Egzegeza ST 

Literatura prorocka 

a) 

Profetyzm 

b)  Proroctwo 
c) 

Prorocy 

Ad a) Ruch który jest obecny we wszystkich etapach 
powstania świata. Nurt w życiu społecznym. 
Przepowiadacz przyszłości. Max Weber. Ruchy 
rewolucyjne. Analiza życia społecznego. Wpływ na 
społeczeństwa – Mahatma Gandhiego,  JPII  i Marcina 
Lutra Kinga. Widzi świat inaczej niż my. Pogranicze 
ludzi zdrowych i chorych psychicznie. Pojecie proroka 
jako inwiduum, a kiedyś zjawisko ruchu społecznego. 
Tworzy społeczność. 

Profetyzm biblijny nie jest najstarszy. Biblia jest 
światkiem dziejów na przełomie kilku wieków kiedy 
rodziło się piśmiennictwo oddzielone od ekonomii. 

Teksty prorockie- teksty wróżb, czarnej magii. 

Wywarcie wpływów na życie człowieka bez jego 
wyraźnego udziału. 

Ad b) Zapowiedź przyszłości. W przypadku Egiptu, 
Mezopotamii, Ur Chaldejskiego – stałe formuły, prorocy 
nadworni, stanowią część konsulty królewskiej, 
odpowiedzi na pytania. 

Egipt a Mezopotamia- rodzaj na usługach profetyzmu, 
różni się zaś brakiem natchnienia lub brakiem magii. 

Babilonizm a Egiptyzm- Środowisko kananejskie 

BTP nr. 22 

Balaam 

„wprowadzenie w myśl prorocką” 

Interwencja Boga na korzyść człowieka. Polecenie życia 
człowieka, wykorzystanie go do jakiejś misji. 

Uczniowie proroków- należą do figur antyproroków. 
Istnienie pewnej społeczności a nie szkoła. 

Proroctwo kananejskie jest być może bliższe naszym 
czasom. 

Studium religii Izraela: 10 czynników w tym 7 związane 
z prorokami. 

Dwie grupy proroków: 

Piśmienni                           cenzura do VIII wieku 

Niepiśmienni   

Literatura prorocka: 

Tanaka – 1 Tora – prawo 

2) Nabiim –prorocy  

a) wcześniejsi 

b) późniejsi 

3) Pisma - ketubim 

Proroctwo – Audycja, wizja 

Obserwacja pracy garncarza, czy pochowanie własnej 
żony; sen 

Wezwanie proroka, powołanie prorockie decydujące, aby 
powiedzieć że prorok jest Synem Bożym. 

Krótkie frazy 

„wstęp do ksiąg prorockich” - Bp. Stanisław Gądecki 

W księgach dziejów nie ma nic o prorokach i ich 
działaniach, tylko w księgach deuterotomistycznych. 

Literatura prorocka: 

Rozumienie obiektywne – inna kultura gdy tworzona 
była Biblia, a inna jest teraz. 

Nie ma księgi ułożonej chronologicznie. Powołanie 
proroka Iz dopiero w 6 wersie. 

Ostatnie proroctwo 60 wersetów przed końcem. 

Krytyka biblijna: 

Kto napisał księgę? 

Kiedy? 

O czym? 

Struktura ksiąg – dlaczego tak a nie inaczej? 

Gatunek literatury prorockiej:  

3 gatunki – rodzaje 

 

Wyrocznia prorocka 

 

Opowiadanie 

 

Opowiadanie o działalności cudotwórczej 

Reguły wyroczni: Welhocen 

 

Inwidualna 

 

Zbiorowa 

 

Sądu 

 

Zbawienia 

 

Do Izraela  

 

Do wszystkich narodów 

Struktura wyroczni: 

 

Rezerwacja rzeczywistości 

 

Osąd Boga 

 

Opis sytuacji 

 

Wyrok 

Prorok rozumie lepiej 

Księga sędziów 

Manifestacja Boga 

 

Słowo wprowadzające 

 

Misja 

 

Wymówka 

 

Potwierdzenie misji 

Księga wyjścia i krzak gorejący 

Księgi historyczne opierały się na literaturze prorockiej 

Księgi prorockie to opowiadanie teologiczne 

 

Opowiadania o powołaniu 

 

Aklamacje, hymny 

 

Wyrocznie osądu 

 

Wyrocznie zbawienia 

 

Wyrocznie przeciwko Izraelowi 

 

Wyrocznie przeciwko innym narodom 

Wielokrotność sentencji, jak refren 

Amos 

90 % - wyrocznia osądu 

Literatura prorocka 8 wieku 

Chronologiczność uzależniona od momentu, w jakim 
działał prorok. 

( kto, kiedy, gdzie dla kogo pisał tą księgę) 

To że księga Amosa zaczyna się od słów: „słowo 
Amosa…” nie znaczy że to on ją napisał 

Am, Oz, Iz, Mi – ok. 930 p.n.e. Rządy Salomona – 
koniec; stracenie kontroli nad państwem przez Roboama; 
Podział państwa na północ i południe. Panowanie 
dynastii przez 60 lat. Pozostałe dynastie to dynastie 
jednego pokolenia. Walki pomiędzy izraelitami. 

Dynastia Omnego i Jezabel – Samaria 

Korzystanie z sanktuariów czy to swoich czy to też 
niestabilność  swojej religii. Konflikty o granicę państwa 
północnego, zdobycie władzy przez samaryjczyków. 

Am i Oz związani z państwem północnym. Kończy się 
dobry okres gospodarczy, bogacenie się ludności. 

Konflikt miedzy Asyrią a Izraelem. Załamanie 
gospodarki poprzez kontrybuty (długi), podniesienie 
podatków, uderzenie w Izraelczyków. Akty religijne. 
Ciągłe tendencje antyasyryjskie.  

Gilgal, Beer - Sheeba, Betel – sanktuaria – Jeroboam I 

Czas, miejsce, co robił prorok 

Drzewo sykomorowe, pasterz, bogactwo, gospodarka 

Sykofantea – fałszywe określenie 

Sykomora – drzewo figowe 

Syko   

figa 

 

Pieniądze 

Forma krytyki historycznej 

Stabilizacja i rozwój Izraela 

Dzieło 

Księga proroctw Amosa 

Styl autora, gramatyka tekstu, krytyka literacka 

Różnica pomiędzy stylem proroka a stylem autora 

Amos nie był prorokiem piszącym 

Styl zależy od postaci proroka 

Redaktor to osoba która ostatecznie wydaje dzieło 

Teologia księgi: 

 

Kim jest Bóg, koncepcja Boga 

 

Koncepcja sprawiedliwości, Dzień Pański, 
kara, eschatologia 

 

Związek pomiędzy poszczególnymi 
wartościami 

W kontekście każdej księgi prorockiej a nie każdej z 
osobna 

Izrael jest taki sam jak inne narody, a nawet gorszy w 
czynieniu zła 

Dokonanie zła w swoim narodzie. W innych narodach 
zniszczenie sąsiadów. 

Zło dzieje się pośród swoich krajan 

Zapowiedź bezwzględności wobec Izraela  

Dzień Pański, dzień sadu wobec narodu Izraela 

Sądzi inne narody w dniu sądu nad Izraelem, ci, którzy 
ciemiężą Izraela, spotkają ich kary, odpowiedź za zło nad 
Izraelem. 

Niesprawiedliwość jest pośród Izraela 

Wpływ na inne teksty: Jr i Dz 

 

Krytyka historyczna 

 

Krytyka literacka 

 

Teologia księgi 

 

Wpływ na inne księgi 

Dowiadujemy się że prorok jest znany ze swojej 
działalności jedynie w księdze Ozeasza 

Krytyka dygnitarzy nadwornych czy też kapłanów, 
władców 

Kara za grzechy 

Życie Ozeasza 

krytyka historyczno - 

Mowy prorockie 

literacka - budowa 

Mowy karzące za bałwochwalstwo Izraela 

Wezwanie do pokuty i nawrócenia  

Badania autentyczności proroctwa księgi 

 

Teologia księgi: Miłość Boga do narodu 

Wpływ na inne teksty: Oz, Mt, 1 P, Rz 

Działalność proroka z perspektywy księgi  

Reportaż z działalności proroka 

Metoda teologiczna- studium porównawcze 

Przymierze militarne – przymierze Izraela z Damaszkiem 
przeciwko Asyrii  

Bóg jest wierny swojemu ludowi mimo odejścia Izraela 

Co zrobi Bóg gdy gniew Jego osiągnie kraniec? 
Pozostanie wierny 

 

Księga proroka Izajasza 

Zmienia się kontekst. Żyje na terenie państwa 
południowego, Jerozolimy, świątynia 

Przypada na ten czas, co księga Ozeasza 

Arystokracja – 2 połowa VIII wieku 

740 rok do 700 p.n.e. 

Mówi się o czterech Izajaszach. Wymienia się częściej 
trzech:  

1-39 Proto 

40-55 Deutero 

56-66 Trito 

39 rozdziałów nawiązuje do królów, potem występują 
inne imiona np. Nabuchodonozor i Cyrus – król Persji 
(VI w. p.n.e.), jeden autor musiałby żyć ponad 200 lat 

Styl 39 jest uroczysty, zanika stopniowo, pełno 
powtórzeń 

Odnoszą się do obrazu Boga – święty, potem 
odczytywana jest w inny sposób 

Izrael jest raz grzesznikiem lub potrzebuje Bożej 
interwencji i pomocy 

Mimo tych różnic jest kilka momentów, że księga jest 
jednością – inkluzja – 65 i 66 oraz 1 rozdział 

Świętość Boga – Kadosz Izrael- święty Izraela 

„powiedział Pan” – występuje w innym kontekście- 
perfectum i imperfectum 

Zamknięte oczy 42, 7; 44, 19 sens duchowy 

„ Szkoła Izajaszowa” – nurt w którym są kultywowane 
idee jednego autora 

Szukanie struktur 

3 większe jednostki: 

1)  Wyrocznie przeciw Judzie i Izraelowi  
2)  Wyrocznia przeciw obcym narodom 
3)  Wyrocznia przeciw wszystkim 

Brakuje pewnych rozdziałów 24 – 27 – wizja sądu 
ostatecznego – apokalipsa Izajasza 

Teologia księgi – Święty Pan Izraela, po trzykroć święty, 
po to by zobaczyć, że Izrael taki nie jest 

Świętość Boga demaskuje braki państwa grzesznego Judy 
i Jerozolimy 

Kult jako moment osądu Izraela, nad Izraelem 

Manifestacja grzeszności ludu 

Każde proroctwo ma swój czas 

„kto to mówi do was ten oszukuje” 

Proroctwa czytane w NT 

Micheasz 

Moreszet – południowa Judea  

Upadek Samarii – zabiegi polityczne Jerozolimy  

Odkrycie nieprawości Jerozolimy 

Konieczność płacenia danin, kontrybutów 

Wizja inna niż u Izajasza  

Mówi o niesprawiedliwości –  

 

Podziale na biednych i bogatych 

 

Rozdział ziemi 

 

Wdowy 

 

Oszustwa w handlu 

Działania proroków o tym samym imieniu na północy i 
na południu 

Praca redakcyjna 

Struktura: 

a) 

Logiczne – groźby, obietnice, groźby, obietnice 

b)  Redakcja  

 

Północ  

 

Południe 

c) 

Rozkaz, polecenie np: „słuchajcie” 

Prorok donosi na Izraela, opis zła  

Zapowiedź zbawienia 

Obrońca uciśnionych 

Demaskuje idolatrię – wynik sojuszu z Asyrią 

Konieczność składanie ofiar na rzecz bożków królów 
asyryjskich  

Pojęcie reszty – bóg ocali resztę z tego względu, że jego 
obietnice są aktualne 

Bóg działa z miłosierdziem, przebaczeniem 

Przymierze: bezwarunkowe odpuszczenie grzechów 

Jeremiasz 

Palestyna i Mezopotamia 

699 – 631 – Manasses – powód gniewu Bożego 

Żył w Anatot na północ od Jerozolimy 

Tradycja Aarońska – kapłańska, wykształciła się później 

Był kapłanem 

Jeremiasz był prześladowany przez mieszkańców Anatot 

„jesteście gorsi od innych narodów” 

Wpływ na kościół i na pierwsze wspólnoty 

628/627 rok 

Emigruje do Egiptu 

Wyrocznia pocieszenia 

Układ jest rozsiany, brak chronologii 

Ile lat ma prorok, gdy rozpoczyna działalność?  

 

Ok. 22 lata 

Pierwsze proroctwo w wieku 18 lat tj. w roku 609 

Jozjasz przeprowadził reformę deuterotomistyczną 

Prorok Jeremiasz nie mówi nic o reformie religijnej 

Niesłuchanie słów proroka 

Reforma straciła dzisiaj swój posłuch, impet 

 

Krytyk monarchii, miło zażyłości 

 

Krytyk kultu, zaspakaja sumienia 

Celebatriusz – przygotowanie go do misji proroka 

Zmiana perspektywy: bezżeństwo wpisane w kontekst 
nauczania, „biada tym, które będą rodzić w tym czasie” 

Konsekwencja: wojny 

Księga: 

Wydaje się, że powstała w 608-597 roku 

Od chwili, gdy zostanie spisana księga, prorok nie będzie 
nic mówił, zakaz wstępu do świątyni 

Struktura księgi Jr: 

4 części – 1-25 wyrocznie przeciw judzie 

 

- 26-45 wyrocznie przeciw Jerozolimie i 

zapowiedz zbawienia, wybawienie, pocieszenie 

 

- 46-51 przeciwko wszystkim narodom 

 

- 52  

dodatek 

Ok. 1/3 krótsza wersja hebrajska niż wersja grecka 

Układ wersów jest inny 

Lamentacje Jeremiasza 

Fragmenty SA rozmową Jeremiasza z Bogiem. Prorok 
nie ubolewa nad sobą. Wyznania Jeremiasza. 
Wewnętrzny dialog. Doświadczenie kryzysu. Emocje to 
złudzenie. Tekst o charakterze prawnym. 

Przesłanie księgi: 

Nawrócenie jest ważnym tematem. Ostatnie proroctwa 
(słowa) mówią o przyjęciu nieszczęścia – nawrócenia. 
Zniszczenie Jerozolimy. 

Gwarantem przymierza będzie sam Bóg. 

Dwie formy przymierza: 

 

Jednostronne – Noe, Abraham 

 

Dwustronne – Mojżesz 

Jeremiasz – bezwarunkowe odpuszczenie grzechów i 
zgoda; przymierze kontynuacji, ale całkowicie 
całościowo inne. 

Nh, Hb, Ab, Zch  

7 Wiek  

Habakuk 

Brak informacji o pochodzeniu, nawet we fragmentach 
księgi 

Daniel nie jest prorokiem 

Dn 14, 33-42 – być może to inny prorok 

Biblia Tysiąclecia być może dodaje coś od siebie 

Bajki, opowiadania folklorystyczne 

Tradycja profetyczna – ale w jakiejś wersji septuaginty 
nie ma profetyzmu 

Ogólne przekonanie że Habakuk pochodził z Judei 

Bel – bożek  

Chaldejczykami nazywano Babilończyków 

„sprawię że się podniosą” – początek państwa 

Koniec 7 wieku 

Nieprawość ludu i brak obrony przez Boga, kult 
pogański, rzeczom i przedmiotom 

Ironizacja – 1, 16 – szyderstwo lub ironia 

Nie zawsze obśmiewano kulty – nie ma innych Bogów – 
Babilonia 

Religijność Babilończyków 

Wiele prawdziwych proroków do 7 wieku nie nazywało 
się tak by ktoś nie powiedział że są oszustami 

Nie żyje jak prorok ale okazuje się w sposób nagły 

Dabar – Słowo 

Hasaj – widzenie 

Massai – widzenie wieszcze, zobaczenie, wyrok 

Księga świecka z psalmem 

Dzieli się na trzy części 

 

Dialog 

 

5 razy biada! 

 

Psalm 

Wielokrotne biada 

Czyż nie, ponieważ 

Literatura apokaliptyczna 

Prorok wierzy że Pan jest Bogiem tej historii 

Nahum 

Pochodzenie Elkosz 

Coś nieodwracalnego – Massai 

Wyrok na miasto nad Eufratem, stolicą Asyrii 

612 rok – wspomaganie Medów i Elamitów 

Utrwalono by przekroczyły człowieka w przestrzeni 
czasowej i geograficznej 

Safe – księga 

Rozmycie murów miasta 

Pod koniec 7 wieku 

Nahum – Bóg pociesza 

612 – a koniec 7 wieku 

Wyrok po to by ujrzeć sąd Boży. Żadna społeczność nie 
jest wykluczona z Sądu 

Prorok nie wzywa do nawrócenia, ale podtrzymuje wiarę 

Życie decyduje się w Asyrii lub w Babilonii 

Abdiasz 

Oboad – służyć 

Jah – Bóg, Jahwe  

8-6 wieku 

Jahwe służy 

Chadzon – widzenie 

 

Dabar –słowo 

Formuły powołania – słowo lub widzenie 

Tendencje redaktorskie, świadomość redaktora, 
konkretna sytuacja, rzeczywistość, życie proroka 

Prorok Abdiasz nie pamięta X wieku 

Dom Jakuba to pojęcie teologicznie wypracowane przez 
proroków 

Edomici jako wróg Jerozolimy 

Dzień osądu 

Schyłek 6-7 wieku 

Interpretacja widzenia, konkluzja widzenia 

Nie ma klucza literackiego 

Kiedy redagowany był cały zbiór ksiąg proroków 
mniejszych? 

Nagłówek 1a 

Wyrok na Edom 1b-7 

Zapowiedź dies irae 8-21 

Antyedomickość – AB, Rdz, Iz, Ez, Am 

Iz 63 

Sofoniasz 

Weryfikacja w XX wieku. Dojrzały autor musi mieć 
intencję, zgodę, że jego tekst przekroczy jego życie 

Form Gesichte 

Każdemu gatunkowi odpowiada sytuacja autora 
sprowadzana do gatunków literackich 

„rozumieć Biblię” -  Lochfing  

Kontekst celebracji 

Teksty są wynikiem pewnych potrzeb socjologicznych 

Słowo jest urzędowe 

Nebum Adonai – wyrocznia Pana 

Nie ma już Jerozolimy 

Zmierza do wzbogacenia wspólnoty 

Wiara, doświadczenie liturgiczne 

Kontekst liturgiczny można zamienić na Inwidualna 
lekturę danej księgi 

VI WIEK 

Początek roku to wrzesień – październik 

586-587 zdobycie Jerozolimy 

I wygnanie Babilońskie 598-597 

536/538 – Edykt Cyrusa 

Inauguracja 

Zachariasz 

Abdiasz 

Ezechiel 

Sytuacja polityczna: 

 

Zmiana sytuacji na Bliskim Wschodzie 

 

Dotarcie do granic Egiptu przez 
Babilończyków pod władzą Nabuchodonozora 

 

Zdobycie władzy przez Medów i Partów – 
Persów – Upadek, ale nie złamanie potęgi 
Babilonu 

Persja 

 

Tolerancja  

 

Kultura języka i religii 

 

Aramejski imperialny – język świata do 6 
wieku naszej ery 

 

Rozbudowano administrację 

 

Sprawowanie kultu 

Brak dokumentów 

Sytuacja polityczna: 

 

Palestyna a Izrael 

 

Wyludnienie Palestyny, pozostała tylko uboga 
warstwa społeczna 

 

Sprzyjające warunki ekonomiczne, religijne, 
rolnicze 

 

Przemiana kulturowa, judaizm 

 

Leontropolis 

 

Diaspora – rozproszenie 

Sytuacja religijna: 

 

Hołd oddany bóstwom Babilończyków 

 

Król Cyrus kazał zwrócić naczynia i świecznik 
do świątyni 

 

3 interpretacje, dlaczego Boga nie ma (wtedy 
przy naczyniach)?  

  Jest tylko jeden Bóg 
  Inni bogowie nie istnieją 
  Bóg opuścił Żydów 

 

Postacie fantastyczne 

 

Rozpoczęcie reformy Ezdrasza 

 

Czy mają być odprawiane prośby i modlitwy? 
TAK 

 

Tradycyjny Jachwizm, Mozaizm 

 

Nowe warunki i zrozumienie dalszej historii 

 

Prorocy będą zachęcać do budowy świątyni 

 

Konieczność nowego kultu 

Ezechiel 

Przerost formy nad treścią 

Przekaż prorocki za pomocą wizji i komentarza 

Wizje datowane są co do dnia 

I wizja – 31 lipca 593 

Ostatnia wizja 26 kwietnia 571 – nieznaczny to jednak o 
śmierci proroka 

Księga nie jest chronologiczna 

Dzieli się na trzy sekcje: 

 

1-34 – wyrok nad Jerozolimą  

 

35-42 – wyrok nad obcymi narodami 

 

43-do końca - zbawienie 

Opowiadanie o powołaniu, przesłanie,  

Prorok pełnił funkcję kapłańską, albo był w nią 
wprowadzony 

Tyr 

Nieczystość i czystość kultu 

Opłata zbiorowa  

opłata Inwidualna 

Etos 

Wygnanie jest konsekwencją grzechów, po wygnaniu 
prorok zmienia swoją perspektywę 

Zapowiedź nowej społeczności 

Źli nie byli tylko wygnani na pierwszym i drugim 
wygnaniu. Zło jest pośród narodów pogańskich i wśród 
nas. Udział w losie ludu. 

Izajasz 

Racja historyczna – prorok musiałby żyć 200 lat  

Racja stylistyczna – księga różni się w dwóch 
momentach, więc księgę pisały minimum dwie osoby. 

Racja teologiczna – różne koncepcje, ale nie sprzeczne 

Bezpośredniość stylu, odmiana losu, bliska relacja 
podmiotu lirycznego; imperatywy 

Kontekstem jest Babilonia za czasów Cyrusa, 
Nabuchodonozora – do 1996 r. 

Wspomina się postać Cyrusa, jako pomazańca pańskiego, 
pieśni sługi Bożego, Działalność Cyrusa jako tło dla 
proroka 520 roku, narzędzie pańskie 

Coraz większy odstęp pomiędzy krytyką historyczną a 
literaturą prorocką 

 

Mesjasz 

 

Ezdrasz 

kapłani 

 

Nechemiasz 

Aleksander Wielki 

Nie ma elementów określających czas 

Babilon nie jest wrogiem Izraela 

Chwała Izraela, Syjon jako miejsce przebywania Boga 

60, 1-6 pieśń weselna 

Dla Deuteroizajasza – powrót z niewoli to porażka, 
odbudowa miasta i zajęcie pozostałych ziem przez 
nowych mieszkańców 

Przed 450 rokiem 

Proces zamknięcia Izraela na obce państwa – ludność 
nieczysta 

Tridoizajasz pociesza ludność; gorzkie doświadczenie 
powrotu zatarło się 

Wspólne elementy literackie; odrębne charakterystyki – 
teksty apokaliptyczne; jeden autor to koniec V-IV wieku 
aż do czasów greckich 

Powstanie pod koniec V wieku 

Aggeusz 

Słowo Pana przez rękę Aggeusza – proroka 

Dojrzała teologia prorocka, dojrzała teologia zamknięta 

Zmiana koncepcji czasu – prorok Amos mówi że nie jest 
prorokiem 

Okres niewoli babilońskiej – funkcja prorocka, profetyzm 
izraelski 

U Jonasza w całej księdze nie ma słowa „prorok” 

 

Skierował – waichi – wprowadzenie do 
opowiadania, podobne do ‘dawno temu….’ 

 

Nie ma wyroczni 

 

Legenda religijna, struktura opowieści o 
poganach 

 

Posłanie podwójne 

 

Niewiara, usiadł pod drzewem 

 

Rys 

 

Bóg jest miłosierny wobec pogan 

Joel 

Podobny tekst do Aggeusza i Zachariasza 

Stanowisko negatywne do proroków – Jachwizm 

Izrael nie posiądzie ziemi, bo jest zbyt oporny 

Prorok stoi po stronie świątyni 

Deuterozachariasz – od 9 wieku 

Kapłani:  

 

Jeremiasz 

 

Zachariasz 

 

Ezechiel 

U Ezechiela przepych treści nad formą 

Rodzaj Merykabach – Rydwan 

Jonasz 

Satyra na proroka 

Czas – VII wiek a nawet IV w. 

Księgę pisali literaci