17.11.2010 r., godz. 12
00
Czas trwania 90 minut
Magia i właściwości bursztynu bałtyckiego
Bursztyn bałtycki jest skamieniałą, kopalną Ŝywicą, wytworzoną przez wymarły gatunek sosny balsamicznej.
Drzewa bursztynodajne porastały obszary Bałtyku i Skandynawii, sięgając po Grenlandię i Spitsbergen. Bursztyn
jest masą bezpostaciową i porowatą, występującą w kilku odmianach barwnych: Ŝółtej, białej, czerwonej, zielonej,
a nawet czarnej. Skład bursztynu jako mieszaniny związków chemicznych nie został do końca określony (…).
W wielu okazach zachowały się szczątki zwierząt i roślin stanowiących pozostałość świata organicznego sprzed
ponad 50 mln lat.
Od najdawniejszych wieków człowiek łączył bursztyn ze słońcem. Jest on jednym z najczęściej uŜywanych do
wyrobu biŜuterii kamieni szlachetnych. Karierę bursztynu w biŜuterii rozpoczęły nadziaki, czyli bryłki bursztynu
z naturalnymi otworkami. Ludzie przewlekali ścięgna zwierzęce przez przedziurkowane kawałki i gotowymi
wisiorkami przyozdabiali swoje ciało. Z czasem człowiek nauczył się krzemiennym rylcem wiercić otworki
w blaszkowatych kawałkach jantaru. W kolejnym etapie relacji człowieka z bursztynem zaczęto nadawać
nieregularnym bryłkom bardziej regularne kształty. I tak zaczęły powstawać pierwsze paciorki (…).
Sława bursztynu bałtyckiego rozchodziła się za pośrednictwem kupców. Jako pierwsi Fenicjanie poprzez Morze
Ś
ródziemne i Atlantyk docierali do wybrzeŜy Jutlandii. Później Grecy i Rzymianie, a we wczesnym średniowieczu
Arabowie wędrowali przez ziemie polskie szlakiem bursztynowym w poszukiwaniu cennego jantaru.
W Grecji za czasów Homera bursztyn traktowano na równi ze złotem i kością słoniową. Rzeźbiono z niego figurki
bogów, ludzi, zwierząt oraz wyrabiano wisiory o bardzo róŜnorodnych kształtach. StaroŜytni Grecy nadali tej
skamieniałej Ŝywicy nazwę elektron, zwracając uwagę na właściwości elektromagnetyczne bursztynu (…).
Owidiusz pisał, Ŝe „bursztyn jest gorąca łzą po poległych bohaterach”. Z kolei Sofokles bryłki bursztynu określał
jako „łzy bajecznych ptaków”. Ze względu na swe właściwości był cennym podarkiem, gdyŜ wyobraŜano sobie, Ŝe
przyciąga uczucia i serca kochanków (…).
Rzymianie nazwali bursztyn lyncurium, czyli mocz rysia, albowiem według legendy złocisty kamień powstał ze
skamieniałego moczu tego drapieŜnika. Według Pliniusza wartość bursztynu w StaroŜytnym Rzymie była tak duŜa,
Ŝ
e za niewielką figurkę moŜna było kupić niewolnika. W średniowieczu bursztyn uwaŜano za pianę morską
zastygłą pod działaniem promieni słonecznych lub skamieniałą ikrę nieznanych ryb. Najwspanialszym dziełem
sztuki bursztyniarskiej jest Komnata Bursztynowa podarowana carowi Piotrowi I Wielkiemu przez króla pruskiego
Fryderyka Wilhelma I, która zaginęła podczas II wojny światowej.
Wiara w moc bursztynu ma bardzo stary rodowód. Miał zapewniać obfite połowy, szczęśliwy powrót z morza oraz
zdrowie. Do dzisiaj bursztynowe nalewki stosowane są w dolegliwościach dróg oddechowych, astmie, schorzeniach
układu trawiennego, łagodzeniu infekcji, czy w niewydolności mięśnia sercowego. Promieniowanie bursztynu
sprzyja lepszemu samopoczuciu, aktywizując siły witalne organizmu. Dzięki właściwościom magnetycznym
noszony na szyi miał leczyć niedomagania gardła, zapalenie migdałków i uderzenie krwi do głowy. UwaŜano, Ŝe
rany i złamania pod wpływem bursztynu szybciej się goją. Stajnie końskie okadzane bursztynem utrzymywały
zdrowotność rasowych koni i działały regeneracyjnie na ich siły.
Obecnie z bursztynu w procesie suchej destylacji otrzymuje się olej bursztynowy. Jest on środkiem antyseptycznym
i dezynfekującym. Zapachem jest zbliŜony do terpentyny. Działa regenerująco na ludzką skórę, pomagając
w leczeniu oparzeń, ukąszeń owadów i grzybic. Łagodzi bóle reumatyczne i skurcze mięśni (…).
Właściwości bursztynu wykorzystuje medycyna naturalna. Bursztyn ułatwia koncentrację, poprawia pamięć,
neutralizuje promienie rentgenowskie oraz promieniowanie telewizora i komputera. Jest takŜe pomocny
w chorobach tarczycy, górnych dróg oddechowych i niewydolności mięśnia sercowego. Ze względu na swoje
właściwości bursztyn ma takŜe zastosowanie w preparatach kosmetycznych. Doskonale regeneruje skórę i pobudza
jej metabolizm. Ponadto rozjaśnia cerę i wygładza zmarszczki (…).
Bursztyn jest powszechnie wykorzystywany do wyrobu biŜuterii. Artystyczne wyroby z bursztynu oprawiane
w srebro cieszą się duŜą popularnością i znajdują wielu nabywców.
Warunkiem prozdrowotnego wpływu bursztynowej biŜuterii jest to, aby była wykonana z nieoszlifowanych
kawałków.
dr Janusz R. Mroczek, Uniwersytet Rzeszowski
Tekst pochodzi z Ogólnopolskiego Miesięcznika Ekologicznego „Ekonatura”, lipiec 2010, Nr 7 (80), s.6
zDolny Ślązaсzek
VIII DOLNO
Ś
L
Ą
SKI KONKURS DLA UCZNIÓW SZKÓŁ PODSTAWOWYCH
II ETAP - POWIATOWY
TWÓJ KOD
Cz
P
A
B
C
D
∑
∑
∑
∑
W
y
n
ik
s
u
m
a
ry
c
z
n
y
(w
y
p
e
łn
ia
W
K
K
)
Przepisz tutaj Twój kod znajdujący się w karcie identyfikacyjnej
„zDolny Ślązaczek” 2010/2011, etap powiatowy
Arkusz zatwierdzony przez WKK
2
Przepisz tutaj Twój kod znajdujący się w karcie identyfikacyjnej
Tabela odpowiedzi
Zakreśl X właściwą odpowiedź.
W kaŜdym zadaniu tylko jedna odpowiedź jest
poprawna. W razie pomyłki otocz błędnie
zaznaczoną odpowiedź kółkiem
i jeszcze raz zaznacz X dobrą odpowiedź.
CZĘŚĆ A
Zadania za 1 punkt
1. W
pradawnych
czasach
bursztyn
kojarzono
A.
z księŜycem.
B.
z gwiazdami.
C.
ze słońcem.
D.
z kometami.
2. Grecy nadali bursztynowi nazwę elektron
ze względu na
A. właściwości elektromagnetyczne.
B barwę czerwoną i zieloną.
C. wysoką cenę.
D. właściwości lecznicze.
3. Według ludzi średniowiecza bursztyn to
komórki jajowe
A. rysia.
B. Ŝółwia.
C. ryby.
D. słonia.
4. Bursztynowa
komnata
związana
jest
z władcami
A.
Rosji i Austrii.
B.
Francji i Polski.
C.
Czech i Turcji.
D.
Rosji i Prus.
5. Bursztyn ze względu na swe właściwości
nie jest wykorzystywany w
A. medycynie naturalnej.
B preparatach kosmetycznych.
C. produkcji materiałów budowlanych.
D. wyrobie biŜuterii.
6. Nie jest moŜliwe zrobienie z bursztynu
A.
oleju.
B.
nalewki.
C.
kadzidła.
D.
gumy.
7. Nalewki bursztynowej nie stosuje się w
A.
dolegliwościach dróg oddechowych.
B.
łagodzeniu jaskry.
C.
astmie.
D.
niewydolności serca.
8. Olej bursztynowy nie pomaga w leczeniu
A.
oparzeń.
B.
otyłości.
C.
reumatyzmu.
D.
grzybicy.
9. Który z wymienionych w tekście twórców
jest autorem Iliady i Odysei?
A. Owidiusz.
B. Pliniusz.
C. Sofokles.
D. Homer.
10. Drzewa bursztynodajne nie porastały
wybrzeŜy
A.
Morza Czarnego.
B.
Morza Bałtyckiego.
C.
Oceanu Atlantyckiego.
D.
Morza Arktycznego.
11. Znaleziona w 1803 roku bryłka bursztynu
waŜyła 15 funtów (6,750 kg). Znaleziony
w 1854
roku
w
korycie
Odry
we Wrocławiu bursztyn waŜył 6 funtów.
Ile to kilogramów?
A. 2,2 kg
B. 0,450 kg
C. 2,7 kg
D. 2,5 kg
12. Mapa
Szlak
Bursztynowy
Budapeszt-
Kraków została wydana w skali 1:125 000.
Długość trasy rowerowej z Budapesztu do
Krakowa przez Bańską Szczawnicę na
Słowacji liczy 400 km. Długość tej trasy na
podanej mapie to
A. 0,320 m
B. 32 dm
C. 320 mm
D. 3020 m
13. Bursztyn to kopalina. Średnia wydajność
złoŜa to 0,2 kg bursztynu z tony złoŜa. Ile
waŜyło złoŜe, z którego wydobyto 500 kg
bursztynu?
A. 2,5 t
B. 25000 kg
C. 250 t
D. 2500 t
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
A
A
A
A
A
A
A
A
A
A
A
A
A
A
A
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
C
C
C
C
C
C
C
C
C
C
C
C
C
C
C
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
Poprawność odpowiedzi
Suma
„zDolny Ślązaczek” 2010/2011, etap powiatowy
Arkusz zatwierdzony przez WKK
3
Przepisz tutaj Twój kod znajdujący się w karcie identyfikacyjnej
14. Aktualny kurs dolara: 1 dolar to 3,08 zł.
Roczną
wartość
polskiego
eksportu
wyrobów z bursztynu szacuje się na
300 mln
dolarów.
Podana
kwota
w złotówkach (według danego kursu) to
A. około 924 000 tys. zł.
B. około 92 400 tys. zł.
C. około 9 240 tys. zł.
D. 9240 mln gr.
15. Po oszlifowaniu bursztyny waŜyły 5,28 kg.
Ile waŜyły przed szlifowaniem, jeśli
w trakcie obróbki straciły 0,12 swojej
masy?
A. 44 kg
B. 60 kg
C. 0,006 t
D. 440 dag
_______________________________________________________________________________
CZĘŚĆ B
Zadania za 2 punkty
16. Maksymalnie w dwóch zdaniach zdefiniuj słowo magia.
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
17. Podaj dwa argumenty potwierdzające magiczną moc bursztynu bałtyckiego.
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
18. Ile waŜy sześcienna kostka wykonana z bursztynu o krawędzi długości 2 cm (1cm
3
bursztynu
waŜy 8,448 g).
Odp. ………………………………………………………………………………………………….........
19. Broszka z bursztynu kosztuje 40 zł, a bursztynowy naszyjnik 80 zł. Ile kupiono naszyjników i ile
kupiono broszek, jeŜeli razem zapłacono 480 zł (liczba broszek była co najmniej równa liczbie
naszyjników). Podaj trzy rozwiązania zadania.
Odp. ………………………………………………………………………………………………………
„zDolny Ślązaczek” 2010/2011, etap powiatowy
Arkusz zatwierdzony przez WKK
4
Przepisz tutaj Twój kod znajdujący się w karcie identyfikacyjnej
CZĘŚĆ C
Zadania za 3 punkty
20. W Skandynawii odkryto jedne z najstarszych pokładów drzew bursztynowych. Wymień trzy
kraje skandynawskie.
A.
……………………….
B. ……………….……….
C. ……………….……….
21. Średnia cena jednego z trzech wyrobów jubilerskich z bursztynu wynosi 122,80 zł. Po dołoŜeniu
bursztynowej broszki średnia cena wzrosła do 140 zł. Ile kosztowała bursztynowa broszka?
Odp. ……………………………………………………………………………………………….…..…..
CZĘŚĆ D
Zadania za 4 punkty
22. Według legendy rzymskiej, bursztyn to mocz rysia. Wymień 2 dolnośląskie legendy i jednym
zdaniem określ ich problematykę.
A. ……………………..................................................................................................................................
………………………………………………………..…………………………………………………
B. ……………………………………………….………….……………………………………………....
……………………………………………………………………………..............................................
23. Ze zdania Bursztyn ma duŜe znaczenie przy wyrobie biŜuterii. wypisz rzeczowniki, określ ich
liczbę i przypadek.
A. …………………………………………………………………………………………………………..
B. …………………………………………………………………………………………………………..
C. …………………………………………………………………………………………………………..
D. …………………………………………………………………………………………………………..
24. Tomek z Olą w czasie wakacji zbierali na plaŜy bursztyny. Po powrocie do pensjonatu,
w którym mieszkali, wszystkie zebrane bursztyny rozsypały się po podłodze. Tomek podniósł
9
1
z nich, a Ola tylko osiem bursztynów. Razem zebrali
7
1
wszystkich bursztynów. Ile bursztynów
pozostało na podłodze?
Odp.
……………………………………………………………………………………………………..