekonanie, że kształt organizmów zapisany jest w 
genach?
Dowodem było, że czapla wyrasta z jaja złożonego przez inną czaplę, motyl z 
jajeczka motyla,
zaś małpa i człowiek z komórki jajowej małpy i człowieka. Skoro jest to regułą, 
to musi
oznaczać, że w komórce rozrodczej zawarta jest wiedza o tym, co ma zbudować z 
miliardów
swych kopii dzieląca się komórka. Gdy już się upewniono, że jajo nie zawiera 
małego motylka,
małpki czy niemowlęcia ludzkiego, zaczęto poszukiwać jakiegoś rodzaju 
abstrakcyjnego zapisu.
Został on znaleziony, jak już dobrze to wiemy, w jądrach komórkowych, na pasmach
DNA,
które składają się najczęściej z dwu nici zwiniętych wokół siebie w regularną 
helisę. Każda nić
jest złożona z wielkiej ilości nukleotydów ustawionych liniowo. Istnieją ich 
cztery rodzaje,
następujące po sobie w różnych kombinacjach. Trójki nukleotydów stanowią stałe 
znaki kodu,
czyli tak zwane kodony, odpowiadające jednemu z dwudziestu aminokwasów 
najczęściej
wchodzących w skład białek. Takiej liniowej aranżacji kodu odpowiada także 
liniowe ustawienie
aminokwasów w łańcuchach białkowych. Łańcuchy te zwijają się następnie w 

Strona 67

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

specyficzny
sposób, tworząc trójwymiarowe struktury, często złożone w kilku składowych 
łańcuchów.
Odkrycie tego uświadomiło badaczom, że gen jest po prostu odcinkiem DNA lub 
kilkoma
odcinkami sąsiadującymi ze sobą, a zawierającymi „przepis” na drobinę białkową. 
Istotnie, takie
odcinki DNA, mieszczące się pomiędzy znakami „początek” i „koniec”, zawsze służą
wytworzeniu kompletnego, funkcjonalnego łańcucha białkowego. Łańcuchy te mogą 
być krótkie
albo bardzo długie. Wystarczające same w sobie lub łączące się z kilkoma innymi.
Jedne są
enzymami, wspomagającymi pewne procesy chemiczne: łączenie, rozłączanie molekuł,
przenoszenie, wstawianie do nich części składowych, inne służą sobą jako 
budulec.
Takie jest podstawowe, najprostsze objaśnienie genów. Mutacja genu, prowadząca 
na
przykład do zamiany jednego tylko aminokwasu w łańcuchu białkowym, często nie ma
znaczenia
lub zaledwie upośledza działanie enzymu. Z kolei inna mutacja, w miejscu 
odległym od
pierwszej, może w zaskakujący sposób przywrócić jego sprawność.
Odkryto, że jeśli na skutek uszkodzenia genu niemożliwe stanie się wytworzenie
funkcjonalnego białka, w jakiś sposób dowiaduje się o tym gen komplementarny, na
homologicznym chromosomie (komórki zawierają dwa zespoły genów: macierzyński i 
ojcowski,
zwane homologicznymi) i przejmuje produkcję białka nieupośledzonego. Jak z tego 
widać, geny
nie są nadmiernie wrażliwe na drobne mutacje, a przy tym mają szereg systemów 
naprawczych.
W normalnych komórkach, dzięki tym systemom, większość uszkodzeń spowodowanych 
na
przykład przez promieniowanie, jest naprawiana, zanim posłuży jako wzór do 
wytworzenia
niefunkcjonalnych łańcuchów białkowych.
Podsumowując te podstawowe wiadomości o genach, musimy powiedzieć, że całe DNA, 
jakie
znajduje się w naszych komórkach, to bardzo długi ciąg nukleotydów zasadowych. 
Ta część ich
trójkowego zapisu, która została dotychczas odczytana, zawiera wyłącznie 
przepisy budowy
cząstek białkowych oraz pomocnicze znaki początku i końca kopiowania. Całkowicie
rozszyfrowane genomy różnych bakterii i wirusów także opisują wyłącznie 
struktury cząstek
46
białkowych. Żadnej innej treści genów dotychczas nie ujawniono.
Poszukujemy takiego miejsca w komórce, gdzie mogłaby być zapisana wiedza o 
kształcie
organizmu i instrukcje jego instynktowych zachowań. Zastanawiamy się, czy mogą 
one być
zapisane tym samym kodem białkowym? W przypadku części bakterii już to 
wykluczono, ich

Strona 68

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

geny dotyczą tylko białek i nie określają ani kształtu pałeczek, kulek czy też 
wici, ani ich
zachowań. Lecz może jest to możliwe w przypadku organizmów wielokomórkowych?
Tak! – odpowiadają genetycy. Wprawdzie dowodów bezpośrednich nie ma, lecz 
pośrednich
dostarczają doświadczenia z krzyżowaniem groszku, przeprowadzone jeszcze przez 
Mendla, a
także masowe prace dokonywane w wielu laboratoriach z muszką owocową, Drosophila
melanogaster, która dając nowe pokolenie co czternaście dni, jest wyjątkowo 
wdzięcznym
obiektem genetycznych badań.
Co udowodniono? Pewnikiem jest przekazywanie dziedzicznych właściwości z 
pokolenia na
pokolenie. W doświadczeniach z groszkiem Mendel wykazał, że dziedziczne są takie
cechy, jak
kształt nasienia (spłaszczony lub okrągły, gładki albo pomarszczony), kolor 
nasienia (żółty lub
zielony), długość łodygi (długa lub krótka). Okazało się także, iż każda cecha 
jest kontrolowana
przez dwa geny, męski i żeński. Jeśli różnią się one, u potomstwa ujawni się 
cecha genu
dominującego.
Współczesne badania nad muszką owocową wykazały, że mutacje zdarzające się w 
genach
powodują powstawanie np. białych oczu zamiast zwykłych, czerwonych. Niebawem 
odkryto, że
to nie jeden gen, ale aż trzynaście wpływa na kolor oczu. Podobnie jest z 
wykształceniem
skrzydeł czy też nóżek i z kolorem tułowia.
Taka dziedziczna zmienność cech, mająca początek w drobnych mutacjach genów, 
została
uznana za wyraźne wskazanie, jak działa ewolucyjny mechanizm. I dość 
bezkrytycznie się z tym
zgodzono! Bowiem mutacje muszki owocowej z reguły prowadzą do upośledzenia. Ich 
wynikiem
są niedorozwinięte skrzydła albo nogi, czy zmienione kolory. To oczywiste, że 
uszkodzony
enzym nie pozwala na wytworzenie barwnika lub zbudowanie prawidłowej struktury.
Nie stwierdzono natomiast mutacji dających czytelną, ewolucyjną przewagę danemu
osobnikowi, zwiększających na przykład zasięg lotu czy wyostrzających zmysł 
wzroku. Ponadto
przypuszczenie, że kolejne korzystne zmiany się akumulują, jest tylko pustym 
domniemaniem.
To wcale nie jest takie pewne! Każda korzystna zmiana genu może znów zmutować na
niekorzystną, zanim wesprą ją druga i trzecia.
Tak więc powyższa propozycja to model domku z kart. Karty spadają z sufitu, a my
wierzymy, że kiedyś, jakieś dwie z nich staną na stole oparte o siebie. Potem 
następna para, zaś
na nich ustawią się inne, tworząc wyższe piętro i następne. Takie budowanie 
bardzo się, co
prawda, przedłuża, bo spadające karty burzą od czasu do czasu część lub całość 
tego, co już

Strona 69

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

wznosiło się na stole, jednak po milionach lat, kto wie...
Zmiany organizmów są tak kompleksowe i tak powiązane, tak wzajemnie zależne od 
siebie,
przebiegają tak szybko i tak harmonijnie, zmieniając liczne geny, że przypadek 
nie może być w
ogóle brany pod uwagę. Sprowadzając rzecz do właściwych rozmiarów możemy 
powiedzieć, że
doświadczenia z muszką owocową dowiodły jedynie, że możliwe są odstępstwa od 
wzoru. Białe
oczy mutanta to tylko brak barwnika, bo w procesie jego wytwarzania zabrakło 
właściwego
enzymu. Podobnie karłowate skrzydła – czegoś zabrakło lub było w nadmiarze. 
Przekonanie, że
takie mutacje mogłyby doprowadzić do przemiany muszki w pasikonika, wynika tylko
z wiary, a
tę się podtrzymuje jedynie dlatego, że światopogląd naukowy nie znalazł lepszego
tłumaczenia
niż przypadek!
„Wiemy, że ponad 90% zmian, jakie dotykają liter w słowach przekazu 
genetycznego,
prowadzi do zgubnych wyników: białka nie są już prawidłowo syntetyzowane, 
przekaz traci całe
47
swoje znaczenie, a to kończy się wyłącznie i po prostu śmiercią komórki. Skoro 
mutacje są tak
często wysoce niekorzystne, a nawet zgubne, jak może na tej drodze dochodzić do 
korzystnej
ewolucji?” (Antoine Tremolieres, La vie plus tetue que les etoiles, Paris 1994: 
Nathan).
Zastanówmy się teraz, pozostawiając sprawę mutacji na boku, czy jest w ogóle 
możliwe
zakodowanie kształtu organizmu w genach takich, jakie znamy? To znaczy na nici 
DNA z
linearną sekwencją nukleotydów zasadowych.
Ludzki genom, czyli pełna informacja genetyczna zakodowana w DNA ludzkiego jaja,
składa
się z około 6 miliardów par nukleotydów, a więc 6 x l09 (wg Chris Calladine i 
Horace R. Drew,
Understanding DNA, London 1992, Academic Press). Jeśli upieramy się przy tym, by
kształt
naszego ciała zapisać w genach, dokonajmy dalszej symulacji i spróbujmy istotnie
to zrobić.
Informacyjna wartość każdego przekazu jest wyrażana jednostkami zwanymi bitami, 
co jest
skrótem od angielskiego binary digits, czyli systemu dwójkowego. Jest to 
najprostszy system
arytmetyczny, w odróżnieniu od dziesiętnego, który nam podsunęła przyroda, 
obdarzając nas
dziesięcioma palcami u rąk.
System dwójkowy wykorzystuje zero i jedynkę: 0-1. W tym systemie każde zwięzłe 
pytanie
może otrzymać odpowiedź: tak lub nie, czyli l lub 0. Gdyby zapis genetyczny był 

Strona 70

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

sporządzony w
języku takich właśnie dwu znaków, mielibyśmy do dyspozycji 6 x l09 bitów. Jak 
moglibyśmy ich
użyć?
Organizm jest zbudowany z małych podstawowych cegiełek zwanych komórkami. One 
to,
poczynając od jaja, dzielą się każda na dwie potomne komórki tak długo, aż cała 
ich masa
utworzy w pełni uformowane ciało. Wówczas jego wzrost ustanie. Morfologiczna 
postać tego
ciała i jego organów, np. rurkowatych tętnic, połączeń stawowych, o wklęsłych i 
wypukłych
sferycznych powierzchniach, precyzyjnie pasujących do siebie, równie 
precyzyjnych optycznych
soczewek oka, komór i przedsionków sercowych, trąbek, młoteczków i kowadełek 
ucha – wynika
z przestrzennego rozmieszczenia komórek. Dokładnie tak samo, jak w budynku 
wznoszonym z
cegieł, z których każda ma ściśle określone miejsce w trójwymiarowej 
przestrzeni.
Zlecając budowę domu robotnikom, moglibyśmy, zamiast dostarczyć im plan, napisać
na
każdej cegle, rurze, nadprożu, stopniu, kafelku i parapecie ich współrzędne 
przestrzenne.
Budowa zaczęłaby się od punktu zerowego, wyznaczonego na naszej parceli i, choć 
uciążliwa,
zakończyłaby się na pewno sukcesem.
Układ współrzędnych, to trzy osie rozbiegające się od punktu zerowego pod kątami
prostymi.
Dwie w poziomie, jedna w pionie. Zaopatrzone w podziałki, pozwalają wyznaczyć 
miejsce w
przestrzeni dla dowolnego punktu, opisanego trzema współrzędnymi. Tym sposobem 
można
odtworzyć dowolną bryłę, nie mając wcześniej pojęcia o jej kształcie. Dysponując
jedynie spisem
współrzędnych dla punktów tworzących tę bryłę, wystarczy, jeden po drugim, 
wyznaczać te
punkty w przestrzeni tak długo, aż złożą się w całość. Wyobraźmy sobie, że coś 
podobnego
mogłoby dotyczyć komórek budujących dom-ciało.
Od razu zaczną się prawdziwe kłopoty. Jak bowiem określić współrzędne miliardów 
komórek
nie mając planu budowli? Ba, w przypadku ciała nie można w ogóle mówić o jednym 
planie. W
końcu to nie stały model budynku w pomniejszonej skali. Zbudowanie człowieka 
wymaga setek
modeli dla różnych faz budowy. Inaczej wygląda blastula, inaczej rozwinięty 
zarodek,
trzymiesięczny embrion, noworodek z wielką głową, która potem okaże się 
proporcjonalna do
reszty ciała. A niepodobna sobie wyobrazić, aby modeli nie było w ogóle!
Pewnikiem jednak jest, że w komórce jajowej ich nie ma. Nie dopatrzono się 

Strona 71

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

żadnej struktury,
która mogłaby zawierać model, plan czy tylko schemat ciała w różnych fazach 
rozwoju.
Przechowywać go mogłyby tylko geny. A jeśli tak, to tylko w postaci danych 
cyfrowych.
Wówczas każda, jeszcze nie istniejąca komórka przyszłego ciała, musiałaby mieć 
sobie
48
przypisane miejsce w bryle ciała.
Lecz teraz pojawia się problem osi współrzędnych! Ich punktem zerowym mogłoby 
być jajo,
jedną oś tworzyłby pion, czyli kierunek przyciągania Ziemi, ale dwu pozostałych 
osi,
prostopadłych do niej, niepodobna wyznaczyć w żadnych fizycznych strukturach. I 
w tym
miejscu cała koncepcja upada. Brnijmy jednak dalej, zakładając w dodatku, że 
komórki poradzą
sobie z odmierzaniem własnej odległości od punktu zerowego wzdłuż trzech osi.
Po kilku dniach rozwoju embriona już setki komórek dzielą się równocześnie. 
Każda z nich
musi znać swoje współrzędne i móc porównać je z planem. Chodzi o to, aby w 
pewnej chwili,
gdy kość osiągnie pożądaną długość lub ścianka naczynia właściwą jej grubość, 
tkanka nie
przyrastała dalej.
Każda z komórek musi także wiedzieć, jaką będzie pełniła funkcję w danym miejscu
rosnącego ciała, aby zgodnie z tym móc się zróżnicować i podjąć specyficzne 
funkcje komórki
mięśniowej, nerwowej, skóry, wątroby. Jak z tego wynika, musi istnieć system 
wysyłania i
odbierania informacji od i do wszystkich, lawinowo przyrastających komórek. Z 
punktu widzenia
informatyki taki system można stworzyć, z punktu widzenia fizyki jego realizacja
w strukturach
ciała jest nieprawdopodobna, zaś z punktu widzenia biologii jego istnienia nie 
stwierdzono.
Wyklucza to także prosty rachunek.
Jak ustaliliśmy poprzednio, dysponujemy możliwością zapisu o pojemności 6 
miliardów
bitów, tymczasem sam mózg ludzki zawiera 60 miliardów komórek nerwowych, zaś na 
całe ciało
może się ich składać 100 bilionów (wg Encyclopedia Britannica, 1993, s. 965). Z 
tego wynika,
że na każdą komórkę przypada w nici DNA: 6 miliardów : 100 bilionów = 0,00006 
bita. W tym
miejscu nieodwołalnie kończy się marzenie o genetycznym zapisie cech 
morfologicznych ciała!
Opisanie współrzędnych przeciętnej komórki wymaga kilkudziesięciu bitów, a my 
mamy do
dyspozycji tylko sześć stutysięcznych bita.
Przedstawmy to raz jeszcze, bardziej obrazowo, używając skrajnie uproszczonego,
cybernetycznego modelu. Załóżmy, że człowiek jest istotą płaską i jego komórki, 

Strona 72

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

których jest 64,
łączą się ze sobą tylko w jednej płaszczyźnie, tak więc ciało posiada tylko dwa 
wymiary, jeśli
pominąć grubość samych komórek. Plan takiego ciała można by przedstawić w 
postaci zbioru
kratek, jakby pixeli na ekranie monitora, przy czym każda kratka może pomieścić 
jedną
komórkę.
Genetyczny przekaz, opis takiego ciała, można by sporządzić ciągiem cyfrowym w 
systemie
binarnym. Kratce, w której nie ma komórki przypiszemy zero, kratka zawierająca 
komórkę
otrzyma cyfrę jeden. Tak więc, cyfrowy zapis kształtu tego ciała, czytany 
wierszami od góry,
wyglądałby jak następuje:
0 0 1 0 c )
0 0 1 0 ( 3
0 0 c •) 0 0 c •)
l 1 1 1
l 1 1 1
l 0 1 0
49
l 0 1 0
l 0 1 0
0 0 ( 3 1 0 ( 3
0 0 c 3 1 0 ( 3
0 0 c 3 1 0 ( 3
0 1 c •) 1 1 ( 3
Rozwinięty liniowo: 0011100001110000010001111111... A po zamianie cyfr na kod
zasadowy adeniny i tyminy na paśmie DNA: aatttaaaatttaaaaataaattttttt...
Nie ma potrzeby wchodzenia w dalsze szczegóły opisu, skoro już z tego widać, iż 
każdej
pozycji komórkowej musi odpowiadać jeden sygnał: komórka jest, czyjej nie ma? 
Jeden albo
zero. Oraz, pominięte powyżej, oznaczenie cyfrowe każdego „skanowanego” wiersza.
Jak z tego
widać, ilość bitów w takiej informacji genetycznej musi znacznie przewyższać 
ilość komórek
ciała. A skoro tych komórek jest już i tak 100 bilionów, podczas gdy możliwości 
naszego DNA
sięgają tylko 6 miliardów bitów, oczywiste się staje, że o genetycznym 
przechowaniu planu ciała
komórkowego nie może być mowy.
Jeszcze drastyczniej przedstawia się to w przypadku naszego ssaczego krewniaka, 
wieloryba.
Ważąc 30 tysięcy kilogramów, czyli 500 razy więcej niż człowiek, ma też 500 razy
więcej
komórek, czyli 1014 X 500 = 5 X 1016 komórek. I oto ten olbrzym posiada w swych 
komórkach
podobną ilość DNA, jak człowiek: 44 chromosomy zbliżone wielkością do 46 
ludzkich. A więc
zapis, który już w przypadku człowieka okazał się niemożliwy, tym bardziej jest 

Strona 73

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

wykluczony w
przypadku wieloryba.
Istnieje jeszcze przykład przeciwny. Mundżak indyjski, o masie ciała zaledwie 
nieco
mniejszej od ludzkiej, ma tylko 7 chromosomów. A więc komórki tego jelonka 
musiałyby się
obdzielić 6 razy mniejszą ilością bitów niż ludzkie!
A teraz przybijmy ostatni gwóźdź do trumny hipotezy genetycznego zapisu kształtu
ciała.
„Obecnie panuje zgodność co do tego, że co najwyżej 10% ludzkiego genomu koduje 
białka.
(...) Nie znaleziono konkretnej funkcji dla pozostałych 90% naszego DNA i nie 
jest nawet pewne
czy kiedykolwiek się znajdzie: być może jest to zwykły złom.” (Ariel Blocker i 
Lionel Salem,
L’homme genetique, Paris 1994: Dunod).
Co znajduje się w tym „złomie”? Naukowcy stwierdzili istnienie tam wielkich 
partii zapisu
złożonych z powtarzających się w nieskończoność sekwencji bez żadnego, jak się 
wydaje, sensu.
Jest tam np. ok. 50 tysięcy ustępów brzmiących: ACACACACAC
ACACACACACACACACAC... (Rachel Nowak, Mining treasures from „junk” DNA, 1994:
50
Science 263).
Odkryto też pewną 300 literową sekwencję, która powtarza się pół miliona razy!
Wiele z ustępów jest palindromami, czyli słowami lub zdaniami, które można 
czytać w dwu
kierunkach. Taki genetyczny bełkot wypełnia ponad jedną trzecią genomu (Steve 
Jones, The
language of the genes, London 1993: Flamingo).
Ale na tym nie koniec! Jeśli komuś wydaje się, że całe pozostałe 10% genomu, jak
powiedzieliśmy wyżej, to sensowny genetyczny zapis, także jest w błędzie! Oto, 
jak się okazało,
w obrębie genów jest też wiele odcinków niczego nie kodujących, zwanych 
intronami, które
przedzielą odcinki sensowne, służące syntezie białek, zwane exonami. Niektóre 
geny zawierają
aż 98% bezsensownych intronów i tylko 2% informacji genetycznej! Rola intronów 
pozostaje
całkowitą tajemnicą (Maxim D. Frank-Kamenetskii, op. cit.).
Jak z tego wynika, nie chodzi już tylko o to, że genom zawiera zbyt mało bitów 
dla
zakodowania kształtu organizmu (a tym bardziej instynktowych zachowań!), ale że 
ewidentnie
ich nie zapisuje! Bo jaką skomplikowaną strukturę może opisywać sekwencja tak 
prymitywna
jak:
ACACACACACACACACACACACACACACACACACACA?
Ujawnienie takiej treści zapisów jest też, moim zdaniem, gwoździem do trumny 
jeszcze i
innego postdarwinowskiego mitu, tego o przypadkowych mutacjach nieustannie 
zachodzących w

Strona 74

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

treści DNA. Przecież, gdyby one istotnie, losowo zmieniały ten zapis w ciągu 
tysiącleci, jakim
cudem w naszych chromosomach panowałaby taka regularność i porządek? Jak 
utrzymałyby się
te monotonne, rytmiczne, nieskończone ciągi dwóch liter? One są dowodem, że albo
mutacji nie
ma, albo są natychmiast naprawiane przez jakiś czynnik, który całkowicie panuje 
nad treścią
zapisów i wyklucza wszelką przypadkowość!
Przerwijmy tę zabawę. Podjąłem ją, świadomie brnąc w absurdy, tylko dlatego, aby
dobitniej
wykazać, że kształt organizmów nie może być zapisany w genach. Mógłby ktoś 
powiedzieć, że
zapis morfologiczny żywego ustroju nie jest poddany takim ścisłym, 
stereometrycznym rygorom.
Obserwujemy przecież ogromną rozmaitość postaci. Różne są proporcje i wymiary 
ciała. Mózg
lorda Byrona ważył 2,2 kg, mózg Anatola France’a zaledwie 1,6 kg. Różne są 
serca, wątroby,
śledziony, palce oraz stopy.
Co jednak z kulturystami? Jeśli ich wymuszony treningiem oraz sterydami przyrost
masy
mięśniowej nie był zapisany w genach – a to oczywiste, że nie był – to skąd 
komórki wiedzą,
wyrastając poza przeciętny plan ludzkiego ciała, że w kolejnych podziałach mają 
się układać w
harmonijne, symetryczne, zawsze podobne wzory, rozmieszczone, jak lustrzane 
odbicia po obu
stronach osi ciała?
Jaki system zapisu można by jeszcze zaproponować, nie chcąc wykraczać poza 
granice nauki?
Przecież wszystko, co dotychczas zbadano w strukturach organizmu, poczynając od 
poziomu
submolekularnego, podlega ścisłym matematycznym i stereometrycznym zasadom. 
Molekuła
wody, to atom tlenu i przyłączone do niego, niezmiennie pod kątem 105°, dwa 
atomy wodoru,
również niezmiennie oddalone od niego o 0,95 Ĺngströma. Zaś na wyższym poziomie?
Kod
genetyczny to porządek liniowy, 4 nukleotydy zasadowe, trójkowe kodony dla 20 
aminokwasów,
precyzyjne sygnały początku i końca kopiowania genu, wyspecjalizowane enzymy, 
pasujące
kształtem, z atomową dokładnością, do innych cząsteczek, z którymi współpracują.
Ścisłe
przepisy określające ilość, rodzaj, kolejność aminokwasów w łańcuchu białkowym. 
I tak dalej, i
51
dalej.
Można by powiedzieć, że cała biochemia to precyzyjne stereochemiczne układy, 
przystawanie
kształtów, komplementarność molekuł, ścisłe odległości międzyatomowe, określone 

Strona 75

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

wiązania,
niezmienne reguły, określone prawa. Nie ma powodu przypuszczać, że sam opis 
ciała, jeśli
znajdowałby się w komórkach, byłby innego rodzaju. Musiałby podlegać tym samym 
regułom.
Według jednego z pomysłów kształt ciała i jego organów mógłby być utrwalany 
przez pole
elektromagnetyczne. Ale gdyby nawet założyć, że zapłodnione jajo zdolne jest 
generować pole o
dostatecznej mocy, aby objąć przestrzeń wypełnianą przez ciało wieloryba czy 
słonia, a więc w
promieniu do 15 metrów, to na przeszkodzie stanie jeszcze skrajna prostota 
takiego pola, nie
pozwalająca na zapis skomplikowanej struktury. Całkowicie o tym zapominają 
twórcy takich
hipotez, a przecież łatwo się o tym przekonać, rozsypując opiłki żelaza na 
kartce papieru i
umieszczając pod nią magnes. Ile razy byśmy nie powtarzali tego doświadczenia, 
opiłki zawsze
ułożą się wzdłuż linii tworzących taki sam wzór. Ta prosta informacja, 
dostarczana przez pole, to
o wiele za mało, by zakodować niewiarygodnie skomplikowany organizm.
Wzrost ciała można porównać, w pewnym przybliżeniu, do rośnięcia ciasta 
drożdżowego w
formie. Stale go przybywa i wypełnia ono fantazyjny kształt piekarskiej blachy. 
Z tym, że taka
forma dla „ciasta” komórkowego, musiałaby zawierać wewnątrz liczne pomniejsze 
foremki dla
poszczególnych struktur i organów. A przy tym sama z biegiem czasu musi się 
powiększać i
zmieniać swe proporcje. Żadnych fizycznych pól, zdolnych utworzyć taką formę, a 
emitowanych
przez komórkę jajową, nie znamy.
Niemniej w literaturze wciąż pojawiają się wskazania na zależność między genami,
a budową
organizmów. Ostatnio grupa angielskich badaczy zdołała wyizolować niewielki 
odcinek DNA w
chromosomie „y” myszy i człowieka. Nazwano go, odpowiednio, genem sry i SRY. Ma 
on
odpowiadać za rozwój jąder. Ten jeden gen, wszczepiony do jaj zawierających 
żeński genotyp xx
(w odróżnieniu od genotypu zawierającego chromosomy xy, decydujące o męskości 
osobnika)
sprawił, że spośród jedenastu myszy urodzonych z żeńskim genotypem, trzy 
rozwinęły
zewnętrzne objawy męskości.
Chociaż nie wiadomo, dlaczego tylko trzy jaja tak zareagowały, oczywisty jest 
wniosek, że ten
kolejny, rozpoznany gen, ma tylko regulacyjne działanie, czyli sygnalizuje 
zarodkowi
abstrakcyjną wiadomość, co ma wybudować, nie opisując kształtu organów. Gen sry 
składający

Strona 76

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

się z około 1000 nukleotydów, a więc przenoszący tyleż bitów informacji, jest o 
wiele za mały,
by kodować sobą kształt samczych organów płciowych.
Prawdziwie zdumiewające wyniki osiągnęli badacze muszki owocowej. Już 
czterdzieści lat
temu Edward B.Cuis z California Institute of Technology odkrył w jej 
chromosomach pewne
kompleksy genów, które nazwał homeotycznymi (gr. homeo – podobny), ponieważ 
wykazały
zdolność upodobniania jednego segmentu ciała do drugiego. Ich właściwa rola 
polega na
sygnalizowaniu grupom komórek zarodka, jaką część ciała mają z siebie budować.
Rzecz w tym, że zarodek w początkowej fazie jest bryłką nie zróżnicowanych 
komórek,
powstałych z dzielącego się jaja. Każda z nich zawiera takie same geny. Żadna 
nie jest z
„przodu”, „z tyłu” czy też z „boku”. A przecież, aby uniknąć podczas budowania 
organizmu
tworzenia się w kilku miejscach równocześnie głowy, serca czy też nóg, konieczne
jest
wyznaczenie osi ciała i dwu biegunów: głowy i stóp albo głowy i ogona.
I oto w kolejnych warstwach komórek zarodkowych włączane są kolejne geny 
homeotyczne.
Gen, to jak wiemy, instrukcja budowy cząsteczki białkowej. Tak więc uaktywnione 
geny służą
produkcji białek homeotycznych, różnych w kolejnych warstwach zarodka. Ich 
obecność
oznacza, że dana warstwa ma wytworzyć głowę, kolejna tułów, następna odwłok. W 
ten sposób
zarodek zostaje zorientowany wzdłuż osi głowa-odwłok. Podział na takie warstwy 
czy strefy nie
52
jest precyzyjny. W obszarach granicznych dziesiątki tysięcy komórek otrzymują 
podwójny
sygnał „głowa” i „szyja” lub „tułów” i „odwłok”. Czy wprowadza to chaos? 
Bynajmniej!
Wprowadzałoby, gdyby ten sygnał był przeznaczony dla komórek. Ale najwidoczniej 
nie jest!
Można z tego wnosić, że przeznaczony jest dla tego tajemniczego czynnika, który 
właśnie
tropimy, a który jest niewidzialnym wzorcem, niewidzialną „formą do ciasta”, 
kształtującą
organizm. Dzięki białkom homeotycznym ów wzorzec, jednocząc się z zarodkiem, 
ustawia się
wzdłuż stałej osi z określonymi biegunami.
O tym, że białka homeotyczne nie niosą informacji o kształcie organów, 
przekonali się
następcy Cuisa dzięki prostemu doświadczeniu. Gen homeotyczny rejonu głowy, 
pobrany –
uwaga! – nie od muszki lecz od żaby, myszy lub człowieka, wszczepiony następnie 
do zarodka
muszki owocowej, zawsze wywoływał zbudowanie głowy. Oczywiście nie mysiej czy 

Strona 77

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

ludzkiej,
lecz właściwej muchom. To niezbity dowód wyłącznie orientacyjnego znaczenia tych
genów.
Przy okazji dokonano niezwykłego odkrycia. Stwierdzenie całkowitej zgodności 
sygnałów
białkowych u tak odległych grup zwierząt, jak mucha i człowiek, rozdzielonych 
przez ewolucję
dobre 700 milionów lat temu, jest kolejnym dowodem, że w procesie przemian 
gatunkowych
przypadkowe mutacje genów nie mają żadnego znaczenia.
Sposób działania genów homeotycznych mocno wspiera hipotezę istnienia subtelnych
wzorców misnatycznych, wywierających wpływ od zewnątrz. Ponieważ te wszechobecne
wzorce, przenikające wszystko, co istnieje, nie mają stałej wielkości ani 
orientacji w przestrzeni,
konieczne jest ich takie związanie z zarodkiem, które zapewni rezonans morficzny
we właściwej
skali oraz położeniu. To położenie, raz wyznaczone przez oś ciała i bieguny 
głowa-odwłok, nie
może się już zmieniać w trakcie rozwoju osobniczego. Należy przypuszczać, że 
właśnie białka
homeotyczne są takimi wyznacznikami osi, kierunku przód-tył, góra-dół, 
lewa-prawa, i wielkości
formy, którą wypełnią przyrastające tkanki.
Ten mechanizm nie zawsze działa prawidłowo. Zdarzają się przypadki, np. 
podwójnego
rezonansu morficznego tego samego zarodka z wzorcem, pod różnymi kątami lub 
wzdłuż
przesuniętej osi. Wynikiem mogą być narodziny cielęcia z dwoma głowami czy też 
sjamskiego
rodzeństwa. Jeśli zarodek wszedł w rezonans z wzorcem dwa razy pod kątem 180°, 
to z dwu jego
końców zaczną rosnąć głowy i ostatecznie powstanie potworek, mylnie, jak sądzę, 
objaśniany
przez patologów jako „zrośnięte bliźniaki”. W istocie jest to jedno ciało, 
wyrosłe z jednego
zarodka, odżywiane jedną pępowiną, które wypełniło sobą wadliwą formę.
Ale powróćmy do genów! Kolejna seria doświadczeń z larwami muszki owocowej 
polegała na
aktywowaniu w tej ich części, która winna przekształcić się w przedni segment 
odwłoka, genów
homeotycznych tułowia. Wynik był szokujący. W miejscu tym powstawał drugi tułów 
z drugą
parą skrzydeł! Gdyby to doświadczenie wykonano na embrionie człowieka, 
urodziłoby się
niemowlę z dwoma pasami barkowymi, czterema łopatkami i dwoma parami ramion. 
Sądzę, że
od tej chwili musi się zmienić nasze spojrzenie na wielorękie, hinduskie bóstwa!
Następnego kroku dokonał dr Jarema Malicki, Polak pracujący w Stanach 
Zjednoczonych,
absolwent Yale University. Pobrał on białka homeotyczne tułowia od myszy i 
wszczepił je
komórkom głowy muszki owocowej. Spowodowało to znaczne przekształcenie jej głowy

Strona 78

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

i
wyrośnięcie w miejscu przeznaczonym na czułki – dwu odnóży tułowiowych!
Jest to zdumiewające wydarzenie. Umieszczenie kilku cząstek białka mysiego w 
głowie
muchy sprawia, że wyrastają jej nogi na głowie! Sądzę, iż oznacza to ostateczny 
koniec hipotezy
o inżynierskim planie ciała, zapisanym miejsce po miejscu, organ po organie, w 
genach.
Organizm okazuje się układanką, nie wiemy jeszcze, jak zmienną, jak kruchą i od 
jakich zależną
czynników.
Mechanizm tego przekształcenia można objaśnić jedynie na gruncie hipotezy 
wzorców
53
misnatycznych. Komórki larwy najpierw musiały wejść w rezonans z wzorcem 
wyznaczającym
ogólny zarys ciała, z dwoma wydłużonymi członkami w sąsiedztwie oczu. Zazwyczaj 
w tym
miejscu następuje kolejny rezonans ze szczegółowymi wzorcami czułków. Tym razem 
jednak
pojawienie się białek z rejonu tułowia spowodowało rezonans ze szczegółowymi 
wzorcami
tułowia i odnóży. Głowa częściowo przekształciła się w tułów, a w miejscu 
przeznaczonym na
wydłużone członki, komórki zbudowały doskonałe odnóża.
Jest to dowodem, że wzorce niekoniecznie działają jako duże całości. Zdaje się, 
że cały ich
zbiór składa się na organizm, a części tego zbioru mogą rezonować niezależnie od
siebie. Gdyby
było inaczej, gdyby plan ciała był zapisany w genach, uporządkowany liniowo na 
paśmie DNA,
fałszywa informacja spowodowałaby wyrośnięcie trzech par nóg po obu stronach 
głowy
przekształconej w tułów.
Badania genów homeotycznych ujawniły jeszcze coś więcej. Okazało się bowiem, że 
są one
rozmieszczone wzdłuż chromosomów w takiej kolejności, jak kodowane przez nie 
segmenty
ciała. Tak więc kolejno następują geny wyznaczające głowę, szyję, tułów, odwłok.
Nasuwa się tu
nieodparcie porównanie z pewnym odkryciem tyczącym mózgu. Otóż obszary kory 
mózgowej,
reagujące na kolejne tony gamy muzycznej, są rozmieszczone w takim porządku, jak
odpowiadające im klawisze fortepianu. Jest to kolejnym wskazaniem, że jedno i 
drugie, budowa
ciała i budowa klawiatury, tak jak wszystkie struktury fizyczne, są odbiciem 
subtelnych
wzorców. Gdyby geny niosły informację czysto abstrakcyjną, kodowaną, o budowie 
ciała, taki
porządek nie byłby wcale konieczny.
Nikt nie odważył się jeszcze (lub nic o tym nie wiemy) na podobne doświadczenia 
na

Strona 79

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

ludziach, ale zrobiła to już za nas przyroda. W roczniku 1854 „Boston Medical 
Journal” pewien
lekarz opisuje przypadek czworoocznego pacjenta z miejscowości Cricklade.
Pacjent miał dwie pary oczu, umieszczone jedna nad drugą. Każde z oczu mógł 
zamykać
niezależnie, mógł też zwracać w inną stronę. Jak przekazał lekarz, mówił i 
śpiewał wysokim,
skrzeczącym głosem o odpychającym brzmieniu.
Z kolei angielski arystokrata, Edward Mordrake, żyjący na przełomie stuleci, 
miał dwie
twarze. Jedną tam, gdzie zwykle, drugą z tyłu głowy. Ta dodatkowa twarz mogła 
się uśmiechać i
przybierać miny, zaś oczy widziały, jednak, z tego co wiemy, nos i usta nie były
połączone z
jamą noso-gardzieli, nie mógł więc nimi jeść, mówić ani oddychać. Mordrake z 
czasem stał się
lunatykiem, popadł w obłąkanie i wkrótce potem zmarł.
Tak więc zdołaliśmy, być może, nieco odsłonić tajemnicę rzeczywistości wzorców
misnatycznch, które odpowiadają za kształt żywych organizmów, oszałamiających 
wzorów i
kolorów, instynktowych zachowań, szybkich przystosowań, celnych wynalazków, 
dowcipnych
rozwiązań i nieustających przemian.
Choć niewykrywalne dla „szkiełka i oka”, obecne są wszędzie w przestrzeni i na 
rezonansie z
nimi opiera swe istnienie każdy żywy organizm. Komórki łączą się z nimi sobie 
tylko znanym
sposobem i stosują się do nich. To tylko od rezonansu z właściwym wzorcem 
zależy, czy zlepek
komórek stanie się ptakiem czy człowiekiem.
54
Zdumiewające ameby
Sposób, w jaki komórki tworzą ciała, różnicują się i podejmują rozmaite, 
wyspecjalizowane
zadania, choć pierwotnie, w zarodku, wszystkie były jednakowe, jak budują z 
siebie samych niby
z cegiełek skomplikowane struktury – jest całkowicie nieznany.
Spostrzeżono, że komórki, które raz już tworzyły jakąś tkankę, mają wyraźną 
skłonność, by
skupiać się i odtwarzać układ już znany – jeśli nie im, to przynajmniej 
poprzednim pokoleniom.
To jest jeszcze jednym, niezbitym dowodem, że wzorce istnieją. Pozostaje 
pytanie: gdzie są
zapisane i jak przekazywane?
Profesor Nicholas Seeds z Uniwersytetu Colorado dokonał doświadczenia z mózgami 
mysimi,
wyjętymi z czaszek. Doprowadził do ich całkowitego rozdzielenia na komórki 
składowe, a żeby
mieć pewność, że nie zachowają się żadne związki między nimi, umieścił je w 
płynnej pożywce,
zapewniającej przeżycie, i przez kilka dni traktował łagodnymi wstrząsami, które
ostatecznie

Strona 80

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

zerwały wszelkie połączenia i wymieszały neurony. A jednak, gdy wstrząsy ustały,
komórki
pozostawione w spokoju, połączyły się znowu i odtworzyły kawałki mózgu, 
odbudowały też
osłonki myelinowe aksonów wraz z połączeniami synaptycznymi. Więcej, zaczęły w 
nich
zachodzić właściwe reakcje biochemiczne. Wzór został odtworzony. Z pewnością nie
dlatego, że
każda z komórek „znała” i „pamiętała” swoje poprzednie miejsce w tkance 
mózgowej. To
mogłoby dotyczyć tylko kompanii wojska, która po komendzie „rozejść się”, tworzy
bezładną
gromadę żołnierzy, zaś na rozkaz: „w dwuszeregu zbiórka”, w jednej chwili 
odtwarza poprzedni
porządek, w którym każdy żołnierz staje zawsze na tym samym miejscu, pomiędzy 
dwoma tymi
samymi żołnierzami, o czym wie i co pamięta.
Komórki, po kilku dniach dokładnego mieszania, nie mając organów ruchu, 
pozostają każda
tam, gdzie ją zatrzymano. Sąsiedztwo jest przypadkowe. A jednak szyk – i to o 
wiele bardziej
skomplikowany od wojskowego – zostaje odtworzony. Komórki sterowane przez 
zewnętrzny
bodziec podporządkowują się mu i łączą między sobą, wypełniając szablony 
niewidzialne dla
nas, lecz z łatwością rozpoznawalne przez nie. Tak właśnie ciasto odtwarza 
kształt formy
blaszanej, o której samo nic nie wie, lub opiłki żelaza, które przywierając do 
linii pola
magnetycznego, zdradzają ich przebieg.
Znamienne są też doświadczenia z pewnymi gatunkami robaków. Ich budowa nie jest 
zbyt
skomplikowana, a zróżnicowanie komórek w porównaniu z organizmem ludzkim 
niewielkie. A
jednak potrafią się popisać przystosowaniem nieosiągalnym dla wyższych form 
rozwoju. Pocięte
na plasterki, z każdego z nich odtwarzają kompletnego robaka. Określa się to 
mianem regeneracji
ustroju. Ale czy to jest regeneracja, jeśli obojętne, czy z koniuszka tułowia, 
czy też z samej
głowy, czy ze środkowego segmentu, odrastają wszystkie pozostałe? Bliższy jest 
ten proces
wyrastaniu robaka z zarodka, od fazy kilkuset komórek niż temu, co potocznie 
nazywamy
regeneracją. To właściwie powtórzenie rozrodu bez angażowania w to komórki 
płciowej.
Wyobraźmy sobie, że odczuwając potrzebę posiadania potomka nie rozglądamy się za
mężem
55
czy żoną, lecz chwytamy siekierę, odcinamy palec i wkładamy do zakupionego 
zawczasu
inkubatora. Z palca odrasta niebawem nasza wierna kopia; odtąd będziemy istnieć 

Strona 81

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

w dwu
egzemplarzach, jednym pochodzącym z drugiego. W tym czasie odrośnie nam też 
palec. Ten
sposób rozmnażania byłby zbliżony do klonowania osobników o identycznym 
genotypie.
Klonowanie nie jest więc wcale wynalazkiem biologów i inżynierii genetycznej XX 
wieku. Od
milionów lat znane jest przyrodzie. I to nie tylko wśród robaków.
Lecz nie chodzi o to. Robaki dowodzą zdolności odtwarzania wzoru z dowolnego 
pakietu
komórek. Ta olbrzymia elastyczność procesu zdaje się raz jeszcze potwierdzać 
hipotezę istnienia
wzorców poza zapisem genowym. Przecież gdyby kształt organizmu był zapisany w 
genach,
komórki w odciętym skrawku robaka musiałyby skądś wiedzieć, jaki skrawek 
stanowią i co oraz
w którą „stronę”, trzeba dobudować. Niepodobna wyobrazić sobie organelli – dotąd
ich nie
odkryto – które mogłyby śledzić sytuację na zewnątrz komórek, oceniać ją, 
porównywać z
wzorem, zarządzać i wstrzymywać podziały, doprowadzając tak do odbudowania 
kompletnego
ciała.
A teraz ameby.
Ameby są organizmami jednokomórkowymi, prowadzącymi samotnicze życie na 
wilgotnym
podłożu. Poruszają się w poszukiwaniu pożywienia, wysuwając w jakimś kierunku 
„nibynóżkę”
czyli uwypuklenie, wypustkę błony komórkowej, po czym całą swą substancję 
przelewają do
niej. Wędrują tak, pochłaniając napotkane bakterie i co kilka godzin niezmiennie
dzieląc się na
dwie potomne ameby.
Dictyostelium discoideum jest to gatunek ameby, który przyciągnął uwagę 
embriologów, jako
że posiada zdolność tworzenia z pojedynczych komórek organizmów zbiorowych. 
Ameby te
prowadzą opisane wyżej życie w środowisku leśnym, jednak gdy podłoże wysycha lub
z innego
powodu zaczyna w nim brakować pożywienia, podejmują zaskakujące działania. 
Głodujące
komórki zaczynają intensywnie wydzielać chemiczny sygnał alarmowy w postaci 
cząsteczek
CAMP, jednocześnie orientując się, gdzie jest największe zagęszczenie tego 
związku w
powietrzu i zaczynają tam podążać.
Po pewnym czasie spotykają się, jest ich coraz większa gromada. W miarę jak na 
miejsce
zbiórki przybywają kolejne ameby, poczynają się na siebie wspinać i tworzą jakby
stożek. Gdy
jest ich już kilkadziesiąt tysięcy, znów ruszają w drogę. Przybierają kształt 
jakby nagiego

Strona 82

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

ślimaka, niezmiernie wolno, bo jeden milimetr na godzinę, pełzającego przed 
siebie. To zbiorowe
ciało, zwane grexem, zaczyna zachowywać się tak jak jeden organizm, a 
poszczególne ameby
wykazują wiedzę o swym położeniu w zbiorowości.
Komórki, które znalazły się na czele, w jakiś sposób „uświadamiają to sobie” i 
podejmują
zadanie prowadzenia innych. John Bonner z Uniwersytetu Harwarda zabarwił grex
nieszkodliwym barwnikiem, a potem przeszczepił jego przednią część do tylnej 
części innego,
nie zabarwionego grexu. Wkrótce barwne komórki, jakby pamiętając, gdzie było ich
miejsce, jęły
pełzać poprzez zbiorowisko innych komórek, tworząc w nim kolorowe pasemko i 
niebawem, jak
poprzednio, zajęły miejsce na czele pochodu.
Jeśli wędrówka grexu w poszukiwaniu pokarmu nie przynosi wyniku, zbiorowisko 
komórek,
działając zgodnie jak jeden mąż, znów zmienia zachowanie. Te proste ameby, 
pozbawione
wzroku, mowy, zdolności myślenia, świadomości bytu oraz swego położenia w tej 
chwili,
zachowują się tak, jakby do tego wszystkiego były zdolne. Podejmują budowę 
kulistego
zbiornika osadzonego na wysmukłej wieży, jakby naśladując makówkę z nasionami na
cienkiej
łodydze. Wymaga to podziału zadań i zróżnicowania komórek. A przecież nikt im 
nie wydaje
poleceń.
Te z ameb, które jako pierwsze przybyły na miejsce zbiórki, a potem prowadziły 
pochód,
56
tworzą ze swych ciał dolną część łodygi. Następne wspinają się wyżej, tworząc 
część górną i
formując kulistą kapsułę. Część z nich wypełnia wydrążoną komorę, stając się 
sporami. Są to
formy przetrwalnikowe, w których utaja się życie, metabolizm spada do 
najniższego poziomu.
Komórka kurczy się w sobie, pozbywa się wody, otacza wzmocnioną skorupą, staje 
się
nasionkiem, tak jak ziarnko maku. Łodyga nie ma naturalnych korzeni, w pozycji 
pionowej
utrzymuje ją podstawa o kształcie dysku, utworzona z ostatnich przybyłych 
komórek,
przywierających ciasno do podłoża.
Porównanie z makówką nie jest do końca trafne, choćby ze względu na olbrzymią 
różnicę
wymiarów. Poza tym u ameb proces jest odwracalny w każdej chwili. Można kilka z 
nich wyjąć
z górnej części łodygi albo też z podstawy i umieścić w sprzyjających warunkach,
a bez zwłoki
powrócą do dawnego, samotniczego życia, pochłaniając bakterie i mnożąc się przez
podział. O

Strona 83

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

mechanizmach takiego zachowania nic nie wiemy. Stwierdzono jedynie, że komórki 
tworzące z
siebie jakby owocującą roślinę, produkują tylko połowę z tych białek, które są 
wytwarzane przez
wolne ameby, reszta jest charakterystyczna tylko dla ich stanu zbiorowego.
Po pewnym czasie z rozpadającej się kapsuły spory wysypują się, (a może 
rozsiewają), a cała
budowla, łodyga i podstawa, ulega rozkładowi. Spory, jeśli trafią na wilgotne 
podłoże, powracają
do życia, stają się amebami i podejmują swój zwykły tryb odżywiania się podczas 
wędrówki i
regularnych podziałów.
Powyższe zjawisko nasuwa ogromną ilość pytań. Jak choćby to, o różnicowanie się
identycznych komórek. Wszystkie ameby są jednakowe, mają takie same wyposażenie
genetyczne, cóż więc sprawia, że podejmują rozmaite działania? Ba, część z nich 
zachowuje się
altruistycznie w stosunku do nielicznych, wybranych, aby przeżyć. Te, które 
tworzą podstawę,
łodygę i kapsułę, niejako same skazują się na śmierć. Inne, tworzące spory, mają
szansę
przeżycia. Mamy więc do czynienia z urzeczywistnieniem niemal abstrakcyjnej idei
poświęcenia
siebie dla podtrzymania życia innych osobników, co z kolei służy przetrwaniu 
rodzaju.
W przypadku ameb, rzecz jasna, wygląda to inaczej niż u ludzi. Rodząc się przez 
podziały,
wszystkie one są jednym osobnikiem, tyle że w milionach egzemplarzy. Ten 
znikający żyje więc
nadal w pozostałych.
A teraz, aby ujrzeć dokonanie ameb w całej jego złożoności, spójrzmy na nie z 
ludzkiej
perspektywy. Wyobraźmy sobie, że w jednym ze wschodnich krajów, w dniu urodzin
Ukochanego Przywódcy, na olbrzymim stadionie, w czasie występów pokazano jego 
żywy
portret. Tysiąc chłopców i dziewcząt „namalowało” go swymi barwnymi chustami. 
Czy zrobili to
sami z siebie, nie instruowani i nie kierowani? Nie ma wątpliwości, że to 
niemożliwe.
Najpierw niezbędny był pomysł takiego pokazu i zrozumienie jego celu. Potem 
rysunek
twarzy został podzielony na tysiąc punktów o różnych kolorach. Następnie, 
dyskretnie
wyznaczono na trawie stadionu pola i linie, które wypełnić miała młodzież. Teraz
każdy z
uczestników pokazu, jako jeden z tysiąca punktów, otrzymał i zapamiętał 
przydział do danego
pola wraz z chustą właściwego koloru. Musiał też zapamiętać cały kod sygnałów 
nadawanych
przez kierownictwo pokazu. Odbywały się próby.
Na koniec przyszedł dzień, gdy Przywódca zasiadł na trybunie. Młodzież wkroczyła
na
stadion i po wyznaczonych trasach każdy trafia na wyznaczone mu pole. Tam 

Strona 84

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

nieruchomieje.
Olbrzymi prostokąt czarnych główek oczekuje sygnału. Gwizdek! Trzymane w ukryciu
chustki
wznoszą się nad głowy i na stadionie wykwita wielobarwny portret o znajomych 
rysach. Oklaski,
zachwyty...
Czy można tego samego dokonać z młodzieżą, która wchodząc na stadion, nie wie, 
po co to
robi, co ma tam wykonać, jak się zachować, gdzie stanąć, co zrobić z chustką, 
która nie zna
nawet treści żywego obrazu? Można. Jednakże w tym celu każdy chłopak i 
dziewczyna musiałby
57
mieć w uchu głośniczek radiowy i stosować się do poleceń nadawanych przez 
operatorów
siedzących na wieży: – Idź sto kroków do przodu, zrób pięć kroków w lewo, stań 
bez ruchu,
podnieś chustkę nad głowę, powiewaj...
To prawda, że wykonawcy są tu nieświadomi, choć muszą mieć motywację do 
wykonywania
poleceń. Ale operatorzy muszą znać rysunek i bez chwili przerwy porównywać go z 
sytuacją na
stadionie, aby móc kierować barwnymi „punktami” i doprowadzić je na pozycje z 
góry założone.
Czterdzieści tysięcy ameb, na oczach jednego widza – badacza, pod binokularem, 
zaczyna się
wspinać na siebie. Jedne zostają u dołu, tworząc regularną, kolistą tarczę, 
cieńszą na obwodzie,
grubszą ku środkowi, skąd inne poczynają wyrastać w pionową łodygę o okrągłym 
przekroju. Na
pewnej wysokości zaczyna się ona rozszerzać i wytwarzać kulę. Tak zastygają w 
bezruchu. W
kuli, jak w kapsule czasu, tysiąc podróżników zapada w utajone życie, by obudzić
się już w innej
epoce.
Jeśli celowe ustawienie tysiąca ludzi wymaga świadomości celu, woli działania, 
inteligencji,
porozumienia i projektu dzieła, czy możemy twierdzić, że wszystko to jest zbędne
amebom?
Rozważmy to na przykładzie jednego tylko elementu, jakim jest plan budowli 
wznoszonej
przez ameby. To kluczowa sprawa. Jego istnienia lub nieistnienia nie podobna 
nawet
dyskutować. Jeśli Dictyostelium zawsze i wszędzie buduje podobną strukturę, to 
znaczy, że jej
projekt istnieje, jest gdzieś jakoś zapisany i w każdej chwili dostępny amebom.
Nasze, ludzkie projekty powstają na papierze, rysowane w co najmniej dwu 
rzutach, z
zaznaczeniem wymiarów lub choćby ich wzajemnych proporcji, dzięki czemu można je
wznosić
w różnej wielkości. Projekt budowli takiej, jaką wznoszą ameby, musiałby 
uwzględniać

Strona 85

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

wytrzymałość materiału i spoiwa na zgniatanie, rozciąganie, zginanie oraz 
statykę układu.
Musiałby określać wysokość w stosunku do średnicy podstawy i słupa oraz 
wielkości kapsuły.
Inżynier, któremu by powierzono budowę tej wieży, znając ilość cegieł, jaką 
dysponuje, zgodnie
z obliczeniami rozdzieliłby je na podstawę, kolumnę i kapsułę.
Ameby nie wykonują tej całej pracy projektowej. Najwidoczniej korzystają z 
gotowego planu.
Tu powracamy do pytania, które raz po raz zadajemy sobie w tej książce: czy ten 
plan może być
zapisany w genach? Odpowiedź jest ta sama: teoretycznie, na paśmie DNA, można 
zakodować
liniowym zapisem w systemie dwójkowym kształt dowolnej bryły. Może nawet ilość 
bitów w
DNA ameby wystarczyłaby, lecz kto i jak sporządził pierwszy projekt, pierwszy 
rysunek czy
wyobrażenie, a potem podzielił je na punkty i nadał im wartość cyfrową? Kto 
zakodował te cyfry
zasadowym językiem kodonów? Na tym jeszcze nie koniec. Zapis kształtu jest 
martwy, dopóki
nie powstanie instrukcja operacyjna: w jakiej kolejności odczytywać dane i jak 
je realizować.
Niezbędny jest system przekazywania tej wiedzy amebie, ażeby wiedziała, dokąd ma
pełzać,
gdzie się ustawić i jak tam zachować. To niewyobrażalne zadanie, jeśli się 
zakłada, że każda
ameba ma w swoim genomie zapisany cały projekt budowy. Jak jej bowiem wyznaczyć 
jedną
sześćdziesięciotysięczną część zadania, jeżeli wiadomo, że zależy to od 
kolejności przybycia na
miejsce zbiórki i od ilości ameb, innej za każdym razem!
Po raz kolejny mówię: dajmy temu spokój! Zachowanie ameb można wytłumaczyć 
wyłącznie
przyjmując działanie zewnętrznego czynnika, mającego wpływ na całą zbiorowość,
przechowującego projekt i elastycznie kierującego amebami. Mógłby nim być 
właśnie
misnatyczny wzorzec, działający wybiórczo na pojedyncze ameby i na całą ich 
zbiorowość,
podobnie jak pole magnetyczne działa na opiłki żelaza. Nie musi to być 
inteligentne działanie,
ani też świadome. Obchodzą się bez tego komputerowe programy o wysokim stopniu
elastyczności i szerokiej gamie opcji. Za każdym jednak programem, prędzej czy 
później, bliżej,
głębiej czy dalej, musi się nieuchronnie ukrywać inteligencja i świadomość.
Przez długi czas sądziłem, że ta budowla wznoszona z ameb-cegiełek, jest 
ostatecznym
58
dowodem istnienia pozakomórkowego czynnika, nadającego kształty biologicznym 
strukturom.
Tak było, dopóki nie przeczytałem pracy amerykańskiego biologa, Williama P. 
Jacobsa, o

Strona 86

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

pełzatce. Cóż to jest takiego?
Pełzatka jest stworzeniem bardziej zdumiewającym niż potworne dinozaury czy 
inteligentne
delfiny, jest bowiem żyjącym workiem z celulozy. Sklasyfikowana jest jako glon z
rodzaju
Caulerpa, liczącego ponad 70 gatunków zamieszkujących ciepłe płytkie wody 
morskie. Gatunek
Caulerpa prolifera, którym zajmiemy się bliżej, osiąga 1,5 m długości. Na 
pierwszy rzut oka
niczym szczególnym się nie wyróżnia: ma łodygę, niby-korzonki i liście. Ale na 
tym kończy się
jej zwyczajność. Pełzatka bowiem, inaczej niż wszystkie morskie i lądowe rośliny
wielokomórkowe, cała jest jedną, monstrualną komórką, nie podzieloną wewnątrz 
żadnymi
przegrodami.
Jej celulozowa ściana komórkowa zamyka jednolitą masę cytoplazmy z pływającymi w
niej
licznymi jądrami. Jacobs, po wielu latach studiów nad tym wyjątkowym organizmem,
stwierdził,
że jej budowa jest wyzwaniem rzuconym prawom biologii, bowiem pojedyncza komórka
nie
powinna układać się w oddzielne organy: łodygę, korzenie, liście.
Ograniczająca pełzatkę i wyznaczająca jej kształt zewnętrzny celulozowa ściana 
jest, jak
powtarzam z uporem, najzwyklejszym workiem. I tu dochodzimy do sedna sprawy. 
Całe nasze
doświadczenie dowodzi, że worek nie może utkać się sam z siebie. Czy włókna 
wełny same
splatają się w kształt rękawiczki? Czy pręty wikliny same stworzą koszyk? Czy 
konopne sznurki
same splotą siebie w kształt siatki na ryby? To bezsensowne pytania! Czyżby więc
włókna
celulozy były bardziej ożywione niż włóczka, skoro potrafią utkać skomplikowany,
wysoce
symetryczny wykrój liści pełzatki?
Doświadczenia wykazały też, że cała ta roślina potrafi się odtworzyć z małego 
skrawka liścia
lub łodygi. Jak się to odbywa? Ów kawałek to unosząca się w morskiej toni 
celulozowa torebka,
zawierająca nieco cytoplazmy i kilka pasemek DNA. Czerpiąc energię z promieni 
słonecznych,
przenikających w głąb wody, ten szczątek pełzatki dzięki fotosyntezie wytwarza 
nowe włókna
celulozy, a te podążają do wybranych miejsc ściany i wplatając się w istniejącą 
strukturę szybko
ją rozbudowują. Nie byle jak!
Od spodu liścia, zgodnie z kierunkiem ciążenia ziemskiego, budują niby-korzonki,
które
pozwolą roślinie zakotwiczyć się w piasku. W kierunku poziomym jest budowana 
łodyga, zaś do
góry, ku słońcu, dąży liść o wyszukanym i wysoce regularnym, symetrycznym 
wykroju.

Strona 87

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

Rozbudowujące się, celulozowe ściany są natychmiast podpierane od wewnątrz 
siateczkowatą
strukturą beleczek, spełniających rolę usztywniającego szkieletu.
Spróbujmy się teraz zastanowić, jakie warunki muszą być spełnione, aby 
dostarczony budulec
mógł się ułożyć w ściśle określony sposób. Posłużmy się w tym celu przykładem 
człowieka,
przed którym rozsypano na stole skrawki celulozy, np. w postaci pociętego 
papieru. Sądzę, że
nasz obiekt doświadczalny będzie stał lub siedział, spoglądając na nie od czasu 
do czasu
obojętnym wzrokiem, zaś skrawki będą leżały, jak je rozsypano. I może to trwać w
nieskończoność. Postarajmy się teraz, aby do umysłu człowieka przeniknęła 
informacja: ze
skrawków należy ułożyć wzór liścia pełzatki. Szybko się przekonamy, że niczego 
to nie zmienia;
cały układ nadal pozostaje w bezruchu. Próbujmy więc dalej, informując 
człowieka, że to on,
własnoręcznie ma to zadanie wykonać. Lecz i to go nie skłoni do działania. 
Wreszcie się
domyślimy, że trzeba podać mu powód, motyw wystarczająco mocny, by go wyrwać z 
bezruchu.
Niech będzie to groźba trzymania go w zamknięciu, aż do śmierci głodowej. 
Niestety, i to także
nie pomoże! Nieszczęśnik, już motywowany i pełen najlepszych chęci, znający 
zadanie i
kojarzący je z sobą, nadal nic nie zdziała! Przynajmniej dopóty, dopóki w jego 
umyśle nie
zaświta wyobrażenie kształtu pełzatki. Można mu ten kształt pokazać na rysunku 
lub w
59
akwarium, na żywym modelu, można też przekazać w postaci abstrakcyjnego opisu, 
który
zostanie zamieniony przez umysł w wizerunek myślowy.
Wreszcie, gdy wszystkie te warunki zostaną spełnione, przednie kończyny naszego 
osobnika
przystąpią do dzieła. Napędzane mięśniami, kontrolowanymi przez centrum mózgowe,
przy
współpracy z narządami wzroku, monitorującymi zmieniającą się sytuację na stole,
porównywaną z wizerunkiem rośliny, w końcu tak ułożą luźne skrawki papieru, iż 
te staną się
odbiciem obrazu powstałego w myślach.
Od powyższej modelowej sytuacji powróćmy do natury, do pełzatki regenerującej 
się w
ciepłych, morskich wodach. Nie ma żadnego powodu, aby roślina nie musiała 
sprostać takim
samym informatycznym wymaganiom. Te same zasady sterowania obowiązują w całym
materialnym świecie. Zupełnie martwe cząstki cukru, splatające się w równie 
martwe włókna
celulozy i ligniny, pływające bezładnie w komórce, niczego z siebie „nie muszą” 
układać! Mogą
pływać oddzielnie lub tworzyć skupienia. To wszystko. A jednak podążają do 

Strona 88

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

ściany
komórkowej i wplatają się w już istniejące struktury. Czy wiedzą, że taka rola w
komórce została
im przydzielona? I czy mają odpowiednią motywację? Jeżeli nie one, to musi ją 
mieć czynnik,
który je przesuwa. Ten czynnik musi także znać kształt liścia, który jeszcze nie
istnieje!
Musimy sobie jasno uświadomić, że ten skrawek pełzatki, który podjął dzieło 
odbudowy
rośliny, nic nie wie o jej kształcie! Nie ma go zapisanego w sobie. Nie ma też 
żadnej możliwości
obejrzenia innych, kompletnych pełzatek. Nie widzi ich, nie pamięta i nie 
wyobraża ich sobie, a
jednak bezbłędnie kształtuje wykroje liści od prawieków charakterystyczne dla 
tego gatunku
pełzatek!
Możliwe jest to tylko dlatego, że wzorzec liścia istnieje poza rośliną. Jest 
przechowywany w
misnatycznym polu, w pamięci Wszechświata i stamtąd jest przywoływany, aby 
komórka
pełzatki mogła go użyć jako formy-szablonu. To przywoływanie i rezonans 
misnatyczny wzorca
z regenerującym się szczątkiem rośliny dokonuje się, jak sądzę, za pośrednictwem
DNA
gatunkowego. Specyficzna treść zawarta w chromosomach stanowi swoisty klucz – 
hasło – szyfr
– znacznik powodujący połączenie się komórki z odpowiadającymi jej misnatycznymi
wzorcami.
Biologia, jeśli chce się zbliżyć do zrozumienia tego, czym jest „życie”, musi 
się otworzyć.
Musi wyjść poza ograniczenia chemii i fizyki i podjąć poszukiwania tych 
subtelnych czynników,
które są rzeźbiarzami świata widzialnego.
60
Jak powstaje żyrafa?
Czytam w książce Carla Sagana The Dragons of Eden, czyli Smoki Edenu: „Wielką 
zasadą
biologii – tą, która o ile wiemy, odróżnia nauki biologiczne od fizycznych – 
jest ewolucja
poprzez dobór naturalny, olśniewające odkrycie Karola Darwina i Alfreda Russela 
Wallace’a w
połowie dziewiętnastego stulecia. To przez dobór naturalny, preferowane 
przeżycie i replikację
organizmów przypadkowo lepiej przystosowanych do środowiska, wyłoniła się 
elegancja i
piękno współczesnych form życia... Ewolucja jest przypadkowa i nieprzewidzialna.
Tylko
poprzez śmierć olbrzymiej ilości nieco gorzej przystosowanych organizmów 
istniejemy my,
mózgi z całą resztą (...) Ewolucja jest faktem rozlegle ukazanym przez zapis 
kopalny i przez
współczesną biologię molekularną.” (tłum. autora).

Strona 89

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

Twierdzenie o roli przypadku, skądinąd znanego uczonego, specjalisty w 
dziedzinie
kosmobiologii, którą sam zresztą wymyśla, współpracownika NASA i popularyzatora 
nauki –
jest po prostu nieprawdą. A cała reszta – wątpliwa. Zupełnie inaczej widzi to 
wybitny autorytet w
dziedzinie ewolucji, biolog, Ernst F. Mayr:
„Nie ma wyraźnych dowodów jakiejkolwiek przemiany gatunków w inny rodzaj albo
stopniowego powstawania nowości ewolucyjnych”. (Ernst F. Mayr, How to carry out 
the
adaptationist program. American Naturalist 121, 1983).
Niezwykłą wagę ma również konkluzja Karla Poppera, filozofa nauki, jednego z 
wielkich
umysłów tego stulecia:
„Doszedłem do wniosku, że Darwinizm nie jest sprawdzalną teorią naukową, ale
m e t a f i z y c z n y m p r o g r a m e m p o s z u k i w a ń ”. (Karl Popper,
Unended, quest: an
intellectual autobiography. London 1974, Fontana).
Zapisy kopalne, to znaczy informacje zawarte w odnalezionych na przestrzeni 
wieków
skamieniałych szczątkach organizmów żyjących w czasach przed powstaniem nauki, 
dowodów
ewolucji poprzez dobór naturalny i przypadkowe mutacje genów nie dostarczają! Są
one tylko
świadectwem bliskich i dalszych pokrewieństw między żywymi organizmami oraz 
jedności życia
komórkowego, podobnie jak biologia molekularna jest potwierdzeniem Nie mogą być 
jednak
dowodem, że gatunki przekształcające się jedne w drugie, robią to dzięki p r z y
p a d k o w y m
mutacjom oraz doborowi. Nie ulega wątpliwości, że powstawały one jedne z 
drugich, albowiem
życie rodzi się wyłącznie z życia, nowe komórki powstają tylko z już 
istniejących komórek, a
więc pojawiające się nowe gatunki muszą powstawać z gatunków poprzednio 
istniejących, przez
ich przekształcenie, lecz twierdzenie, że te przekształcenia są przypadkowe, nie
ma żadnej
wartości naukowej. Jest to w najlepszym razie hipoteza, na poparcie której jej 
zwolennicy nie
mają żadnych dowodów. Toteż bardziej niż hipotezą, jest ona wyrazem bezradności 
uczonych
wobec zagadki „życia”.
Niezbitym faktem, wywołującym konsternację paleontologów, jest brak ciągłości 
materiału
kopalnego i owych postulowanych ogniw pośrednich między gatunkami. Właśnie to 
jest
61
charakterystyczne: w jednej warstwie kopalnej występuje jeden gatunek, a w 
następnej pojawia
się inny, już całkiem odmienny. A co było między nimi?
Na przykład wieloryb!

Strona 90

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

„Nie ma pośredniej formy pomiędzy lądowym przodkiem wieloryba i pierwszymi
skamieniałościami tego morskiego ssaka. Podobnie jak jego współcześni 
potomkowie, miał on
już nozdrza usytuowane na czubku głowy, zmodyfikowany system oddechowy, nowe 
organy, jak
płetwa grzbietowa i sutki otoczone kapturkiem nie dopuszczającym wody morskiej, 
wyposażone
w pompę umożliwiającą ssanie podwodne. Wieloryb reprezentuje raczej zasadę niż 
wyjątek”.
(Jeremy Narby, op. cit.).
„Biorąc pod uwagę długość pokoleń wielorybich, rzadkość z jaką mogą następować 
pożądane
mutacje i ogromną ilość mutacji niezbędnych do przekształcenia lądowego ssaka w 
wieloryba,
łatwo dojść do wniosku, że postulowany przez gradualistów dobór naturalny 
przypadkowych
zmian nie może być brany pod uwagę w przypadku tego zwierzęcia”. (Robert Wesson,
Beyond
natural selection, Cambridge, Mass. 1991: The MIT Press).
Jeśli założymy, że gatunki, a właściwie jakiś czynnik w ich imieniu aktywnie 
podejmuje
zmianę ukierunkowaną, bynajmniej nie czekając na to, aż go wyręczy losowe 
uszkodzenie DNA,
pojawiające się ze statystycznym bezwładem, wówczas możliwe będzie szerzenie się
„mody”,
np. na dłuższe, szybsze nogi, na płetwy między palcami zwiększające siłę 
wiosłowania, na
wężowe wydłużenie ciała, które w połączeniu z zanikiem kończyn umożliwia 
pełzanie pod
kamieniami z szybkością błyskawicy, albo monstrualne wydłużenie szyi pozwalające
żyrafie
sięgać do wierzchołka drzewa. Możliwa też stanie się całkowita przemiana w ciągu
kilkuset, a
może tylko kilkudziesięciu pokoleń, a z tak krótkiego okresu mogłyby się nie 
zachować w
osadach żadne formy przejściowe.
Co jednak z genami? Przecież dobrze wiadomo, że one mutują i u różnych gatunków 
są różne.
Cóż, trzeba będzie przyjąć, że mutacje genów nie są pierwotną przyczyną, lecz 
skutkiem idących
przed nimi zmian wzorców morfologicznych! Ponieważ zmiana środowiska, trybu 
życia oraz
funkcji ciała zmienia też metabolizm, potrzebne są w tym celu inne białka, 
enzymy, hormony,
ciała odpornościowe. To właśnie ich struktura a nie kształt ciała zapisana jest 
w genach i muszą
się one przystosowywać do życia wodnego lub w pustynnym upale. Dlatego mutują 
lub raczej są
mutowane. Celowo. Zgodnie z potrzebami. Dzieje się to na różne sposoby. Spośród 
genów
rozmieszczonych wzdłuż nici DNA niektóre, już zbędne, wymagają tylko nieznacznej
przebudowy. Usuwa się z nich pewne nukleotydy, na ich miejsce wstawiając nowe.

Strona 91

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

Tam, gdzie potrzebne są większe zmiany, wykorzystywane są fragmenty „złomu”
intronowego lub części genów przeznaczonych do „rozbiórki”, zestawiane z 
odcinkami DNA
dostarczanymi spoza organizmu przez „pocztę” bakteryjną i wirusową.
Wzorce genów istnieją w subtelnej, misnatycznej przestrzeni. Znajdują się tam 
plany
wszelkich struktur genowych i białkowych, jakie w ogóle występowały i występują 
w przyrodzie,
w dowolnym organizmie i w dowolnych czasach. Jeśli hadrozaur, dinozaur wodny, 
miał płetwy
między palcami, wymagające produkcji elastycznych powłok komórkowych, to kaczki 
i bobry
żyjące sto milionów lat po nim mogły skorzystać z tego ponadczasowego wzoru, 
wchodząc z nim
w misnatyczny „rezonans”.
Nasuwa się tutaj jeszcze jeden pomysł. Jak wiemy z treści rozdziału „Gen 
obnażony” ilość
DNA w komórkach człowieka, czy w ogóle ssaków, przewyższa ich genetyczne 
potrzeby.
Nieliczne, jakie udało się odczytać, fragmenty genomu zawierają geny, 
przemieszane z wielekroć
dłuższymi od nich odcinkami zapisu nie kodującego białek. Składają się one z 
niezrozumiałych
dla nas ciągów zapisu. To jednak, że nie są one przydatne do syntezy białek, nie
świadczy o ich
62
zupełnej bezużyteczności. Oprócz innych przeznaczeń mogą być np. obfitą 
zbiornicą całych
„prefabrykowanych” sekwencji, służących do konstrukcji nowych genów. Wystarczy 
wymienić
w nich pewne nukleotydy, inne pozamieniać miejscami, kilka całkiem wyciąć, ażeby
uzyskać
gen, jakiego jeszcze w tej komórce nie było. W końcu dokładnie w taki sposób 
odbywa się
„redagowanie” genu przez wycinanie zeń zbędnych intronów i sklejanie sensownych 
exonów.
Całość lub część tego tajemniczego zapisu może się też okazać starymi genami, 
nie
wykorzystywanymi już od długiego czasu, pozostałymi po dawniejszych postaciach 
człowieka.
Może to nasz spadek po wszystkich poprzednich wcieleniach, na całej drodze od 
ryby do ssaka?
Spadek po filogenetycznej drodze gatunku przez epoki i ery? Te geny, po 
milionach lat
przechowywania, nie są zapomniane. Komórka zawsze o nich pamięta i gdy przyjdzie
czas
przemiany, na przykład powrót gatunku, niegdyś żyjącego w morzu, obecnie 
lądowego znowu do
wodnego życia, wystarczy potrzebne elementy jedynie odświeżyć. Z przechowywanych
genów
zostanie zdjęta blokada i natychmiast, bez zwłoki, rozpocznie się produkcja 
białek niezbędnych

Strona 92

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

do życia w wodzie.
Jeśli ktoś jeszcze miałby wątpliwości, czy aparat komórkowy zdolny jest do 
aktywnej
przebudowy genów, niech przypomni sobie, że:
– komórki przed każdym swym podziałem kopiują w s z y s t k i e geny
– przypadkowe błędy w kopiowaniu DNA są niezwłocznie naprawiane przez
wyspecjalizowane enzymy
– w komórkach rozrodczych stałą praktyką jest crossing-over, czyli aktywna 
wymiana
pomiędzy chromosomami genów odpowiadających za te same cechy.
W świetle powyższego „olśniewające odkrycie Darwina” wymagałoby zmiany 
kolejności
zdarzeń: nie mutacje genów zapoczątkowują przemianę morfologiczną, lecz ta 
przemiana
wymaga przebudowy genu. W czasach Darwina nie potrafiono jeszcze zaglądać do 
komórek,
toteż ustalenie tak subtelnej różnicy było niemożliwe, ale i dziś nikt też się 
tym nie interesuje,
bowiem bezwład w myśleniu jest olbrzymi. Zresztą, nawet przy najnowszych 
technikach również
nie będzie to łatwe.
Tymczasem ewolucjoniści wciąż trzymają się kurczowo swych ulubionych 
współczesnych
przykładów z makroświata. Jednym z takich „dowodów” ma być mutacja pospolitej 
ćmy z okolic
Manchesteru w Anglii. Owad miał szare, jakby posypane pieprzem skrzydła, co 
zapewniało mu
w ciągu dnia doskonały kamuflaż na pniach drzew, z nadejściem jednak rewolucji 
przemysłowej
dymy fabryczne przyciemniły korę i ćmy stały się dobrze widoczne na jej tle. Nie
trwało to
długo. Zanim wyginęły, chwytane przez ptaki, pojawił się, około stu lat temu, 
rzekomo
przypadkowo, mutant z czarnymi skrzydłami.
Można powiedzieć, że przypadek idealnie trafił we właściwej chwili. Wcześniejsze
pojawienie
się ciemnej odmiany niekorzystnie wyróżniającej owada spowodowałoby szybką 
eliminację jego
genów przez dobór naturalny, posługujący się żarłocznymi ptakami. Gdy jednak 
pnie ściemniały,
sytuacja się odmieniła. Ptaki nadal polowały z powodzeniem na dobrze widoczne 
ćmy w starej
szacie, nie zauważając na korze pokrytej sadzą ciemnego mutanta i jego 
potomstwa. Toteż ich
ubarwienie stało się dominujące w całej okolicy.
Jak łatwo zauważyć, nawet laikowi, całe wydarzenie nie jest w najmniejszej nawet
mierze
dowodem p r z y p a d k o w e j produkcji czarnego barwnika! Jest wyłącznie 
świadectwem
przemiany, ale jej mechanizm pozostaje nadal zagadkowy. Sądzę, iż przypadek jest
tu
wykluczony. Rozpoczęcie produkcji czarnego barwnika mógł spowodować sam organizm

Strona 93

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

owada,
który, w nieznany sposób, zareagował na kolor podłoża.
Przykłady takiej reakcji obserwujemy u jaszczurek, a szczególnie wyraźne są u 
kameleona.
Ten ostatni, wchodząc na tło o zmienionym kolorze, w ciągu kilku lub kilkunastu 
minut
63
dostosowuje do niego barwę własnej skóry. Kolejność niewątpliwie jest taka: 
najpierw zmiana
tła, potem koloru skóry. Nic nie stoi na przeszkodzie, by uznać, że ćmy i inne 
gatunki mają taką
samą jak kameleony zdolność reagowania na kolor ich życiowego podłoża. Wprawdzie
nie
odbywa się to u nich w tak krótkim czasie, lecz za to, gdy już nastąpi, jest 
trwałe. Jedną z
najstarszych właściwości, wynikających z potrzeb organizmów żywych, jest 
mimetyzm. Było
dość czasu, aby pojawiła się taka zdolność, rozwinęła, rozpowszechniła i 
utrwaliła.
Obserwowana jest wszędzie w przyrodzie, zachowanie kameleona jest jej 
szczególnym
przypadkiem. Jeśli organizm kameleona sam inicjuje przemianę, dlaczego się 
upierać, że
wszystkie pozostałe zwierzęta są przemalowywane przez czysty przypadek? W 
dodatku ten
przypadek musiałby nieustannie grać w ruletkę z całą gamą kolorów i 
kilkudziesięciu, skromnie
licząc, odcieniami każdego, jakie występują w przyrodzie. Bezbłędne trafienie w 
to, co „ćmy
lubią najbardziej” w Manchesterze, w czarny jak sadza kolor, byłoby wyjątkową 
wygraną,
zapewne trudną do podparcia rachunkiem prawdopodobieństwa.
W ostatnich latach mikrobiologia coraz częściej dostarcza dowodów bardzo 
niewygodnych dla
tradycyjnych ewolucjonistów. Mam na myśli niezwykle szybkie uodpornianie się 
bakterii i
wirusów na szczepionki i antybiotyki. Za każdym razem wiąże się to z 
wytworzeniem przez ten
jednokomórkowy organizm nowego lub kilku nowych białek. To oczywiście oznacza, 
że DNA
lub RNA zostało zmodyfikowane i zawiera obecnie nowy gen czy geny, czyli inaczej
„przepisy”
białkowe. Szybkość, z jaką odbywa się to konstruowanie nowych genów – rok, 
czasem dwa lata
– bezwzględnie wyklucza tradycyjnie pojmowany mechanizm takich przekształceń. Z 
całą
pewnością w tych przypadkach odpowiadają one na zapotrzebowanie chwili i są bez 
wątpienia
celowe.
Jedne bakterie wytwarzają w swej błonie komórkowej swoiste pompy, które usuwają
szkodliwe substancje na zewnątrz. Inne zaczęły produkować nowe enzymy, 
konstruując w tym

Strona 94

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

celu nowe geny, służące do przecinania w specyficznych miejscach cząstek 
antybiotyku, co
odbiera mu wszelką możliwość działania. Ten sposób zastosowały np. bakterie 
gruźlicy,
uodparniając się na działanie penicyliny.
Immunolog, dr Stefan Kaufmann z Instytutu Maxa Plancka w Berlinie uważa, że 
pojawienie
się bakterii odpornych na działanie wszelkich znanych antybiotyków jest tylko 
sprawą czasu i to
niedługiego. Bakteria Streptococcus pneumoniae, wywołująca zapalenie płuc i opon
mózgowych,
poddaje się w USA już tylko jednemu antybiotykowi, wankomycynie. Jeśli uodporni 
się i na nią
– nastąpi katastrofa.
Zmiany zachodzą tak szybko, są tak trafnie ukierunkowane, iż wprost nasuwa się
przypuszczenie, że w całym świecie bakterii i wirusów uaktywnił się samoobronny 
wzorzec
misnatyczny przystosowujący mikroorganizmy do przeżycia w zmienionym środowisku.
Jest on
najpewniej dokładnie tym samym wzorcem, który od zarania życia przebudowywał 
organizmy,
tworząc nowe gatunki i umożliwiając im wkraczanie do nowych nisz ekologicznych, 
który jest
główną siłą sprawczą ewolucji. Jego działanie jest najszybsze u istot 
jednokomórkowych,
ponieważ tam przemiana może się ograniczać do przebudowy lub stworzenia jednego 
tylko genu.
U organizmów wyższych, na przykład przy przejściu od życia lądowego do wodnego, 
przemiana
musi dotyczyć całych kompleksów genów oraz stworzenia wzorców nowych organów 
ciała.
Trwa ona dłużej i jest trudniejsza do zaobserwowania.
Dalszym potwierdzeniem tego...
Dalszym potwierdzeniem tego mogą być przykłady ze świata organizmów
64
wielokomórkowych, na przykład owadów. Blatella germanica czyli prusak i Blatella
orientalis
czyli karaluch, dobrze znani goście w naszych domach, zupełnie gdzie indziej 
mają swoje
ziemskie raje, swoje eldorado. Są nimi stworzone przez ludzką cywilizację 
miejskie wysypiska
śmieci. Tam oba gatunki żyją w dziesiątkach milionów.
Doktor Haszem Haszemi, pracownik instytutu naukowego w Schwaebisch Hali w RFN,
próbuje stworzyć recepturę środka, który by wyeliminował karaluchy i prusaki z 
tamtejszego
wysypiska. Ale prace, jakie publikuje na temat swoich doświadczeń, stają się w 
istocie opisem
genetycznych osiągnięć owadów. Doktor Haszemi spryskuje je na przykład miksturą 
paraliżującą
ich układ nerwowy, kiedy indziej podaje sztucznie wytworzony środek, wprawiający
samce w
stan nie kończącej się rui, co prowadzi do śmierci z wycieńczenia lub jeszcze 

Strona 95

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

inny, orientujący
ich popęd płciowy ku innym samcom, co również nie sprzyja rozrodowi.
Niestety, nie rozwiązuje to problemu karaluchów. Jak stwierdza doktor Haszemi, 
owady
potrzebują około pół roku, czyli sześciu pokoleń, aby się przystosować do 
każdego z jego
zabójczych wynalazków. Oznacza to, podobnie jak w przypadku wirusów, konieczność
skonstruowania nowego, nieobecnego dotąd w ich komórkach, genu. I tu też mutacja
jest
ukierunkowana, celowa i z pewnością nie korzysta ani z mechanizmów, ani z doboru
naturalnego, ani z przypadkowych mutacji.
Co więcej, czynnik, który nią kieruje, wykracza nie tylko poza komórkę, ale i 
cały organizm.
Pojedynczy karaluch o sparaliżowanym układzie nerwowym po prostu umiera. 
Wszystkie jego
komórki giną. Informacja o tym, co się stało, nie przenosi się na następne 
pokolenie drogą
dziedziczenia. Wobec tego jasne się wydaje, że czynnik, któremu „zależy” na 
podtrzymaniu
gatunku, „widzi”, co się dzieje, i „przewiduje” zagrożenie w perspektywie czasu.
W efekcie
podejmuje działanie, aby mu zapobiec. W tym celu musi „wiedzieć”, jaki enzym 
zneutralizuje
truciznę, a jeżeli nie wie, musi „zaprojektować” odpowiednią drobinę białkową, 
przewidując z
góry jej właściwości. To wymaga niewyobrażalnie wielkiej wiedzy chemicznej, 
jeszcze
nieosiągalnej dla ludzi. Teraz skład enzymu musi być „podyktowany” komórce w 
postaci
zakodowanej tak, aby mogła ona go zsyntetyzować, włączając do swojego DNA jako 
nowy gen.
Cała ta manipulacja dokonuje się jakoby na przestrzeni sześciu pokoleń...
Nic bardziej mylnego! Nie ma tutaj mowy o zmianach stopniowych! Pamiętajmy, 
karaluch
rażony trucizną, nawet jeśli zdoła wprowadzić u siebie jakąś drobną zmianę, 
ginie. Jeśli jest
sparaliżowany, kopulować nie może, jeśli działają na niego męskie feromony, 
próbuje
bezproduktywnie kopulować z samcami. Zmiana nie zostaje więc przeniesiona na 
młode
pokolenie, które mogłoby dokonać następnej jednej szóstej przemiany tak, by po 
sześciu
pokoleniach uczynić ją kompletną. To jest niemożliwe.
Zmiana dokonuje się skokowo i w jednym pokoleniu. Sześciu pokoleń potrzeba na 
jakiś
całkowicie nieznany nam proces, odbywający się poza komórkami, aby pod naciskiem
zagrożenia ukształtował się wzorzec substancji obronnej. Wówczas ten wzorzec 
wchodzi w
rezonans z kolejnym pokoleniem, nigdy nie porażonych trucizną karaluchów, a one 
nadają mu
materialny kształt genu. One same oczywiście, porażone nie były.
Jest to dowód, że zmianę stymuluje czynnik nadrzędny wobec genów, działający na 

Strona 96

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

poziomie
ponadosobniczym, przekształcający całą populację.
Zastanówmy się teraz, czy znane są przypadki przekształcania już nie tylko 
genów, ale całego
organizmu z wykluczeniem i geologicznego czasu, i mutacji na poziomie DNA. 
Oczywiście są
znane. Przypomnijmy sobie choćby nasze znajome ameby, Dictiostelium discoideum.
Zbiorowisko czterdziestu lub sześćdziesięciu tysięcy tych pełzających komórek 
skupia się, by
utworzyć zbiorowe ciało, prosty organizm o kilku wyspecjalizowanych organach i z
góry
zaprogramowanym kształcie. Kształtów tych jest zresztą kilka. Najpierw jest to 
stożkowaty
65
pagórek, zmieniający się następnie w ślimaka bez skorupy, który z kolei 
przekształca się w wieżę
o szerokiej podstawie i wysmukłej kolumnie z osadzoną na niej wydrążoną kulą. 
Ktoś
obserwujący te zmienne postacie, jedną w oderwaniu od drugiej, nawet by nie 
przypuścił, że jest
to ten sam organizm.
Te morfologiczne zmiany, budowanie z cegiełek składowych różnych postaci o 
różnym
zachowaniu, są wynikiem celowego działania (instynktowego na poziomie komórek), 
dającego
wynik w ciągu kilku godzin.
Tu, na marginesie, warto zauważyć, że ameby, tak jak karaluchy, do swego 
osiągnięcia nie
mogły dochodzić stopniowo, przez kolejne modyfikacje swego zachowania, które, w 
sposób
przypadkowy, miałoby doprowadzić do powstania wieży. Już samo skupianie się 
rozproszonych
osobników jest bezsensowne, bowiem tyle osobników na małym obszarze ma znacznie 
mniejsze
szansę przeżycia niż oddalone od siebie pojedyncze ameby. Wystarczy bowiem, aby 
jedna z nich
trafiła na źródło pokarmu i zaczęła się dzielić, cała populacja będzie 
odbudowana. Skupienie się
w pagórek czy budowa wieży – to śmierć z wycieńczenia dla większości. 
Usprawiedliwić ją
może tylko abstrakcyjna nadzieja, iż jedna z komórek umieszczonych na szczycie 
jako forma
przetrwalnikowa wróci kiedyś do życia. Taka struktura może powstać od razu w 
kompletnej
postaci albo nie powstanie w ogóle, ponieważ pośrednie fazy prowadziłyby tylko 
do zagłady i
byłyby dla gatunku śmiertelnym doświadczeniem. Jeśli więc wieża powstała od 
razu, to jest ona
dowodem zaangażowania w ten proces inteligentnego czynnika.
Czyż nie jest wobec tego prawdopodobne, że ssak może celowo przekształcić się w 
innego
ssaka, choć w znacznie dłuższym czasie, z uwagi na rozbudowane i skomplikowane 

Strona 97

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

organy?
Przekształceniem, o jakie nam chodzi, jest przemiana gąsienicy w motyla. To 
przecież nieomal
ewolucja jednego zwierzęcia w drugie, oglądana na żywo!
To prawda, że chodzi tylko o różne fazy osobniczego rozwoju jednego gatunku, 
obie
posiadające takie same geny i zbudowane z tych samych komórek, tylko inaczej 
zgrupowanych,
lecz to jest właśnie to! Organizm gąsienicy swym kształtem, funkcją, przemianą 
materii, trybem
życia, potrzebami i specjalizacją tkanek, produkcją białek, hormonów, enzymów, 
jest odległy od
organizmu motyla mniej więcej tak samo jak dżdżownica.
Geny gąsienicy i motyla są dokładnie te same. Ich treść ani ilość nie ulegają 
zmianie. W obu
fazach pracuje tylko inny pakiet, zbędne geny są zablokowane. U gąsienicy 
nieczynne są geny
wytwarzające barwniki dla skrzydeł, u motyla właśnie one pracują, podczas gdy 
blokadzie
ulegają geny enzymów trawiennych żarłocznej gąsienicy. W naszym przypadku to 
uboczna
sprawa, skoro i tak wiemy, że kształt organizmu nie jest zapisany w genach.
Istotne jest, że gąsienica, zamknąwszy się w kokonie, rozpada się na masę 
komórkową, a ta
organizuje się na nowo, w całkiem inne zwierzę. W ciągu kilkunastu tygodni 
następuje to, co
według tradycyjnych ewolucjonistów powinno odbywać się sto milionów lat z 
zaangażowaniem
nieustannej, mutacyjnej loterii, i pracy rozgrzanej do czerwoności gilotyny 
doboru naturalnego,
obcinającej niekorzystne odchylenia. Przypadek gąsienicy i motyla, mrówczych 
larw i mrówek,
pszczół, termitów, ważek i tylu innych gatunków przechodzących metamorfozę 
powinien być
dowodem, że zmiany morfologiczne odbywają się w całkiem inny sposób, niż dotąd 
sądzono.
66
Poczta wirusowa
W ostatnich latach dokonano odkrycia, którego całej doniosłości jeszcze nie 
umiemy pojąć.
Okazało się, że wirusy i bakterie, krążące dość swobodnie w biomasie i 
oczywiście poza nią,
przenoszą ze sobą odcinki kwasów nukleinowych z fragmentami genów. Własnych oraz
pochodzących z odwiedzanych przez wirusy komórek. Wirus lub bakteria spełnia w 
tym
przypadku rolę koperty pocztowej, która przenosi urywki informacji z domu do 
domu, z ciała do
ciała. Jest to obieg informacji o niewyobrażalnej wprost skali. Rozpoczął się 
przed erami, kiedy
nas nie było i nikt nie śnił nawet o książkach, listach, telegramach czy faxach.
Już wówczas
komórki całego świata wymieniały depesze: ATT-CTG-AGA-CGT-AAG-CCT... zapisane na

Strona 98

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

skrawkach podwójnej helisy.
Zresztą nie jest wykluczone, że nie zdołaliśmy pojąć także właściwej roli 
wirusów.
Zaabsorbowani ich chorobotwórczym działaniem, traktujemy je jak złośliwe 
pasożyty, agresorów
i mordercze stwory, sądząc, że takie właśnie jest ich miejsce w przyrodzie. 
Zapewne bardzo się
mylimy, nie dostrzegając, czym naprawdę mogą być wirusy.
Aby o nich mówić, musimy sobie najpierw jasno uświadomić, że nie są to istoty 
żywe. Wirus
jest rzeczą, przedmiotem, martwym zlepkiem atomów. Jedyną żywą istotą na Ziemi 
jest
komórka. Tylko ona może się rozmnażać, żyć wiecznie przez nie kończące się 
podziały. Tylko w
jej wnętrzu zachodzą procesy podtrzymujące tę zdolność. W odróżnieniu od niej 
wirus jest
martwy, tak jak pudełko z dyskietkami komputerowymi stojące na biurku. Jest on 
właśnie
pudełeczkiem, kapsułką, opakowaniem zlepionym z drobin białka, zawierającym 
wewnątrz
właśnie równoważnik dyskietek: pasemko kwasu nukleinowego, DNA lub RNA z 
zapisaną na
nim... No właśnie! Jeśli chcemy poznać treść zapisu, musimy to pasemko 
wstrzyknąć do żywej
komórki, tak jak dyskietkę wsuwa się do komputera, aby w ułamku sekundy ujrzeć 
jej treść na
ekranie.
Komórka działa prawie tak samo szybko, odczytuje skrawek DNA dostarczony przez 
wirusa i
okazuje się wtedy, że zawiera on geny, przepisy na budowę białek tworzących 
osłonkę wirusa.
Komórka nie tylko je odczytuje, lecz z jakiegoś powodu, idąc za jakimś nakazem, 
natychmiast
zaczyna je syntetyzować, wstrzymując zarazem syntezę własnych białek. Następnie 
kopiuje w
wielu egzemplarzach dostarczony odcinek DNA wirusowego. Każda z kopii wślizguje 
się do
jednej z dziesiątków tysięcy nowo powstałych kapsułek wirusowych. Wtedy, na 
podstawie
jednego ze zdradzieckich wirusowych genów, komórka wytwarza enzym, który 
samobójczo
rozrywa jej błonę i uwalnia na zewnątrz rojowisko wirusów.
Mimo że obecnie proces ten poznaliśmy już dość dobrze, nadal nie umiemy sobie 
wyobrazić,
jak powstał pierwszy wirus. Można tylko wnioskować, że skoro do jego powielania 
niezbędna
jest komórka, również prawirusy zostały wytworzone przez pradawne pokolenia 
komórek.
Zresztą czynią to nadal, wciąż wypuszczając nowe szczepy, nowe mutacje wirusów
zawierających zmodyfikowane geny.
67
Są więc wirusy szkatułkami służącymi do przenoszenia programu budowy tychże 

Strona 99

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

szkatułek.
Spełniając taką rolę wydają się czymś najmniej potrzebnym w świecie, czymś 
bezsensownym,
istniejącym dla samego istnienia, gadżetem zaśmiecającym przyrodę, w dodatku 
produkowanym
za cenę śmierci komórek. Czyżby tak istotnie było?
Drugie pytanie dotyczy komórek. Dlaczego te najstarsze, najmądrzejsze, 
najbardziej
doświadczone i zahartowane w ewolucyjnych bojach stworzenia, radzące sobie z 
każdym
zagrożeniem, podejmują wytwarzanie wirusów, skoro przy tym giną?
Wszystko to jest niejasne i mgliste tak długo, jak długo myślimy w kategoriach 
ślepego
przypadku i losu, stosunku pasożyt – żywiciel, infekcja – choroba. Lecz mgły się
rozwiewają,
kiedy założymy, iż wirusy mają swe ważne miejsce w mechanizmie przyrody, jako 
jedno z jego
kółek zębatych, napędzających skryte przed nami procesy. My widzimy jedynie ich 
wynik. Może
to wirusy kryją się za przebudową jednych organizmów w drugie, a powodowane 
przez nie
zniszczenia i choroby są tylko efektem ubocznym o nieznacznej skali?
Misja wirusów będzie dopóty tajemnicza, dopóki naukowcy nie stwierdzą, d l a c z
e g o tylko
niektóre komórki je wytwarzają, a inne pozostają całkowicie odporne na infekcję 
wirusową.
Może jest to zjawisko kontrolowane? I dopóki nie przekonają się, co się dzieje, 
gdy wirus
przenika do komórki – na przykład rozrodczej – a ta go nie powiela! Warto byłoby
sprawdzić,
czy ona nie przyjmuje jego DNA i nie włącza go do swojej pamięci genetycznej? I 
co komórka
dalej czyni z tym przekazem?
Tak czy inaczej można sobie wyobrazić, że komórki same stworzyły wirusy, aby za 
ich
pośrednictwem wymieniać między sobą, na globalną skalę, świeże, twórcze, nowe 
kombinacje
genów, owe ATC-ATG-TTA...
Jeden z najmniejszych wirusów zawiera pojedynczy chromosom, pasemko RNA z trzema
tylko genami. Wystarczy, aby dostał się on do odpowiedniej komórki, a ta w ciągu
trzydziestu do
sześćdziesięciu minut wyrzuci z siebie do dziesięciu tysięcy nowych wirusów. 
Pierwszy z tych
trzech genów koduje drobiny białka tworzące płaszcz wirusa, drugi – drobinę 
obecną w płaszczu
w jednym egzemplarzu, służącą do przebijania ścian i błon komórkowych. Trzeci 
koduje enzym
potrzebny do replikacji opisanych genów w takiej ilości, aby jedna kopia mogła 
się znaleźć w
każdym z nowych wirusów.
Lecz nie koniec na wirusach. Odkryto coś jeszcze dziwniejszego i mniejszego od
najmniejszych wirusów. Składa się toż samego, wolnego RNA bez opakowania 

Strona 100

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

białkowego i
zostało nazwane wiroidem. Na wiroid składa się około 225 nukleotydów, kodujących
zaledwie
70 do 80 aminokwasów, a to jest za mało, aby zakodować choćby enzym czyli 
drobinę białkową,
która wspomoże ich replikację. Pod tym względem wiroidy całkowicie są zdane na 
aparat
komórkowy. I komórki, jak bezwolne, automatyczne kopiarki, powielają wiroidy, a 
ich kopie
rozsiewają po świecie.
Komórki, które mają tyle systemów zabezpieczeń, potrafią wybiórczo przepuszczać 
różne
związki przez błonę, bez trudu niszczą intruzów swymi enzymami tnącymi – w tym 
przypadku
nie korzystają z nich.
Już to powierzchowne spojrzenie na wirusy, wiroidy i stosunek do nich żywych 
komórek
wskazuje, że najważniejsze pozostaje jeszcze do odkrycia. Sądzę, iż ta poczta 
genowa może być
właśnie przyłapanym przez nas na gorącym uczynku procesem przebudowy genomów. 
Kto
spośród jaszczurek, glonów, pierwotniaków, ptaków, ryb czy ludzi chce się nadal 
rozwijać, chce
iść z duchem czasu, nadążyć za zmianami zachodzącymi wokół, ten chwyta i 
skrzętnie gromadzi
fragmenty zapisów, a potem składa z nich geny, jakich dotąd nie miał!
Klimat w jakiejś okolicy ochładza się i powstaje zapotrzebowanie na dłuższe 
uwłosienie?
Proszę, oto najbliższą przesyłką pocztową, wciągnięte z oddechem, jak np. 
podczas epidemii,
68
przenikają do krwioobiegu wirusy z genem lub odcinkiem genu zawierającym przepis
na
składnik niezbędny do wzrostu dłuższych włosów. Przedostają się do komórek 
rozrodczych, tam
przesyłka zostaje odpakowana, nowy gen rozpoznany i włączony do własnego genomu.
Potomstwo urodzi się już z obfitym futrem, lepiej chroniącym od chłodu. Być może
proces ten
musi się powtórzyć kilka razy dla skompletowania genu.
Takie objaśnienie zakłada celowość w działaniu komórek, które muszą wiedzieć, do
czego
zmierzają. Przy tradycyjnym pojmowaniu procesów życiowych jest to nie do 
pomyślenia,
zakładając jednak, że ponad organizmami działają wzorce, rzecz staje się 
możliwa. System
nerwowy zwierzęcia wysyła w jakiś sposób sygnał o potrzebie lepszej ochrony 
przed chłodem i
wywołuje rezonans z wzorcem odpowiednim dla arktycznych zwierząt. Ten wzorzec z 
kolei
zawiera jako swe części składowe wzorce produktów koniecznych dla powstania 
rurkowatych
włosów, grubej tkanki tłuszczowej, grubej skóry. Potrzebne geny zostają złożone 

Strona 101

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

z cegiełek
składowych dostarczonych przez Globalne Przedsiębiorstwo kolportażu 
Wirus-Bakteria-Wiroid
Co.
Nowa tendencja w budowie organizmu szerzy się jak zaraza i w krótkim czasie 
obejmuje całą
populację. Kto wie, czy to słowo nie trafia w samo sedno sprawy. Wirusy, 
przekazywane sobie
przez zwierzęta, być może służą właśnie rozpowszechnieniu nowej cechy i znacznie
przyspieszają grupową przemianę.
Tu nasuwa się pomysł o roli epidemii w przekształcaniu gatunków. Może wirus lub 
bakteria,
dostarczające szczególnie pożądanego w danej okolicy genu, mają moc infekowania
organizmów, które je przyjmują i rozmnażają w pośpiechu i bez granic, aby 
nasycić nimi całą
populację? W efekcie znaczna część jej zginie, lecz osobniki, które przeżyją, 
będą już inne,
albowiem włączyły nowy gen do swojego genomu.
Konsekwentnie należałoby zbadać, czy takie zachowania zwierząt, jak ocieranie 
się o siebie,
obwąchiwanie, wzajemne lizanie nie służą – oprócz innych celów – także 
przenoszeniu
swobodnych komórek oraz bakterii i wirusów z genetyczną przesyłką? A w końcu, 
może to, co
my bierzemy za zachowania czysto socjalne, służące porozumiewaniu się, 
sygnalizowaniu
nastroju, uległości, utrzymaniu więzów rodowych – jest tylko wybiegiem genów, 
wynalezionym
przez nie sposobem na szybkie przekazanie jak największej liczbie osobników 
informacji o
zmianie? W końcu popęd płciowy, miłość, uczucie rozkoszy, które my wiążemy ze 
sferą
psychiki, są podstępami naszych chromosomów. Im chodzi tylko o to, aby plemnik 
przeniknął do
jaja, umożliwiając spotkanie dwóch różnych genomów, ojcowskiego z macierzyńskim,
co
stworzy nową genetyczną jakość.
O aktywnej roli chromosomów we własnych przekształceniach napisałem już wyżej, w
rozdziale o crossing-over. Zastanówmy się teraz, czy możliwe jest ich 
komunikowanie się z
chromosomami rezydującymi w ciałach innych osobników, przy użyciu sposobów 
odmiennych
niż infekcja bakteryjna oraz zapłodnienie.
Wiele roślin wytworzyło systemy obronne, chroniące przed nadmiernym, 
wyniszczającym
obgryzaniem ich przez zwierzęta. Należą do nich gruba, twarda kora albo kolce na
pniach,
liściach, łodygach. Mogą to być też substancje chemiczne, jak na przykład 
tanina.
Skład chemiczny tego związku, produkowanego przez komórki roślinne na podstawie
przepisów zapisanych w genach, został tak dobrany, aby nie tylko zniechęcał 
roślinożercę swoim

Strona 102

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

gorzkim smakiem, ale wręcz go odstraszał. Tanina wywołuje bowiem trudności w 
trawieniu,
połączone z niezwykle nieprzyjemnymi objawami, mogące doprowadzić do zgonu. 
Efekty jej
działania są czasem opóźnione. Jak się przekonano, gąsienice spożywające rośliny
zawierające
taninę przekształcają się w owady produkujące znacznie mniej jajeczek, z których
w dodatku
wylęga się słabe i krótko żyjące potomstwo.
69
Lecz dopiero tutaj zaczyna się coś prawdziwie godnego uwagi! Utrzymanie stałego,
wysokiego stężenia taniny w liściach wymaga wielkiego wysiłku komórek. „Wpadły 
więc one na
pomysł”, aby wytwarzać ją tylko wtedy, gdy zachodzi taka potrzeba. Bardzo to 
rozsądne, jeżeli
się zważy, że głodna koza albo antylopa nie pojawia się przy danym krzaku co 
dzień.
Obserwacja afrykańskich antylop kudu wykazała, że pasą się one rozproszone po 
sawannie,
skubiąc liście z jednego krzaka nie dłużej niż dwie minuty, potem przechodzą do 
następnego,
pozostawiając za sobą nie naruszone całe kiście apetycznego listowia. Okazało 
się, że nie z
dobrego serca oszczędzają krzaczek – są do tego zmuszane przez roślinę. Krzak 
uruchamia swą
chemiczną broń z zaskakującą szybkością. W ciągu 15 minut koncentracja taniny 
może wzrosnąć
w przypadku niektórych gatunków o 50%, innych, jak np. akacji, aż o 94%. Ale już
w godzinę po
zaatakowaniu liście akacji zawierają 282% trucizny ponad zwykły poziom.
Taka odpowiedź rośliny na groźbę całkowitego zjedzenia nie jest zjawiskiem 
łatwym do
objaśnienia. Wymaga ona uruchomienia nią procesów, które nie mieszczą się w 
ramach samych
oddziaływań chemicznych. Lecz na tym nie koniec. Ku najwyższemu zdumieniu 
badaczy wyszło
na jaw, że zaatakowane rośliny podnoszą alarm i ostrzegają inne o 
niebezpieczeństwie ataku.
Rośliny nie tknięte, oddalone od miejsca żerowania o kilkanaście metrów, też 
podejmują
zwiększoną produkcję taniny.
Przypuszcza się, że czynnikiem przenoszącym ostrzeżenie są lotne substancje 
zapachowe. To,
co istotne dla nas, to fakt porozumienia się genów jednego krzaka z genami 
drugiego, celem
podjęcia takiego samego działania obronnego. Skoro tak, skoro można uzgodnić 
między sobą
równoczesną produkcję taniny, dlaczego nie można by się porozumiewać i w sprawie
produktów
niezbędnych dla zmiany koloru skrzydeł?
Powróćmy jeszcze do cytowanego w poprzednim rozdziale. Carla Sagana, który nas 
poucza,

Strona 103

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

że elegancja i piękno współczesnych form życia wyłoniły się przypadkowo. 
Powtarza to
bezkrytycznie za francuskim biologiem Jacques’em Monodem, znakomitym odkrywcą 
procesu
produkcji białka komórkowego, który puściwszy się na szerokie wody ogólnych 
koncepcji, w
swej książce Przypadek i konieczność wygłosił jedno z największych głupstw, 
jakie przytrafiły
się wybitnym badaczom w całej historii nauki:
„Sam przypadek leży u źródła wszelkiej innowacji, wszelkiego stwarzania w 
biosferze. Czysty
przypadek, absolutnie dowolny i ślepy, u samych korzeni zdumiewającego gmachu 
ewolucji. Ta
centralna koncepcja nowoczesnej biologii, nie jest już jedną z wielu innych, 
możliwych do
pomyślenia hipotez. Jest to dziś jedyna możliwa do pomyślenia hipoteza, jedyna, 
która jest
zbieżna z zaobserwowanymi faktami. I nic nie uzasadnia przypuszczenia – czy 
nadziei – że w
tym przedmiocie nasze stanowisko może być kiedykolwiek zmienione”.
No cóż, jest w tym wyznaniu wiary tylko bezradność i bezsiła, rezygnacja i 
małość ducha. I –
nienaukowe myślenie! W świecie ludzi, to co piękne i eleganckie, w żaden sposób 
nie kojarzy się
z przypadkiem. Jest zawsze wytworem wiedzy, pracy, doświadczenia, inteligencji, 
a nade
wszystko ducha. Dziełem artystycznej intuicji, inspiracji, wrażliwości, nastroju
oraz czynników
związanych z myślą, inteligencją, umysłem i duszą. Czy to chodzi o obraz, czy 
konstrukcję
mostową, wspaniałą kopułę czy fasadę kościoła, samochód czy samolot. O roli 
przypadku można
mówić tylko w drobnych szczegółach. Na pewno nie tam, gdzie chodzi o całości 
złożone, pełne,
doskonałe, celowe, wielostronne, bogate w znaczenia.
A przecież człowiek nie zdołał jeszcze stworzyć niczego, choćby w przybliżeniu 
tak
doskonałego, jak kreacje przyrody. Ani w zakresie sztuki, ani inżynierii. Także 
biolodzy Sagan i
Monod nie stworzyli niczego, objaśniają jedynie jakieś drobne ścieżki przyrody. 
Ale i tego nie
robią przez przypadek. Osiągają to dzięki myśli, rozumowaniu, namysłowi, 
planowaniu,
dopasowywaniu cegiełek. A jednak o tym, co nieskończenie przerasta ich mozolne 
prace, co
70
stworzyło ich samych (!), powiadają: przypadek!
Może nikt im nigdy nie powiedział, że trzeba podnieść głowę, cofnąć się trzy 
kroki, by zyskać
perspektywę, nabrać powietrza w płuca, przetrzeć oczy, zobaczyć Przyrodę, ujrzeć
Drzewo
Życia. Jak z pierwszych komórek rośnie i pączkuje, jak mnoży odnogi, odroślą, 

Strona 104

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

konary, liście,
owoce. Jak wydaje z siebie rzędy, gatunki, rodzaje. Tak bardzo różne, a przecież
jeden potrzebny
drugiemu, żywiące się nawzajem. Rozmaite, a jednak każdy w sobie doskonały, 
udany, zdolny
do przeżycia, trwający w Kosmosie, głęboko zakorzeniony w strukturach 
Wszechświata.
Ten gigantyczny, wspaniały, zbiorowy organizm, rozdzielony na miriady 
oddzielnych kropli
życia, rozkwitający bujnie, krzewiący się, kipiący, przyrastający wśród martwej 
natury,
zwycięski, idący przeciw prawom stygnięcia, rozpadu, chaosu, może jedyny taki w 
całym,
nieobjętym Wszechświecie, miałby być przypadkiem?
Jeśli tak wielkie Drzewo wyrasta z drobnego nasienia, tylko dzięki temu, że w 
każdej jego
komórce, na każdym poziomie, w każdej gałęzi i owocu, w przeszłości i teraz, 
nieustannie
pracuje przypadek, to musi to być przypadek szczególnego rodzaju. Wyjątek wśród 
przypadków.
Ten jeden jedyny, który stwarza i buduje.
Ale przypadek, którego skutkiem jest porażająca celowość, skuteczność, 
doskonałość –
przypadkiem już nie jest.
71
CZĘŚĆ II
Tajemnicza natura
Przeniknęliśmy poza granice nauki, do tajemniczego obszaru wzorców przyrody. Nie
oznacza
to, że tym samym „złapaliśmy za palec” samego Pana Boga. On z pewnością przebywa
jeszcze
znacznie dalej, zaś wzorce misnatyczne są jednym ze stworzonych przez Niego 
poziomów
istnienia.
Pierwsza część tej książki służyła znalezieniu wskazań i dowodów, że w wielkim 
dziele
przyrody poważną rolę odgrywa czynnik dotychczas nieznany, kryjący się poza 
chemią i fizyką,
będący motorem zjawisk obu tych rodzajów oraz procesów i czynności wszelkich 
ożywionych
systemów, a także instynktów, zachowań i zjawisk umysłowych.
Na razie nie potrafimy sobie wyobrazić substancji, z której stworzone są wzorce.
Skoro są
wszechobecne, przenikające się wzajem, a nie mieszające się, wyraźnie od siebie 
oddzielone, a
zarazem nakładające się tysięcznymi warstwami, stapiające się z sobą w każdym 
zjawisku i w
każdym istnieniu – to znaczy, że nie mają nic albo niewiele z charakteru pól
elektromagnetycznych czy grawitacyjnych.
Z czasem dowiemy się tego. Jeśli nie dzięki nauce, to innym sposobem. To zresztą
ma
drugorzędne znaczenie. Tym, co musi obudzić naszą najwyższą czujność, jest 

Strona 105

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

stwierdzenie, że
wzorce misnatyczne oddziaływują nie tylko na kształt naszych organizmów, ale i 
naszej psychiki,
i zachowań. A to oznacza, że być może nie jesteśmy wolni, tak jak nam się wydaje
i jakimi
chcielibyśmy być. Co więcej, ponieważ istnieje tu sprzężenie zwrotne, bo wzorce 
działają na nas,
my na nie, one nas kształtują, a my je stwarzamy i przekształcamy – powinniśmy 
się przyjrzeć tej
zależności z najwyższą uwagą. Dostrzec jej działanie w naszym życiu, wykryć
niebezpieczeństwa i spróbować im przeciwdziałać.
Temu właśnie poświęcam drugą część książki, odbiegającą swym charakterem od 
części
pierwszej. Spróbuję wyciągnąć w niej wnioski, jakie wypływają z faktu istnienia 
wzorców
misnatycznych, a zacznę od opisu doświadczenia, które w sposób naukowy dowodzi 
ich wpływu
na psychikę szczurów. Oto, co relacjonuje Rupert Sheldrake w swej książce pt. 
New Science of
Life (patrz także: W.E. Agar et al., Fourth-final-report on a test of 
McDougall’s Lamarckian
experiment on the training of rats. Journal of experimental biology 31, 1954).
72
W 1920 r. w Harwardzie doktor W. McDougall rozpoczął serię doświadczeń z białymi
szczurami, mając nadzieję, że uzyska dowód słuszności twierdzenia Lamarcka, iż 
potomstwo
tresowanych zwierząt i tylko ono, uczy się szybciej. Według teorii 
konwencjonalnej szybkość
uczenia się potomstwa tresowanych czy nie tresowanych rodziców jest taka sama. 
Wynik
doświadczenia okazał się jednak zupełnie inny, niż mogli to przewidywać badacze,
i w dodatku
wysoce frustrujący, gdyż nie można go było objaśnić w ramach ówczesnej wiedzy. 
Dopiero
hipoteza wzorców... Ale nie uprzedzajmy wypadków!
Zadaniem białych szczurów było nauczenie się ucieczki ze zbiornika z wodą, do 
którego były
wrzucane. Miały go przepłynąć i wydostać się do jednego z dwu suchych korytarzy.
„Zły”
korytarz jasno oświetlano, „dobry” pozostawiano w mroku. Szczur, który 
wydostawał się z wody
do oświetlonego korytarza, otrzymywał lekkie uderzenie elektryczne, zmuszające 
go do ucieczki
do wody i ponownej próby wyjścia na suchy ląd. Oba korytarze były oświetlane na 
przemian, raz
jeden był jaśniejszy, raz drugi. Ilość pomyłek popełnionych przez szczura, zanim
nauczył się
wychodzić korytarzem nie oświetlonym, była miarą szybkości uczenia się osobnika.
Niektóre szczury wymagały aż 330 zanurzeń, podczas których doznawały około 
połowy tej
ilości szoków elektrycznych, zanim nauczyły się unikać jasnego chodnika. Co 
ciekawe, proces

Strona 106

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

nauki we wszystkich przypadkach osiągał nagły punkt krytyczny. Najpierw, przez 
długi czas,
zwierzęta najwyraźniej nie „chwytały” związku między jasnym światłem, a szokiem
elektrycznym i mimo że czuły wyraźną awersję do oświetlonego korytarza i wahały 
się przed
wejściem do niego, cofając się i kręcąc, to jednak wybierały go równie często, 
jak i ciemny,
rzucając się weń desperacko. W końcu jednak przychodziła taka chwila, w której 
szczur,
znalazłszy się przed oświetlonym wyjściem z wody, zdecydowanie i ostatecznie 
odwracał się,
odszukiwał wyjście ciemne i spokojnie wspinał się do niego. Od tej chwili żadne 
zwierzę już się
nie myliło.
Eksperyment ten był prowadzony przez 32 pokolenia szczurów i zajął 15 lat. 
Niebawem
zauważono zdolność szybszego uczenia się szczurów w kolejnych pokoleniach. 
Średnia ilość
pomyłek dokonanych przez zwierzęta pierwszych ośmiu pokoleń wyniosła 56, ale już
w
następnych trzech grupach ośmioletnich spadała kolejno do 41, 29 i 20 pomyłek! 
Różnica
wyrażała się nie tylko liczbowo, była obserwowana także w coraz bardziej 
ostrożnym i czujnym
zachowaniu się kolejnych pokoleń.
Wydawałoby się więc, że teza została w pełni potwierdzona, a potomstwo istotnie 
uczy się
szybciej tego, czego już nauczyli się rodzice. Ba, wszystko byłoby dobrze, gdyby
McDougall nie
dokonał zarazem bardzo „niewygodnego” spostrzeżenia: zwierzęta kontrolne, 
pochodzące z
rodów nigdy nie tresowanych, uczyły się również coraz szybciej!
Konsternacja badaczy była tak wielka, a zjawisko uznano za tak ważne, iż 
zdecydowano się na
powtórzenie eksperymentu.
Uczynił to W. E. Agar z zespołem w Melbourne. W takim samym labiryncie przez 20 
lat
mierzono szybkość uczenia się szczurów z linii tresowanej i równolegle, 
osobników z rodów nie
tresowanych. Doświadczenie objęło 50 pokoleń. Już podczas pierwszych prób 
badaczy czekało
całkowite zaskoczenie. Jeśli przed kilkunastu laty w laboratorium McDougalla 
pierwsze szczury
zaczynały od 120 pomyłek, to teraz niektóre zwierzęta z obu grup, właściwej i 
kontrolnej, w
ogóle nie musiały się uczyć. Za każdą próbą wybierały właściwy, ciemny korytarz 
i nie
otrzymywały ani jednego uderzenia elektrycznego. Co więcej, okazało się, że 
średnie wyniki od
samego początku są na poziomie tych, które McDougall uzyskał dopiero w 30 
tresowanym
pokoleniu!

Strona 107

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

Doświadczenie prowadzono nadal i gdy po 20 latach, w 1954 r. ogłoszono końcowe
sprawozdanie, okazało się ostatecznie, że zdolność szybszego uczenia się 
obserwowana jest tak
73
samo u szczurów tresowanych, jak i nie tresowanych. Oznaczało to, że 
interpretacja
Lamarckistowska ma wprawdzie zastosowanie do linii tresowanych, ale umiejętność 
nabyta
najwyraźniej nie przenosi się drogą genetyczną, lecz rozprzestrzenia się w jakiś
niezrozumiały
sposób, obejmując także rody równoległe. Było to zjawisko nie do wytłumaczenia w
ramach
żadnych ówczesnych hipotez czy idei. Możliwe jest jednak wyjaśnienie w świetle 
hipotezy
wzorców misnatycznych! Wzorzec bezbolesnego przejścia labiryntu, stworzony przez
wielką
liczbę tresowanych szczurów, coraz mocniej utrwalany przez wielokrotne 
powtórzenia, począł
oddziaływać poprzez czas i przestrzeń na pokolenia potomne, najpierw w samej 
Anglii, potem w
Australii. Działa zapewne nadal na wszystkie szczury świata, chociaż może tylko 
białe, czego
niestety badacze już nie próbowali sprawdzić.
Gdy hipoteza wzorców morfogenetycznych w ujęciu Sheldrake’a stała się głośna w 
Anglii
(„Wprawiająca we wściekłość... najlepsza kandydatka do spalenia na stosie”, 
miesięcznik
Nature), Sheldrake zainteresował kierownictwo telewizji BBC przeprowadzeniem 
podobnego,
uproszczonego doświadczenia z ludźmi. Polegało ono na tym, że w lokalnym 
programie
angielskim pokazano na ekranie dwa zagmatwane rysunki, A i B, z których, spośród
plątaniny
linii i plam, należało wyłowić ukryty obraz przedmiotu. Demonstracja trwała 
krótko, a
prawdopodobieństwo, że widzowie zdołają odcyfrować rysunek A lub B, było jak 
1:1. Po chwili
jednak zdjęto szatę maskującą z rysunku A i pokazano wszystkim ukryty przedmiot.
Teraz 100%
widzów znało treść obrazu A i około 50% obrazu B.
Kolejny etap doświadczenia odbył się w Australii. Te same obrazy A i B przesłano
za
pośrednictwem satelity na daleki kontynent i tam powtórzono demonstrację na 
ekranach
telewidzów. Tutaj jednak ukryta treść żadnego z obrazów nie została ujawniona. 
Poproszono
widzów o ich rozszyfrowanie. Zgodnie z rachunkiem prawdopodobieństwa spodziewano
się, że
ilość trafnych odgadnięć ukrytych przedmiotów A i B będzie jak 1:1. Gdy jednak 
nadeszły
odpowiedzi, okazało się, że obraz A, znany już widzom angielskim, odgadło 
bezbłędnie aż 70%

Strona 108

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

Australijczyków. Wydaje się więc, że ludzie powtórzyli osiągnięcie szczurów i to
ze znacznie
lepszym wynikiem, bo już w pierwszej próbie!
Oba doświadczenia, na szczurach i ludziach, nie są dowodem istnienia wzorców
misnatycznych, są jednak bardzo mocnym wskazaniem ich prawdopodobieństwa. Jeśli 
kiedyś
taki dowód zostanie odkryty, będzie to oznaczało, że istotnie szczury całego 
świata opierają
swoje zachowania na wspólnym zasobie doświadczeń i w podobnych sytuacjach 
życiowych
wybierają takie rozwiązania, jakie gdzieś, kiedyś były najczęściej wybierane 
przez inne szczury.
Będzie to oznaczało również, że ludzie dokonując wyboru spośród możliwych 
zachowań,
częściej wybierają sposób postępowania, który gdzieś, kiedyś wybrała i utrwaliła
w
misnatycznym wzorcu większa liczba ludzi.
Jeśli czujesz irracjonalny lęk przed wężem, to dlatego być może, iż przed tobą 
niezliczona
liczba ludzi podczas spotkań z wężami została „ukarana szokiem elektrycznym”. 
Jeśli lękasz się,
z nieznanego sobie powodu, wejścia do ciemnego zaułka, pokoju, korytarza, 
jaskini to dlatego
być może, iż przed tobą całe pokolenia były za takie wejścia boleśnie karane. 
Jeśli cofasz się ze
strachem od krawędzi dachu, to dlatego być może, iż miliony zwierząt i ludzi 
spadających w
przepaść, w różnych miejscach i czasach, swoim przerażeniem utworzyły ten 
wzorzec.
Jeśli pokłócisz się z kimś i staniesz wobec dylematu, czy rozstrzygnąć spór 
uderzeniem pięści,
czy raczej próbą zrozumienia, o co chodzi oponentowi – pamiętaj, że stoją za 
tobą całe zastępy
tych, którzy kiedyś wybrali pięść i, być może, ty z tego wyłącznie powodu, 
poprzez misnatyczny
rezonans ze stworzonym przez nich wzorcem, jesteś skłonny do takiego samego 
rozstrzygnięcia...
Hipoteza misnatycznych wzorców, znajdujących się u podłoża instynktów i 
zachowań, jest w
tej chwili jedyną tłumaczącą sensownie niezliczone zjawiska współczesnego 
świata. Nie jest ona
74
pomysłem nowym, bowiem jak wspominałem, wielu badaczy już od czasów starożytnych
obserwowało działanie tego nieuchwytnego czynnika, próbując definiować go na 
różne sposoby.
Przypomnę choćby Carla Junga z jego podświadomością zbiorową i teorią 
archetypów.
Wzorce misnatyczne objawiły się nam tak, jak astronomom ujawniają swoje 
istnienie ciała
niebieskie niedostrzegalne przez teleskopy, a odkryte tylko dzięki zakłóceniom, 
jakie swym
wpływem grawitacyjnym wywierają na ruch widocznych obiektów, gwiazd czy planet.

Strona 109

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

Dokonajmy więc teraz roboczego założenia, iż wzorce istnieją, i przekonajmy się,
czy wiedza
ta pomoże rozwiązać zagadki tyczące genezy człowieka, jego umysłu, świadomości, 
a także te
związane z tylu niepokojącymi zjawiskami współczesnego świata.
75
Dzieci Ewy?
Pochodzenie człowieka jest nadal okryte tajemnicą, a związane z nim hipotezy 
mnożą się jak
grzyby po deszczu. Jedną z najstarszych jest ta biblijna. Według obliczenia 
czcigodnego Jamesa
Ushera, arcybiskupa Armagh, stosującego chronologię biblijną, stworzenie 
nastąpiło w roku 4004
przed Chrystusem. Wiele obserwacji zdaje się to wykluczać. Geologiczne osady i 
kopalne
skamieniałości wskazują na znacznie dłuższe okresy, jednak zwolennicy dosłownego
pojmowania biblijnego przekazu twierdzą, że Bóg mógł przecież stworzyć Ziemię z 
osadami i
pozornie starymi szczątkami kostnymi! Istotnie! Tylko po co? W jakim celu 
potrzebna byłaby
Bogu ta kosmiczna mistyfikacja, wprowadzająca w błąd człowieka? Czyżby Bóg 
chciał zakpić z
późniejszych, zadufanych uczonych?
To w odniesieniu do geologii i paleontologii, które według tej wersji są czystym
złudzeniem.
W niewiele lepszej sytuacji są antropolodzy. Rozpatrując wszystkie znalezione do
dzisiaj tropy,
nikt z ręką na sercu nie może powiedzieć, że posiada niezbity dowód dłuższego 
niż, powiedzmy,
czterdzieści tysięcy lat rodowodu Homo sapiens. To co uważano za formy 
przejściowe, to co
uznano za naszych bezpośrednich przodków, wcale nie musi być nimi! Wcale nie ma 
dowodu na
to, czy nosimy w sobie jakiekolwiek geny dziedziczone po neandertalczykach. Nie 
ma też
dowodu, poza poszlakami i podobieństwem szkieletów, że jesteśmy potomkami 
człowieka z Cro
Magnon. Dlatego bibliści mają mocne podstawy, aby się upierać, że współczesny 
człowiek został
ulepiony sześć tysięcy lat temu. Świat, zanim się w nim pojawili współcześni 
Adam i Ewa, mógł
być pełen innych odmian człowieka. Może nieudanych, dlatego postanowieniem 
Stwórcy,
zastąpionych nami?
Inna hipoteza, zwana modelem „Arki Noego”, wysunięta przez paleontologa z 
Uniwersytetu
Harward, Williama L.Howellsa, zakłada na podstawie skamieniałych szczątków 
znalezionych w
wielu miejscach świata, noszących wprawdzie cechy ludzkie, lecz trudnych do 
skorelowania ze
współczesnym człowiekiem, iż ciągłości nie ma. Liczne ludzkie formy, które w 
zamierzchłych

Strona 110

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

czasach oddzieliły się od wspólnej gałęzi, ewoluowały nadal na różnych terenach,
niezależnie od
siebie. Później wymarły z wyjątkiem jednej tylko formy: Homo sapiens sapiens.
Z kolei Allan C.Wilson i jego współpracownicy z Uniwersytetu w Berkeley, 
dokonując analiz
genetycznych DNA mitochondrialnego
i biorąc pod uwagę wielkie podobieństwo genów małpich i człowieczych, doszli 
ostatnio do
wniosku, że po pierwsze, rozdzielenie się linii człowieka i małp 
człekokształtnych nastąpiło nie
dawniej niż kilka milionów lat temu, a po drugie, że człowiek współczesny może 
być
wywiedziony od jednej kobiety, która żyła w Afryce nie dawniej niż 200 tysięcy 
lat temu, a jej
potomstwo zastąpiło z czasem zbieracko-łowieckie ludy, jakie już wcześniej 
rozpełzły się po
kontynentach sąsiadujących z Afryką.
Ci potomkowie „Ewy”, jak ją nazwano, mieliby w tym krótkim czasie wykształcić 
wszystkie
zróżnicowane cechy, jakie dziś obserwujemy u żółtej, czarnej i białej odmiany 
człowieka.
76
Hipoteza zyskała znaczny rozgłos zarówno z uwagi na przemawiający do wyobraźni 
obraz
afrykańskiej „Ewy”, jak i metodę badań: komputerowe porównania mutacji 
zachodzących w
genach. Rozgłos nie idzie jednak w parze z wiarygodnością tych badań. Założona 
częstotliwość
mutacji, na której oparto datowanie, jest wzięta „z sufitu”, a uzyskane wyniki 
stoją w jaskrawej
sprzeczności z tym, co mówią skamieniałości i wytwory dawnych ludzi.
Przypomnę w tym miejscu, że zgodnie z tezą tej książki przypadkowe mutacje w 
ogóle nie
mogą być czynnikiem napędowym ewolucji, nie mówiąc już o tym, że różnice 
znajdowane w
genach wcale nie muszą być wynikiem mutacji przypadkowych, często są śladami, 
jeszcze nie
docenionych przez badaczy, własnych prac inżynierskich komórek. A to już w 
żadnym razie nie
jest miarą czasu.
Kolejna hipoteza wysuwana przez A. G. Thorne’a z Narodowego Uniwersytetu 
Australii oraz
M. H. Wolpoffa z Uniwersytetu Michigan została przez nich nazwana policentryczną
ewolucją
człowieka. Według nich najdawniejsi przodkowie Homo sapiens pochodzą wprawdzie z
Afryki,
którą opuścili co najmniej przed milionem lat, zasiedlając Azję i Europę, lecz 
następnie
ewoluowali w oddzielnych populacjach do dzisiejszej postaci. Tak więc aborygeni 
australijscy,
Azjaci, Europejczycy, Pigmeje uzyskali swe szczególne cechy już na tych 
terenach, które dziś

Strona 111

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

zajmują. Jednocześnie przez cały ten okres, w związku z migracjami, dochodziło 
do wzajemnego
krzyżowania się, co zapewniło jedność gatunkową, a zarazem, w mało zrozumiały 
sposób,
pozostawiło znaczne odrębności.
Szczególnie ostatnia część tego wywodu jest bardziej niż wątpliwa. Historia 
ostatnich wieków
uczy nas, jak potężne skutki przynosi krzyżowanie się białych z czarnymi albo 
czerwonymi.
Wynikiem są olbrzymie populacje Metysów czy Mulatów. Gdyby wędrówki plemion były
tak
powszechne, jak to byłoby potrzebne dla utrzymania jedności gatunkowej, ludność 
Afryki i Azji
miałaby całkiem inne cechy rasowe. Mieszania się, na wielką skalę, nie było, zaś
jedność
gatunkową zawdzięcza człowiek nie genom, lecz działającemu na całą ludzką 
populacją
wzorcowi człowieka.
Jak widać z tego krótkiego przeglądu, wśród paleoantropologów panuje spore 
zamieszanie, a
żadna z ich hipotez nie ma zasadniczej przewagi. Dzieje się tak dlatego, że 
znane fakty nie
układają się w spójny, jednolity model, nie mieszczą się w jednym schemacie. 
Sądzę jednak, że
ich pogodzenie stanie się możliwe po uwzględnieniu pomijanego dotychczas 
czynnika.
Spróbujmy go poszukać.
Poszukiwacze mają duże pole do popisu, albowiem w tej dziedzinie, jak i 
większości innych,
związanych z najdawniejszymi dziejami, przysłowiowe ostatnie słowo nie zostało 
jeszcze
powiedziane. Uczeni, zbyt często kierujący się tak bardzo ludzkim pragnieniem 
zapewnienia
sobie pierwszeństwa w objaśnianiu wielkich zagadek, i tu zbyt pośpiesznie 
przedstawiają nam
całościowe modele, choć nie mogą ich wesprzeć wiarygodnymi dowodami.
Zapis kopalny, czyli znalezione w osadach szczątki dawnych ludzi, jest bardzo 
wyrywkowy.
Nie ma w nim prawdziwej ciągłości. Ponadto okazy, szumnie nazywane 
takim-to-a-takim
człowiekiem, to często tylko fragment szczęki czy kości udowej. Zaś wówczas, gdy
mamy do
czynienia z większym nawet fragmentem, częścią czaszki czy miednicy – 
interpretacja wyników
badań pozostawia wiele do życzenia. Pomijam już taką sprawę, jak zmienność 
osobnicza. Nawet
dzisiaj podejmuję się odnaleźć w Warszawie w ciągu kilku godzin mężczyznę lub 
kobietę o
czaszce neandertalczyka! Potężne łuki brwiowe, masywny nos, silne szczęki i 
cofnięte czoło.
Jeśli za sto tysięcy lat jakaś misja archeologiczna będzie prowadziła prace 
wykopaliskowe na

Strona 112

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

miejscu dzisiejszych Powązek, przyszły świat się dowie, że wśród XX-wiecznych 
mieszkańców
nadwiślańskiej krainy, przeżyli też neandertalczycy.
Przede wszystkim chodzi tutaj jednak o to, że dwaj paleoantropolodzy, każdy 
postępujący za
77
swoją wizją, potrafią zinterpretować niemal każdą cechę w całkiem odmienny 
sposób.
Zastanówmy się zatem, co w tym wszystkim jest prawdopodobne, a co trzeba 
odrzucić. Otóż,
większość faktów wskazuje na Afrykę, jako owo miejsce, gdzie pewna istota weszła
na drogę
prowadzącą do uczłowieczenia. Głoszone z taką lubością i uporem nasze „zejście z
drzewa” było
raczej wątpliwe. Wiele wskazuje na to, że nasi przodkowie prowadzili życie 
naziemne, coraz
częściej przyjmując postawę półwyprostowaną. Dawało to liczne korzyści i często 
przewagę, o
czym przekonały się już trzysta milionów lat temu dinozaury, biegające na 
tylnych kończynach,
przednimi chwytające pokarm. Około dziesięciu milionów lat temu, korzystając z 
chwytnych,
przednich kończyn część naszych przodków wspięła się na drzewa, dając początek 
małpom
człekokształtnym.
Ci, którzy pozostali na ziemi, wydali szczep australopiteków, o objętości mózgów
ok. 500
cm3, używających pałek i kamieni. Australopiteki ustąpiły miejsca Homo habilis, 
żyjącemu na
afrykańskiej sawannie pośród stutysięcznych stad zwierząt i żywiącemu się przede
wszystkim
świeżą padliną, którą odnajdywał obserwując sępy. Skórę rozcinał 
ostrokrawędzistymi
kamieniami. Wtedy też nauczył się biegać, chcąc nadążyć za wędrującymi stadami i
przy padlinie
wyprzedzać wielkie drapieżniki. Stracił wtedy futro, by łatwiej oddawać nadmiar 
ciepła, i
nauczył się pocić. Zarazem, dla ochrony przed słońcem, stał się ciemnoskóry. Z 
czasem ustąpił
kolejnej formie, Homo erectus. Nadal nie wiemy, jakie były związki 
filogenetyczne między tymi
kolejnymi grupami. Wszystkie one rozwijały się we wschodniej Afryce, w żyznych 
dolinach,
wzdłuż Wielkiego Rowu Tektonicznego. Nie był to przypadek. Działalność 
wulkaniczna w tej
strefie sprawiała, że pożywienie zawierało wiele składników mineralnych 
niezbędnych dla
budowy mózgu. Homo erectus wywędrował stąd na Środkowy i Daleki Wschód, skąd 
jest dzisiaj
znany jako Człowiek Pekiński i z Jawy.
Po nim pojawił się Homo neandertalensis, neandertalczyk, z mózgiem o objętości 
ok. 1300–

Strona 113

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

1400 cm3, podczas gdy nasza wynosi 1000 - 2000 cm3. W okresie lodowcowym 
zamieszkiwał
całą wolną od lodu Europę i część Afryki. Obok niego, i w równie tajemniczy 
sposób, pojawił się
na tych terenach człowiek z Cro Magnon. Przez wiele setek lat było to pokojowe 
współżycie,
potem oba szczepy zniknęły, ustępując miejsca człowiekowi współczesnemu.
Interesujących danych dostarczają najnowsze badania genetyczne. Wprawdzie w 
zakresie
wyznaczania tempa zmian ewolucyjnych nie spełniły one oczekiwań, jednak tam, 
gdzie chodzi o
samą zawartość genomu, wniosły wiele nowego. Okazało się, że współczesne 
populacje Euroazji
nie zawierają prawdziwie archaicznych linii ewolucyjnych. To by oznaczało, że 
żyjący na tym
obszarze ludzie nie są potomkami Homo erectus, którego szkielety znaleziono na 
Jawie czy w
Pekinie! Zapis kopalny także tego nie dowodzi. Wiele cech morfologicznych, 
znanych tylko ze
skamieniałości, nie ujawnia się we współczesnych szkieletach.
W jaskiniach Quafzech w Izraelu odkryto liczne ślady świadczące o tym, że 
współcześni
ludzie i neandertalczycy żyli obok siebie przez 40 tysięcy lat – nie mieszając 
się z sobą. Siady
krzyżowania się są rzadko spotykane, a do tego, być może, źle interpretowane.
Nasuwa się więc pytanie, w jaki sposób człowiek archaiczny mógł przekształcić 
się w krótkim
czasie w człowieka współczesnego, nie pozostawiając śladów stopniowej przemiany?
Z drugiej
przecież strony pewnikiem jest nadzwyczaj bliskie spokrewnienie współczesnych 
ludzi ze
wszystkich obszarów. Dowodem jest ich jedność gatunkowa. Zdolność do krzyżowania
się nie
zanikła, mimo że poszczególne populacje były oddalone od siebie przez okresy 
trwające nawet
do miliona lat.
Próba objaśnienia tego w hipotezie „Ewy”, poprzez całkowite wyparcie 
archaicznych grup
przez późnych przybyszów z Afryki i skazanie ich na wymarcie, niezbyt przekonuje
choćby z tej
przyczyny, że nie znajduje żadnego odbicia w śladach kopalnych oraz kulturowych.
78
A więc o cóż tu chodzi? Rozproszony na rozległych obszarach tej Ziemi dawny 
człowiek
ustępuje miejsca nowemu, sam zaś znika. Jak to było możliwe i co się z nim 
stało?
Nie umiała na to odpowiedzieć paleoantropologia, więc z nadzieją zwrócono się ku
genetykom i biologom molekularnym, wyposażonym w najnowsze techniki badawcze. 
Jednak to,
co im się dotychczas udało wykazać, to tylko olbrzymie podobieństwo DNA pomiędzy
wszystkimi grupami i rasami Ziemi. Okazało się ono, jak powiadają Thorne i 
Wolpoff, „o wiele

Strona 114

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

większe, niż można by sądzić na podstawie morfologicznego zróżnicowania 
ludzkości...”
Ależ tak! – odpowiadam. I nic więcej nie trzeba! Bowiem to nie geny decydują o 
kształcie
morfologicznym ciała! Jeśli uznamy to za pewnik, o ileż łatwiejsze stanie się 
poszukiwanie
ewolucyjnego modelu... Zanim naszkicuję poniżej jedną z jego prawdopodobnych 
wersji,
przytoczę znamienne wskazanie na to, że czynnika przemian trzeba poszukiwać 
raczej w
świadomej czy nieświadomej psychice niż w genach.
Sir John Medawar w swym dziele pt. Ciało podaje ciekawy przypadek, zresztą jeden
z wielu
dobrze znanych lekarzom. Pewna kobieta będąc w początkowym okresie ciąży doznała
potężnego szoku. Mały chłopiec z jej rodziny, próbując rąbać drzewo siekierą, 
uderzył się w
palec tak, iż ten, niemal całkiem odcięty, zwisał na pasemku skóry. Obraz ten 
prześladował
kobietę przez długi czas. Gdy przyszło do rozwiązania, urodziła zdrowego chłopca
z jedną tylko
wadą. Jego palec, ten sam co u kuzyna, oddzielony od szkieletu zwisał na pasemku
skóry!
Znakomity lekarz, nie próbując nawet podać objaśnienia tego fenomenu, nie ma 
jednak
wątpliwości, że chodzi o oddziaływanie psychiki. Samo zjawisko jest na tyle 
częste, iż zostało
nazwane przez lekarzy „impresją fotograficzną”. W opisanym przypadku kobieta 
oddziałała
podświadomie na wzorzec ludzkiego ciała, formującego się w jej łonie. I nie było
to genetyczne
działanie. Obraz generowany z wielką siłą przez umysł kobiety, odkształcił tę 
misnatyczną
„formę do ciasta”, którą wypełniają sobą komórki budujące ciało.
W świetle wielu takich dobrze udokumentowanych wydarzeń, innym okiem trzeba 
spojrzeć na
ludowe wierzenia o „zapatrzeniu się” matek. Tradycja ludowa w Polsce, a także w 
innych krajach
powiada, że przyszłe matki powinny unikać wpatrywania się w ludzi potwornych, 
starych,
zniekształconych, kalekich, aby ułomności nie odbiły się na dziecku, szczególnie
jego rysach
twarzy. Jestem przekonany, że u podstawy tej mądrości ludowej, jednej z wielu 
kwitowanych
przez etnologów mianem przesądów bez żadnej racjonalnej podstawy, leży 
zaobserwowana od
wieków prawidłowość. Zbiorowa mądrość pokoleń spostrzegła, że myśl ma wpływ na 
kształt
ciała.
Wróćmy do właściwych rozważań. Oto jak mogły przebiegać nasze dzieje:
Afrykański przodek pożegnał się z praszympansem i pragorylem, które weszły na 
drzewa, sam
przyjął postawę wyprostowaną i korzystając z powiększonego mózgu rozpoczął 

Strona 115

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

terytorialne
podboje. Kilkoma falami dotarł do Środkowego Wschodu, Azji, Indonezji i dalej na
Pacyfik, a
także do Europy. Ewoluował stopniowo, lecz wszędzie, jeszcze 50 tysięcy lat 
temu, zachowywał
archaiczne cechy.
I oto coś się stało. W jaskiniach Quafzeh w Izraelu pojawia się współczesny 
człowiek o
powiększonym mózgu, delikatnej budowie czaszki i szkieletu. Żyje obok 
neandertalczyków,
którzy niebawem tajemniczo znikają ze sceny. Albo przekształcają się w 
późniejszych ludzi, albo
całkowicie mieszają się z nimi, bo żadnego powodu bezpotomnego wygaśnięcia ich 
linii
niepodobna sobie wyobrazić. Zagłada wielkich ssaków z końcem epoki lodowej i 
wkroczenie
lasów na europejską tundrę nie mogły się stać przeszkodą dla współczesnych 
ludzi. Powinny też
były pozostawić przy życiu choćby nieliczne populacje neandertalczyków. Bo to 
właśnie oni,
jako istoty obdarzone rozwiniętym mózgiem i dużym, silnym ciałem, byli wyjątkowo
dobrze
przygotowani, by stawić czoło nawet katastroficznym zmianom. A przecież warunki 
życia
79
poprawiły się! Mimo to cała ta grupa zniknęła, rozwiała się, rozpłynęła.
Dokładnie w tym samym czasie populacje azjatyckie i ich odnogi-odrośla w obu 
Amerykach
też się unowocześniają. Przede wszystkim powiększają mózg i przebudowują 
czaszkę, z
zachowaniem jednak wielu dawniejszych, azjatyckich cech. Jasne się więc staje, 
że mamy tu do
czynienia z bodźcem, który przekształcił wszystkie ludzkie istoty w nowoczesnych
ludzi, bez
potrzeby kontaktu fizycznego między nimi.
Być może, początkowo, jedna populacja dokonała decydującego kroku, przebudowując
swój
wzorzec na nowoczesny: szkielet stał się mniej masywny, kości czaszki cieńsze, 
czoło podniosło
się i szczęka zmalała, krtań opuściła się niżej, umożliwiając rozwój mowy. 
Budząca się
świadomość i kształtujący się umysł wpływały dodatkowo na ten kierunek rozwoju. 
Istoty, które
coraz wyraźniej uświadamiały sobie swój wygląd, swój własny wizerunek, wpływały 
tym samym
na utrwalanie się wzorca i nadanie mu siły.
Dotychczasowy wzorzec archaicznych ludzi został przekształcony. Z fizycznie 
„archaicznych”
matek jęły się rodzić nowoczesne dzieci.
Zdolność oddziaływania tych niematerialnych wzorców jest olbrzymia. Z łatwością 
wpływają
na wszystkie istoty o podobnym genomie. Tak więc wszyscy żyjący na kilku 

Strona 116

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

kontynentach ludzie
zaczęli korzystać z nowego modelu. Niepotrzebne było krzyżowanie się drogą 
płciową. Wzorce
oddziaływują poprzez czas i przestrzeń na cały gatunek. Nowe cechy przyjęli i 
neandertalczycy, i
kromagnończycy, dawni Azjaci, Indianie i Murzyni z Afryki, zarazem zachowując ze
swych
dawnych postaci to, co się nie kłóciło z nowymi tendencjami, jak choćby kolor 
skóry. Dlatego
nadal istnieją, w ramach jednego gatunku, odmiany biała, żółta i czarna.
Pozostaje pytanie, dlaczego ten wzorzec przeważył? Dlaczego miał on większą siłę
niźli
pozostałe, rozpowszechnione i dobrze utrwalone, które mu się poddały? Sądzę, iż 
rozwiązanie –
na razie niedostępne dla nas – kryje się w świecie owych wzorców, znane 
animującemu je,
inteligentnemu czynnikowi, który nadaje kierunek zgodny z tendencjami wyższego 
poziomu,
przynoszącymi korzyść zjawisku życia jako całości, służącymi jego trwaniu.
Czyżby gatunek Homo sapiens sapiens leżał na głównej linii jakiegoś dążenia?
Teraz stało się jasne, dlaczego geny pozostały te same i wszędzie jednakowe: to 
nie geny
stymulują przemianę i cechy morfologiczne nie są w nich kodowane. A jeśli w 
genach istnieją
pewne drobne różnice, to odnoszą się one do odmiennych potrzeb biochemicznych: 
produkcji
takiego czy innego barwnika skóry, enzymów trawiennych, hormonu wspomagającego
przemianę materii w rozmaitych klimatach, ze względu na różne pożywienie.
Człowiek pozostał człowiekiem wszędzie tam, gdzie miał ludzki umysł. To, w 
naszym
przypadku, było nadrzędną cechą decydującą o jedności gatunkowej. Umysł 
zapewniający
przeżycie we wszystkich środowiskach bez potrzeby przebudowy ciała, wytwarzania 
płetw czy
też skrzydeł. Umysł utrwalający wzorzec ciała ludzkiego przez coraz wyraźniejsze
uświadamianie go sobie, czego dowodem jest prehistoryczna sztuka.
Tym samym wiemy już, gdzie zniknął starszy typ człowieka. Nie ma tu potrzeby 
wzywać na
pomoc zarazy czy też epidemii, co w swojej bezradności postuluje doktor Rebecca 
L.Cann, dla
wytłumaczenia znikania całych grup dawnych ludzi. Oni nie wymarli. Oni po prostu
przekształcili się pod wpływem nowego wzorca. Stary wzorzec jeszcze istnieje w 
jakiejś postaci,
w jakiejś rzeczywistości powiązanej z naszą, i dlatego, od czasu do czasu, 
jakieś jajo wchodzi z
nim w rezonans i w XX wieku rodzi się dziecko o licznych cechach neandertalczyka
lub inne, o
ramionach sięgających kolan, jak u małpiego kuzyna.
A więc powtórzmy raz jeszcze – pewna czarnoskóra grupa, nie dawniej jak dwieście
tysięcy
lat temu, przybrała nowoczesne cechy. Opuściła Afrykę i przez Bliski Wschód 
dotarła do

Strona 117

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

Europy. Żyjąc w pobliżu dawniejszych przybyszów, neandertalczyków, i w nich 
pobudziła
80
przemianę. Tu i ówdzie mogło się to odbywać przez krzyżowanie, nie to jednak 
było
zasadniczym czynnikiem. Wzór nowoczesności począł oddziaływać na wszelkie 
ludzkie
populacje, także oddalone, te na Dalekim Wschodzie, na Wyspach Pacyfiku, w obu 
Amerykach.
Wszędzie tam, równocześnie lub z niewielkim opóźnieniem, ustępowały archaiczne 
cechy,
ustalał się lżejszy typ szkieletu i czaszki, usprawniał się aparat mowy.
Szybkość zespalania się ludzi z nowym wzorcem mogła być znacznie większa, niż 
się to
dzieje w przypadku zwierząt. Jeśli, jak uważam, przekształcenia morfologiczne 
wiążą się z
psychiką, to uzasadnione jest przypuszczenie, że świadomość wywiera dodatkowy 
nacisk na
przemiany. Wzorzec uświadomiony nabiera mocy, utrwala się w umyśle i tym mocniej
działa.
Sądzę, że współcześnie jesteśmy świadkami podobnego procesu. Przecież na naszych
oczach
od kilku pokoleń ludzie stają się coraz wyżsi. Spostrzeżono to kilkadziesiąt lat
temu i próbowano
tłumaczyć poprawą odżywiania i warunków życia. Twierdzę, że ta zależność jest 
bardziej
złożona.
Najpierw, od wieków, istniał wzorzec wysokiego człowieka, sprawdzony i 
przechowywany w
skarbcu przyrody. Od dawien dawna „testowany” u niektórych wysokich ludzi Afryki
oraz
pojedynczych olbrzymów wśród Europejczyków i Azjatów. Gdy współczesna Ameryka
usportowiła się, odkryła kalorie oraz witaminy, a nowoczesne rolnictwo i 
przemysł uczyniły je
dostępnymi dla każdego – zwiększenie rozmiarów ciała stało się praktycznie 
możliwe. Teraz
potrzebny był jedynie bodziec. Pojawił się niebawem w dziedzinie kultury: wysoki
wzrost i
atletyczne ciało zajęły ważne miejsce w psychice, jako widoczny sygnał zdrowia, 
powodzenia,
siły. Organizmy jęły się temu poddawać i szybko odmieniać. Program wzrostu 
otrzymał nowe
dane i przekształcił populację Stanów Zjednoczonych. Wzorce są zaraźliwe, a więc
ta sama
tendencja odmienia teraz populacje Europy i Azji. Niebawem się przekonamy, jak 
długo zdołają
mu się oprzeć Pigmeje. Bo niski wzrost Pigmejów też jest tylko biologiczną 
„modą”. Podobnie
jak steatopygia Buszmenek i Hotentotek, polegająca na maksymalnym nagromadzeniu 
tkanki
tłuszczowej na pośladkach, udach i brzuchu. Deformacja nie dotyczy mężczyzn z 
tych plemion i

Strona 118

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

kobiet z plemion ościennych, mimo tych samych genomów i jedności gatunkowej. 
Steatopygia
ma wyraźny wymiar kulturowy, jako kanon piękności, wiązany z płodnością, 
obfitością,
zdrowiem i obowiązujący na ograniczonym obszarze. Ma też dawne korzenie, jak o 
tym
świadczą paleolityczne figurki, na przykład tak zwanej Wenus z Villefort. 
Przystosowawczy – w
sensie ewolucyjnym – sens takiej deformacji ciała jest niezrozumiały, dlatego 
sądzę, że
steatopygię utrzymują przy życiu wyłącznie czynniki psychiczne.
Tak więc we wcześniejszych rozdziałach doszliśmy do wniosku, że to wzorce, nie 
geny, są
siłą sprawczą przemian. Obecnie ujrzeliśmy w działaniu wzorce, które 
ukształtowały i nadal
zmieniają współczesnego człowieka. Przez całe dzieje wzorce te działały poza 
świadomością
jakiejkolwiek istoty zbudowanej z komórek, sytuacja uległa zmianie z chwilą 
pojawienia się
umysłu ludzkiego. Jest on narządem, który uświadamia sobie kształt rzeczy i jak 
wiele na to
wskazuje, siłą wyobraźni może te kształty formować.
Spróbujmy pofantazjować i naszkicujmy jedną z możliwych ścieżek dalszych dziejów
człowieka.
81
Świadomość wszechświata
Rozważania nad wynalazczością zwierząt muszą obudzić refleksje ogólniejszej 
natury.
Ponieważ nie są te wynalazki wynikiem pracy umysłowej – należą do procesów 
przyrody.
Dlaczegóż by więc i nasze dzieła nie miały być takimi? Kto wie, czy 
wynalazczości ludzi nie
można by postrzegać jako procesu ewolucyjnego sensu stricto, który wykroczył 
poza sam
organizm? W końcu ewolucja to ciągłe staranie, by przystosować się do zmiennych 
warunków
środowiska, to ciągłe poszukiwanie sposobów przetrwania. Od pewnej chwili 
dziejów, gdy się w
nas zalęgła świadomość, poczęliśmy to realizować nie w ramach organizmu lub nie 
tylko w tych
ramach, lecz także w sferze socjalnej i ulepszeń rzeczowych.
Zamiast jak gepard czy kangur przebudować nogi – konstruujemy samochód. Zamiast 
tak jak
ptaki wyhodować skrzydła – budujemy samolot. Zamiast doskonalić zęby i pazury – 
stwarzamy
nową broń, pociski dosięgające przeciwnika będącego poza zasięgiem naszego 
ramienia. Zamiast
futra i tkanki tłuszczowej – mamy tkaniny oraz ogrzewanie. Zamiast jak dinozaur 
pancerny
pogrubiać swą skórę – kryjemy się w czołgu.
Jeszcze nie spostrzegliśmy tego, lecz ewolucja organiczna w odniesieniu do ludzi
najpewniej

Strona 119

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

już straciła znaczenie. Jej praw nie można już do nas stosować, choć nadal 
jesteśmy dziećmi
przyrody. Dobór naturalny, gdyby coś takiego kiedykolwiek w ogóle istniało, 
przestałby już nas
dotyczyć. Nasz gatunek nie eliminuje kalek, chorób dziedzicznych, wszelkich 
wynaturzeń.
Przeżycie i przekazanie genów potomstwu, dziś już nie zależy od siły i zdrowia, 
od pozycji w
stadzie, dostępu do pożywienia. Jeśli o to chodzi, w porównaniu ze światem 
zwierząt nastąpiło
zupełne odwrócenie zasad. Najwięcej potomstwa i najwięcej swych genów zdają się 
rozsiewać
osobniki słabe, chorowite i niedożywione, niezdolne do przeżycia bez socjalnej 
pomocy. Zresztą,
tak może powstaje całkiem nowy wzorzec, właśnie osobników słabych i 
uzależnionych od
zewnętrznej, wzajemnej pomocy? Cnoty osobiste stracą wszelkie znaczenie, a 
społeczność ludzi
przekształci się w gatunek zdolny żyć tylko jako ciało zbiorowe, jak mrówki czy 
termity. Może
taki jest właśnie cel nadzwyczajnej płodności w nierozwiniętych krajach: 
przemienić gatunek z
indywidualistów krzyczących o wolności, w skrzętne pszczółki rojące się na 
plastrze Globu,
posłuszne wspólnym nakazom, szczęśliwe bezwolą i bezpieczne siłą całej gromady? 
Lecz
zdryfowaliśmy tutaj już na inne wody, powróćmy więc do tematu.
Zdecydowanie zanikła potrzeba przebudowy ciała; już po wsze czasy moglibyśmy 
pozostać w
obecnym kształcie, jako Homo sapiens. Sztuczne urządzenia zaspokajają wszystkie 
nasze
potrzeby, przed wszystkim nas chronią, więc nie ma już nacisku na biologiczne 
struktury, aby
wytworzyły płetwy albo ogon. Pod tym względem bardziej bym się obawiał atrofii, 
stopniowego
zaniku coraz mniej przydatnych, licznych części ciała. Gdy już rzeczywistością 
staną się roboty
sterowane głosem, potrzeba posiadania rąk poważnie zmaleje. Wzorzec ich zaniku 
już istnieje w
przyrodzie, wypracowany prawie sto milionów lat temu przez tyranozaura.
Przy czternastometrowej długości potwora, największego lądowego drapieżcy wszech
czasów,
82
jego przednie kończyny skurczyły się do trzydziestocentymetrowych łapek 
wiszących u szyi.
Doskonalsze, zminiaturyzowane pojazdy, łączność radiowa i komputerowe sieci 
sprawią, że
przestaniemy też chodzić. Mózgi żywiące się spreparowaną strawą zapewne wydatnie
zmaleją,
zaś pokarm dla ciała, syntetyczny i skondensowany, uczyni zbędnym system 
trawienia. Jeśli taka
tendencja pojawi się i utrzyma dostatecznie długo, kto wie, czy nie zanikniemy w

Strona 120

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

ogóle.
Najpierw nasze ciała, ograniczone do zlepka komórek, potem i świadomość.
Ostatnią refleksją, jaka się pojawi, będzie oczywisty wniosek: to substancja 
żywa przybrała
postać myślącego człowieka, aby przy jego pomocy skonstruować aparaty zdolne ją 
samą chronić
i rozmnażać. Z chwilą ich powstania, dumna misja ludzi zostanie zakończona. 
Odtąd Ziemia
będzie tylko fermą hodowlaną komórek. Lądy oraz morza wypełnią się galaretowatą 
masą
jednorodnej hodowli komórkowej, której łączna ilość przekroczy tysiące razy 
dzisiejszą biomasę.
Automaty przeniosą ją z czasem na inne planety i do innych układów gwiezdnych, 
albowiem
naczelnym celem żyjących komórek jest nieograniczony ich przyrost. Należałoby w 
tym miejscu
powiedzieć: żyjącej komórki. Bo komórka jest jedna. Powstała blisko cztery 
miliardy lat temu i
nieustannie się dzieli, a po każdym podziale nadal jest sobą, choć w 
powiększonej liczbie
osobników.
To ona, komórka – raz jeszcze powtórzę – by zapewnić sobie nieskończone trwanie,
zrzeszyła
się w organizmy wielokomórkowe, by te zbudowały automaty, obsługujące się i 
nadal
konstruujące się same, zaprogramowane na wieki dla obsługi komórek. Gdy już 
takie powstaną,
złożone organizmy staną się zbędne w ogóle, znowu się rozsypią i powrócą do 
stanu
pojedynczych komórek, by ułatwić automatom opiekę nad sobą.
Ten szczególny scenariusz dla przyszłości życia nie jest wyrazem mojego 
przekonania. Jest
jednym z nieskończonej ilości możliwych. Wysnułem go po to, aby uświadomić, jak 
wąskie i
płaskie jest nasze codzienne widzenie pozycji człowieka. Nie dostrzegamy 
otchłani, na jakie
jesteśmy rzuceni. Przedstawię jeszcze inny model. Wyjdę w nim z założenia, iż 
człowiek istotnie
wymknął się ewolucji. Dla dalszego przeżycia nie są mu już potrzebne organiczne 
przemiany.
Jeśli takie nastąpią, to być może tylko jako efekt mody. Moim zdaniem to moda 
sprawia, że na
całym świecie błyskawicznie szerzy się wzorzec wysokiego człowieka. Nie 
udowodniono
wpływu na tę zmianę żadnego z czynników takich, jak lepsze odżywianie czy 
zdrowszy tryb
życia. Jestem przekonany, że zmiana ta zachodzi pod nieświadomym naciskiem 
psychiki. Dajmy
telewizory Pigmejom, nasyćmy ich oczy widokiem wielkiego, pięknego ciała, 
wzbudźmy ich
zachwyt takim ciałem, a wkrótce się przekonamy, że ich dzieci przerosną nas o 
głowę.

Strona 121

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

Sądzę, iż w najbliższych latach może się objawić jeszcze inny efekt biologicznej
mody:
zmienimy kolor skóry. To znaczy my, biali. Nie lubimy naszego koloru, nikt go 
zresztą nie lubi.
Aby się go pozbyć, opalamy skórę. Namiętnie, bez miary, z samopoświęceniem 
smażąc się na
plażach i w złowrogich łóżkach soluksowych.
Kobiety chętnie stosują ciemne makijaże i jaskrawe kolory. Fascynują nas twarze
czekoladowe, brązowe, brzoskwiniowe czy kawowe, błękitne powieki, cynobrowe 
policzki,
kolorowe włosy. W odpowiedzi na to nasze komórki skóry niebawem skonstruują geny
produkujące odpowiednie barwniki. Wkrótce parom ludzi rdzennie białych zacznie 
się rodzić
coraz więcej dzieci z przyciemnioną skórą, a także z wrodzonym makijażem. W 
końcu tysiące
zwierzęcych gatunków noszą wielobarwny makijaż na co dzień.
To naprawdę nam grozi, ponieważ inne rasy ludzkie są przywiązane do swoich 
kolorów i nie
chcą ich zmieniać. Wzorzec ciemnej skóry zacznie dominować, najpierw w sferze
podświadomej, potem na obliczach. Będzie to dowodem, że nasza świadomość zaczęła
czynnie
kształtować żywą substancję i nadawać jej kierunek przemian.
Zgodnie z tezą tej książki o wszechobecnym, inteligentnym czynniku napędzającym 
przyrodę,
83
konieczny jest wniosek, iż człowiek jest jednak tym najwyższym tworem, złożonym 
najbardziej i
najbliższym zrozumienia procesów własnego stworzenia. Odkąd z ewolucji został 
wykluczony
przypadek, a zmiany nie wymagają zbyt długiego czasu, oczywistym się staje, że 
wszystko jest
celowe i programowane. I tak jak Wszechświat atomowy, elektromagnetyczny, 
mineralny stał się
kolebką dla substancji żywej, tak ona z kolei była pomyślana jako łożysko dla 
zrodzenia
świadomości.
Dla stworzenia świadomości w człowieku potrzebny był każdy etap żywego 
istnienia. Przez
trzy i pół miliarda lat budowała się taka masa komórek, tak zorganizowana, aby 
móc udźwignąć
istnienie Homo sapiens. Ta masa wytworzyła i wypróbowała niezliczone 
biochemiczne procesy.
Przez eony czasu budowała geny. Skonstruowała najróżniejsze organy niezbędne dla
istnienia w
fizyko-chemicznym terrarium Planety. Nauczyła się chodzić, patrzeć, słuchać i 
węszyć,
rozmnażać i przeżywać. Nauczyła się budować ciała niezwykle złożone. Mając do 
dyspozycji
magazyn wszelkich genów, stworzyła też system ich powszechnego obiegu i wymiany 
poprzez
crossing-over i pocztę bakteryjną czy też wirusową. Każde osiągnięcie, wielokroć
powielane,

Strona 122

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

utrwalało się również w niematerialnych wzorcach dostępnych każdej bryłce 
biomasy. Po tym
przygotowaniu pojawił się człowiek.
Nie o ciało chodziło. Chodziło o umysł i świadomość. Biomasa jako całość jest 
niezbędną
kolebką dla świadomości. Jest tym gigantycznym, pęczniejącym, rojącym się 
zapleczem,
koniecznym dla skonstruowania i utrzymania struktury, może jednej takiej we 
Wszechświecie,
zdolnej powiedzieć o sobie: „Jestem, aby myśleć”.
To zresztą nie koniec i nie to jest celem. Sądzę, iż to wszystko prowadzi 
jeszcze dalej.
Znaleźliśmy się na głównej linii nieobjętego, niewiarygodnego, niebosiężnego 
doświadczenia:
jest nim próba stworzenia świadomości zdolnej pojąć Stworzenie i Stwórcę 
zarazem.
Może nasza świadomość, osiągnąwszy już kres rozwoju, okaże się jedyną istniejącą
poza
świadomością istoty sprawczej? Może wcale nie jest nasza, lecz poprzez nią 
Wszechświat
realizuje swoją własną świadomość i dzięki niej zrozumie sam siebie? Uświadomi 
sobie swe
własne istnienie? Temu może służyć nasz umysł i nasza świadomość. Może więc cała
biomasa, z
myślą ludzką na szczycie, jest organem Wszechświata?
Może to, co dla nas jest pokawałkowane: tu atom, tam proton, tu bakteria, tam 
wirus, tu
trawka, tam człowiek, w istocie jest jednym organizmem Kosmosu? Tak jak oko 
złożone z setek
oczu u pszczoły jest jednym organem, tak umysły i zwierząt, i ludzi są organem i
świadomością
Wszechświata?
Właściwie już tyle wiemy o zależnościach istniejących w Kosmosie, o przenikaniu 
się
wpływów, o wzajemnym powiązaniu, iż powinniśmy wyciągnąć ostateczny wniosek: 
istnieje
tylko jedna istota i miriad jej cząstek składowych. Tą istotą jest to, co 
nazywamy ewoluującym,
rosnącym Wszechświatem.
Jeśli w naszej postaci realizuje się jego świadomość, jeżeli ją Wszechświat 
posiada w takim
jak nasza, zaczątkowym stanie, to co jest poza nim? Wszechświat wylągł się z 
jaja poprzez
Wielki Wybuch. Wykluł się jak pisklę i od tamtej chwili rośnie. Wszystko, co się
w nim działo
dotąd, było instynktowne. Prawa przyrody są instynktem Wszechświata. Lecz teraz 
wchodzi on
już w wiek dojrzały i poprzez swój organ – człowieka – zyskuje świadomość. To 
jeszcze długa
droga, zanim stanie się ona pełna, doskonała, wszechogarniająca, skończona. I 
nie wiadomo, czy
wtedy będziemy jeszcze przydatni, czy jeszcze będziemy mieli w tym swój udział. 

Strona 123

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

Może
jesteśmy organem, który zaniknie „po drodze”, a wyższa świadomość przeniesie się
do innej,
biologicznej struktury? A może, chociaż wytworzona w biomasie, oderwie się od 
niej jako
czysta, wyzwolona świadomość, zdolna przebywać w fizycznej przestrzeni 
oddziaływań
polowych?
84
Jeżeli ten Wszechświat, pojmowany jako istota, rozwija się i stopniowo buduje 
swój umysł –
to nadal trzeba poszukiwać czynnika sprawczego, inteligencji, która go takim 
stworzyła. Nadała
mu prawa, jego instynktowną wiedzę i ukierunkowała przemiany. I tak doszliśmy do
Boga.
Bóg istniał przed Wielkim Wybuchem. On go spowodował. Przedtem istniał w
niewyobrażalnej postaci, nie potrzebującej przestrzeni ani czasu. Te powstały 
dopiero wraz z
Wybuchem. Czyżby Bóg zapragnął wytworzyć istotę, która zdoła się z nim 
porozumieć?
Kilkanaście miliardów lat upłynęło od chwili stworzenia, w tym co najmniej trzy 
i pół miliarda
lat istnienia życia, zanim wraz z człowiekiem powstała świadomość zdolna zwracać
się do Boga.
Poprzez swe organy: świętych i wniebowziętych proroków Wszechświat rozmawia ze 
swym
Stwórcą.
Przerywam te rozważania. Chciałbym, by z nich pozostało wyobrażenie Wszechświata
jako
jednej istoty, natchnionej instynktem czyli prawami przyrody nadanymi przez Boga
i z wolna
osiągającej świadomość poprzez umysły ludzi.
A teraz powróćmy do dnia dzisiejszego, aby dokonać przeglądu aktualnej wiedzy o 
mózgu i
jego działaniu. Dobrym wstępem do tego będzie zapoznanie się z osobliwymi 
zjawiskami odczuć
fantomowych, a także z fenomenem powstawania stygmatów.
85
Fantomy i stygmaty
Zdumiewającego potwierdzenia, które po dalszych badaniach może stać się koronnym
dowodem istnienia wzorców misnatycznych, dostarczają nam najbardziej kompetentni
ludzie.
Mam na myśli najnowsze ustalenia specjalistów tyczące natury tak zwanych bólów i
odczuć
fantomowych. Polegają one najczęściej na wrażeniu posiadania kończyn po ich 
amputacji.
Fantomowa kończyna jest postrzegana jako rzeczywista. Odczuwa się jej pozycje, 
swędzenie,
zdrętwienie, ucisk na nią, a co gorsze bóle, często niezwykle intensywne. 
Najbardziej jednak
charakterystyczną cechą takich fantomów jest realne odczucie pozycji czy też 
ruchów ramienia

Strona 124

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

lub stopy, kiedy ich już nie ma. Złudzenie do tego stopnia jest żywe, że 
pacjenci próbują stawać
na fantomowej nodze lub sięgać po coś fantomową ręką, odczuwają też ucisk 
obrączki noszonej
niegdyś na palcu. Co jest w najwyższym stopniu osobliwe, protezy odczuwają w 
taki sposób, jak
dłoń odczuwa rękawiczkę. Doznają też uczucia ciepła i zimna, a nawet wilgoci, 
gdy zauważą np.
że stanęli protezą w kałuży. Niezwykle dokuczliwe są różnego rodzaju bóle, wśród
nich takie jak
doznania bolesnego skurczu łydki, której nie ma, lub tortury przypiekania 
rozpalonym żelazem
nie istniejących palców u nóg.
Przyczyna odczuć fantomowych jest całkowicie nieznana. Do niedawna przyjmowano, 
że
mogą być wywoływane przez odcięte włókna nerwowe w kikutach, które same z siebie
wysyłają
impulsy do centrów mózgowych, jednak przecinanie ścieżek przewodzenia, także w 
rdzeniu
kręgowym, usuwało ból tylko na pewien czas, zaś na wrażenia fantomowe nie miało 
w ogóle
wpływu.
Najnowsza hipoteza profesora Donalda Melzacka, psychologa i dyrektora Kliniki 
Bólu w
Montrealu, winą za odczucia fantomowe obciąża rozległe obszary mózgu, 
wykraczające poza
obszar czuciowy. Zakłada ona mianowicie, że w mózgu istnieje coś, co uczony 
nazwał
neuromatrycą. Ma ona być siecią neuronów wytwarzającą w sobie zespół impulsów
określających nasze ciało jako całość, należącą do naszego ego. Nazwał ten 
zespół podpisem
neuronalnym. Zdaniem uczonego, jeśli taka neuromatrycą pozbawiona zostanie 
dopływu
informacji czuciowych z ciała (po amputacji), może wówczas wytwarzać złudzenie 
posiadanej
kończyny i jej doznań zmysłowych.
Matryca miałaby być budowana przez neurony według wskazań genów i modelowana 
przez
doświadczenia życiowe. Miałaby przechowywać ślad pamięciowy kończyny wraz z 
pamięcią
bólu i odtwarzać oba w świadomości pacjenta, jako wrażenia fantomowe.
Wydaje się, że stwierdzenia profesora Melzacka zbliżyły się do poszukiwanego 
przez nas
obszaru tak blisko, jak tylko jest to możliwe w przypadku ortodoksyjnego 
pracownika nauki,
pragnącego pozostać w ramach własnej wiedzy i utrzymać interpretację 
niewytłumaczalnych
zjawisk w granicach dogmatu.
Lecz jakże kruche są podstawy jego hipotezy! Istnienie postulowanej 
neuromatrycy, jako
zespołu impulsów (elektrochemicznych?), w świetle innych odkryć wydaje się 
więcej niż

Strona 125

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

86
wątpliwe. Trzeba pamiętać, że dotychczas nie odkryto engramu czyli materialnego 
śladu
pamięciowego i z pewnością stwierdzono, że nie może on mieć postaci impulsów 
krążących w
sieci neuronowej. To jest już pewnikiem.
Z kolei wzorzec impulsów określających nasze ciało, przekazywany, jak chce prof.
Melzack,
wraz z genami, na drodze genetycznej przekazany być nie może! Wynika to jasno 
choćby z treści
rozdziału „Gen obnażony”. Rodzicielskie DNA w jaju nie może przekazać potomnym 
komórkom
żadnego wzorca neuromatrycy całego ciała do zapisania go w mózgu, gdy – 
początkowo nie
istniejący – mózg już się zbuduje wraz ze wzrostem dziecka.
Choćby z tej przyczyny, że pojemność DNA mierzona bitami jest na to o wiele za 
mała. Nie
mówiąc o innych przeszkodach, związanych z niemożnością informatycznej obsługi 
takiego
przekazu.
Czym więc są odczucia fantomowe? Noga, która nie istnieje, przecięte nerwy nie 
przewodzące
impulsów, złożone odczucia, których sposób przechowywania w mózgu jest 
niezrozumiały, a
najpewniej w ogóle niemożliwy. A do tych wszystkich „nie”, jeszcze wyobrażenia, 
których
pacjent nigdy w życiu nie doznawał, nie czuł i nie widział, a więc takie, które 
nie zostały
wprowadzone do jego mózgu i ewentualnej neuromatrycy poprzez receptory zmysłowe 
i kanały
nerwowe. Czym są te odczucia, skoro nie jest znana żadna podstawa materialna dla
nich?
Wspomniałem powyżej, że typowym odczuciem fantomowym osób noszących protezę, np.
ręki, jest wrażenie, iż dłoń tkwi w „czymś”, jakby w rękawiczce. Jak może 
powstać to wrażenie,
skoro dłoni nie ma? Nie ma receptorów skóry niezbędnych dla odczuwania dotyku! 
Jeśliby w
mózgu istniała neuromatryca dłoni, to jak ma się ona dowiedzieć o istnieniu 
sztucznej dłoni na
miejscu dawnej, prawdziwej? Neuromatryca, gdyby taka istniała, byłaby tylko 
abstrakcyjnym
wzorcem ciała, jego wyobrażeniem, a ono nie dotyka plastikowej atrapy, 
umieszczonej poniżej
łokcia. Tak samo inżynierski projekt budynku na arkuszu papieru nie odczuwa, że 
fundamenty w
terenie zostały już zabetonowane.
Sprawa stanie się jednak bardziej zrozumiała, jeśli uznamy, że istnieje nie tyle
neuromatryca,
ile subtelny, misnatyczny wzorzec ciała ludzkiego, wypełniony, zabudowany tkanką
komórkową.
Tam gdzie tkanki brakuje, pozostaje sam wzorzec i to on, mający jakąś zdolność 
łączenia się ze

Strona 126

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

świadomością, odczuwa obecność obcego wzorca protezy w tej samej przestrzeni.
Sądzę, że badacze mózgu nie zrozumieli jeszcze niesłychanej wartości spostrzeżeń
prof.
Melzacka, które otwierają jakby drogę na skróty do rozwiązania problemu pamięci.
Pójdźmy nią
i powiedzmy od razu to, czego naukowiec nie odważa się jeszcze powiedzieć: 
neuromatryca jawi
się po prostu jako subtelny wzorzec morfogenetyczny ciała, wypełniony w wymiarze
fizycznym
60 bilionami komórek. W tych miejscach, gdzie tkanki komórkowej nie ma, 
pozostaje sam
wzorzec. Wchodzi on w swoisty rezonans z dawnymi wzorcami ruchowymi kończyny 
(np.
pedałowanie), a także zapamiętanymi odczuciami bólu, dotyku, wilgoci, 
niewygodnego
położenia. Świadomość ukazuje wówczas cały zespół nakładających się na siebie 
wzorców, jako
wrażenie fantomowe. Jest to możliwe dlatego, że każde wydarzenie w ogóle, czy to
fizyczne, czy
też umysłowe stwarza trwały ślad w subtelnej pamięci Wszechświata i może być 
stamtąd
czerpane przez naszą podświadomość, potem zaś przekazywane przez nią do strefy 
świadomej.
Ze zjawiskiem, które tu opisałem, wiąże się inne, pokrewne i zapewne jeszcze 
mniej
zrozumiałe. Określane jest przez psychiatrów jako dysmorfia i polega na 
odczuwanej
intensywnie niechęci do własnego ciała, a szczególnie do jego kompletnej 
postaci, jego kształtu
ze wszystkimi członkami. Ludzie z tym syndromem z uporem dążą, czasami przez 
lata, do
pozbycia się pewnych części ciała. Czasem obcinają sobie palec, później 
ośmieleni dłoń czy całe
przedramię. Inni odstrzeliwują nogę, aby spowodować jej amputowanie. Kiedy 
wysiłki lekarzy,
pragnących nogę uratować, nie powiodą się, ludzie ci czują się jak odrodzeni. 
Mówią, iż wreszcie
87
stali się sobą.
Skłonności takie, obsesje, niepohamowane pragnienia, dręczą ludzi całkowicie 
poza tym
normalnych, pracujących, aktywnych, twórczych i osiągających tak zwane 
powodzenie życiowe,
dlatego trudniejsze jest to do zrozumienia i nie doczekało się żadnego naukowego
objaśnienia.
Jak sądzę, będzie to możliwe na gruncie naszej hipotezy. Można bowiem 
przypuszczać, że mamy
tu do czynienia ze szczególnym przypadkiem nieprawidłowego rezonansu 
morficznego.
Polegałby on na tym, że ludzie, którzy w wypadkach tracą rękę lub nogę, 
znajdując się w
szoku, wstrząsie psychicznym i ogromnym stresie, trwającym u niektórych całymi 

Strona 127

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

latami,
porażeni widokiem własnego kikuta i całym zespołem nowych doznań 
psychoruchowych,
stwarzają misnatyczny wzorzec okaleczonego ciała i związanego z kalectwem 
zespołu wrażeń.
Wzorzec ten, wskutek długotrwałego i intensywnego wzmacniania go przez wielu 
okaleczonych
osobników, jest mocno utrwalony i naładowany dostateczną energią, aby wchodzić w
rezonans
misnatyczny z umysłem innych ludzi, którzy z jakiegoś powodu są na to podatni.
Ludzie ci, identyfikują się z tym obcym wzorcem jako własnym, ponieważ pojawia 
się on
wprost w ich świadomości. Zarazem, stwierdzając że kompletne ciało jest z nim 
niezgodne,
posłuszni jego przemożnemu nakazowi, pragną za wszelką cenę dostosować się do 
wzorca i
odzyskać w ten sposób harmonię i spokój.
Jaką wartość dla rozwiązania zagadki wrażeń fantomowych ma hipoteza istnienia 
wzorców
misnatycznych dostrzegamy szczególnie wyraziście wtedy, gdy przyglądamy się 
przypadkom
osobliwym i nietypowym. Choćby takim, gdy ludzie, którzy urodzili się już bez 
kończyn, a więc
nigdy ich nie posiadali, nie mogą więc mieć ich też w pamięci, ludzie, których 
mózg nie mógł
tym samym wytworzyć żadnej hipotetycznej neuromatrycy czegoś, co nie istniało – 
mimo to
odczuwają ich obecność! Fantomowy dotyk, chłód, ból palców, które nigdy nawet 
nie powstały!
Przechodząc przez drzwi ustawiają się bokiem, albowiem mają wrażenie, iż nie 
istniejące ramię
sterczy pod kątem prostym do tułowia! Pot oblewa im czoło, a oddech jest 
przyspieszony, gdy
nie istniejące nogi szaleńczo pedałują na niewidzialnym rowerze. Krzyczą jak 
torturowani, gdy
rozpalone żelazo w ręku niewidzialnego kata dotyka nie istniejących, ale 
wrażliwych stóp. Osoba
(jak podaje profesor Melzack), której tramwaj obciął obie nogi, mimo iż jest 
przytomna i widzi je
leżące na bruku, doznaje przemożnego uczucia, że unoszą się one nad klatką 
piersiową.
Uczucia doznawane przez osoby upośledzone od urodzenia są oczywistym dowodem, że
pochodzą z innego źródła niż doświadczenie osobiste. Nasuwa się podejrzenie, iż 
chodzi tu o
wrażenia powstałe w umysłach innych ludzi, tam ukształtowane i utrwalone w 
postaci wzorców
misnatycznych. Ktoś, gdzieś, kiedyś naprawdę torturowany utrwalił wzorzec, który
przenosi się
na inne osoby, żyjące w innej epoce, a podatne na odczuwanie fantomu właśnie 
dlatego, że
własnej nogi nie posiadają. Mają jednak kompletny wzorzec misnatyczny ciała, 
który na skutek

Strona 128

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

biologicznych zakłóceń rozwoju nie został w całości wypełniony tkanką komórkową.
Ta część
wzorca, która pozostaje wyłącznie w obszarze misnatycznym, nie wypełniona 
substancją
materialną, jest z jakiegoś powodu podatna na wejście w rezonanse z obcymi 
wzorcami,
szczególnie mocno utrwalonymi. A takimi z pewnością są naładowane wielką energią
wzorce
cierpień torturowanych czy chorych.
Niezwykle znamienne dla naszej tezy są fantomy wzrokowe i słuchowe. Doznają ich
najczęściej osoby o uszkodzonym aparacie wzroku czy słuchu. Widzą realne, 
wyposażone w
najdrobniejsze szczegóły, wyraźne, barwne obrazy, np. ulicy, gmachów i budynków 
oraz
przechodniów, jakich nigdy za swoimi oknami w ciągu całego życia nie widziały. 
Złudzenie jest
doskonałe, a jego natura zdradza się tylko tym, iż najczęściej wszystko to 
ukazuje się
powiększone lub pomniejszone.
To właśnie dowodzi, iż mamy do czynienia z projekcją! Z przekazem obrazów 
widzianych
88
gdzieś, kiedyś, przez innego człowieka i za pośrednictwem jego mózgu 
zamienionych we
wzorzec misnatyczny, istniejący odtąd w misnatycznej przestrzeni.
W ten sam sposób osoby, z braku innego objaśnienia posądzane o schizofrenię, 
słyszą w
głowie długie, wyraźne rozmowy, czasem w obcym języku. Innym znów razem zmuszone
są do
wysłuchiwania orkiestralnych utworów, głośnej, przeraźliwie realnej muzyki, choć
w całej
okolicy nikt nie gra. Jeden z pacjentów profesora Melzacka, człowiek o 
uszkodzonym słuchu i
wzroku, dręczony był przez dźwiękowe i wizualne, barwne i hałaśliwe seanse 
przedstawień
cyrkowych, odtwarzane w jego głowie z uporem zepsutej płyty gramofonowej.
Szczególną postacią wrażeń fantomowych, tak silnych, iż wywołują efekt fizyczny,
jest
według mnie zjawisko stygmatyzmu. Nigdy nie zostało naukowo objaśnione, jeśli 
nie liczyć
mętnych diagnoz psychologów, wywodzących je z histerii i masochizmu. Jego 
autentyczność jest
zbadana i udowodniona, objawy opisane na licznych przykładach zbadanych przez 
autorytety.
Kroniki kościelne notują imiona ponad 300 stygmatyków, jacy się pojawili na 
przestrzeni
wieków, od czasów św. Franciszka z Asyżu. Jest on uważany za pierwszego z 
wyznawców
Chrystusa, u którego, pod wpływem głębokiej wiary, „samoczynnie” pojawiły się na
dłoniach i
stopach, zbudowane, jak dzisiaj możemy to tylko przypuszczać, z substancji 
organicznych ciała,

Strona 129

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

wyrostki o kształcie gwoździ, zaś przy nich otwierały się obficie krwawiące 
rany. Jeszcze jedna
rana otwierała się na prawym boku, tam, gdzie żołnierz ugodził ukrzyżowanego 
Chrystusa
ostrzem dzidy.
W późniejszych latach podobne objawy obserwowano niemal wyłącznie u kobiet. 
Wyjątkiem
był jedyny polski zakonnik, ojciec Pio. Współcześnie stygmaty pojawiają się u 
jednego
mężczyzny, pewnego angielskiego hutnika, i dziewiętnastu kobiet. Niemal wszyscy 
są to osoby
głęboko wierzące, zdolne do religijnej ekstazy, szczególnie głęboko przeżywające
męczeństwo
Chrystusa. Najsłynniejszą stygmatyczką była Teresa Neumann, urodzona w 1898 r. w
Konnersreuth, która żarliwą modlitwą uleczyła się ze ślepoty i całkowitego 
paraliżu, później, w
każdy piątek, przez trzydzieści sześć lat doznawała cierpień z powodu 
krwawiących ran
otwierających się na jej dłoniach, stopach i prawym boku oraz na głowie, jakby 
od ukłuć korony
cierniowej. Krew płynęła jej także spod powiek. W tych okresach Neumann, znająca
tylko język
niemiecki, poczynała mówić po aramejsku, hebrajsku i grecku, a więc w językach 
którymi mówił
Chrystus.
Zjawisko stygmatyzmu można bez trudu wytłumaczyć właśnie dzięki hipotezie 
subtelnych
wzorców misnatycznych. Cierpienie Chrystusa, przeżyte przezeń w ludzkim ciele, 
jak każde
wydarzenie pozostawiło ślad pamięciowy w subtelnej postaci, wpisany na zawsze do
pamięci
Wszechświata. Siad ten, na który złożyły się i gwoździe, i rany w ich 
materialnej postaci, a także
ból i psychiczne cierpienia, jest wzorcem, który już na zawsze pozostanie i 
będzie mógł
rezonować z każdą ludzką istotą, która dostroi się do niego. Jest on jednym z 
tych
fundamentalnych wzorców, które nie zatrą się, nie rozpłyną, tak jak błahe 
ludzkie wspomnienia.
Po pierwsze dlatego, że podobnie do wzorców światła czy wodoru, miłości czy 
przebaczenia,
został stworzony przez Boga i obdarzony energią dla wiecznego działania, po 
drugie, także
trochę dlatego, że jest wciąż wzmacniany i odnawiany w umysłach kontemplujących 
go ludzi.
Najbardziej wrażliwe z tych umysłów, pragnące poprzez modlitewny stan ducha 
zbliżyć się do
Boga, dostrajają się do odbioru tego wzorca stworzonego dwa tysiące lat temu. 
Jego misnatyczne
działanie zmusza zdrowe tkanki do ułożenia się w kształt rany, podsuwa zarazem 
umysłowi
słowa w obcych językach, pochodzące z pamięci Chrystusa. Dlaczego więc nie całą 

Strona 130

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

zawartość
Jego pamięci i oryginalną naukę? Być może dlatego, że te miały cechy boskości i 
niemożliwy
jest ich rezonans z umysłem człowieka.
Powstawanie stygmatów, a szczególnie tworów naśladujących gwoździe wbite w 
dłonie i
89
stopy, jest niezbitym dowodem pochodzenia informacji o ich kształcie spoza 
organizmu
stygmatyka. Tych informacji jego genom nie zawiera, to oczywiste. Jego świadomy 
umysł nie
tworzy też programu dla poszczególnych komórek: które mają obumrzeć, które 
rozstąpić się, aby
otworzyć skórę i tkankę mięśniową, a także ścianki naczyń krwionośnych, aby 
wywołać
krwawienie. Nie wydaje też poleceń dla zakończeń nerwowych – które z nich mają 
wysyłać do
mózgu sygnały wielkiego bólu w otoczeniu stygmatu. Nic nie dzieje się tu 
przypadkowo, zmiany
pojawiają się na zdrowej tkance zawsze w tych samych miejscach u wszystkich 
stygmatyków.
Jeśli wydaje nam się, że możliwe jest zrozumienie powstania samej rany w 
kategoriach
oddziaływań psychofizjologicznych, to utworzenie się naśladownictwa gwoździa, 
jest
niemożliwie do objaśnienia w żadnych kategoriach fizycznych ani psychicznych. 
Nie znamy
żadnego czynnika, który zmusiłby cząstki organiczne ciała do opuszczenia ich 
miejsc w
tkankach, przesunięcia się na zewnętrzną stronę dłoni i uformowania kształtu 
główki gwoździa.
Jedynym możliwym do pomyślenia takim czynnikiem jest wzorzec misnatyczny. Tylko 
on może
być programem dla przekształceń i matrycą dla ich formy.
Jak z tych rozważań wynika, lekarze, którzy by chcieli uwolnić pacjentów zarówno
od wrażeń
fantomowych, jak i syndromu dysmorfii, czy też od pociągu do posiadania kikuta, 
apotemofilii,
powinni tak wpływać na ich anteny mózgowe, aby ustał rezonans misnatyczny z 
odpowiednimi
wzorcami. Przy obecnym jednak stanie wiedzy jest to zadanie beznadziejne. 
Zapewne trzeba by
w tym celu rozdzielić wybiórczo miliony synaps i to w taki sposób, aby 
uniemożliwić dostrajanie
się do jednego, określonego wzorca, nie naruszając odbioru wszystkich 
pozostałych.
90
Świadomość objaśniona?
Obserwacje mózgu przeprowadzone z zastosowaniem najnowszej techniki po raz 
kolejny
natchnęły czołowych neurofizjologów do nazwania tego, co kryje się w naszych 
czaszkach,

Strona 131

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

czymś w rodzaju biologicznej maszyny, stanowiącej układ zamknięty. Świadomość 
miałaby być
produktem tego urządzenia.
W rzeczywistości badania niewiele wyjaśniły poza dostarczeniem efektownych 
obrazów
ekranowych. Euforia nie jest niczym uzasadniona, liczne hipotezy są nadal równie
prawdopodobne. Przekonajmy się teraz, na jak kruchych podstawach opiera się 
szeroko
lansowane twierdzenie, że umysł człowieka jest tylko zjawiskiem fizycznym.
Półtorakilogramowa, galaretowata masa, znajdująca się wewnątrz naszych czaszek, 
składa się
z 60 do 100 miliardów komórek, zwanych neuronami. Każdy z neuronów wypuszcza do 
1000
nitkowatych wyrostków, zwanych aksonami. Aksony łączą się ze sobą wypustkami 
noszącymi
miano synaps. Może ich być w mózgu nawet 100 trylionów. Nic też dziwnego, że 
James Watson,
współodkrywca kodu genetycznego, nazwał mózg „najbardziej skomplikowaną rzeczą, 
jaką
dotychczas odkryliśmy we Wszechświecie”. Długość włókien nerwowych człowieka to
dwukrotna odległość od Ziemi do Księżyca!
Punktem wyjścia do badań nad umysłem stało się założenie, iż zjawiska 
psychiczne, na
przykład proces uczenia się, muszą wywoływać trwałe zmiany w mikrostrukturze, a 
przede
wszystkim w połączeniach między neuronami, czyli w synapsach. Ten hipotetyczny 
ślad
pamięciowy nazwano engramem.
Powiedzmy sobie szczerze i w pewnym uproszczeniu, że to założenie wypłynęło z 
nieco
naiwnej nadziei niektórych badaczy, że ślad pamięciowy okaże się miniaturowym 
obrazkiem,
może fotografią, może hologramem, może zapisem cyfrowym całego zespołu wrażeń,
budowanym na poczekaniu, w dziesiątej części sekundy ze zlepka atomów. Szybko 
stwierdzono,
że to niemożliwe, i zajęto się poszukiwaniem jakichkolwiek dostrzegalnych zmian 
zachodzących
w tkance mózgowej w procesie zapamiętywania czy myślenia. Zaskoczeni naukowcy 
stwierdzili
wówczas, że śladu pamięciowego nie da się zlokalizować w jednej, wydzielonej 
części mózgu.
Przeciwnie, procesy pamięciowe zdają się obejmować rozległe obszary.
Gdy zastosowano technikę obrazowania mózgu, polegającą na tomografii aktywności
elektrycznej neuronów, szybko wyszło na jaw, że w procesach uczenia się i 
przypominania biorą
udział rozliczne struktury. Co więcej, że ślad pamięciowy jakby się 
przemieszczał: w innym
miejscu powstawał, w innym był przechowywany. Spostrzeżono też, że w miejscach o
zwiększonej aktywności mózgu powstają nowe synapsy i zwiększa się ich zdolność
przekazywania sygnałów z jednego neuronu do drugiego. Z drugiej jednak strony, w
miejscach
mniej aktywnych, synapsy zanikają. Gdyby połączenia były owym poszukiwanym 

Strona 132

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

śladem
pamięciowym, zanik synaps oznaczałby zapominanie. Odkryto również, że ilość 
synaps
utrzymuje się na stałym poziomie, a to by mogło oznaczać, że pojemność 
pamięciowa mózgu jest
91
ograniczona.
Wszystko to wskazuje, że ślad pamięciowy nie ma struktury materialnej. Gdyby 
znikał po
zerwaniu połączeń synaptycznych, jakim cudem odtwarzałyby się wspomnienia, 
których nie
mieliśmy w głowie przez dziesięciolecia? A przecież one wracają!
Inne wątpliwości nasuwa czas powstawania nowej synapsy czy kilkudziesięciu 
synaps,
tworzących w chwili zapamiętywania kolejny obwód neuronalny. Z całą pewnością są
to co
najmniej minuty: synapsa jest wypustką, powstającą przez uwypuklenie ściany i 
błony
komórkowej i aby się zbudować musi zgromadzić wielką ilość cząsteczek, lipidów, 
enzymów i
substancji, musi je uporządkować i skłonić istniejącą już ścisłą i trwałą 
strukturę do rozluźnienia
więzów i rozbudowania się w kształt wypustki. To wszystko wymaga czasu! Upływają
minuty, a
tymczasem obrazy jeden po drugim migają przed oczami, znikają bez śladu z 
tęczówki oka, ale
każdy chce zostawić swój ślad pamięciowy. Co dzieje się z nimi w tym czasie, gdy
znikają z
tęczówki, a synapsy jeszcze się nie zbudowały? Gdzie obraz się podziewa, kiedy 
jeszcze nie
istnieje obwód, który ma go przechować? Przecież wrażenie trwa czasem ułamek 
sekundy, a
zapamiętujemy go na zawsze – powiedzmy upiorną twarz w świetle błyskawicy. Dla 
naświetlenia
błony fotograficznej wystarcza milionowa część sekundy, ale błona czeka na swoim
miejscu w
kamerze. Nie można włożyć jej po fakcie i wymagać, aby utrwaliła obraz, który 
już przeminął. A
przecież coś takiego właśnie postulują neurolodzy. Czyżby więc w mózgu istniała 
jakaś
przechowalnia wrażeń, która przekazuje wspomnienia pamięciowe do obwodów, gdy te
zostaną
już zbudowane?
Takie rozwiązanie, teoretycznie możliwe, nie wyjaśnia niczego. Po prostu nie 
wyobrażamy
sobie, jak w ogóle tkanka komórkowa ma uchwycić złożone obrazy, obojętne, na 
chwilę czy na
długie lata. Przy pierwszej próbie zbudowania jakiegoś sensownego modelu tego 
procesu piętrzą
się niewyobrażalne trudności natury informatycznej. Brak tu miejsca, aby to 
rozważać w
szczegółach. Co dzieje się w głowach tych, wcale nie tak rzadkich, ludzi, którzy

Strona 133

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

zapamiętują i
powtarzają wiernie co do słowa czterdziestopięciominutowy wykład albo co do nuty
partyturę
półgodzinnego utworu?
Kolejnym powodem, by wykluczyć hipotezy elektromagnetyczne, jest moim zdaniem 
sam
rodzaj przewodzenia. Chodzi o to, że przekazywanie impulsów w sieciach 
neuronowych jest
nieciągłe, a przez to zbyt powolne. Wzdłuż włókna nerwowego przebiegają sygnały
elektrochemiczne, które dotarłszy do synapsy powodują wydzielenie się poprzez 
błonę
komórkową cząsteczek acetylocholiny, która w sąsiednim włóknie pobudza znów 
powstanie
sygnału elektrochemicznego. Natura tych powolnych sygnałów jest przy tym z 
punktu widzenia
naszych potrzeb wprost beznadziejnie prymitywna: sygnał we włóknie nerwowym 
„jest albo go
nie ma”. Aby takim sposobem kodować nieprawdopodobnie złożone ślady pamięciowe 
potrzebne
są wydzielone centra przetwarzania danych, jakich w mózgu nie widać. Znajduje 
się tam tylko
jednolita masa takich samych włókien, połączonych w jedną sieć synapsami.
Cofnijmy się jeszcze do najważniejszego pytania: co wskazuje komórkom nerwowym, 
ile i
gdzie zbudować nowych synaps dla pochwycenia obrazu upiornej twarzy? Przecież 
tkanka
mózgowa to nie klisza fotograficzna, a obraz twarzy nie jest rzutowany na 
plątaninę neuronów i
nie odciska się na niej w postaci mozaiki synaps. Obraz dociera z siatkówki oka 
do mózgu w
postaci miliona impulsów elektrycznych, jako abstrakcyjny, zakodowany przekaz. 
Co dalej się z
nim dzieje? Dlaczego nie miesza się z lawiną następnych, już płynących w tej 
samej postaci
obrazów, które wysyła oko? A także z tysiącami tych, które istnieją już w mózgu 
od lat?
Niezmiernie prosta, anatomiczna budowa kory mózgowej i prymitywizm sygnałów 
wykluczają
skuteczne przechowywanie przez dziesięciolecia oddzielonych od siebie milionów 
wyobrażeń.
Dajmy temu pokój.
92
Co jeszcze obiektywnie stwierdzono? Za pomocą tomografii zbadano aktywność 
elektryczną
hipokampa, bruzdy zbliżonej kształtem do konika morskiego, wykazując, że jest on
aktywny w
czasie, gdy kształtują się i utrwalają wspomnienia. Obserwacja kory mózgowej za 
pomocą
urządzeń notujących zmiany natężenia pola magnetycznego dowiodła, że zupełnie 
inne okolice
„słyszą” dźwięki ciche, a inne głośne. Ponadto odkryto, że miejsca, które 
reagują na

Strona 134

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

poszczególne tony skali muzycznej, są rozmieszczone w korze mózgowej w takim 
porządku i w
takich proporcjonalnie odległościach, jak odpowiadające tym tonom klawisze 
fortepianu.
Możemy być pewni, że to nie konstrukcja fortepianu wpłynęła na budowę mózgu, to 
wzorzec
mózgowy zadecydował o takim, a nie innym porządku klawiatury!
Okazało się dalej, że partie mózgu zapamiętujące twarze nie pokrywają się z 
tymi, które
zapamiętują przedmioty. Tak więc wspomnienie czyjegoś oblicza aktywizuje miejsca
z prawej
strony mózgu, wyspecjalizowane w kształtach przestrzennych, natomiast 
wspomnienie srebrnej
łyżki uruchamia okolice rządzące ruchem i dotykiem.
Gdy mamy do czynienia z wyobrażeniem mosiężnego świecznika, inna wiązka neuronów
sygnalizuje „mosiądz”, inna kształt „cylindryczny”, a jeszcze inna „płomień”. 
Przekonano się, że
gdy ktoś nie może skojarzyć znajomej twarzy z imieniem, dzieje się tak dlatego, 
że oba
wspomnienia, przechowywane w różnych miejscach kory, nie mogą się połączyć 
wskutek
niesprawności jakiejś nadrzędnej jednostki mózgowej. Zupełnie zaskakujące 
natomiast jest
stwierdzenie, że te same funkcje u mężczyzn i kobiet są uruchamiane przez 
zupełnie inne obszary
ich mózgów.
Tyle powiedziały nam najbardziej zaawansowane badania i tylko te wyniki stały 
się powodem
do mało uzasadnionej, jak widać, euforii niektórych autorów. Filozof Daniel 
Denett w swej
książce Consciousness Explained czyli Świadomość objaśniona, głośnej i szeroko 
czytanej,
streszcza panujące wśród materialistów poglądy, pisząc: „umysł jest niczym 
więcej jak tylko
zjawiskiem fizycznym. Krótko mówiąc umysł jest mózgiem”. Denett stara się wiele 
tłumaczyć,
konstruuje modele, ale ponieważ opiera się na bardzo wątłych przesłankach, nie 
bardzo
przekonuje. Niczego nie odkrywa i pozostawia nie objaśnione sposoby, jakimi 
fizyczne sygnały
mózgu miałyby trafiać do świadomości i wymiaru psychicznego. Bez tego wszelkie 
szokujące
oświadczenia w rodzaju powyższego cytatu warte są funta kłaków. Nadal nie 
wiadomo, czym jest
nasza świadomość.
Zadowolony z siebie Denett nie zauważa nawet, jak nielogiczne jest jego 
twierdzenie. Cóż to
za równanie: umysł = mózg?! Po obu stronach znaku równości mamy niewiadome. 
Jedną próbuje
się objaśnić za pomocą drugiej. Nie wiemy przecież, czym jest umysł i 
świadomość, tak jak i nie
wiemy, czym właściwie jest mózg, zbudowany z kłębowiska neuronów wymieniających 

Strona 135

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

sygnały.
Chodzi przecież o to, czym jest i jak działa, nie o jego substancję budulcową. 
Ponadto neurony są
żywymi komórkami, a my nic nie wiemy także o tym, czym naprawdę jest życie. Może
tego
trzeba się najpierw dowiedzieć, aby móc rozważać naturę świadomości.
Oddajmy jednak sprawiedliwość: Benett w końcu przyznaje, że jego rozważania są 
tylko
próbą „poprowadzenia we mgle jakiejś ścieżki życia”. Inny autor, John Searle w 
książce Minds,
Brains and Science pisze, że to, co twierdzi Benett, to nie jest „świadomość 
objaśniona” lecz co
najwyżej „odrzucona świadomość”.
Istotnie, jeśli patrzymy na nią poprzez własne doświadczenia, jej dokonania i 
jej możliwości, a
nie z perspektywy elektrycznej aktywności komórek mózgowych, wówczas jasne się 
staje, że
kryje się za nią coś znacznie większego niż tylko schemat biologicznej maszyny.
„Myślę, pisze Searle, że jest szaleństwem przypuszczenie, iż wszystko jest dla 
nas zrozumiałe.
Jednak, pozwolę sobie powiedzieć, musimy tak działać, jakby wszystko było 
możliwe do
zrozumienia”. (tłum. autora).
93
Żywiący podobne przekonania Paul McLean, szef amerykańskiego Instytutu Ewolucji 
Mózgu
i Zachowań, objął swoimi pracami liczne zwierzęta, od jaszczurek do małp 
wiewiórczych
(Squirrel monkey). Te ostatnie mają szczególny rytuał wzajemnych powitań. 
Spotykające się
samce szczerzą na siebie zęby, grzechoczą prętami klatek, wydają wysoki, cienki 
pisk i podnoszą
nogi, aby ukazać penis w stanie erekcji. Wszystko to służy utrzymaniu hierarchii
w małpiej
społeczności. McLean stwierdził, że usunięcie pewnej małej części mózgu małpy 
uniemożliwia
takie zachowanie, pozostawiając jednak bez zmiany całą gamę innych zachowań, 
włącznie z
seksualnymi i dotyczącymi współzawodniczenia. Ta wrażliwa część znajduje się w 
najstarszej
partii przodomózgowia, tej, którą ludzie, podobnie jak inne naczelne, dzielą z 
naszymi ssaczymi i
gadzimi przodkami.
Z takich i podobnych spostrzeżeń badacz wyciągnął wniosek, że schematy zachowań 
są
zapisane w neuronach. Oparł się na powziętym z góry założeniu, iż zachowania 
muszą mieć
swoje odpowiedniki w materialnych strukturach komórkowych. Oczywiście badacz nie
jest w
stanie podać żadnej sugestii co do tego, jaką postać mógłby mieć taki zapis. 
Ponieważ opisane
zachowanie małp jest dziedziczne, a nie wyuczone, jego zapis musiałby 

Strona 136

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

przechodzić przez filtr
pojedynczego jaja, komórki rozrodczej. W niej instrukcja pisku, potrząsania 
prętami (gałęziami) i
równoczesnej erekcji, pod wpływem bodźca, jakim jest widok innego samca, nie 
samicy,
mogłaby być zapisana tylko na paśmie DNA. Dlaczego jest to niemożliwe, 
wyjaśnialiśmy już
sobie kilka razy w poprzednich rozdziałach.
Doświadczenie McLeana w oczywisty sposób nie może być dowodem przechowywania
schematów zachowań przez mózg. Jest ono co najwyżej wskazaniem na inne 
zależności. Taki
złożony małpi behawior wymaga przecież uruchomienia skoordynowanej aktywności 
mięśniowej
w różnych częściach ciała, a to odbywa się dzięki sygnałom nadchodzącym z 
centrum
mózgowego. Usunięcie tego centrum uniemożliwia wysyłanie sygnałów, nie znaczy to
jednak, że
ich instrukcja była w tym centrum zapisana! Ono pełni zapewne tylko rolę 
biologicznego
przekaźnika poleceń pochodzących skądinąd. Z obszaru, z którego wszystkie małpy 
wiewiórcze
czerpią wiedzę o swym zachowaniu. To tak jakby wyjęcie z telewizora 
przypadkowego
tranzystora spowodowało np. zniknięcie obrazu z ekranu i skłoniło nas do 
wyciągnięcia wniosku,
iż obrazy były w tym właśnie tranzystorze zapisane. Takie rozumowanie całkowicie
pomija
możliwość istnienia stacji nadawczej, a przede wszystkim studia programowego. 
Sądzę, iż
oryginalny wzorzec zachowań, odtwarzany przez wszystkie samce naszej małpy, 
istnieje poza ich
tkanką mózgową i nie jest dziedziczony na drodze genetycznej.
Wszystkie hipotezy są więc nadal uprawnione w takim samym stopniu. Bliska jest 
jednak
chwila, gdy mozolni ciułacze faktów podstawowych, notujący drgnienia pola 
elektrycznego
aksonów i synaps, stracą dobry humor. Nie będą mieli już nic do zmierzenia, z 
ich map mózgów
znikną białe plamy – i nadal nie będzie wiadomo, jak naprawdę to działa!
Zresztą wiele pomysłów już dziś można wykluczyć, jak bowiem wytłumaczyć znane
spostrzeżenia, iż usunięcie poważnych części kory mózgowej, czyjej głębokie 
cięcia mszczące
sieć neuronów nie mają wcale wpływu na pamięć i zdolności umysłowe, a niewielki 
wpływ lub
wcale na zachowanie? Przytoczę tu kilka klinicznych przypadków, odnotowanych 
przez kroniki
medyczne, które stoją w jaskrawej sprzeczności z poglądami mechanistycznie 
nastawionych
teoretyków pracy mózgu.
We wrześniu 1847 r. Phineas Gage, dwudziestopięcioletni pracownik zatrudniony 
przy
budowie linii kolejowej z Rutland w USA, zakładał ładunek wybuchowy w 

Strona 137

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

wywierconym
uprzednio otworze. Umieścił” w nim dynamit, następnie żelaznym drągiem zaczął go
ubijać.
Nieszczęśliwym trafem żelazo zawadziło o skałę i powstała iskra. Eksplozja 
wyrzuciła drąg z
taką siłą, iż przebił on na wylot czaszkę robotnika. Przeniesiony do gabinetu 
lekarskiego ani na
94
chwilę nie stracił przytomności. Lekarz usunął żelazo wraz z kawałkami tkanki 
kostnej i
mózgowej, nie mając najmniejszej nadziei na przeżycie pacjenta, a w każdym razie
na uniknięcie
głębokich upośledzeń. Wbrew temu Gage niebawem całkowicie wyzdrowiał, jeśli nie 
liczyć
utraty oka wysadzonego z orbity. Jego zdolności umysłowe i ruchowe nie uległy 
najmniejszej
zmianie.
W Anglii, w roku 1879, kobieta pracująca w młynie doznała podobnego uszkodzenia 
czaszki.
Wyrzucony przez maszynę żelazny bolec wbił się jej w głowę na głębokość 
dziesięciu
centymetrów. Liczne kawałki mózgu wytrysnęły na zewnątrz, a znaczna część kory 
mózgowej
została zniszczona podczas wyjmowania bolca przez lekarzy. Kobieta wkrótce 
wyzdrowiała i
przeżyła jeszcze czterdzieści dwa lata, nie wiedząc nawet, co to jest ból głowy.
Według wydania „Medical Press of Western New York” z 1888 r. pracujący na 
pokładzie
statku marynarz dostał się pomiędzy stalowy trap i burtę. Belka o ostrej 
krawędzi ścięła mu jedną
czwartą czaszki. Lekarze opatrujący ranę nieprzytomnego marynarza stwierdzili, 
że stracił on
poważną część szarej substancji wraz z dużą ilością krwi. Mężczyzna ów, 
odzyskawszy
niebawem przytomność, natychmiast wstał, ubrał się i zachowywał, jakby nie 
odczuwał żadnych
dolegliwości. Istotnie tak było. Przeżył jeszcze w doskonałym zdrowiu 
dwadzieścia sześć lat;
dopiero wtedy nastąpił częściowy paraliż i zakłócenia chodu.
W 1935 roku, w szpitalu św. Wincentego w Nowym Jorku urodziło się dziecko, które
przez
dwadzieścia siedem dni zachowywało się w sposób typowy dla zdrowych niemowląt: 
płakało,
jadło, ruszało się. Dopiero po jego nagłej śmierci lekarze odkryli, że w ogóle 
nie posiadało
mózgu.
Według sprawozdania wygłoszonego w 1957 r. w Amerykańskim Towarzystwie
Psychologicznym przez doktora Jana W. Bruella i doktora George’a W. Albee’go, 
chirurdzy byli
zmuszeni do całkowitego usunięcia prawej połowy mózgu u 
trzydziestodziewięcioletniego
mężczyzny.

Strona 138

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

Lekarze stwierdzili, że operacja w niewytłumaczalny sposób „pozostawiła nie 
naruszone
intelektualne możliwości pacjenta”.
Bodaj najbardziej znaczący przypadek opisał niemiecki neurochirurg, specjalista 
chorób
mózgu, doktor Hufeland. Dokonując sekcji zwłok mężczyzny, od wielu lat 
sparaliżowanego lecz
aż do śmierci dysponującego pełnią władz umysłowych, dobrą pamięcią, normalną 
zdolnością
kojarzenia i rozumowania, odkrył, że w jego czaszce nie ma mózgu w ogóle. 
Podczas sekcji z
czaszki wylały się trzy litry wodnistego płynu.
Ten jeden jedyny przypadek jest wystarczającym dowodem, że szukanie przez 
dziesiątki
badaczy w laboratoriach wielu krajów tak zwanych śladów pamięciowych w mózgu, a 
także
kosztowne próby zlokalizowania w nim wzorców zachowań są bezprzedmiotowe.
Jednak podobne spostrzeżenia doprowadziły do wysunięcia teorii, że pamięć 
przechowywana
jest przez korę mózgową jako całość, w postaci fali elektromagnetycznej, a nie 
jednostek
organicznych, magazynowanych przez określone miejsca w mózgu. Taka fala byłaby w
znacznym stopniu odporna na znaczne nawet ubytki w korze mózgowej. I ta kusząca 
teoria nie
ostała się długo.
Amerykański neurofizjolog, doktor R. Gerard z Uniwersytetu w Michigan, nauczył 
chomiki
bezbłędnego przechodzenia przez prosty labirynt. Następnie, w lodówce, 
doprowadził je do stanu
hibernacji w temperaturze tak niskiej, iż wszelka działalność elektryczna w ich 
mózgach ustała.
Gdyby więc hipoteza dynamicznej pamięci była prawdziwa, to elektromagnetyczny 
obraz
pamięciowy drogi przez labirynt musiałby zostać wymazany bez śladu. Tymczasem 
chomiki, po
odtajaniu, wszystko pamiętały!
Tym, co obok pamięci sprawia największe problemy, są zdolność kojarzenia i 
świadomego
95
rozumowania. Pozostałe sfery, motoryczna i czuciowa, są lepiej zrozumiane. Nie 
ma raczej
wątpliwości, że funkcje organów ciała mają swe odpowiedniki w stałych obszarach 
kory
motorycznej. Określone partie zewnętrznych warstw mózgu są odpowiedzialne za 
wysyłanie
sygnałów do i za ich odbiór z pewnych części ciała. Rozległość tych partii 
odzwierciedla
względną ważność funkcji. Na przykład, obszar zawiadujący palcami dłoni, a 
zwłaszcza
kciukiem, jest szczególnie duży. To samo dotyczy ust i organów mowy, a więc 
tego, co w
ludzkiej fizjologii, poprzez ludzkie zachowania, odróżnia nas od zwierząt. Nie 

Strona 139

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

potrafilibyśmy
uczyć się, tworzyć tego, co składa się na dobra kultury, gdyby nie zdolność 
mówienia. Nasza
technologia, konstrukcje inżynierskie, nigdy by się nie rozwinęły, gdyby 
zabrakło dłoni z
chwytnymi palcami.
W tym zakresie odkrywa się coraz więcej szczegółów. Ostatnio stwierdzono, że 
istnieją w
mózgu komórki obsługujące widzenie i wyspecjalizowane w ten sposób, że jedne 
reagują tylko
na linie poziome odbieranego obrazu, inne na pionowe, zaś jeszcze inne na 
przekątne. Cała ta
jednak aktywność komórek jest związana z materialnymi strukturami ciała i 
rzeczywistości
zewnętrznej, z wrażeniami zmysłowymi przekazywanymi w postaci fizycznych i 
chemicznych
bodźców, podczas gdy świadomość i pamięć to zjawiska odmiennej natury – o której
nic nie
wiemy.
Dlatego z całym spokojem powtarzam: u podłoża umysłu leży ten sam czynnik, który
odnajdujemy we wszelkich zjawiskach w przyrodzie. Jest on misnatycznym wzorcem
animującym procesy życia, a raczej zbiorem wzorców, nakładających się jeden na 
drugi,
regulujących procesy na różnych poziomach i o różnym zasięgu.
Spróbujmy jednak cokolwiek zrozumieć, stosując podejście pomijane dotąd przez 
badaczy, a
tak oczywiste w dobie komputerów. Proponuję, byśmy samodzielnie wyciągnęli 
wnioski z
jeszcze jednego przypadku medycznego, dość typowego w swoim rodzaju, a opisanego
szczegółowo przez Johna Graysona w jego książce pt. Nerwy i mózg ludzki.
Chodzi tu o skutki, jakie wywołuje usunięcie obu płatów czołowych mózgu. W wielu
przypadkach nie odbija się to wcale na pamięci ani inteligencji poszkodowanego, 
lecz wyłącznie
na jego zachowaniu. Tak było też tym razem: pewien mężczyzna, niski, niepozorny,
nie
rzucający się w oczy, skromny i nieśmiały, uległ wypadkowi. Człowiek ów, mając 
żonę dumną i
wyniosłą, nieustannie zatruwającą mu życie, szukał ucieczki w swym hobby, jakim 
był motocykl.
Cały wolny czas spędzał na pielęgnowaniu i upiększaniu błyszczącej maszyny, a 
gdy jej dosiadał,
prowadził ją zgodnie ze swym usposobieniem, powoli i ostrożnie, unikając ryzyka 
i stosując się
do wszelkich przepisów.
Pewnego razu jednak, chcąc odzyskać równowagę po kolejnej kłótni z żoną, 
wyjechał na ulicę
i miał wypadek – uderzył w tylną ścianę autobusu. Ciężko rannego przewieziono do
szpitala, zaś
motocykl, który był w zupełnie dobrym stanie policja odstawiła do domu. W czasie
operacji
okazało się, że uszkodzenia czaszki i tkanki mózgowej są tak rozległe, że trzeba
usunąć

Strona 140

Kuczyński Maciej - Życie jest myślą.txt

większość tkanki obu płatów czołowych.
Pooperacyjne rany goiły się prawidłowo, jednocześnie z każdym dniem rysowały się
coraz
wyraźniejsze zmiany w osobowości chorego. Jego pamięć i intelekt zdawały się 
nienaruszone,
ale skromność, nieśmiałość i ustępliwość przepadły bez śladu. Zastąpiły je 
awantury i głośne
protesty przeciw porządkom panującym w szpitalu, traktowaniu chorych i złemu 
wyżywieniu. W
końcu nieznośny pacjent pokonał w otwartej walce siostrę dyżurną, wypadł na 
ulicę i ciągnąc za
sobą bandaże dotarł do domu. Pierwsze, co tam zrobił, zresztą po raz pierwszy w 
życiu, było
solidne lanie spuszczone żonie. Następnie dosiadł motocykla i wykrzykując, że 
teraz pokaże, jak
naprawdę się jeździ, popędził pełnym gazem i uderzył w mur z cegieł.
Co w istocie zaszło w głowie nieszczęśnika? Po utracie części mózgu nadal miał 
swój umysł,
96
nienaruszony magazyn pamięciowy, świadomość, a więc wiedzę o tym, kim jest, 
gdzie się
znajduje i co dzieje się wokół. Zmienił się tylko jego sposób odpowiedzi na 
bodźce pochodzące z
zewnątrz. Dawniej, gdy postawiono przed nim talerz z nieapetycznym kotletem, 
zjadał go lub
odsuwał w milczeniu, uznając, że to mniejsze zło niż zakłócanie własnego 
spokoju, wydatek
energii na awanturę, ryzyko pozbawienia się obiadu i nieprzewidzianego w ogóle 
zakończenia.
Teraz wybierał właśnie to drugie. Dawniej na widok agresywnej żony ustępował jej
z drogi,
znowu wybierając spokój, godząc się na ograniczenie wolności i swobody, zamiast 
wystawiania
się na ryzyko „energochłonnego” starcia o nieprzewidywalnych skutkach. Teraz 
wybrał właśnie
atak i duży wydatek energii dla radykalnego stłumienia źródła zagrożenia.
Taka reakcja umysłu na utratę substancji mózgowej jest dowodem istnienia 
PROGRAMU,
którego istotny element został w wyniku wypadku zastąpiony przez inny. Gdyby 
chodziło o
komputer, moglibyśmy powiedzieć, że opcję uległości zastąpiła opcja agresji. 
Mózg nie jest
komputerem. Jeśli chodzi o hardware nie ma z nim nic wspólnego, jednak, jak się 
wydaje, bez
software czyli programu obejść się nie może. Jest to niezwykle ważne 
stwierdzenie, które może
przynieść nieoczekiwane odkrycia.
Spróbujmy się więc przekonać, czy praca umysłu istotnie opiera się na stałym 
programie.
Magazyn pamięci już od życia płodowego chwyta i notuje (na dłużej lub krócej) 
każde
najdrobniejsze zdarzenie, wszystkie obrazy, jakie widzieliśmy, wrażenia węchowe,

Strona 141