DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI DO KOŃCA STAROŻYTNOŚCI

DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

do ko

ca staro

ytno

│

redniowiecze i odrodzenie

│

barok i o

wiecenie

│

1815-1914

│

1914-1989

jak i z czego studiowa

filozofi

│

moje wykłady

│

Wittgenstein

│

filozofowie i socjologowie nauki

ok. ~130 000 Pojawienie si

, prawdopodobnie w centralnej Afryce, gatunku homo sapiens.

ok. ~35 000 Pocz

tki malarstwa jaskiniowego.

ok. ~12 000 Ziemi

zamieszkuje ok. 5 milionów ludzi.

Na terenie krajów "

yznego półksi

ęŜ

yca" (Egipt, Syria, Mezopotamia) ludzie zaczynaj

uprawia

rol

udomawia

zwierz

ta.

[[ok. ~6 000]] Pocz

tki garncarstwa, wytopu ołowiu i miedzi.

ok. ~3500 Ziemi

zamieszkuje ok. 20 milionów ludzi.

Powstaj

pierwsze cywilizacje: pa

stwo Sumerów w Mezopotamii, potem Egipt.

[[ok. ~3500]] Sumerowie wynale

li koło, zaczynaj

produkowa

szkło i br

ok. ~3100 W Mezopotamii pojawia si

pismo: piktograficzne, pó

niej klinowe.

ok. ~3000 Pismo hieroglificzne w Egipcie. Pocz

tki produkcji papirusu.

[ok. ~2900] W Egipcie sporz

dzono pierwsz

znan

map

W Mezopotamii pierwsze zapiski dotycz

ce zjawisk na niebie.

ok. ~2800 Sumerowie graj

na lirze.

ok. ~2770 W Egipcie wprowadzono kalendarz: rok miał 365 dni (12 miesi

cy po 30 dni i 5 dni

dodatkowych).

ok. ~2700 W Mezopotamii powstaje Epos o Gilgameszu, zawieraj

cy m.in. opowie

ść

Potopie.

ok. ~2600-~2580 W Egipcie wzniesiono piramid

Cheopsa.

ok. ~2600 pocz

tki cywilizacji Indusu (zwanej te

, od pozostało

ci dwóch du

ych miast, cywilizacj

Harappy i Mohend

o Daro).

~2600 W Egipcie powstaj

Teksty Piramid, ok. 1000 rytualno-magicznych zakl

ęć

[ok. ~2500] Pierwsze znane teksty matematyczne w Mezopotamii. Liczby zapisywane s

w systemach dziesi

tkowym i sze

ść

dziesi

tkowym. Oblicza si

pola figur i obj

ci brył,

pierwiastki kwadratowe i odwrotno

ci liczb.

~2334 Pocz

tek panowania Sargona I Wielkiego, zało

yciela pa

stwa Akadu w Mezopotamii

(zniszczonego ok. 2210).

ok. ~2200 Pocz

tki cywilizacji minojskiej na Krecie (zniszczonej przez wybuch wulkanu w 1628 p.n.e.).

[[ok. ~2200]] Pierwszy znany przyrz

d u

ytkowy wykonany z

elaza: znaleziony w Turcji

sztylet.

ok. ~2150-2000 Odrodzone pa

stwo sumeryjskie w Mezopotamii.

ok. ~1900 W południowej Mezopotamii powstaje pa

stwo babilo

skie.

ok. ~1815 W północnej Mezopotamii powstaje pa

stwo staroasyryjskie.

ok. ~1800 Kalendarz babilo

ski: kolejny miesi

c zaczynał si

z nowiem Ksi

ęŜ

yca, trwał wi

c 29 lub 30 dni;

aby uzgodni

ten ksi

ęŜ

ycowy kalendarz z cyklem słonecznym dodawano w ci

gu 19 lat 7 razy po jednym

miesi

cu.

[ok. ~1800] Pierwsze znane teksty matematyczne i medyczne w Egipcie.

Strona 1 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

~1792-1750 Panowanie Hammurabiego w Babilonii.

Powstaje Kodeks Hamurabiego, zbiór przepisów prawnych oparty na czci dla bogów i boskiego władcy, a

tak

e na zasadzie odpłaty (oko za oko, z

b za z

b).

ok. ~1750 Schyłek, z niewiadomych przyczyn, cywilizacji Indusu.

[ok. ~1750] Powstaje megalityczne "obserwatorium" astronomiczne Stonehenge
(Anglia). (Okr

g, otoczony rowem i wałem, wykonano w tym miejscu ok. ~3000.)

ok. ~1600 powstanie cywilizacji myke

skiej na Peloponezie.

ok. ~1600 Pierwsze teksty egipskiej Ksi

gi umarłych - zbioru magicznych zakl

ęć

modlitw.

[[ok. ~1600]] W Babilonii i Asyrii produkuje si

wyroby ze szkła.

ok. ~1500 Ariowie wkraczaj

na tereny Indii. Z tego czasu pochodz

najstarsze hymny

Rigwedy (

wybór w przekładzie Franciszka Michalskiego

Ziemi

zamieszkuje ok. 100 milionów ludzi.

[ok. ~1400] W Syrii pojawiaj

pierwsze wyroby z

elaza.

ok. ~1375 Faraon Amenofis IV (Echnaton) ogłasza,

e Aton jest jedynym Bogiem. Na

krótko w Egipcie zapanowuje pierwsza znana religia monoteistyczna.

ok. ~1210 Upadek Troi.

Zaraz potem upada cywilizacja myke

ska, której przedstawiciele mieli zwyci

ęŜ

w wojnie troja

skiej.

W dziejach Hellady nast

puj

cztery "wieli ciemne".

ok. ~1200 Powstaj

pierwsze fenickie miasta-pa

stwa.

Wkrótce Fenicjanie zakładaj

pierwsze kolonie na wybrze

ach Morza

ródziemnego, si

gaj

ce a

Gibraltar.

ok. ~1124-1103 Nabuchodonozor I władc

Babilonii.

ok. ~1000 Ariowie wkraczaj

na równiny wokół Gangesu.

Powstaj

BRAHMANY - obszerne komentarze do WED.

ok. ~1050 Fenicjanie tworz

alfabet fonetyczny.

[ok. ~1000] Feniccy

eglarze docieraj

, przez Morze Czerwone, do Indii.

po ~900 W Chinach powstaje Ksi

ga przemian - ksi

ga wró

b, która w przyszło

ci da

pocz

tek chi

skiej filozofii.

~X-IX w. W Judzie powstaj

teksty "jahwistyczne"

, wł

czone pó

niej do historycznych

ksi

g Biblii hebrajskiej.

ok. ~850 Według opowie

ci biblijnych w Królestwie Izraela działaj

prorok Eliasz

(zabrany

ywcem na rydwanie do nieba), a potem jego ucze

, prorok Elizeusz.

~814 Fenicjanie zakładaj

Kartagin

ok. ~800 W Indiach powstaj

pierwsze ARANIAKI, komentarze do WED przeznaczone

dla pustelników.

~VIII w. W Izraelu powstaj

teksty "elohistyczne" (dzi

fragmenty Ksi

gi Rodzaju:

opowie

ci o Abrahamie w rozdz. 20-23, sen Jakuba z rozdz. 28 i Ksi

gi Wyj

cia:

Dekalog 20.1-17; Kodeks Przymierza 20.22-23.33; niewielkie fragmenty w innych
ksi

gach biblijnych).

Strona 2 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

~776 Pierwsze Igrzyska Olimpijskie.

Hellada (z łaciny: Grecja) wyłania si

z "wieków ciemnych".

Hellenowie

wpolis (miastach-pa

stwach) rozproszonych na wybrze

ach Morza Egejskiego, a tak

e w

gł

bi półwyspu.

Wkrótce powstan

pierwsze kolonie helle

skie na wybrze

ach Morza Czarnego, na Sycylii i w południowej

Italii.

~753 Legendarna data zało

enia Rzymu.

ok. ~750 HOMER tworzy, wykorzystuj

c istniej

ce wcze

niej pie

ni, Iliad

i Odysej

ok. ~738-700 W Judzie (Królestwie Południowym), jako doradca królów, działa prorok
Izajasz. Jego wypowiedzi wypełniaj

dzi

, prawdopodobnie, rozdziały 1-23 i 28-33

Ksi

gi Izajasza.

~721 Wojska asyryjskie niszcz

Izrael (Królestwo Północne). Dziewi

ęć

mieszkaj

cych tam, według Biblii,

plemion Izraela zostaje deportowanych do obcych krajów - i

lad po nich ginie.

Archeolodzy twierdz

jednak,

e Jerozolima, która do tej pory była du

Ŝą

wsi

, szybko przekształca si

tym okresie w kilkunastotysi

czne miasto - co zapewne wywołane było napływem do Judy uciekinierów z

Izraela - którzy przywie

li ze sob

teksty elohistyczne (zob. ~VIII w.).

~710 Wojska asyryjskie, dowodzone przez Sargona II, zdobywaj

Babilon.

ok. ~700 HEZJOD tworzy Narodziny bogów (Theogonia) oraz Prace i dnie.

~667 Wojska asyryjskie, pod wodz

Asurbanipala, podbijaj

Egipt.

ok. ~650 Na Peloponezie ukształtowało si

stwo sparta

skie. Rz

cy spartiaci podporz

dkowuj

sobie helotów i periojków.

Ateny panuj

nad cał

Attyk

Zaczynaj

odbywa

misteria eleuzy

skie.

ok. ~640-610 W Judzie reformy religijne Jozjasza czyni

z Jerozolimy jedyne miejsce

kultu Jahwe. Powstaj

teksty "deuteronomistyczne" (dzi

kszo

ść

ksi

Powtórzonego Prawa, Jozuego, S

dziów, Samuela i Królewskich, liczne fragmenty w

innych ksi

gach). Po poł

czeniu ich z tekstami jahwistycznymi i elohistycznymi rodzi si

zarys historycznych ksi

g BIBLII HEBRAJSKIEJ.

ok. ~VII w. W Indiach powstaj

pierwsze UPANISZADY: Brihadaranjaka (

fragmenty w

przekładzie F. Michalskiego

), Czhandogja (

fragmenty

), pó

niej inne (zob. Kathaka,

fragmenty

i Kena,

fragmenty

). Opowiadaj

o samsarze (w

drówce dusz), przebiegaj

cej

zgodnie z prawem karmicznym (czyni

cy dobro staje si

dobry, czyni

cy zło staje si

zły), a tak

e o moksza, czyli wyzwoleniu z samsary, gdy atman, poj

wszy sw

samo

ść

z brahmanem, osi

ga stan okre

lany jako sat-czit-ananda (byt-

wiadomo

ść

błogo

ść

~612 Upadek Asyrii.

~605 Babilon podbija Syri

, Fenicj

i Palestyn

i, pod panowaniem Nabuchodonozora II, osi

ga szczyty

swej pot

gi.

ok. ~627-586 W Judzie działa prorok JEREMIASZ. Odradza zbrojn

walk

niepodległo

ść

: czcijcie tylko Jahwe i Jemu ufajcie, a On was wyzwoli.

ok. ~594 W Atenach, w wyniku reform SOLONA, uwolniono chłopów z podda

stwa, a z jednostek

uczyniono obywateli.

~588 Ira

ski prorok, ZARATUSZTRA (gr. Zoroaster), otrzymuje - według tradycji -

pierwsze objawienie. (Niektórzy badacze twierdz

jednak,

e Zaratusztra

ył ok. X w.

p.n.e.) To i kolejne objawienia miał spisa

wGathah, najstarszej cz

ęś

tej ksi

zaratusztrian, AWESTY. Czytamy w nich,

e Bóg Najwy

szy, Ahura Mazda, stworzył

niegdy

dwa duchy, z których jeden wybrał dobro, prawd

oraz

wiatło - i stał si

Duchem

tym (Spenta Mainju), a drugi wybrał zło, kłamstwo oraz mrok - i stał si

Duchem Złym (Angra Mainju). Obaj powołali do istnienia zast

py pomocników, armi

Strona 3 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

anielsk

z jednej, a diabelsk

z drugiej strony. Nasz

wiat powstał jako teren walki sił

dobra z siłami zła, a ludzie mog

opowiedzie

po której

ze stron. Siły dobra

zwyci

ęŜą

, a do rozstrzygaj

cej walki poprowadzi zrodzony z dziewicy Zbawiciel

wiata

(Saoszjant). Potem nast

pi powszechne zmartwychwstanie i Rozdzielenie (Wizariszin)

ludzi na tych, którzy trafi

do Domu Pie

ni, oraz tych, którzy znajd

na zawsze w

Domu Kłamstwa. W ten sposób chyba po raz pierwszy w dziejach pojawiła si

idea

zmartwychwstania i wiecznej nagrody b

kary.

po ~600 LAOZI (Lao tsy), Daode jing (Tao te king, Ksi

ga drogi i cnoty), tworzy w

Chinach podstawy taoizmu - doktryny społeczno-religijnej.

[~596]

eglarze feniccy opływaj

Afryk

~587/586 Wojska babilo

skie zdobywaj

i niszcz

Jerozolim

ydzi, którzy wcze

niej nie uciekli do

Egiptu, zostaj

przesiedleni do Mezopotamii. Od tej pory (a

po dzie

dzisiejszy) wi

kszo

ść

Narodu

Wybranego mieszka

dzie w diasporze.

~593-ok.571 W Judei, a pó

niej w Mezopotamii, działa prorok EZECHIEL. Jego

proroctwa, zebrane i przeredagowane zapewne w V w. p.n.e., zło

yły si

na Ksi

Ezechiela. Jest to chyba najwcze

niejszy tekst biblijny, w którym otwarcie głosi si

monoteizm: Jahwe jest Bogiem jedynym. Jest Bogiem tylko Izraelitów: w przyszło

ci inne

narody zostan

zniszczone lub poddane w niewol

ok. ~590-550 W Milecie działaj

pierwsi filozofowie: TALES z Miletu (

wiat powstał z

wody), ANAKSYMANDER (

wiat powstał z bezkresu), ANAKSYMENES (

wiat powstał z

powietrza). Rodzi si

naturalistyczny pogl

d na

wiat (trz

sienia ziemi, pioruny itd. to nie

efekt interwencji bogów, ale zdarzenia naturalne).

ok. ~VI w. Ze zmieszania Etrusków i Latynów powstaj

Rzymianie.

~539 Wojska perskie pod wodz

Cyrusa Wielkiego podbijaj

Babilon.

Wkrótce potem Cyrus pozwala

ydom wróci

do Palestyny.

ok. ~550-~520 Anonimowy prorok, zwany umownie DEUTERO-IZAJASZEM, pisze tekst,
stanowi

cy dzi

rozdziały 40-55 Ksi

gi Izajasza. Nie tylko twierdzi, podobnie jak

Ezechiel,

e Jahwe jest Bogiem jedynym, ale zapowiada,

e w przyszło

ci, dzi

zbawczej ofierze Izraela, wszystkie narody uznaj

Jahwe za swego Boga.

ok. ~540 W Helladzie powstaj

pierwsze pisma orfickie.

ok. ~530 W Krotonie działa zwi

zek religijno-filozoficzny, kierowany przez

wpółlegendarnego PITAGORASA z Samos. Pitagorejczycy wierz

w reinkarnacj

, a

tak

e w to, i

wiat jest zbudowany z liczb i

e liczby rz

wiatem.

ok. 530 KONFUCJUSZ (Kong Qiu) w Chinach tworzy podstawy doktryny społeczno-
politycznej, która pó

niej nabierze te

charakteru religijnego. Według tradycji miał

napisa

cioksi

g konfucja

ski; jego nauki zebrano w Dialogach konfucja

skich.

ok. 536 p.n.e. pierwsze przedstawienia teatralne w Atenach

ok. 520 Ezop piszeBajki

~528 (data tradycyjna, bardzo niepewna) Nad Gangesem GAUTAMA SIDDHARTHA
doznaje o

wiecenia (sanskr.bodhi) - i staje si

BUDD

(sanskryckiebuddha =

"przebudzony", "o

wiecony"). Wkrótce potem w Benares pi

ciu ascetom ogłasza

Cztery

Prawdy Szlachetne

- i w ten sposób puszcza w ruch Koło Prawa, co daje pocz

tek

buddyzmowi.

Strona 4 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

ok. ~520 KSENOFANES z Kolonu krytykuje tradycyjne wyobra

enia o bogach ("Gdyby

jednak woły, konie czy lwy miały r

ce i potrafiły nimi rysowa

lub czyni

to, co umiej

ludzie, konie namalowałyby obrazy bogów podobnych do koni, woły do wołów"),
zast

puj

c je wyobra

eniem abstrakcyjnym ("Jeden bóg, spo

ród bogów i ludzi

najwi

kszy, wcale niepodobny do ludzi, ni ciałem, ni my

").

ok. ~500 W Indiach Mahawira WARDHAMANA (D

ina = "Zwyci

zca") daje pocz

tek

inizmowi. Jest to religia ateistyczna, odrzucaj

ca wiar

w Boga, który by stworzył

wiat i nim kierował, a tak

e ustanawiał prawa moralne. W istniej

cym odwiecznie

wiecie wci

ąŜ

rodz

, z prymitywnych form ro

linnych, nowe dusze, które nast

pnie,

oblepione materi

karmiczn

, skazane s

na w

drówk

od jednego ciała do drugiego.

ęść

dusz b

dzie odradza

przez cał

wieczno

ść

, cz

ęść

natomiast, dzi

ki skrajnej

ascezie - której kulminacj

jest

mier

głodowa - uwalnia si

od materii i wznosi na szczyt

wiata, gdzie na zawsze pozostaje w stanie szcz

ęś

liwo

ci.

ok. ~500 GO

ALA MASKARIPUTA tworzy ruch religijny ad

iwików, charakteryzuj

cy si

skrajnym determinizmem i zwi

zanym z tym fatalizmem.

ok. ~500

ARWAKA tworzy w Indiach system filozofii materialistycznej.

ok. ~500 Powstaje (z poł

czenia co najmniej trzech ró

nych tekstów) Ksi

ga Hioba.

ok. ~500 HERAKLIT z Efezu: wszystko płynie, nie mo

na wej

ść

dwa razy do tej samej

rzeki, ale tymi zmianami rz

dzi rozumna moc, logos ("słowo").

ok. ~500 PARMENIDES z Elei:

jest to, co jest, nie ma tego, czego nie ma

. Powstawanie i

gini

cie, a tak

e wielo

ść

rzeczy, s

pozorem. To, co jest, jest jedno, kuliste i nieruchome.

Tezy te szeregiem argumentów uzasadnia ucze

Parmenidesa, ZENON z Elei.

~490 Wojska ate

skie pokonuj

Persów pod Maratonem

~480 Kl

ska Spartan broni

cych przed Persami przesmyku Termopile.

Ale flota perska zostaje pokonana przez flot

ate

pod Salamin

~479 Hellenowie zwyci

ęŜ

Persów pod Platejami i Mykale.

Amfiteatr Dioniziosa w Atenach mie

ci kilkana

cie tysi

cy widzów.

~472 Ajschylos, Persowie

ok. ~480 Tradycyjna data I soboru buddyjskiego w Rad

agryha.

ok. ~460 EMPEDOKLES z Akragas: kulisty

wiat jest zbudowany z czterech elementów -

ziemi, wody, powietrza i ognia - cyklicznie ł

czonych przez Miło

ść

, a potem rozdzielanych

przez Wa

śń

. Pierwsza antycypacja darwinowskiej teorii ewolucji: organizmy

ywe

powstaj

w wyniku przypadkowego ł

czenia si

ęś

ci, prze

ywaj

te z nich, które s

nale

ycie zbudowane.

ok. ~450 ANAKSAGORAS z Kladzomen:

wiat jest zbudowany z niesko

czonej liczby

elementów, ich ł

czeniem i rozdzielaniem si

dzi Umysł, maj

cy "wiedz

o wszystkim

i najwi

ksz

moc".

[ok. ~450] OJNOPIDES z Chios pono

jako pierwszy ustanawia reguł

e konstrukcje

czysto geometryczne to te, których dokonuje si

przy u

yciu jedynie linii i cyrkla. Podaje

m.in. sposób na wykre

lanie przechodz

cej przez dany punkt prostej prostopadłej do

prostej danej.

ok. ~450 Zasady prawa karnego, cywilnego, procesowego i sakralnego zostaj

w Rzymie skodyfikowane w

postaci

prawa dwunastu tablic.

Strona 5 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

{ok. ~450} HERODOT, Dzieje - historia wojen perskich, z interesuj

cymi opisami

geograficznymi.

ok. ~430 Pitagorejczyk FILOLAOS z Krotonu buduje model

wiata: w jego

rodku

znajduje si

Ogie

Centralny, wokół którego kr

ąŜą

Ziemia, Przeciw-Ziemia, Sło

ce rodzajem lustra), Ksi

ęŜ

yc, Merkury, Wenus, Mars, Jowisz, Saturn, a dalej

gwiazdy "stałe".

ok. ~430 Sofista PROTAGORAS twierdzeniem: "Człowiek jest miar

wszystkich rzeczy,

cych,

e s

, a nie b

cych,

e nie s

" daje pocz

tek filozoficznemu relatywizmowi.

Sofista GORGIASZ radykalizuje jego pogl

"Niczego nie ma; gdyby nawet co

było,

człowiek nie mógłby tego pozna

; gdyby nawet mógł to pozna

, nie mógłby tego wyrazi

i przekaza

innym"

~443-429 Perykles kieruje polityk

Aten.

Demokracja ate

ska osi

ga szczyty swego rozwoju.

~431-~404 Wojna peloponeska mi

dzy Atenami a Spart

, w któr

wci

gni

te zostaj

prawie wszystkie

helle

skie polis.

ok. ~447-438 FIDIASZ, wielki pos

g Ateny Partenos.

~441 SOFOKLES, Antygona.

~423 ARYSTOFANES w Chmurach oskar

a Sokratesa o bezbo

ść

i demoralizowanie młodzie

ok. ~435-430 FIDIASZ, pos

g Zeusa Olimpijskiego w Olimpii.

~431 EURYPIDES, Medea.

~429 SOFOKLES, Król Edyp.

~413 EURYPIDES, Elektra.

[ok. ~430] HIPPOKRATES z Chios pisze Elementy geometrii, dzieło zaginione, ale jego
fragmenty weszły, by

e, do dwóch pierwszych ksi

g Elementów Euklidesa.

Wykazuje, chyba za pomoc

metody "wyczerpywania",

e pole powierzchni koła jest

proporcjonalne do kwadratu promienia. Próbuje dokona

kwadratury koła, co jest, jak

dzi

wiemy, zadaniem nierozwi

zywalnym, natomiast udaje mu si

dokona

kwadratury

niektórych "ksi

ęŜ

yców".

[ok. ~430] TEODOR z Cyreny dowodzi,

e - we współczesnej terminologii - pierwiastki

kwadratowe z 3, 5, 6, ..., 17 s

liczbami niewymiernymi. (Kto wcze

niej dowiódł,

pierwiastek kwadratowy z 2 jest liczb

niewymiern

, nie wiadomo.)

[ok. ~420] BRYSON z Heraklei, próbuj

c dokona

kwadratury koła, wpisuje we

i opisuje

na nim ci

g wielok

tów foremnych o wci

ąŜ

rosn

cej liczbie boków.

[ok. ~420-~370] HIPOKRATES z Kos tworzy słynn

szkoł

medyczn

. W ci

nast

pnych stu lat powstanie zbiór ok. 58 pism medycznych okre

lany mianem

KORPUSU HIPPOKRATEJSKIEGO.

{ok. ~410} TUKIDYDES, Wojna peloponeska. Genialna opowie

ść

historyczna o

pierwszych latach wojny mi

dzy Atenami a Spart

ok. ~410 LEUKIPPOS, a za nim DEMOKRYT z Abdery: jest to, co jest (niezmienne
atomy) i jest to, czego nie ma (pró

nia). Gdy poruszaj

ce si

w pró

ni atomy ł

powstaj

z nich widzialne rzeczy, gdy si

rozł

czaj

, rzeczy gin

. Barwy, zapachy itp. nie

istniej

, s

jedynie zjawiskami, zale

nymi od konfiguracji i ruchów atomów.)

[ok. ~400] ARCHYTAS z Tarentu próbuje wyznaczy

długo

ść

boku sze

cianu o obj

dwukrotnie wi

kszej od obj

ci sze

cianu danego. Problem ten jest, jak dzi

wiemy,

metodami geometrycznymi nierozwi

zywalny, ale szereg wyników uzyskanych przez

Archytasa weszło, jak si

zdaje, do VIII ksi

gi Elementów Euklidesa.

Strona 6 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

~399 Z wyroku s

du ludowego w Atenach ginie SOKRATES, oskar

ony o bezbo

ść

demoralizowanie młodzie

~399-386 PLATON w Megarze i na Sycylii tworzy literacki portret Sokratesa w dialogach,
z których najwa

niejsze to:

Obrona Sokratesa (fr.

o tym, jak Sokrates stwierdził,

e jest najm

drzejszym z ludzi

)

Protagoras (fr.

o tym,

e cnota jest wiedz

)

Nast

pnie w dialogach:

Gorgiasz (fr.

Kalikles kontra Sokrates

)

Menon (fr.

o tym, czego szuka Sokrates i

e poznanie to przypominanie sobie

)

zaczyna formułowa

zasady własnej filozofii.

~387 PLATON zakłada w Atenach Akademi

. W ci

gu kilkunastu nast

pnych lat

powstaj

jego najwa

niejsze dialogi:

Fajdros (fr.

o upadku duszy i jej powrocie

)

Fedon (fr.

o nie

miertelno

ci duszy

oraz

o Tartarze, Hadesie i Wyspach Szcz

ęś

liwych

)

stwo (

Ksi

ga VI: o stra

nikach i filozofach, a tak

e o mniemaniu i wiedzy

;

Ksi

VII, m.in. alegoria jaskini

oraz

z Ksi

gi X o kolejnych narodzinach

)

Uczta (fr.

o wła

ciwym rozwoju miło

[ok. ~350] EUDOKSOS z Knidos tworzy pierwszy matematyczny model ruchów planet.
Model ten, rozwini

ty przez KALLIPPOSA, b

dzie podstaw

obrazu

wiata jako cało

zbudowanego przez Arystotelesa: kulista Ziemia tkwi nieruchomo w

rodku kulistego

wiata, koncentryczne sfery niebieskie wiruj

wokół Ziemi w taki sposób,

e ka

przejmuje ruch sfery wobec niej zewn

trznej i dodaje do tego własny, jednostajny ruch

wirowy wokół wła

ciwej dla siebie osi i z wła

ciw

sobie pr

dko

[ok. ~350] HERAKLIDES z Pontu: Ziemia wiruje wokół własnej osi.

~367-347 PLATON - mo

e pod wpływem przebywaj

cego wówczas w Akademii

Arystotelesa - pisze dialogi krytyczne w stosunku do własnej filozofii, z których
najwa

niejsze to:

Parmenides
Prawa.
Pisze te

słynny tekst, o którym wówczas powiadano,

e jest plagiatem - tak czy inaczej

ma on niewiele wspólnego z wcze

niejszymi dialogami:

Timajos.

~347 Wkrótce po

mierci Platona jego najwybitniejszy ucze

, ARYSTOTELES ze

Stagiry, opuszcza Akademi

(gdy

bardziej nale

y ceni

prawd

przyjaciół). W Assos,

a pó

niej na Lesbos, wraz ze swym uczniem i przyjacielem, Teofrastem, zaczyna

badania nad zwierz

tami. Zapewne te badania dadz

pocz

tek jego wielkiemu

systemowi filozoficznemu.

~343 Arystoteles zostaje wychowawc

syna Filipa II Macedo

skiego, Aleksandra.

~338 Po zwyci

stwie pod Cherone

nad poł

czonymi wojskami Aten i Teb

Filip II Macedo

ski opanowuje cał

Hellad

~334 Syn Filipa i ucze

Arystotelesa, Aleksander III Wielki,

wkracza na czele 35-tysi

cznej armii macedo

sko-helle

skiej do Azji.

~333 Wojska Aleksandra zwyci

ęŜ

armi

persk

pod Issos.

~331 Perskie królestwo Achemenidów upada.

~327 Aleksander Wielki dociera ze sw

armi

nad Indus.

~335-323 ARYSTOTELES ze Stagiry, korzystaj

c zrazu z poparcia i pieni

dzy

Aleksandra, zakłada w Atenach Liceum i kieruje nim; w tym czasie powstaje zapewne
wi

kszo

ść

tekstów, z których w I w. p.n.e. Andronikos z Rodos utworzył KORPUS

ARYSTOTELESOWSKI. Ł

c tematycznie zapiski o roboczym najcz

ęś

ciej charakterze

Strona 7 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

- zarówno pisma Arystotelesa, jak i jego uczniów i współpracowników - Andronikos
stworzył dzieła, które zgodnie z uwagami Arystotelesa nale

y podzieli

na cztery grupy.

Organon, czyli zbiór pism z zakresu logiki, ma charakter propedeutyczny; najwa

niejsze

z nich to:
Kategorie (zob.

rozdz. 4 i 5

)

Hermeneutyka (zob.

rozdz. 1, 2, 4

)

Analityki pierwsze
Analityki wtóre (zob.

Ksi

ga I, rozdz. 1-4; Ksi

ga II, rozdz. 8-10 i 19

)

Topiki
Filozofia teoretyczna zawarta jest w zbiorach, z których najwa

niejsze s

Fizyka (zob.

fragmenty

Ksi

gi II o przedmiocie i przyczynach zmian naturalnych; ksi

IV o miejscu, nieistnieniu pró

ni, a tak

e o prawach ruchów naturalnych; ksi

gi VII o

prawach ruchów wymuszonych; Ksi

gi VIII o wieczno

ci ruchu)

O niebie
O powstawaniu i niszczeniu (

fragmenty

o przemianach ciał i roli ruchów

kosmicznych)
Meteorologika (

fragmenty

o meteorach, kometach, deszczach, wiatrach itd.)

Zoologia
O cz

ęś

ciach zwierz

O ruchu zwierz

O rodzeniu si

zwierz

O duszy (zob.

fragmenty

Ksi

gi, Ksi

gi II i Ksi

gi III)

Metafizyka (zob. fragmenty

Ksi

gi I

Ksi

gi XII

)

Filozofia praktyczna wyło

ona jest w zbiorach:

Etyka nikomachejska (zob.

fragmenty

z Ksi

gi II o cnocie jako

rodku mi

dzy

wadami i z Ksi

gi X.6-9 o kontemplacji teoretycznej jako najwy

szej formie

ycia)

Etyka eudemejska
Etyka wielka (o w

tpliwej autentyczno

ci)

Polityka (zob.

fragmenty

Ksi

g I i III)

Do filozofii wytwórczej nale

Ŝą

Poetyka (

rozdz. 6, 9, 13

)

Retoryka.

[~330-325] Pyteasz z Massalii dopływa prawdopodobnie do Norwegii, a Nearch od uj

cia

Indusu do uj

cia Eufratu.

~326 Zwyci

stwo w II wojnie samnickiej czyni z Rzymu najpot

ęŜ

niejsze pa

stwo w Italii.

~323

mier

Aleksandra Wielkiego. Rozpad jego imperium na pa

stwa Ptolemeuszów (Egipt), Seleucydów

(m.in. Syria i Palestyna) i Antygonidów.

ok. ~325 PIRRON z Elidy zakłada szkoł

filozoficzn

. Wg relacji Cycerona (najstarszej z

zachowanych) miał by

moralist

, relacje pó

niejsze przedstawiaj

go jako inicjatora

sceptycyzmu "pirro

skiego".

~322-~287 Scholarch

Liceum jest TEOFRAST Z Eresos. Z jego pism zachowały si

m.in.
Badania nad ro

linami

O przyczynach w

wiecie ro

linnym

    O kamieniach
    O ogniu
    Metafizyka.

~312 Rzymianie zaczynaj

budowa

Via Appia (z Rzymu do Kapui), pierwsz

ze słynnych dróg, jakie w

przyszło

ci splot

imperium.

Strona 8 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

~307-~270 EPIKUR z Samos zakłada pod Atenami Ogród i naucza tam do

mierci.

Filozofi

dzielił na trzy cz

ęś

ci: kanonik

, fizyk

i etyk

; dwie pierwsze pełniły funkcje

słu

ebne wobec trzeciej. W Kanonie zawarł rozwa

ania, które dzi

zaliczyliby

my do

teorii wiedzy. Fizyk

, czyli teori

bytu, przedstawił w licz

cym 37 ksi

g dziele O

przyrodzie. W O sposobie

ycia i O najwy

szym dobru przedstawił zasady etyki.

Wszystkie wymienione dzieła zagin

ły. Z jego dorobku zachowały si

Główne my

li (o

yciu szcz

ęś

liwym i nie tylko,

cało

ść

)

List do Herodota (o atomach i pró

ni, o duszy i wra

eniach zmysłowych,

fragmenty

)

List do Pytoklesa (dotycz

cy astronomii i zjawisk meteorologicznych,

fragmenty

)

List do Menoikeusa (na tematy etyczne,

cało

ść

ok. ~300 ZENON z Kition zakłada szkoł

stoików.

adne z jego pism - z których

najwa

niejszy był prowokacyjny traktat O pa

stwie - nie zachowało si

[ok. ~295] W Aleksandrii zało

one zostaje Muzeum, w którym pracowa

wielcy

uczeni staro

ytni: matematycy, astronomowie, geografowie, optycy, fizjolodzy i inni (ale

nie b

dzie w

ród nich filozofów). Zało

ono te

Bibliotek

, najwi

kszy w staro

ytno

ksi

gozbiór - w szczytowym okresie gromadzono w nim kilkaset tysi

cy zwojów z

tekstami greckimi, hebrajskimi, perskimi, indyjskimi, etiopskimi i innymi.

[ok. ~290] W Aleksandrii EUKLIDES - o którym jako o człowieku nic nie wiadomo - pisze
Elementy, zawieraj

ce aksjomatyczny system geometrii w postaci tak doskonałej,

niczego wła

ciwie do niego nie dodano a

do XIX w. Ale ró

nice stylu mi

dzy

poszczególnymi ksi

gami ka

Ŝą

podejrzewa

e albo jest to praca zbiorowa, albo

Euklides do

ść

niewolniczo korzystał z prac swych poprzedników.

~286-~269 scholarch

Liceum jest STRATON z Lampsakos, zwany Fizykiem. Zaraz po

jego

mierci Liceum bezpowrotnie podupada.

[ok. ~286-269] ARYSTARCH z Samos, na podstawie pomiarów (dzi

na cz

ęść

ytych przez niego sposobów kwestionowa

) ustala,

e Sło

ce jest 19 razy dalej od

Ziemi ni

Ksi

ęŜ

yc, a Ksi

ęŜ

yc jest oddalony od Ziemi o ok. 10 jej

rednic. Wkrótce potem

(ten jego tekst zagin

ł, znamy jedynie krótkie relacje Archimedesa, Plutarcha i innych)

formułuje teori

heliocentryczn

: Ziemia, wraz z innymi planetami, obiega Sło

dookoła, a gwiazdy s

niesłychanie daleko (nie dostrzegamy bowiem rocznej paralaksy

gwiezdnej).

[ok. ~280] HEROFILOS z Chalkedonu i ERASISTRATOS z Keos prowadz

słynne

badania anatomiczne. Dokonuj

sekcji zwłok, a tak

e wiwisekcji. Opisuj

budow

mózgu, rozró

niaj

nerwy sensoryczne i motoryczne. Badaj

budow

oka, serca,

troby, dwunastnicy i innych narz

dów wewn

trznych. Pokarm, po mechanicznym

rozdrobnieniu w

oł

dku jest rozprowadzany przez

yły po całym organizmie. Natomiast

tnicami rozchodzi si

powietrze. Ich prace bez wyj

tku zagin

ły.

ok. ~268 scholarcha Akademii ARKEZYLAOS Z Pitane skierowuje szkoł

na tory

sceptycyzmu. Twierdził: "niczego nie wiem, nawet tego,

e nie wiem". Pism po sobie nie

pozostawił. Pó

niej jego "akademicki" sceptycyzm przeciwstawiano sceptycyzmowi

"pirro

skiemu" (zob. ~325).

[[ok. ~260]] KTESIBIOS konstruuje pompy tłokowe, organy hydrauliczne, precyzyjne
zegary wodne.

~284-247 W Aleksandrii powstaje SEPTUAGINTA, przekład ksi

g BIBLII HEBRAJSKIEJ

na j

zyk grecki. Przekład ten - który miał powsta

w cudowny sposób, a przez wielu

Strona 9 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

licieli chrze

cija

skich pierwszych wieków uwa

any był za natchniony - "ufilozoficznił"

tekst, w miejsce wyra

antropomorficznych podstawiaj

c abstrakcyjne.

~250 III sobór buddyjski w Patalipurze, zwołany przez cesarza A

- który wcze

niej

zjednoczył Indie - ustala kanon TRIPITAKI (spisany dwa wieki pó

niej na Cejlonie w

zyku pali).

~246 A

oka ogłasza buddyzm religi

stwow

. Na skałach wykute zostaj

Edykty

cesarza A

oki, zawieraj

ce etyczne wskazania buddyzmu.

ok. ~III w. W Indiach nast

puje ostateczna redakcja Bhagawadgity (zob. cało

ść

przekładzie i opracowaniu Stanisława F. Michalskiego

, a tak

w przekładzie i

opracowaniu Wandy Dynowskiej

~232-208 CHRYZYP z Soloi staje na czele szkoły stoickiej i na podstawie do

ść

chaotycznych pism Zenona opracowuje zwarty system filozoficzny ("gdyby nie było
Chryzypa, nie byłoby Stoi").

adne z jego dzieł nie zachowało si

. (Jego pisma zagin

ły,

pogl

dy znamy jedynie z omówie

powstałych w czasach Cesarstwa Rzymskiego. Zob.

Sekstus Empiryk o przedstawieniach, w szczególno

ci kataleptycznych

[ok. ~230] ERATOSTENES z Kurene, na podstawie pomiaru k

ta, pod jakim w

Aleksandrii w dniu przesilenia letniego

wieciło Sło

ce i wiedzy,

e w Sjene

wieci ono

wtedy pionowo, podał poprawn

warto

ść

obwodu Ziemi. Sporz

dził wzorcowe mapy

wielu krain, próbował te

okre

daty najwa

niejszych wydarze

od upadku Troi. W

matematyce sformułował ide

"sita Eratostenesa".

[ok. ~240-~212] ARCHIMEDES z Syrakuz tworzy najznakomitsze w staro

ytno

ci dzieła

matematyczne, oparte na metodzie wyczerpywania i dowodach m.in. metod

redukcji do

absurdu. Zachowały si

O wymierzaniu koła (zawiera wzór na powierzchni

koła i podaje,

e warto

ść

mie

ci si

dzy 3 10/71 a 3 10/70);

O kuli i walcu (zawiera m.in. wzory na pole powierzchni i obj

ść

sto

ka, walca i

kuli);
O konoidach i sferoidach (szereg twierdze

dotycz

cych krzywych sto

kowych);

O spiralach (dwadzie

cia kilka dowiedzionych twierdze

na temat stycznych do spiral

i pól powierzchni ich wycinków);
Kwadratura paraboli (24 dowiedzione twierdzenia, m.in. "pole powierzchni
dowolnego segmentu paraboli jest równe czterem trzecim trójk

ta maj

cego t

sam

podstaw

co ów segment i tak

sam

wysoko

ść

" [17]);

O liczeniu piasku (abstrakcyjny tekst, wspominaj

cy heliocentryczn

koncepcj

Arystarcha, w którym faktycznie chodzi o znalezienie sposobu zapisu niesłychanie
wielkich liczb);
Metoda twierdze

mechanicznych (tekst odkryty w 1907 r.; wyprowadza si

nim

wzory na pola powierzchni figur, zawieszaj

c je na ramieniu d

wigni dwustronnej, na

której drugim ko

cu wisi figura o znanej powierzchni, figury s

te na niesko

czenie

wiele pionowych linii, które równowa

one s

parami, a nast

pnie sumowane by policzy

pole; analogiczna metoda stosowana jest w celu obliczania obj

ci brył; współczesny

matematyk uzna to za procedur

całkowania, jednak Archimedes przedstawia swoj

metod

jedynie jako wst

p do rozwa

"prawdziwie" matematycznych).

Pisze te

dwie genialne rozprawy z zakresu statyki i hydrostatyki:

O równowadze płaszczyzn (aksjomatyczny tekst, zawieraj

cy dowody 25 twierdze

dotycz

cych głównie poło

rodków ci

ęŜ

ci trójk

tów, wycinków parabol i innych

figur),
O ciałach pływaj

cych (aksjomatyczny tekst, zawieraj

cy prawo wyporu: "Je

dowolne ciało stałe l

ejsze ni

ciecz zostanie w niej umieszczone, to zanurzy si

ono tak

gł

boko,

e waga tego ciała b

dzie równa wadze wypartej cieczy [twierdzenie 5]; "Je

Strona 10 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

ciało stałe ci

ęŜ

sze ni

ciecz zostanie w niej umieszczone, opadnie na dno i b

dzie, gdy

zwa

y si

je w cieczy, l

ejsze od swej prawdziwej wagi o wag

wypartej

cieczy" [twierdzenie 7]; w Ksi

dze II znajduje si

szereg dowiedzionych twierdze

paraboloidach obrotowych zanurzonych w cieczy).

~218 Wojska kartagi

skie dowodzone przez Hannibala przechodz

przez Alpy, a w ~216 zwyci

ęŜ

Rzymian pod Kannami.

~212 Rzymianie zdobywaj

Syrakuzy - i zabijaj

Archimedesa (kr

ąŜą

legendy o tym, jak wcze

niej,

podczas obl

ęŜ

enia, budowane przez niego d

wigi wywracały rzymskie statki, a wkl

słe zwierciadła

zapalały ich

agle).

~217 pocz

tek budowy Wielkiego Muru w Chinach.

~213 Spalenie w Chinach ksi

g konfucja

skich. Prze

ladowanie konfucjanistów.

[ok. ~200] APOLLONIOS z Perge, Konika (Sto

kowe, zachowały si

pierwsze cztery

ksi

gi po grecku i trzy kolejne w przekładzie arabskim, ksi

ga VIII zagin

ła), a w niej

teoria przeci

ęć

sto

kowych. Apollonios sformułował te

teori

ruchu Sło

ca po

ekscentrycznym okr

gu i dał pocz

tek teorii epicykli i deferentów w astronomii.

[~II w.] SELEUCUS z Babilonu - jedyny w staro

ytno

ci znany nam zwolennik

heliocentrycznego systemu Arystarcha - wyja

nia przypływy i odpływy mórz wpływem

Ksi

ęŜ

yca.

~167 Profanacja

tyni Jerozolimskiej doprowadza do wybuchu w Palestynie

powstania machabejskiego przeciw panowaniu Seleucydów. Przez nast

pne sto lat

istnie

dzie niepodległe pa

stwo

ydów. Szczególnie wa

rol

odgrywa

w nim

dzie zwi

zane z kapłanami stronnictwo saduceuszy. Cz

ęść

z kapłanów, którzy utracili

wpływy, przenosi si

na pustyni

i tworzy stronnictwo esse

czyków. W Palestynie i w

diasporze powstaje stronnictwo faryzeuszy.

~167-~137 Scholarch

Akademii jest sceptyk KARNEADES z Cyreny. Krytykował

zwłaszcza pogl

dy Chryzypa ("gdyby nie było Chryzypa, nie byłoby mnie"). Pism po

sobie nie pozostawił. (Zob.

jego krytyka stoickich "przedstawie

kataleptycznych" w

ciu Sekstusa Empiryka

~146 p.n.e. Rzymianie ostatecznie unicestwiaj

swego głównego wroga, Kartagin

; w tym samym czasie

podporz

dkowuj

sobie Macedoni

i Grecj

~146/145 Prze

ladowanie Greków w Aleksandrii. Uczeni pracuj

cy w Muzeum opuszczaj

miasto. Ko

czy

złoty okres nauki aleksandryjskiej.

[ok. ~145-~126] HIPPARCH z Nikai tworzy map

nieba, zawieraj

poło

enia co

najmniej 850 gwiazd, a u

ywaj

c jej i zestawiaj

c wyniki obserwacji z okresu 160 lat

odkrywa precesj

punktów równonocy. Ustala długo

ść

roku na 365 + 1/4 - 1/300 dnia.

Wykorzystuj

c wyniki obserwacji za

mienia Sło

ca dokonanych jednocze

nie w

Hellesponcie i Aleksandrii oblicza,

rednia odległo

ść

Ziemia-Ksi

ęŜ

yc wynosi ok. 67

promieni ziemskich (dzi

przyjmujemy ok. 60). Wzoruj

c si

na teorii Apolloniosa

opracowuje matematyczn

teori

ruchu Ksi

ęŜ

yca. A wreszcie podejmuje prób

modyfikacji teorii ruchów ciał Arystotelesa, która podj

ta po wiekach przez Jana

Filoponosa (VI w.) i Jana Buridana (XIV w.) doprowadzi do ukształtowania si

poj

cia

ruchów bezwładnych.

ok. ~145-~130 PANAJTIOS z Rodos, reprezentant "

redniego" stoicyzmu, przebywa w

Rzymie, w otoczeniu Scypiona młodszego. Przekazuje Rzymianom eklektyczn

wersj

stoicyzmu, zmieszanego z platonizmem i arystotelizmem. Jego dzieła zagin

ły.

~136 Po okresie prze

ladowa

(zob. ~213) konfucjanizm zostaje w Chinach ogłoszony

religi

stwow

Strona 11 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

~86 Zdobycie i złupienie Aten przez Sull

. By

e wtedy z miasta wywieziono skrzyni

z r

kopisami

Arystotelesa i jego uczniów.

Od tego czasu wybitniejsi filozofowie działaj

poza Atenami.

ok. ~90-~50 POSEJDONIOS z Apamei, drugi wybitny przedstawiciel "

redniego

stoicyzmu", prowadzi badania nad ruchami ciał niebieskich, znajduj

c m.in. w zjawisku

przypływów i odpływów mórz potwierdzenie dla astrologii. Jego pisma zagin

ły.

ok. ~80 ANTIOCH z Askalonu ł

czy pogl

dy Platona, Arystotelesa i stoików w

eklektyczny system: twierdzili ono to samo, u

ywali jedynie ró

nej terminologii.

~I w. AINEZYDEMOS w zaginionych Dyskursach pirro

skich formułuje dziesi

ęć

tropów

sceptycznych (zob.

Sekstus Empiryk,Zarysy pirro

skie ks. I,1-14

od ~70 W słynnych mowachPrzeciw Werresowi,Przeciw Katylinie i innych

Cyceron broni ideałów republika

skich przeciwko tym, którzy pa

stwo rzymskie przekształc

w Cesarstwo

~63 Rzymianie zajmuj

Jude

i wł

czaj

do prowincji syryjskiej.

ok. ~60 Ksi

ga M

dro

ci - wł

czona do katolickiego i prawosławnego Starego

Testamentu, cho

nie ma jej w Biblii hebrajskiej i protestanckiej - wprowadza Bo

Ŝą

dro

ść

niemal jako istot

odr

od Boga, a po

rednicz

dzy Nim a

wiatem.

~60 Cezar, Marek Krassus i Pompejusz Wielki zawieraj

I triumwirat.

~58-51 Cezar podbija Gali

(tereny dzisiejszej Francji).

ok. ~55 LUKRECJUSZ (Titus Lucretius Carus) w poemacie O naturze wszechrzeczy
przedstawia podstawy filozofii epikurejskiej.

{ok. ~55-50} CYCERON (Marcus Tullius Cicero) w O oratorze, O pa

stwie, O prawach

dokonuje najgł

bszej analizy systemu rz

dów w pa

stwie rzymskim, jaka powstała w

staro

ytno

ci.

~46-44 CYCERON tworzy podstawy filozoficznej łaciny w eklektycznych rozprawach, z
których najwa

niejsze to Paradoksy stoickie, O naturze bogów, O przeznaczeniu,

Zagadnienie najwy

szego dobra, O powinno

ciach. ~43, za krytykowanie w

Filipikach Marka Antoniusza, zostaje zabity.

~46 Cezar wprowadza kalendarz julia

ski. Rok trwa 365 dni i dzieli si

na 12 miesi

cy, raz na cztery lata

dodawany jest jeden dzie

~44 Zabójstwo Cezara.

~42-39 Wergiliusz, Bukoliki (Eklogi).

~35-30 Horacy, Satyry, Epody (Jamby).

~31 Po morskiej bitwie pod Akcjum zwyci

ski Oktawian przekształca Egipt (~30) w prowincj

rzymsk

~27 Oktawian otrzymuje tytuł Augusta ("Wzniosłego").

Mimo zachowywania przez jaki

czas pozorów Rzym staje si

cesarstwem.

~37-~4 Herod Wielki królem Judei.

~20 Pocz

tek rozbudowy

tyni Jerozolimskiej.

~29-~17 Wergiliusz, Eneida

~20-~13 Horacy,Pie

~29-~17? Na Cejlonie, w j

zyku pali, spisana zostaje TRIPITAKA ("trójkosz"),

kanoniczne teksty buddyzmu therawady (hinajany). Pono

teksty, przekazywane ustnie,

zostały ustalone w połowie III w. p.n.e. Dziel

na trzy kosze. Winaja-pitaka ("kosz

dyscypliny") zawiera reguły obowi

zuj

ce mnichów. Monumentalna Sutta-pitaka ("kosz

kaza

") podzielona jest na pi

ęć

ęś

ci; do pi

tej, Khuddaka-nikaja ("zbiór drobnych

tekstów"), nale

y Dhammapada (Słowa o prawie,

przeło

ył Franciszek Michalski

Strona 12 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

Abhidhamma-pitaka ("kosz wy

szej doktryny") zawiera dodane pó

niej obja

nienia,

klasyfikacje, definicje.

dzy ~II a IV w. wg tradycji filozof i mistyk PATA

ALI spisuje Jogasutry, czyli

"Traktat o jodze" (

przeło

ył Leon Cyboran

). Joga jest to "pow

gni

cie zjawisk

wiadomo

ci" [1,2], prowadz

ce do wyzwolenia puruszy (ducha) z wi

zów prakryti

(

wiata widzialnego).

[[~13]] WITRUWIUSZ, O architekturze ksi

g dziesi

ęć

. Wa

ródło informacji o

technice w staro

ytno

ci.

[[przed ~7]] CELSUS, O lecznictwie.

[ok. 1] STRABON, Geographika. Dzieło geograficzne w 17 ksi

gach.

6 Rzymianie wł

czaj

Palestyn

do prowincji syryjskiej.

Ogłoszony przez Kwiryniusza, w celu ustalenia nale

ci podatkowych, spis ludno

prowadzi do wybuchu - krwawo stłumionego - powstania pod wodz

Judy Galilejczyka.

ok. 20-50

yd FILON z Aleksandrii pisze szereg dzieł, w których elementy judaizmu ł

czy

z ideami my

licieli helle

skich i hellenistycznych.

ok. 27 Z powodów politycznych w Judei ginie prorok JAN Chrzciciel.

dzy 28 a 33 W Galilei przez rok (według ewangelii synoptycznych) naucza

JEHOSZUA z Nazaretu, który w kilka dni po przybyciu do Jerozolimy (z niejasnych
powodów) ginie ukrzy

owany. Według innej relacji (Ewangelia Jana) jego nauczanie

trwało dwa lub trzy lata, a miało miejsce zarówno w Galilei, jak i w Judei.
Wkrótce potem w Jerozolimie zaczyna działa

grupa

ydochrze

cijan, kierowana przez

Jakuba brata Jezusa, Szymona zwanego Piotrem i Jana. Głosz

e Jehoszua był

Mesjaszem ("Pomaza

cem") przysłanym przez Boga do

ydów.

ok. 38-65 "Apostoł narodów" PAWEŁ z Tarsu (nawrócony na chrze

cija

stwo faryzeusz

ze szkoły Hillela), czyni w chrze

cija

stwa - mimo protestów Jakuba i Piotra - religi

uniwersalistyczn

, skierowan

do wszystkich ludzi. W Antiochii, a tak

e w trakcie

podró

y misyjnych po Azji Mniejszej i Grecji, pisze listy:

    Pierwszy List do Tesaloniczan (ok. 50)
    List do Galatów (ok. 54)
    Pierwszy List do Koryntian (zob.

Hymn o miło

)

    Drugi List do Koryntian
    List do Rzymian (ok. 60)
    List do Filipian
    List do Filemona
Autorstwo przypisywanych mu jeszcze sze

ciu lub siedmiu listów jest w

tpliwe. W tych

pisanych po grecku tekstach Paweł u

ywa imienia Iesous (st

d pochodzi m.in. polskie

Jezus). Twierdzi,

e Jezus był Pomaza

cem (po grecku: Chrystusem), który sw

cze

mierci

odkupił grzech Adama, a przez zmartwychwstanie pokonał

mier

umo

liwiaj

c tym, którzy w niego uwierz

, zbawienie wieczne. Od czasu przyj

cia wiary

nie jeste

my ju

poddani Prawu Moj

eszowemu.

[ok. 40] DIOSKURIDES Pedanios, De materia medica. Traktat o

rodkach leczniczych,

zwłaszcza o ziołach, u

ywany do XVII w.

[55-68] HERON z Aleksandrii, Pneumatyka, O budowie machin miotaj

cych pociski,

O budowie automatów. Dzi

niektórzy twierdz

e Heron był tylko kompilatorem, który

Strona 13 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

streszczał znajduj

ce si

w Bibliotece dzieła sprzed wieków. W ka

dym razie nic nie

wskazuje na to,

eby opisywane przez niego maszyny (m.in. młynek parowy) były

stosowane w praktyce.

64 Wielki po

ar Rzymu, po którym cesarz Neron zarz

dza prze

ladowania chrze

cijan, oskar

c ich o

podpalenie miasta.

Zabito ich chyba ok. 300, w tym - według do

ść

wiarygodnego przekazu - Pawła z Tarsu i Piotra.

ok. 63-65 Senator rzymski, stoik SENEKA, pisze swe najwa

niejsze dzieło, Listy

moralne do Lucyliusza. Wkrótce potem, po nieudanym zamachu na

ycie Nerona,

popełnia samobójstwo.

66 W Palestynie wybucha powstanie przeciwko Rzymianom.

70 Rzymianie burz

zbuntowan

Jerozolim

, a wraz z ni

tyni

(z której pozostał tylko fragment muru

oporowego, zwany dzi

cian

Płaczu").

ok. 70 Nieznany autor spisuje Ewangeli

Marka. Opowiada w niej o nauczycielskiej

działalno

ci Jezusa; pierwotny tekst ko

czył si

na 9 wierszu 16 rozdziału (a wi

c nie

zawierał relacji dotycz

cych spotka

z Jezusem wskrzeszonym z martwych).

70-82 Budowa Koloseum w Rzymie.

[79] Usiłuj

c nie

ść

pomoc mieszka

com mieszka

com Pompejów ginie dowodz

cy flot

PLINIUSZ STARSZY. Pozostała po nim monumentalna Historia naturalna, a w niej,
przej

ta od filozofów i uczonych greckich, kosmologia, geografia, wywody o człowieku,

zwierz

tach, ro

linach, medycynie, minerałach. (Zob.

fragmenty o budowie

wiata

ok. 70-100 Powstaj

Ewangelia Mateusza (zob.

Kazanie na górze

, a tak

mow

Jezusa o ko

wiata i S

dzie Ostatecznym

) i Ewangelia Łukasza (a tak

e jej dalszy

g, czyli Dzieje Apostolskie). Do obu wł

czono ok. 90% tekstuEwangelii Marka,

dodaj

c (w du

ym stopniu te same, cho

inaczej skomponowane) mowy Jezusa, a tak

(niezgodne ze sob

) relacje o jego cudownych narodzinach i o spotkaniach z Jezusem

wskrzeszonym z martwych.

ok. 100 Powstaje Ewangelia Jana.

ok. 100 synod

ydowski w Jabne (Jawne, Jamnia) ustala kanon BIBLII HEBRAJSKIEJ

(wł

czono do niej 39 ksi

g), prawdopodobnie ogłasza te

e Jehoszua z Nazaretu nie

był Masjaszem - i wyklucza

ydochrze

cijan z synagogi.

96 Pocz

tek panowania cesarskiej dynastii Antoninów (do 192).

Cesarstwo Rzymskie - zamieszkałe przez ok. 80 milionów ludzi - osi

ga szczyty swojej pot

gi.

po 100 Ze zmieszania filozofii pitagorejsko-plato

skiej, hellenistycznego judaizmu,

chrze

cija

stwa, a tak

e religii egipskich, perskich i indyjskich, rodzi si

gnostycyzm.

ok. 100-120 PLUTARCH, Moralia, a tak

ywoty sławnych m

ęŜ

ów.

{ok. 100-120} TACYT, Dzieje, Roczniki i inne dzieła historyczne.

120-130 BAZYLIDES w Aleksandrii tworzy jedn

z najbardziej wpływowych szkół

gnostyckich.

ok. 130 Umiera były niewolnik, filozof stoicki, EPIKTET. Rzymski arystokrata, Arrianus,
publikuje (dzi

w połowie zaginione) notatki z jego wykładów, Diatryby, a tak

e ich

streszczenie, czyli Encheiridion (

tekst w przekładzie Leona Joachimowicza

Strona 14 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

132-135 W Judei antyrzymskie powstanie Bar Kochby - w którym rabbi Akiba rozpoznał Mesjasza.

Krwawo stłumione, doprowadza do wysiedlenia resztek

ydów z Judei.

140-150 W Rzymie powstaje gnostycki ruch WALENTYNA.

[ok. 150] Wielki geograf i astronom PTOLEMEUSZ w dziele Megale syntaxis, znanym
bardziej pod zarabizowanym tytułem Almagest, daje wykład systemu astronomicznego,
w którym rozwija idee Apolloniosa i Hipparcha (~III-~II). Pisze te

jeden z najbardziej

wpływowych podr

czników astrologii, Tetrabiblios. W dziele Nauka geograficzna

przedstawia map

zamieszkanego

wiata.

144-160 MARCJON z Synopy zakłada swój gnostycki ko

ciół.

ok. 150-167 JUSTYN M

czennik, a Apologii (

fragmenty

) podejmuje pierwsz

prób

pogodzenia chrze

cija

stwa z greck

filozofi

. W Dialogu z

ydem Tryfonem

(

fragmenty

) podejmuje rozpraw

z tradycj

judaistyczn

ok. 180 TACJAN Syryjczyk, by

e ucze

Justyna M

czennika, pisze Mowy

przeciwko Grekom, w których - wbrew pogl

dom swego mistrza - twierdzi,

e rzekome

dokonania filozofów to "cudzoło

ne" plagiaty zKsi

g Moj

eszowych.

161-180 MAREK AURELIUSZ cesarzem. W trakcie wypraw wojennych robi, w duchu
stoickim, zapiskita is heauton = "dla siebie samego", znane jako Rozmy

lania

(

fragmenty

[ok. 165-201] GALEN, lekarz gladiatorów w Pergamonie, a nast

pnie rodziny cesarskiej

w Rzymie, tworzy dzieła z zakresu medycyny i anatomii. Jego zachowane prace zajmuj

dzi

ok. 10 000 stron druku, najsłynniejsz

jest chyba podr

cznik lekarski Protreptyk.

przed 200 Julian TEURG (?), Wyrocznie chaldejskie. W tym dziele platonizm przyjmuje
posta

objawienia religijnego. Uwidacznia si

w nim wpływ wierze

mezopotamskich.

Stało si

podstaw

magicznych praktyk teurgicznych, stosowanych przez wielu filozofów

neoplato

skich jako

rodki nawi

zywania ł

czno

ci z bogami.

ok. 200 Powstaje 17 traktatów, przypisywanych legendarnemu HERMESOWI
Trismegistesowi ("po trzykro

wielkiemu"), które ł

cznie tworz

Corpus Hermeticum.

Mieszaj

w nich wpływy greckie z egipskimi. Uwa

ane za objawione, miały

wtajemniczonych wznosi

do bosko

ci dzi

ki wykorzystaniu energetycznej jedno

kosmosu. Wywarły wielki wpływ na filozofi

pó

nej staro

ytno

ci, a tak

e m.in. na

praktyki alchemiczne.

ok. 195-220 TERTULIAN w De anima (O duszy), Przeciw Marcjonowi, Przeciw
Prakseaszowi i innych pismach tworzy podstawy chrze

cija

skiej łaciny. Ostrzega przed

czeniem chrze

cija

stwa z filozofi

: "Ateny nie maj

nic wspólnego z Jerozolim

, a

Akademia (Plato

ska) z Ko

ciołem", nale

y za Apostołem Narodów, Pawłem z Tarsu,

"kła

ść

szczególny nacisk na unikanie filozofowania", "po Chrystusie nie potrzebujemy ju

adnych bada

". Na tej podstawie ukuto powiedzeniecredo quia absurdum (wierz

, bo

to, w co wierz

, jest absurdem).

ok. 150-250 NAGARD

UNA tworzy podstawy madhjamaki, jednej z najwa

niejszych

szkół buddyzmu mahajany. Dokonał si

"drugi obrót koła Dharmy".

ok. 200 Rabin JUDA HA-NASI dokonuje ostatecznej redakcji Miszny, zbioru praw
religijnych uzupełniaj

cego Prawo Moj

eszowe, a przekazanych w tradycji ustnej.

Strona 15 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

ok. 200 SEKSTUS EMPIRYK, Zarysy pirro

skie (zob.

fragmenty Ksi

gi I

). W tym

dziele, a tak

e w ksi

gach Przeciw logikom, Przeciw fizykom i Przeciw etykom,

Sekstus przedstawił podstawowe zało

enia i strategie staro

ytnego sceptycyzmu, m.in.

dziesi

ęć

tropów Ainezydemosa.

ok. 200 ALEKSANDER z Afrodyzji pisze pierwsze wielkie komentarze do CORPUS
ARISTOTELICUM (zob. ~335-323), zapocz

tkowuj

c w ten sposób tradycj

, która trwa

dzie do XV w. Zachowały si

komentarze Aleksandra do ksi

g I-V Metafizyki, ksi

A Analityk pierwszych, Topik, O zmysłach, Meteorologiki, a tak

e par

traktatów

teoretycznych.

ok. 200-250 DIOGENES LAERTIOS,

ywoty i pogl

dy słynnych filozofów. Jedyna

zachowana staro

ytna historia staro

ytnej filozofii greckiej, obejmuj

ca okres od ~VI do

~I w. Pełna mitów i bł

dów, ale nieoceniona zwłaszcza jako

ródło wiedzy o filozofii

Epikura i stoików.

220-230 ORYGENES, odsłaniaj

c w O zasadach "duchowy" - ukryty za dosłownym -

sens Pisma

tego, tworzy pierwszy wielki system filozofii chrze

cija

skiej (zob.

fragmenty ks. IV o niezb

dno

ci alegorycznej interpretacji Pisma

244-270 PLOTYN, Enneady (zob.

I. 6 O pi

knie

oraz

VI. 9 O Dobru lub Jednem

248 ORYGENES, Przeciw Celsusowi. Najwybitniejsza apologia wczesnego
chrze

cija

stwa.

ok. 242-276 W Persji prorok MANES lub MANI daje pocz

tek manicheizmowi, religii

cej syntez

zaratusztryzmu, buddyzmu, judaizmu i chrze

cija

stwa.

wiat powstał

ze starcia Boga (Ojca

wiatło

ci) z Szatanem (Ksi

ciem Ciemno

ci). Nasze dusze, jako

odpryski bosko

ci, zostały uwi

zione w mrokach tego

wiata, sk

d dzi

ki nauce

Maniego, ascezie i innych praktykom religijnym maj

zosta

wyzwolone. Po

zamordowaniu Maniego stworzona przeze

religia zyska du

e wpływy w Cesarstwie.

(Elementy manicheizmu, pod koniec staro

ytno

ci zniszczonego wskutek prze

ladowa

trwa

w ró

nych nurtach chrze

cija

stwa do XVI w.)

od 270 Aby zjednoczy

religijnie Cesarstwo, prze

ywaj

ce seri

kryzysów

wewn

trznych, podj

te zostaj

próby wprowadzenia kultuSol Invictus (Sło

Niezwyci

ęŜ

onego).

dzy 270 a 305 PORFIRIUSZ z Tyru, ucze

Plotyna, wydaje we własnym układzie

jego pisma, uzupełniaj

c je wprowadzeniem O

yciu Plotyna oraz o układzie jego

ksi

g. Pozostały te

po nim Isagoga (ogromnie wpływowy, jeszcze w

redniowieczu,

podr

cznik logiki Arystotelesa), Przeciw chrze

cijanom i szereg innych tekstów.

284-305 Cesarz Dioklecjan, aby ratowa

pogr

ąŜ

one w nieustaj

cych kryzysach imperium, podejmuje dzieło

wielkich reform.

W ich ramach nast

puj

od 297 prze

ladowania manichejczyków, a od 303 chrze

cijan. Szacuje si

e na

czn

liczb

10-15 tysi

cy m

czenników chrze

cija

skich pierwszych wieków połowa poniosła

mier

wła

nie za panowania Dioklecjana.

po 300 Przerwanie prac nad TALMUDEM JEROZOLIMSKIM, tekstem Miszny (zob. ok.
200) uzupełnionym o komentarze, czyli Gemar

po 300 powstaj

buddyjskie sutry Sandhi-nirmo

ana ("uwolnienie ukrytego znaczenia"),

Lankawatara-sutra ("objawienie na Lance") i inne. Zaczyna si

"trzeci obrót koła

Dharmy".

Strona 16 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

306-337 Cesarz Konstantyn I Wielki jednoczy imperium - i zaczyna przeobra

je w pa

stwo

chrze

cija

skie.

(W tym czasie chrze

cijanie stanowili ok. 10-15% ludno

ci Cesarstwa.)

311 Cz

ęść

biskupów afryka

skich kwestionuje wybór na biskupa Kartaginy Cecyliana,

gdy

udzielił ich mu biskup, który w czasach prze

ladowa

Dioklecjana zdradził.

cono innego biskupa, którego nast

został Donat, przywódca ruchu

religijnego, który zyskał miano donatyzmu. Miał to by

"czysty ko

ciół m

czenników", w

przeciwie

stwie do katolickiego "skalanego ko

cioła zdrajców". Ko

ciół ten skupiał

przede wszystkim ludy mówi

ce po punicku i niezadowolone z panowania rzymskiego. W

IV i V w. w okolicach Kartaginy wi

cej było donatystów ni

katolików.

313 Konstantyn Wielki i Licyniusz ogłaszaj

tolerancyjny "edykt mediola

ski". Wkrótce potem Konstantyn

zaczyna wspiera

chrze

cija

stwo, czasem kosztem dawnych wiar.

po 315 W Aleksandrii wybucha konflikt mi

dzy patriarch

a kolegium prezbiterów o

prymat. Pretekstem staje si

atak na prezbitera Ariusza, który - m.in. za Ewangeli

Jana -

twierdził, w zaginionym dziele Thalia,

e Syn jest mniejszy od Ojca.

325 Zwołany przez Konstantyna Wielkiego I sobór nicejski (uczestniczyło w nim ok. 250
biskupów, prawie wył

cznie z prowincji wschodnich) przyjmuje, pod presj

cesarza, anty-

aria

skie

wyznanie wiary

ok. 325 Pachomiusz zakłada w Egipcie pierwsz

wspólnot

cenobitów - prototyp

przyszłych klasztorów.

327-335 Budowa ufundowanej przez Konstantyna Wielkiego bazyliki Grobu

tego w Jerozolimie.

W tym czasie powstaj

pierwsza Bazylika

w. Piotra w Rzymie, bazylika Narodzenia w Betlejem i

szereg innych.

330 Konstantynopol, wzniesiony wła

nie w miejscu osady Bizancjum, zostaje ogłoszony drug

stolic

Cesarstwa.

połowa IV w. Zmiany klimatyczne w Azji

rodkowej wywołuj

wielk

migracj

Hunów na zachód.

375 Hunowie nacieraj

na Gotów, zamieszkuj

cych ziemie na północ od Morza Czarnego. Zaczyna si

Wielka W

drówka Ludów.

378 Wizygoci zwyci

ęŜ

wojska rzymskie pod Adrianopolem, cesarz Walens ginie w bitwie.

po 370 Trzej Ojcowie Kapadoccy ł

filozofi

Orygenesa z dogmatem Trójcy

w.:

BAZYLI Wielki zakłada pierwsze klasztory chrze

cija

skie i spisuje Reguły dla

mnichów; Trójc

okre

la słowami „jedna natura, trzy hipostazy” (mia physis, treis

hypostaseis).
GRZEGORZ z Nyssy w Nauce katechetycznej daje drugi po Orygenesie system filozofii
chrze

cija

skiej, w O stworzeniu człowieka tworzy podstawy chrze

cija

skiej

antropologii, wa

ny jest te

jego dialog z umieraj

siostr

O duszy i

zmartwychwstaniu.
GRZEGORZ z Nazjanu, 5 mów teologicznych. Obrona dogmatu Trójcy

w.: jedno

ść

natury Boga i ró

ść

osób boskich.

379-395 Panowanie cesarza Teodozjusza I Wielkiego.

380 Teodozjusz Wielki ogłasza chrze

cija

stwo religi

stwow

w Cesarstwie.

381 I sobór konstantynopolita

ski rozszerza nicejskie

wyznanie wiary

m.in. o dogmaty na

temat Ducha

tego.

385-420

w. HIERONIM dokonuje przekładu Pisma

tego na łacin

- tak powstaje

WULGATA, do połowy XX w. podstawowa dla katolików wersja BIBLII.

386-388

w. AUGUSTYN, dawny manichejczyk, a potem sceptyk, nawracaj

c si

chrze

cija

stwo pisze - genialne - dialogi filozoficzne: O

yciu szcz

ęś

liwym, Przeciw

Strona 17 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

akademikom, O porz

dku, Soliloquia (neologizm: rozmowy z samym sob

), O

wielko

ci duszy, O nauczycielu, O wolnej woli, O prawdziwej wierze.

391-2 Teodozjusz Wielki zakazuje kultów poga

skich. W Aleksandrii wywołuje to wybuch powstania, co

czy si

zburzeniem Muzeum i Biblioteki.

395-396

w. AUGUSTYN, O nauce chrze

cija

skiej, ksi

gi I, II i cz

ęść

III. Rozprawa z

zakresu metodologii studiów biblijnych.

397-400

w. AUGUSTYN, Wyznania (zob. opowie

ść

o własnym nawróceniu:

Ksi

ga VI,

13-16 i VII

, oraz filozoficzn

Ksi

o czasie). Autobiografia najwybitniejszego filozofa

wczesnego chrze

cija

stwa.

406 PELAGIUSZ, De natura (O naturze). W tym zaginionym dziele Pelagiusz twierdzi,

natura ludzka jest dobra, a cho

mamy woln

wol

, to natura nasza kieruje nas ku Bogu.

Chrzest nie zmywa grzechów (w tym pierworodnego) i nie jest koniecznym warunkiem
zbawienia.
415

w. AUGUSTYN, O naturze i łasce. W tym antypelagia

skim pi

mie Augustyn

dowodzi,

e wskutek grzechu Adama natura ludzka została tak ska

ona,

e bez łaski,

jakiej Bóg udziela wybranym, nikt nie mo

e zosta

zbawiony. Nieochrzczone niemowl

trafi

na wieczne m

ki.

418 W wyniku stara

w. Augustyna cesarz Honoriusz wydaje dekret przeciw

pelagianizmowi.

Na Ziemi

yje 200-250 milionów ludzi.

410 Wizygoci pod wodz

Alaryka zdobywaj

Rzym, zaczyna si

szybki proces upadku Cesarstwa

Zachodniego

415-427

w. AUGUSTYN, Pa

stwo Bo

e. Ksi

ąŜ

ka o dziejach aniołów i ludzi, od Dnia

Stworzenia do Dnia S

du Ostatecznego.

429 Wandale wkraczaj

do rzymskiej wcze

niej Afryki i tworz

własne pa

stwo.

434-453 Hunowie pod wodz

Attyli pustosz

obie cz

ęś

ci Cesarstwa.

431 Sobór w Efezie jako pierwsza kulminacja

sporu o dwie natury i jedn

osob

Chrystusie

, a tak

e o prawomocno

ść

kultu maryjnego.

po 445 Opat klasztoru w Konstantynopolu, EUTYCHES, głosi monofizytyzm: bosko

ść

Jezusa wchłon

ła jego człowiecze

stwo, tak

e miał on jedn

- bosk

- natur

(był

Bogiem, ale nie był człowiekiem).
449 Sobór w Efezie popiera Eutychesa. Wkrótce potem zostaje uznany za "zbójnicki" i
skre

lony z listy soborów.

451 Sobór w Chalcedonie przyjmuje

Definicj

wiary

, pot

piaj

c zarówno nestorian, jak i

monofizytów.

ok. V w. ASANGA i jego młodszy brat WASUBANDHU tworz

podstawy jogaczary,

jednej z najwa

niejszych szkół buddyzmu mahajany. Dokonał si

"trzeci obrót koła

Dharmy". (Zob. Wasubandhu, Trzydzie

ci strof,

przekład anonimowy

476 Wódz germa

ski Odoakr składa z tronu ostatniego cesarza Rzymu.

dzy 440 a 485 PROKLOS z Konstantynopola, ostatni wielki neoplatonik, stoj

cy na

czele odrodzonej nieco wcze

niej Akademii, pisze komentarze do Platona (zachowały si

komentarze do Timajosa, Pa

stwa, Parmenidesa, Kratylosa i pseudo-Plato

skiego

Alkibiadesa), do podr

cznika arytmetyki Nikomachosa, do astronomicznych traktatów

Ptolemeusza i szereg innych tekstów. Własn

wersj

neoplatonizmu przedstawia w

dziełach Elemety teologii i Teologia plato

ska.

Strona 18 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

dzy 485 a 520 Podaj

cy si

za ucznia

w. Pawła syryjski mnich, znany dzi

jako

PSEUDO-DIONIZY AREOPAGITA, tworzy, wykorzystuj

c idee Proklosa, wersj

neoplatonizmu chrze

cija

skiego w dziełach Hierarchia niebia

ska, Hierarchia

cielna, Imiona boskie i Teologia mistyczna (ponadto zachowało si

dziesi

ęć

listów).

ok. 500 Zako

czenie prac nad TALMUDEM BABILO

SKIM.

493 W Italii powstaje pa

stwo Ostrogotów, rz

dzone przez Teodoryka Wielkiego. (Miało kontynuowa

tradycje Cesarstwa, w administracji zatrudniano przedstawiciele arystokratycznych rodów rzymskich.)

506-507 Chlodwig I, który dziesi

ęć

lat wcze

niej miał przyj

ąć

chrzest, jednoczy Gali

(tereny dzisiejszej

Francji).

525/6 Zabity zostaje znakomity tłumacz dzieł my

licieli greckich na łacin

, BOECJUSZ.

Krótko przed

mierci

napisał O pocieszeniu, jakie daje filozofia.

527-565 Justynian I Wielki, jako cesarz bizanty

ski,

podejmuje nieudane próby odbudowy Cesarstwa w dawnych granicach.

529 Dekret Justyniana

zakazuje prowadzenia szkół poga

skich

. Poniewa

sze

ciu

ostatnich filozofów poga

skich, pracuj

cych w zało

onej w Atenach przez Platona

Akademii, odmówiło przyj

cia chrztu, uczelnia zostaje zamkni

ta.

529

w. Benedykt zakłada klasztor benedyktynów na Monte Cassino.

532-537 Ko

ciół Hagia Sophia w Konstantynopolu.

ok. 532-540 SIMPLIKIOS, jeden z sze

ciu filozofów Akademii, którzy po jej zamkni

ciu

podj

li nieudan

prób

osiedlenia si

w Persji, pisze najbardziej uczone komentarze do

CORPUS ARISTOTELICUM, jakie pozostawiła nam staro

ytno

ść

. Zachowały si

komentarze do O niebie, Fizyki, Kategorii i O duszy (a tak

e komentarz do

Encheiridionu Epikteta), niezwykle dla nas cenne z uwagi na umieszczone w nich cytaty
z zaginionych dzieł najdawniejszych filozofów.

ok. 515-565 Jan FILOPONOS, chrze

cijanin z Aleksandrii, pisze komentarze do Corpus

Aristotelicum. Zachowały si

komentarze do O powstawaniu i gini

ciu, O duszy,

Kategorii, Analityk pierwszych, Analityk wtórych, Fizyki, Meteorologiki, a tak

rozprawy teologiczne o stworzeniu

wiata, polemiki na temat wieczno

wiata

wymierzone w Proklosa i Arystotelesa, fragmenty traktatu o Trójcy

tej (jego doktryna

tzw. tryteizmu została pot

piona jako heretycka), komentarz do podr

cznika arytmetyki

Nikomachosa. W komentarzu do Fizyki znajduj

niezwykle ciekawe krytyki

Arystotelesowskiej teorii, zgodnie z któr

ruch np. rzucanego kamienia jest, po utracie

kontaktu z dłoni

, podtrzymywany przez powietrze. W zamian Filoponos formułuje

hipotez

, i

pierwotny sprawca przekazuje ciału pewn

sił

poruszaj

, która po

oderwaniu dłoni utrzymuje pocisk w ruchu. W XIV w. Jan BURIDAN i inni rozwin

ten

pomysł w teori

impetus, która z kolei utoruje drog

Newtonowskiej zasadzie

bezwładno

ci.

ok. 547-549 KOSMAS Indikopleustes, Christianike kosmografia (Kosmografia
chrze

cija

ska). Zestawiaj

c rozmaite fragmenty ksi

g biblijnych, autor - który wcze

niej

odwiedził Indie i Cejlon - dowodzi,

e Ziemia jest płaska, a niebo rozpi

te nad ni

niczym

namiot. Bior

c proporcje namiotu, jaki Moj

esz na rozkaz Jahwe rozpinał nad Ark

Przymierza, Kosmas precyzował,

e Ziemia ma kształt prostok

ta, który jest dwukrotnie

dłu

szy ni

szeroki, za

niebo wznosi si

nad ni

niczym wieko kufra. Cało

ść

rozpada si

na sfer

ziemsk

=ludzk

i niebia

=anielsk

Strona 19 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20