Technik_garbarz_311[09].Z2.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Garbowanie chromowe skór z okrywą włosową

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Garbowanie glinowe

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Garbowanie aldehydowe

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w poznaniu metod i technik garbowania skór z okrywą

włosową. Poradnik pomoże Ci dobrać środki niezbędne do wykonania garbowania.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

–

cele kształcenia jakie powinieneś osiągnąć w czasie realizacji programu tej jednostki
modułowej,

–

materiał nauczania, który umożliwi samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów,

–

zestaw pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś podane treści z materiału
nauczania,

–

ćwiczenia, które umożliwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,

–

sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono przykładowy zestaw zadań testowych
sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki oraz
instrukcję dla ucznia i kartę odpowiedzi,

–

wykaz literatury obejmujący z jakiej możesz korzystać podczas nauki.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Zwróć szczególną uwagę na problemy ochrony środowiska i przepisy UE w tym zakresie.
Opanowanie wiedzy i umiejętności praktycznych z tej jednostki modułowej jest bardzo ważne
w dalszej nauce zawodu i we właściwym wykorzystaniu surowca skórzanego.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie realizacji programu musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Garbowanie chromowe skór z okrywą włosową

4.1.1. Materiał nauczania

Garbowanie jest procesem, który zmienia w sposób bardzo istotny właściwości skór.

Garbowanie polega na wprowadzeniu garbnika do tkanki skórnej i stworzenie warunków
umożliwiających jego łączenie się z kolagenem skóry poprzez aktywne jego grupy.

Proces piklowania, bądź „garbowanie zakwasowe” określamy jako pseudogarbowanie

i po zakończeniu tego procesu skóra ma dużo gorsze parametry technologiczne niż
garbowaniu przy pomocy związków chromu.

Piklowa wyprawa skór futerkowych daje skórę miękką, wrażliwą na wodę i ulegającą

odgarbowaniu  pod  jej  działaniem.  Metoda  ta  może  być  stosowana  do  skór,  które  nie
wymagają  barwienia  i  są  noszone  włosem  na  zewnątrz,  albo  są  pokryte  tkaniną.  W  innych
przypadkach  muszą  one  być  garbowane  takimi  garbnikami,  które  wiążą  się  trwale  z  tkanką
skórną,.

Podstawową właściwością garbników mineralnych jest możliwość tworzenia struktur

usieciowanych w kolagenie.

Garbowanie rozpoczyna się już z chwilą wniknięcia garbnika w głąb struktury kolagenu,

a  pod  wpływem  ruchu  cieczy  następuje  dyfuzja  garbnika  do  grup  funkcyjnych  kolagenu.
Proces  dyfuzji  jest  powolny  i  dlatego  podczas garbowania  skór  futerkowych  wprowadza się
czynnik  mechaniczny,  polegający  na  obrocie  skrzydeł  cytroka  bądź  urządzenia,  w  którym
prowadzony jest proces garbowania.

Charakterystyczne cechy skór wygarbowanych to: odporność na zrogowacenia, miękki

chwyt skóry.

Przemiana skóry surowej w postaci produktu wyprawionego może nastąpić:

–

przez impregnację tkanki skórnej lub pseudogarbowanie,

–

garbowanie trwałe, związane z sieciowaniem elementów struktury kolagenu,

–

garbowanie nietrwałe polegające na wytworzeniu otoczek garbnika na elementach
włóknistych tkanki skórnej.

Rys. 1. Przemiana skóry surowej w skórę garbowaną [7, s. 143]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wpływ czynników na przebieg garbowania chromowego jednokąpielowego

Na przebieg garbowania chromowego mają wpływ dwa główne czynniki dyfuzja

garbnika w głąb tkanki skórnej i następnie wiązanie garbnika z kolagenem.

Rys. 3. Czynniki wpływające na wiązanie i dyfuzję garbnika chromowego [7, s. 185]

Stopień przygotowania skóry do garbowania - im bardziej włókno skóry jest rozdzielone,
a procesy w warsztacie mokrym trwały dłużej, tym większa jest możliwość wnikania garbnika.

Obecność soli kuchennej wprowadzonej do tkanki skórnej w czasie piklowania powoduje

równomierne  osadzenie  się  garbnika  na  całym  przekroju  skóry.  W  przypadku  skór
futrzarskich dyfuzja garbnika w głąb tkanki skórnej zachodzi od strony mizdry, ze względu na
ścisłą warstwę naskórka. Może tu nastąpić nierównomierne rozłożenie garbnika na przekroju
tkanki skórnej.

Zasadowość brzeczek chromowych - ze wzrostem zasadowości rośnie wielkość cząsteczek
garbnika  chromowego,  co  wpływa  na  zmniejszenie  szybkości  jego  dyfuzji.  Przy  niskich
zasadowościach  cząsteczki  garbnika  są  małe,  a  szybkość  wnikania  duża.  Zasadowość  ma
wpływ  na  wiązanie  garbnika:  zwiększenie  zasadowości  powoduje  wzrost  związanego
garbnika i odwrotnie.

Przy garbowaniu skór futerkowych stosuje się brzeczki o niskiej zasadowości. Zależy to

od  rodzaju  skór  i  piklowania  jako  procesu  nadającego  skórze  możliwie  jak  największą
ciągliwość.  Przy  garbowaniu  skór  karakułów  stosuje  się  zasadowości  około  20%,  natomiast
przy skórach owczych i króliczych stosujemy zasadowość około 33%.

Kwasowość  tkanki  skórnej  brzeczki  chromowej  –  decyduje  o  wnikaniu  i  wiązaniu
garbnika chromowego. Przy niskich wartościach pH dyfuzja jest większa niż przy wysokich.
Najlepsze  wnikanie garbnika  w  głąb tkanki  skórnej  następuje przy pH w granicach 2,5–3,5,
zależne jest to od mocy pikla.

Temperatura kąpieli

Stężenie chromu w kąpieli

Zasadowość brzeczek chromowych

Dyfuzja

Wiązanie

Wartość pH skóry

Sposób przygotowania skór do

garbowania

Wielkość cząsteczki garbnika

Czynnik mechaniczny

Stężenie brzeczki

Obecność soli maskujących

Czas garbowania

Odleżenie po garbowaniu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na wiązanie się garbnika chromowego ma wpływ ogólna ilość kwasów w kąpieli

piklującej oraz zawartość ich w brzeczce chromowej. Pikiel zabezpiecza, reguluje
i równomiernie rozprowadza garbnik na całym przekroju skóry.

Umiarkowane piklowanie daje najlepsze wyniki wiązania się garbnika w kolagenem, zaś

zbyt  silny  pikiel  zmniejsza  zdolność  wiązania  się.  Podobnie  jak  moc,  tak  i  rodzaj  kwasu
w piklu wpływa na wiązanie się garbnika chromowego.

Stężenie  brzeczek  chromowych  –  podwyższenie  stężenia  brzeczek  chromowych  powoduje
równomierne  wnikanie  garbnika  w  głąb  tkanki  skórnej  przy  jednoczesnym  wzroście
związanego ze skórą chromu.

Podwyższona  temperatura  –  za  wzrostem  temperatury  kąpieli  garbującej  zwiększa  się
szybkość  wnikania  garbnika  oraz  jego  wiązania  z  kolagenem.  Szybkość  wnikania
i zwiększoną zdolność wiązania w podwyższonej temperaturze tłumaczy się przyśpieszeniem
reakcji  kompleksowania,  czyli  powstania  związków  o  wyższej  zasadowości,  a  tym  samym
o większej zdolności wiązania się z kolagenem. Ponadto podwyższona temperatura powoduje
równomierne rozłożenie się garbnika w skórze.

Czynnik  mechaniczny  –  wprowadzenie  w  ruch  skór  w  procesie  garbowania  przyspiesza
dyfuzję garbnika w głąb tkanki skórnej. Ruch skrzydeł cytroka powoduje rozluźnienie tkanki
skórnej i ułatwia wnikanie garbnika w głąb tkanki skórnej. Stopień dyfuzji związków chromu
kontroluje  się  na  przekroju  skóry,  którego  powierzchnia  zmienia  kolor  z  białego  na  jasno-
szaro-zielony lub niebieski.

Czas  garbowania  –  największe  wiązanie  garbnika  obserwuje  się  w  pierwszych  2–4
godzinach  procesu  garbowania,  potem  maleje a  po  pewnym  czasie zanika. Stopień  wiązania
garbnika  przez  kolagen  jest  kontrolowany  w  próbie  gotowania  poprzez  określenie
temperatury  skurczu.  Podwyższona  temperatura  skurczu  świadczy  o  tym  e  więcej  jest
garbnika związanego z tkanką skórną a skóra jest prawidłowo wygarbowana.

Odleżenie skór – podczas odleżenia wzrasta ilość chromu związanego z tkanką skórną. Czas
odleżenia  około  24  godziny,  dłuższe  odleżenie  nie  powoduje  zwiększenia  ilości  garbnika
związanego ze skórą. Dłuższe odleżenie dla niektórych rodzajów skór jest wskazane.

Technika garbowania jednokąpielowego skór futerkowych

Garbowanie chromowe skór futerkowych rozwijało się w Polsce stosunkowo powoli.

Głównym  powodem  powolnego  rozpowszechnienia  tej  metody  były  trudności  uzyskania
dużej  miękkości  tkanki  skórnej,  jaką  otrzymywano  przez  piklowanie w klasycznej  metodzie
lipskiej.  Utrudnione  były  też  możliwości  rozjaśniania  tych  skór  oraz  ich  mechaniczna
obróbka.  Obecnie  przez  odpowiednie  przygotowanie  skór  futerkowych  do  garbowania
uzyskuje się metodą chromową produkt wysokiej jakości. Skóry takie są odporne na działanie
czynników  atmosferycznych  są  trwałe  na  składowanie,  wykazują  wysoką  temperaturę
skurczu, co pozwoliło na zastosowanie specjalnych metod uszlachetniania.

Skóry futerkowe muszą wykazywać odpowiednią miękkość i ciągliwość i dlatego

garbowanie  ich  przebiega  inaczej  niż  skór  garbarskich  miękkich  wyprawy  chromowej.
W czasie garbowania skór futerkowych zachowany naskórek i włos wpływają na, przenikanie
garbnika.  Garbnik  chromowy  wnika  od  strony  mizdrowej  szybciej  niż  od  strony  okrywy
włosowej,  co  przyczynia  się  do  nierównomiernego  rozłożenia  garbnika  w  skórze  dermy.
Może  to  powodować  obniżenie  plastyczności,  odporności  na  rozciąganie  oraz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powierzchniowe kurczenie się skóry. Garbowanie chromowe może powodować zmianę
wyglądu okrywy włosowej.

Garbowanie chromowe skór futerkowych przeprowadza się w niskich stężeniach brzeczki

i przy niskiej zasadowości. W celu uzyskania jak największej ciągliwości stosuje się
stosunkowo mocny pikiel. Niektóre metody garbowania chromowego podano w tabeli 1.
W metodach garbowania chromowego stosowanych w Polsce do różnych rodzajów skór (tab.
1) współczynnik kąpielowy K = 8÷12, zawartość soli kuchennej 50÷60 g/dm

, zawartość

w brzeczce sporządzonej przez redukcję dwuchromianu (obecnie rzadko stosowany)

lub przy zastosowaniu ekstraktów chromowych 1,1÷2,4 g/dm

przy zasadowości 25÷30%. Do

stępiania brzeczek stosuje się siarczyn sodowy lub węglan sodowy.

Ponadto w celu lepszego wyczerpania chromu z kąpieli garbującej oraz do łagodnej

neutralizacji  stosujemy  związek  o  nazwie  Neutrigan,  który  jest  mieszaniną  organicznych
i nieorganicznych  środków  kompleksotwórczych  z efektem  buforowym  i  neutralnym
odczynie.  Do  neutralizacji  możemy  stosować  również  związek  o  nazwie  Neutrigan  P4.
Obydwa te związki produkowane są przez firmę BASF.

Niektóre rodzaje skór futerkowych, np. lisy szlachetne, są garbowane metodą nanoszenia

roztworu garbnika za pomocą szczotki. Skóry po wyjęciu z kąpieli piklującej po odleżeniu
odwirowuje się i rozciąga, następnie wciera w dermę tych skór roztwór zawierający 40÷60
g/dm

soli oraz brzeczkę chromową zawierającą 6÷5 g/dm

. Skóry składa się mizdrą do

siebie lub przez pół. Po odleżeniu przez noc odwirowuje się je i naciera po raz wtóry. Do skór
cienkich stosuje się niższe stężenia brzeczki i nacieranie jednokrotne.
Przy garbowaniu chromowym jednokąpielowym wykorzystanie brzeczki jest tylko częściowe,
około  25%  i  dlatego  brzeczka  taka  może  być  wykorzystana  przez  3÷6-krotne  zasilane.
Większe  wykorzystanie  chromu  można  uzyskać  przez  zmniejszanie  współczynnika
kąpielowego,  podwyższenie  temperatury  i  zasadowości  brzeczki  garbującej.  Temperatura
skurczu  skór  owczych  wygarbowanych  powinna  wynosić  70÷75°  C,  a  doprowadzanie  do
odporności  skóry  na  wrzącą  wodę,  przestrzegane  w  garbarstwie,  daje  wyrób  futerkowy
o niewystarczającej ciągliwości.

Niektóre metody garbowania skór z włosem przedstawiono w tabeli 1. Zamieszczono

także metodykę garbowania skór jagnięcych i owczych proponowaną przez firmę BASF.
Dokładniejszy opis garbowania chromowego znajduje się w jednostce modułowej
311[09].Z2.01.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metodyka firmy BASF

Kąpiel:

1:10 do 1:20, obliczona do suchej wagi skór

Moczenie:

0,5

g/l

Mollescal C konz.

woda 25–28°C, przez noc,

Pranie I:

g/l

Eusapon AS lub LPK-E

0,5

g/l

soda amoniakalna

woda 40°C, 1 godz.

wypłukać, (strzyżenie), odmięśnić

Pranie II:

g/l

Eusapon AS albo LPK-E

0-5

g/l

Blankit IN albo AR

woda 40°C, 3 godz.

wypłukać,

Ewentualnie jeszcze jedno moczenie tak jak pierwsze.
Domoczenie/Pikiel:

g/l

sól kuchenna

g/l

Bascal S

woda 25°C, minimum 6 godz. lub przez noc

następnie dodać:

g/l

sól kuchenna

2-3

ml/l

kwas mrówkowy 85%

przez noc, następnie 1–2 dni do odleżenia

Garbowanie:

g/l

sól kuchenna

g/l

Lipoderm Licker PN albo CMG

1:5 80°C

g/l

Lipoderm Licker PSE

6-8

g/l

Chromitan B lub FM

woda 35°C, 1 godz.

następnie dodać:

6-8

g/l

Chromitan Blub FM

4 godz.

następnie dodać:

g/l

mrówczan sodu do pH = 3,5

przez noc

następnie dodać:

g/l

soda amoniakalna do pH 3,8

4 godz., następnie 24 godz. do odleżenia,

wyżąć lub odwirować, wysuszyć

dalej wykończać wg potrzeb

Lipoderm Licker CMG – utleniony, siarczynowany ester tłuszczowy. Umożliwia

równomierną  penetrację  tłuszczu  na  wskroś  skóry.  Daje  miękkie  elastyczne  skóry
o przyjemnym,  lekko  tłustym  chwycie,  nie  wpływa  na  ton  i  równomierność  wybarwienia,
ułatwia  barwienie  skór.  Znajduje  zastosowanie  do  wszystkich  typów  skór  miękkich
i futrzarskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Chromitan B – zasadowy siarczan chromu. Łatwo rozpuszcza się w zimnej wodzie, jest

ekonomiczny i łatwy w użyciu. Po zastosowaniu tego środka skóry bardzo dobrze się barwią.
Polepsza drobnoziarnistość lica i penetrację garbnika. Znajduje zastosowanie do garbowania
wszystkich rodzajów skór.

Bascal S – środek odwapniający i piklujący. Zastosowany w wyprawie skór futerkowych

w  moczeniu  przeciwdziała  wypadaniu  włosa.  W  piklowaniu  stopniowo  rozluźnia  łańcuchy
białkowe,  dając  miękkie,  lekkie  skóry.  Polepsza  wyraźnie  wyczerpanie  chromu  z  kąpieli
garbującej,  redukując  ilość  chromu  wymaganą  do  garbowania.  W  piklowaniu  skór
futerkowych środek ten powinien być wcześniej zastosowany na skórę.

Eusapon S/AS – środek powierzchniowoczynny. Jest bardzo wydajnym środkiem

zwilżającym i odtłuszczającym. Jest także bardzo efektywnym środkiem emulgującym
tłuszcze naturalne. Znajduje zastosowanie do moczenia i prania wełny skór owczych
i jagnięcych.

Mollescal C konz. – środek pomocniczy do moczenia. Przyspiesza rozmaczanie surowca,

zapewnia równomierną penetrację wody do skóry podczas moczenia. Znajduje zastosowanie do
rozmaczania surowca sucho i mokrosolonego, zapewnia również ochronę skór surowych przed
atakiem bakteryjnym. Do moczenia skór futerkowych jest dodawany w ilości 0,1–1 g/l kąpieli.

Dokładniejsze charakterystyki środków znajdują się w katalogach firmy BASF.

Do garbowania kąpielowego, skór z okrywą włosową najczęściej stosowane są cytroki

(rys. 1).

Rys. 1. Cytrok [8, s. 45]: 1 – półbeczka, klepka, 2 – dno, 3 – obręcze, 4 – złącza obręczy, 5 – łopatki mieszadła,

6 – tarcze z kryzami i piastami, 7 – wałek, 8 – łożyska, 9 – koła zębate, 10 – koła pasowe, 11 – wspornik

przystawki, 12 – rura grzejna, 13 – deska ochronna, 14 – otwór wypustowy, 15 – złączenie, 16 – ruchoma

rura przelewowo-wypustowa, 17 – osłona wylotu, 18 – podkłady, 19 – schodki, 20 – obudowa,

21 – zakrywa przesuwalna w kierunku strzałki.

Zasada pracy cytroka polega na tym, że czynnikiem ruchu są skrzydła, które poruszają

ciecz  i  znajdujące  się  w  niej  skóry.  Głębokość  zanurzenia  skrzydeł  jest  różna.  Im  większe
zanurzenie  skrzydeł,  tym  energiczniej  poruszana  jest  ciecz  wraz  ze  skórami.  Czynnik
mechaniczny  jest  znacznie  słabszy  niż  w  przypadku  innych  urządzeń,  dlatego  czas
garbowania  należy  wydłużyć.  Bardzo  łatwo  możemy  kontrolować  parametry  procesu.  Po

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

garbowaniu skóry wyrzuca się na skrzydła cytroka w celu obcieknięcia, a następnie układa na
boczki.

Zbiorniki cytroków budowane są w różnych wielkościach o objętości 1–5, a nawet 8 m

Wypukłe  dno  osadza  się  na  klinach  lub  betonowych  podstawach.  Zbiornik  cytroka  ma
zaokrąglony  płaszcz,  wykonany  z drewna  modrzewiowego  lub  sosnowego.  Zaokrąglone  dno
zmniejsza  opory,  ułatwia  krążenie  płynu  i  ruch wirowy  skór.  Mieszadło  łopatkowe składa się
zasadniczo  z  4–8  skrzydeł,  osadzonych  w  bocznych  tarczach,  zamontowanych  na  wale.
Skrzydła osadzone są w tarczach promieniowo lub skośnie pod określonym kątem.

Kontrola procesu garbowania chromowego

Kontrola procesu garbowania chromowego polega na badaniu organoleptycznym

i laboratoryjnym. Przed rozpoczęciem garbowania kontroluje się sporządzoną brzeczkę, jej
zasadowość i zawartość Cr

Kontrola garbowania polega na określeniu współczynnika kąpielowego, czasu

i temperatury kąpieli. W końcowej fazie garbowania, kontroluje się stopień wygarbowania
skóry poprzez oznaczenie temperatury skurczu, która powinna wynosić, w zależności od
rodzaju skór futerkowych, od 65–78°C.

Ponadto oznaczamy pH kąpieli garbującej na 1 godzinę przed zakończeniem procesu.

Końcowe pH po podwyższeniu zasadowości powinno wynosić 3,5–4. Oznaczenie zawartości
Cr

zużytej kąpieli powinno wynosić 5–8 g/l kąpieli przy garbowaniu jednokapielowym.

Należy dodać, że w przypadku garbowania chromowego skór futerkowych możemy
regenerować brzeczkę chromową i używać ją kilkakrotnie.

Środki stosowane do garbowania chromowego

Związki chromu
Chrom tworzy dwa podstawowe rodzaje związków:

–

związki CrX

, w których chrom jest trójwartościowy. Sole chromu trójwartościowego

znajdują duże zastosowanie w garbarstwie. Do garbowania skór używane są zwykle
siarczany, chlorki oraz niektóre sole organiczne chromu, przede wszystkim mrówczan
i szczawian,

–

Związki chromu sześciowartościowego, głównie chromiany i dwuchromiany,

będące

pochodnymi tlenku chromowego CrO

. Dwuchromiany sodowy i potasowy nie wykazują

właściwości garbujących, są jednak stosowane w garbarstwie jako produkt wyjściowy do
otrzymania soli chromu trójwartościowego.

Związki chromu trójwartościowego

Chlorek chromu CrCl

w postaci bezwodnej soli o barwie czerwonobrzoskwiniowiej.

Przez krystalizację w roztworach wodnych można otrzymać sześciowodny chlorek chromowy
CrCl

• 6 H

Siarczan chromowy Cr

(SO

)

• 18H

O o c.cz ~ 716, zawartość Cr

ok. 21%.

Kryształy soli odmiany fioletowej podgrzewane do temp. 90°C tworzą wiele odmian
pośrednich aż do osiągnięcia składu chemicznego odpowiadającego wzorowi Cr

(SO

)

•

O o barwie zielonawoniebieskiej.

Ałuny chromowe, znane i dawniej szeroko stosowane w garbarstwie związki chromu

trójwartościowego występujące w formie krystalicznej. Najczęściej używany do nastawiania
brzeczek jednokąpielowych był ałun chromowo-potasowy (ałun potasowo-chromowy, ałun
chromowy) K

• Cr

• (SO

)

• 24H

O o c. cz. ~ 991, zawartość Cr

15%. Jest to sól

uwodniona, podwójna, barwy ciemnofioletowej, otrzymywana jako produkt uboczny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z roztworów powstałych przez utlenienie substancji organicznych mieszaniną dwuchromianu
i kwasu siarkowego.

Hydroliza soli chromowych

Do garbowania chromowego używa się wodnych roztworów soli chromowych

o określonej zasadowości. Właściwości i zachowanie się roztworów garbujących wobec skór
zależą częściowo od ich zdolności do hydrolizy. W najprostszym ujęciu hydrolizę soli
chromowych można przedstawić wzorem:

CrCl

+ 3H

O Cr(OH)

+ 3HC1

Uwzględniając kompleksowy charakter jonu chromowego, hydrolizę tej soli uważa się za
zjawisko odszczepienia się jonów wodorowych H

od cząsteczek wody związanej z jonem

, a więc analogicznie jak dysocjację elektrolityczną zachodzącą w czystej wodzie.

Tak więc proces hydrolizy przebiegający w wodnym roztworze chlorku chromowego można
zgodnie z teorią koordynacji przedstawić za pomocą równania:

[Cr(H

]Cl

[Cr(H

(OH)

] + 3HC1

Te sposoby ujmowania procesów hydrolizy różnią się tym, że według teorii koordynacji jony
OH

tworzą się wewnątrz kationowego kompleksu, gdy tymczasem zgodnie z dawną teorią

miały  one  powstać  w  wyniku  dysocjacji  otaczających  go  cząsteczek  wody.  Niezależnie  od
sposobu  formułowania  hydroliza  soli  chromowych  przebiega  stopniowo,  tzn.  początkowo
tworzą  się  sole  zasadowe,  w  których  tylko  część  dodatnich  ładunków,  a w końcu  wszystkie
ładunki dodatnie wiążą się z grupami OH

–

Zasadowość roztworów soli chromowych

Do garbowania skór stosuje się wyłącznie zasadowe sole chromu trójwartościowego,

wprowadzone pośrednio lub bezpośrednio do tkanki skórnej. Według definicji Schorlemmera
zasadowość soli chromowej Z wyraża się procentowym stosunkiem chromu związanego
z grupami OH do całkowitej ilości chromu zawartego w tej soli:

Cr związany z OH

Z =

____________________________

• 100%

Cr całkowity

W zasadowych solach chromu część jego związana jest z grupami OH, a pozostałe
z odpowiednimi resztami kwasowymi.
Stosunek chromu związanego z resztami kwasowymi do chromu całkowitego wyrażony
w procentach nazywa się kwasowością K w stopniach Schorlemmera

Cr związany z resztami kwasowymi

Z =

________________________________________________

• 100%

Cr całkowity

Kwasowość i zasadowość dopełniają się wzajemnie do 100%. Tak np. sól obojętna

o wzorze Cr

(SO

)

nie posiada w ogóle grup OH, a więc zasadowość jej wynosi 0%,

kwasowość zaś – 100%. Cr(OH)SO4 wykazuje 33,33% zasadowości oraz 66,67%
kwasowości, ponieważ 1/3 chromu związana jest z grupami OH, pozostałe zaś z resztami SO

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ekstrakty chromowe

Obecnie stosuje się gotowe ekstrakty chromowe. Krajowy przemysł chemiczny

produkuje dwa rodzaje ekstraktów chromowych w postaci sproszkowanych garbników
chromowych o nazwach handlowych Chromal i Chromopol (tab. 2).

Tabela 2. Własności krajowych ekstraktów chromowych [7, s. 180]

Własności

Chromal

Chromopol

Zawartość Cr

w %

25÷26

Zasadowość w %

33÷35

31÷35

Rozpuszczalność w wodzie w temp. 25÷27°C, co
najmniej

Zawartość siarczanu sodowego nie związanego,
w % najwyżej

Skład kompleksowy bezpośrednio po rozpuszczeniu,
w %

- zawartość kompleksów kationowych,
- zawartość kompleksów anionowych

do 20

75÷80

25÷20
75÷80

Skład kompleksowy po 24 h starzenia w %

- zawartość kompleksów kationowych
- zawartość kompleksów anionowych

50÷45
50÷55

38÷44
62÷56

Obecnie produkuje się trzy podstawowe rodzaje ekstraktów chromowych: ekstrakty

zwykłe, ekstrakty pozbawione soli obojętnych (Na

) oraz ekstrakty samostępiające

(tab. 3).

Tabela 3. Skład chemiczny niektórych ekstraktów krajowych i zagranicznych [7, s. 181]

Nazwa handlowa Producent

Wzór sumaryczny

Zasadowość

Ekstrakty zwykłe

Chromal

Chromosal B

Z.Chem. Alwernia

Bayer (Niemcy)

(OH)

(SO

)

• Na

j. w.

25÷26

33÷85

33÷35

Ekstrakty pozbawione soli obojętnych

Chromosal SF

Bayer

(OH)

(SO

)

33,5

33÷35

Chromgerbesalz Bayer

(OH)

(SO

)

Ekstrakty samostępiające

Chromal S

Z. Chem. Alwernia

(OH)

(SO

)

• Na

£6

Chromal MS

Z. Chem. Alwernia

dodatkiem

soli

sodowych kwasów orga-
nicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Baychrom D

Bayer

(OH)

(SO

)

• Na

z dodatkiem dolmitu

Chromitan MS

BASF (RFN)

zasadowy siarczan Cr(III)
z dodatkiem związków
kompleksujących

Chromal otrzymuje się przez zredukowanie dwuchromianu sodowego dwutlenkiem siarki

i wysuszenie soli chromowej w suszarni rozpyłowej w warunkach zapewniających wymaganą
rozpuszczalność produktu.

Chromopol jest maskowanym sproszkowanym garbnikiem chromowym o zasadowości

33%.  Otrzymuje  się  go  z  soli  chromowych  uzyskiwanych  przy  wybielaniu  dwuchromianem
wosków montanowych. Sole Cr(III) zawierające kwas siarkowy są nastawione na zasadowość
33%  przez  dodanie  wymaganych  ilości dwuchromianu  sodowego  niezbędnego  do związania
nadmiaru kwasu siarkowego, który redukuje się melasą.
Produkty  krajowe  są  proszkami  drobnokrystalicznymi,  które  w  roztworach  wodnych  mają
intensywne

zabarwienie

zielone.

Nie

powinny

zawierać

związku

chromu

sześciowartościowego, a zawartość tlenku żelaza może wynosić najwyżej 0,1%.

Ekstrakty chromowe zawierają obojętne i anionowe kompleksy chromowe, które

wykazują  słabe  powinowactwa  do  kolagenu  i  dzięki  temu  jest  ułatwiona  dyfuzja  do  tkanki
skórnej.  Świeżo  rozpuszczony  ekstrakt  chromowy  zawiera  głównie  kompleksy  obojętne
i anionowe.  W  roztworze  wodnym  kompleksy  te  stopniowo  przekształcają  się  w  kompleksy
kationowe.  W  miarę  upływu  czasu,  a  zwłaszcza  po  dodaniu  środka  podwyższającego
zasadowość (stępiającego) proces przemiany kompleksów narasta i przyspieszony  jest dzięki
wiązaniu  się  kompleksów  kationowych  z kolagenem.  W  ten sposób  proces  garbowania przy
użyciu  ekstraktów  chromowych  polega  na  przemianach  kompleksów  niekationowych
w kationowe.  Regulowanie  procesu  odbywa  się  przez  odpowiednie  spiklowanie  golizny,
dobór  optymalnej  temperatury  i  podwyższania  zasadowości  w  czasie  garbowania.
Podwyższanie  zasadowości  rozpoczyna  się  wcześniej,  bo  już  po  upływie  pół  godziny  od
chwili  dodania  ekstraktu  chromowego.  Obecnie  produkowane  są  specjalne  ekstrakty
samostępiające.

Zmiany te powodują, że ekstrakty chromowe mają inny charakter i własności w stosunku

do  zwykłych  brzeczek  chromowych  siarczanowych.  Rozpuszczanie  i rozcieńczanie  oraz
podgrzewanie  mają  wpływ  na  odtworzenie  kationowych  brzeczek  chromowych.  Ekstrakty
chromowe rozpuszcza się w wodzie w zależności  od potrzeb, najczęściej  w stosunku 1:3 lub
1:4, a uzyskane brzeczki używa się dopiero w dniu następnym lub dodaje w stanie suchym, do
skór w kąpieli piklującej.

O jakości ekstraktów chromowych decyduje ich rozpuszczalność w wodzie oraz

szybkość  przejścia  słabo  garbujących  kompleksów  chromowych  anionowych  w  kompleksy
kationowe.  Dlatego  też  większość  sproszkowanych  garbników  chromowych  uzyskuje  się
przez suszenie rozpyłowe, unikając w tein sposób zbyt wysokich temperatur, które wpływają
niekorzystnie na rozpuszczalność. Brzeczki sporządzone z ekstraktów chromowych ma zimno
zachowują  się  jak  silnie  maskowane  roztwory.  Natomiast  roztwory  sporządzone  na  gorąco
wykazują własności normalnych brzeczek chromowych kationowych. Wymienione własności
ekstraktów  chromowych  wykorzystuje  się  zarówno  w  postaci  stężonych  roztworów,  jak
i w postaci  sproszkowanej  w  metodach,  które  przewidują  rozpoczynanie  garbowania  silnie
maskowanymi  anionowymi  związkami  chromu,  a  kończy  się  kationowymi.  Przejście  to
następuje samorzutnie w czasie garbowania.

Chromal jest ekstraktem chromowym niemaskowanym, a więc może ulegać zmianom

w zależności od potrzeb przez dodatek środków maskujących. Maskowanie brzeczek najlepiej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jest przeprowadzać podczas garbowania w celu nadania skórom pulchności i przyjemnego
mięsistego chwytu. Podwyższanie zasadowości, zwane stępianiem brzeczki, dla Chromalu
przeprowadza się węglanem lub wodorowęglanem sodowym.

Ekstrakty chromowe są garbnikami najczęściej używanymi w procesach garbowania

chromowego wszelkiego rodzaju skór.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki jest cel garbowania skór?
2.  Jakie środki znajdują zastosowanie do garbowania chromowego skór futerkowych?
3.  Jak garbowanie chromowe wpływa na jakość skór gotowych?
4.  Jaka  jest  zasadowość  brzeczek  chromowych  w  początkowej  fazie  garbowania  skór

futerkowych?

5.  Jakie znasz związki chromu trójwartościowego?
6.  Na czym polega hydroliza soli chromowych?
7.  Jak badamy stopień wyczerpania brzeczki?
8.  Jak praktycznie prowadzimy garbowanie chromowe?
9.  Co to są ekstrakty chromowe?
10.  Jak przebiega proces garbowania chromowego jednokąpielowego?
11.  Jakie czynniki wpływają na proces garbowania skór futerkowych?
12.  Jak wpływa zasadowość na proces garbowania skór futerkowych?
13.  Jaki jest czas odleżenia skór po garbowaniu?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz ile skór lisów i jaką ilość środków garbujących użyjesz do garbowania

chromowego wiedząc, że pojemność cytroka wynosi 3000 l. Zastosuj współczynnik
kąpielowy 1:20.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  zapoznać się z metodyką garbowania skór,
4)  wyliczyć ilość skór lisów przeznaczonych do garbowania,
5)  wyliczyć ilość środków zużytych do garbowania,
6)  obliczenia zanotować w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

metodyka garbowania,

–

kalkulator,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Oblicz ilość środków użytych do garbowania chromowego skór owczych

cienkowełnistych, wiedząc, że pojemność cytroka wynosi 1500 l. Współczynnik kąpielowy
1:15.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Przeprowadź kontrolę organoleptyczną garbowania chromowego skór futerkowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi prowadzenia procesu garbowania

chromowego skór futerkowych,

3)  przygotować i pobrać próbki skóry,
4)  pobrać próbki kąpieli garbującej,
5)  przeprowadzić próbę wrzątku,
6)  sporządzić klarowność kąpieli,
7)  sprawdzić stopień przegarbowania tkanki skórnej,
8)  zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stół roboczy,

–

skóry po garbowaniu chromowym,

–

zużyta kąpiel garbująca,

–

zlewki laboratoryjne,

–

nóż do wycinania próbek,

–

termometr,

–

odzież ochronna.

Ćwiczenie 5

Określ wady jakie powstały w czasie garbowania chromowego w otrzymanych próbkach

skór.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp,
2) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi wad i uszkodzeń powstałych w czasie

garbowania,

3)  zaobserwować czy nastąpiło przegarbowanie tkanki skórnej,
4)  określić sztywność, łamliwość tkanki skórnej,
5)  określić kolor okrywy włosowej (czy ma połysk, czy jest matowa),
6)  zanotować obserwacje w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stół roboczy,

–

różny asortyment skór futerkowych garbowanych chromowo,

–

odzież ochronna,

–

rękawice gumowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić cel garbowania chromowego?

2) sporządzić kąpiel garbującą?

3) wyliczyć w oparciu o metodykę ilość środków użytych do garbowania

chromowego?

4) dobrać parametry garbowania chromowego?

5) przeprowadzić ocenę organoleptyczną stopnia wyczerpania kąpieli

garbującej?

6) przeprowadzić moczenie skór suchych?

7) podwyższyć zasadowość brzeczki garbującej?

8) przeprowadzić proces garbowania skór?

9) dostosować sposób garbowania do charakteru okrywy włosowej

i tkanki skórnej?

10) przeprowadzić kontrolę procesu garbowania skór?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Garbowanie glinowe

4.2.1. Materiał nauczania

Garbowanie glinowe jest jedną z najstarszych metod garbowania mineralnego, zwanego

też garbowaniem ałunowym, które ulega modyfikacji lub też wypierane jest przez inne
metody garbowania. Garbowanie glinowe nosi też nazwę pseudogarbowania, jest stosowane
dla skór przeznaczonych do wykończenia w kolorze białym.

Garbowanie solami glinu, głównie siarczanem glinowo-potasowym, daje skórę białą

i dlatego określamy jako wyprawę białoskórniczą. Skóra jest blachowata i sztywna, lecz nie
zawiera szkodliwych substancji.

Środki stosowane do garbowania glinowego

Produktami wyjściowymi do garbowania skór futerkowych jest siarczan glinu w postaci

(SO

)

18 H

O oraz ałun glinowy Me

(SO

)

· 24 H

O. Związki te w roztworze

wodnym ulegają protolizie i tworzą zasadowe sole glinu. Kompleksowe związki glinu należą
do tej samej grupy co związki chromowe. Kation Al

tworzy w roztworach wodnych

udowodniony jon kompleksowy sześcioalkwaglinowy. Kation ten ulega protolizie
i kondensacji, które prowadzą do powstania układu zasadowych soli glinowych.

Bardzo nietrwałymi układami są roztwory wodne zasadowych siarczanów glinowych,

w których przy zasadowości około 30% wydzielają się nierozpuszczalne osady
wysokozasadowych soli glinu.

Do garbowania mogą być użyte różne sole glinu; stosuje się zazwyczaj najtańsze

i najłatwiejsze do otrzymania. Należą do nich:

–

siarczan glinowo-potasowy (ałun glinowy, ałun biały, ałun potasowo-glinowy)
AlK(SO

)

•12H

O. Jest to ciało stałe, krystaliczne, bezbarwne, o kwaśnym cierpkim

smaku,  z  białym  nalotem  (jeśli  utracił  wodę  krystalizacyjną).  W  wodzie  rozpuszcza  się
dobrze.  W  futrzarstwie  ma  zastosowanie  jako:  składnik  kąpieli  garbującej,  dodatek  do
soli  przy  konserwowaniu  skór  surowych  i  środek  zaprawowy  przy  barwieniu  włosa  na
jasne kolory.

–

siarczan glinowo-amonowy (ałun amonowy, ałun amonowo-glinowy, Al(NH

)(SO

)

•

12H

O. Jest to ciało stałe, krystaliczne, bezbarwne, o smaku cierpko ściągającym.

W handlu spotyka się w dwóch postaciach, jako krystaliczny i bezwodny (biały
higroskopijny proszek). Rozpuszczalność obu produktów w wodzie jest dobra.
Zastosowanie jego w; futrzarstwie jest takie jak siarczanu glinowo-potasowego.

–

siarczan glinowy A1

(S0

)

• 18H

O. Jest ciałem stałym, krystalicznym, bezbarwnym,

a po utracie wody krystalizacyjnej występuje na powierzchni biały nalot. Posiada on
smak cierpko-kwaśny i jest dobrze rozpuszczalny w wodzie. Zastosowanie jego
w futrzarstwie jest analogiczne do siarczanu glinowo-potasowego.

Ponieważ we wszystkich trzech wymienionych produktach występuje jako zasadniczy

element A1

(SO

)

, który wykazuje cechy pseudogarbujące, przeto w przypadku zastąpienia

jednego produktu drugim należy użyć je w takim stosunku, w jakim mają się do siebie ich
ciężary cząsteczkowe.

Obecnie jednak najczęściej sięga się do gotowych ekstraktów i związków

kompleksowych na bazie związków glinu. Występują one w handlu pod nazwą Lutanów.
Lutan B – jest to wysoko zasadowa sól kompleksowa glinu z bardzo duża siłą wiązani. Daje
pełność tkanki skórnej, dobry szlif, dlatego polecany jest do produkcji welurów futrzarskich.
Innym związkiem o podobnych właściwościach jest Lutan CRN, który jest kompleksem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

glinowo-chromowym, daje skóry o jasnej mizdrze. Celem poprawienia miękkości
i ciągliwości skór futrzarskich możemy stosować Lutan NF, który możemy stosować do
garbowania wszystkich typów skór futerkowych.

Sposoby garbowania

Proces garbowania skór futerkowych solami glinu przebiega następująco: rozmoczone,

odmięsione,  wyprane  i  odwirowane  skóry  wkłada  się  do  zimnej  kąpieli  o  zawartości
30–40  g  NaCl  /l,  mieszając  je  przez  1  godz.,  po  czym  dodaje  się  30–40  g  ałunu  glinowo-
amonowego  na  litr  lub  23–30  g  siarczanu  glinowego  na  litr,  mieszając  je  okresowo  przez
24 godz.  Po  wyjęciu  skór  z  kąpieli  konieczne  jest  jednodniowe  odleżenie  się  ich  w  stosie.
Koniec garbowania poznaje się po tych samych cechach, co piklowanie.

Garbowanie glinowe ma wiele cech wspólnych z piklowaniem: czynnikiem wiążącym

kolagen  w  obu  przypadkach  jest  reszta  kwasowa,  garbowanie  przebiega  w  środowisku
kwaśnym wobec soli, oba rodzaje garbowania dają skórę mało odporną na działanie wody.
Ze  względu  na  niebezpieczeństwo  wytrącenia  się  soli  glinowych  o  wyższej  zasadowości,
garbowanie  należy  prowadzić  w  środowisku  kwaśnym,  ponieważ  w  miarę  wiązania  jonów
kwaśnych przez kolagen samorzutnie podwyższa się zasadowość kąpieli.

Ważnym momentem przy garbowaniu skór solami glinowymi jest konieczność odleżenia

się ich po wysuszeniu przez dłuższy czas w wilgotnym, chłodnym miejscu w celu
dojrzewania. Im okres ten jest dłuższy tym jakość gotowych skór jest lepsza.

Skóry futerkowe garbowane kąpielowo solami glinowymi są gorsze od garbowanych

metodą piklową, gdyż sole glinowe pozostawiają na włosie „inkrustację”, przez co staje się on
szorstki, zlepiony i bardziej łamliwy. Poza tym sole glinowe związane z włosem wpływają
ujemnie na jego wybarwienie.

Skóry garbowane glinowo są białe, szorstkie, pełniejsze, bardziej miękkie, jednak mniej

ciągliwe i wykazują mniejszą wydajność powierzchniową niż skóry piklowane.

Skóry futerkowe garbowano dawniej przeważnie przez nacieranie mizdry roztworem

zawierającym 200–250 g ałunu/l i 200–250 g NaCl/l. Skóry garbowane glinowo są mało
trwałe i szybko starzeją się (rozpadają).

Wady i uszkodzenia powstałe w czasie garbowania glinowego

Jedną z najczęstszych wad jest wydzielanie na powierzchni soli kuchennej w postaci

nalotów. Sole glinowe bardzo łatwo reagują z tłuszczami, tworząc nierozpuszczalne w wodzie
mydła glinowe, dlatego w przypadku skór futrzarskich należy je dokładnie odtłuścić.
Występowanie na skórach nalotów i sztywności tkanki skórnej spowodowane jest zbyt
wysoką temperaturą suszenia i słabą wymianą powietrza.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki jest cel garbowania glinowego skór futerkowych?
2.  Jakie środki stosujemy do garbowania glinowego skór futerkowych?
3.  Jaki  kolor  posiada  tkanka  skórna  po  przeprowadzeniu  garbowania  glinowego  skór

futerkowych?

4.  Jaka jest temperatura skurczu skór garbowanych ałunem glinowym?
5.  Jaką ilość ałunu glinowego zastosujemy do garbowania skór futerkowych?
6.  Jakie czynniki wpływają na proces garbowania glinowego?
7.  Czy garbowanie glinowe dobrze jest stosować samodzielnie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź garbowanie glinowe skór królików metodą kąpielową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym garbowania glinowego,
2)  zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami ergonomii i bhp,
3)  zapoznać się z metodyką garbowania kąpielowego przy zastosowaniu związków glinu,
4)  sporządzić kąpiel garbującą,
5)  przeprowadzić garbowania skór,
6)  kontrolować proces garbowania,
7)  zanotować spostrzeżenia w dzienniczku ćwiczeń,
8)  zaprezentować wygarbowane skóry na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

metodyka garbowania glinowego,

−

skóry królicze,

−

środki do garbowania glinowego,

−

waga,

−

cytrok,

−

zlewki laboratoryjne,

−

odzież ochronna.

Ćwiczenie 2

Oblicz ilość środków do garbowania glinowego prowadzonego metodą kąpielową skór

owczych w cytroku o pojemności 1500 l. Przeprowadź garbowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp,
2)  zapoznać się z wiadomościami z zakresu garbowania kąpielowego,
3)  dobra c skóry do garbowania,
4)  wrzucić skóry do kąpieli,
5)  przeprowadzić proces garbowania,
6)  dokonać oceny organoleptycznej garbowanych skór,
7)  zanotować obliczenia i spostrzeżenia w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

metodyka garbowania glinowego,

−

cytrok do garbowania,

−

skóry owcze,

−

środki do garbowania,

−

stół roboczy lub blat,

−

odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Omów kolejność czynności obsługi cytroka podczas wykonywania procesu garbowania

skór futerkowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2)  omówić zasadę pracy cytroka,
3)  wymienić kolejność czynności przy wykonywaniu garbowania chromowego,
4)  omówić zasady bhp obowiązujące przy obsłudze cytroka,
5)  zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok rysunkowy,

−

przybory do pisania,

−

kredki,

−

linijka.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić cel garbowania glinowego?

2) przeprowadzić proces garbowania glinowego?

3) wyliczyć ilość środków użytych do garbowania glinowego?

4) określić urządzenia w jakich prowadzi się proces garbowania glinowego? ¨

5) określić optymalne pH podczas garbowania solami glinu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Garbowanie aldehydowe

4.3.1. Materiał nauczania

Do garbowania skór wykorzystywano kiedyś aldehyd mrówkowy, ale obecnie jego

stosowanie jest zakazane, ze względu na szkodliwe działanie toksyczne.

Garbowanie aldehydem glutarowym

Ze względu na swoje bardzo dobre cechy do garbowania skór futerkowych stosuje się

aldehyd glutarowy.

Aldehyd glutarowy OHC(CH

)

CHO znany jako produkt techniczny pod nazwą jako

Relugan GT (firmy BASF) jest to 25% roztwór wodny lub 50% roztworów o wartości pH 3÷4
o lekko żółtym zabarwieniu i specyficznym zapachu.

Wiązanie aldehydu glutarowego polega na reagowaniu z grupami aminowymi kolagenu

z wytworzeniem  mostków ścieciujących.  Oprócz tego następuje osadzenie w tkance skórnej
produktów polimeryzaji  aldehydu glutarowego o wysokiej masie cząsteczkowej. Produkty te
powstają  w  wyniku  samorzutnej  polimeryzacji  aldehydu  glutarowego  w  roztworach.
Tworzenie  związków  nierozpuszczalnych  w  wodzie  oraz  proces  polimeryzacji  przebiegają
równolegle.

(CH

)

(CH

)

NH - CH - NH

Aldehyd glutarowy użyty do samodzielnego garbowania daje skóry o zwiększonej

odporności  na  pot  i  na  alkalia;  skóry  mogą  być  prane.  Mają  one  miękki  chwyt,  większą
pełność,  a  przy  barwieniu  uzyskuje  się  równomierny  odcień.  Wygarbowane  nimi  skóry
cechują się wielu korzystnymi własnościami. Powinowactwo aldehydu glutarowego do skóry
jest znacznie większe niż aldehydu mrówkowego. Temperatura skurczu, jaką osiąga się po 1 h
garbowania  aldehydem  glutarowym  skóry,  wynosi  ok.  80°C;  wartość  taką  osiąga  się  przy
garbowaniu aldehydem mrówkowym po 7 h.

Aldehyd glutarowy, podobnie jak inne aldehydy, tworzy połączenia z chromem i może

on być stosowany w różnych fazach garbowania. Może być dodawany do kąpieli

piklującej

w czasie garbowania i zobojętniania. Wprowadzenie do skóry futrzarskiej aldehydu
glutarowego przed garbowaniem chromowym korzystnie wpływa na szybkie wiązanie Cr(III)
z kolagenem i lepsze jego rozłożenie w całym przekroju. Garbowanie chromowe z dodatkiem
aldehydu glutarowego daje skóry o dużej miękkości, pełności i pulchności.

W przypadku skór futrzarskich aldehyd glutarowy jest stosowny do garbowania skór

piżmaków owczych, nutrii, tchórzy i innych skór o tłustej z natury tkance skórnej.
Garbowanie przeprowadza się przy pH 6,5÷8,0 w kąpieli zawierającej 8÷16 g/dm

25-procentowego aldehydu glutarowego przy temp. 26÷32ºC. Skóry takie wykazują wysokie
walory dobrze wyprawionej skóry futerkowej.

Skóry garbowane aldehydem glutarowym są odporne na pranie i stosowane jako

prześcieradła na łóżka szpitalne.

Obecnie do garbowania aldehydowego stosuje się Relugan EH-GM firmy BASF.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Charakterystyka środka:

–

koncentracja

–

oło 35%

–

wartość pH

–

3–,5

–

zawartość aldehydenu

–

wygląd

–

lekko żółty płyn

Właściwości:

–

maskowany aldehyd glutarowy bardzo dobrze penetruje przez przekrój skóry, co daje
równomiernie przegarbowany crust o lekko żółtawym kolorze,

–

ma doskonałe działanie garbujące,

–

daje bardzo jasne wet white, w porównaniu z konwencjonalnymi aldehydami
glutarowymi,

–

nadaje skórze pełny chwyt,

–

nie zawiera formaldehydu,

–

ma bardzo niską zawartość metanolu,

–

zapewnia powtarzalność produkcji, ponieważ nie jest wrażliwy na czynniki zewnętrzne,
takie jak zmiany warunków procesowych i twardą wodę,

–

łatwy do rozcieńczenia wodą,

–

jest bardzo prosty w użyciu i skraca czas trwania procesu zagarbowania,

–

w następnych etapach produkcji skóry mogą być garbowane konwencjonalnymi
garbnikami chromowymi, garbnikami roślinnymi oraz garbnikami polimerowymi
i syntanami.

Poniżej przedstawiono metodykę garbowania proponowaną przez firmę BASF.

Garbowanie welurów owczych odpornych na pranie do celów zdrowotnych

Kąpiel:

1:10, obliczona do wagi solonej skór

Moczenie:

0,5

g/l Mollescal C konz

woda 25°C, przez noc, wypłukać

Pranie I:

g/l Eusapon

LPK-E

0,5

g/l soda amoniakalna

woda 36°C, 1 godz.

wypłukać, odmięśnić

Pranie II

g/l Eusapon

LPK-E

g/l Blankit IN

woda 36°C, 2 godz.

wypłukać

Pikiel:

g/l sól kuchenna

g/l kwas mrówkowy

woda 25–30°C, przez noc

3,4–3,5

Garbowanie:

g/l sól kuchenna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

g/l Lipoderm Licker PSE lub E (1 :5, 80°C)

woda 35°C, l godz.

następnie dodać:

g/l Chromitan B

2 godz.

następnie dodać:

g/l mrówczan sodu

2 godz.

następnie dodać:

g/l soda amoniakalna, do pH

4,0

przez noc

następnie dodać:

g/l Relugan GT 50

1 godz.

następnie dodać:

g/l Relugan GT 50

3 godz. pH

4,0

następnie dodać:

g/l soda oczyszczona, do pH

5,5

3 godz. krótka płuczka, odleżenie,

odwirować, wysuszyć

Relugan GT 50 – wodny roztwór aldehydu glutarowego. Ma wyraźne działanie

garbujące.  Skóry  nim  wygarbowane  uzyskują  jasnożółty  kolor  a  temperatura  skurczu  jest
wyższa  niż  80°C.  Skóry  po  garbowaniu  mogą  być  barwione  na  intensywne  żywe  kolory.
Znajduje  zastosowanie  do  miękkich,  pełnych  skór  odpornych  na  pranie  i  pot.  nie  ma
w futrzarstwie.
Lipoderm  Licker  PU/E  –  anionowy,  syntetyczny  środek  natłuszczający.  Jest  całkowicie
syntetyczną  emulsją  tłuszczową,  która  nie  zawiera  żadnych  naturalnych  olejów.  Penetruje
bardzo  efektywnie  na  wskroś  skóry.  Jest  bardzo  wszechstronny  i  może  być  stosowany  do
różnych typów skór. Jest zalecany do skór futerkowych, ponieważ daje skóry lekkie.
Eusapon  W  –  środek  powierzchniowoczynny.  Jest  środkiem  zwilżającym,  przyspieszającym
moczenie  surowca  mokro  i  sucho  solonego.  Znajduje  zastosowanie  do  moczenia  wszystkich
typów skór surowych. Do moczenia skór futerkowych zalecany jest w ilości 2 g/l.

Dokładniejsze charakterystyki środków znajdują się w katalogach firmy BASF.

Kombinowane metody garbowania skór futrzarskich

Kombinowane metody garbowania skór futrzarskich zależą od tego jaki rodzaj skór

mamy do garbowania oraz od tego na jaki asortyment będziemy przeznaczać skóry futrzarskie
– dotyczy to w drugim przypadku skór owczych i jagnięcych.

Każdy z garbników nadaje skórom charakterystyczne cechy i najczęściej dobiera się tak

metody garbowania kombinowanego aby się wzajemnie uzupełniały.

Kombinowane metody pozwalają na skrócenie czasu, oszczędności stosowanych

garbników. Obecnie metody garbowania skór, nowe techniki wykańczania skór powoduje, że
trudno określić granicę pomiędzy garbowaniem prostym a kombinowanym.

W wyprawie skór garbowanych chromowo biorą udział inne substancje garbujące,

stosowane  do  przygotowania  skór  do  wykończania  skór  np.  uściskania  tkanki  skórnej
przygotowanie  skór  do  barwienia,  dlatego  też  trudno  jest  omówić  wszystkie  możliwości
zastosowania  kombinowanych  metod  garbowania.  W  futrzarstwie  najczęściej  stosowane
metody garbowania kombinowanego mają na celu:

–

wzmocnienie obsady włosa i poprawę trwałości garbowania,

–

przygotowanie włosa i mizdry do wykończenia, a szczególnie ułatwienie procesów
barwienia włosa i innych procesów uszlachetniania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Klasycznymi metodami wyprawy skór futerkowych są piklowanie i garbowanie

zakwasowe,  które  zalicza  się  do  pseudogarbowania.  Otrzymuje  się  skóry  o  nieznacznej
temperaturze  skurczu,  co  uniemożliwia  stosowanie  wyższych  temperatur  w  czasie
uszlachetniania  włosa.  Skóry  takie  wykazują  słabą  odporność  na  warunki  atmosferyczne
i dlatego ograniczone jest ich wykorzystanie od strony mizdry.

W nowoczesnej technologii garbowania skór futerkowych łączy się pseudogarbowanie

z garbowaniem  trwałym,  np.  chromowym.  Zastosowanie  długotrwałego  oddziaływania
kwasami w procesie piklowania  lub  zakwasu ma  zdecydowany wpływ  na ciągliwość tkanki,
tak  istotną  dla  skór  futerkowych.  Skóry  futerkowe  przewidziane  do  użytkowania  od  strony
mizdry  po  wstępnym  zagarbowaniu  piklowo  lub  zakwasowo  są  dogarbowane  chromowo
w celu  zwiększenia  trwałości  na  warunki  atmosferyczne  i  wytrzymałości  na  wysokie
temperatury. W celu ułatwienia barwienia od strony mizdry stosuje się dogarbowanie roślinne
lub syntanowe. Uzyskuje  się w ten  sposób równomierne wybarwienie, mizdra taka  lepiej się
szlifuje.

Zastosowanie garbowania chromowego lub aldehydem mrówkowym w procesie

garbowania skór futerkowych pozwala na stosowanie wyższych temperatur kąpieli barwiącej
i nowych rozwiązań technologicznych w procesach wykończalniczych.
Garbowanie kombinowane przeprowadza się w jednej lub dwóch kąpielach w zależności od
wymagań i warunków technologicznych.

Metoda piklowo-chromowa

Metoda ta jest rozpowszechniona przy wyprawie skór owczych, nutrii i innych, które

będą dodatkowo uszlachetniane W procesie wykończenia.

Piklowanie skór przeprowadza się w cytrokach. Do kąpieli o K = 8 i temp. 30÷35°C

dodaje się 60 g/dm

soli kuchennej i po jej rozpuszczeniu zarzuca się skóry przy ciągłym

obracaniu. Po pewnej chwili dodaje się 12 g/dm

kwasu mrówkowego rozcieńczonego (1:10).

Skóry obraca się przez 3÷4 h i pozostawia na noc. Następnego dnia cytrok uruchamia się
okresowo. Cały czas garbowania wynosi 24÷48 h w zależności od grubości skór. Spiklowane
skóry wyrzuca się na kozły do odleżenia na jedną dobę, po odwirowaniu zarzuca do cytroka
w

podobnych

warunkach,

jakich

przebiegało

piklowanie

dodaje

40 g/dm

soli kuchennej. Następnie dodaje się brzeczkę chromową (2÷4,5 g/dm

)

o zasadowości 30÷35%. Brzeczkę dozuje się porcjami, najczęściej pozostawia na noc
i dopiero w następnym dniu dodaje się porcjami 0,3 g/dm

węglanu sodowego

rozpuszczonego w wodzie. Po dodaniu ostatniej porcji węglanu sodowego skóry obraca się
w kąpieli, a następnie wyrzuca na kozły do odleżenia na 1÷2 dni.

Garbowanie zakwasowe z dodatkowym zagarbowaniem brzeczką chromową

Garbowanie to polega na dodatkowym zagarbowaniu brzeczką chromową skór, które

zostały zagarbowane zakwasowo. Brzeczki chromowej o zasadowości 30% dodaje się
w ilości 1,5÷3 g/dm

przy dodaniu 30÷40 g/dm

NaCl.

Kontrola jakości środków stosowanych w procesach garbowania w praktyce sprowadza się
do kontroli pH, terminu ważności i oceny organoleptycznej.

Wszystkie środki stosowane w procesach technologicznych wyprawy powinny posiadać

atest lub charakterystykę technologiczną. Taką charakterystykę przedstawiono poniżej dla
Reluganu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Relugan®GT 50

garbnik aldehydowy

Skład:

wodny roztwór aldehydu glutarowego.

Charakterystyka:

Koncentracja

ok. 50,5%

Wartość pH

ok. 3,7

Wygląd

jasnożółty, lejący płyn

Właściwości:

–

ma wyraźne działanie garbujące,

–

skóry uzyskują po garbowaniu jasnożółty kolor i temperatura skurczu jest wyższa niż
80

–

jego działanie garbujące przebiega w szerokim zakresie pH i stosowanej ilości, ponieważ
zwiększa się w wyższej zasadowości,

–

podnosi jakość skór licowych i futerkowych, przez zwiększenie ich miękkości i pełności,
nie powodując zwiększenia masy skór,

–

polepsza odporność skór na pranie i na pot,

–

skóry mogą być barwione na intensywne, żywe kolory,

–

zaczyna polimeryzować w pH wyższym niż 9, zwłaszcza w podwyższonych temperaturach,

–

jest kompatybilny z kwasami stosowanymi do piklowania, solami neutralnymi
i garbnikami mineralnymi, jednak może wytrącać się w obecności garbników
fenolowych, amin, soli amonowych i siarczanowanych emulsji tłuszczowych,

–

rozpuszczalny w wodzie,

–

po  przekroczeniu  okresu  użyteczności  lub  przechowywaniu  w  temperaturach  powyżej
25°C  zmienia  kolor  na  jasnobrązowy  i  zawartość  aldehydu  w  tym  środku  może  być
niższa,  natomiast  jego  działanie  garbujące  pozostaje  nienaruszone,  pod  warunkiem,  że
tworzy nadal klarowny roztwór z wodą.

Zastosowanie:

–

do miękkich, pełnych skór odpornych na pranie i na pot,

–

może być aplikowany w następujących etapach procesu:

–

zagarbowaniu i dogarbowaniu skór roślinnych,

–

garbowaniu wet white,

–

garbowaniu chromowym,

–

dogarbowaniu skór chromowych,

–

garbowaniu skór marszczonych,

–

garbowaniu irchy i zamszów kombinowanych,

–

wyprawianiu skór futerkowych,

–

przed zastosowaniem powinien być rozcieńczony z wodą w stosunku 1:2–1:5,

–

należy go aplikować na skóry w ilości 0,5%÷4%,

–

niskie pH (<3,8) sprzyja penetracji i daje drobnoziarniste lico, ale wzrost pH powoduje
zwiększenie powinowactwa garbnika do włókien kolagenowych i polepsza wyczerpanie,

–

właściwe jest zastosowanie go w ilości ok. 0,5% do wagi golizny lub ok. 1% do wagi
struganej, aby doprowadzić do znacznego poprawienia miękkości i pełności skór
chromowych, a także ich drobnoziarnistości i równomierności,

–

aby uzyskać skór odporne na pranie i na pot, należy zastosować go w ilości do 4% do
wagi struganej,

–

wskazane jest dodać ok. 1% tego środka do wet white do wagi golizny; najlepsze
rezultaty można uzyskać łącząc go z garbnikami polimerowymi, takimi jak Relugan RF
i syntanami, takimi jak Basyntan DLX-N,

–

może być aplikowany na goliznę w piklowaniu, jeżeli jest używany do zagarbowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

skór roślinnych, skór chromowych, wet white lub skór zamszowych,

–

jeżeli jest używany do dogarbowania skór chromowych, zaleca się dodać go przed
neutralizacją, bez konieczności płukania, ponieważ kwas pozostawiony w skórach
brzeczki chromowej może być użyty do uregulowania pH,

–

w  bardzo  wyczerpanej  brzeczce  chromowej zaleca  się  uregulować  pH  przez dodanie  do
kąpieli kwasu przed zastosowaniem tego środka; dzięki temu pH jest na tyle  niskie, aby
zapobiec  zbyt  wczesnemu  utrwaleniu  garbnika  aldehydowego,  gdyż  mogłoby  to
spowodować  osadzenie się jego dużych ilości w zewnętrznych warstwach skóry,

–

do skór o marszczonym licu, ponieważ ma wysokie powinowactwo do włókien
kolagenowych w wysokim pH; dzięki temu można uzyskać bardzo interesująca teksturę
skóry, zwłaszcza, jeżeli środek ten jest aplikowany na niegarbowaną goliznę,

–

jest także bardzo efektywny w dogarbowaniu wet blue,

–

nie jest odpowiedni do skór białych, ponieważ powoduje ich zażółcenie.

Magazynowanie:
–

temp. pokojowa (25°C),

–

6 miesięcy.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie środki znajdują zastosowanie do garbowania aldehydowego skór futerkowych?
2.  Jak garbowanie aldehydowe wpływa na jakość skór gotowych?
3.  W jaki sposób przeprowadzamy garbowanie aldehydowe?
4.  Na czym polega garbowanie kombinowane?
5.  Jakie znasz rodzaje garbowania kombinowanego?
6.  Do jakiego asortymentu skór stosujemy garbowanie piklowo-chromowe?
7.  Jakie czynniki mają wpływ na proces garbowania aldehydowego?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź garbowanie skór owczych aldehydem glutarowym metodą kąpielową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z odpowiednim fragmentem materiału nauczania,
2)  zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i zasadami ergonomii,
3)  zapoznać się z metodyką garbowania aldehydowego,
4)  obliczyć ilość środków potrzebnych do sporządzenia kąpieli,
5)  sporządzić kąpiel garbującą,
6)  przeprowadzić garbowanie,
7)  kontrolować proces garbowania,
8)  zapisać wyniki w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

skóry owcze,

–

metodyka garbowania aldehydowego,

–

środki garbujące,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

cytrok garbarski,

–

waga,

–

zlewki laboratoryjne,

–

odzież ochronna,

–

rękawice gumowe.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj rodzaj zastosowanego garbowania skór futerkowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  dysponować różnymi rodzajami skór wygarbowanych z okrywą włosową,
4)  określić charakter tkanki skórnej otrzymanych skór,
5)  omówić sposób garbowania zastosowany w przedstawionych skórach,
6)  spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń,
7)  wziąć udział w dyskusji podsumowującej ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stół roboczy,

–

skóry wygarbowane różnymi środkami,

–

przybory do pisania,

–

dzienniczek ćwiczeń,

–

odzież ochronna,

–

rękawice gumowe.

Ćwiczenie 3

Oblicz ilość środków zużytych do garbowania aldehydowego prowadzonego metodą

kąpielową w cytroku o pojemności 1500 l.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym garbowania aldehydowego,
2)  zorganizować stanowisko pracy,
3)  zapoznać się z metodyką garbowania aldehydowego,
4)  obliczyć ilość środków potrzebnych do sporządzenia kąpieli,
5)  zapisać wyliczenia w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dzienniczek ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Dobierz przedstawione Ci garbniki do garbowania różnego asortymentu skór z okrywą

włosową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym dotyczącym garbowania skór z włosem,
2)  zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
3)  określić charakter tkanki skórnej różnego rodzaju otrzymanych skór,
4)  dobrać garbniki do rodzaju skór,
5)  uzasadnić swój wybór,
6)  spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń,
7)  zaprezentować wykonanie ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stół roboczy,

–

pojemniki ze środkami garbującymi,

–

skóry do garbowania,

–

odzież ochronna,

–

rękawice gumowe.

Ćwiczenie 5

Dokonaj

porównania

garbowania

kąpielowego

aldehydowego

skór owczych

z garbowaniem aldehydowym szczotkowym skór nutrii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2)  zapoznać się z techniką garbowania kąpielowego,
3)  zapoznać się z techniką garbowania szczotkowego przez nacieranie,
4)  dokonać oceny organoleptycznej kąpieli garbującej,
5)  dokonać oceny organoleptycznej kąpieli do garbowania szczotkowego,
6)  przeprowadzić garbowanie kąpielowe,
7)  przeprowadzić garbowanie szczotkowe,
8)  dokonać oceny skóry garbowanej kąpielowo,
9)  dokonać oceny skóry garbowanej szczotkowo,
10)  porównać jakość i stopień garbowania według obu metod
11)  spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

skóry owcze,

–

skóry z nutrii,

–

cytrok z kąpielą garbującą,

–

stół roboczy do garbowania szczotkowego,

–

szczotka do nacierania,

–

boczki do wykładania skór,

–

odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) Scharakteryzować proces garbowania aldehydowego?

¨ ¨

2) Scharakteryzować proces garbowania kombinowanego?

¨ ¨

3) Dobrać parametry garbowania aldehydowego?

¨ ¨

4) Sporządzić kąpiel garbującą do garbowania aldehydowego?

¨ ¨

5) Przeprowadzić garbowanie metodą kąpielową?

¨ ¨

6) Przeprowadzić garbowanie metodą szczotkową?

¨ ¨

7) Ocenić jakość wykonanej operacji garbowania skór?

¨ ¨

8) Scharakteryzować środki do garbowania aldehydowego?

¨ ¨

9) Dobrać metodę garbowania do charakteru tkanki skórnej?

¨ ¨

10) Wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...................................................................................................

Garbowanie skór z okrywą włosową

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punktacja

Razem: