a
r
t
y
k
u
ł
y
K w a r t a ln i k H is t o r ii P r a s y P o l s k ie j X V I I 4
IS S N 0137-2998
URSZULA JAKUBOW SKA
TW ÓRCY „G A ZE T Y W A RSZAW SK IEJ” W LATACH 1918— 1925
Pierwszoplanowe miejsce w pracach historycznych dotyczących prasy
politycznej w okresie Drugiej Rzeczypospolitej zajm uje charakterystyka
jej społeczno-politycznego oblicza. Jest to niewątpliwie zabieg m eryto
rycznie niezbędny, ale często kładąc nacisk na analizę treści zawartych
w piśmie pozostawia się w cieniu jego organizację i twórców. Pojęcie
twórców, rozumiane bardzo szeroko, w tym wypadku obejm uje zespół
ludzi tworzący bezpośrednio treści gazety. Charakteryzując ten zespół
należy dostrzegać dość duże ‘zróżnicowanie roli, jaką odegrali jego. człon
kowie w procesie powstawania pisma. Wystąpiło to wyraźnie również w
„Gazecie Warszawskiej” , centralnym organie Narodowej Demokracji,
ukazującym się w latach 1918— 1939. W związku z tym można w yodręb
nić trzy grupy ludzi, którzy swoją działalnością pisarską nadawali okreś
lony charakter „Gazecie” , Pierwszą grupę stanowili właściwi przyw ód
cy i kierownicy polityczni endecji, nie wchodzący nieraz w skład redak
cji, których generalne koncepcje decydowały o ustaleniu linii politycz
nej pisma. Druga grupa to ścisły zespół redakcyjny, typowo endecki,
niejako· grupa dziennikarzy partyjnych, oraz grupa trzecia — dziennika
rze zawodowi piszący na konkretne zamówienie dziennika.
Liczebność i w pływ tych kręgów na kształtowanie oblicza społeczno-
p olity czn eg o gazety będą różne w ciągu dwudziestu jeden lat funkcjo
nowania pisma, w niepodległej Polsce. Wiązały się one z jego funkcją
w poszczególnych okresach istnienia. Takim wyodrębniającym się w y
raźnie okresem są niewątpliwie lata 1918— 1925, i to nie tylko ze wzglę
du na zmiany organizacyjne, których wyrazem było połączenie ' w 1925 r.
„Gazety Warszawskiej” i „G azety Porannej 2 Grosze” w jedno pismo
o nazwie „Gazeta Poranna Warszawska” , lecz także z powodu zmiany
koncepcji władz naczelnych odnośnie do roli pisma, co pociągnęło za sobą
zmiany personalne w zespole redakcyjnym.
Celem tego artykułu będzie więc ukazanie ludzi tworzących gazetę
w tym okresie, ich związków1
z działalnością „obozu narodowgo” oraz
roli, jaką odegrali w powstawaniu jej treści. Z drugiej zaś strony arty
kuł ma za zadanie ukazać, że to·, co stworzono w sygnalizowanym okre-
56
U R S Z U L A J A K U B O W S K A
sie, było pewnym specyficznym etapem w funkcjonowaniu „Gazety
Warszawskiej” .
W 1909 r. koncesję na wydawnictwo „Gazety Warszawskiej” na
był
dla
Stronnictwa
Demokratyczno-Narodowego od poprzedniego
właściciela S. Lesznowskiego — M. Zamoyski. Jednocześnie zakupił on
kom plety „G azety” za lata ubiegłe i przekazał je nowej redakcji, na czele
której, aż do 1915 r., stał S. Kozicki. Koszty wydawnictwa ponosił Za
moyski zobowiązawszy się do rocznej, stałej subwencji. Notariusz F. No
wodworski przygotował statut spółki firm owo-kom andytowej pod nazwą
Spółka Wydawnicza Warszawska A. Sadzewicz, M. Niklewicz i S-ka1.
W tej postaci spółka przetrwała pierwszą w ojnę światową i po wojnie
wznowiła w listopadzie 1918 r. swą działalność w Warszawie. Zmiany
w organizacji spółki nastąpiły dopiero po 1928 r. i wiązały się z od ej
ściem Sadzewicza.
Pierwszy numer „G azety Warszawskiej” w niepodległym państwie
polskim ukazał się 16 listopada 1918 r. Stało się to po trzyletniej przer
wie w wydaniu pisma spowodowanej wyjazdem zespołu redakcyjnego
w mom encie zajęcia Warszawy przez oddziały 'niemieckie. Reaktywowa
nie pisma wiązało się więc z powstaniem niepodległego państwa polskie
go. Fakt ten uświadomił władzom Stronnictwa Demokratyczno-Naro
dowego konieczność posiadania centralnego organu prasowego. W no
w ych warunkach zlecono pismu rolę organizatora opinii publicznej w o
kół koncepcji politycznych „obozu narodowego” 2. Zadanie powołania do
życia „Gazety Warszawskiej” oraz funkcję jej redaktora naczelnego po
wierzono Z. Wasilewskiemu. Człowiek ten nieprzypadkowo trafił na to
stanowisko. Miał on bogate doświadczenie dziennikarskie zdobyte przy
prowadzeniu przed wybuchem w ojn y „Słow a Polskiego” w e Lwowie
oraz „Sprawy Polskiej” w Piotrogrodzie w latach 1915— 1917. Zwłaszcza
okres pio'trogrodzki zadecydował o powierzeniu mu redakcji „G azety” 3.
Powstanie i działalność „Spraw y Polskiej” inspirował R. Dmowski, któ-
1 S. K o z i c k i , Pamiętniki, rkps, Biblioteka PAN, sygn. 7849, t. 3, cz. VII,
s. 20. W edług prawa rosyjskiego członkowie takiej spółki dzielili się na firm ow ych
i kom andytowych. Pierw si zarządzali interesami spółki i byli za jej działalność cał
kow icie finansowo odpowiedzialni, drudzy dawali tylko wkłady i byli odpowiedzialni
proporcjonalnie do w ysokości tych wkładów. „Gazeta Warszawska” uznana została
za własność stronnictwa, ponieważ jednak praw o wym agało istnienia członków fir
mowych, upoważniono do sprawowania tych czynności M. Niklewicza, A. Sadzewi
cza i S. Kozickiego.
2 Z. W a s i l e w s k i , M ój życiorys 1865— 1939, rkps, Biblioteka PAN Kraków ,
sygn. 7859, s. 270. Tygodnik „Sprawa Polska” stał się organem Komitetu Narodowe
go Polskiego, który skupiając w swych szeregach głównie narodowych dem okratów
przeniósł swą siedzibę w 1915 r. z W arszawy do Piotrogrodu. W raz z wyjazdem
Dmowskiego siedzibę Komitetu Narodowego Polskiego przeniesiono do Szwajcarii,
a następnie do Paryża (Historia Polski, Warszawa 1969, t. 4, cz. I, s. 273).
3 Tamże, s. 235.
„ G A Z E T A W A R S Z A W S K A ” (1918— 1925)
57
ry do jej prowadzenia powołał właśnie Z. Wasilewskiego i S. K ozic
kiego4. Pozostawało to niewątpliwie w ścisłym związku z osobistymi kon
taktami tych ludzi, przy czym podkreślić należy, że Dmowski i Wasilew
ski pozostawali w zażyłych stosunkach przyjacielskich. Fakt ten i w
przyszłości będzie miał duże znaczenie, wyznaczając Wasilewskiemu
określoną rolę w tworzeniu „Gazety Warszawskiej” .
Prowadząc więc „Sprawę Polską” stał się Wasilewski jednym z naj
bliższych współpracowników Dmowskiego w czasie jego pobytu w Rosji.
Z chwilą odzyskania przez Polskę niepodległości, kiedy czołowi przed
stawiciele „obozu narodowego” znajdowali się w Paryżu, działając w
ramach KNP, odpowiadał on całkowicie warunkom, jakie stawiano przed
redaktorem naczelnym, mającym poprowadzić wznawiane wydawnictwo
prasowe. Sposób .pojmowania roli prasy przez samego Wasilewskiego do
datkowo w tym czasie przemawiał za jego osobą. Prasa była dla niego
terenem ścierania się różnych sił politycznych, a dziennikarstwo „obozu
narodowego” pojm ował on jako misję organizowania narodu, „a by mógł
i chciał on żyć samoistnie jako osobowość polityczna i moralna” 5. Takie
właśnie widzenie roli pisma, na czele którego stał, decydowało' o kształ
cie jego oblicza społeczno-politycznego', a .potwierdziło się to raz jeszcze
po przyjęciu przez niego w 1925 r. „M yśli N arodowej” .
Dla uzyskania pełnego obrazu działalności Wasilewskiego na stano
wisku redaktora naczelnego gazety trzeba na jedną zwłaszcza rzecz zw ró
cić uwagę. Otóż kierując na co dzień centralnym organem endeckim,
nie angażował się on w działalność polityczno-orgamzacyjną „obozu na
rodowego” . Był co prawda członkiem Ligi Narodowej, ale nie wszedł
ani w skład władz naczelnych utworzonego w 1919 r. Związku Ludow o-
n a ro d o w e g o , ani też nie brał udziału w 'działalności parlamentarnej te
goż związku6. Z drugiej zaś strony w końcu 1918 r. ta przynależność li
gowa Wasilewskiego miała zasadnicze znaczenie. Była niejako gwaran
cją odpowiedzialnego prezentowania przezeń spraw obozu, który zaczynał
swą działalność w now ych warunkach niepodległego państwa. Potwier
dzała poza tym ciągłość linii i koncepcji politycznych, które trzeba było
przekładać na specyficzny język prasowy i od pierwszego numeru „G a
zety Warszawskiej” realizować w codziennej praktyce, reagując na kon
kretne· wydarzenia w kraju7. Umiejętność takiego właściwego reagowa
nia wiązała się bardzo silnie według S. Kozickiego z dobrą znajomością
4 Tamże, s. 238.
6 Tamże, s. 273.
6 Ograniczenie konstytucyjne z 1921 r. nie miało tu znaczenia, gdyż odnosiło się
do stanowiska redaktora odpowiedzialnego, a nie redaktora naczelnego. W praktyce
prasowej funkcje te pełniły dwie różne osoby.
7 Przykładem takiego działania będzie podjęcie przez pismo od samego początku
frontalnego ataku antyniemieckiego.
58
U R S Z U L A J A K U B O W S K A
spraw „obozu narodowego” , „wyrastaniem w atmosferze” jego działań8.
Sam Wasilewski oprócz przynależności do Ligi Narodowej wnosił do
pisma pewną specyficzną koncepcję narodu oraz psychiki narodowej.
W ten więc sposób treściom dziennika próbował nadawać znacznie głęb
szy sens. Pisał bowiem, że „dziennikarz nie jest sługą jakiejś aktualnej
opinii, lecz jej instruktorem i wychowawcą, aby ta opinia w każdej
chwili była dziej otwór cza, to znaczy kierowała się sumieniem narodo
w ym ” 9. To właśnie sumienie narodowe było według niego wykładni
kiem duszy jednostki, świadomością, że człowiek jest komórką wyższe
go organizmu, dzielącego z nim wspólny los, a także przekonaniem, że
to połączenie nie jest chwilowe, lecz organiczne.
To ogólniejsze ujmowanie pew nych zagadnień sprawiało, że dzien
nik stawał się nie tylko centralnym organem inform acyjnym , ale jedno
cześnie przejmował niektóre funkcje organu teoretycznego w chwili, gdy
zaabsorbowanie walką o władzę nie pozwalało przywódcom „obozu naro
dow ego” zająć się w pełni kwestiami teoretycznymi.
Na łamach „G azety” Wasilewski nie zabierał zbyt często głosu. Jako
redaktor naczelny pisma występował jedynie w wypadku istotnych w y
darzeń w życiu politycznym „obozu narodowego” . W tym duchu w y
stąpił omawiając ogłoszoną w grudniu 1918 r. deklarację programową
Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego. Chciał w ten sposób uświado
mić „przeciętnemu konsumentowi idei polityczno-społecznych” , że ma on
do czynienia w wypadku tego stronnictwa z objawem wielkiego ruchu
umysłowego o historycznie pierwszorzędnym znaczeniu. Mimo jednak ta
kich intencji dalsze rozwinięcie tematu' nie bardzo było dla adresata
przeznaczone. Autor stwierdzał bowiem: „Metoda widzenia narodowego
i cały system na niej oparty działania społecznego traktują życie narodu
w jego ciągłości jako- zjawisko historyczne, w masie zaś narodowej biolo
gicznie jako pewien stan samopoczucia ustrojowego, wyczuwania w so
bie siły żyw otnej” 10.
Inne teksty redaktora naczelnego pełne b y ły również takich rozwa
żań, co sprawiało, że nie b yły one lekturą łatwą; w sensie zrozumienia
i właściwego odbioru docierały one do nielicznych kręgów wyrobionej
już publiczności prasowej. Nic więc dziwnego, że T. Grabowski, histo
ryk literatury polskiej, profesor Uniwersytetu Poznańskiego, a jedno
cześnie były członek Ligi Narodowej, dopatrywał się w pisarstwie War-
silewskiego na łamach „G azety” , pogłębionym następnie w „M yśli Na
8 S. K o z i c k i , op. cit., s. 20.
s Z. W a s i l e w s k i , O pojm ow aniu psychiki narodowej, Biblioteka PAN K ra
ków, sygn. 7860, s. 120.
10
Z.
W a s i l e w s k i ,
Ruch dem okratyczno-narodowy w Polsce 1889— 1919,
„Gazeta Warszawska” (dalej GW), nr 18 z 19 I 1919.
„ G A Z E T A W A R S Z A W S K A ” (1918— 1925)
59
rodow ej” , formułowania podstaw psychologicznych ruchu narodowego11.
Ponadto na prasowe wystąpienia Wasilewskiego rzutowała charaktery
styczna dlań cecha — obsesja upatrywania we wszystkich niepowodze
niach akcji dyplom acji polskiej na terenie międzynarodowym wpływu
„anonimowego mocarstwa” . Takie też odczucie, będzie kształtować w czy
telnikach przesadnie często, powracając raz po raz do tego argumentu
w redagowanym przez siebie piśmie. Stanowisko to wiązało się zresztą
z ogólnymi koncepcjam i politycznymi przyw ódców obozu narodowego,
a szczególnie z postawą Dmowskiego. Sam Dmowski wystąpił na łamach
„G azety” stosunkowo późno. Jako centralna postać, w obozie, był on,
obok Wasilewskiego, przedstawicielem pierwszej grupy tw órców dzien
nika, człowiekiem, którego samo nazwisko było dla czytelników sygna
łem wywoławczym. Cykl artykułów w związku z procesem Lednickiego
i Wasilewskiego pod ogólnym tytułem „Jak odbudowano Polską” , rozpo
częty w lutym 1924 r., był pierwszym wystąpieniem przyw ódcy „obozu
narodowego” w „G azecie” . W rok później przedstawił on swe poglądy
na ówczesną sytuację międzynarodową. Dopiero od początku 1926 r. w y
stąpienia, Dmowskiego w dzienniku będą częstsze.
Innym przykładem człowieka z „autorytetem ” piszącego w „Gazecie”
był S. Grabski. Począwszy od 1919 r. wypowiadał się na łamach pisma
w różnych sprawach, zarówno w kwestii polskiej m yśli państwowej, jak
i kwestii w yborów oraz w ytycznych polskiej polityki kresowej. W oma
wianym okresie, m im o zarysowywania się rozbieżności między Dm ow
skim i jego zwolennikami a Grabskim, ten ostatni zabierał głos w „G a
zecie” beż ograniczeń, .a redakcja przedrukowywała nawet jego wystą
pienia ze „Słow a Polskiego” bez komentarza sygnalizującego czytelni
kowi jakichkolwiek tarć w kierownictwie „obozu narodowego” . Świadczy
to o funkcji „G azety Warszawskiej” w okresie kierowania-nią przez Wa
silewskiego i spełnianiu roli forum prezentowania pełnego obrazu tego,
co redaktor naczelny określał mianem „życia narodowego” .
Dla realizacji w praktyce sw ych założeń musiał Wasilewski przede
wszystkim dążyć do skupienia w okół „G azety” grona stałych współpra
cowników, nie rezygnując przy tym z udostępniania łamów pisma in
nym czołowym przywódcom Narodowej Demokracji; zabierali więc głos
w dzienniku w omawianym okresie S. Głąbiński, J. Zamorski, R. Rybár
ski czy J. Zdziechowski. Nie b y ły to jednak przejaw y stałej, ciągłej
współpracy.
.
Grono stałych pracowników redakcji b y ło w początkach istnienia
„Gazety” stosunkowo nieliczne. Znaleźli się w nim przede wszystkim lu
dzie, którzy działali już wcześniej z Wasilewskim na polu prasowym.
Do nich należał J. Hłasko, W. Kryński i S. Włodek. W sumie nie było
11
T. G r a b o w s k i , Prusy wschodnie w zaraniu literatury polskiej, GW, nr
107 z 18 IV 1935.
60
U R S Z U L A J A K U B O W S K A
w tej grupie ludzi przypadkowych. Wynikało to przede wszystkim z dość
specyficznej roli, jaką spełniało pismo w tym pierwszym, trudnym okre
sie niepodległości państwa polskiego. Było ono nie tylko organem poli
tycznym „obozu narodowego” , ale także ogniskiem kontaktów towarzy
skich dla ludzi bliskich ideowo otozow i, jednocześnie przyjęło też funk
cję skupienia całego społeczeństwa wokół programu endecji12. Pisali
więc na łamach dziennika ludzie znani samemu redaktorowi naczelne
mu lub polecani do takiej współpracy13. W rezultacie obok Wasilew
skiego pismem kierował zespół niewielu stałych współpracowników.
Weszli doń B. Wasiutyński, J. Hłasko, J. Gościoki14. Na czele w ydawnic-
stwa stanął M. Niklewicz, który także przed 1915 r. firmował „Gazetę” .
W początkowym okresie pismo odczuwało brak publicystów prezen
tujących problematykę zagraniczną. Sytuację pogarszał fakt absorbo
wania przez konferencję pokojową w Paryżu najwybitniejszych przed
stawicieli Narodowej Demokracji, znawców problem ów międzynarodo
wych. Po wznowieniu „G azety” redaktorem działu zagranicznego został
Wasiutyński15, czołow y działacz endecki, o dużym doświadczeniu dzien
nikarskim z poprzedniego okresu. Działalność publicystyczną rozpoczy
nał on w „Przeglądzie Narodowym ” pod kierunkiem Z. Balickiego i kon
tynuował ją w czasie pierwszej w ojn y światowej na terenie Rosji. Ostat
nim pismem redagowanym przy jego udziale przed powrotem do War
szawy był „Przegląd Polski” , organ Rady Polskiej Zjednoczenia Między
partyjnego powołanej do. życia w sierpniu 1917 r. w Moskwie, w której
endecy odgrywali decydującą rolę. Po pow rocie do kraju, już jako czyn
ny współpracownik „Gazety Warszawskiej” , wszedł w 1919 r. w skład
Zarządu Głównego; Związku Ludowo-Narodowego. Od razu w pierw
szych numerach pisma wypowiedział się w kwestii roli Polski, jako
organizatorki stosunków politycznych w Europie środkowo-wschodniej,
a jednocześnie podkreślił konieczność ścisłej współpracy z państwami En-
tenty16.
.
Wasiutyńskiemu powierzono w dzienniku problem y związane bezpo
średnio z konferencją paryską. Na początku 1919 r. skoncentrował się
w sw ych wystąpieniach prasowych na tym zagadnieniu w powiązaniu
12 Tak też widział główne zadanie stronnictwa J. Gościcki, zajm ujący się po
pow rocie z R osji sprawam i organizowania obozu narodowego na przełomie lat
1918/1919; zob. list J. Gościckiego do S. K ozickiego w: Materiały do dziejów LN i ND
г lat 1899— 1966, Biblioteka PAN Kraków, sygn. 7782.
18 Z. W a s i l e w s k i , M ój życiorys 1865— 1939, s. 272.
14 Te nazwiska zostały wym ienione w numerze jubileuszowym „Gazety War
szawskiej” z 1924 r. przy przedstawianiu tw órców pierwszego numeru pisma z 16 X I
1918.
15 Materiały do biografii członków LN, Biblioteka PAN Kraków , sygn. 7785,
t. 7.
16 GW, nr 2 z 17 X I 1918; tamże, n r 24 z 9 X II 1918.
„ G A Z E T A W A R S Z A W S K A ” (1918—1925)
61
z kwestią kształtowania się granic państwa polskiego17. Z tą też działal
nością publicystyczną związany był jego wyjazd do Paryża w roli spec
jalnego korespondenta „G azety” , zainspirowany wcześniej przez samego
Dmowskiego18. W maju i czerwcu tegoż roku napłynęły liczne korespon
dencje Wasiutyńskiego z Paryża, dając czytelnikom możliwość pełniejsze
go wglądu w sprawy stosunków międzynarodowych, a dla samej redakcji
stanowiąc pewnego rodzaju wytyczną w podejmowaniu tej tematyki.
Same zaś „Listy paryskie” Wasiutyńskiego zapoczątkowały w piśmie akcję
angażowania korespondentów w celu wzmocnienia działu zagranicznego.
W Paryżu więc, bardzo ważnymi miejscu zdobywania inform acji dla
„G azety” , szczególnie w owym okresie19, nowym korespondentem, kon
tynuującym działalność poprzednika, został K. Smogorzewski. Polecił go
Wasilewskiemu Dmowski, natomiast nakłonić go do współpracy z „Gaze
tą” miał S. Kozicki20. Smogorzewski mieszkał wówczas stale w Paryżu,
znał świetnie tamtejsze stosunki, a — co najważniejsze — pisał swe kor·
respondencje często i w duchu polityki Komitetu Narodowego Polskiego.
Był on poza tym w grupie ludzi tworzących pismo typowym przykładem
człowieka traktującego dziennikarstwo zawodowo. W ykazywał przy tym
pożądaną cechę nadawania swym korespondencjom takiego1
charakteru,
jaki odpowiadał właściwym tw órcom oblicza społeczno-politycznego „Ga
zety” . Innymi słowy, świetnie zdawał sobie sprawę z tego, dla kogo pisze
i komu jakie treści odpowiadają. Potwierdzeniem tego był również fakt
przesyłania przez niego korespondencji po maju 1926 r. „Gazecie Polskiej” ,
organowi prasowemu przeciwników politycznych endecji. Zresztą działa
lność dziennikarska Smogorzewskiego nie ograniczała się tylko do roli
korespondenta zagranicznego, próbował on również swych sił jako reda
ktor polityczny „Rzeczypospolitej” 21 po wycofaniu się ze współpracy z
„Gazetą Warszawską” . Korespondencje Smogorzewskiego do tej ostatniej
świadczyły korzystnie o jego warsztacie dziennikarskim. Zaznaczyć poza
tym trzeba, że w organie prasowym tego rodzaju, co „Gazeta” , nie było
chyba miejsca dla człowieka, który by nie akceptował w pełni lub nie
17 Szerzej ten problem om ów iono w art. U. J a k u b o w s k i e j , Kwestia kształ
towania się granic państwa polskiego na łamach „Gazety W arszawskiej” w latach
1918— 1922, „Kwartalnik Historii Prasy P olskiej” , 1977, nr 1.
18 List Dm owskiego do N iklewiczowej w : M. K u ł a k o w s k i , Roman Dm o
wski w świetle listów i wspomnień, Londyn 1972, t. 2, s. 139. Natomiast same kon
takty z Dmowskim nie miały większego w pływ u na korespondencje Wasiutyńskiego,
gdyż autor, jak pisze, „nie miał śmiałości w ydobyć natrętnie od niego [Dmowskiego]
wiadomości” (wspomnienie Wasiutyńskiego o R. Dmowskim, „W arszawski Dzien
nik N arodowy” , nr 5 z 5 I 1939).
19 Właśnie z Paryża nadeszły w styczniu 1919 r. pierwsze korespondencje do
„G azety” . Autorem ich b y ł S. Stroński.
20 S. K o z i c k i , op. cit., s. 48.
21 List K. Smogorzewskiego do J. Orłowskiego z lutego 1927 r., w którym p o
twierdza swe stanowisko redaktora politycznego „R zeczypospolitej” w okresie od
kwietnia do października 1925 r. (A AN , Archiwum Paderewskiego, sygn. 4450/2).
62
U R S Z U L A J A K U B O W S K A
utożsamiał się w swych publikacjach z linią programową pisma, chociaż
to wcale nie musiało zgadzać się z jego osobistymi przekonaniami poli
tycznymi.
Smogorzewski nie był jedynym przykładem dobrze spełniającego swe
zadanie korespondenta. W yw arł on jednak istotny w pływ na proces po
wstawania pisma, co zresztą wiązało się z faktem podkreślenia roli Fran
cji w polskiej polityce zagranicznej przez „obóz narodowy” ; stąd tak dużą
wagę przywiązywano do jego paryskich korespondencji22. W 1924 r. prze
stały one napływać do „G azety” . Rubrykę „Listy z Paryża” wypełniał
przez krótki okres nie znany bliżej St. Bryła23, -a w roku następnym re
dakcja próbowała ratować sytuację w tej dziedzinie korzystając z kore
spondencji S. Strońskiego. W kwietniu pojaw iły się ponownie własne
korespondencje „G azety” , podpisywane skrótami S. D. oraz Orwin.
Drugim obok Paryża miastem, z którego napływały regularne wieści,
był Rzym. Przesyłał je począwszy od 1922 r. W łoch Egisto de Andreis
piszący pod pseudonimem d’Arm ili24. Sam redaktor naczelny nazwał go
„doskonałym nabytkiem” . Wcześniej z W łoch pisywała do „Gazety War
szawskiej” P. Chudzińska-Paulucci.
Trzeba przy tym zauważyć, że od 1921 r. zdecydowanie przeważały
korespondencje dotyczące kwestii kształtowania się granic państwa pol
skiego, a pochodzące głównie z terenu Górnego Śląska, Warmii, Mazur,
Śląska Cieszyńskiego oraz z kresów wschodnich25.
Natomiast od 1921 r., w okresie wzmożonego zainteresowania proble
matyką międzynarodową w ogóle, do korespondencji z Paryża i Rzymu
przybyły doniesienia z Berlina, Pragi, Londynu, Chicago26. Świadczyło to
dobitnie o aspiracjach redaktora naczelnego pragnącego uczynić z „G a
zety Warszawskiej” jedno z najwiarogod-niejszych źródeł inform acji o sy
tuacji m iędzynarodowej27. W większości przypadków korespondentami
22
Świadczy o tym szczególnie notatka w „G azecie W arszawskiej” (nr 14 z 15 I
1923) komunikująca, że od jesieni 1922 r. pismo zorganizowało przy udziale Sm ogo
rzewskiego biuro redakcyjne, zatrudniające obok niego jeszcze dwóch dziennikarzy:
Wielhorskiego i Wołoszczewskiego.
28
W przeglądzie bibliograficznym „Gazety W arszawskiej” za marzec 1922 r.
został wym ieniony jako korespondent z Pragi (GW, nr 95 z 6 IV 1922).
24 Z. W a s i l e w s k i , Mó j życiorys. .., s. 272.
25 Na froncie wschodnim korespondenci zmieniali się. W iadomość przekazywali
kolejno: J. Obst, H. Wierzyński, W. Kryński, L. Zieliński oraz S. M ajewski. Z W ar
mii i Mazur alarm ujące wieści przesyłali W. K ozicki i J. Kasprowicz, z Górnego
Śląska zaś J. Przybyła. Natomiast uspokajający ton miały korespondencje ze Śląska
Cieszyńskiego podpisywane B. Z.
26 Z Berlina „Listy berlińskie” przesyłał w latach 1921— 1922 korespondent
podpisujący się skrótami E. Ł., w okresie następnym jego funkcje przejął J. W ap-
niarski, z Pragi korespondecje pisywał początkowo wspomniany już S. Bryła, w
1924 r. zaś „Listy z Czechosłowacji” docierały do „G azety” od S. Strzetelskiego.
Londyn reprezentował w tej grupie Kobyliński, ä Chicago — G. Piotrowski.
27 GW, nr 12 z 12 I 1920.
„ G A Z E T A W A R S Z A W S K A ” (1918— 1925)
63
byli ludzie zawodowo parający się dziennikarstwem, by wymienić Smogo
rzewskiego, Wapniarskiego czy Piotrowskiego. Część natomiast dziennika
rzy zajm ujących się problematyką międzynarodową rolę tę wykonywała
przejściowo· w pierwszym okresie istnienia pisma. Do tej grupy zaliczyć
należy S. Majewskiego, S. Strzetelskiego i H. Wierzyńskiego. Decydujący
jednak głos w dziale zagranicznym miał wspomiany już Wasiutyński.
Obok Wasiutyńskiego referentem polityki zagranicznej w „Gazecie
Warszawskiej” został na przełomie lat 1918/1919 W. Kryński, działacz
i publicysta endecki, znany ze swej działalności w piśmie przed 1914 r. P o
dejm ując w swych wypowiedziach prasowych problem stosunku Enten ty
do granic państwa polskiego, bardzo· realistycznie oceniał on możliwości
realizacji konkretnych decyzji konferencji pokojow ej odnośnie do postu
latów polskich w tym względzie. Wystąpienia jego na łamach dziennika
były w yjątkowo ostre, jak na przedstawiciela endecji, w ocenie intencji
państw koalicji w tych sprawach28 i w dużym stopniu rzutowały na kształ
towanie się oblicza społeczno-politycznego pisma w tym pierwszym okre
sie. W krótce jednak władze stronnictwa wyznaczyły mu now y teren
działania — Wilno, gdzie przebywał do lipca 1920 r.29 Już w pierwszych
miesiącach 1919 r. pracy w „G azecie” wprowadził do codziennej praktyki
prasowej pisma podstawową zasadę polityczną „obozu narodowego” i KNP
w Paryżu, sprowadzającą się do tego, że kwestia uregulowania granic
była ważniejsza od spraw wewnętrznych30. Jesienią 1920 r. Kryński po
nownie opuszcza redakcję pisma, w yjeżdżając do Lublina i obejm ując
tam kierownictwo „Głosu Lubelskiego” 31. Nie zerwał jednak współpracy
z dziennikiem warszawskim32.
Wasiutyński i Kryński koncentrowali się w swej działalności praso
wej na łamach „Gazety Warszawákiej” , na problemach polityki zagranicz
nej. Większą różnorodność tematyczną przejawiał trzeci, bardzo aktyw
ny publicysta endecki J. Hłasko, który pod względem częstotliwości w y
stąpień zajmował niewątpliwie pierwsze miejsce. Miał on również naj
większe w tej grupie doświadczenie w pracy redakcyjnej. Trzeba przy
pomnieć, że zaczynał ją w „G łosie” , tygodniku literacko-społeczno-poli-
tycznym z lat osiemdziesiątych ubiegłego stulecia, wokół którego skupiło
się grono późniejszych wybitnych działaczy i przyw ódców endecji. Hłasko
28 W. Κ., Anglia i Francja w obec kwestii Gdańska, GW, nr 95 z 6 IV 1919.
29 Materiały do biografii członków LN, Biblioteka
PAN, Kraków , sygn. 7785,
t. 3. Datę wyjazdu do Wilna podano na kwiecień 1919 r., ale nie w ydaje sie tego
potw ierdzać działalność prasowa w następnym okresie w ,,Gazecie” . Aż do paź
dziernika nazwisko Kryńskiego w ystępuje bardzo często, a zwłaszcza po wyjeździe
do Paryża Wasiutyńskiego.
80 Por. U. J a k u b o w s k a , op. cit.
31 GW, nr 12 z 12 I 1924 r.
82 W prospekcie „Gazety W arszawskiej” na rok 1921 został wym ieniony w gro
nie
współpracow ników pisma. W spółpraca ta trwała aż do śmierci Kryńskiego,
Która nastąpiła w styczniu 1924 r.
64
U R S Z U L A J A K U B O W S K A
zajmował także wyjątkową pozycję w obozie narodowym w pierwszym
okresie istnienia niepodległego państwa polskiego jako członek КС LN
od samego początku jej powstania. Należał przy tym do najbliższego gro
na przyjaciół Dmowskiego^. Te wszystkie fakty zapewniały mu specjalne
miejsce w zespole redakcyjnym. W rezultacie przypadło mu zabieranie
głosu prawie we wszystkich aktualnych problemach dotyczących zarówno
polityki zagranicznej, jak i spraw wewnętrznych Polski. W tym zakresie
różnił się od Wasilewskiego, który m ając za sobą podobną przeszłość i zaj
mując podobne m iejsce w „obozie narodowym ” , zdecydowanie rzadziej
występował na łamach pisma. W ypływało to z pewnością z faktu, że
Hłasko był bardziej politykiem niż ideologiem i miał zdecydowanie więk
szy temperament publicystyczny. Jego wystąpienia w kwestii kształtowa
nia się granic państwa polskiego m iały na celu przekonać czytelników
0 słuszności endeckich planów inkorporacyjnych dotyczących ziem
wschodnich, natomiast przy omawianiu zagadnień związanych z sytuacją
wewnętrzną bardzo ostro wystąpił od pierwszych numerów „G azety” prze
ciw ko J. Piłsudskiemu i jego poczynaniom, oskarżając go· za pomysł
1 fiasko wyprawy kijowskiej. Drugim obiektem jego ciągłych ataków b y
li socjaliści, a szczególnie ich działalność na forum sejmu.
Styl pisarski Hłaski byw ał niekiedy wręcz napastliwy. Jedynie A. No-
waczyński, pisujący w tym okresie dość rzadko w piśmie, prześcigał go
w ostrości sformułowań. W początkach 1923 r. Hłasko wkroczył do „G a
zety” z nową rubryką „ Z prasy” . Przegląd tej ostatniej w praktyce zmie
niał się w rozgrywki słowne z przeciwnikami politycznymi. W okresach
nieobecności Hłaski w redakcji dział ten nie ukazywał się w ogóle, co
świadczyło o posiadaniu przez niego monopolu na inicjowanie polemik
z prasą, która zajmowała inne stanowisko· niż „Gazeta Warszawska” w
kwestiach aktualnych wydarzeń w kraju i na arenie międzynarodowej.
Sam Hłasko uważał, że angażując się w polemiki prasowe podnosi w ten
sposób niski ich poziom 33. Ta wspomniana już specjalna pozycja w piśmie
stwarzała mu niewątpliwie szerokie możliwości działania. Widać to w y
raźnie w 1923 r., kiedy redakcja zrezygnowała prawie zupełnie z podpi
sów pod artykułami wstępnymi, podczas gdy przeglądy prasy b yły nadal
firmowane przez Hłaskę. Te wyjątkow o liczne wystąpienia i fakt w y
mieniania go w składzie redakcji, zarówno w 1919 r., jak i 1920, zdaje
się potwierdzać eksponowaną rolę Hłaski w nadawaniu „G azecie” okreś
lonego oblicza politycznego.
Skład redakcji nie był zresztą w omawianym okresie jednolity. Do
czterech wyżej wspomnianych nazwisk: Wasilewskiego, Hłaski, Wasiutyń
skiego. i Kryńskiego doszły jeszcze w 1919 r. nazwiska W. Jabłonowskie
go i M. Trajdosa. Pierwszy był posłem w Sejmie Ustawodawczym z ra
mienia endecji oraz członkiem ZG ZL— N, a jednocześnie parał się lite-
** GW, nr 15 z 16 I 1923.
„ G A Z E T A W A R S Z A W S K A ” (1918— 1925)
65
raturą, drugi natomiast należał do grupy m łodych działaczy obozu naro
dowego. To on właśnie sprawował na przełomie lat 1918/1919 praktyczne
kierownictwo sprawami młodzieży z ramienia Ligi Narodowej. Po odejś
ciu Trajdosa i Kryńskiego w' skład ścisłej redakcji w 1929 r. weszli
Z. Raczkowski, były redaktor „Słow a Polskiego” w e Lwowie, i S. M ajew
ski, b yły redaktor „Głosu Lubelskiego” 34.
Trzon redakcji pozostał więc niezmieniony i w tej postaci przetrwał
do końca omawianego okresu. Decydującą rolę odgrywali w niej czynni
politycznie działacze endeccy. Do tej grupy w 1922 r. doszedł M. Seyda,
specjalista od problematyki zagranicznej, której znajomość u tego dzien
nikarza wiązała się z jego wcześniejszą działalnością. Był uczestnikiem
prac KNP w Paryżu. W latach 1922— 1923 udało się redaktorowi naczel
nemu uzyskać od niego zgodę na objęcie działu politycznego. Wasiutyń
ski zaangażował się w redagowanie „Przeglądu Wszechpolskiego” , K ryń
ski kierował „Głosem Lubelskim” , tak w ięc tego typu współpraca była
dla „G azety” wyjątkow o korzystna. Dochodziło do tego duże wyrobienie
dziennikarskie, nabyte przez Seydę w czasie redagowania „Kuriera P o
znańskiego” aż do marca 1915 r., kiedy to opuścił redakcję udając się do
Szwajcarii35. Współpraca Seydy z „Gazetą” osłabła dopiero po objęciu
przezeń funkcji ministra spraw zagranicznych i już sam fakt jego nomi
nacji zdawał się potwierdzać, że problematyką zagraniczną na łamach
pisma zajmowała się osoba kompetentna. Angażowanie do współpracy
ekspertów było również zgodne z przedstawionymi ju ż koncepcjam i re
daktora naczelnego. Już w prospekcie „Gazety Warszawskiej” na rok 1921
stwierdzono: „»Gazeta Warszawska« jest organem politycznym i kultu
ralnym tego przemożnego w społeczeństwie kierunku, który dąży do stwo
rzenia z Polski silnego, narodowego państwa” 36. O praktycznej realizacji
tych założeń świadczyła licząca kilkadziesiąt nazwisk lista współpracow
ników, ludzi aktywnych zarównoi w życiu politycznym, jak i kulturalnym
kraju. Zresztą „Gazeta” mogła pochwalić się dość liczną, jak na dziennik
tego rodzaju, grupą stałych sprawozdawców ruchu literackiego, nauko
wego i artystycznego37. Jeszcze lepszym przykładem, potwierdzającym
kontynuację koncepcji pisma, był przegląd bibliograficzny dziennika za
marzec 1922 r.38 W roku 1923 niewiele się zmieniło w tym zakresie.
34 GW, nr 345 z 17 X II 1920.
35 A. P a c z k o w s k i , Prasa II Rzeczypospolitej, W arszawa 1972, s. 39.
36 GW, nr 345 z 17 X II 1920.
37 Piśmiennictwo (publicystyką i literaturę) reprezentowali T. Gluziński, S. God
lewski, W. Filochow ski, teatr i sztuki plastyczne — J. Petrycki i S. Pieńkowski,
a muzykę — P. Rytel (GW, nr 95 z 6 IV 1922).
88
Przemawiał za tym sam podział zawartości dziennika. Gdyby ktoś nie w głę
biał się w treść „G azety” m ógłby odnieść wrażenie, że ma do czynienia z pismem
literacko-społeczno-politycznym . Ustawienie działów w yglądało bow iem następują
co: i) artykuły wstępne, 2) korespondencje z zagranicy, 3) artykuły polityczne, gos-
5 — K H P P z . 4
66
U R S Z U L A J A K U B O W S K A
Wprawdzie redakcja stwierdzała, że „Gazeta Warszawska” , odgrywając
znaczną rolę w życiu politycznym, „kłaść musi nacisk na artykuły wstępne
mające charakter instrukcyjny lub deklaracyjny redakcji” , to uważała
jednocześnie, że dziennik należy upodobnić do prasy francuskiej, w zwią
zku z czym przywiązywać należy większą wagę do „wyrazistego kierunku
i obrazu dnia” 39. Stwarzało to „G azecie” w praktyce możliwość przezna
czania więcej miejsca na artykuły indywidualne i felietony oraz na ob
szerne informacje w kwestiach kultury. W grudniu 1924 r. Wasilewski
konsekwentnie po raz któryś z rzędu określił właściwe funkcje „Gazety
Warszawskiej” . Była ona dlań przede wszystkim „organem życia narodo
wego” 40, a więc łączyła w sobie cechy dziennika politycznego z właściwoś
ciami organu teoretycznego.
W 1925 r. m iały m iejsce wydarzenia, które zakończyły pierwszy okres
istnienia „G azety Warszawskiej” w niepodległym państwie polskim. W
październiku tegoż roku nastąpiło połączenie dziennika z innym pismem
Związku Ludowo-Narodowego — „Gazetą Poranną 2 Grosze” . Posunięcie
to ułatwiał fakt posiadania praw własności obu pism przez tę samą spółkę
wydawniczą warszawską A. Sadzewicz, M. Niklewicz i S-ka. Połączenie
obu pism spowodowały w dużej mierze trudności finansowe „G azety” .
W wyniku dokonanego połączenia powstała możliwość rozszerzenia her
m etycznego dotąd kręgu czytelników. A. Sadzewicz, rutynowany publicy
sta i organizator wydawnictwa „Gazety Porannej 2 Grosze” , m ógł to w
dużym stopniu ułatwić, a także rozwiązać przynajmniej w części proble
m y finansowe. W praktyce nastąpiło pewnego rodzaju wypośrodkowanie
pom iędzy treściami obu dzienników. I tak zrezygnowano z rozbudowanych
części komentarzowej i publicystycznej dawnej „G azety Warszawskiej”
przejmując jednocześnie więcej materiału inform acyjnego z drugiego
dziennika. W ślad za tym poszły dalsze zmiany. Zwiększono objętość
nowego pisma, pojaw iły się ilustracje, rozbudowano dział sportowy, a na
pierwszą stronę w kroczyły ogłoszenia. Krąg adresatów nowej „Gazety
Porannej Warszawskiej” uległ zwiększeniu.
Te fakty nie stanowiły jeszcze pełnego zamknięcia w 1925 r. pierw
szego etapu istnienia „Gazety Warszawskiej” . Nową organizację i now y
profil tematyczny dziennika należy bowiem rozważyć w ścisłym związku
ze zmianą na stanowisku redaktora naczelnego. Stosunkowo łatwo uchwy
cić je w sensie osobowym, natomiast ich związek przyczynowo-skutkowy
trudniej się daje ustalić. W kierownictwie „G azety” zaszły bowiem nie
tyle „przesunięcia personalne” 41, co istotne zmiany.
W lutym 1925 r. Wasilewski ustąpił z dziennika. Nie było to nagłe
podarcze i społeczne, 4) artykuły literackie i treści ogólne, 5) sprawozdania z ksią
żek, 6) teatr, 7) muzyka, 8) odczyty, 9) nekrologi, 10) powieść, poezja.
89 GW, nr 14 z 15 I 1923.
.
40 GW, nr 359 z 31 X II 1924.
41 A. P a c z k o w s k i , op. cit., s. 39.
„ G A Z E T A W A R S Z A W S K A ” (1918— 1925)
67
zerwanie, gdyż w następnych miesiącach wypowiadał się on jeszcze kil
kakrotnie na łamach pisma. Oficjalnie władze ZL— N opublikowały w
„Gazecie” podziękowanie Wasilewskiemu za pracę na stanowisku kierow
nika politycznego naczelnego organu stronnictwa42. Odejście jego z kie
rownictwa dziennika nie .było przypadkowe, gdyż władze ZL— N wykazy
wały od dawna tendencje silniejszego podporządkowania sobie „Gazety
Warszawskiej” . Upatrując w ZL— N głów ny trzon endecji należy pamię
tać, że już w latach 1921— 1922 Wasilewski wypowiadał się za określonym
modelem partii wyborczej, stawiając na maksymalną ilość sympatyków.
Obecnie jednak w „Gazecie” chciano mieć bieżący dziennik polityczny,
a nie organ o am bicjach pisma teoretycznego43. W zory działalności praso
wej przeniesione przez Wasilewskiego z okresu redagowania „Słowa Pol
skiego” we Lwowie b yły inne i w bieżącej sytuacji mniej przydatne. Do
prowadzenia „G azety” potrzebny był nie tylko dobry publicysta, lecz
ktoś, kto. by potrafił zmianę koncepcji władz stronnictwa przeprowadzić.
Sam Wasilewski uznawany i akceptowany w pełni autorytet ideologicz
ny w obozie narodowym, nie m ający bezpośredniego dysponenta poli
tycznego, nie pełnił naczelnych funkcji partyjnych lub parlamentarnych.
Poza tym tendencje występujące w tym okresie w obozie narodowym
ściślejszego> uzależnienia od władz naczelnych centralnego organu praso
wego i nadania mu innego charakteru, nie m ogły b y ć przezeń realizowa
ne, ponieważ w praktyce nie można mu b y ło narzucić żadnej koncepcji
z góry. Jako czołow y ideolog endecki znacznie lepiej wypełniać mógł swe
zadanie na stanowisku redaktora „M yśli N arodow ej” . Odczuwano zresztą
konieczność nadania istniejącemu tygodnikowi zdecydowanie narodowego
charakteru, widząc w nim organ teoretyczny, który poprzez tematykę li-
teracko-naukową m ógł trafić do odpowiednich środowisk twórczych.
Umiejętność skupienia wokół siebie szerokiego kręgu osób, które m ogły
się wykazać „bliskością ideową” , spowodowała, że przejście Wasilewskie
go do „M yśli” spełniło' oczekiwania władz Narodowej Demokracji i spo
wodowało zasadniczą zmianę oblicza tego pisma, które odtąd stanęło w y
raźnie na gruncie ideologii endeckiej.
W tej sytuacji zmianý organizacji „G azety Warszawskiej” należy łą
czyć nie tylko z trudnościami finansowymi, lecz także z faktem odejścia
Wasilewskiego z redakcji w wyniku nasilania się wyżej przedstawionych
tendencji w obozie narodowym, które spowodowały to odejście. Wspom
42 GW, nr 40 z 9 II 1925.
43 Co prawda w „G azecie W arszawskiej” (nr 12 z 12 I 1925) pisano o niej jako
o największym w kraju dzienniku politycznym , ale inaczej pojm ow ał to stwierdzenie
sam redaktor naczelny Wasilewski, a inaczej rozumieli to określenie przyw ódcy
ZL—N. Dostrzeganie rozbieżności między charakterem działalności Wasilewskiego
a chęcią zrobienia z „Gazety W arszawskiej” w ielkiego dziennika politycznego, do
stosowanego do żyw ego tętna stolicy, w idać w przekazach pamiętnikarskich
(S. L a m , Zycie wśród, wielu, Warszawa 1968, s. 227).
5*
68
U R S Z U L A J A K U B O W S K A
niana „bliskość ideowa” , która u Wasilewskiego była zasadą naczelną w
pozyskiwaniu współpracowników i której rozumienie w praktyce spro
wadzało się do uogólnienia: „jeżeli ktoś uważa, że naczelnym interesem
jest interes narodu, może pisać w dzienniku” , w nowej sytuacji i nowym
widzeniu roli „G azety” przez władze ZL— N była uznana za zbyt toleran
cyjną przy ustalaniu składu zespołu redagującego organ centralny. W
ścisłym związku z odejściem Wasilewskiego, pozostawały nowe nominacje
związane z obsadzeniem stanowiska redaktora naczelnego potwierdzające
niejako konieczność tego odejścia. 1 lutego 1925 r. „Gazeta Warszawska”
zawiadomiła czytelników o. objęciu tej funkcji przez S. Olszewskiego44.
Według S. Kozickiego propozycja takiej obsady wypłynęła od niego w
rozmowie z R. Dmowskim. Z rozważanych kondydatur S. Strzetelskiego
i S. Olszewskiego w ybór miał paść na tego ostatniego, mimo mniejszego
talentu publicystycznego i mniejszej znajomości spraw politycznych. Ja
ko ostateczny argument podaje Kozicki fakt przywiązania i lojalności
Olszewskiego w obec „obozu narodowego” 45. Nie wchodząc w ocenę rze
czywistej roli Kozickiego przy obsadzaniu tego stanowiska sam fakt do
konania zmian personalnych w piśmie w ydaje się raz jeszcze potwier
dzać występowanie we władzach związku wyżej sygnalizowanych nowych
koncepcji roli dziennika, będącego zarazem centralnym organem partii.
Nowym: redaktorem został człowiek w pełni podporządkowany kierowni
ctwu Ligi Narodowej, spełniający jeg o polecenia bez zastrzeżeń.
Październik 1925 r. przyniósł wraz ze zmianą tytułu pisma nowe prze
sunięcia w redakcji. Redaktorem naczelnym pisma, został wspomniany już
wcześniej M. Trajdos, b y ły redaktor „Gazety Porannej 2 Grosze” , S. Ol
szewski stanął na czele działu politycznego. Oznaczało to w praktyce jesz
cze ściślejsze związanie „Gazety Warszawskiej” z kierownictwem politycz
nym obozu narodowego. Poza tym w fakcie tym można upatrywać począ
tku wchodzenia do dziennikarstwa nowej generacji publicystów endeckich.
Rola, jaką Trajdos odgrywał na przełomie lat 1918/1919 w środowisku
młodzieży, zdaje się to przypuszczenie potwierdzać.
Zacieśnienie się związków „G azety” z ZL—N stało się wyraźne po
zmianach personalnych i organizacyjnych, w piśmie w 1925 r. Wystąpiła
wyraźna identyfikacja stanowiska Związku i „G azety” w aktualnych
kwestiach, głównie dotyczących spraw wewnętrznych kraju, i pow oły
44 GW, nr 32 z 1 II 1925. S. Kozicki pisze poza tym w swycłi wspomnieniach,
że przed objęciem stanowiska redaktora naczelnego przez S. Olszewskiego sam je
piastował przez krótki okres (op. cit., s. 32), ale 31 X II 1924 r., w numerze jubileu
szowym „Gazety W arszawskiej” , wydanym z okazji 150 rocznicy jej istnienia, jako
redaktor naczelny wym ieniony jest Z. Wasilewski, natomiast w numerach stycznio
wych pisma brak jakiejkolw iek wzm ianki o takiej zmianie w kierow nictw ie redakcji.
45 S. K o z i c k i , op. cit., s. 32. K ozicki pisze o nim: „B y ł dobrym dziennika
rzem i redaktorem i zachował niezachwianą w stosunku do nas lojalność w n aj
trudniejszych dla nas momentach politycznych” . S. Olszewski pracował w 'SD—N
już od 1905 r.
„ G A Z E T A W A R S Z A W S K A ” (1918— 1925)
69
wanie się na tę jedność przy analizie tych problemów. Podkreślano rów
nież bezpośrednią działalność stronnictwa poza sejmem. Zamieszczano w
piśmie liczne komunikaty z jego akcji wiecowych, a zjazdom Związku
w terenie poświęcano znacznie więcej miejsca w sprawozdaniach.
Z powyższych rozważań zdaje się jasno wynikać, że lata 1918— 1925
były okresem dominacji Wasilewskiego w „Gazecie Warszawskiej” . Nie
przesądza o tym wcale ilość jeg o publikacji prasowych, lecz realizacja w
codziennej pracy wydawniczej określonej wizji pisma, jego pewnego m o
delu. Dla dziennika jest to* z pewnością jeden z najciekawszych etapów
rozwoju. Rozmach, z jakim go> tworzono, a także szeroki krąg ludzi pi
szących na jego łamach, nadawały mu charakter pisma o zasięgu ogólno
krajowym, jednak nie tak upolitycznionego, jak b y sobie tego życzyły
władze „obozu narodowego” , dla których określenie „organ centralny”
winno bardziej zobowiązywać redaktora naczelnego do nadawania gazecie
zdecydowanie politycznego charakteru i ściślej ją wiązać z właściwym
kierownictwem stronnictwa.