Obuwnik_744[02].O2.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Zdzisław Feldo

Określanie właściwości surowców i skór wyprawionych do
produkcji obuwia 744[02].O2.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Budowa skóry surowej i metody konserwacji

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Wyprawa i wykończanie skór

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Właściwości i charakterystyka skór stosowanych w obuwnictwie

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w nabywaniu umiejętności teoretycznych i praktycznych

niezbędnych do określania właściwości surowców i skór wyprawionych do produkcji obuwia.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności i wiedzy, które powinieneś mieć

opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

−

cele kształcenia tej jednostki modułowej, czyli umiejętności które masz opanować.

−

materiał nauczania podzielony tematycznie na rozdziały, który umożliwi Ci samodzielne

przygotowanie  się  do  wykonania  ćwiczeń  i  zaliczenia  sprawdzianów.  Ponieważ  poradnik
nie  jest  podręcznikiem,  do  poszerzenia  wiedzy  wykorzystaj  wskazaną  literaturę  oraz  inne
źródła  informacji  zawodowej.  Po  opanowaniu  wiadomości  teoretycznych  postaraj  się
odpowiedzieć  na  postawione  na  końcu  każdego  rozdziału  pytania  sprawdzające,  które
pozwolą  Ci  stwierdzić  czy  dobrze  opanowałeś  podane  wiadomości.  Następnie  wykonaj
ćwiczenia  aby  opanować  umiejętności  praktyczne.  Odpowiedź:  „tak”  lub  „nie”,  w  części
zatytułowanej „Sprawdzian postępów”, ostatecznie upewni  Cię o poczynionych postępach
w zdobywaniu wiedzy zawodowej.

−

zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej

jednostki modułowej.

−

wykaz literatury, którą w całości lub w części wskazanej przez nauczyciela, powinieneś

poznać łącznie z materiałem nauczania poradnika.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po
przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

Jednostka modułowa: „Określanie właściwości surowców i skór wyprawionych do

produkcji obuwia”, której treści teraz poznasz jest częścią modułu którego opanowanie jest
niezbędne dla przyszłego obuwnika.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowniach ćwiczeniowych bądź na wycieczkach i praktycznych

zajęciach w zakładach produkcyjnych, musisz przestrzegać regulaminów i przepisów bhp oraz
instrukcji przeciwpożarowych, obowiązujących w zakresie wykonywanych prac. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

744[02].O2

Surowce, półprodukty i materiały

obuwnicze

744[02].O2.01

Określanie właściwości surowców

i skór wyprawionych do produkcji

obuwia

744[02].O2.02

Zastosowanie materiałów

włókienniczych w procesie wytwarzania

obuwia

744[02].O2.03

Charakteryzowanie tworzyw

skóropodobnych stosowanych

w produkcji obuwia

744[02].O2.05

Dobieranie materiałów pomocniczych

do produkcji obuwia

744[02].O2.04

Określanie materiałów na spody

obuwia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

definiować podstawowe prawa chemii, fizyki,

−

posługiwać się symbolami pierwiastków chemicznych,

−

zapisywać podstawowe typy reakcji chemicznych,

−

posługiwać się przyrządami pomiarowymi,

−

wyznaczać i obliczać masę materiałów stałych i cieczy,

−

dokonywać pomiaru i obliczać powierzchnie materiałów płaskich,

−

dokonywać pomiaru i obliczać objętość naczyń,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami technicznymi i zawodowymi,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

odczytywać i stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska w pracowniach i pomieszczeniach w których
będziesz odbywał zajęcia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

rozpoznać surowce i półprodukty skórzane,

–

scharakteryzować histologiczną i topograficzną budowę skóry,

–

ocenić jakość skór surowych oraz określić sposób ich konserwacji,

–

scharakteryzować metody wyprawy i wykończania skór,

–

określić wpływ metod wyprawy i wykończania na właściwości skór,

–

zmierzyć powierzchnię i grubość skóry wyprawionej w punktach standardowych,

–

określić dopuszczalne spadki grubości i kierunki najmniejszej ciągliwości poszczególnych
rodzajów skór wyprawionych,

–

scharakteryzować oraz rozpoznać wady skór,

–

określić wpływ wad skóry na jej właściwości użytkowe,

–

ocenić organoleptycznie jakość skóry oraz zakwalifikować do odpowiedniego gatunku,

–

zakwalifikować skórę do produkcji określonego typu obuwia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Budowa skóry surowej i metody konserwacji

4.1.1. Materiał nauczania

Budowa histologiczna skóry surowej

Skóra jest warstwą graniczną między organizmem zwierzęcia, a otaczającym go

środowiskiem. Pozostając pod wpływem czynników zewnętrznych, podlega również działaniu
bodźców wewnętrznego ustroju zwierzęcia przez układy: nerwowy, mięśniowy i krwionośny.
Skóra spełnia w żywym organizmie zwierzęcia wiele funkcji:

−

chroni ciało zwierzęcia przed wpływami zewnętrznymi: fizycznymi, chemicznymi,
biologicznymi i termicznymi,

−

reguluje wymianę cieplną między organizmem a środowiskiem, umożliwiając wydzielanie
nadmiaru ciepła lub chroni przed jego utratą,

−

tworzy przegrodę chroniącą ustrój przed utratą wody, elektrolitów i innych związków,

−

jest narządem czucia w zakresie dotyku, bólu, temperatury,

−

jest organem wydalniczym ze względu na posiadane gruczoły łojowe i potowe.
Skóra zwierząt składa się z trzech odrębnych warstw różniących się między sobą budową

fizyczną, składem chemicznym i spełnianymi funkcjami. Są to: naskórek, skóra właściwa
i tkanka podskórna.

Rys. 1 Przekrój poprzeczny skóry [13]

Naskórek jest zewnętrzną warstwą tkanki skórnej stanowiącą niejako płaszcz ochronny

skóry. Strukturę naskórka stanowią warstwy komórek. Najbardziej wewnętrznie ułożona warstwa
komórek stanowi tak  zwaną warstwę podstawową, nazywaną również  rozrodczą.  Rolą tej warstwy
jest  tworzenie  nowych  komórek.  W  miarę  tworzenia  się  nowych  komórek,  wcześniej  powstałe
komórki stopniowo przesuwają się w kierunku powierzchni naskórka, zachowując przy tym wszystkie
właściwości  żywego  organizmu.  Tracą  jednak zdolność  do  dzielenia  się  i  ulegają  stopniowemu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

spłaszczaniu,  a  osiągnąwszy  warstwę  zewnętrzną  rogowacieją  i  łuszczą  się  w postaci  łupieżu.
Poszczególne  warstwy  naskórka  różnią  się  między  sobą  zawartością  wody  oraz  stopniem
zrogowacenia  i  wynikającą  z  tego  odpornością  na  działanie  czynników  natury  fizycznej,
chemicznej  i  biologicznej.  Zawartość  wody  w najgłębszej,  a  zarazem  najbardziej  wrażliwej
warstwie naskórka wynosi 60 – 70%, zaś w zewnętrznej jego warstwie dochodzi zaledwie do
ok. 10%.

Naskórek jest bardzo cienki i ma prostą budowę. U większości zwierząt stanowi on 1–

4% grubości skóry.

Skóra właściwa zwana dermą tworzy główną masę skóry zwierzęcej i znajduje się miedzy

naskórkiem  i  warstwą  podskórną.  Najważniejszym elementem budowy strukturalnej skóry właściwej
jest  tkanka  włóknista,  złożona  głównie  z  włókien  kolagenowych,  poprzeplatanych  siatką
przestrzenną  elastycznych  włókien  elastylowych.  Nazwa  tych  włókien  została  przyjęta  od  nazwy
białek,  które  je  tworzą:  kolagen  i  elastyna.  Oprócz  wymienionych  białek włóknistych  w  skórze
znajdują  się  również:  białka  bezpostaciowe,  gruczoły  łojowe,  gruczoły  potowe,  naczynia
krwionośne,  nerwy  oraz  komórki  tłuszczowe.  Gruczoły  łojowe  i komórki  tłuszczowe  powodują
rozluźnienie struktury włóknistej tkanki skóry.

Skóra właściwa składa się zasadniczo z dwóch warstw:

−

warstwy górnej graniczącej z naskórkiem zwanej termostatyczną, brodawkową lub papilarną,

−

warstwy dolnej zwanej siatkową.
Warstwa termostatyczna stanowi górną, leżącą bezpośrednio pod naskórkiem, cześć

skóry właściwej  i  sięga  do  głębokości  końców  korzeni włosa.  Stanowi 25-35%  grubości  całej  skóry
właściwej.  Warstwa  ta  składa  się  ze  stosunkowo  cienkich  i  luźno  splecionych  włókien
kolagenowych,  tworzących  delikatną  siatkę  przestrzenną.  W  górnej  części  warstwy
termostatycznej siatka ta jest bardzo gęsta i spleciona z włókien układających się prawie równolegle
do  powierzchni  skóry.  Ta  część  skóry  właściwej  nosi    nazwę  lica  skóry  i  zbudowana  jest  przede
wszystkim  z  włókien  elastynowych.  Oprócz  podstawowej  masy  włóknistej,  warstwa
termostatyczna  zawiera  jeszcze  inne  elementy  jak:  przewody  gruczołów  potowych  i  łojowych,
brodawki  włosowe,  naczynia  krwionośne  i  limfatyczne  oraz  włókienka  nerwowe.  Elementy  te
rozluźniają  znacznie  strukturę    włóknistą  warstwy  termostatycznej  i  tym  samym  osłabiają  jej
wytrzymałość na rozciąganie.

Warstwa siatkowa jest dolną, częścią skóry właściwej. Włókna w tej warstwie są grubsze

i bardziej zwarte niż w warstwie termostatycznej. Z tego też względu warstwa siatkowa wykazuje
zawsze większą wytrzymałość fizyczną niż warstwa termostatyczna i jest odpowiedzialna za
właściwości wytrzymałościowe całej skóry. Warstwa siatkowa stanowi około 70% skóry właściwej.

Warstwa podskórna składa się z: warstwy tłuszczowej, tkanki mięśniowej i splotów

naczyń krwionośnych. Grubość warstwy tłuszczowej, znajdującej się między skórą właściwą
i warstwą mięśniową, zależy od gatunku zwierzęcia, warunków odżywiania, płci, wieku oraz
czasu uboju. Warstwa podskórna jest usuwana w czasie przygotowywania skóry do wyprawy.
Skład chemiczny skóry surowej

Pod względem chemicznym skóra surowa składa się z wody, substancji białkowych, tłuszczów,

substancji mineralnych i innych związków, takich jak: węglowodany, pigmenty, enzymy. Dane te są
orientacyjne, ponieważ w składzie chemicznym skóry surowej występują duże wahania zależnie od
gatunku zwierzęcia, jego wieku, płci, sposobu odżywiania, części topograficznej.

Białka są najważniejszym składnikiem skóry. W skład skóry surowej wchodzą białka

włókniste  czyli  strukturalne,  do  których  można  zaliczyć:  kolagen,  elastynę,  keratynę  oraz
białka  bezpostaciowe  –  globularne,  do  których  można  zaliczyć  albuminy,  globuliny,
glikoproteidy,  fosfoproteidy.  Pierwsze  z  nich  tworzą  włóknistą  strukturę  skóry  i  są  jej
podstawowym  tworzywem.  Natomiast  białka    bezpostaciowe  wypełniają  przestrzenie  między
włókniste.  Zawartość  wody  w  świeżej  skórze  wynosi  65–75%,  a  w  skórze  wysuszonej
12–16%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na schemacie rysunek 2 przedstawiono związki i grupy związków chemicznych

występujących w skórze surowej.

Rys. 2. Związki i grupy związków chemicznych występujących w skórze surowej [6, s. 22]

Kolagen stanowi ok. 95% ogólnej suchej masy białek włóknistych. Jest substancją

klejodajną  i  podczas  gotowania  zmienia  się  w  klej.  W  postaci  wysuszonej  stanowi  kruche,
twarde,  bezbarwne  ciało,  łatwo  pęczniejące  w  zimnej  wodzie  oraz  w  roztworach  kwasów
i zasad.  Kolagen  odznacza  się  małą  wytrzymałością  na  działanie  podwyższonej  temperatury.
Podgrzewany w wodzie o temperaturze powyżej 40°C ulega częściowemu wytrąceniu, a przy
dalszym  podgrzewaniu  przechodzi  stopniowo  w  żelatynę.  Skóra  świeża  podgrzewana  do
temperatury  60÷65°C  ulega  zrogowaceniu,  ponieważ  włókna  kolagenowe  kurczą  się,  tracą
elastyczność  i  wytrzymałość  tak  dalece,  że  skóra  staje  się  nieprzydatna  do  wyprawy
i wykorzystania  w  przemyśle  skórzanym.  Kolagen  charakteryzuje  się  wysoką  reaktywnością
chemiczną i łatwo wiąże substancje garbujące. Pod wpływem garbników właściwości kolagenu
ulegają  zmianie.  Staje  się  on  odporny  na  działanie  bakterii  gnilnych,  nie  ulega  pęcznieniu
w wodzie i staje się bardziej odporny na działanie podwyższonej temperatury.

Elastyna – jest głównym składnikiem włókien elastynowych skóry. Ilość elastyny

dochodzi do 1%. Włókna elastynowe są odporne na działanie zimnej i wrzącej wody oraz
słabych roztworów słabych kwasów i zasad.

Skóra surowa

Inne substancje:

węglowodany,

pigmenty, enzymy

itp.

Tłuszcze

do 30%

Składniki

mineralne

Białko

25 – 35%

Woda

65 – 75%

Białka

bezpostaciowe

Białka

włókniste

Glikoproteidy

Fosforoproteidy

Chromoproteidy

Albuminy
Globuliny

Keratyna

(włosy, naskórek itp.)

Kolagen

62 – 95% w stosunku

do suchej masy białek

Elastyna ok. 1%

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Keratyna – jest głównym składnikiem włosów oraz jest podstawowym składnikiem

naskórka i wszelkich zrogowaciałych części ciała zwierzęcia, jak rogi, pazury, kopyta. Białko
keratynowe należy do włóknistych. Charakterystyczną cechą budowy chemicznej keratyny jest
duża zawartość siarki.

Albumina i globulina – są to białka bezpostaciowe i wchodzą w skład substancji

międzywłóknistej skóry surowej, ponadto występują w krwi oraz w płynie  tkankowym. Białka
te  rozpuszczają  się  w  słabych  roztworach  kwasów  i  zasad  a  niektóre  nawet  w  wodzie.  Pod
wpływem  garbników  i  soli  metali  ciężkich  ulegają  wytrąceniu.  W  stanie  suchym  stanowią
twardą  masę,  która  powoduje  sztywność  skóry.  Dlatego  białka  te  powinny  być  usunięte
w procesach wyprawy skór.
Układ topograficzny skór

Opis uwzględniający strukturę i właściwości skóry w określonym miejscu jej powierzchni

nazywa  się  topografią  skóry.  Budowa  tkanki  skórnej  na  całej  powierzchni  skóry  nie  jest
jednakowa, a więc występują w niej wyraźne różnice topograficzne. Różnice te niekiedy są tak
znaczne,  że  decydują  o  użytkowaniu  każdej  części  osobno.  Niektóre  rodzaje  skór  mają  tak
zróżnicowany  układ  topograficzny,  że  konieczne  jest  oddzielanie  części  ścisłej  od  luźnej  już
w surowcu.  Na  przykład  w  skórach  końskich  część  przednią  oddziela  się  od  zadniej.  Zady
końskie  przeznacza  się  najczęściej  do  wyprawy  skór  podeszwowych,  przody  końskie  zaś  do
wyprawy skór na wierzchy obuwia.

W układzie topograficznym skór bydlęcych mających obecnie największe znaczenie

w przemyśle skórzanym wyodrębnia się trzy podstawowe części:

−

krupon z częścią grzbietową, zadnią i przyogonową,

−

kark z częścią łopatkową, karkową, łbem i szczękami,

−

boki z częścią łap, pachwin tylnych i przednich oraz środkową częścią brzuszną.
Różnice w ścisłości tkanki wymienionych części skóry są tak duże, że niekiedy każdą

wyprawia się oddzielnie. Dotyczy to szczególnie skór bydła dużego i byków, w których
krupon, boki i kark oddziela się w czasie garbowania lub przed garbowaniem.

Krupon, zwany słupcem, jest środkową częścią skóry i zarazem najbardziej wartościową

ze  względu  na  ścisłość  i  zwartość  tkanki  skórnej.  Krupon  obejmuje  ok.  50%  całkowitej
powierzchni  skóry.  Część  zadnia  kruponu  wyróżnia  się  największą  ścisłością  splotu  włókien.
Część  grzbietowa  jest  luźniejsza  od  zadniej,  szczególnie  w  miejscach  oddzielających  ją  od
karku i boków.

Boki są częścią skóry bydlęcej odciętą po linii bocznej w miejscu wyraźnego spadku

grubości i ścisłości skóry. Stanowią one ok. 25% całej powierzchni skóry. Najbardziej cienka
i luźna struktura skóry jest w pachwinach, natomiast najgrubsze są łapy.

Kark jest częścią skóry uzyskiwaną z surowca bydlęcego od linii odcięcia kruponu

w kierunku łba po odcięciu boków. Stanowi on ok. 30% całej powierzchni skóry. Najbardziej
wartościowa  jest  część  łopatkowa,  a  następnie  karkowa,  natomiast  łeb,  ze  względu  na  luźną
i  gąbczastą  strukturę  włókien  skórnych,  przedstawia  mniejszą  wartość  użytkową.  Wielkość
powierzchni  i  grubość  karku  są  u  niektórych  zwierząt  bardzo  zróżnicowane  i  zależne  przede
wszystkim od płci zwierzęcia.

Połówka jest to część skóry rozcięta wzdłuż linii grzbietu. Rozkrój połówkowy skór ma

zastosowanie w skórach miękkich bydlęcych, gdy powierzchnia całkowita skóry jest większa
od 2,5 m

Szczupak jest częścią skóry bydlęcej, uzyskaną po odcięciu boków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Podział topograficzny i rozkrój skóry bydlęcej [ 6, s. 19–20]

Rozpatrując skórę w jej przekroju pionowym, trzeba wziąć pod uwagę grubość i strukturę

warstwy  siatkowej  w  różnych  miejscach.  Miarą  zwartości  tej  warstwy  jest  wytrzymałość  na
rozciąganie.  Właściwość  ta  jest  niezmiernie  ważna  dla  skór  wyprawionych  podczas  ich
rozkroju na elementy składowe wyrobów, a szczególnie obuwia. Miejsca niekoniecznie grube,
ale  posiadające  w  warstwie  siatkowej  grube,  ściśle  przylegające  sploty  pęczków  włókien
kolagenowych wykazują dobrą wytrzymałość na rozciąganie.

Skóry cieląt odznaczają się stosunkowo wyrównaną grubością. Przeciwieństwem pod tym

względem  jest  skóra  końska,  która  w  różnych  miejscach  wykazuje  wyjątkowo  duże
rozbieżności  w  grubości  i  ścisłości.  Zad  jest  znacznie  grubszy  od  przedniej  części  skóry.  Na
zadzie  odróżnia  się  jeszcze  dwa  owalne  elementy  powierzchni,  niekiedy  ze  sobą  połączone,
zwane  lustrem.  Lustro  odznacza  się  szczególną  ścisłością,  dzięki  czemu  było dawniej chętnie
używane na przyszwy obuwiowe do ciężkiego obuwia.

Rys. 3. Rozkrój topograficzny skóry końskiej [6, s. 19]

Konserwacja skór surowych

Skóra surowa ma specyficzne właściwości:

−

zawiera dużo wody,

−

nie jest odporna na działanie bakterii i mikroorganizmów,

−

nieodwracalnie zmienia swoje właściwości w podwyższonej temperaturze czyli kurczy się,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

staje się zrogowaciała i przezroczysta przy wysuszeniu.

Dlatego też w okresie pomiędzy ubojem, a wyprawą w garbarni musi być

zakonserwowana gdyż inaczej stanie się dla garbarstwa bezwartościowa.

Najczęściej stosowanymi metodami konserwacji są: solenie - suche lub mokre oraz

suszenie.

Solenie polega na częściowym odwodnieniu skór za pomocą soli kuchennej. Skóry

surowe przesypuje się dużą ilością soli kuchennej i układa w stosy.

Solankowanie polega na zanurzeniu skór w stężonym, nasyconym roztworze soli

kuchennej. Skóry konserwowane przez solankowanie są miękkie w dotyku i noszą nazwę
mokro – solonych. Czasem skóry solone podsusza się do zawartości wilgoci ok. 20% i wtedy
nazywane się je skórami sucho – solnymi.

Suszenie jest najstarszą metodą konserwacji skór. Suszyć można tylko skóry małe,

cienkie, niezbyt tłuste, szybko wysychające.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak zdefiniujesz naturalną skórę surową?
2.  Jaką rolę w organizmie zwierzęcia pełni skóra?
3.  Co oznacza pojęcie – „budowa histologiczna skóry”?
4.  Jakie elementy wyróżniamy w warstwowej budowie skóry naturalnej?
5.  Jak zbudowany jest naskórek?
6.  Z jakich warstw składa się skóra właściwa?
7.  Jaką rolę w budowie skóry pełni warstwa termostatyczna?
8.  O jakich właściwościach skóry decyduje warstwa siatkowa?
9.  Czym charakteryzuje się warstwa podskórna?
10.  Jak zdefiniujesz pojęcie – „topografia skóry”?
11.  Jaki jest cel rozpatrywania układu topograficznego skór?
12.  Z jakich części topograficznych składa się skóra bydlęca?
13.  Jakie części topograficzne wyróżniamy w skórze końskiej?
14.  W jakim celu konserwujemy skórę surową?
15.  Jakie znasz metody konserwacji skór surowych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na kartonie wielkości A4, narysuj schemat warstwowej budowy skóry. Oznacz

poszczególne warstwy i wpisz ich nazwy obok rysunku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania tej części poradnika,
2)  przygotować karton A4 oraz materiały piśmienne,
3)  narysować schemat budowy skóry,
4)  oznaczyć poszczególne warstwy histologiczne strzałkami i opisać ich nazwy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół do pracy,

−

karton,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wskaż i nazwij miejsca topograficzne na skórze bydlęcej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozłożyć płasko skórę bydlęcą,
2)  wskazać i nazwać części topograficzne skóry,
3)  narysować na kartonie profil skóry bydlęcej,
4)  narysowaną skórę podzielić na części topograficzne i dopisać nazwy tych części.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

skóra bydlęca,

−

stół do sortowania skór,

−

kreda szkolna,

−

karton,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Na kartonie wielkości A4 narysuj profile skóry: bydlęcej i końskiej. Liniami zaznacz części

topograficzne i wytnij je. Pokazując kolejne części, scharakteryzuj je.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przygotować kartony – 2 sztuki,
2)  narysować na kartonie profile skór wymienione w zadaniu,
3)  liniami zaznaczyć podział topograficzny skór,
4)  wyciąć poszczególne zaznaczone części,
5)  wskazując kolejne elementy dokonać ich charakterystyki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół do pracy,

−

dwa kartony o wymiarze A4,

−

przybory do rysowania,

−

nożyce,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Porównaj metody konserwacji skór przez solenie i suszenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania w poradniku,
2)  odszukać wiadomości w podręczniku i literaturze fachowej,
3)  omówić metody konserwacji skór przez solenie i suszenie,
4)  porównać metody konserwacji skór przez solenie i suszenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie: skóra naturalna surowa?



2) zdefiniować pojęcie budowa histologiczna skóry?



3) wymienić warstwy histologiczne skóry?



4) scharakteryzować części histologiczne budowy skóry?



5) zdefiniować pojęcie topografii skór?



6) dokonać podziału topograficznego skóry bydlęcej i końskiej?



7) scharakteryzować poszczególne części topograficzne skór różnych

zwierząt?



8) określić cel konserwacji skór?



10) wymienić metody konserwacji skór surowych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Wyprawa i wykończanie skór

4.1.2. Materiał nauczania

Ok. 80% skór wyprawionych przeznacza się do produkcji obuwia, zaś pozostałą część do

produkcji kaletniczej, odzieżowej, rękawiczkowej, rymarsko-uprzężowej i innych wyrobów.
Przemiana skóry surowej na skórę gotową czyli na produkt odporny na procesy gnicia
i o odpowiednich właściwościach użytkowych nazywa się wyprawą.

Niezależnie od rodzaju surowca i jego przeznaczenia wyprawę dzieli się na trzy etapy

o określonych odrębnych zadaniach co przedstawia poniższy schemat

Rys. 5. Etapy wyprawy [6. s. 26]

Przygotowanie skór do garbowania

Wstępne przygotowanie surowca do garbowania jest prowadzone w oddziale zwanym

warsztatem mokrym. Nazwa pochodzi stąd, że chemiczne procesy technologiczne
przeprowadza się w kąpielach wodnych roztworów różnych związków chemicznych.

Procesy warsztatu mokrego mają na celu otwarcie struktury włóknistej tkanki skórnej

przez  wyeliminowanie  z  niej  zbędnych:  białek  bezpostaciowych,  tłuszczy,  resztek  tkanki
przymięsnej,  gruczołów  potowych  i  łojowych,  naczyń  krwionośnych,  soli  mineralnych
i mechanicznych  zabrudzeń.  Uzyskuje  się  to  w  wyniku  przeprowadzenia  wielu  procesów
chemicznych  oraz  mechanicznego  oddziaływania  na  skórę  ostrymi  narzędziami  i rozcinania
maszynowego.

Moczenie skór przeprowadzamy w celu:

−

nawodnienia tkanki skórnej odwodnionej częściowo w czasie konserwacji,

−

usunięcia przez wypłukanie: środka konserwującego, brudu, nawozów oraz części białek
rozpuszczalnych w wodzie.

Skóra surowa

Wykończanie skór wygarbowanych

skóra gotowa

Garbowanie skór

półprodukt wygarbowany

Przygotowanie skór do garbowania

półprodukt – „golizna”

Skóra wyprawiona

produkt handlowy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Schemat mieszalnika sterowanego częściowo [8, s. 54]

Proces moczenia skór uwarunkowany jest sposobem ich zakonserwowania, grubością,

rodzajem i wielkością, a głównie przeznaczeniem asortymentowym. Na przebieg procesu mają
wpływ:  temperatura  kąpieli,  współczynnik  kąpielowy  czyli  ilość  kąpieli  w  stosunku  do  ilości
masy  skór,  oraz  czas  prowadzenia  procesu. Niedostateczne  rozmoczenie skór  powoduje ich
sztywność,  natomiast  zbyt  długie  moczenie  jest  powodem  luźności  skór  i zmniejszenia  ich
odporności mechanicznej.

Wapnienie przeprowadzamy w celu:

−

zmiany struktury włókien kolagenowych,

−

rozluźnienia obsady włosa,

−

częściowego zmydlenia tłuszczu naturalnego.

Wapnienie przeprowadza się w bębnach garbarskich w środowisku zasadowym

z dodatkiem zasady wapniowej. Przemiany zachodzące w czasie wapnienia mają charakter
nieodwracalny. Czas i sposób wapnienia zależą od właściwości i rodzaju skór oraz ich
przeznaczenia asortymentowego.

Odmięśnianie przeprowadza się w czasie wapnienia lub po jego zakończeniu. Polega ono

na usuwaniu warstwy przymięsnej, żył i ścięgien od strony mizdry. Operacje tę przeprowadza
się maszynowo za pomocą odmięśniarki rys.9. Przy nieumiejętnym odmięśnianiu tworzą się od
strony mizdry zacięcia i wychwyty. Odpadem są oddzierki skórne, zwane klejówką,
wykorzystywane do produkcji kleju skórnego lub żelatyny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Odmięśniarka do skór [Prospekt firmowy Rizzi]

widok ogólny b) schemat działania:

1 – wałek odbierający, 2 – wałek odbierający ryflowany, 3 – wał podający, 4 – wał nożowy,

Dwojenie stosuje się do skór grubych i ciężkich w celu uzyskania z nich skór

o  zmniejszonej  grubości.  Dwojenie  przeprowadza  się  maszynowo  na  dwojarkach  (rys.10),
w których  zespół  walców  przesuwa  skóry  pod  nóż  taśmowy.  Uzyskuje  się  w  tej  operacji
dwoinę  licową,  stanowiącą  zasadniczą  skórę,    oraz  dwoinę  mizdrową.  Dwoiny  mizdrowe
o odpowiedniej  grubości  są  w pełni  użyteczne  i  wykorzystywane  są  w  produkcji  obuwniczej.
Obecnie coraz więcej skór dwoi się po wygarbowaniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Dwojarka do skór [Prospekt firmowy Rizzi]

a) widok ogólny, b) schemat działania:

1 –wałek dociskowy, 2 – wałek ryflowany, 3 – wałek pierścieniowy – wyrównujący skórę, 4 – wał gumowy,
5 – nóż taśmowy, 6 – stół podający, 7 – stół odbierający dwoinę mizdrową, 8 – prowadnica noża.

Odwapnianie golizny ma na celu usunięcie związków zasadowych stosowanych w czasie

wapnienia. Pozostawienie soli wapniowych w goliźnie powoduje trwałe ich połączenie
z garbnikami, co jest przyczyną sztywności skór, pękania i plamistości lica w wyrobie
gotowym. Goliznę odwapniamy kwasami lub innymi związkami o charakterze kwaśnym, które
reagując z wodorotlenkiem wapnia tworzą sole łatwo wymywalne ze skóry. Skóry na wierzchy
obuwia odwapnia się całkowicie, a na spody częściowo, aby uzyskać sztywność wymaganą dla
tych skór.

Wytrawianie golizny polega na działaniu preparatami enzymatycznymi, które powodują

dalsze  rozluźnienie  tkanki  skórnej  zapoczątkowane  w  czasie  wapnienia.  Przy  nadmiernym
wytrawieniu  można  spowodować  zbytnie  rozluźnienie  i znaczne  osłabienie  tkanki  skórnej.
Niedostateczne  wytrawienie  golizny,  szczególnie  skór,  od  których  wymaga  się  dużej
ciągliwości, daje skórę sztywną i mało ciągliwą.

Piklowanie jest wstępnym procesem chemicznym przygotowującym skóry do garbowania

chromowego. Kąpiel piklująca jest wodnym roztworem kwasu i soli, a sam proces
przeprowadza się w bębnach garbarskich. W wyniku piklowania zakwaszona golizna uzyskuje

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zdolność wiązania garbnika chromowego równomiernie, a przebieg garbowania jest wówczas
prawidłowy.
Garbowanie skór

Garbowanie jest podstawową fazą procesu wyprawy skór. Polega ono na wprowadzeniu

garbnika  do  tkanki  skórnej  i  stworzeniu  warunków  umożliwiających  jego  reagowanie
z białkiem  kolagenu  skóry.  Najbardziej  charakterystyczną  cechą  skóry  wygarbowanej  jest  jej
zwiększona  odporność  na  podwyższoną  temperaturę  oraz  na  rogowacenie,  nawet  po
wielokrotnym nawilżaniu i suszeniu. Skóra garbowana wykazuje ponadto miękki chwyt i zanik
sztywności w wyniku izolacji garbnikiem włókien skórnych.

W zależności od stosowanych garbników rozróżnia się wiele metod garbowania skór.

W produkcji skór miękkich najbardziej rozpowszechnione jest garbowanie chromowe, a przy
skórach twardych – garbowanie roślinne również z udziałem garbników syntetycznych.

Garbowanie roślinne
Zalicza się do najstarszych metod garbowania. Do tego rodzaju garbowania stosuje się

garbniki    uzyskane  przez  ługowanie  wodą  rozdrobnionego  drewna,  kory  lub  owoców  drzew
zawierających  substancje  garbujące.  Najbogatsze  w  garbniki  są  rośliny  tropikalne
i podzwrotnikowe  do  40%,  natomiast  ilość  garbników  w  roślinach  naszego  klimatu  nie
przekracza 12%.

Roztwory wodne garbników noszą nazwę roślinnych brzeczek garbarskich. Do

garbowania  roślinnego  używa  się  najczęściej  ekstraktów  garbarskich,  które  występują
w  postaci  stałej  lub  ciekłej  jako  brzeczki  zagęszczone.  Garbniki  syntetyczne  są  to  produkty
organiczne  otrzymywane  na  drodze  syntezy  organicznych    związków    aromatycznych.
Wykazują  one  zdolności  garbowania  skór podobne  jak garbniki  roślinne. Związki  te  są  znane
pod nazwą syntanów lub rotanin.

Zasada garbowania roślinnego i roślinno-syntanowego polega na stosowaniu brzeczek

garbarskich o stężeniu wzrastającym w miarę postępowania procesu garbowania. Stosuje się ją
przede wszystkim w produkcji skór podeszwowych i podpodeszwowych. Garbowanie roślinne
może być przeprowadzone w dołach garbarskich lub bębnach obrotowych.

Tradycyjna metoda garbowania roślinnego składa się z trzech etapów: zagarbowanie

zwane farbami, garbowanie właściwe tak zwane zatopy i dogarbowanie.

Zagarbowanie jest to stopniowe wysycanie golizny brzeczką o wzrastającym stężeniu,

kolejno w baterii dołów garbarskich, w których skóry są zawieszone i zatapiane na okres 1 lub
2 dni w zależności od rodzaju skór. W początkowej fazie nie należy stosować zbyt stężonych
brzeczek, ponieważ może nastąpić powierzchniowe zagarbowanie i pościąganie lica skór.
Skóra taka w dalszym etapie garbowania nie będzie wygarbowana w warstwie środkowej.

Garbowanie właściwe przeprowadza się przez zanurzanie lub zawieszanie skór

w dołach i zalewanie brzeczką o wyższym stężeniu niż w ostatnim dole „farbowym"
z jednoczesnym przesypywaniem zmieloną korą.

Dogarbowanie przeprowadza się w bębnach wolnoobrotowych. W tym etapie stosuje się

brzeczkę świeżo sporządzoną o najwyższym stężeniu garbnika, o gęstej konsystencji.
W czasie obrotów bębna garbnik nabijany jest mechanicznie w przestrzenie międzywłókniste.

Garbowanie chromowe
Własności garbujące wykazują roztwory zasadowych soli chromu trójwartościowego.

Garbowanie chromowe należy do metod garbowania mineralnego. W czasie garbowania
związki chromu wiążą się trwale z grupami peptydowymi kolagenu. W praktyce produkcyjnej
stosuje się gotowe brzeczki chromowe występujące w handlu pod różnymi nazwami, w postaci
zielonego proszku. Po rozpuszczeniu preparatu w wodzie otrzymuje się gotową brzeczkę
garbującą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Garbowanie chromowe wykonuje się w bębnach garbarskich. Podczas obracania bębna

dodaje się stopniowo brzeczkę chromową. Zakończenie garbowania poznaje się po zanurzeniu
skóry we wrzącej wodzie. Czas garbowania zależy od rodzaju i przeznaczenia skór
i trwa 12–16 godz.
Wykończanie skór wygarbowanych

Skóra wygarbowana nie jest jeszcze produktem handlowym, ponieważ jest sztywna,

twarda, łamliwa, ma nieprzyjemny wygląd. Wykończanie ma na celu nadanie skórom
wymaganych cech i właściwości zależnie od przeznaczenia, uzyskania odpowiedniego wyglądu
estetycznego. Odpowiednie wykończenie skór jest podstawowym warunkiem podniesienia
jakości skór gotowych.
Wykończanie wstępne skór

Przed przystąpieniem do wykończania wykonuje się pewne czynności mechaniczne

i operacje chemiczne w celu prawidłowego przygotowania skóry wygarbowanej do
właściwego wykończenia. Czynności te występują zarówno przy wykończaniu skór
podeszwowych, jak i skór na wierzchy.

Rozjaśnianie i bielenie skór roślinnych ma na celu usunięcie z warstw zewnętrznych

skóry  nadmiaru  garbnika  nie  związanego  z  tkanką  skórną.  Pozostawienie  nadmiaru  garbnika
wymywalnego  jest  powodem  pękania  lica  skóry.  Wybielanie  przeprowadza  się  w  bębnach
garbarskich,  w  kąpielach  ze  specjalnymi  związkami  posiadającymi  zdolność  rozjaśniania
garbników roślinnych.

Wyżymanie skór ma na celu usunięcie nadmiaru wody za pomocą maszyn wyżymarek,

w których  skóry  przesuwane  są  pomiędzy  dwoma  walcami  z  rękawami  filcowymi.  Wilgoć
wyciskana  jest  ze  skór  i  odprowadzana  na  zewnątrz  do  kanałów  ściekowych.  Pozostawienie
nadmiaru  wilgoci  w  skórze  uniemożliwiałoby  przeprowadzanie  następnych  operacji
mechanicznych na skórach.

Struganie jest to wyrównywanie grubości skór do wymaganych parametrów. Operację

przeprowadza się na maszynach zwanych strugarkami i polega na mechanicznym zeskrawaniu
nadmiaru tkanki skórnej przy pomocy ostrego, spiralnego noża nawiniętego na walec roboczy
maszyny.

Dogarbowanie i napełnianie skór stosuje się zarówno do skór spodowych jak

i wierzchnich obuwiowych. W skórach podeszwowych polega to na dodatkowym wypełnieniu
skóry ekstraktem roślinnym. W skórach wierzchnich ma to na celu lepsze wykorzystanie części
luźniejszych  oraz  uzyskanie  dobrego  chwytu  na  całej  powierzchni  skóry.  Przy  skórach
wykończanych  od  strony  mizdry  –  welury,  wpływa  na  uzyskanie  równomiernego  i  gęstego
włókna.  W  procesach  dogarbowania  i  napełniania  skór  wierzchnich  obuwiowych  stosuje  się
ekstrakty roślinne, garbniki mineralne, syntetyczne lub żywicowe

Barwienie ma na celu nadanie skórze określonej barwy. Do barwienia skór są stosowane

barwniki mające zdolność trwałego wiązania się z tkanką skórną. Obecnie w garbarstwie są
używane barwniki i pigmenty syntetyczne.

Skóry chromowe barwi się w bębnie obrotowym w temperaturze ok. 60

C, do którego

wlewa się roztwór barwiący przez oś bębna. Czas barwienia wynosi od 45 do 60min. Skóry
barwi się na całym przekroju do uzyskania odpowiednio trwałego wybarwienia, żywej barwy,
pełnej odporności na tarcie na mokro i na sucho, na pranie, światło i pot.

Natłuszczanie skór przeprowadza się w celu otoczenia włókien skórnych osłoną

tłuszczu, który zmniejsza tarcie między włóknami i zapobiega ich zlepianiu. Dzięki temu skóra
zachowuje sprężystość, staje się bardziej miękka i elastyczna. Wprowadzenie tłuszczu między
włókna skórne zwiększa wytrzymałość skór na rozciąganie oraz ogranicza zdolność
pochłaniania wody przez skórę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do natłuszczania skór stosowane są tłuszcze, które można podzielić na trzy podstawowe

grupy: tłuszcze i oleje roślinne, tłuszcze preparowane, tłuszcze syntetyczne.

Natłuszczanie przeprowadza się w bębnach obrotowych z zastosowaniem emulsji wodnej

tłuszczów. Najczęściej przeprowadza się natłuszczanie bezpośrednio po barwieniu w tej samej
kąpieli, stosując temperaturę 50 – 60

C, w czasie ok. 1 - 2 godzin.

Suszenie skór na celu odwodnienie skóry i przygotowanie jej do wykończania

właściwego. Przed suszeniem nadmiar wody usuwa się przez wyżymanie. Suszenie
przeprowadza się w suszarniach komorowych, tunelowych lub innych nowoczesnych
agregatach suszarniczych.

Skóry garbowania roślinnego są suszone powoli w temperaturze wzrastającej do 35°C.

Zbyt intensywne suszenie skór na spody obuwia powoduje dyfuzję garbnika z wnętrza skór na
powierzchnię. Powstają wtedy ciemne, niekiedy czarne plamy i w tych miejscach pęka lico.
Powolne suszenie skór garbowania roślinnego jest korzystne ze względu na wygląd i jakość
skór gotowych.

Skóry garbowania chromowego suszy się intensywnie i krótko. Suszenie przebiega

początkowo  w  temp.  35°C,  w miarę  suszenia  podwyższa  się  ją  do  45°C  przy  stale
wzrastającej  wymianie  powietrza  i  wilgotności  względnej  65%.  Powolne  suszenie  skór
chromowych,  daje  towar  ciągliwy  i  pulchny,  co  jest  niekorzystne  dla  skór  wierzchnich
obuwiowych, które stają się luźne, szczególnie w pachwinach i bokach. Powoduje to niekiedy
oddzielanie się warstwy licowej od skóry właściwej, zwanej licem pływającym.
Właściwe wykończenie skór

Większość skór miękkich wykończa się przez zastosowanie farb kryjących. Głównym

składnikiem farby kryjącej jest środek wiążący, oparty na organicznych związkach
wielkocząsteczkowych o właściwościach błonotwórczych. Oprócz środka wiążącego w skład
farby kryjącej wchodzą następujące składniki:

−

rozpuszczalniki,

−

zmiękczacze wpływające na uzyskanie powłoki o dużej elastyczności, plastyczności oraz
zmniejszające skłonności do łuszczenia się,

−

pigmenty nadające powłokom kryjącym określoną barwę,

−

środki nabłyszczające nadające powłokom kryjącym połysk,

−

środki konserwujące.
Nanoszenie powłoki kryjącej nosi nazwę apreturowania skór. Celem apreturowania jest

wyrównanie barwy, zatuszowanie wad i uszkodzeń powierzchni lica, nadanie połysku
i estetycznego wyglądu.

Wykończenie plastykowe - ten sposób wykończenia stosowany jest przede wszystkim

do wykończania skór z poprawionym licem. Lico delikatnie szlifuje się, a następnie nanosi się
kilka warstw powłoki kryjącej. Powłoka kryjąca skór z poprawionym licem składa się z trzech
podstawowych warstw:

−

warstwy podkładowej utworzonej z lateksów miękkich i twardych żywic, które wnikają
w zeszlifowane lico; decyduje ona o ścisłości układu lica i odporności powłoki kryjącej na
działanie temperatury i rozpuszczalników,

−

warstwy środkowej utworzonej z lateksów specjalnych żywic szkieletowych; decyduje ona
o właściwościach powłoki, miękkości i delikatności chwytu skóry,

−

warstwy  zewnętrznej  utworzonej  z  lateksów  żywic  twardych  stosowanych  w  celu
uodpornienia  powłoki  kryjącej  na  tarcie  na  sucho  i  mokro,  nadaje  ona  połysk  i  chwyt
skórze wyprawionej.
Te  trzy  warstwy  uzyskuje  się  przez  kolejne  nanoszenie  odpowiednich  zestawów

roboczych, każdorazowo podsuszając je i prasując.

Wykończenie anilinowe stosowane jest do skór bez uszkodzeń, uprzednio wybarwionych

kąpielowo, pokrywa się je apreturami, które nie tuszują naturalnego charakteru lica. Powłoka

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kryjąca jest przeświecająca i kontrastowy odcień podkładu daje efekt wielobarwny w miejscu
rozciągania skóry.

Wykończenie poprzez lakierowanie polega na kryciu powierzchni skór lakierem

dającym lustrzaną powłokę o wysokim połysku. Głównym składnikiem powłoki lakierowej jest
żywica poliuretanowa. Powłoka kryjąca lakierowa musi odpowiadać ciągliwości skóry.
Dobre wyniki uzyskuje się przy wykończaniu lakierem dwoin bydlęcych. Podstawową wadą
skór lakierowanych jest małą odporność na wielokrotne zginanie.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co nazywamy wyprawą skór?
2.  Jakie są etapy wyprawy skór?
3.  Na czym polega przygotowanie skór do garbowania?
4.  Jakie są podstawowe metody garbowania skór obuwiowych?
5.  Na czym polega garbowanie skór metodą roślinną?
6.  Na czym polega garbowanie skór metodą chromową?
7.  W jakim celu przeprowadzamy proces wykończania skór?
8.  Jakie mamy czynności przygotowawcze do wykończania?
9.  Jaki jest cel procesu barwienia skór?
10.  W jakim celu przeprowadzamy proces natłuszczania skór?
11.  Jaki jest cel procesu suszenia skór?
12.  Na czym polega wykończanie właściwe skór?
13.  Jaki jest skład farb kryjących?
14.  Jakie znasz sposoby wykończania skór?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na kartonie wielkości A4, narysuj schemat wyprawy skór. Oznacz poszczególne etapy

i wpisz ich nazwy obok rysunku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania,
2)  przygotować karton A4 oraz przybory do pisania,
3)  narysować schemat wyprawy skór,
4)  oznaczyć poszczególne etapy i dopisać ich nazwy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół do pracy,

−

karton,

−

materiały piśmienne,

−

literatura z rozdziału6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj metodę garbowania chromowego i roślinnego na podstawie obserwacji

przekroju skóry.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania,
2)  zapoznać się z próbkami skór,
3)  wskazać metodę garbowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki skór,

−

poradnik dla ucznia,

−

materiały piśmienne,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj metodę wykończenia skór.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania,
2)  zapoznać się z próbkami skór,
3)  wskazać metodę wykończenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki skór,

−

materiały piśmienne,

−

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia: wyprawa, garbowanie, wykończanie skór?



2) wymienić etapy wyprawy skór?



3) określić na czym polega przygotowanie skór do garbowania?



4) wymienić metody garbowania skór?



5) scharakteryzować garbowanie skór metodą roślinną?



6) scharakteryzować garbowanie skór metodą chromową?



7) określić cel procesu wykończania skór?



8) wymienić czynności przygotowawcze do wykończania?



9) scharakteryzować czynności przygotowawcze do wykończenia?



10) określić cel barwienia, natłuszczania i suszenia skór?



11) scharakteryzować proces barwienia, natłuszczania i suszenia skór?



12) wymienić skład farb kryjących?



13) wymienić sposoby wykończania skór?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Właściwości

charakterystyka

skór

stosowanych

w obuwnictwie

4.3.1. Materiał nauczania

Skóra gotowa, zwana wyprawioną, jest końcowym produktem wyprawy skór.

O właściwościach  skór  gotowych  decyduje  struktura  skóry  oraz  jej  skład  chemiczny.
W zależności  od  metody  wyprawy  ta  sama  skóra  może  być  albo  ścisła,  jędrna  i  odpowiednio
sztywna,  albo  miękka,  umiarkowanie  ciągliwa,  a  zarazem  wytrzymała  na  rozerwanie.  Z  tych
względów  skóra  jest  niezastąpionym  materiałem,  o  bardzo  szerokich  możliwościach
zastosowania. Wyróżniamy dwie podstawowe metody oceny jakościowej skór:

−

metoda organoleptyczna,

−

metoda laboratoryjna.

Ocena organoleptyczna skór gotowych

Ocena skór gotowych ma na celu stwierdzenie ich jakości i wartości użytkowej Celem

badań organoleptycznych  jest  stwierdzenie cech  zewnętrznych skóry gotowej, ścisłości tkanki
skórnej  oraz  ustalenie  jej  wad.  Badania  organoleptyczne  są  przeprowadzane  za  pomocą
naszych zmysłów głównie  wzroku i dotyku.

Ogólna ocena wyglądu skóry wyprawionej. Przy ocenie wyglądu zewnętrznego każdej

wyprawionej skóry należy zwrócić przede wszystkim uwagę na jej profil. Skóry gotowe
występują w postaci skór całych, połówek, kruponów, szczupaków, boków, karków i innych.

Po oszacowaniu w przybliżeniu powierzchni i grubości badanej skóry należy

przeprowadzić jej ocenę od strony lica i mizdry. Lico skóry powinno być czyste, bez nalotów,
przy  zaginaniu  nie  może  pękać.  Powierzchnia  lica  nie  powinna  mieć  wad  spowodowanych
stanem  chorobowym  zwierzęcia.  Lico  musi być silnie związane z dermą,  dobrze wygładzone,
bez  mechanicznych  uszkodzeń.  Ocenę  zewnętrzną  skór  przeprowadza  się  także  od  strony
mizdry.  Mizdra  musi  być  czysta,  bez  resztek  tkanki  podskórnej  i  żył  oraz  bez  zabrudzenia
chemikaliami  lub  farbami  kryjącymi.  Ocenę  niektórych  asortymentów  skór,  np.  welurów,
przeprowadza  się  w  pierwszej    kolejności  od  strony  mizdry,  ponieważ  mizdra  jest  stroną
użytkową.  Dla  skór  gotowych  ustalono  dokładne  kryteria  oceny  podane  w  odpowiednich
normach przedmiotowych.

Ocena wykończenia skóry wyprawionej. Skóry garbowania roślinnego, wykończone

w kolorze  naturalnym,  powinny,  wykazywać  jednolite  zabarwienie  na  całej  powierzchni
w odcieniach  od  jasno-  do  ciemnobrunatnego.  Przy  klasyfikacji  skór  podeszwowych  barwa
i odcień  nie  mają  istotnego  znaczenia.  Skóry  garbowania  chromowego  barwione  w różnych
kolorach, powinny mieć równomierne zabarwienie na całej powierzchni. Nie mogą wykazywać
plam,  smug  i zacieków.  Kolor  musi  być  czysty,  żywe  wybarwienie  powinno  sięgać
wystarczająco  głęboko.  Stopień  przenikania  barwnika  obserwuje  się  na  przekroju  skóry.
Powłoka  kryjąca  powinna  dokładnie  kryć  lico  skóry,  zachowując  jego  charakter.
W ocenie skór wierzchnich obuwiowych ważna jest również trwałość wybarwienia na tarcie na
sucho i mokro.

Ocena stopnia elastyczności skór wyprawionych. Wymagany stopień elastyczności

różnych  asortymentów  skór  zależy  od  ich  przeznaczenia.  Skóry  podeszwowe  mogą  być
twarde, sztywne i wykazywać odpowiednią sprężystość przy zginaniu. Skóry podpodeszwowe
powinny wykazywać mniejszą sztywność i być bardziej elastyczne. Skóry miękkie na wierzchy
obuwia  muszą  być  elastyczne,  ale  niezbyt  ciągliwe.  Najprostszym  sposobem  oceny  stopnia
elastyczności  skór  miękkich  jest  ich  zginanie  oraz  różnokierunkowe  wyciąganie.  Ocena
elastyczności skór wymaga dużej wprawy zawodowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ocena laboratoryjna

Właściwości chemiczne skór gotowych
W skład skóry wyprawionej wchodzą różne związki mające wpływ na jej wartość

użytkową.  Oprócz  głównego  składnika,  jakim  jest  substancja  skórna,  oraz  garbnika
związanego,  skóra  wyprawiona  zawiera  wodę,  substancje  wymywalne  wodą,  tłuszcze
i składniki mineralne. Ilość poszczególnych składników występujących w skórze jest różna dla
różnych asortymentów i zależy przede wszystkim od sposobu wyprawy i wykończenia. Sposób
przeprowadzenia poszczególnych oznaczeń składu chemicznego jest ściśle podany w normach
i  musi  być  dokładnie  przestrzegany.  W  skórze  gotowej  oznacza  się  za  pomocą  analizy
chemicznej:

−

wilgotność – zawartość wody w skórze jest zmienna i w dużym stopniu zależy od rodzaju

garbowania i wykończenia. Skóry wyprawione zawierają przeciętnie 14% wody,

−

zawartości tłuszczu – tłuszcz wprowadzony do skóry nadaje jej odpowiednią miękkość,

wpływa na obniżenie nasiąkliwości, zwiększa wytrzymałość na rozerwanie, nadaje
włóknom skórnym elastyczność i pewien poślizg, zmniejszając przez to ich kruchość,

−

zawartość substancji wymywalnych – są to garbniki, niegarbniki oraz związki mineralne.

Obecność tych substancji jest konieczna w przypadku skór podeszwowych, bowiem nadają
one skórze sztywność, twardość, a jednocześnie zwiększają jej wagę. Jednak nadmierne
ilości substancji wymywalnych są uważane za szkodliwe,

−

zawartość substancji skórnej – czyli białka skórnego, w czasie wyprawy ulega

wygarbowaniu i ma decydujący wpływ na wartość produktu. Substancja skórna w wyrobie
gotowym w odróżnieniu od skóry surowej jest trwale związana z garbnikiem. Zawartość
substancji skórnej zależy głównie od rodzaju garbowania oraz stopnia wygarbowania,

Właściwości fizyczne skór gotowych

Badania fizyczne mają w ocenie laboratoryjnej decydujące znaczenie przy określaniu

właściwości użytkowych skór. Do podstawowych badań zalicza się:

−

wytrzymałość na rozciąganie - zależy od wytrzymałości włókien kolagenowych

i ukierunkowania  ich  w  strukturze  skóry,  od  zawartości  wody  w  skórze,  stopnia
natłuszczenia  oraz  od  części  topograficznej  skóry.  Jeśli  skóra  jest  sztywna,  to
wytrzymałość  jest  niższa.  Skóry  garbowane  metodą  chromową  wykazują    wytrzymałość
wyższą od skór garbowanych metodą roślinną,

−

wydłużenie skóry:

−

wydłużenie maksymalne jest to przyrost długości próbki odpowiadający maksymalnej
sile w czasie rozciągania,

−

wydłużenie plastyczne nazywane często trwałym jest to stosunek procentowy różnicy
długości próbki po jej rozciąganiu i ustaniu działania siły rozciągającej
do pierwotnej długości próbki,

−

wydłużenie sprężyste jest to stosunek procentowy różnicy długości próbki w stanie
rozciągniętym przy określonym obciążeniu i jej długości po ustaniu działania siły
rozciągania do pierwotnej długości próbki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Schemat wydłużania próbki [6, s. 76]

−

wytrzymałość ściegu - odporność ściegu zależy od grubości i ścisłości tkanki skórnej,

−

wytrzymałość na rozdzieranie - badanie to polega na nadcięciu kawałka skóry na 10 mm

w głąb, a następnie badaniu wytrzymałości na rozdzieranie. Właściwość ta zależy od
grubości i ścisłości tkanki skórnej,

Rys. 12. Maszyna wytrzymałościowa do badania wytrzymałości na rozerwanie i ciągliwości skór [18]

−

wytrzymałość  na  wielokrotne  zginanie  –  przy  zginaniu  występują  naprężenia,  które  są
podobne do naprężeń występujących przy rozciąganiu i ściskaniu. Skóra zginana licem na
zewnątrz  ulega  rozciąganiu,  natomiast  warstwa  mizdrowa  ulega  ściskaniu  i  odwrotnie.
Wytrzymałość  skóry  na  zginanie  maleje  wraz  ze  spadkiem  wilgotności  i  zawartości
tłuszczu  w warstwie  licowej  skóry.  W  celu  upodobnienia  warunków  badania  skór
miękkich  do  warunków,  jakim  podlegają  one  w  czasie  użytkowania  obuwia,
wprowadzono  metodę  dynamiczną  wielokrotnego  zginania  próbki  skóry  w  specjalnym
aparacie zwanym Fleksometrem Ballye’go (rys. 13).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 13. Fleksometr Ballye’go [19]

Rys. 14. Fazy zginania próbki skóry w fleksometrze Ballye’go [6, s. 83]

Właściwości higieniczne skór gotowych
Na higieniczność skór wpływa porowatość układu włóknistego skóry, jej przewodnictwo

cieplne, przepuszczalność pary wodnej i powietrza oraz zachowanie się wobec wody:

−

porowatość skóry - są to przestrzenie międzywłókniste, pozostałości po torebkach
włosowych, gruczołach łojowych,

−

przewodnictwo  cieplne  -  właściwość  ta  jest  uwarunkowana  porowatością,  grubością
skóry  i  zawartością  wody.  Ze  wzrostem  ilości  porów  i  grubości  skóry  zmniejsza  się
przewodnictwo cieplne. Natomiast olbrzymi wpływ ma wilgotność skóry, ponieważ woda
wypiera  powietrze  z  przestrzeni  międzywłóknistych  i  znacznie  zwiększa  przewodnictwo
cieplne.  Ponadto  wprowadzenie  do  skóry  substancji  natłuszczających  i impregnujących
powoduje  podwyższenie  jej  przewodnictwa  cieplnego  w  stanie  suchym  i obniżenie
w mokrym,

−

przepuszczalność powietrza i pary wodnej - określana jest „oddychaniem" skóry. Cecha
ta  jest  istotna  dla  wierzchnich  skór  obuwiowych  oraz  skór  podpodeszwowych.
Właściwość  ta    zależy  od  ścisłości  tkanki  skórnej  oraz  od  sposobu  wykończania  skóry.
Elementy  ze  skóry  stykające  się  bezpośrednio  z  ciałem  człowieka  powinny  się
charakteryzować  szczególnie  dużą  przepuszczalnością  pary  wodnej.  Ciało  człowieka

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

bowiem  nawet  w  stanie  spoczynku  wydziela  pot,  którego  ilość  w  podwyższonej
temperaturze i przy wykonywaniu ciężkiej pracy fizycznej wzrasta. Przy noszeniu obuwia
ze  skór  lakierowanych,  silnie  natłuszczonych,  pokrywanych  farbami kryjącymi  obserwuje
się  przykre  uczucie  pieczenia  stóp,  w  wyniku  zmniejszenia  się  przepuszczalności  pary
wodnej i powietrza,

−

sorpcja i desorpcja pary wodnej - sorpcja jest to pochłanianie powierzchniowe
i objętościowe pary wodnej, natomiast desorpcja jest procesem odwrotnym. Oba te
procesy zależą od porowatości skóry, wilgotności względnej i temperatury otoczenia oraz
od rodzaju garbowania,

−

odporność  na  temperaturę  -  skóra  wygarbowana  ma  wyższą  odporność  na  działanie
gorącej  wody  od  skóry  surowej.  Znajomość  temperatury  skurczu  skór  garbowanych  ma
duże  znaczenie,  gdy  technologia  przetwórstwa  przewiduje  stosowanie  wysokich
temperatur.  Odporność  na  niskie  temperatury  jest  ważna  przy  ocenie  niektórych  skór
wierzchnich  obuwiowych.  Wyprawiona  skóra  wykazuje znaczne obniżenie wytrzymałości
na zginanie w temperaturach poniżej -30°C.

−

nasiąkliwość  skór  skóry  ścisłe,  twarde  i  silnie  natłuszczone,  wskutek  wypełnienia
przestrzeni  między  włóknami  garbnikiem  lub  tłuszczem,  chłoną wodę  wolniej.  Natomiast
skóry  luźne  i  słabo  wypełnione  garbnikiem  wykazują  większą  nasiąkliwość.  Nie  zawsze
jednak duża nasiąkliwość skór jest cechą ujemną wyrobu gotowego, np. duża nasiąkliwość
skór podpodeszwowych, podszewkowych, jest czynnikiem dodatnim.

Klasyfikacja skór gotowych
Wady skór

Wadą nazywa się ujemną cechę skóry obniżającą jej wartość użytkową, wynikającą z jej

struktury, powstałą na skutek mechanicznego, chemicznego, biologicznego lub termicznego
uszkodzenia. Normy klasyfikacji skór rozróżniają dwa rodzaje wad: wymierzalne
i niewymierzalne.

Wady wymierzalne dają się określić jednostkami powierzchni. Za powierzchnię

uszkodzoną  należy  przyjmować  powierzchnię  kwadratu,  prostokąta,  trójkąta  lub  koła
opisanego  na  miejscu,  w  którym  znajduje  się  wada.  Linie  zakreślonych  figur  powinny
przebiegać  w  odległości  nie  większej  niż  5  mm  od  krawędzi  wad.  Wady  wymierzalne
znajdujące  się  w  odległości  mniejszej  niż  6  cm  jedna  od  drugiej  w  skórach  o  powierzchni
większej  niż  30  dm

lub w odległości mniejszej niż. 3 cm w skórach o powierzchni mniejszej

niż 30 dm

należy liczyć jako jedną wadę. Do wad wymierzalnych zaliczamy:

−

jarzmowatość są to wyraźnie wyczuwalne bruzdy w części karkowej skóry,

−

użyłowanie to widoczne na stronie użytkowej ślady naczyń krwionośnych, odciśniętych
w skórach licowych,

−

złe ostruganie, jest widoczne lub wyczuwalne w dotyku nierówności od strony mizdry,

−

plamy, są to miejscowe nienaturalne zmiany barwy lica skóry,

−

oparzenia chemiczne lub termiczne,

−

uszkodzenie biologiczne jest to uszkodzenie tkanki przez szkodniki lub w wyniku choroby
w postaci zabliźnionej lub niezabliźnionej,

−

naloty, są to wykwity barwników, a także innych substancji występujących na powierzchni
lica,

−

uszkodzenia mechaniczne do nich zalicza się: pęknięcia lub obtarcia lica, rsy, skaleczenia
lub ślady po nich, przecięcia, dziury, znaki od wypalania,

−

wychwyt jest to wada spowodowana miejscowym wycięciem skóry od strony mizdry.
Wady niewymierzalne ocenia się według postanowień normy w części dotyczącej

podziału skór na gatunki. Do nich zaliczamy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

lepkość powłoki - jest to sklejanie się skór przy składaniu ich licem do lica,

−

nietrwałość apretury - jest to łuszczenie się powłoki kryjącej przy kilkakrotnym zginaniu

skóry od strony lica,

−

nieprzegarbowanie skóry - uwidacznia się pasemkiem nieprzegarbowanej skóry w środku

przekroju,

−

przetłuszczenie skóry - jest to niezamierzone osadzenie, się tłuszczu widoczne na

powierzchni skóry, w skórach welurowych powoduje świecenie włókienek welurowych,

−

pylenie - jest brudzeniem przy potarciu na sucho skóry welurowej barwionej,

−

rozwarstwianie się skóry - jest to rozdzielanie się skóry na warstwy, spowodowane

biochemicznym rozkładem skóry surowej lub niedogarbowaniem,

−

nietrwałość powłoki kolorowej lub barwy - to mała odporność skór na tarcie tkaniną na

sucho i na mokro, powodująca wyraźne zabarwienie tkaniny po pięciokrotnym niezbyt
silnym potarciu,

−

złe wykończeni lica - to głównie nierównomierny deseń skór wytłaczanych,

−

odstawanie lica, zwane niekiedy pływającym licem - jest to słabe zespolenie lica ze skórą

właściwą, widoczne przy zginaniu skóry licem do wewnątrz. Wady tej nie określa się
w łapach i częściach pachwinowych skóry,

−

ściągnięcie lica - jest to miejscowe zniekształcenie naturalnego rysunku lica w postaci
siatki zmarszczeń,

−

sztywność miejscowa - jest to wyraźnie wyczuwalne usztywnienie skóry w niektórych jej

częściach,

−

sztywność całkowita - jest to wyraźne usztywnienie całej skóry w porównaniu z innymi

sztukami skór w partii lub ze wzorcem,

−

niewłaściwe wykończenie - to wada do której zalicza się nierównomierność połysku,

smugi, wyczuwalną chropowatość lica lub powłoki, matowość niezamierzoną oraz
niejednolitość odcienia barwy dla skór jednobarwnych,

−

wiotkość wyraźnie wyczuwalne rozluźnienie skóry w porównaniu z innymi skórami lub

z wzorcem,

−

złe wykończenie strony nieużytkowej objawia się rażąco wysokim włóknem od strony

mizdry lub poplamieniem.

Klasyfikacja skór wyprawionych

Po przesortowaniu wykończonych skór wyprawionych zgodnie z grubością

i powierzchnią ustala się klasy użytkowe skóry. Na podstawie oceny powierzchni, struktury
tkanki oraz rodzaju wad ustala się gatunek skory wg jej przeznaczenia. Podstawowe kryterium
podziału na gatunki stanowi powierzchnia użytkowa skór P określana na stronie użytkowej
skóry w procentach wg wzoru:

P = ― • 100%
P

gdzie:
P

– powierzchnia użytkowa skóry, czyli całkowita powierzchnia po odliczeniu powierzchni

wad (P

• P

= P

– powierzchnia użytkowa skóry zgodnie z ocechowaniem wielkości powierzchni skóry

miękkiej lub określana dla skóry twardej przez zmierzenie.

Skóry wyprawione twarde i miękkie dzieli się na trzy gatunki, o następującej powierzchni

użytkowej:

−

gat. I – 80 %,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

gat. II – 60 %,

−

gat. III – 40 %.

Pomiar powierzchni skóry

Powierzchnia całych skór jest bardzo zróżnicowana i wynosi od 40 do 400dm

a zależy

przede  wszystkim  od  rodzaju  skór  oraz  od  wilgotności  zarówno  skóry,  jaki  i  otoczenia.
Zwilżona  skóra  po  wysuszeniu  zmniejsza  powierzchnię  o 5  –  8%.  Różnice  między  zmianami
powierzchni  skóry  nawilżonej  i  następnie  wysuszonej  są  wykorzystywane  przy  zaciąganiu
cholewki na kopyto.

Powierzchnie skóry mierzy się w dm

. Pomiar orientacyjny uzyskuje się przez pomnożenie

długości, licząc od górnego brzegu części karkowej do nasady ogona, przez szerokość miedzy
pachwinami przednich łap.

W małych zakładach pomiaru powierzchni skór dokonuje się za pomocą planimetru

rys. 15. Pomiar polega na tym, że wzdłuż grzbietu skóry ustawia się deskę pomiarową, po
której posuwa się urządzenie licznikowe, a końcem ramienia obrysowuje się brzeg skóry.
Licznik wskazuje powierzchnię skory z dokładnością do 0,1 dm

Rys. 15. Planimetr [15]

Znacznie dokładniejszy jest pomiar za pomocą powierzchniarki (rys.16). Maszyna ta służy

do mierzenia powierzchni skór miękkich. Skóra przesuwana wzdłuż stołu podnosi na odcinku
roboczym maszyny bolce. Na podstawie liczby uniesionych bolców i czasu trwania ich
uniesienia strzałka tarczy maszyny przesuwa się i wskazuje powierzchnie skóry w dm

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 16. Powierzchniarka [16]

W dużych i nowoczesnych zakładach do pomiaru powierzchni skór stosuje się urządzenia

elektroniczne (rys. 17).

Rys. 17. Urządzenie elektroniczne do pomiaru powierzchni skór [17]

Pomiar grubości skóry

Grubość skory jest ważnym wskaźnikiem do oceny jej przydatności. Do mierzenia

grubości  używa  się  grubościomierza  ze  sprężynowym  naciskiem  (rys  18).  Do  mierzenia  skór
miękkich stopki czujnika mogą być płaskie, średnicy 10mm, a do skór twardych półkoliste lub
płaskie,  średnicy  3mm.  Ruch  górnego  nacisku  przenosi  się  za  pośrednictwem  zębatek  na
liczniku,  który  wskazuje  grubość  skóry  w  milimetrach  z  dokładnością  do  0,1mm.  Grubość
skóry  podobnie  jak  powierzchnia,  zależy  od  wilgotności  otoczenia  i zmienia  się  o  3÷5%.  Na
skutek moczenia grubość skór wzrasta różnie w zależności od rodzaju garbowania, największy
przyrost  grubości  obserwujemy  w  skórach  spodowych  garbowania  chromowo  –  roślinnego,
a najmniejszy w skórach garbowania chromowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 18. Grubościomierz sprężynowy [14 ]

1 – dźwignia, 2 – stopka czujnika ruchoma, 3 – stopka czujnika stała, 4 – licznik

W poszczególnych częściach topograficznych skóra wykazuje różną grubość i dlatego

istotne jest miejsce, w którym dokonano pomiaru. Jest to zależne od asortymentu. Zasadą
pomiaru jest oznaczenie punktu standardowego N, w którym należy mierzyć grubość. Poza
tym określa się dopuszczalny spadek grubości.

Punkt standardowy jest ustalony normą, jest wyznaczonym miejscem pomiaru grubości,

natomiast  spadek  grubości  jest  różnicą  między  grubością  w punkcie  standardowym,
a grubością zmierzoną w dowolnym miejscu skóry poza miejscami wad oraz poza pachwinami
w odległości 10cm  od obrzeża dla skór bydlęcych całych, połówek, szczupaków i kruponów,
5  cm  dla  pozostałych.  Spadek  grubości  podaje  się  w procentach,  dopuszcza  się  także
podawanie różnicy grubości skory w mm.
Skóry gotowe miękkie

Skóry na wierzchy obuwia stanowią bardzo zróżnicowany asortyment.

Można je podzielić wg sposobów garbowania na:

−

roślinne,

−

chromowe,

−

roślinno – chromowe i inne.

W zależności od sposobu wykończania lica dzieli się na:

−

kryte farbami kryjącymi,

−

gładkie,

−

deseniowane,

−

marszczone,

−

wykończone przez szlifowanie od strony lica lub mizdry i inne,

Ze względu na użyty surowiec dzielimy na:

−

skóry bydlęce z wyodrębnieniem cielęcych,

−

przody i zady końskie,

−

świńskie,

−

kozie,

−

i inne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóry na wierzchy obuwia

Boksy są podstawowym surowcem do produkcji wyrobów skórzanych. Boksy bydlęce

zwane  są  popularnie  bukatami.  Najlepsze  uzyskuje  się  z  lekkiego  surowca  z  młodych  krów
i jałówek.  Ze  skór  bardziej  dorosłego  bydła  otrzymuje  się  boksy  o  grubszym  rysunku  lica.
Występują  w  handlu  w  postaci  skór  całych,  połówek,  szczupaków,  poszerzonych  kruponów
oraz  karków.  Garbowane  są  metodą  chromową,  a  wykończane  najczęściej farbami  kryjącymi
oraz  deseniowane  z  drobniejszym  lub  grubszym  deseniem.  Są  powszechnie  stosowane  na
cholewki obuwia całorocznego, roboczego, sportowego. Grubość boksów bydlęcych waha się
w zakresie 1,4 ÷ 2,8mm.

Na wyroby najwyższej jakości przeznaczane są skóry cielęce. Wykazują się zwartym

licem,  o  delikatnym,  naturalnym  rysunku.  Tkanka  skór  jest  pełna,  mięsista  o  delikatnym
jedwabistym  dotyku.  Boksy  cielęce  garbuje  się  chromowo,  wykończa  z  naturalnym  licem.
Najczęściej  boksy  cielęce  barwione  są  w  kolorze  czarnym  lub  brązowym.  Stanowią
najcenniejszy  i  najważniejszy  surowiec  do  produkcji  obuwia  luksusowego  damskiego
i męskiego,  wieczorowego  i  całorocznego.  Grubość  boksów  cielęcych  waha  się  w  zakresie
0,5 ÷1,7mm

Boksy świńskie otrzymuje się z kruponów świńskich zwykłych lub poszerzonych średniej

wielkości. W skórze tej nie ma warstwy siatkowej. Charakteryzują się dość grubym rysunkiem
lica, luźniejszymi bokami i dość zwartą strukturą w części grzbietowej i zadniej. Garbowane są
metodą  chromową  lub  kombinowaną  chromowo  –  roślinną.  Są  wykończane  plastykowo.  W
tym  celu  ścina  się  warstwę  licową  przez  dwojenie,  a  otrzymaną  dwoinę  licową  wykorzystuje
się w galanterii  skórzanej  jako  tak  zwane  skiwery. Po zatuszowaniu wad surowca świńskiego
przez  odpowiednie  wykończenie,  może  się  on  stać  cennym  materiałem  do  wyrobu  obuwia
letniego sandałowego i sportowego. Grubość boksów świńskich 1 ÷ 2 mm

Boksy specjalne zalicza się do nich boksy wodoodporne, wyprawiane ze skór bydlęcych

i świńskich  metodą  chromową.  Skóry  te  są  intensywnie  natłuszczane  ok.  20%  tłuszczu  lub
dodatkowo  impregnowane  specjalnymi  środkami.  Są  one  wyprawiane  jako  całe,  połówki,
szczupaki  i  krupony.  Przeznacza  się  je  do  produkcji  obuwia  wojskowego,  sportowego,
turystycznego.

Skóry szewro są to skóry kozie przeznaczone na wierzchy obuwia. Lico skór kozich ma

ładny  rysunek  lica,  wyraźniejszy  i  trwalszy  niż  skór  cielęcych,  nie  zmienia  się  on  przy
rozciąganiu  skóry,  jak  również  w  czasie  użytkowania.  Skóry  te  garbowane  są  metodą
chromową  i  wykończane  kazeinowo  i  anilinowo  w  różnych  kolorach.  Wykorzystywane  do
produkcji obuwia damskiego. Grubość skór szewro 0,9 ÷ 1,6mm.

Rys. 19. Rysunek lica skóry

cielęcej [10, str. 121]

Rys. 20. Rysunek lica skóry

koziej [10, str. 121]

Rys. 21. Rysunek lica skóry

jagnięcej [10, str. 121]

Skóry welurowe wyprawiane są z surowca cielęcego, bydlęcego, koziego, świńskiego,

garbowania chromowego  są wykończane przez szlifowanie od strony mizdry. Welury bydlęce
są  używane  do  produkcji  obuwia  bez  podszewek.  Właściwościami  fizycznymi  welury  nie
różnią  się  od  skór  licowych,  natomiast  mechanicznymi  ustępują  tym  ostatnim.  Niższa  jest
wytrzymałość  na  rozciąganie  i  niższe  jest  wydłużenie  przy  określonym  obciążeniu.  Poza  tym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

welury mają wyższa nasiąkliwość niż skóry licowe, łatwiej się brudzą w czasie noszenia
i słabiej utrzymują kształt cholewki. Są stosowane do produkcji obuwia sezonowego oraz
w kombinacji ze skórą licową do różnych rodzajów obuwia. Grubość welurów 0,5÷1,2mm.

Skóry nubukowe są wykańczane od strony lica po jego delikatnym zeszlifowaniu. Mogą

być wyprawiane ze skór cielęcych, bydlęcych, świńskich i kozich najczęściej garbowane
chromowo i barwione w kolorach jasnych. Grubość nubuków 0,6÷2,2mm.

Skóry juchtowe są najczęściej wyprawiane ze skór bydlęcych, garbowane metodą

roślinną  lub  syntanowo-roślinną.  Odznaczają  się  one  znacznym  natłuszczeniem.  Skóry
wykończane  od  strony  lica  noszą  nazwę  skór  juchtowych  licowych,  a wykończane  od  strony
mizdry  juchtów  mizdrowych.  Skóry  juchtowe  licowe  i  mizdrowe  powinny  wykazywać
równomierne  przegarbowanie  na  całym  przekroju,  być  pełne,  mięsiste  w  dotyku,  odporne  na
działanie  wody  i wytrzymałe  na  rozerwanie.  Przy  nadmiernym  natłuszczeniu  skóry  są
w  dotyku  zbyt  tłuste.  Skóry  juchtowe  są  najczęściej  barwione  na  czarno  lub  w  kolorach
ciemnych.  Juchty  mizdrowe  powinny  być  starannie  oszlifowane  od  strony  mizdry,  nie  mogą
wykazywać  plam  i  nalotów  tłuszczowych.  Oprócz  skór  całych  bydlęcych  juchtowych
w  handlu  spotyka  się  także  boki  i karki  juchtowe,  które  powinny  wykazywać  odpowiednią
ścisłość  tkanki  skórnej.  Grubość  skór  juchtowych  wynosi  1,6÷3,0mm.  Zawartość  tłuszczu
w  juchtach  wynosi  od  15  do  23%.  Są  one  używane  do  produkcji  obuwia  wojskowego,
roboczego  i turystycznego.  Oprócz  typowych  skór  juchtowych  licowych  spotyka  się  juchty
kryte powłoką plastykową, gładkie i deseniowane podobne do boksów wodoodpornych.

Skóry sandałowe są odmianą skór juchtowych wyprawianych z surowca bydlęcego

i świńskiego  metodą  roślinną  lub  chromowo-roślinną.  Skóry  te  spotyka  się  najczęściej
w postaci  boków  i  karków,  a  w  niektórych  przypadkach  wyprawia  się  ze  skór  całych
i połówek  bydlęcych.  Skóry  sandałowe,  jak  sama  nazwa  wskazuje,  służą  do  produkcji
sandałów, powinny mieć lico gładkie, bez plam, nie pękać przy zginaniu.

Skóry marszczone efekt zamierzonego ściągnięcia lica uzyskuje się przez specjalne

prowadzenie procesu garbowania z zastosowaniem garbników syntetycznych lub chromowych.
Lico tych skór jest wykończane farbami kryjącymi z połyskiem lub matowe.

Skóry anilinowe wykańcza się farbami kryjącymi, w których zastosowano pigmenty

przeświecające,  nie  maskujące  naturalnego  uziarnienia  lica.  Efekt  rozjaśniający  uzyskuje  się
wówczas,  jeśli  wybarwienie  podkładowe  jest  jaśniejsze niż powłoka  kryjąca.  Skóry  anilinowe
różnią się od boksów zwykłych tym, że rysunek lica jest widoczny, skóra jest wyraźnie miękka
i  niezbyt  gruba.  Skóry  te  zalicza  się  do  skór  luksusowych.  Jeśli  lico  skóry  zostanie  lekko
zeszlifowane i zastosuje się pigmenty zwykłe, a wykończenie jest podobne do anilinowego, to
ten

rodzaj

wykończenia

skór

nosi

nazwę

półanilinowgo

(semianilinowego).

W takich skórach powłoka kryjąca jest bardzo cienka, a skóra przypomina wyglądem
wykończenie anilinowe.

Skóry przecierane zwane niekiedy skórami florentique, są wyprawione w podobny

sposób jak skóry z poprawionym licem, z tym że na końcową warstwę połyskową nakłada się
warstwę  lakierową,  zwaną  kontrastową.  Skóry  przecierane  mogą  być  jednobarwne,  gdy
powłoka  kontrastowa  i  podkład  są  w  tym  samym kolorze,  lub  dwubarwne,  gdy  powłoka  jest
w  innym  kolorze  niż  podłoże.  Skóry  przecierane  charakteryzują  się  tym,  że  przy  zgięciu  lica
jest  widoczne  przebicie  barwy  podkładu,  a  przez  przecieranie  w  czasie  produkcji  obuwia
uzyskuje się miejsca rozjaśnione.

Skóry nappa i softy określenie skór nappa pochodzi od nazwy skór rękawiczkowych,

charakteryzujących się dużą miękkością i ciągliwością. W obuwnictwie skórami nappa określa
się  skóry  o  dużej  miękkości  przy  zachowaniu  wymaganej  dla  cholewki  ścisłości
i  ograniczonej  ciągliwości.  Skóry  nappa  o  grubości  1,2  ÷  1,4  mm  produkuje  się  ze  skór
bydlęcych  garbowanych  chromowo.  Odmianą  skór  nappa  są  skóry  softy  o  grubości

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w  granicach  2mm.  Mimo  stosunkowo  dużej  grubości  skóry  te  muszą  być  miękkie  przy
zachowaniu  odpowiedniej  ścisłości.  Wykończa  się  je  półanilinowo,  natryskując  farbę  kryjącą.
Skóra  taka  po  zgięciu  wykazuje  prześwity  na  skutek  rozjaśniania  i przyciemniania  powłoki
kryjącej.

Skóry wielobarwne do grupy tych skór zalicza się wszystkie skóry o efekcie dwu- lub

wielokolorowym, a najczęściej o efekcie barwnym marmurkowym. Efekt wielobarwny
uzyskuje się przez natryskiwanie za pomocą pistoletu lakierem o różnych zabarwieniach albo
przez zastosowanie odpowiednich metod barwienia.

Skóry lakierowane są to skóry garbowane chromowo, które pokrywa się lustrzaną

powłoką lakieru. Podstawowym surowcem do produkcji skór lakierowanych są skóry bydlęce,
świńskie, cielęce i kozie. Lico skóry szlifuje się i pokrywa lakierem. Dobre wyniki uzyskuje się
przy pokrywaniu dwoin lakierem. Obecnie do krycia skór lakierowanych stosuje się wyłącznie
żywice poliuretanowe. Przy ocenie tych skór zwraca się uwagę na związanie się powłoki
lakieru ze skórą. Niedopuszczalną wadą skór lakierowanych jest nawet małe pękanie powłoki
oraz jej lepkość.

Skóry z gadów i płazów surowcem są skóry z węży i jaszczurek egzotycznych.

Wyprawia się je metodą chromową lub syntanową. Charakterystyczną cechą tych skór jest
układ łuskowo tarczkowy lica oraz urozmaicony układ zabarwienia. Stosuje się je do produkcji
obuwia luksusowego lub galanterii.

Dwoiny mizdrowe są odpadem powstałym w czasie garbowania i w zależności od rodzaju

i  wielkości  wykorzystuje  się  je  do  produkcji  wierzchów  obuwiowych.  Dwoiny  obuwiowe
welurowe  powinny  odpowiadać  tym  wszystkim  warunkom,  jakim  odpowiadają  skóry
welurowe.  Z  dwoin  bydlęcych  grubych  i  ścisłych  mogą  być  wyprawiane  juchty  mizdrowe.
Grubość dwoin welurowych może być różna, nie niższa jednak niż 0,8mm. Dwoiny obuwiowe
wykończa się także przez nałożenie farby kryjącej, podobnie jak przy skórach z poprawionym
licem.  Wytworzone  w  ten  sposób  sztuczne  lico  może  być  gładkie  lub  wytłaczane  płytami
o drobnym  ziarnie  imitującym  skóry  szewro.  Odrębną  grupę  stanowią  dwoiny  laminowane
foliami  z  polichlorku  winylu  lub  poliuretanem.  Nakładanie  folii  kryjącej  odbywa  się  na
powlekarkach, które za pomocą specjalnej prasy nadają powłoce wygląd skóry naturalnej.

Skóry na podszewki do obuwia
Skóry podszewkowe są wyprawiane różnymi metodami z różnego surowca, także

z  dwoin  mizdrowych.  Lico  tych  skór    jest  wykończane  starannie,  natomiast  mizdra  mniej
dokładnie.  Najczęściej  skóry  podszewkowe  są  w  kolorze  naturalnym,  a  niekiedy  barwione
w  kolorach  pastelowych.  Skóry  podszewkowe  barwione  muszą  wykazywać  odporność  na
tarcie  na  mokro  i  na  sucho  oraz  odporność  na  działanie  potu.  Warunkiem  koniecznym  dla
dobrej

skóry

podszewkowej

jest

duża

nasiąkliwość,

łatwość chłonięcia potu

i przepuszczalność pary wodnej. Pewną odmianą skór podszewkowych jest wykończanie od
strony lica przez jego szlifowanie. Skóry takie mogą być barwione lub wykończane w kolorze
naturalnym. Powierzchnia skór podszewkowych do produkcji obuwia nie może być mniejsza
niż 25 dm

Skóry twarde obuwiowe

Skóry obuwiowe spodowe wyprawia się z surowca ciężkiego: bydlęcego, zadów końskich

oraz dwoin bydlęcych. Najczęściej są garbowane roślinnie z udziałem syntanów oraz sposobem
kombinowanym z udziałem chromu. W zależności od przeznaczenia skóry spodowe dzieli się
na :

−

podeszwowe,

−

podpodeszwowe,

−

skóry na paski do obuwia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóry podeszwowe

W zależności od systemu montażu obuwia dzieli się na:

−

zwykle – bardziej ścisłe, o malej elastyczności, stosowane na spody obuwia ciężkiego,

kołkowanego, śrubowanego,

−

waszowe i półwaszowe – do obuwia klejonego i pasowego.

Krupony podeszwowe występują w handlu jako półkrupony. Są one najlepszym

materiałem na spody obuwia ze względu na ścisłość tkanki skórnej warunkujący odporność na
ścieranie i małą nasiąkliwość. Są garbowane roślinnie z udziałem syntanów. Krupony
podeszwowe zwykle dzieli się na cztery grupy grubościowe: 3,3÷3,8mm, 3,9÷4,5mm,
4,6 ÷ 5,0mm, 5,1÷6,0mm.

Boki i karki podeszwowe wyprawiane są z ciężkich skór bydlęcych. Boki i karki uzyskuje

się w czasie rozkroju skór po wstępnym zagarbowaniu. Najczęściej skóry te przeznacza się na
podeszwy ,  natomiast  boki  i  karki  o ścisłej i  zwartej  tkance  skórnej  mogą  być garbowane jak
skóry  podeszwowe.  Skóry  te  występują  w  trzech  grupach  grubościowych:  3,0  ÷  3,5mm,
3,6 ÷ 4,0mm,  4,1 ÷  5,0mm.  Karki  podeszwowe  mogą  być  zwykłe  lub  waszowe,  garbowane
metodą  roślinną  z  udziałem  syntanów,  a  także  garbowane  chromowo  –  roślinnie,  podobnie
dzieli się boki podeszwowe. Stosuje się je najczęściej na spody do obuwia dziecięcego oraz do
produkcji niektórych rodzajów obuwia sportowego.

Końskie zady podeszwowe powinny odpowiadać warunkom stawianym skórom

bydlęcym  podeszwowym,  są  garbowane  metodą  roślinno  –  syntanową.  W  porównaniu  ze
skórami  bydlęcymi  zady  końskie  wykazują  niższe  wskaźniki  wytrzymałości  na  rozciąganie
i większą nasiąkliwość. Poza tym wykazują kruchość tkanki skórnej i nie mogą być stosowane
do  mechanicznej  produkcji  obuwia,  ponieważ  strzępią  się  brzegi  maszynowo  wyciętych
elementów.  Końskie  zady  podeszwowe  stosuje  się  na  podeszwy  do  obuwia  przeszywanego
i klejonego.
Skóry podpodeszwowe

Odgrywają podstawową rolę w produkcji obuwia jako elementy składowe łączące,

usztywniające,  wypełniające,  a  przy  zastosowaniu  wraz  z  podeszwami  skóropodobnymi  mają
wpływ  na  higieniczność  spodów  obuwia.  Skóry  podpodeszwowe  wyprawiane  są  z  surowca
bydlęcego,  zadów  końskich,  a  niekiedy  świńskiego. Wyprawa  jest  podobna do wyprawy skór
podeszwowych.  Ze  względu  na  charakter,  jaki  mają  spełniać  w  konstrukcji  obuwia,  jest
wymagana  od  nich  duża  wytrzymałość  na  rozciąganie,  możliwie  wysoka  nasiąkliwość,
mniejsze wypełnienie garbnikiem, odporność na działanie potu.

Skóry bydlęce podpodeszwowe występują w handlu najczęściej jako boki i karki. Są one

oddzielone od karków w czasie wyprawy skór. W handlu podpodeszwy spotyka się jako skóry
całe,  połówki,  szczupaki,  krupony.  Skóry  te  są  mniej  wypełnione  garbnikiem,  a  przy
umiarkowanej  sztywności  powinny  wykazywać odpowiednią elastyczność, nie powinny pękać
nawet  przy  dużym  zgięciu.  Grubość  karków i  boków  podpodeszwowych występuje w  trzech
grupach grubościowych: 2,0 ÷ 2,5mm, 2,6 ÷ 3,0mm, 3,1 ÷ 3,5mm.

Skóry końskie podpodeszwowe spotyka się w postaci zadów. Skóry te są garbowane

metodą roślinną lub kombinowaną chromowo – roślinną, o właściwościach i zastosowaniu
podobnym do skór popdpodeszwowych bydlęcych.

Dwoiny podpodeszwowe są w zasadzie materiałem ubocznym, który uzyskuje się przede

wszystkim w czasie wyprawy skór na wierzchy obuwia przy ich dwojeniu w warsztacie
mokrym lub po garbowaniu grubych skór bydlęcych. Tego rodzaju surowiec musi mieć
grubość 1,7÷3,0mm, a więc uzyskuje się go z ciężkich , grubych skór bydlęcych garbowanych
metoda

chromowo

–

roślinną.

Dwoiny

podpodeszwowe

są

często

stosowane

w produkcji obuwia ze spodami nieskórzanymi, przede wszystkim na podpodeszwy
i podsuwki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóry na paski do obuwia
Są wyprawiane najczęściej ze średnich skór bydlęcych garbowania roślinnego lub

chromowo  –  roślinnego.  Pasy  są  elementami  konstrukcyjnymi  obuwia,  łączącymi  wierzch  ze
spodem.  Warunki  techniczne  dla  tego  asortymentu  wymagają  równomiernej  grubości,
całkowitego  przegarbowania,  równomiernego  natłuszczenia,  lica  pozbawionego  jarzm,
zmarszczek  i  uszkodzeń.,  mizdry  równiej  i  starannie  wykończonej  oraz  równomiernego
wygarbowania.  W  handlu  skóry  na  paski  występują  w  postaci  kruponów,  karków,
a  najczęściej  w  postaci  gotowych  pasków  o  szerokości  12÷18mm  i  grubości    1,8÷3,0mm.
Stosuje się je do produkcji sandałów i innego typu obuwia.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakimi właściwościami chemicznymi powinna cechować się skóra wyprawiona?
2.  Jakimi właściwościami fizycznymi powinna cechować się skóra wyprawiona?
3.  Jak zdefiniujesz właściwości higieniczne skór?
4.  Co to są wady i uszkodzenia skór?
5.  Jakie znasz wady wymierzalne i niewymierzalne?
6.  Co jest podstawą podziału skór na gatunki?
7.  W jaki sposób mierzymy powierzchnię skóry?
8.  W jaki sposób mierzymy grubość skóry?
9.  Jakie znasz rodzaje skór miękkich stosowanych w obuwnictwie?
10.  Jakie znasz rodzaje skór twardych stosowanych w obuwnictwie?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj pomiar grubości oraz określ spadek grubości próbek skór przedstawionych Ci

przez nauczyciela i zaproponuj ich przeznaczenie dla obuwnictwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania oznaczeń,
3)  oznaczyć otrzymane próbki skór,
4)  wykonać pomiar grubości otrzymanych próbek za pomocą grubościomierza,
5)  określ spadek grubości próbek skór,
6)  określić przeznaczenie próbek w obuwnictwie,
7)  zapisać w zeszycie otrzymane wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

10 próbek skór o różnej grubości,

–

grubościomierz,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Dokonaj oceny organoleptycznej skóry obuwiowej przedstawionej przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania oceny,
3)  przedstawić plan działania,
4)  rozłożyć skórę na stole,
5)  dokonać oceny organoleptycznej skóry od strony lica,
6)  dokonać oceny organoleptycznej skóry od strony mizdry,
7)  zapisać wyniki oceny w zeszycie,
8)  przedstawić wyniki oceny na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

skóra obuwiowa,

–

stół,

–

wybór norm,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Na planszy masz podane właściwości skór wyprawionych. Pogrupuj je odpowiednio dla

skór wierzchnich, podszewkowych i spodowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z określonym fragmentem materiału nauczania,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  zapoznać się z przedstawionymi właściwościami,
4)  narysować w zeszycie tabelę z rubrykami właściwości skór i ich asortymentów,
5)  wpisać właściwości skór w odpowiednie rubryki tabeli.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw właściwości skór naturalnych,

–

wzór tabelki,

–

przybory do rysowania i pisania,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić jakimi właściwościami chemicznymi powinna cechować się

skóra wyprawiona stosowana w obuwnictwie?



2) wymienić jakimi właściwościami fizycznymi powinna cechować się

skóra wyprawiona stosowana w obuwnictwie?



3) wymienić jakimi właściwościami higienicznymi powinna cechować się

skóra na obuwie?



4) zdefiniować pojęcie: wady i uszkodzenia skór?



5) scharakteryzować i wskazać wady skór gotowych?



6) określić w jaki sposób mierzymy powierzchnię skóry?



7) określić w jaki sposób mierzymy grubość skóry?



8) scharakteryzować skóry miękkie stosowane w obuwnictwie?



9) scharakteryzować skóry twarde stosowane w obuwnictwie?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5.  Udzielaj  odpowiedzi  tylko  na  załączonej  karcie  odpowiedzi,  stawiając  w  odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

8. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Skóra zaraz po zdjęciu z tuszy zwierzęcia to skóra

a)  surowa.
b)  wyprawiona.
c)  konserwowana.
d)  gotowa.

2. Kolagen, elastyna, keratyna to nazwy

a)  warstw budowy histologicznej skóry.
b)  części topograficznych skóry.
c)  białek z których zbudowana jest skóra.
d)  warstw komórek naskórka.

3. W układzie topograficznym skóry bydlęcej wyróżniamy

a)  krupon, boki i warstwę termostatyczną.
b)  kark, boki i warstwę siatkową.
c)  krupon, kark i boki.
d)  naskórek, skórę właściwą i warstwę podskórną.

4. Wyprawa skór to określenie procesu

a)  konserwowania skór surowych.
b)  zdejmowania skóry z tuszy zwierzęcia.
c)  rozkroju skór na części topograficzne.
d)  przygotowania do garbowania, garbowania i wykończanie skór.

5. Garbowanie skór ma na celu zabezpieczenie ich przed procesami gnilnymi oraz

a)  podniesienie temperatury skurczu skór.
b)  wybarwienie lica skór.
c)  pozbycie się tkanki tłuszczowej ze skóry.
d)  nałożenie sztucznego lica.

6. „Słupiec”, to część topograficzna skóry

a)  bydlęcej.
b)  świńskiej.
c)  owczej.
d)  końskiej.

7. Metodą konserwacji skór surowych jest

a)  solenie.
b)  apreturowanie.
c)  rozkrój.
d)  dwojenie.

8. W którym z wymienionych etapów wyprawy skór, usuwane są z nich części zbędne

w postaci sierści, tkanki podskórnej, naskórka i tkanki tłuszczowej?

a)  Przygotowania do garbowania właściwego.
b)  Garbowania właściwego.
c)  Wykończania.
d)  Uszlachetniania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Garbowanie mineralne, to garbowanie

a)  chromowe.
b)  roślinne.
c)  roślinno-syntanowe.
d)  chromowo- roślinne.

10. Apretury garbarskie wykończalnicze służą do

a)  wykończania powierzchni skór.
b)  zamalowania przecięć i głębokich uszkodzeń lica skór.
c)  zmywania plam i zabrudzeń mizdry skór.
d)  zmiękczania lica skór.

11. O wytrzymałości skór decyduje warstwa

a)  termostatyczna.
b)  licowa.
c)  podskórna.
d)  siatkowa.

12. Wykończanie skór przeprowadzamy w celu

a)  nawodnienia tkanki skórnej.
b)  nadania półwyrobowi odpowiednich cech zgodnie z jego przeznaczeniem.
c)  związania garbnika z białkiem skórnym.
d)  usunięcia ze skóry garbnika nie związanego ze skórą.

13. Wykończanie lakierowane skór polega na

a)  szlifowaniu skóry od strony lica.
b)  szlifowaniu skóry od strony mizdry.
c)  nanoszeniu apretury.
d)  nanoszeniu powłoki poliuretanowej.

14. Do pomiaru grubości skóry wykorzystujemy

a)  powierzchniarkę.
b)  grubościomierz.
c)  fleksometr.
d)  dynanametr.

15. Ocena skór obuwiowych na podstawie dokładnego ich obejrzenia oraz sprawdzenia

przez dotyk i węch określany jest jako badanie

a)  fizyczne.
b)  chemiczne.
c)  laboratoryjne.
d)  organoleptyczne.

16. Skóry cielęce wyprawione o grubości tkanki 0,8–1,0 mm, wykończane jako nubuki

w kolorze pastelowym przeznacza się do produkcji obuwia
a)  luksusowego damskiego.
b)  codziennego męskiego.
c)  dziecięcego całorocznego.
d)  specjalistycznego sportowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Skóry bydlęce wyprawione metodą roślinną, charakteryzujące się małą elastycznością,

nasiąkliwością dużą ścisłością oraz odpornością na ścieranie są stosowane na

a)  podeszwy.
b)  wierzchy obuwia.
c)  podszewki do obuwia.
d)  wyściółki.

18. Skóry wierzchnie obuwiowe z wykończeniem anilinowym, to skóry

a)  ze sztucznym licem.
b)  kryte grubą powłoką nieprzezroczystego pigmentu.
c)  z powłoką o prześwitującym rysunku naturalnego lica.
d)  z zeszlifowanym licem.

19. Badania wytrzymałości na rozciąganie i rozdzieranie przeprowadza się za pomocą

a)  maszyny wytrzymałościowej.
b)  fleksometru.
c)  grubościomierza.
d)  planimetru.

20. Pomiar grubości skóry przeprowadzamy

a)  w miejscu uszkodzenia skóry.
b)  w części karkowej skóry.
c)  w punkcie standardowym.
d)  w dowolnym miejscu na skórze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Określanie właściwości surowców i skór wyprawionych do produkcji obuwia

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Christ J. W.: Technologia obuwia. Podręcznik technologii dla ZSZ. WSiP, Warszawa

1986

2. Gajewski M., Pawłowa M., Majewska U., Bednarczyk H.: Materiały obuwnicze –

Ćwiczenia laboratoryjne. Skrypt Politechnika Radomska Radom 1997

3. Grabkowski M.: Obuwnictwo Podręcznik dla zasadniczej szkoły zawodowej. WSiP,

Warszawa 1992

4. Grabkowski M.: Technika wytwarzania obuwia T.1. Skrypt Politechnika Radomska,

Radom 2000

5. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
6. Persz

T.:

Materiałoznawstwo

dla

techników

przemysłu

skórzanego.

WSiP,

Warszawa 1997

7.  Persz T.: Materiałoznawstwo dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1997
8.  Persz T.: Technologia wyprawy skór cz.I garbowanie. WSiP, Warszawa 1986
9.  Rodziewicz  O.,Śmiechowski  K.:  Technologia  garbarstwa  dla  projektantów  obuwia

i odzieży. Politechnika Radomska, Radom 2001

10.  Sanek P. (tłum.): Krawiectwo. Materiałoznawstwo. Wyd. I WSiP, Warszawa 1999
11.  Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej
12.  Zestaw obowiązujących norm
13.  Świat wiedzy. Kolekcja Marshalla Cawendisha . Nauka i technika - zeszyt 74
14.  http://www.narzędziowy.pl/timages//2005 - 11 –14 _ (300x225).png
15.  htt://whistleralley.com / planimetr/plan1.jpg
16.  http://www.psunj.com/OldMachines/Machine05a.jpg
17.  http:/img.alibaba.com/photo/1536641/Automatic_

Leather_Measuring_Machine_As_om_16000_3000.jpg

18.  http://www.testlab.com.pl/Produkty/
19.  http://www.satra.co.uk/index.php/content/download/451/2308/file/SATRABally.pdf
20.  Prospekt Firmy Rizzi